Kosmetologia Receptariusz - Maria Mrukot

1
Maria Mrukot
KOSMETOLOGIA
RECEPTARIUSZ
Kraków 2006
2
SPIS TREŚCI
Kosmetologia 1
Kosmetyka dermatologiczna 2
Budowa skóry, włosów, paznokci 7
Starzenie skóry 11
Substancje biologicznie czynne 13
Mikrobiologia 17
Wymagania techniczne dla preparatów kosmetycznych 18
Technologia produkcji kosmetyków 20
Technika aerozolowa 24
Preparaty do higieny osobistej
Środki do pielęgnacji jamy ustnej 26
Mydła toaletowe 33
Dezodoranty 38
Preparaty do golenia 41
Preparaty po goleniu 46
Środki do mycia, pielęgnacji i upiększania włosów
Szampony 48
Środki do pielęgnacji włosów 56
Środki do układania włosów 58
Preparaty do rozjaśniania włosów 60
Preparaty do trwałej ondulacji włosów 61
Farby do włosów 63
Prostowanie włosów 69
Środki do pielęgnacji skóry
Podstawy teoretyczne emulsji 73
Przegląd recepturalny 83
Preparaty do opalania 91
Preparaty do rozjaśniania skóry 93
Olejki do pielęgnacji skóry 93
Toniki 94
Maski kosmetyczne 95
Peeling 96
Kosmetyka kolorowe 97
Puder 99
Preparaty make-up 101
Róż na policzki 103
Preparaty do makijażu oczu 104
Kredki do warg 105
Preparaty do demakijażu 108
Lakier do paznokci 109
Wyroby perfumeryjne 111
Rozwój przemysłu kosmetycznego w Polsce 122
Bibliografia 130
3
Od Autorki...
Kosmetologia jako nauka interdyscyplinarna odgrywa znaczącą rolę przy

opracowywaniu receptur wyrobów kosmetycznych.
Chemik – kosmetolog musi współpracować ze specjalistami wielu dziedzin
nauki. Dotyczy to nie tylko receptur ale i technologii wytwarzania oraz rodzaju
stosowanych opakowań, gdyż wszystkie te czynniki wpływają na jakość wyrobu.
W końcowym rozdziale przedstawiam rozwój przemysłu kosmetycznego na
przełomie XIX/XX wieku, największy rozwój w sensie technologicznym przypada
na lata 60 i 70 XX wieku, kiedy zakłady POLLENA wprowadziły do produkcji
nowatorskie technologie i nowe wyroby. Książka ta jest przeznaczona dla kilku
grup odbiorców: firm kosmetycznych, studentów średnich i wyższych szkół
kosmetyki i kosmetologii, praktykujących kosmetyczek, najczęściej absolwentek
tych szkół oraz powinna zainteresować użytkowników wyrobów kosmetycznych.
Pragnę serdecznie podziękować Panu dr inż. Władysławowi S. Brudowi –
prezesowi Fabryki Substancji Zapachowych „POLLENA - AROMA”,
wykładowcy Wyższej Szkoły Zawodowej Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia w
Warszawie – za merytoryczną ocenę książki oraz bardzo cenne wskazówki
dotyczące perfumerii,
Panu mgr inż. Józefowi Szubie – długoletniemu kierownikowi Laboratorium
Badawczego POLLENA – URODA za pomoc w opracowaniu technologii
produkcji mydeł,
Pani mgr Magdalenie Tarnawskiej – CRODA Polska – za udostępnienie
literatury fachowej oraz pomoc techniczną przy opracowywaniu receptur.
Maria Mrukot
4
KOSMETOLOGIA jest to nauka, która pozwala na kompleksowe prowadzenie

prac badawczych przy opracowaniu preparatów kosmetycznych.
KOSMETOLOGIA jest dziedziną interdyscyplinarną, związana jest z chemią,

biotechnologią, mikrobiologią, zielarstwem, dermatologią, inżynierią
materiałową – opakowania, aparaturową – urządzenia do produkcji i
konfekcjonowania oraz aparaturą specjalistyczną przeznaczona do badań
dermatologiczno – aplikacyjnych.
Już sama wiedza chemika kosmetologa nie wystarczy do opracowania nowego

wyrobu. Musi współpracować z wieloma specjalistami, gdyż receptura zawiera
wiele substancji o różnym charakterze chemiczno – biologicznym. Receptura
nie może być przypadkowym zestawem surowców, musi mieć udokumentowaną
skuteczność i wartość użytkową potwierdzoną badaniami. Do tego dochodzą
badania chemiczno – mikrobiologiczne i toksykologiczne surowców i wyrobu
gotowego. Kosmetyk musi być bezpieczny dla użytkownika, stosuje się tylko te
surowce, które są zaakceptowane przez Ministerstwo Zdrowia zgodnie z
wymaganiami światowymi. Listę substancji niedopuszczalnych, dopuszczalnych
z ograniczeniami, dopuszczalnych barwników, środków konserwujących i
promieniochronnych określa Dz. Ustaw nr 105, poz. 934, z dnia 12 lipca 2002r.
oraz Dz. U. 04. 201. 2064 z dnia 15 września 2004.
Jednakże nie ma takiego kosmetyku, który mimo wszechstronnych badań, nie
mógłby wywołać uczulenia. Na to składa się wiele czynników zewnętrznych i
osobniczych, a kosmetyk jest ich ostatnim ogniwem. Alergia jest to reakcja
organizmu na określone związki chemiczne – alergeny. W kosmetykach
alergenami mogą być: składniki kompozycji zapachowej /IFRA określa, które
komponenty nie należy stosować/, barwniki do włosów, niektóre środki
konserwujące, składniki olejków eterycznych, niektóre substancje biologicznie
czynne /białka/. Alergie mogą być krzyżowe, tzn. wywoływane nie przez jeden
preparat, ale jako suma wielu czynników. Najczęściej wskazuje się na
kosmetyk, który z racji stosowania /wieczorem np. nowy krem/ jest tym
ostatnim ogniwem łańcucha. Co nie oznacza, że tylko on jest zasadniczym
alergenem. Osoby o szczególnie wrażliwej skórze nie powinny stosować silnie
działających kosmetyków, powinny dbać o dobre nawilżenie i natłuszczenie
skóry, preferowane są kosmetyki bezzapachowe. Stosowanie konserwantów jest
istotne dla jakości mikrobiologicznej produktu. Składniki receptury są wrażliwe
na działanie mikroorganizmów, a produkt zakażony jest niebezpieczny dla
skóry. Oczywiście i w tym względzie nie można przesadzać i stosować kilka
konserwantów i antyutleniacze, aby zwiększyć okres ważności do 2 – 3 lat.
W przypadku lekarstwa jest to możliwe, gdyż zawiera przeważnie jeden
składnik czynny, w kosmetykach jest od 10 – 50 składników w tym oleje
roślinne /ulegają jełczeniu/, ekstrakty ziołowe, substancje biologicznie czynne,
5
które są produktami nietrwałymi. Do tego może dojść do reakcji z opakowaniem

i kosmetyk w czasie przechowywania traci swoje założone działanie aktywne.
W ostatnich latach wprowadzono do kosmetologii pojęcie kosmeceutyki

/cosmeceuticals/ czyli preparaty znajdujące się pomiędzy kosmetykiem a
lekiem. Kosmeceutyki są przeznaczone do pielęgnacji ciała tak jak kosmetyki,
ale mogą też wpływać na niektóre funkcje biologiczne skóry jak leki. Działanie
kosmeceutyków polega na spowalnianiu procesu starzenia, stymulację syntezy
włókien kolagenu i elastyny, rozjaśnieniu przebarwień, złuszczanie naskórka.
Kosmetyka dermatologiczna obejmuje szeroko pojętą profilaktykę w zakresie

pielęgnacji skóry bardzo wysuszonej, wrażliwej oraz jej ochronę.
Dermokosmetyki stanowią profilaktykę przy leczeniu skóry suchej, psoriaris,
neuroz, egzemy i nadają się do przemiennego stosowania po maściach
leczniczych. W tych produktach jest większe stężenie substancji czynnych, które
wpływają na wygładzanie skóry i przywrócenie równowagi lipidowo-
hydrofilowej: mocznik, omega kwas tłuszczowy /olej z ogórecznika, olej
wiesiołkowy/, d – pantenol, allantoina, bisabolol, fitosterole roślinne - niż w
kosmetykach. Preparaty nie zawierają barwników i substancji zapachowych.
Substancje konserwujące niezbędne przy emulsjach O/W i W/O należy
przetestować dermatologicznie /np. Paraben M, P, A, glukonian
chloroheksydyny/. Produkt niekonserwowany może łatwo ulec zakażeniu /nawet
u klientki/, obecne bakterie tylko pogorszą stan skóry. Ważny jest dobór bazy
kremowej – zastosowany powinien być emulgator, który jest używany w
maściach farmaceutycznych. Preferowane są emulsje typu W/O, gdyż faza
olejowa jako faza zewnętrzna chroni naskórek przed parowaniem wody.
Skóra sucha i wrażliwa posiada bardzo cienką warstwę lipidową, która nie
stanowi dobrej ochrony przed czynnikami zewnętrznymi i alergicznymi.
Zawartość wody zmniejsza się, gdy nie jest zatrzymywane przez film lipidowy.
Kremy i emulsje płynne mają za zadanie odbudować film lipidowy, dlatego
ważny jest dobór składników fazy olejowej O/W i W/O.
Faza olejowa ma bezpośredni wpływ na warstwę lipidową naskórka i powinna
zawierać zarówno olej i tłuszcze okluzywne /olej parafinowy, wazelina/ jak i
oleje roślinne /olej wiesiołkowy, olej z ogórecznika, oliwa z oliwek/, fitosterole
roślinne.
Faza wodna zawiera glicerynę / 5 – 8 % /.
Substancje aktywne
mocznik podwyższa zawartość wody w naskórku
allantoina przyspiesza regenerację, zmiękcza i usuwa spękania skóry,
przyspiesza ziarninowanie uszkodzonej tkanki
6
d - pantenol stabilny prekursor witaminy B5/kwas pantotenowy,

działa przeciwzapalnie, przyspiesza wzrost
i odnowę komórek naskórka i skóry właściwej, działa
gojąco przy uszkodzeniu skóry, łagodzi podrażnienia
wywołane przez alergeny. Komórki naskórka potrzebują
dużo tej witaminy do syntezy tzw. koenzymu A
witamina A retinol, palmitynian witaminy A, retinyl linoleate

/ 0, 3 – 0, 5 % / - poprawia wilgotność skóry /warstwy
rogowej/, wygładza drobne zmarszczki, regeneruje skórę
po działaniu promieni UV
witamina E tokoferol, tocopherol acetate / 0, 5 – 2 % / - chroni przed

wolnymi rodnikami, zmniejsza wrażliwość na
promieniowanie UV, poprawia zdolność wiązania wody,
podwyższa aktywność enzymatyczną w skórze i pomaga
w tworzeniu nowych komórek, powoduje wolniejsze
starzenie się skóry
witamina F zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe – linolowy,

linolenowy, arachidonowy – otrzymuje się z olejów
roślinnych
witamina D kalcyferol – występuje w naszym organizmie pochodzi

z fotosyntezy zachodzącej w skórze pod wpływem promieni
UV /witamina D3/ jak i z pożywienia /witamina D2, D3/.
Witamina D ma wpływ na proliferację /podział/
keratynocytów, fibroplastów, wykazuje działanie
przeciwzapalne, zastosowanie w kremach
dermatologicznych – zawartość wynosi 50 – 300 j. m.
w jednym gramie
witamina C kwas L –askorbinowy – posiada udokumentowane

działanie fizjologiczne na skórę. Działa jako inhibitor
tworzenia melaniny, wspomaga syntezę kolagenu
w skórze właściwej, zapobiega tworzeniu się nadtlenków
lipidów. Kwas askorbinowy nie jest stabilny, stosuje się
ester fosforowy – Magnesium ascorbyl phosphate, który
hydrolizowany w skórze prze enzymy fosfatazy do kwasu
askorbinowego /tak samo działa Sodium ascorbyl
phosphate. Witamina C przyspiesza tworzenie kwasu
hialuronowego, który jest odpowiedzialny za budowę
spoiwa międzykomórkowego naskórka
7
ekstrakt lukrecji /Glycyrrhiza glabra/ - zawiera kwas glicyryzynowy –

policykliczny trójterpen, jest podobny w działaniu do
hydrokortizonu, bez skutków ubocznych
Aloe Vera /Aloe barbadensis/ - zawiera witaminę A, E, C, z grupy B,

mikroelementy: potas, wapń, sód, magnez, żelazo, cynk,
miedź, enzymy, kwasy organiczne, wielocukry,
proteiny, peptydy, biostiminę, cukry proste.
ALOE VERA zapobiega utracie wody
a zdolność przenikania przez skórę jest cztery razy, szybsza
niż woda. Działa przeciwzapalnie i przeciwdrażniąco.
Substancje tłuszczowe
Olej z ogórecznika / Borago officinalis/ - zawiera kwas gamma linolenowy

/ GLA/ 24 – 25 %, który jest prekursorem prostaglandyny o
działaniu przeciwzapalnym. Niedobór GLA powoduje, że
skóra staje się sucha i traci elastyczność, zanika naturalna
odporność na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych.
Regularne stosowanie GLA poprawia i normalizuje
naturalne procesy nawilżania.
Olej wiesiołkowy /Oenothera biennis/ - zawiera kwas gamma linolenowy

/ GLA/ ok. 10% - działa normalizująco na skórę, zapobiega
łuszczeniu
Fitosterole roślinne - niezmydlona frakcja oleju awokadowego, zawiera

25 – 30 % fistosteroli: beta –sitosterol, stigmasterol,
wzmacnia warstwę lipidową naskórka, zapobiega utracie
wody z warstwy rogowej. Fitosterole mają budowę
zbliżoną do steroli występujących w sebum i cemencie
międzykomórkowym.
Przy cerze tłustej kremy powinny zawierać oleje emollient /zmiększające/,

które szybko wnikają w skórę i nie pozostawiają filmu tłuszczowego.
Ważne są w tych kosmetykach substancje czynne: bisabolol – alkohol
seskwiterpenowy /występuje w rumianku/, działa przeciwzapalnie i
przeciwpodrażnieniowo, d – pantenol, kwas salicylowy – przyspiesza odnowę
naskórka, działa przeciwzapalnie, nawilżająco i bakteriostatycznie.
Działanie ochronne przed promieniami UV A i UV B wykazują filtry fizyczne,
które odbijają promienie słoneczne – mikronizowany tlenek cynku /ZnO/ i
dwutlenek tytanu /TiO2/ w ilości 10 – 18% /SPF 23 – 50/.
8
W recepturach dermokosmetyków należy stosować minimalną ilość surowców

niezbędnych do utworzenia stabilnego preparatu. Skóra sucha potrzebuje
substancji, które przyspieszają regenerację naskórka i filmu lipidowego.
Przykłady recepturalne
Krem nawilżający - O/W
A/. Cetearyl alcohol / polioksy –

etylowany /20/ monostearynian
sorbitanu /Polawax NF/ 10, 0
Olej parafinowy 5, 0
Triglycerides /Crodamol GTCC/ 6, 0
Dimethicone /Silol 350/ 0, 5
Cetyl Alcohol 1, 0
B/. Gliceryna 3, 0
Konserwant /Phenova/ 0, 8
Allantoina 0, 2
d – pantelon 0, 5
C/. Witamina E /Tocopherol Acetate/ 0, 5
Aloe Vera 2, 0
________
100, 0
Fazę A stopić do 75°C, fazę wodną ogrzać do 75° C, poczym dodać fazę wodną
do olejowej, mieszać, chłodzić, w temp. 40°C dodać fazę C
9
Krem półtłusty W/O
A/. Sorbitan Isostearate /Crill 6/ 3, 0

Microcrystalline Wax /Paracera/ 2, 5
Euceryna 4, 0
Olej z ogórecznika /olej wiesiołkowy/
olej z oliwek 2, 0
Isopropyl Myristate /Crodamol IPM/ 3, 0
B/. Gliceryna 3, 0
Woda 64, 9
C/. Witamina A 0, 5
Witamina E 0, 5
Fazę A stopić do temp. 75°C, fazę wodną ogrzać do 75°C, poczym fazę wodną
powoli przy mieszaniu dodać do fazy olejowej. W temp. 35 – 40°C dodać fazę
C.
Balsam do opalania – O/W

A/. Cetomacrogol 1000 BP
/PEG 20 – 24 cetostearyl ether/ 3, 0
Alkohol, cetylowy 5, 0
Triglycerides /Cromadol GTCC/ 3, 0
Dimethicone 0, 5
B/. Gliceryna 3, 0
Konserwant /Phenowa/ 0, 5
Woda 69, 0
C/. Mikronizowana biel cynkowa 7, 0
Fazę A stopić i dodać do ogrzanej fazy B /75°C/, po zmieszaniu faz w temp.

60°C dodawać porcjami fazę C.
10
Balsam po opalaniu O/W
A/. Cetomacrogol 1000 BP 3, 0

Avocadin /masło Shea/ 1, 0
Alkohol cetylowy 4, 0
Olej z ogórecznika/oliwa z oliwek/ 3, 0
Dimethicone 350 0, 5
B/. Gliceryna 3, 0
Woda 74, 9
C/. Witamina E 0, 5
d – pantenol 0, 5
Aloe Vera 2, 0
__________
100, 0
Technologia jak przy balsamie do opalania, fazę C dodać w temperaturze

35 – 40 °C.
Budowa skóry, włosów, paznokci

Chemik kosmetolog powinien poznać budowę skóry, włosów i paznokci, gdyż
pozwoli to na właściwy dobór surowców w recepturach opracowanych
kosmetyków.
SKÓRA /cutis/ tworzy powłokę ogólną ciała. Składa się z trzech warstw:
A/. naskórek /epidermis/ - powierzchniowa warstwa, obejmuje 5 warstw

ułożonych od dołu do góry:
- warstwa podstawna /zwana rozrodczą/ - stratum basale
- warstwa kolczysta – stratum spinosum
- warstwa ziarnista – stratum granulosum
- warstwa jasna/pośrednia/ - stratum lucidum
- warstwa rogowa – stratum corneum
Warstwa podstawna i kolczysta to żywy naskórek, zdolny do czynności

rozrodczych. W warstwie podstawnej odbywa się rozmnażanie komórek, przez
11
co naskórek stale się odnawia. Komórki przesuwają się do powierzchni, gdzie

ulegają stopniowemu obumieraniu, rogowaceniu i złuszczeniu.
Warstwa podstawna składa się z warstwy keratynocytów, w których następuje
proces wytwarzania białka – keratyny, melanocytów – tworzących barwnik
melaninę, komórek Langerhausa biorących udział w mechanizmach
immunologicznych.
Warstwa kolczysta zbudowana jest z kilku warstw, które ulegają spłaszczeniu i
przesuwają się ku górze. Substancją cementującą komórki jest mieszanina białek
i mukopolisacharydów.
Warstwa rogowa – na jej powierzchni znajduje się płaszcz lipidowy, który ma
zasadnicze znaczenie w utrzymaniu właściwego stanu nawodnienia naskórka.
Płaszcz lipidowy zawiera łój wydzielany przez gruczoły łojowe, który jest
zmieszany z lipidami pochodzącymi z naskórka. Zawiera tłuszcze, woski, kwasy
tłuszczowe, węglowodory, trójglicerydy.
Z wiekiem utrata komórek w naskórku jest szybsza niż wzrost nowych. Skóra
staje się coraz cieńsza, co prowadzi do powstawania zmarszczek.
B/. Skóra właściwa /corium dermis/ - znajduje się pod naskórkiem, oddzielona
warstwą podstawną, zawiera włókna kolagenowe, sprężyste – elastyna i
retikulinowe. Cząsteczki białka – kolagenu tworzą sieć wzajemnych
połączeń, liczba tych połączeń zwiększa się w miarę upływu lat, skóra traci
swoją elastyczność.
Włókna sprężyste – elastyna – tworzą siatkę oplatającą włókna kolagenowe,
od nich zależy rozciągliwość i sprężystość skóry. Z wiekiem włókna
elastyny stają się kruche, dlatego skóra po rozciągnięciu nie powraca
z łatwością do pierwotnego stanu.
Włókna retikulinowe – czyli srebrochłonne – tworzą siatkę w warstwie

brodawkowej /stratum papillare/ i występują w otoczeniu naczyń
włosowatych, gruczołów łojowych i potowych, mieszków włosowych
i włókien nerwowych.
Substancja międzykomórkowa zajmuje przestrzeń między włóknami,

składa się z mukopolisacharydów / kwas chondroityno – siarkowy
i kwas hialuronowy/ oraz białek i glikoprotein.
Tkanka podskórna / subcutis/ - jako równomierna warstwa tłuszczowa

pełni funkcję ochronną. Z wiekiem staje się ona cieńsza i nierówna,
powstają nieregularne złogi tłuszczu.
Gruczoły łojowe / glandulae sebaceae / znajdują się na całej powierzchni

skóry, z wyjątkiem rąk i stóp, wydzielają łój skóry /sebum/
namaszczający skórę i włosy.
12
Gruczoły potowe /glandule sudoriferae/ występują w całej skórze

z wyjątkiem błon śluzowych i łożyska paznokci.
Wyróżnia się gruczoly ekrynowe, występują na całym ciele, szczególnie
na dłoniach i stopach, biorą udział w regulacji cieplnej organizmu. Pot
z gruczołów ekrynowych nie daje przykrego zapachu. Gruczoły
apokrynowe rozmieszczone są w okolicach pachowych, płciowych i
rozpoczynają swoją czynność w okresie pokwitania. Zapach potu
apokrynowego jest nieprzyjemny, związane jest to z rozkładem na
powierzchni skory flory bakteryjnej.
WŁOSY /pili/
występują na całej powierzchni skóry z wyjątkiem dłoni i podeszew.
Włos składa się z :
A/. łodygi czyli trzonu włosa /acapulus/ - corpus pili – część wystająca
nad powierzchnią skóry
B/. korzenia włosa /radix pili/ - część tkwiąca w mieszku włosowym.
Kolbowato rozszerzona dolna część korzenia stanowi opuszkę
włosa /bulbus/, w której znajdują się komórki macierzy włosa
/matrix/. W opuszkę włosa wpukla się brodawka włosa, utworzona
z komórek i substancji podstawowej tkanki łącznej. Brodawka
zawiera włókna nerwowe i naczynia krwionośne.
C/. mieszka włosowego /folliculus pili/ - w mieszku są nie tylko
komórki wytwarzające włosy, ale także melanocyty, które nadają
rdzeniowi włosa jego charakterystyczny kolor.
Komórki wydzielają melaninę – białkowy barwnik
Gruczoły łojowe związane są z włosem, a ich przewody wchodzą do

mieszka włosowego w pobliżu naskórka, między włosem właściwym
a pochewką zewnętrzną włosa. Wydzielina gruczołów łojowych
natłuszcza włos.
Ludzkie włosy nie są żywe, a więc zdolne do wzrostu. Za wzrost
odpowiadają komórki zwane macierzą, które znajdują się wewnątrz
mieszków włosowych. Komórki te zaopatrywane są przez własne
naczynia krwionośne. Prawidłowo działające komórki macierzy
wytwarzają pasemka włosów. Wzrost włosów jest cykliczny, każdy
z mieszków włosowych pracuje przez 3 do 5 lat, po czym
odpoczywa.
13
Trójfazowy cykl życiowy mieszka włosowego

KATAGEN - komórki w części ulegającej przemianom obumierają i korzeń
włosa się rozpada. Tymczasem błona podstawna ciągnie brodawkę włosa do
góry, w kierunku wybrzuszenia.
TELOGEN – mieszek włosowy odpoczywa, włos może wypaść teraz lub na

początku następnej fazy.
ANAGEN – po otrzymaniu sygnału z brodawki dolna część mieszka zostaje

odbudowana i znowu zaczyna wytwarzać włos.
Utrata włosów – łysienie – proces starzenia włosów następuje w komórkach

mieszków włosowych. Przyczyną łysienia jest zanik czynności bądź zniszczenie
komórek macierzy wytwarzających białka włosa. Włos, który wypada z mieszka
nie zostaje zastąpiony nowym.
Naukowcy prowadzą badania nad znalezieniem białka, które by było zdolne do
pobudzania komórek skóry do tworzenia mieszków włosowych i wytwarzania
włosów.
Biochemia siwienia – oznaką starzenia się jest zmiana barwy włosa. Spada
liczba aktywnych melanocytów, przez co jest coraz mniej pigmentu melaniny.
Włosy tracą pierwotną barwę, przybierając coraz jaśniejszy odcień. Gdy liczba
aktywnych melanocytów spadnie do zera, trzon włosa staje się biały, nastąpi
odbarwienie włosa, a nie zmiana barwy.
W mieszku są nie tylko komórki wytwarzające włosy, ale także melanocyty,
które nadają rdzeniowi włosa jego kolor. Komórki wydzielają melaninę –
białkowy barwnik. Melanocyty odkładają pigment w korzeniu włosa, barwiąc
białka rdzenia włosa podczas ich wytwarzania. Gdy tworzą czystą melaninę,
włosy przybierają barwę brązową lub czarną. Jeśli powstaje jej analog –
feomelanina włosy maja kolor od rudego po jasny – blond. Gdy melanocyty
przestają działać, włosy stają się siwe.
Skład chemiczny włosa – główny składnik to keratyna, która powstaje w

procesie keratynizacji w mieszku włosowym. Keratyna należy do grupy
skleroprotein /białek szkieletowych/, zawiera cystynę /16 – 18%/ - aminokwas
siarkowy.
PAZNOKCIE /unguis/
owalne, wypukłe blaszki rogowe pokrywające końce palców u rąk i nóg.
Korzeń paznokcia znajduje się pod skórą, tworzącą fałd zwany wałem
paznokcia, zaś cały paznokieć leży na łożysku paznokcia. Część łożyska, która
znajduje się pod wałem paznokciowym, stanowi macierz /matrix/unguis/
14
paznokcia i jest to miejsce wzrostu paznokcia. Na paznokciu przy wale

paznokcia tworzy się białawo zabarwione miejsce zwane obłączkiem /lunula/.
Z komórek wału paznokciowego utworzony jest obrąbek naskórkowy płytki
paznokciowej, zwany skórką /eponychium/.
Skład chemiczny paznokcia jest zbliżony do składu włosów. Wzrost paznokcia
podlega rytmowi dobowemu, w czasie dnia wzrost jest szybszy.
STARZENIE SKÓRY
Istnieje wiele hipotez dotyczących przyczyn starzenia się, wg jednych jest to
losowe nagromadzenie uszkodzeń podstawowych składników komórki – DNA,
pewnych białek, węglowodanów i tłuszczów, do których dochodzi już we
wczesnym etapie życia. Niekorzystne zmiany w pewnym momencie przerastają
zdolność organizmu do samonaprawy. Proces starzenia nie jest
zaprogramowany genetycznie, chociaż dużo genów oddziaływuje na ten proces,
jednak jest to wpływ pośredni – produkt uboczny wszystkich procesów
życiowych. A zatem starzenie skóry wynika ze starzenia się całego organizmu,
ale starzenie jest bardzo indywidualnym procesem. Oczywiście skóra znajduje
się na zewnątrz i dlatego jej wygląd jest widoczną oznaką zachodzących zmian
w biologicznym zegarze życia.
Trwałe załamania na skórze tworzą się w wyniku ruchów mięśni – tzw.
zmarszczki mimiczne, jednak z wiekiem pojawia się coraz więcej zmarszczek.
Ludzka skóra podlega ogromnym napięciom, z wiekiem traci elastyczność,
marszczy się, maleje jej jędrność. Proces starzenia wpływa na wszystkie trzy
warstwy skóry. Złuszczenie się komórek na jej zewnętrznej powierzchni
/naskórku/ dokonuje się szybciej niż zastępowanie starych komórek nowymi.
Białka środkowej części skóry /właściwej/ tworzą między sobą sztywne
połączenia, przez co skóra traci swoją elastyczność. W tkance podskórnej
zmniejsza się ilość tłuszczu, powstają nieregularne złogi. W wyniku tych
procesów oraz zmniejszeniu czynności gruczołów potowych i łojowych skóra
staje się bardziej sucha, łatwiej tworzą się zmarszczki. Zegar życia sprawia, że
tempo wymiany komórek skóry zmniejsza się z wiekiem i skóra w naturalny
sposób słabnie. Także nieuniknione jest zmniejszenie liczby gruczołów
łojowych, prowadzące do wysuszenia skóry. Głęboki wpływ na naskórek mają
czynniki środowiska: promienie słoneczne, wilgotność powietrza, zmiany
temperatury. Tutaj kosmetyka zapobiegawczo – pielęgnacyjna – kremy
nawilżające, półtłuste z substancjami biologicznie czynnymi, przy
równoczesnym unikaniu nadmiernego opalania, pozwolą na utrzymanie warstwy
wodno – lipidowej skóry chroniącej przed utratą wilgoci na właściwym
poziomie.
Stosowanie alfa hydroksy kwasów /AHA/ zwiększa tempo wymiany komórek
skóry, zwalniając nieco jej naturalną degenerację. Istniej jednak granica
efektywności, komórki nie mają nieskończonego zakresu życia. W pewnym
momencie przestają się dzielić i giną lub zachodzą w nich uwarunkowane
15
genetycznie procesy zniszczenia. Komórki istnieją, gdy reagują na sygnał

molekularny, który sprawia, że mogą się dalej dzielić.
W tej sytuacji pozostaje odżywianie skóry przez substancje biologicznie czynne.
Skóra z wiekiem traci substancje odżywcze, jednak szybkość wnikania
substancji czynnych do i przez skórę limituje warstwa rogowa naskórka.
Substancje rozpuszczalne w lipidach łatwiej przenikają przez warstwę rogową,
ale ich dalsza penetracja jest ograniczona obecnością hydrofilowych warstw
komórek. Woda zwiększa znacznie przepuszczalność skóry, powoduje
pęcznienie włókien keratyny, zwiększa płynność lipidów, tworząc otoczki
solwacyjne wokół polarnych grup lipidów. Dużą rolę odgrywa podłoże, w
którym umieszczono substancję czynną, powinno być dostosowane do
określonego typu skóry, np. dla skóry tłustej – hydrożele, dla skóry suchej –
lipożele lub emulsje W/O.
Niektóre składniki podłoża mogą zwiększać przenikanie substancji czynnych w
skórę – są tzw. promotory wchłaniania. Promotory wchaniania są związkami
zmieniającymi strukturę warstwy rogowej a tym samym zwiększającymi jej
przepuszczalność. Mechanizm działania promotorów wchłaniania zależy
głównie od ich polarności. Związki o charakterze lipidowym /kwasy tłuszczowe/
wpływają wyłącznie na struktury międzykomórkowe. Cząsteczki tych związków
umiejscawiają się między hydrofobowymi łańcuchami lipidów, , rozluźniając w
ten sposób układ warstw lipidowych. Małe, polarne cząsteczki w małych
stężeniach wchodzą w interakcje z białkami wewnątrzkomórkowymi, w
większych stężeniach gromadzą się w przestrzeni międzykomórkowej.
Oddziałują wtedy z polarnymi grupami lipidów. Dzięki powstałym otoczkom
solwatacyjnym tworzą się nowe przestrzenie, dogodne dla penetracji substancji
o charakterze hydrofilowym. Konsekwencją rozsunięcia cząstek lipidów jest
upłynnienie tej fazy i ułatwienie dyfuzji związków lipidowych. Promotory
wnikania o właściwościach amfifilowych /np. tenzydy/ zmieniają zarówno
właściwości białek wewnątrzkomórkowych jak i lipidów międzykomórkowych.
Promotory wchłaniania są najczęściej dobrymi rozpuszczalnikami substancji
czynnych, działają szybko i długotrwale, nie wywołują podrażnień ani uczuleń,
są zgodne chemicznie i fizycznie z substancją czynną, działają w sposób
odwracalny tzn. , że po usunięciu promotora skóra musi odzyskać funkcję
bariery. Promotory wnikania to: alkohole /etanol/, glikole/propylenowy/,
amidy /mocznik/, kwasy tłuszczowe /kwas olejowy/ oraz estry, kwas
salicylowy.
W ostatnich latach wprowadzono do kosmetyki liposomy, które ułatwiają

wnikanie substancji biologicznie czynnych do skóry właściwej. Liposomy są to
małe cząsteczki /80 – 300 nm/ fosfolipidów jedno – trzywarstwowe, które
wnikają przez szczeliny pomiędzy komórkami naskórka /200 – 300 nm/ i w nich
pozostają. Liposomy są jako nośniki substancji rozpuszczalnych w wodzie – np.
d – pantenol, aminokwasy, wyciągi roślinne.
16
SUBSTANCJE BIOLOGICZNIE CZYNNE

Zgodnie z wynikami badań naukowych istnieją trzy rodzaje starzenia się skóry:
A/. związane z wiekiem – utrata blasku, wygląd „papirusowy”, rozluźnienie
skóry
B/. fotostarzenie – wywołane przez promienie UV – przebarwienie naskórka,
zmarszczki, degeneracja włókien kolagenu i elastyny
C/. hormonalne – zmniejszenie grubości naskórka, wysuszenie a nawet
odwodnienie skóry
Kosmetologia dysponuje wieloma substancjami biologicznie czynnymi, które
poprawiają wygląd skóry. Duże znaczenie posiada biotechnologia, w której
wykorzystuje się mikroorganizmy i enzymy w celu otrzymania określonych
substancji w czystej formie. Stanowi to alternatywę dla zmniejszenia się
surowców naturalnych. Biotechnologia jest techniką stosunkowo drogą i
wymaga specjalistycznej aparatury technologicznej.
Substancje biologicznie czynne – podział
1/. OLEJE ROŚLINNE
OLIWA z oliwek – Oleum Olivarum – otrzymywana przez tłoczenie na zimno
dojrzałych owoców, zawiera do 70% glicerydów kwasów nienasyconych, do
20% glicerydów kwasu palmitynowego – łatwo przyswajalna przez skórę –
balsamy do ciała, kremy odżywcze
OLEJ MIGDAŁOWY – Oleum Amygdalarum – otrzymywany z nasion

/odmiana słodka/ przez wytłaczanie na zimno, zawiera glicerydy kwasu
olejowego /80%/ i kwasu linolowego /20%/ - natłuszcza skórę suchą, starzejącą
– kremy, mleczka
OLEJ AWOKADOWY – Oleum Persea – otrzymywany na zimno z owoców,

zawiera glicerydy kwasu olejowego i linolowego, kompleks witamin A, B, D i
E, dobrze przenika przez skórę i ma własności zmiękczające – kremy odżywcze,
balsamy do skóry suchej
Niezmydlona frakcja oleju awokadowego – Persea Gratissima /Avocadin/

zawiera: części niezmydlonej ok. 25 – 30%, fitosterole, działanie regenerujące –
poprawia elastyczność skóry, nawilża, stymuluję syntezę kolagenu, ochronne –
wobec promieni UV
MASŁO SHEA –masłosz – Butyrospermum Parkii Kotschy otrzymuje się z

nasion, tłuszcz konsystencji masła zawiera kwas stearynowy /30 – 40%/, kwas
olejowy /45 – 50%/, trójglicerydy, substancje niezmydlające /6 – 8%/.
Substancje niezmydlające mają duże powinowactwo do warstwy lipidowej
naskórka, chronią i wzmacniają cement międzykomórkowy warstwy rogowej.
Masło Shea jest naturalnym filtrem słonecznym.
17
OLEJ JOJOBA – Buxus chinensis – Oleum Jojobae określany jako płynny wosk
„liquid wax”, gdyż po oziębieniu krzepnie – główny składnik palmitynian cetylu
o cennych własnościach, zbliżony do tłuszczu wielorybiego, nie zawiera
gliceryny, nie jełczeje. Olej jojoba wykazuje duże powinowactwo do skóry, jest
szybko absorbowany i nie pozostawia tłustego filmu na skórze.
OLEJ Z KIEŁKÓW PSZENICY – Oleum Triticum

wytłaczany na zimno z kiełków pszenicy, zawiera nienasycone kwasy
tłuszczowe, lecytynę, fosfolipidy, fitosterole, fitohormony o działaniu
estrogennym, karoteny. Olej z kiełków pszenicy jest bogaty w NNKT
/niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe/ i zawiera najlepszą lecytynę roślinną
– szerokie zastosowanie – kremy odżywcze, balsamy do ciała, olejki do opalania
OLEJ z OGÓRECZNIKA – Oleum Boraginis

otrzymywany na zimno przez tłoczenie dojrzałych nasion, zawiera niezbędne
nienasycone kwasy tłuszczowe /NNKT/ - do 20% kwasu gamma linolonego –
poprawia i normalizuje proces nawilżania skóry.
2/ . ETNOBOTANIKA – zajmuje się badaniem świata roślin w różnych krajach

oraz wykorzystywaniem ich zgodnie z tradycją danego regionu. Ostatnio
duże zainteresowanie jest olejami i roślinami pochodzącymi z Amazonii:
Crodamazon Maracuja – Plassiflora Edulis /and/ Passiflora Incarnata

otrzymywany z ziaren olej zawiera kwas linolenowy /ok 69%/, olejowy
/ok 15%/, palmitooleinowy /0, 16%/, tokoferole, fitosterole
Crodamazon Cupuacu - Theobroma Grandiflorum otrzymywany z ziaren

tłuszcz stały, zawiera kwas olejowy /ok. 11%/, stearynowy /ok. 33%/,
palmitooleinowy /0, 66%/, witaminę E, fitosterole /2%/ - głównie beta –
sitoserol. Zastępuje syntetyczne trójglicerydy – caprylic /cappric triglyceride
- naturalny emollient.
MACA – Lipidium meyenii, Lipidum peruvianum
świeże korzenie zawierają ok. 80% wody, w wysuszonych ponad 10%, w
pozostałej masie jest 10 –13 % białek, 25 – 78% weglowodanów, ponad 2%
tłuszczu. W korzeniach znajdują się kwasy tłuszczowe – linolenowy,
palmitynowy, olejowy, sterole /sitosterol, kampesterol, ergosterol/,
witaminy: A, B1, B2, B6, C i E, sole mineralne, fitoestrogeny, saponiny, taniny
– w kremach stosuje się liofilizowane wyciągi andyjskiej maki.
18
3/. WYCIĄGI ZIOŁOWE

a/. opóźniające proces starzenia – aloes, żeń – szeń, korzeń rdestu, miłorząb
japoński, skrzyp polny, zielona herbata – stymulują wzrost komórek,
działają jako antyutleniacze
b/. nawilżające – aloes, wodorosty morskie – algi, lukrecja, bluszcz, żeń –
szeń, wiesiołek, - zmiękczają skórę, poprawiają nawilżenie
4/. WITAMINY
Witamina A – retinol, palmitynian witaminy A
nie dopuszcza do nadmiernego wysuszenia skóry, zabezpiecza przed jej
łuszczeniem i chropowatością naskórka, poprawia wilgotność naskórka
- warstwy rogowej
Witamina C – kwas L – askorbinowy, stosuje się ester fosforowy –

Magnesium Ascorbyl Phosphate – chroni skórę przed szybkim
wiotczeniem, przyspiesza tworzenie kwasu hialuronowego
Witamina E – tokoferol, tocopherol acetate

poprawia ukrwienie skóry, przez co normalizuje się wykorzystanie
tlenu w komórkach, wzmacnia tkankę łączną i zmniejsza skłonność
do przebarwień.
Kremy z witaminami C i E są naturalnymi przeciwutleniaczami
chroniącymi skórę przed niszczącym działaniem wolnych rodników
d – pantenol – witamina B5 – przyspiesza wzrost i odnowę komórek

naskórka i skóry właściwej, działa przeciwzapalnie. Stosowanie tych
witamin nie jest ograniczone dopuszczalnym stężeniem, przeciętnie
używa się 0, 3 – 0, 5% .
5/. KOMPLEKSY NAWILŻAJĄCE – zestaw aminokwasów

występujących w Natural Moisturizing Factor /NMF/ wyrównują
braki nawilżenia, przyczyniają się do gładkości skóry i pobudzają
tworzenie się komórek, np.
Propylene Glycol /and/Glucose/and/Sodium Glutamate/and/Urea/and/
/Serine/and/Potassium Aspartate/and/Sodium Lactate/and/Fructose/
/and/Lactic acid/and/Proline
19
6/. BIAŁKA – proteiny – biopolimery, wielkocząsteczkowe związki

organiczne, podstawowy budulec wszystkich organizmów, działają
na skórę nawilżająco i ochronnie.
Białka dzielą się na dwie grupy:
a/. białka proste – proteiny, zbudowane są wyłącznie z
aminokwasów, należą do nich białka globularne /globuliny/,
skleroproteiny /kolagen/
b/. białka złożone – proteidy, oprócz części białkowej mają składnik
niebiałkowy – grupę prostetyczną, np. cukry – glikoproteidy,
lipidy – lipoproteidy
KOLAGEN – białko proste, należy do grupy skleroprotein,

zbudowany z długich spiralnych łańcuchów peptydowych, które są
silnie usieciowane wiązaniami poprzecznymi.
Główne składniki: glicyna, prolina, hydroksyprolina, arginina,
leucyna, alanina, kwas glutaminowy.
Kolagen otrzymuje się przez ekstrakcję skór cielęcych, obecnie
jako alternatywę stosuje się wyciągi kolagenowe z łusek rybich.
Ekstrakt z łuski rybiej zawiera naturalny kolagen o nienaruszonej
strukturze cząsteczkowej i jest bardzo podobny do wytwarzanego
przez ssaki.
U roślin ekwiwalentem kolagenu są tzw. ekstensyny – proteiny
bogate w hydroksyprolinę – aminokwas charakterystyczny dla
kolagenu, ale nie mają potrójnej budowy spiralnej, która decyduje
o elastyczności.
Proteiny ryżowe – Hydrolysed Rice Bran – wysokocząsteczkowe,
rozpuszczalne w wodzie proteiny – działanie: wygładzają
i napinają skórę.
Proteiny sojowe – Hydrolyzed Soy Protein
Wyciąg z błony komórkowej z ziaren soi o działaniu podobnym do
placenty /zawiera beta – sitosterol proteiny sojowej o działaniu
podobnym do kolagenu i elastyny/naturalnych białek skóry/,
genisteinę /izoflawon/ - związek utrzymujący w dobrej kondycji
cienkie i kruche naczynia krwionośne oraz mukopolisacharydy
/kwas hialuronowy/.
Cząsteczka uzyskana z białka soi – aminokina – wysyła sygnały

do odpowiednich komórek skóry, które uaktywniają syntezę
kolagenu i elastyny, stymulują produkcję glikanów.
20
Aby uzyskać maksymalną skuteczność substancji biologicznie

czynnej należy przy opracowywaniu receptury dokonać
właściwego doboru:
a/. składników bazowych kremu /emulgator, oleje/
b/. środka konserwującego /zgodność chemiczna/
Ograniczyć ilość składników receptury do niezbędnego
minimum, gwarantującego stabilność preparatu, gdyż
najważniejszym składnikiem jest substancja biologiczna czynna.
W przypadku zastosowania witamin można łączyć witaminę A,
E, C i d-pantenol, gdyż działają synergetycznie.
Lepiej jest zastosować jedną substancję czynna w maksymalnej
ilości, dającej efekty działania niż kilka substancji czynnych w
niskim stężeniu. Jeżeli zastosuje się kilka substancji czynnych
należy sprawdzić, czy działają synergetycznie, tzn. czy
wykazują wzajemną zgodność biologiczną i chemiczną.
Niezależnie od aktualnych trendów nadal będą stosowane
witaminy, ekstrakty ziołowe, oleje roślinne, tłuszcze naturalne,
których działanie będzie wzmocnione przez promotory
wnikania.
MIKROBIOLOGIA
Przy opracowaniu receptury ważnym czynnikiem jest dobór środka
konserwującego. Chemik kosmetolog ściśle współpracuje z mikrobiologiem,
aby ustalić optymalnie skuteczny układ konserwujący w aspekcie zgodności
chemiczno-mikrobiologicznej. Środki konserwujące nie mogą być dobierane
wyłącznie o dane teoretyczne, ale niezbędne jest określenie ich efektywności
recepturalnej poprzez stosowanie testów kontrolowanego zanieczyszczenia
mikrobiologicznego. Stosowane w recepturze surowce, w tym woda, nie
mogą wspomagać wzrostu drobnoustrojów. Zastosowany środek
konserwujący lub mieszanina powinna być skuteczna w szerokim zakresie
na bakterie, grzyby i pleśnie.
Kryteria doboru środka konserwującego obejmują;
a/. zakres działania – bakterie gram-ujemne, gram-dodatnie, pleśnie, grzyby
b/. skuteczność działania – bakteriostatyczny, bakteriobójczy, grzybobójczy
c/. optimum pH w jakim działa konserwant
d/. rozpuszczalność – w wodzie, olejach
e/. zgodność chemiczna ze składnikami receptury i opakowaniem
f/. dopuszczalne stężenie
g/. Stabilność w preparacie w okresie przechowywania, odporność na
światło i utlenianie
21
Dopuszczalne do stosowania konserwanty i ich stężenie określa

Rozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 12 czerwca 2002/Dz.U. z dnia 12
lipca 2002, Nr 105, Poz. 934/, załącznik nr 4.
Kryteria czystości mikrobiologicznej i metody oceny gotowego produktu
określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002/Dz.U. z
dnia 27 stycznia 2003, Nr 9, Poz.107/, załącznik 1.
Wymagania mikrobiologiczne
KATEGORIA I – kosmetyki przeznaczone dla dzieci i w okolice oczu
Ogólna liczba drobnoustrojów tlenowych mezofilnych nie może przekraczać
100 jtk /g lub ml/ jtk – jednostki tworzące kolonię/.
KATEGORIA II – inne kosmetyki

Ogólna liczba drobnoustrojów tlenowych mezofilnych nie może przekraczać
1000 jtk/g lub ml. W 0,1 g lub 0,1 ml próbki kosmetyku, nie mogą być
obecne następujące drobnoustroje:
- Pseudomonas aeruginosa
- Staphylococcus aureus
- Candida albicans
Przy produkcji preparatów kosmetycznych wymagana jest wysoka higiena

pomieszczeń magazynowych, oddziałów przerobu i konfekcji oraz
personelu. Ważnym czynnikiem jest jakość wody stosowanej do produkcji.
WYMAGANIA TECHNICZNE DLA PREPARATÓW KOSMETYCZNYCH

Przed uruchomieniem produkcji nowego preparatu przeprowadza się
odpowiednie badania:
1/. dermatologiczne, które obejmują
a/. testy płatkowe – alergiczne, ocena skóry po 24, 48 i 72 godzinach
b/. testy użycia – specjalna grupa probantów testuje dany kosmetyk wg
ustalonego sposobu użycia przez okres minimum 3 tygodni
Oceny dokonuje lekarz dermatolog
2/. mikrobiologiczne – atest jakościowy

3/. chemiczne – każdy producent opracowuje normę lub warunki techniczne,
albo stosuje normę PN
PN-EN ISO 11609 : 1999 Stomatologia. Pasty do zębów.

Wymagania, metody badań i znakowanie
22
PN-C-77002 : 1997 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne.

Szampony w płynie i płyny do kąpieli.
Wymagania i badania
PN 91/C-77043 Środki do prania i mycia. Mydło toaletowe.

Wymagania i badania
PN-C-77062 : 1997 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne.

Kredki do warg
Opakowania jednostkowe podlegają ocenie jakościowej

PN-89/0-79711 Opakowania szklane perfumeryjno-
Kosmetyczne. Butelki i słoiki.
Wymagania i badania.
PN-0-79789:1996 Opakowania jednostkowe z tworzyw

sztucznych. Pudełka do artykułów
spożywczych, farmaceutycznych i
kosmetycznych. Wymagania i badania.
PN-78/0-79753 Opakowania jednostkowe z tworzyw

Sztucznych. Tuby. Podział
W zakresie zarządzania jakością istnieją certyfikaty międzynarodowe ISO.

Systemy zarządzania jakością określa norma : EN ISO – PN – 9000 : 2001
- terminologia, wymagania
23
TECHNOLOGIA PRODUKCJI KOSMETYKÓW
Każdy preparat kosmetyczny – receptura posiada szczegółowy opis procesu

technologicznego określający sposób łączenia składników, temperaturę
mieszania, rodzaj urządzenia do przerobu i konfekcji. Istnieją ogólne schematy
procesów technologicznych dla grup asortymentowych.
EMULSJE
Stabilność emulsji zależy od wielkości zdyspergowanych cząstek, lepkości fazy

zewnętrznej i różnicy gęstości między obu fazami. W procesie emulgowania
potrzebna jest siła, która obniży napięcie powierzchniowe na granicy woda/olej,
podwyższy lepkość. Wielkość siły jest zależna od typu mieszadła. Emulsja olej
w wodzie /O/W/ tworzy się często spontanicznie, natomiast przy emulsji woda
w oleju /W/O/ jest potrzebna większa siła mieszania i homogenizowanie.
Temperatura emulgowania jest zależna od typu emulsji. Przy emulsji O/W
temperatura emulgowania wynosi: faza tłuszczowa z emulgatorem 70°C,
faza wodna - 72°C, przeciętnie 70 - 75°C.
Przy emulsji O/W na bazie mydeł – stearyna w fazie olejowej, trójetanolamina
w fazie wodnej tworzy mydło „in situ” /w chwili mieszania faz/ jest potrzebna
temperatura zmydlania /emulgowania/ 75 - 80°C. Przy emulsji W/O –
temperatura obu faz w momencie emulgowania wynosi 65 - 70°C, gdyż emulsje
te są wrażliwe na podwyższoną temperaturę.
W zależności od typu emulsji faza olejowa jest dodawana do fazy wodnej /O/W/
lub faza wodna jest dodawana do fazy olejowej W/O/.
Po wymieszaniu obu faz poprawia się rozdrobnienie cząstek fazy rozproszonej
przez homogenzację – w temperaturze ok. 70°C dla emulsji O/W i 60 - 65°C dla
emulsji W/O. Aby zapobiec spienieniu emulsji O/W powinno się proces
mieszania i homogenizacji prowadzić w niskiej próżni /100 – 300 torr/, gdyż
powietrze jako trzecia faza obniża stabilność. Jeżeli mieszalnik nie posiada
homogenzatora tylko szybkoobrotowe mieszadło i zbierak/mieszadło
wolnoobrotowe od strony ścian zbiornika /to należy podczas mieszania w
temperaturze 70°C dla O/W i 60 - 65°C dla W/O włączyć mieszadło co kilka
minut na największe obroty.
Proces emulgowania na ciepło trwa ok. 30 – 60 minut, poczym następuje wolne
chłodzenie. W temperaturze ok. 40°C dodaje się substancje biologicznie czynne
i kompozycję zapachową.
Proces emulgowania pudrów emulsyjnych, make-up jest taki sam jak przy
emulsji O/W. Zestaw pudrowy jest oddzielnie mieszany z olejami, rozcierany na
trójwalcówce /lub młynie koloidalnym/ i dodawany do wytworzonej emulsji lub
dodawany do fazy olejowej na gorąco i po połączeniu obu faz homogenizowany.
24
SZAMPONY
Proces prowadzi się na zimno, bez podgrzewania składników. Podstawowym
surowcem jest substancja powierzchniowo czynna – detergent, który ma
konsystencję gęstą, szczególnie gdy stosuje się 70% roztwory – lepkość w
temperaturze 20°C wynosi ok. 10000 – 15000 mPa.s, wtedy należy uregulować
konsystencję roztworem chlorku sodu /sól kuchenna/. Handlowe detergenty –
siarczanowane alkohole laurylowe mają ok. 28% substancji czynnej /stałej/,
lepkość 100 – 200 mPa.s – są płynne. Mieszanie musi być wolne, aby nie
dopuścić do spienienia szamponu. Stosuje się mieszalnik statyczny, który nie
wprowadza powietrza.
MIESZALNIK – ze stali nierdzewnej, składa się ze zbiornika zaopatrzonego w

płaszcz wodny, służący do ogrzewania lub chłodzenia mieszadła i mechanizmu
napędzającego mieszadło.
Mieszadło powoduje ruchy wirowe, zwiększające intensywność mieszania.
Mieszadło – element różnej konstrukcji obracający się wewnątrz mieszalnika.
W zależności od kształtu i sposobu działania rozróżnia się:
a/. mieszadło łapowe – z łapami prostymi lub skośnymi/grabkowe, palczaste,
kotwicowe/, pionowymi lub poziomymi
b/. mieszadło śmigłowe /propelerowe/ z jednym lub kilkoma śmigłami o dużej

prędkości obrotowej, co zapewnia dużą intensywność mieszania
c/. mieszadło turbinowe z jednym lub kilkoma wirnikami otwartymi lub

zamkniętymi, zaopatrzonymi w łopatki
Mieszalnik może być wyposażony dodatkowo w aparat homogenizacyjny lub

młyn koloidalny.
Homogenizator – obracająca się w korpusie tarcza tworząca w nim wąską
szczelinę, przez którą pod ciśnieniem przeciska się emulsja i rozbija na bardzo
drobne kropelki.
Młyn koloidalny składa się z dwóch płyt metalowych szybko obracających się
w przeciwnych kierunkach, ustawionych w niewielkiej odległości od siebie.
Substancje wprowadza się przez otwór płyty górnej i po roztarciu wydostaje
się z przestrzeni między płytami na zewnątrz.
Przemysł ma do dyspozycji duży asortyment urządzeń wieloczynnościowych,
np. urządzenie VME /Fryma/ łączące mieszadło wolnoobrotowe tzw. zbierak
z mieszadłem tarczowo-zębowym/dissolver/ i młynem koloidalnym.
25
PUDRY – mieszanie składników sypkich
Mielenie w obiegu zamkniętym – połączenie pracy młyna z pracą urządzenia

klasyfikującego, w którym od produktu z młyna oddziela się materiał o zbyt
grubym ziarnie i zawraca z powrotem do młyna, w celu dalszego
rozdrobnienia.
Mieszarka – maszyna do mieszania ciał sypkich w celu uzyskania jednolitej

mieszaniny.
Mieszarka bębnowa o działaniu okresowym lub ciągłym, tj. bęben mieszalny

obracający się dookoła poziomej lub skośnie nachylonej osi, wewnątrz
którego znajdują się ruchome półki.
Mieszarka ślimakowa – to jest poziome podwójne koryto z obracającymi się

wewnątrz ślimakami łopatkowymi.
Młyn strumieniowy – mikronizer – urządzenie do bardzo drobnego mielenia

ciał stałych i uzyskania cząstek o średnicy poniżej 10 mikronów. Razem
z materiałem rozdrabnianym /składniki pudru/ wprowadza się strumień
powietrza sprężonego do 7 atmosfer, które po rozprężeniu w aparacie
uzyskuje znaczącą prędkość, co powoduje powstawanie wirów
i intensywne ścieranie się składników pudru.
STOPY WOSKOWO - TŁUSZCZOWE – kredki do warg

Proces przebiega w kilku fazach:
1/. dyspersja zestawu pigmentów z olejem rycynowym w stosunku 1 : 2
lub 1 : 3 /w zależności od stopnia absorpcji pigmentu/,
homogenizacja – proces na zimno
2/. stopienie, przefiltrowanie i wymieszanie masy tłuszczowej
/ok. 65% olejów, ok. 25% wosków/ - proces na ciepło
3/. połączenie masy barwnikowej z tłuszczową, mieszanie, homogenizacja
proces na ciepło, pod koniec procesu oddaje się kompozycję
zapachową
Urządzenia
1/. Trójwalcówka – masa kredkowa zostaje roztarta po przejściu przez
trzy walce, szczelina między nimi jest regulowana, najmniejsza
wynosi 2.10-3cm. Masa kredkowa zostaje ponownie stopiona celem
jej odpowietrzenia
2/. Młyn koloidalny lub homogenizator – roztarcie masy barwnikowej

i kredkowej
26
3/. Mieszalnik kombi – wyposażony w mieszadło, młyn koloidalny

lub homogenizator, proces w próżni na ciepło
4/. Wylewnica – ręczna lub automatyczna, wyposażona w płaszcz

grzewczo-chłodzący, wykonana ze stali nierdzewnej, wewnętrzne
otwory są wypolerowane tak, że uzyskuje się sztyfty z połyskiem.
Masa kredkowa jest ogrzana w kociołku wyposażonym
w mieszadło wolnoobrotowe i kran spustowy do temperatury
60 - 68°C. Masa kredkowa jest wlewana równomiernie do
uprzednio ogrzanej wylewnicy, aby zapobiec nagłemu
ochłodzeniu sztyftu. Po ok. 5 minutach następuje chłodzenie przy
pomocy wody o temperaturze 18 - 20°C, poczym chłodzi się wodą
o 10 °C. Po ściągnięciu warstwy zewnętrznej, wyciąga się kredki
bezpośrednio oprawką.
WYROBY PERFUMERYJNE
wody kolońskie, wody toaletowe, perfumy, wody po goleniu
obejmują preparaty na bazie alkoholu etylowego z dodatkiem
wody, kompozycji zapachowej w różnym stężeniu oraz substancji
czynnych. Nastawy przygotowuje się w specjalnych zbiornikach
/zabezpieczonych przeciwpożarowo i przeciwwybuchowo/ w
których leżakują w temperaturze 4°C, poczym są filtrowane na
zimno.
27
TECHNIKA AEROLOZOWA
AEROZOL – układ koloidowy, w którym ośrodkiem dyspersyjnym jest
powietrze /gaz/ a fazą rozproszone ciało stałe /dym/ lub ciekłe /mgły/ o dużym
stopniu rozdrobnienia.
Opakowanie aerozolowe składa się z :
a/. pojemnika wykonanego z blachy białej lub aluminium z litografią, wewnątrz
lakierowany
b/. wentyla z dyszą rozpylającą – specjalna konstrukcja w zależności od rodzaju

preparatu
c/. kaptura ochronnego
Pojemnik i wentyl muszą być precyzyjnie dopasowane pod względem

szczelności. Na opakowaniu /pojemnika/ oprócz opisu własności preparatu i
sposobu jego użycia musza być umieszczone ostrzeżenia: opakowanie
jednorazowe pod ciśnieniem, nie przekłuwać.
Najważniejszym składnikiem jest gaz pędny, który
a/. musi być zgodny z preparatem
b/. nie może reagować z pojemnikiem
c/. nie może być toksyczny
W 1903 r. użyto po raz pierwszy dwutlenek węgla i chlorek metylenu jako gaz
pędny do rozpylania perfum. W 1933 r. użyto freony – niepalne związki węgla
z fluorem i chlorem w gaśnicach przeciwpożarowych. W latach 60-tych XX w.
wprowadzono w szerokim zakresie preparaty aerozolowe na bazie freonów :
trichlorofluorometan – Freon 11 CFCI3
dichlorodifluorometan – Freon 12 – CF2CI2
dichlorotetrafluoroetan – Freon 114 – C2CI2F4
lub w mieszankach Freon 11/12 /50:50/, Freon 12/114 /40:60/ gazy niepalne,
niewybuchowe, o bardzo niskiej toksyczności. Masowa produkcja aerozoli
zdaniem naukowców spowodowała przedostanie się do atmosfery dużej ilości
freonu, który działał niszcząco na środowisko /dziura ozonowa/. Rozpoczęto
poszukiwania alternatywnych gazów, obecnie stosuje się nasycone
węglowodory alifatyczne – izobutan jest niepalny i może zastąpić Freon 11/12
/50:50/ w lakierach do włosów, a także propan, butan lub ich mieszaniny
propan/butan /40:60/. Nie ma zastrzeżeń toksykologiczno –dermatologicznych
i są zgodne z preparatami kosmetycznymi.
Butan i propan są palne, ale można stosować w preparatach zawierających dużo
wody, np. pianki do układania włosów – koncentrat – 93 – 95%, butan 7 – 5%,
natomiast w lakierach do włosów mieszaninę izobutan/propan - koncentrat 65%
gaz 35%.
28
Najczęściej stosuje się dwufazowe aerozole – preparat jest rozpuszczony w

gazie. Wyróżnia się:
a/. aerozole powierzchniowe w formie wilgotnych mgieł są to lakiery do
włosów, preparaty do opalania /olejki/, dezodoranty, wody toaletowe,
perfumy, napełnianie: koncentrat 30 – 70%, gaz 70 – 30%
b/. aerozole suspensyjne, pudrowe – zawiesina koloidalna pudru w płynnej

fazie gazowej, zawartość pudru nie może przekraczać 20%
c/. aerozole piankowe – płynne emulsje O/W lub wodne roztwory substancji
powierzchniowo czynnych dyspergowane w płynnym gazie, napełnianie
- preparat 85 – 93%, gaz 15 – 7%
Przy opracowywaniu receptury zwraca się uwagę na :
a/. zgodność koncentratu z gazem i pojemnikiem
b/. właściwy dobór wentyla i dyszy rozpylającej do rodzaju preparatu/lakier,

puder, pianka/
c/. stabilność preparatu w okresie gwarancyjnym
Napełnianie ciśnieniowe – linie produkcyjne automatyczne, proces odbywa się

w temperaturze pokojowej – pojemnik zostaje napełniony preparatem, poczym
nakładany jest wentyl i zaciskany na pojemniku. Gaz płynny zostaje
wprowadzony pod ciśnieniem przez wentyl do pojemnika. Po napełnieniu w
pojemniku powstaje poduszka powietrzna, która podwyższa ciśnienie.
Urządzenia posiadają odpowietrzacz/ejector//, który usuwa poduszkę
powietrzną. Następnie nakładany jest kaptur ochronny i pojemnik jest
kontrolowany na szczelność w łaźni wodnej o temperaturze 55 - 60°C.
29
PREPARATY DO HIGIENY OSOBISTEJ
ŚRODKI DO PIELĘGNACJI JAMY USTNEJ
Preparaty do pielęgnacji jamy ustnej znane są co najmniej 4000 lat.

EGIPCJANIE używali w różnych ilościach kadzidło, zielony ołów, grynszpan
/zieleń miedziana, octan miedziowy zasadowy/. CHIŃCZYCY produkowali do
końca XIX w. proszek do mycia zębów z kości małych zwierząt i kości sepii
/mątwy/. ARABOWIE byli pierwsi w średniowieczu, którzy odradzali używanie
proszku zawierającego bardzo twardą substancję ścierną, jak drobny piasek czy
pumeks, ponieważ uszkadzały ząb. W EUROPIE w tym czasie były używane
silnie kwaśne preparaty do usuwania przebarwień na zębach, były one
szkodliwe dla emalii zębów.
Kwestia bezpieczeństwa i efektywnego czyszczenia zębów stała się sprawa
bardzo ważną. Profesjonalne rozwiązanie tego problemu nastąpiło w 1930 r.
przez Amerykańskie Towarzystwo Stomatologiczne /American Dental
Association/. W 1934 r. Coucil Dental Terapeutic opublikował listę
dopuszczonych i niedopuszczonych substancji do stosowania w preparatach do
mycia zębów. Dalszy postęp w dziedzinie preparatów do pielęgnacji zębów
nastąpił w 1940 r. kiedy zostały wprowadzone substancje terapeutyczne,
profilaktyczne przeciw próchnicy i tworzeniu się kamienia na zębach.
W latach 1935 – 1940 proszek do zębów stanowił ok. 40% asortymentu pasty
40-50%.
Podział asortymentowy
1/. proszki i mydła do czyszczenia zębów
2/. płynne środki czyszczące
3/. pasty do zębów
4/. wody do ust
5/. preparaty do protez
Proszki do mycia zębów

Zawierają kredę strąconą, fosforan wapnia, kaolinę mydło w proszku lub
syntetyczny laurylosiarczan sodu w proszku, olejki eteryczne – miętowy,
eukaliptusowy, barwnik
Kredka strącona 50, 0
Fosforan wapnia 46, 0
Mydło mielone 3, 0
30
Olejek miętowy 1, 0
Barwnik
Wszystkie składniki miesza się dokładnie
Mydło do mycia zębów

sporządza się z wysokogatunkowego mydła sodowego zmieszanego z proszkiem
do zębów i prasowanego w formy.
Płynne środki czyszczące zęby

były popularne w USA – są to półpłynne pasty do zębów w specjalnych
opakowaniach.
Pasty do zębów
zawierają te same składniki ścierne i pieniące co proszki i mydło do mycia
zębów, uzupełnione przez substancje wiążące i higroskopijne.
Pasty powinny mieć następujące właściwości:
a/. skutecznie czyścić zęby, usuwając zanieczyszczenie pokarmowe
b/. nie mogą nadmiernie ścierać emalii
c/. powinny wygładzać powierzchnię zębów, usuwać kamień nazębny,

nadawać połysk
d/. pozostawiać uczucie świeżości i przyjemny aromat
e/. wykazywać działanie profilaktyczne przeciw powstawaniu próchnicy
f/. powinny mieć właściwą konsystencję umożliwiającą łatwe wyciskanie

z tuby, konsystencja nie może się zmieniać w temperaturze od 0 - 40°C.
31
SUROWCE
a/. substancje ścierne – stosuje się w ilości 20 – 50%

Kreda strącana – węglan wapnia CaCO3 jest dobrym środkiem czyszczącym,
nie ma jednak własności polerujących, posiada trudny do pokrycia zapach.
Uwodniony fosforan dwuwapniowy – CaHPO4 . 2H2O – ma dobre własności

polerujące, nie zmienia smaku pasty. Musi być stabilizowany, gdyż w
obecności wody tworzy hydroksyapatyt i kwas fosforowy co prowadzi do
utwardzania pasty
Krzemionka koloidalna – SiO2 – dwutlenek krzemu – dobre własności
myjące
b/. środki pieniące

do roku 1940 stosowano mydło sproszkowane, obecnie syntetyczne
związki powierzchniowo czynne. Ze względu na bardzo wysokie
wymagania – brak toksyczności i własności drażniących, przy
równocześnie dobrych własnościach myjących i pieniących wybór jest
bardzo ograniczony. Stosuje się najczęściej w postaci proszku:
N – lauroilosarkozynian sodu – Sodium Lauroyl Sarcosinate

/Crodasinic LS 95/
Siarczan laurylosodowy – Sodium Lauryl Sulfate /C12/ - /Texapon K 12/
c/. substancje wiążące

stosuje się hydrofilowe koloidy, zwiększające lepkość
Guma ksantanowa – polisacharyd, otrzymany z bakterii Xanthomonas
Xanthomonas campestris, 1% roztwory dają lepkość ok. 3000 mPa.s,
stabilność w szerokim zakresie pH 3 – 11 /produkt handlowy
Rhodigel 23/
Gumy celulozowe
metyloceluloza – eter metylowy celulozy, pęcznieje w zimnej wodzie
/Tylose, Methocel/
karboksymetyloceluloza – eter karboksymetylowy celulozy
/Hercules CMC, Tylose/ - sól sodowa rozpuszczalna wodzie zimnej
i gorącej.
Alginian sodowy – kwas alginowy, wielocukier, składnik błon
komórkowych brunatnic z rodzaju listownica/Laminaria/ i morszczyn
/Fucus/. Kwas alginowy i jego sole sodowe, potasowe, magnezowe
i amonowe/alginiany/ tworzą z wodą żele.
32
d/. substancje higroskopijne

utrzymują wilgoć, zapobiegają wysychaniu pasty, stosuje się glicerynę
i sorbitol w ilości 10 – 30 %
e/. substancje czynne

monofluorofosforan sodu /sodium monofluorophosphate/
całkowita zawartość fluoru nie może przekraczać 0, 15% - ilość dodawana
dodawana do pasty : 1000 ppm fluoru / = 0, 76% monofluorofosforanu
sodu/
fluorek sodu /sodium fluoride/
całkowita zawartość fluoru nie może przekraczać 0, 15% 1000 ppm fluoru
/ =0, 22% fluorku sodu/
f/. ekstrakty ziołowe

Balsamowiec mirra – Commiphora Myrrha – olejek otrzymywany jest
przez destylację bryłek gumożywicy, roztwory alkoholowe mirry i olejku
działają odkażająco i ściągająco – stosuje się w pastach do zębów
Rumianek lekarski – Matricaria chamomilia – działanie przeciwzapalne

i antyseptyczne
Szałwia lekarska – Salvia officinalis – wyciągi z liści działają

antyseptycznie, bakteriostatycznie, ściągająco
Melaleuca alternifolia /Australia/ - olejek z liści znany jako olejek z

drzewa herbacianego – Tea tree oil – działanie bakterio-
i grzybostatyczne, antyseptyczne – pasty do zębów, płyny do płukania
jamy ustnej.
Eugenol – olejek występujący w pąkach goździkowca wonnego

/Eugenia caryophyllata/ - działanie silnie antyseptyczne, w stomatologii
do odkażania ubytków zębowych.
Olejek eukaliptusowy – otrzymywany z liści eukaliptusa gałkowego

/Eucalyptus globulus/ - działanie odkażające – pasty do zębów, płyny do
płukania jamy ustnej
g/. Substancje zapachowo – smakowe 1 – 1, 5%

kompozycje zapachowe, klasyczne miętowo-mentolowe, fantazyjne,
dla dzieci owocowe
substancje poprawiające smak
sacharynian sodu /Sodium Saccharin/
33
h/. pozostałe
olej parafinowy /0, 5 – 2%/ podwyższa połysk i miękkość pasty
barwniki – rozpuszczalne w wodzie, np. C. I. 16255 oraz biel tytanowa
/TiO2/ - C.I. 77891 – polepsza białość pasty – ilości małe
RECEPTURY – przykłady
Pasta do zębów
A/. Kreda 32, 0
Gliceryna 20, 0
Komp. zapachowa 1, 0
B/. Guma celulozowa 1, 5

Woda 37, 0
C/. Laurylosiarczan sodu

/Texapon K 12/ 1, 0
Woda 4, 0
A/. Kredę zwilżyć gliceryną, dodać olej parafinowy i kompozycję

zapachową
B/. w wodzie z żelować gumę celulozową i dodać do fazy A
C/. substancję pieniącą rozpuścić w ciepłej wodzie i dodać do pasty
Całość dokładnie wymieszać.
A/. Kreda 16, 0

Fosforan dwuwapniowy 24, 0
Krzemionka koloidalna
/Aerosil 200/ 2, 0
Gliceryna 20, 0
Kompozycja aromatyczna 1, 0
B/. Guma celulozowa/sól sodowa

karboksymetylocelulozy/ 1, 0
Woda 27, 0
C/. Laurylosiarczan sodu 2, 0

Woda 5, 0
Proces technologiczny j. w.
34
A/. Kreda 38, 0

Krzemionka koloidalna 1, 0
Gliceryna 25, 0
Kompozycja aromatyczna 1, 0
B/. Monofluorofosforan sodu 0, 76

Sacharynian sodu 0, 05
Woda 25, 95
C/. Guma celulozowa 0, 8
D/. Laurylosiarczan sodu 2, 0

Woda 5, 0
A/. składniki zmieszać razem
B/. rozpuścić składniki i dodać do spęcznienia gumę celulozową /C/, całość

dodać do fazy A, wymieszać i na końcu dodać fazę D. Dokładnie
wymieszać.
WODY DO UST
działają odświeżająco, zawierają olejki eteryczne: miętowy, eukaliptusowy, z
drzewa herbacianego – Tea tree oil, rozpuszczone w alkoholu etylowym
Woda 47, 0
Alkohol etylowy/96%/ 40, 0
Solubilizator/Tween 20/ 3, 0
Olejek zapachowy 7, 0
Ekstrakt ziołowy/alkoholowy
lub wodno-glikolowy 3, 0
Olejek zapachowy zmieszać z solubilizatorem, potem dodać pozostałe składniki.
PREPARATY DO PROTEZ
zawierają rozpuszczalne w wodzie polifosforany sodu z dodatkiem substancji
pieniącej, dezynfekcyjnej i zapachowej. Preparaty powinny się szybko i łatwo
rozpuścić w ciepłej wodzie. Występują w postaci proszku lub tabletek.
35
Preparat w proszku
Laurylosiarczan sodu 0, 5
Polifosforan trójsodowy 54, 5
Węglan sodu/soda/Na2Co3 15, 0
Nadtlenoboran sodowy
/NaBO3 . 4H2O/ 10, 0
Chlorek sodu /NaCI/ 1, 0
Boraks/czteroboran sodu-
Na2B407 . 1OH2O/ 15, 0
Składniki połączyć i przesiać.
Preparat w tabletkach – z wydzielaniem dwutlenku węgla /CO2/
Laurysiarczan sodu 0, 5
Polifosforan trójsodowy 47, 0
Kwaśny węglan sodu /NaHCO3/
- soda oczyszczona 32, 0
Kwas cytrynowy 20, 0
Składniki połączyć, przesiać, prasować w tabletki
Wymagania jakościowe – pasty do zębów określa norma

PN – EN ISO 11609 : 1999, Stomatologia. Pasty do zębów. Wymagania,
metody badań i znakowanie
Przykład oznakowania wg INCI na opakowaniu jednostkowym

Składniki INCI : Sorbitol, Aqua, Hydrated Silica, PEG-12, Sodium Lauryl
Sulfate, Aroma, Tetrasodium Pyrophosphate, Cellulose Gum, Sodium
Saccharin, Sodium Fluoride, C.I.77891 – zawiera: fluorek sodu – 0, 243 %
36
MYDŁA TOALETOWE
W starożytności wyrabiano preparat do mycia zawierający łój zwierzęcy z oliwą
i popiołem alkaicznym. Rzymianie wyrabiali mydło z olejów roślinnych i
popiołu drzew liściastych. Germanie z tłuszczów zwierzęcych i popiołu
drzewnego z wodą i wapnem palonym. W średniowieczu przemysł mydlarski
rozwinął się we Włoszech i Francji na bazie oliwy z oliwek. Dopiero w XIX w.
w Europie zaczęto produkcję mydła na skalę przemysłową po wprowadzeniu
metod Lablanc`a i Solvay do produkcji sody.
Mydła – sole kwasów tłuszczowych, otrzymuje się przez hydrolizę tłuszczów
zwierzęcych i roślinnych lub przez zobojętnienie kwasów tłuszczowych.
Mydła toaletowe – wysokogatunkowe mydła sodowe, zawierają 75 – 83%

przereagowanych kwasów tłuszczowych: palmitynowego, stearynowego,
olejowego, laurylowego i mirystynowego, tak dobranych, aby ich temperatura
topnienia nie była wyższa niż 44°C. Mydła nie mogą zawierać więcej niż
0, 04% wolnych alkaliów oraz 0, 4% wolnych tłuszczów. Mydła otrzymuje się z
najlepszych tłuszczów zwierzęcych i oleju kokosowego.
Proces produkcji
Mydła twarde – sole sodowe wyższych nasyconych kwasów tłuszczowych.

otrzymuje się przez gotowanie tłuszczów z wodorotlenkiem sodowym /NaOH/.
Po ostygnięciu wytworzonego kleju mydlanego otrzymuje się mydła klejowe,
które są mieszaniną mydeł, gliceryny, resztek ługu. Aby oddzielić mydło od
gliceryny przeprowadza się proces wysolenia przez dodanie w nadmiarze
chlorku sodu /NaCI/, powstaje mydło ziarniste – rdzenne.
Rozdrobnioną masę mydlaną/mydło rdzenne/ podsusza się do określonej
zawartości wilgoci i miesza na sucho z substancjami poprawiającymi własności
użytkowe mydła, poczym prasuje się dla nadania odpowiedniego kształtu.
Substancje dodatkowe stosowane w mydłach:
a/. kompozycja zapachowa
b/. barwniki, przeważnie biel tytanowa
c/. substancje przetłuszczające – lanolina, oleje roślinne, wazelina
d/. stabilizatory i przeciwutleniacze/zapobiegają jełczeniu i powstawaniu plam
na kostkach mydła/
e/. substancje chelatujące /sekwestranty/, które wiążą jony wapnia i magnezu w
kompleksy i zapobiegają powstawaniu mydeł wapniowych
/ kwas etylenodiaminoczterooctowy EDTA i jego sole sodowe/.
37
SUROWCE
ŁÓJ WOŁOWY /Sebum Bovinum/
LZ – 193 – 200 /Liczba zmydlenia LZ – liczba Kottstorfera – liczba mg KOH
potrzebna do zmydlenia estrów i zobojętnienia wolnych kwasów
w 1 g próbki/
temperatura topnienia 40 - 50°C
skład : kwas mirystynowy 2, 0 – 6, 3 %
kwas palmitynowy 24, 0 – 32, 5 %
kwas stearynowy 14, 1 - 28, 6 %
kwas olejowy 38, 0 - 49, 6 %
kwas linolowy 0, 0 - 5, 0 %
Wolno stosować pochodne łoju pod warunkiem, że zostały zachowane

następujące metody produkcji ściśle przestrzegane przez producenta
/Dz. U. Nr 105, poz. 934 z dnia 12 lipca 2002 r., załącznik nr 1
- transestryfikacja lub hydroliza w co najmniej 200°C i 40 barach

- /40.000 hPa/ przez 20 minut/gliceryna oraz kwasy i estry tłuszczowe/
- zmydlanie NaOH 12 M /gliceryna i mydło/ w procesie periodycznym
w 95°C przez 3 godziny lub w procesie ciągłym w 140°C,
2 barach/2000 hPa/ przez 8 minut
OLEJ KOKOSOWY – Oleum Cocos – zwany masłem kokosowym,

otrzymywany przez wyciskanie kopry, czyli wysuszonego bielma
LZ 246 – 268
skład : kwas kaprylowy 7, 8 – 9, 5 %
kwas kaprynowy 4, 5 – 7, 6
kwas laurylowy 44, 8 – 51, 0
kwas mirystynowy 17, 5 – 18, 5
kwas palmitynowy 7, 5 - 9, 5
kwas stearynowy 2, 1 - 3, 0
kwas olejowy 5, 0 - 8, 2
kwas linolowy 1, 0 - 2, 6
OLEJ PALMOWY - /Oleum Palmae/ L. Z. 240 – 257

tłuszcz z miąższu lub nasion palmy oleistej ELAEIS guinensis
skład: kwas kaprylowy 2, 7 - 3, 0
kwas kaprynowy 3, 0 - 7, 0
kwas laurylowy 46, 9 - 52, 0
kwas mirystynowy 14, 1 – 15, 0
kwas palmitynowy 7, 5 - 8, 8
38
kwas olejowy 16, 0 – 18, 5

kwas linolowy 0, 7 - 1, 0
OLEJ OLIWKOWY - /Oleum Olivarum/ L. Z. 185 – 196

Olej otrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych owoców
skład: kwas mirystynowy 0, 1 – 1, 1

kwas palmitynowy 7, 0 – 14, 7
kwas olejowy 70, 3 – 85, 8
kwas linolowy 4, 0 –12, 2
Własności mydeł sodowych na bazie:
łój wołowy – bardzo twarde, odporne na jełczenie, piana słaba, trwała o

drobnych bańkach
olej kokosowy – bardzo twarde, doskonale rozpuszczalne bez rozmazywania,

odporne na jełczenie, piana bardzo obfita, o dużych bańkach
nietrwała
olej palmowy – bardzo twarde, doskonale rozpuszczalne bez rozmazywania,

odporne na jełczenie, piana bardzo obfita, o dużych bańkach,
nietrwała
olej oliwkowy – dość miękkie, po wyschnięciu twarde ze skłonnością do

rozmakania, dość odporne na jełczenie
ALKALIA – soda kaustyczna – NaOH – wodorotlenek sodu /ług sodowy/
roztwory ługu sodowego przyrządza się przez rozpuszczenie stałego NaOH w

wodzie. Stężenie określa się przy pomocy aerometru zaopatrzonego w skalę
podającą wartości w stopniach Baume` /°Be/, np. 50°Be = 50, 1% NaOH,
766, 5 g/l, ciężar właściwy /d/ = 1, 530
Równoważniki przeliczeniowe:
1 g NaOH = 1, 4 g KOH
1 g KOH = 0, 71 g NaOH
np. 1 g łoju o L.Z. ok 195 potrzebuje do zmydlenia 0, 195 g KOH lub

0, 138 g NaOH
39
1 g oleju kokosowego o LZ ok. 250 potrzebuje do zmydlenia 0, 250 g KOH lub

0, 177 g NaOH
do mydła dodaje się roztwory NaOH/produkt handlowy/ ok. 38°Be odpowiada

32, 5% NaOH, 441, 0 g/l /gęstość d = 1, 357/
Rozcieńczanie NaOH /ług sodowy/

ług o stężeniu 40% rozcieńczony do 5% - do 5 kg ługu 40% należy dodać 35 kg
wody – uzyska się 40 kg 5% ługu.
Reguła mieszania:
a /b-c/ a = 40%
b = 5%
b c=0
c /a-b/
a-b = 40 –5 = 35 kg wody
b-c = 5-0 = 5 kg 40% ługu
CHLOREK SODU – NaCI – sól jadalna
KALAFONIA balsamiczna – substancja zapobiegająca jełczeniu oraz utrwala

kompozycję zapachową
PODSIARCZYN SODOWY – hydrosulfit sodowy /Na2S2O4/

do rozjaśniania mydeł w procesie warzelniczym
TIOSIARCZAN SODOWY /0, 1 %/ - podnosi trwałość mydła
Mydło toaletowe – osnowa

Łój lub tłuszcz wysokoutwardzony 50 – 70%
Smalec lub tłuszcz niskoutwardzony 10 - 30%
Olej kokosowy/ palmowy 10 – 20%
Kalafonia jasna 0, 5 - 2%
Surowce wysokiej jakości, miano osnowy 40 - 44°C

Miano tłuszczu – liczba oznaczająca temperaturę krzepnięcia mieszaniny
kwasów tłuszczowych wydzielonych z danego tłuszczu po jego zmydleniu.
40
Wady mydeł toaletowych i ich przyczyny
a/. mydło jest kruche – przed wymydleniem całego kawałka ma skłonność do

pękania, przyczyna zbyt twarda osnowa/tłuszczowa/, nadmierna zawartość
elektrolitu, nadmierne wysuszenie wiórków mydła podstawowego
b/. mydło przy użytkowaniu wykazuje w dotyku szorstkość, jakby zawierało

ziarenka piasku, przyczyna nierównomierne wysuszenie i lokalne przesuszenie
wiórków mydlanych
c/. mydło traci zapach, pokrywa się brunatnymi plamami i ciemnieje, przyczyna
– mydło zawiera składniki wysokonienasycone, niedomydlona osnowa, brak
niezbędnego nadmiaru wolnych alkaliów, wiórki mydła podstawowego w
suszarni były przedmuchiwane nadmiarem powietrza i alkalia uległy
zobojętnieniu przez CO2, zastosowano nieodpowiednie olejki zapachowe, łatwo
utleniające się albo reagujące z alkaliami mydła, mydło było wystawione na
bezpośrednie działanie słońca.
PODZIAŁ ASORTYMENTOWY
MYDŁA DO GOLENIA – osnowa ok. 70% stearyny, reszta łój i ewentualnie
parę procent/nie więcej/ oleju kokosowego. Zmydlanie przeprowadza się
mieszaniną ługu potasowego i sodowego w stosunku ok.2 : 1 tak, aby uzyskać
nadmiar wolnych alkaliów nie przekraczających 0, 05%. Uzyskane mydło
podstawowe suszy się i poddaje obróbce mechanicznej jak przy wyrobie mydeł
toaletowych. Pożądana zawartość 3 – 5 % gliceryny.
MYDŁA TRANSPARENTNE – są przeźroczystymi mydłami glicerynowymi,

mniej wysuszają skórę niż klasyczne. Gliceryna i roztwór cukru hamują
krystalizację w procesie produkcji mydła, przez co pozostaje przeźroczyste.
MYDŁA DEZODORYZUJĄCE – mydło z dodatkiem substancji i

dezynfekujących /siarka/ i dezodoryzujących /eugenol/ - rodzaj dezodoranta.
MYDŁO LECZNICZE – np. p-trądzikowe, działają dezynfekująco i

keratolitycznie, zawierają: siarkę, azulen, kwas salicylowy.
MYDŁO DLA DZIECI – bardzo łagodne dla skóry, zawierają substancje

natłuszczająco – pielęgnacyjne; lanolina, allantoina, wazelina, azulen
41
MYDŁO KREMOWE – zawierają ok. 10% substancji natłuszczających –

lanolina i jej pochodne, olej parafinowy, olej migdałowy, słonecznikowy, oleje
zmiękczające.
Wymagania jakościowe na mydła toaletowe określa norma PN-91/C-77043
Przykłady oznaczeń wg INCI
Mydło naturalne – Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Water, Sodium

Chloride, Glycerin, Antioxidant
Mydło dla dzieci – Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Water, Glycerin,
Lanolin, Parfum, Sodium Chloride, Tetrasodium EDTA, Sodium Etidronate,
Disodium Distyrylbiphenyl Disulfate, C.I.77891
Mydło kremowe – Sodium Tallowate, Sodium Cocoate, Sodium Palm
Kernelate, Aqua, Glycerin, Paraffin Oil, Parfum, Octyldodecanol, Sodium
Chloride, Prunus Dulcis, Sodium Thiosulfate, Lanolin Alcohol, Sodium
Etidronate, C.I.77891
DEZODORANTY
grupa preparatów, która neutralizuje nieprzyjemny zapach wydzielanego potu.
Zapach ten powstaje w wyniku bakteryjnego rozkładu potu apokrynowego na
powierzchni skóry.
Wyróżnia się :
A/. preparaty dezodoryzujące, które hamują rozwój mikroorganizmów
rozkładających pot
b/. antyperspiranty, które zmniejszają wydzielanie potu, działają ściągająco na

skórę, co powoduje zaciskanie kanalików potowych
Substancje czynne
a/. Dezodoranty – substancje o działaniu bakteriostatycznym
Triclosan /Irgasan DP-300/w ilości 0,1% /maksymalne stężenie
dopuszczalne 0,3%/
Chloroheksydyna i jej sole – glukonian, dioctan, dichlorowodorek –
maksymalne stężenie 0,3% /w przeliczeniu na chloroheksydynę/
Cytrynian trójetylowy z antyutleniaczem /Triethyl Citrate and/
BHT – Hydagen DEO/
b/. Antyperspiranty
Chlorowodorotlenek glinowocyrkonowy /ALxZr/OH/yCIz/
i chloroglicynian – dopuszczalne maksymalne stężenie 20% jako
bezwodny chlorowodorotlenek glinowocyrkonowy
42
Aluminium chlorohydrate – chlorowodorek glinowy /Al2/OH/5CI/ oraz

jego pochodne z kwasem mlekowym lub allantoiną
c/. Ekstrakty roślinne

DĄB szypułkowy /Quercus robur/ - ekstrakt z kory dębu zawiera garbniki
/do 20%/ - pochodne kwasu elagowego i katechiny, kwas egalowy i
galusowy działają ściągająco i bakteriobójczo.
SZAŁWIA LEKARSKA /Salvia officinalis/ - wyciąg z liści zawiera do

8% garbników, działa ściągająco, hamuje wydzielanie potu
DEZODORANT w sztyfcie
A/. Stearyna 6, 0
Glikol propylenowy 59, 4
Irgasan DP-300 0, 1
Cocoamide MEA/Comperlan/ 3, 0
B/. NaOH 1, 0
Woda 30, 0
C/. Kompozycja zapachowa 0, 5
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temperatury 70°C, dodać fazę B do fazy A,

wymieszać w temperaturze 65°C dodać kompozycję zapachową, poczym
rozlewać do formy
ANTYPERSPIRANT w sztyfcie
A/. Alkohol stearylowy/Crodasol S 95/ 20, 0

Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20/
/Cosmowax D/ 7, 0
B/. Aluminium Chlorohydrate 20, 0
C/. Cyclomethicone/Dow Corning 345/ 50, 0
D/. Talk 1, 0
Silica/Wacker HDK N-20/ 1, 0
E/. Kompozycja zapachowa 1, 0

43
Alkohol stearylowy, Cosmowax D /faza A/ stopić do temperatury 65°C,

Cyklomethicone ogrzać do 65°C i zmieszać z fazą A. Następnie dodać
aluminium chlorohydrate, mieszać przez 5 minut, dodać talk i mieszać przez 5
minut, dodać silica mieszać przez 5 minut, pod koniec dodać kompozycję
zapachową. Całość wolno mieszać i ochłodzić do temperatury 50 - 55°C,
poczym rozlewać do opakowania
DEZODORANT – spray – opakowanie typu pompka lub aerozol

A/. Alkohol etylowy /96%/ 66, 4
Triclosan /Irgasan DP-300/ 0, 1
Kompozycja zapachowa 0, 5
B/. Woda 30, 0

PEG-7 Glyceryl Cocoate
/Glycerox HE/ 3, 0
Składniki fazy A rozpuścić, potem dodać roztwór fazy B, całość wymieszać
ANTYPERSPIRANT w aerozolu
Aluminium chlorohydrate 5, 0
Cyclomethicone 3, 0
Silica /Aerosil 200/ 0, 5
Isopropyl Myristate/Crodamol IPM/ 0, 5
Gaz 11/12 /65:35/ 90, 0
DEZODORANT – typ roll-on – opakowanie butelka szklana z kulką
A/. Glyceryl Stearate/and/ PEG-100

Stearate/Cithrol GMS A/S 5, 0
PPG-10 Cetyl Ether/Procetyl 10/ 5, 0
Triclosan /Irgasan DP-300/ 0, 1
B/. Cyclomethicone/Dow Corning 244

Volatile Silicone Fluid/ 10, 0
C/. Woda 77, 9

D/. Kompozycja zapachowa 1, 0

44
Fazę A i C ogrzać oddzielnie do temperatury 70°C, dodać fazę olejową do fazy

wodnej, wymieszać, w temperaturze 60°C dodać cyclomethicone/faza B/,
mieszać, w temperaturze 45°C dodać kompozycję zapachową.
ANTYPERSPIRANT – typ roll-on
A/. Hydroxyethyl Cellulose

/Natrosol 250 HR/ 0, 6
Alkohol etylowy /96%/ 20, 0
B/. Polysorbate 20 /Crillet 1/ 2, 0

Woda 36, 4
C/. Aluminium chlorohydrate

/Chlorhydrol 50% roztwór/ 40, 0
D/. Kompozycja zapachowa 1, 0
Natrosol zdyspergować w alkoholu etylowym/faza A/, dodać kompozycję

zapachową/faza D/. Fazę B ogrzać do temperatury 55 - 60°C, poczym schłodzić
i dodać powoli mieszając do fazy A. Następnie dodać porcjami fazę C i powoli
wymieszać, aby nie zapowietrzyć.
Badania jakościowe przeprowadza się zgodnie z normą opracowaną przez

producenta. Na każdym opakowaniu jednostkowym umieszcza się skład zgodnie
z INCI, np.
Dezodorant w sztyfcie: Aqua, Propylene Glycol, Sodium Stearate, Triclosan,
Cocoamide MEA, Parfum, Distarch Phosphate
Dezodorant w aerozolu: Isobutan, Alcohol denatured, Parfum Propylene Glycol,

Triclosan
PREPARATY DO GOLENIA
W starożytności golenie było powszechnie stosowane, od XIV w. do początku
XX w. powszechnie używano mydło do golenia, potem zostały wprowadzone
kremy do golenia z użyciem pędzla a od 1936 r. kremy bez użycia pędzla. W
latach 50-tych XX w. pojawiły się preparaty aerozolowe w formie pianek do
golenia. Preparaty do golenia mają zdolność do nawilżania włosa i
utrzymywania w nim wilgoci podczas całego golenia oraz natłuszczania skóry
tak, że ostrze maszynki do golenia/brzytwy/ ślizga się łagodnie po powierzchni
skóry. Włos jest zbudowany z keratyny nierozpuszczalnej w wodzie, zdolnej do
45
pochłaniania wody i oleju. Podczas golenia nie zmienia się struktura fizyczna i
chemiczna włosa, następuje tylko wyrwanie włosa przez ostrze maszynki. Jeżeli
włos zostanie właściwie nawilżony, wtedy będzie stawiał mniejszy opór przy
goleniu.
Proces golenia powinien przebiegać następująco:
a/. umycie twarzy mydłem i gorącą wodą przez co najmniej jedną minutę, aby
usunąć warstwę olejową skóry i rozpocząć zwilżanie zarostu
b/. spłukanie twarzy gorącą wodą
c/. nałożenie preparatu do golenia
d/. po odczekaniu minimum dwóch minut rozpocząć golenie
Własności preparatów do golenia
a/. powinny dawać obfita pianę
b/. piana powinna być przyczepna do skóry i stabilna podczas golenia
c/. piana powinna szybko zwilżyć włos i utrzymywać wilgoć podczas golenia
d/. piana powinna być wystarczająco śliska, aby żyletka maszynki łagodnie
przesuwała się po skórze
e/. piana powinna być łatwo spłukana ze skóry i żyletki
f/. nie powinna wywołać korozji żyletki maszynki
g/. nie powinna wywołać podrażnień skóry
Surowce
1/. Anionowe związki powierzchniowo czynne – mydła lub sole kwasów
tłuszczowych są stosowane w preparatach pieniących i niepieniących, w
preparatach aerozolowych w ilości poniżej 5% i powyżej 95% w twardych
mydłach do golenia. Mydło nadaje pożądaną strukturę piany, którą trudno
osiągnąć wyłącznie przy syntetycznych detergentach. Mydła tworzą się przez
reakcję alkalii z tłuszczami olejów lub kwasami tłuszczowymi. Twarde mydła
46
powstają przy użyciu wodorotlenku sodu /NaOH/, miękkie przy zastosowaniu

wodorotlenku potasu/KOH/ i są preferowane w kremach.
2/. Tłuszcze zwierzęce – łój wołowy o dużej zawartości kwasu stearynowego

lub kwas stearynowy,mirystynowy – piana słaba, trwała o delikatnej strukturze
3/. Oleje roślinne – olej kokosowy, palmowy, oliwkowy – piana bardzo obfita,
o dużych bańkach, nietrwała
4/. Syntetyczne detergenty – laurylosiarczan sodowy, sarkozynian

laurylosodowy – w małych ilościach
5/. Niejonowe substancje powierzchniowo czynne mają przewagę nad

anionowymi – są mniej toksyczne, nie wywołują korozji i są skuteczne w
obecności elektrolitów. Estry sorbitanu polioksyetylenowe, polioksyetylenowe
etery, estry kwasów tłuszczowych – monostearynian gliceryny są stosowane w
kremach, zwiększają zwilżalność preparatu
6/. Substancje zwilżające – nadają preparatom gładkość i miękkość, zapobiegają

wyparowaniu wody i przyczyniają się do stabilności piany. Substancje
zwilżające nadają poślizg i powodują zmiękczenie włosa – stosuje się glicerynę,
sorbitol
7/. Substancje natłuszczające – preparaty do golenia zawierają wolne alkalia,

które mogą drażnić skórę. Substancje natłuszczające łagodzą ich działanie –
stosuje się pochodne lanoliny, alkohole tłuszczowe, monostearynian gliceryny –
nie więcej niż 5%.
8/. Naturalne i syntetyczne gumy – są zalecane do stabilizowania lepkości

preparatów płynnych, kremowych i żelowych, wpływają na poślizg i strukturę
piany. Stosuje się sole kwasu alginowego, metylo/etylocelulozę,
karboksymetylocelulozę, Carbomer, PVP/VA Copolymer.
9/. Substancje konserwujące – zabezpieczają produkt przed zakażeniem. Wybór

konserwantów musi być zgodny ze składnikami receptury.
10/. Substancje zapachowe – muszą być zgodne z alkalicznym odczynem

preparatu, nie mogą drażnić skóry.
11/. Barwniki – poprawiają wygląd preparatu, rozpuszczalne w wodzie

47
12/. Gazy aerozolowe – obecnie stosuje się propan, butan, izobutan lub ich
mieszanki. Izobutan zawiera mały procent propanu i jest stosowany w kremach
do golenia.
PREPARATY DO GOLENIA
MYDŁA DO GOLENIA – powstają przez zmydlenia tłuszczu przez KOH i

NaOH w stosunku 1 : 1 lub 3 : 1 lub wolnych kwasów tłuszczowych:
stearynowy, mirystynowy, palmitynowy. Mydła zawierają substancje zwilżające
– glicerynę, sorbitol, propylenoglikol,
stabilizatory piany – alginiany, gumy celulozowe, przetłuszczacze – lanolina,
monostearynian gliceryny, białe pigmenty – biel tytanowa /TiO2/ do poprawy
barwy.
KREMY DO GOLENIA – przeważnie w tubach, wyciska się krem na zwilżony

pędzel i nakłada na twarz. Piana mydlana musi być łagodna, gęsta, śmietanowa
i neutralna. Kremy przy dłuższym przechowywaniu nie powinny się rozdzielać.
Bardzo miękkie kremy powstają przez zmydlenia roślinnych i zwierzęcych
olejów wodorotlenkiem potasu, twardsze przez zmydlenie stearyny. Nadwyżka
2 – 4 % stearyny nadaje kremom perlisty połysk. Dla polepszenia własności
kremu dodaje się małe ilości lanoliny, alkoholu cetylowego, laurylosiarczanu
sodowego. Krem powinien zawierać 5 – 25 % gliceryny – działanie nawilżające,
zapobiega wysuszeniu.
Receptura – przykład
A/. Kwas kokosowy 3, 0
Kwas mirystynowy 4, 0
Stearyna 3xprasowana 30, 0
B/. KOH 6, 6
NaOH 0, 9
Gliceryna/86%/ lub
Sorbitol/70%/ 6, 0
Boraks/sodium borate/ 0, 5
Sodium silicate 0, 5
Woda do 100, 0
C/. Ethylhexyl Hydroxy –

stearate/crodamol OHS/ 2, 0
Stearyna 4, 8
48
Kompozycja zapachowa, konserwant
Proces technologiczny: faza A stopić do temperatury 80° C, fazę B rozpuścić w

zimnej wodzie i ogrzać do temperatury 80°C – poczym powoli wlewać do fazy
A do zmydlenia. Proces trwa co najmniej jedną godzinę w temperaturze 80°C.
Fazę C ogrzać do 80°C, poczym dodać porcjami do kremu, nadal mieszać,
następnie powoli chłodzić, w temperaturze 40°C dodać kompozycję zapachową.
Krem powinien leżakować w chłodnym miejscu przez 24 godziny zim zostanie
zakonfekcjonowany w tuby.
PIANKI DO GOLENIA W AEROZOLU

Płynne mydła do golenia, które pod wpływem gazów/propellentów/ wychodzą z
pojemnika aerozolowego w postaci piany. Receptury obok mydła zawierają
detergenty – laurylosiarczan sodowy lub sarkozynian laurylosodowy w małych
ilościach do polepszenia własności pieniących. Dla lepszego poślizgu ostrza
maszynki dodaje się olej parafinowy, lanolinę i jej pochodne. Substancje
zwilżające – gliceryna, sorbit, propylenoglikol zapobiegają wyparowaniu wody.
Receptura przykładowa
A/. Stearyna 8, 0
Kwas mirystynowy 2, 0
Glyceryl stearate
/Cithrol GMS S/E/ 3, 0
Lanolina 0, 5
B/. Trójetanolamina/99%/ 5, 0
Boraks 0, 5
Sodium silicate 0, 5
Sodium lauryl sarcosinate
/Crodasinic L/ 0, 5
Gliceryna/sorbitol 3, 5
Woda do 100, 0
kompozycja zapachowa, konserwant
Faza A – stopić i ogrzać do temperatury 75 - 80°C

Faza B – w wodzie rozpuścić składniki fazy B i ogrzać do temp. 75 - 80°C
Fazę tłuszczową /A/ dodać do fazy wodnej /B/ i powoli mieszać.
W temperaturze 50°C dodać kompozycję zapachową.
49
Napełnienie koncentrat 90%

gaz 10%
PREPARATY PO GOLENIU – działanie

a/. neutralizacja alkalicznego naskórka
b/. utworzenie kwaśnego płaszcza ochronnego skóry
c/. ściągające na pory skóry
d/. łagodzenie podrażnionej skóry
e/. odświeżająco-chłodzące
Preparaty po goleniu mogą być w postaci lotionów – after shave/płyny po
goleniu/, balsamów i żeli.
PŁYN PO GOLENIU – after shave

a/. Kwas mlekowy, cytrynowy – do neutralizacji alkalii
b/. substancje ściągające – ekstrakty ziołowe
c/. alkohol etylowy /96%/ - 40 – 60% z dodatkiem mentolu
d/. substancje łagodzące – bisabolol, azulen, allantoina
e/. gliceryna, sorbitol, glikol propylenowy – działanie nawilżające
Propylene Glycol 2, 0
PEG-75 Lanolin/Solan E/ 0, 5
B/. Allantoina 0, 2
Kwas mlekowy/cytrynowy 0, 1
Woda do 100, 0
C/. PEG-40 Hydrogenated Castor Oil 1, 0

Rozpuścić składniki fazy A, B i C oddzielnie, poczym do fazy A dodać fazę

BiC
BALSAM PO GOLENIU – emulsja O/W szybko wnikająca w skórę o działaniu

pielęgnacyjno-odświeżającym
A/. Glyceryl Stearate/and/ PEG –100
Stearate/Cithrol GMS A/S 3, 0
Cetearyl Alcohol/and/
Ceteareth 20/CosmowaxD/ 2, 0
Caprylic/Capric Triglyceride
/Crodamol GTCC/ 2, 0
50
Isopropyl Palmitate/Crodamol IPP/ 3, 0

Dimethicone /200/ 1, 0
Mentol 0, 05
B/. Gliceryna/86%/ 2, 0
Allantoina 0, 1
Carbomer 980/Carbopol 980/ 0, 1
Woda do 100, 0
C/. Trójetanolamina /99%/ do pH 6, 0 – 6, 5

Woda 2, 0
Carbopol 980 rozpuścić w ciepłej wodzie /60 - 65°C/, poczym dodać glicerynę i
allantoinę. Fazę olejową /A/ stopić do temperatury 60 - 65°C. Fazę wodną /B/
dodać do fazy olejowej /A/, mieszać, poczym chłodzić i w temperaturze ok.
60°C neutralizować trójetanolaminą/fazaC/. W temperaturze 40°C dodać
kompozycję zapachową
ŻEL PO GOLENIU – receptura przykładowa

A/. Carbomer 980 – 2% roztwór wodny 25, 0
Woda do 100, 0
B/. Polysorbate 20/Crillet 1/ 2, 0

Tocopheryl acetate /wit E/ 0, 1
C/. Aloe Vera Gel 5, 0
D/. Trójetanolamina/99%/ do pH 6, 5 – 7, 0
Woda 5, 0
Wodę dodać do roztworu Carbopolu 980/a/, wymieszać, z neutralizować

roztworem trójetanolaminy/D/. Zmieszać fazę B, dodać do żelu, potem Aloe
Vera Gel – całość wymieszać
51
ŚRODKI DO MYCIA, PIELĘGNACJI I UPIĘKSZANIA WŁOSÓW

SZAMPONY – słowo „shampoo” pochodzi z języka hinduskiego i oznacza
masaż. Tak określa się środki do mycia włosów, które przez „masaż” usuwają z
włosa i skóry głowy brud, tłuszcz i resztki skóry. Preparaty nie powinny
wpływać niekorzystnie na włos i skórę głowy.
Do połowy lat 30 XX w. mydło było jedynym środkiem do mycia włosów,
jednak miało wady. Mała pienistość w twardej wodzie, alkaliczność
powodowała przy myciu tworzenie się na włosach mydeł wapniowych, przez co
były one matowe i trudne do rozczesania. Usunięcie mydeł wapniowych z włosa
wymagało dodatkowego płukania włosów roztworem kwasu octowego lub
cytrynowego. Na początku XX w. produkowano szampony mydlane w proszku
na bazie mydła sodowego sproszkowanego z dodatkiem substancji
zmiękczających jak: boraks, kwaśny węglan sodowy,
sześciometafosforan sodowy, wzbogacone ekstraktami roślinnymi i kompozycją
zapachową.
Receptura przykładowa:
Mydło sodowe mielone 80, 0

Kwaśny węglan sodowy/NaHCO3/ 10, 0
Boraks/czteroboran sodowy-
Na2B407/ 10, 0
Komp. zapachowa 0, 3 – 0, 5
W 1927 roku pojawiły się szampony mydlane w płynie na bazie mydła

kokosowego, produkowane tradycyjną techniką mydlarską.
Receptura przykładowa:
Olej kokosowy /LZ 250/ 14, 0
Olej oliwkowy /LZ I90/ 7, 0
Wodorotlenek potasowy KOH 45% 10, 6
Woda do 100, 0
Wyliczenia
X - % wagowy KOH potrzebny do zmydlenia
X = ciężar cząsteczkowy KOH x ciężar wagowy oleju kokosowego

_________________________________________________________ xF
ciężar cząsteczkowy oleju kokosowego
56100
ciężar cząsteczkowy = __________
LZ
52
olej kokosowy 224, 4 , olej oliwkowy 295, 3
ciężar cząsteczkowy KOH 100% - 56
F – faktor KOH /przeliczenie handlowego 45% KOH na 100% = 100 : 45 = 2, 2/
56x14
X= ________ x 2, 2 = 7, 7 KOH 45%
224, 4
tak samo wylicza się dla oleju oliwkowego
Proces technologiczny
Oleje ogrzać do 75°C, powoli dodać roztwór KOH, gdy nastąpi zżelowanie
dodać 2/3 ilości gorącej wody, kontynuować mieszanie na gorąco do
całkowitego zmydlenia, poczym dodać pozostałą ilość wody. Gdy temperatura
osiągnie 40 - 45°C dodać kompozycję zapachową i pozostawić do ochłodzenia.
Podczas II wojny światowej i bezpośrednio po wojnie została ulepszona
produkcja szamponów mydlanych w płynie. Do zmydlania kwasów
tłuszczowych zastosowano zasadę organiczną – trójetanolaminę –
N/CH2-CH2OH/3 – która tworzyła mydło o pH 8 – 8, 5, łagodniejsze dla włosów
i skóry.
kwas kokosowy 5, 0 /LZ ok. 250/
kwas oleinowy 6, 0
glikol propylenowy 6, 0
trójetanolamina /99%/ 6, 5
woda do 100, 0
oraz dyspergator jonów wapniowych /sześciometafosforan sodowy/
% wagowy trójetanolaminy potrzebny do zmydlenia

ciężar cząsteczkowy kwasu kokosowego 224, 4
ciężar cząsteczkowy kwasu oleinowego 282
ciężar cząsteczkowy trójetanolaminy 143
wyliczenie wg wzoru na str. 48
Proces technologiczny
Kwas kokosowy stopić, dodać kwas oleinowy, wymieszać, połączyć z glikolem
propylenowym, dodać trójtanolaminę i mieszać do uzyskania klarownej masy.
53
Otrzymane mydło rozcieńczyć wodą zawierającą dyspergator jonów

wapniowych/sześciometafosforan sodowy/.
Pierwsze związki syntetyczne, anionowe, które miały zastąpić mydło

opracowano ok. 1860 r. – były to sulfonowane, a właściwie estryfikowane
kwasem siarkowym oleje nienasycone głównie rycynowy.
Sulfonowany olej rycynowy – zwany olejem tureckim – nie tworzył mydeł
wapniowych, ale słabo się pienił, wysuszał włos, zmniejszał połysk.
Wraz z rozwojem chemii już ok.1930 roku opracowano substancję

powierzchniowo czynną – związek anionowy – acyl izotionian/Acyl isethionate/
w formie soli sodowej R-COO-CH2 . CH2SO3Na, podobny do mydła, ale o
lepszych własnościach użytkowych – dobrze się pieni w twardej wodzie i jest
dyspergatorem mydeł wapniowych, łagodnie odtłuszcza skórę, nie ulega
hydrolizie w zakresie pH 6 – 8.
Izotionian sodowy w kombinacji z mydłami na bazie kwasów
tłuszczowych/kokosowy/ - Sodium Cocoyl Isethionate/Igepon AC-78 Hostapon
KA 80%/ - stanowi alternatywę dla mydeł, powstają tzw. mydła
„półsyntetyczne” – syndet. Mydła syndet „kremowe” pienią się dobrze
niezależnie od twardości wody, są lekko kwaśne pH 4, 5 – 6, 0, zawierające
substancje natłuszczające, nawilżające, oleje roślinne.
Na początku lat 30 XX w. w Niemczech powstały nowe związki anionowe –

estry kwasu siarkowego i alkoholi tłuszczowych. Alkohole otrzymywano przez
uwodornienie tłuszczów, najlepiej działają związki zawierające 10 – 14 atomów
węgla, otrzymuje się je z oleju kokosowego, z oleju ziaren palmowych.
Nowe detergenty:
laurylosiarczan sodowy – Sodium Lauryl Sulfate
cetylosiarczan sodowy – Sodium Cetyl Sulfate
otworzyły drogę do produkcji szamponów niemydlanych.
Produkcję na skalę przemysłową rozpoczęto w początku lat 40 XX w.

Laurylosiarczan sodowy wysuszał skórę, dlatego wprowadzono siarczanowane
oksyetylowane /2-3 mole tlenku etylenu/ alkohole tłuszczowe – Sodium Laureth
Sulfate /Texapon/, które bardzo dobrze pienią się w twardej wodzie i są
lepszymi dyspergatorami mydeł wapniowych. Rozszerzono asortyment
detergentów anionowych, opracowano nowe związki kationowe, amfoteryczne i
niejonowe, przez co wzbogacone zostały receptury szamponów.
DETERGENTY ANIONOWE
1/. Siarczanowane oksyetylowane alkohole laurylowe – Sodium Laureth Sulfate
/Texapon/
2/. Sulfobursztyniany alkoholi tłuszczowych i ich oksyetylowane pochodne, na
54
odpowiedni alkohol tłuszczowy działa się bezwodnikiem maleinowym, a

następnie przyłącza kwaśny siarczyn sodowy. Sulfoniany estrów kwasu
bursztynowego wykazują bardzo dobre własności zwilżające, są łagodne dla
dla skóry i błony śluzowej – stosowane w szamponach dla dzieci,
preparatach do higieny intymnej – Disodium Laureth Sulfosuccinate
/Texapon SB 3/
3/. Acylopeptydy – produkty kondensacji kwasów tłuszczowych z

aminokwasami R – CO – NH/polipeptyd/COOH, sól sodowa potasowa,
trójetanolaminowa z kwasem kokosowym
Potassium Coco-Hydrolyzed Protein/Lamepon/-szampony dla dzieci
4/. Acylosarkozyniany – produkt kondensacji kwasów tłuszczowych
/laurylowy/ z sarkozyną /kwas N-metyloaminooctowy/
R – C – N – CH2 – COONa
O CH3
Sodium Lauroyl Sarcosinate /Crodasinic LS 30/

5/. Produkty kondensacji kwasów tłuszczowych/kokosowy, palmowy/ z
metylotauryną /kwas 2-/metyloamino/-etanosulfonowy – sól sodowa
/Hostapon CT/
6/. Acyloglutaminiany /Acyl Glutamate/ - sole kwasu glutaminowego/kwas
alfa-aminoglutarowy/ z naturalnymi wyższymi kwasami tłuszczowymi
/kokosowy/ - Sodium Cocoyl Glutamate – słabo kwaśne, trwałe wobec
jonów wapnia, wykazują dobrą zgodność ze skórą. Stosuje się w mydłach
kremowych „półsyntetycznych” w połączeniu z acylo-izotionianami, np.
Sodium Cocoyl Glutamate 42, 0

/Acylglutamat GS-II/
Sodium Cocoyl Isethionate 42, 0
Woda 10, 0
7/. Detergenty perłowe – drobnoziarnista dyspersja dwustearyniamu
etylenoglikolu w wodzie – Glycol Distearate – stosuje się bazy perłowe,
które zawierają:
Sodium Laureth Sulfate/and/Glycol Distearate/and/Cocamide MEA
Cocamidopropyl Betaine/and/Glycol Distearate/and/Cocamide DEA
DETERGENTY KATIONOWE
stosuje się w szamponach w ograniczonym zakresie jako środki kondycjonujące,
poprawiające wygląd włosa: puszystość, połysk, łatwe rozczesywanie i
układanie. Do grupy tej należą czwartorzędowe związki amoniowe o C10 – C14
łańcucha alkilowego – QUATS – Cetrimonium Chloride
55
- o działaniu bakteriobójczym i dużym powinowactwie do włosa.

Polimery kationowe silikonowe – połączenie polisiloksanów z
czwartorzędowymi związkami amoniowymi – Quaternium 80 – wykazują
zgodność z detergentami anionowymi, w szamponach stosuje się w ilości
0, 2 – 2% , w odżywkach 0, 5 – 4%. Związki te ułatwiają rozczesywanie włosów
na mokro i sucho, redukują elektryczność statyczną, poprawiają wygląd włosa.
DETERGENTY AMFOTERYCZNE
posiadają jon „obojnaczy” – amfoteryczny, w środowisku kwaśnym tworzą
dodatnie kationy, w środowisku alkalicznym ujemne aniony. Związki
amfoteryczne są łagodne dla skóry i włosów, są zgodne z detergentami
jonowymi i niejonowymi, są trwałe w zakresie pH 2 – 14, nie działają drażniąco.
W grupie tej najczęściej stosowane są:
a/. pochodne imidazoliny – produkt kondensacji kwasów tłuszczonych
/kokosowy, laurowy/ z grupą zasadową imidazolową/Miranol C2M conc./
b/. pochodne betainy – betaina – metylowa pochodna aminokwasów
/CH3/3N+ .CH2COO, została wykryta przez chemika niemieckiego C. Scheibler
w soku buraka cukrowego. Później nazwano wszystkie związki, które zawierały
czwartorzędowe zasady amoniowe z resztami kwasowymi /kokosowym/ -
betainą. Cocamidopropyl Betaine /Tego Betain L7/
ZWIĄZKI NIEJONOWE
wykazują słabe działanie pieniące, ale są stosowane jako dodatki stabilizujące
pianę – alkanoloamidy kwasu kokosowego – Cocamide DEA/Comperlan KD/.
Nowa generacja środków powierzchniowo czynnych o łagodnym działaniu
alkilopoliglukozydy – C12 – C16 – Lauryl Glucoside /Tego Glucosid 1216/
i kombinacja ze związkiem amfoterycznym Lauryl
Glucoside/and/Cocamidopropyl Betaine/Tego Glucosid L 55/. Związki te
wykazują bardzo dobre działanie zagęszczające, dobre własności pieniące, dają
stabilna pianę, łagodzą działanie detergentów anionowych.
W szamponach stosuje się:

1/. Środki zagęszczające – szampony zawierające laurynosiarczany – Sodium
Laureth Sulfate – można zagęścić chlorkiem sodu /NaCl – sól kuchenna/
w ilości 2 – 5 %.
Kombinacja detergentu anionowego/sodium laureth sulfate/
i amfoterycznego typu betaina zagęszcza szampon. Stosuje się substancje
żelujące: hydroksyetylocelulozę, alginian sodowy, Guar Gum/Cyamopsis
Tetragonolobus/, kopolimery akrylowe/Sodium Styrene/Acrylates
Copolimer/.
2/. Stabilizatory piany – alkanoloamidy kwasu kokosowego/Cocamide DEA/,
działają jako stabilizatory piany, podwyższają lepkość.
3/. Substancje natłuszczające – 0, 5 – 2% - rozpuszczalne w pochodne lanoliny
56
- PEG-75 Lanolin /Solan E/, oleje zmiekczające – emolient – mirystynian

izopropylu /Crodamol IPM/, etoksylowane trójglicerydy – rozpuszczalne
w wodzie emolienty – oleju migdałowego – PEG-60 Almond Glycerides
/Crovol A-70/, wiesiołkowego – PEG-60 Evening Primrose Glycerides
/Crovol EP-70/.
4/. Substancje kondycjonujące – pochodne kationowe z grupy
czwartorzedowych zasad amonionowych/Cetrimonium Chloride/, polimery
silikonowo-kationowe/Abil Quats/, polimery czwartorzedowych zasad
amoniowych z hydroksyetylocelulozą – Polyquaternium – 10 /Polymer JR/
- poprawiają rozczesywalność na mokro i sucho, zapobiegają
elektryzowaniu, nadają włosom miękki, jedwabny chwyt.
5/. Substancje konserwujące – wybór konserwantów zależy od receptury, musi
być zgodność chemiczna składników receptury oraz skuteczność działania
na bakterie, grzyby i pleśnie. Stosuje się konserwanty dopuszczone przez
Ministerstwo Zdrowia np.
DMDM – Hydantoina /Glydant/, Quaternium – 15 /Dowicil 200/,
4-Hydroxybenzoic acid i sole Methylparaben,
2-bromo-2-nitropropane-1,3-diol /Bronopol/, Kathon CG, benzoesan
sodowy, sorbinian sodowy.
6/. Substancje czynne
a/. ekstrakty roślinne – chmiel/Humulus lupulus/, szyszki, łopian większy
/Arctium lappa/ - korzeń, brzoza/Betula Verrucosa/ - liść – stosuje się
przy wypadaniu włosów, przy łojotoku suchym i łupieżu
b/. ekstrakty roślinne utrwalające kolor włosa po farbowaniu-np. lawsonia
bezbronna/Lawsonia inermis/-henna –włosy rude, rumianek lekarski
/Chamomilla recudita/-włosy blond, chaber bławatek /Centaurea
cyamis/ - włosy rozjaśnione, orzech włoski/Juglans regia/ - włosy
brązowe, mieszanina henny/Lawsonia/ i indygo/niebieski barwnik z
rośliny Indigofera tinctoria L/ w stosunku 1 : 3 – włosy czarne.
c/. substancje przeciwłupieżowe
- pirytonian cynku /Zinc pyrithione/ - max 0, 5 %
- kwas undecylowy i jego sole /Undecanoic acid and its salts/
- max. 0, 2% /kwas/
substancje te mogą być stosowane w kosmetykach w stężeniu
wyższym, w przypadkach uzasadnionych specyficznym
przeznaczeniem wyrobu np. mydła dezodoryzujące, szampony
p-łupieżowe
- kwas salicylowy i jego sole/Salicylic acid and its salts/ - 0, 5%/kwas/
- triclosan /Irgasan DP 300/ - 0, 3%
d/. substancje proteinowe
- proteiny jedwabiu – Hydrolyzed Silk/Crosilk/ - otaczają
powierzchnie włosa, zwiększają jego elastyczność, zapobiegają
łamliwości i rozszczepianiu końcówek włosa – 0, 5 – 2%.
57
- proteiny sojowe – Hydrolyzed Soy Protein/Hydrosoy 2000/

- nawilżają i ochraniają włos – 0, 5 – 2%
- proteiny pszenicy – Hydrolyzed Wheat Protein/Hydrotricum/
- nawilżają, kondycjonują włos – 0,5 – 2%
- kompleksy kationowo - proteinowe
Hydroxypropyltrimonium Hydrolyzed Wheat Protein /pszenicy/
- /Hydrotriticum/ - poprawia strukturę i nawilżanie włosa 0, 5 – 5%
- proteiny przeciw starzeniu włosa – hydrolizowana keratyna
Keratin /and/Hydrolyzed Keratin /Keratec/ otrzymywane z wełny
owczej,
chroni włos przed starzeniem, działa ochronnie przeciw
uszkodzeniom włosa, 0, 5 – 5 %
7/. Kwas cytrynowy lub mlekowy regulują pH szamponu 6, 0 – 7, 0.
Wymagania
Zawartość substancji aktywnej /S.A/ - detergentu wynosi 7 – 20%.
Normy ogólne : PN-C-77002 : 1997 Wyroby kosmetyczne i
perfumeryjne. Szampony w płynie i
płyny do kąpieli. Wymagania i
badania
Przykłady recepturalne – bez szamponowych

1/. Sodium Laureth Sulfate /28 %/ 40, 0
Cocamide DEA 3, 0
Chlorek sodu 2, 0
Gliceryna 2, 0
Kwas cytrynowy do regulacji pH 6, 5 - 7, 0
Konserwant, komp. zapach., woda do 100, 0
2/. Sodium Laureth Sulfate /28 %/ 35, 0

Sodium Lauroyl Sarcosinate
/Crodasinic LS/ 10, 0
Dimethicone Copolyol /Abil/ 0, 5
PEG – 7 Glyceryl Cocoate/Glycerox HE/ 1, 0
Konserwant, chlorek sodu, kwas cytrynowy,
woda do 100, 0
3/. Sodium Laureth Sulfate /28%/ 25, 0

Sodium Laureth Sulfosuccinate /40%/ 15, 0
Polyquaternium – 10 /Polymer JR/ 1, 0
Konserwant, kwas cytrynowy, kompozycja
Zapachowa, woda do 100, 0
58

Glycol Distearate /Cithrol EGMS/ 2, 0
Cocamidopropyl Betaine 10, 0
Konserwant, kwas cytrynowy, komp. zapachowa,
woda do 100, 0
/szampon perłowy/

Quaternium – 80 /Abil Quats/ 0, 5
Lauryl Glycoside /and/ Cocamidopropyl
Betaine/Plantacare/ 8, 0
Konserwant, kwas cytrynowy, komp. zapachowa,
woda do 100, 0
- działanie kondycjonujące
6/. Szampon dla dzieci

Sodium Laureth Sulfate /28%/ 15, 0
Sodium Lauroyl Sarcosinate 5, 0
Polyquaternium – 10 1, 0
Polysorbate 20 1, 0
Kwas mlekowy do regulacji pH 6, 0 – 6, 5
Konserwant, woda do 100, 0
7/. Szampon dla dzieci

Sodium Cocoyl Glutamate 28, 0
PEG-75 Lanolin /Solan E/ 0, 5
Polysorbate 20 1, 0
Kwas mlekowy do pH 6, 0 – 6, 5
8/. Szampon przeciw-łupieżowy

Cocamidropropyl Betaine 10, 0
Panthenol/and/Butylene Glycol/and/
Salicylic Acyd/and/Bisabolol/
/Antidandruff Agent Special/ 3, 0
59
Kwas cytrynowy do pH 6, 5 – 7, 0
Konserwant, komp. zapach. , woda do 100, 0
9/. Kremowy żel pod prysznic

Sodium Cocoyl Isethionate 30, 0
Woda do 100, 0
Rozpuścić w ciepłej wodzie i ostudzić do 40°C, potem dodać
Gliceryna 4, 0
Isopropyl Myristate/Crodamol IPM/ 1, 0
Chlorek sodu, konserwant, kompozycja zapachowa
10/. Płyn do higieny intymnej

Gliceryna 2, 0
Chlorhexidine digluconate/20%/ 0, 1
Allantoina 0, 05
Ekstrakt rumiankowy 0, 5
11/. Mydło płynne

Cocamidropropyl Betaine 10, 0
Dimethicone Copolyol/Abil/ 2, 0
Konserwant, komp. zapachowa, woda do 100, 0
ŚRODKI DO PIELĘGNACJI WŁOSÓW

Współczesne szampony zawierają substancje kondycjonujące – kationowe
czwartorzędowe zasady amoniowe lub kompleksy kationowo-silikonowe albo
celulozowe. Substancje te powodują, że włos po umyciu łatwo rozczesywuje się
na mokro i sucho, poprawia się jego połysk oraz zapobiegają elektryzacji włosa.
W przypadku włosów zniszczonych przez farbowanie – trwałą ondulację,
rozjaśnianie lub wysuszonych przez działanie promieni słonecznych wymagane
jest stosowanie specjalnych odżywek o działaniu regeneracyjnym. W zależności
od stopnia uszkodzenia włosa odżywka jest albo spłukiwana – czas
oddziaływania 5-30 minut /rinse/ albo pozostawiona na włosach /non rinse/.
60
Odżywki występują w postaci półpłynnych emulsji O/W lub pianki w

opakowaniu aerozolowym.
Surowce
1/. Emulgatory – stosuje się związki niejonowe, stabilne w środowisku
kwaśnym pH 4, 0 – 4, 5 , np.
- mono-dwustearynian gliceryny Glyceryl Stearate/and/ Ceteth-20
/Teginacid H/
- Cetearyl Alcohol /and/ Ceteareth – 20 /Cosmowax D/
- PEG-8 Stearate /Cithrol 4MS/
2/. Oleje – zmiękczające np. mirystynian izopropylu, olej parafinowy, olej z

kiełków pszenicy, olej słonecznikowy
3/. Czwartorzędowe zasady amoniowe – Cetrimonium Chloride /Dehyquart A/

- polimery silikonowo-kationowe – Quaternium 80/Abil Quats
- polimery celulozowo-kationowe-Polyquaternium – 10
/Polymer JR/
4/. Kwas cytrynowy lub mlekowy do regulacji pH
5/. Substancje czynne

a/. hydrolizaty keratyny – Hydrolyzed Keratin/Keratec/ - działają na
zasadzie „cementu”, uzupełniają ubytki struktury włosa na zewnątrz i
wewnątrz, przez co następuje wzmocnienie włosa i poprawa jego
wyglądu
b/. d –pantenol – naturalny składnik spoiwa międzyfikrylarnego,
wypełniającego wnętrze włosa, reguluje jego nawilżenie
c/. substancje proteinowe – poprawiają strukturę i elastyczność włosa i
nawilżenie –
- hydrolizowane proteiny jedwabiu – Hydrolized Silk/Crosilk/
- kationowe hydrolizowane proteiny pszenicy –
Hydroxypropyltrimonium Hydrolyzed Wheat Protein /Hydrotriticum/.
A/. Glyceryl Stearate /and/Ceteth-20 3, 0
Mirystynian izopropylu 6, 0
B/. Cetrimonium Chloride 3, 0

Woda do 100,0
C/. Substancja czynna, kompozycja, konserwant – wg uznania

61
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do 70°C, dodać fazę B do fazy A, mieszać, w

temperaturze 40°C dodać fazę C.
A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20 3, 0

Olej z kiełków pszenicy 1, 0
B/. Quaternium – 80/Abil Quats 3270/ 2, 0

Dimethicone Copolyol 0, 5
Gliceryna 2, 0
Woda do 100, 0
C/. Substancja czynna, konserwant, kompozycja zapachowa – wg uznania
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 - 70°C – dodać fazę B do fazy A,

mieszać, w temperaturze 40°C dodać fazę C.
Odżywka w formie pianki aerozolowej

A/. PEG – 8 Stearate 0, 5
B/. Cetrimonium chloride 1, 0
Woda do 100, 0
C/. Alkohol etylowy /96%/ 20, 0
D/. d-pantenol 0, 2
Woda 0,5
E/. Konserwant, kompozycja zapachowa – wg uznania
napełnienie : koncentrat 95%
butan 5%
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 - 70°C, dodać fazę B do fazy A,
mieszać
w temperaturze 40 - 45°C dodać alkohol etylowy i fazę D, wymieszać oraz
dodać fazę E.
PREPARATY DO UKŁADANIA WŁOSÓW – hair styling

- preparaty do modelowania włosów
- lakiery utrwalające fryzurę
preparaty do modelowania nakłada się na wilgotne lub suche włosy, gdzie
tworzą niewidzialny, elastyczny film, który otacza pojedynczy włos, trwały
na rozerwanie. Do połowy XX w. stosowano do układania roztwory cukru –
3-4% roztwór maltozy /cukier słodowy/, naturalne żywice roślinne/tragant,
guma karaya, guma arabska/, pochodne celulowy lub piwo. Ppreparaty te na
62
bazie żywic naturalnych dawały film mało elastyczny, który przy czesaniu
ulegał zniszczeniu, kruszył się i włosy stawały się matowe. Rozwój chemii
polimerów organicznych dokonał przełomu w tej dziedzinie. W 1950 roku
opracowano polimer winylopirolidon –PVP/Luviskol K/ - żywica
syntetyczna, rozpuszczalna w wodzie, higroskopijna, przy dużej wilgotności
powietrza film stawał się lepki i mało elastyczny. Aby rozwiązać ten
problem opracowano kopolimer winylopirolidonu i octanu winylu –
PVP/VA/Luviskol VA - w roztworze alkoholu etylowego lub izopropanolu,
nierozpuszczalny we wodzie. Kopolimery winylowe stosuje się w
preparatach do układania włosów i lakierach.
Pierwsze lakiery do utrwalania fryzury były na bazie naturalnej żywicy –
szelaku otrzymywanej przez uszlachetnienie gumilaki – wydzieliny owada /
Lacifer lacca/ film był zbyt sztywny, widoczny na powierzchni włosa,
trudny do usunięcia przy myciu. Lakiery z użyciem winylopirolidonu –PVP
Wymagały poprawy jakości filmu – dodatek małej ilości szelaku lub
modyfikowanych estrów kalafonii zmniejszał higroskopijność a
zastosowanie olejów zmiękczających np. mirystynianu izopropylu poprawiał
elastyczność. Przełom nastapił po zastosowaniu kopolimeru PVP/VA.
Płyn do układania
PVP /Luviskol K 30/ 2, 0
B/. Woda do 100, 0
PEG-75 Lanolin/Solan E/ 0, 5
C/. PEG-40 Hydrogenatet Castor Oil 1, 0
D/. Konserwant wg uznania
Fazę A, B, C rozpuścić oddzielnie i zmieszać razem
Żel do układania
A/. Carbomer/Carbopol 940/ 0, 8
Woda do 100, 0
B/. Trójetanolamina 0, 8
Woda 2, 0
C/. PVP /Luviskol K 30/ 3, 0
Alkohol etylowy /96%/ 30, 0
D/. Dimethicone Copolyol 0, 5
E/. PEG – 40 Hydrogenated Castor Oil 1, 0
Konserwant wg uznania
63
Fazę A zdyspergować, poczym dodać fazę B, mieszać do utworzenia żelu.

Następnie dodać fazę C, D i E.
Pianka do układania
A/. PVP/VA Copolymer 4, 0
Alkohol etylowy/96%/ 10, 0
B/. PEG-7 Glyceryl Cocoate
/Glycerox HE/ 1, 0
Cocodimonium Hydroxypropyl-
Silk Amino Acids/Crosilkquat/ 0, 3
Woda do 100, 0
Kompozycja zapachowa wg uznania
PVP rozpuścić w alkoholu etylowym, potem dodać pozostałe składniki.
Napełnianie koncentrat 95%, butan 5%
Wosk do układania – na bazie polietylenoglikoli rozpuszczalnych w

wodzie
PEG-1000 /Carbowax/ 70, 0
PEG-400 15, 0
PEG-40 Hydrogenated Castor Oil 8, 0
Woda 5, 0
Glyceryl Stearate/and/PEG-100
Stearate/Cithrol GMS A/S/ 2, 0
Wszystkie składniki zmieszać na ciepło, napełniać płynny wosk
bezpośrednio do opakowań.
Woski stosuje się przy włosach suchych.
LAKIER DO WŁOSÓW w aerozolu

Copolymer PVP/VA 3, 5
Alkohol etylowy/96%/ do 100, 0
Mirystynian izopropylu 0, 2
napełnienie : koncentrat 65 %
izobutan/butan 35 %
PREPARATY DO ROZJAŚNIANIA WŁOSÓW

Rozjaśnianie wosów polega na utleniającym zniszczeniu melaniny, ciemnego
pigmentu włosów. Proces ten zachodzi w środowisku alkalicznym. Jako
utleniacz stosuje się nadtlenek wodoru/woda utleniona/ i nadsiarczany
z dodatkiem aktywatorów i inhibitorów. Preparaty do utleniania są
dwuskładnikowe, obydwie części miesza się bezpośrednio przed użyciem.
64
Proces rozjaśniania przebiega etapami – najpierw pod działaniem środka

alkalizującego następuje rozmiękczenie włosa – zwiększenie przepuszczalności
osłonki/cortex/ - lepsza penetracja umożliwia wniknięcie utleniacza w głąb
włosa, gdzie następuje właściwe odbarwienie. Najpierw utlenia się ciemniejsza,
brązowa lub czarna eumelanina, jasna, czerwono-żółta feomelanina jest
znacznie mniej podatna na działanie czynników utleniających. Zjawisko to
uniemożliwia „częściowe” rozjaśnianie, np. włosów czarnych do
jasnobrązowych i zmusza do prowadzenia zabiegu aż do osiągnięcia odcieni
jasnoblond. „Niedokończone” utlenianie daje włosy w odcieniach żółtym lub
pomarańczowym i to jest błędnie wykonany zabieg. Przyczyną może być złe
dobranie preparatu do wyjściowego odcienia/zbyt słaby środek, zbyt cienkie
włosy/ lub skrócenie czasu zabiegu poniżej niezbędnego minimum.
Każde rozjaśnianie obciąża /niszczy/ włosy z powodu działania środków
alkalizujących /rozmiękczających włosy/ jak i samego procesu utleniania,
uszkadzającego mostki siarkowe keratyny włosa.
Krem rozjaśniający
A/. Cetearyl Alcohol/and/PEG-40
Castor oil/andSodium Cetearyl
Sulfate/Emulgade F/ 30, 0
Octyldodecanol/Eutanol G/ 5, 0
B/. Woda 59, 0
C/. Amoniak /25%/ /zawartość amoniaku
NH3 wynosi 1, 5% / 6, 0
Fazę A stopić, dodać wodę /faza B/ o temp. 70°c, emulgować, potem ochłodzić
i w temperaturze 40°C dodać amoniak. Uzyskany krem miesza się w stosunku
1 : 1 z rozcieńczoną wodą utlenioną.
Stężenie nadtlenku wodoru /H2O2/ w wodzie utlenionej przy samodzielnym
utlenianiu wynosi 3 %, przy profesjonalnym 6 – 12 %.
W niektórych recepturach stosuje się zamiast amoniaku trójetanolaminę.
PREPARATY DO TRWAEJ ONDULACJI WŁOSÓW

Włos jest zbudowany z keratyny – białka stanowiącego podstawowy materiał
budulcowy. Za kształt włosa odpowiadają wiązania chemiczne, łączące
poszczególne łańcuchy keratyny. Każda zmiana kształtu – skręcenie prostego
włosa lub wyprostowanie naturalnie skręconego powoduje rozciąganie
wiązań poprzecznych i powstanie w nich naprężeń powodujących powrót
włosa do pierwotnego kształtu.
Trwała zmiana może nastąpić jedynie przez zmianę miejsc połączeń
pomiędzy cząsteczkami keratyny. Proces ten jest podstawą trwałej ondulacji.
65
Polega na rozerwaniu większości poprzecznych wiązań i odbudowaniu ich w

miejscach odpowiadających nowemu kształtowi włosa. Obecnie stosuje się
metodę ondulowanie „na zimno”, stosując substancję o działaniu
redukującym, selektywnie rozrywających wiązania siarczkowe pomiędzy
łańcuchami keratyny. W prostym włosie występują wiązania siarczkowe
łączące łańcuchy keratynowe. Nakręcenie włosów na lokówkę powoduje
rozciągnięcie wiązań i powstanie naprężeń. Pod działaniem substancji
ondulującej /reduktora/ naprężone wiązania siarczkowe pękają i naprężenia
zanikają. Proces ten trwa tak długo, aż większość naprężonych wiązań
zostanie zastąpiona nowymi. Wtedy działa się na włosy czynnikiem
utleniającym, który powoduje ostateczne odbudowanie struktury i
neutralizuje substancją ondulującą. W tak potraktowanych włosach nie
występują już żadne naprężenia.
Substancją ondulującą jest kwas tioglikolowy i jego sole.
Dopuszczalna zawartość:
A/. stosowanie ogólne – wyrób gotowy 8% w przeliczeniu na kwas
tioglikolowy, pH 7 – 9, 5
B/. stosowanie profesjonalne – wyrób gotowy – 11%, przeliczeniu na kwas
tioglikolowy, pH 7 – 9, 5
Preparaty do ondulacji muszą mieć odpowiednią zdolność do penetracji w
głąb warstwy korowej /cortex/ włosa. Zdolność penetracyjna soli kwasu
tioglikolowego w głąb zdrowego włosa jest niewielka, dlatego konieczne jest
spęcznienie włosa przez zastosowanie substancji zwilżających i alkalicznych.
Im wyższa wartość pH, tym szybciej następuje spęcznienie i penetracja
środka ondulującego. Wartość pH współczesnych preparatów wynosi
9, 0 - 9, 8.
Przełomem stało się zastosowanie estrów kwasu tioglikolowego, najczęściej
używany tioglikolan gliceryny, które są zdolne do penetracji w głąb włosa
bez spęcznienia włosa i przy pH nawet poniżej 7. Preparaty te stosuje się do
włosów uszkodzonych, szczególnie rozjaśnianych i farbowanych. Na
włosach normalnych efekt może być znikomy.
Emulsja do trwałej ondulacji na zimno – przeznaczona dla gabinetów
kosmetycznych.
A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth 20
/Emulgade 1000 NI/ 5, 0 5, 0
B/. Woda 68, 77 72, 07
Etidronic Acid/Turpigal SL/ 0, 2 0, 2
C/. Kwas tioglikolowy /95%/ 10, 53 10, 53
D/. Amoniak /25%/ 15, 5 -
Monoetanolamina - 12, 2
66
Fazę A stopić do temp. 70-80°C, Fazę B ogrzać do temp. 70 - 80°C i przy

mieszaniu dodać do fazy A, utworzoną emulsję mieszać, poczym ochłodzić
do temp. 30°C. Następnie dodać kwas tioglikolowy /faza C/ dokładnie
wymieszać, na końcu zneutralizować amoniakiem lub monoetanolaminą, pH
preparatu ok. 9, 2.
Utrwalacz
A/. Cetearyl Alcohol/and/PEG-40 Castor Oil
/Emulgate F/ 1, 0
B/. Woda 82, 8
Kwas cytrynowy 1, 2
C/. Sodium Laureth Sulfate /Texapon N 25/ 5, 0
D/. Nadtlenek wodoru /H2O2/ - 30% roztwór 10, 0
Fazę A stopić, fazę B ogrzać do temp. 80°C i dodać do stopionej fazy A,

mieszać w temp. 30 - 40°C dodać Texapon na końcu fazę D, pH preparatu
ok.4,5
FARBY DO WŁOSÓW
Preparaty do farbowania włosów są najstarszym znanym kosmetykiem. Ich
użycie można znaleźć już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Złoto –
blond włosy były popularne w Rzymie za czasów Juliusza Cezara. Kobiety i
mężczyźni używali wiele różnych mikstur do rozjaśniania i farbowania włosów.
Zmiana koloru włosów i brody była często praktykowana na dworach w
Bizancjum. Do farbowania włosów używano rośliny: henna, indygo, szafran,
rumianek, galasówki i inne. Sole metali były używane do farbowania włosów
przez Galena. W okresie renesansu były bardzo popularne blond włosy, odcień
ten otrzymywano przez użycie kwiatów łubinu z saletrą potasową/saletra
indyjska KNO3/, szafranu i marzanny z solami srebra i intensywne
oddziaływanie promieni słonecznych.
Preparaty do barwienia włosów dzielą się na:

A/. barwienie trwałe – utleniające – permanent
B/. barwienie półtrwałe – semi – permanent
C/. barwienie okresowe – tempory
BARWIENIE UTLENIAJĄCE – permanent – polega na reakcji chemicznej

prekursora barwnika – parabarwnika /dye intermediates/ - produkt pośredni
bezbarwny, który w obecności nadtlenku wodoru /H2O2/ i w środowisku
alkalicznym /amoniak/ tworzy barwnik wewnątrz włosa. Cząsteczki
parabarwników organicznych są w stanie wniknąć przez zewnętrzną warstwę
keratynową włosa w środowisku alkalicznym. Parabarwniki – aromatyczne
dwuaminy /m-, p- fenylenodiamina/, p –aminofenol i ich pochodne są połączone
67
z substancjami modyfikującymi kolor – barwniki sprzęgające – rezorcinol, m-

aminofenol, które stabilizują kolor.
Przegląd surowcowy
1/. Emulgatory/bazy emulsyjne – anionowe, niejonowe
Cetearyl Alcohol/and/Sodium Cetearyl Sulfate /Lanette N/
Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl Sulfate/and/Sodium Cetearyl Sulfate
/Lanette SX/
Glyceryl Stearate S/E /Cutina GMS S/E/
Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth – 20/and/PEG-40 Castor Oil
/Emulgade/
2/. Detergenty syntetyczne
Cocamidropropyl Betaine, Sodium Laureth Sulfate, MEA –Lauryl Sulfate
3/. Substancje żelujące, zagęstniki
alkohol cetylowy, alkohol cetylo-stearylowy, alkiloloamidy kwasu
kokosowego /Cocamide DEA/, krzemionka /Sodium Silicate/, pochodne
celulozy
4/. Rozpuszczalniki
alkohole /izopropylowy/, glikole/propylenowy/, gliceryna, polietylenoglikole
/PEG-8/
5/. Antyutleniacze
siarczyn sodowy – Na2SO3 /Sodium Sulfite/, kwas askorbinowy /ascorbic
acid/
6/. Substancje kondycjonujące – odbudowują uszkodzoną strukturę włosa,
zwiększają trwałość koloru podczas mycia i przeciwdziałają płowieniu
koloru włosa np. Behentrimonium Methosulfate/and/Cetyl
Alcohol/and/Butylene Glycol/Incroquat Behenyl TMS/
7/.Sekwestranty /substancje chelatynujące/ - związki chemiczne mające
zdolność wiązania w roztworach jonów metali ciężkich i zmniejszania ich
aktywności. Stosowane są także jako stabilizatory wody utlenionej.
Najczęściej stosowane związki to Na-EDTA – sól sodowa kwasu
etylenodiaminoczterooctowego, organiczne pochodne fosforu – związki
fosfoniowe – kwas etidronowy – Etidronic acid lub sól sodowa kwasu
etidronowego – Tetrasodium Etidronate.
8/. Parabarwniki – pośrednie – bazowe i modyfikatory /Dye intermediates/
stosować można tylko dopuszczone przez Ministra Zdrowia
Rozporządzenie z dnia 12 lipca 2004 r. – Dz. Ustaw z dnia 15 września
2004 r.
Stosuje się np.
m-fenylenodiamina m – Phenylenediamine
p-fenylenodiamina p - Phenylenediamine
p-aminofenol p - Aminophenol
m-aminofenol m – Aminophenol
68
rezorcynol Resorcinol
2-metylorezorcynol 2 – Mehtylresorcinol
1- Naftol Alpha Naphtol
4 – amino-2-hydroksytoluen 4 – Amino-2-hydroxytoluen
2-amino-4-hydroksyetyloaminoanizol siarczan 2-Amino-4-hydroxy-
ethylaminoanisole
sulfate
2-nitro-p-fenyleno-diamina 2-Nitro-p-phenylenediamine
Przykładowy zestaw barwników – kolor blond

p-Phenylenediamine 0, 030 %
p-Aminophenol 0, 117
Resorcinol 0, 088
m-Aminophenol 0, 039
kolor czarny
p-Phenylenediamina 1, 7 %
Resorcinol 1, 4
m-Aminophenol 1, 4
9/. Substancje nawilżające

Włosy po farbowaniu stają się suche i szorstkie, ponieważ uszkodzeniu
ulegają lipidy i proteiny. Receptury farb do włosów zawierają substancje
nawilżające, są to hydrolizowane proteiny pszenicy /Hydrotriticum 2000/,
soi /Hydrosoy 2000/, jedwabiu /Crosilk Protein Complex/.
Stosuje się kopolimery silikonowo-proteinowe -/aminokwasy zawierające
siarkę – cystyna/, które działają nawilżająco i otaczają włos filmem
ochronnym – Aqua/and/Cystine Bis – PG- Propyl Silanetriol /Crodasone
Cystine/
10/. Alkalia – wodorotlenek amonowy NH4OH – amoniak /28%/
- Amonia – dopuszczalne stężenie 6% w przeliczeniu na NH3.
Przykład recepturalny – krem

A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20/and/
PEG-40 Castor Oil /Emulgade/
lub
Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl
Sulfate/and/Sodium Cetearyl Sulfate
/Lanette SX/ 15, 0
Olej parafinowy/Decyl Oleate/ 6, 0
Behentrimonium Methosulfate/and/Cetyl
Alcohol/and/Butylene Glycol/ Incroquat TMS 50/ 4, 0
B/. Siarczyn sodowy/Sodium Sulfite/ 0, 3
Na-EDTA 0, 2
69
Kwas askorbinowy /Ascorbic acid/ 0, 2

Glikol propylenowy /gliceryna 5, 0
Cocamide DEA 2, 0
Zestaw barwników wg koloru
Woda demineralizowana do 100, 0
C/. Aqua/and/Cystine Bis-PG-Propyl
Silanetriol/Crodasone Cystine/ 1, 0
D/. Wodorotlenek amonu /amoniak 28%/ 6.0
Fazę A i B wymieszać oddzielnie i ogrzać do temp. 70 - 75°C. Dodać

fazę B do fazy A, mieszać i ochłodzić do 50°C, dodać fazę C,
wymieszać, w temp. 40°C dodać fazę D.
Proces produkcji wymaga urządzeń ze stali nierdzewnej, obieg
zamknięty, aby zabezpieczyć produkt przed utlenieniem. Krem miesza
się z nadtlenkiem wodoru w stosunku 1 : 1 do uzyskania jednolitej masy
poczym nakłada się na włosy i pozostawia przez 30 minut do
wytworzenia koloru. Następnie włosy spłukuje się ciepłą wodą, myje
szamponem i nakłada odżywkę utrwalającą kolor. W praktyce
fryzjerskiej stosuje się wodę utlenioną o stężeniu
3 – 12 % stabilizowaną kwasem ortofosforowym /10%/ do pH 3, 5 – 4, 0.
Producenci farb utleniających dołączają do kremu koloryzującego
aktywator w postaci płynu lub emulsji.
Aktywator zawiera nadtlenek wodoru, Na-EDTA, Etodronic Acid, kwas
ortofosforowy /inhibitor zapobiega rozkładowi nadtlenku wodoru/,
ortofosforan dwusodowy.
BARWIENIE PÓŁTRWAŁE – semi-permanent

polega na tym, że barwniki bezpośrednie – substantywne – wykazują
powinowactwo do keratyny, osiadają na powierzchni włosa i wiążą się z
nimi przez słabe oddziaływanie chemiczne. Barwniki bezpośrednie mają
niewielką siłę krycia, służą do zmiany odcienia, uzyskany kolor nie jest
trwały, zmywa się podczas mycia włosów. Nie nadają się do maskowania
siwizny, ale przy włosach zniszczonych po rozjaśnieniu lub trwałej
ondulacji barwniki mogą wnikać w głąb włosa barwiąc stosunkowo
intensywnie. Barwienie bezpośrednie przebiega bez udziału środków
utleniających i amoniaku, najlepsze efekt uzyskuje się przy PH 6 – 8.
Stosuje się barwniki kwasowe – anionowe, rozpuszczalne w wodzie np.:
Acid Yellow 23 C.I. 19140
Acid Orange 7 15510
Acid Red 18 16255
Acid Violet 43 60730
70
Acid Blue 9 42090

Acid Green 25 61570
Acid Black 1 20470
Barwniki zasadowe – kationowe, rozpuszczalne w wodzie, np.
Basic Brown 17 C.I. 12251
Basic Blue 99 56059
Barwniki nitrowe – niejonowe, o dużej sile krycia, trudno rozpuszczalne
w wodzie, np.
HC Red 3
HC Blue 2
Basic Blue 26
4-hydroxypropylamino-2-nitrophenol/kolor czerwony/
N, N` - bis/2-hydroxyethyl/-2-nitro-p-phenylenediamine/kolor
purpurowy/
Szampon koloryzujący – semi-permanent – receptura przykładowa –

zawiera detergenty amfoteryczne i niejonowe

Cocamidopropylamine Oxide 3, 0
Cocamide DEA 4, 0
PEG-8 Glyceryl Laurate 1, 0
Hydrozyled Keratin/Crotein K/ 1, 0
Zestaw barwników 0, 5 – 1, 0
PEG-6000 Distearate 2, 0
Trójetanolamina/99%/ do pH 8, 0 – 8, 5
Konserwant, komp. zapachowa wg uznania
Barwniki rozpuścić w wodzie i ogrzać do temp. 50 -55°C, poczym dodać
pozostałe składniki, uregulować pH.
Pianka koloryzująca – semi – permanent w aerozolu – receptura

przykładowa
A/. Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20 2, 0
Dimethicone Copolyol 0, 5
B/. Cocamidoprppyl Betaine 3, 0
C/. Hydrolyzed Silk/Crosilk/ 0, 5
D/. Trójetanolamina/99%/ do pH 8,0 – 8, 5
71
Napełnianie: koncentrat 93 %
butan 7%
Fazę A połączyć i ogrzać do 65°C. Fazę B ogrzać do 65°C i dodać do fazy A,
mieszać, ochłodzić, w temp. 40°C dodać fazę C i kompozycję zapachową,
uregulować pH.
Piankę koloryzującą nakłada się na umyte szamponem i wysuszone
ręcznikiem włosy, pozostawia przez 10 – 20 minut w zależności od koloru.
Kolor na włosach utrzymuje się przez 3 – 6 myć.
BARWIENIE OKRESOWE - tempory

nietrwałe, barwniki osadzają się na powierzchni włosa nadając jaskrawy
kolor. Trwałość barwienia można polepszyć przez zastosowanie substancji
tworzących film. Stosuje się barwniki kwasowe – anionowe i zasadowe –
kationowe, rozpuszczalne w wodzie.
Najczęściej stosowane są pianki koloryzujące – w opakowaniu aerozolowym,
- receptura przykładowa
PVP/VA Copolymer 4, 0
PEG-8 Stearate 0, 8
Cocamidopropylamine Oxide
/Incromine Oxide/ 0, 2
Cocodimonium Hydroxypropyl
Silk Amino Acid/Crosilkquat/ 0, 5
Alcohol etylowy 10, 0
Barwniki rozpuścić w wodzie, dodać pozostałe składniki, ogrzać do
60°C, mieszać do jednorodnego połączenia składników, ochłodzić i w
temp. 40°C dodać kompozycję zapachową.
Napełnianie : koncentrat 93 %
Butan 7%
ROŚLINNE FARBY DO WŁOSÓW

Nie barwią trwale, gdyż barwnik nie wnika lub wnika w niewielkim
stopniu/henna/ do wnętrza włosa, lecz pozostaje na powierzchni i
zostaje zmyty w ciągu kilku tygodni. Nie powodują zmiany koloru
włosa np. z jasnoblond na czarny, można uzyskać zmianę koloru
co najwyżej o dwa odcienie, np. średni blond na jasny brąz. HENNA –
czyli sproszkowane liście lawsonii bezbronnej/Lawsonia inermis/ -
zdolności barwiące henny są bardzo różne i zależą od wieku rośliny i
miejsca uprawy. Henna indyjska, pakistańska, irańska i afgańska barwi
na kolory intensywniejsze niż henna uprawiana w Afryce Północnej.
Najwięcej barwnika zawierają liście roślin nie starszych niż 5-letnie,
72
nadają włosom odcienie intensywnie czerwone i rude. Potem ilość

barwnika spada i henna barwi na kolor brązowy, ciemno-złoty, złoty,
a gdy roślina skończy 10 lat uzyskuje się hennę bezbarwna, która
stanowi dobrą odżywkę dla włosów. Henna barwiąc poprawia strukturę
włosa, zamyka łuski osłonki włosa, przez co staje się odporniejsza na
działanie szkodliwych czynników zewnętrznych. Odcienie czerwone
henny nadają się do barwienia włosów brązowych, poprawienia
odcienia włosów rudych i nadania włosom czarnym czerwonawych
refleksów. Odcienie złote i ciemnozłote nadają się do włosów blond.
Hennę łączy się z innymi barwnikami roślinnymi np. ze
sproszkowanymi liśćmi indygowca barwierskiego/Indigofera tinctoria/.
Proszek z liści indygowca w kosmetyce określa się jako „basma”
i zawiera barwnik indygotynę. Łączony z henną pozwala uzyskać
bardzo ciemne odcienie czerwieni, ciemne brązy, czerń.
Do barwienia włosów od ciemnoblond po średni brąz na głębokie
odcienie brązowe używa się drobno zmielonych łupin lub liści orzecha
włoskiego/Juglans regia/ - zawierają one barwnik juglon. Łupiny
orzecha stosuje się do barwienia włosów mocno siwych nawet /80%/
nadając im odcienie brązowe.
Do rozjaśniania włosów stosuje się rumianek pospolity/Chamomilla
recutita/ - flawonoidy zawierają barwnik apigeninę, która nadaje
włosom złocisty kolor.
PROSTOWANIE WŁOSÓW
Różna struktura włosów od prostych do silnie skręconych zależy:
A/. od kształtu mieszka włosowego
B/. od tego jak włos wyrasta ze skóry
Włosy wyrastają z zagłębienia w skórze zwanego mieszkiem
włosowym. Liczba mieszków nie zmienia się w ciągu życia, każdy
ma tyle, ile otrzymał przy przyjściu na świat. Niektóre z nich mogą
całkowicie przestać funkcjonować, a to oznacza łysienie.
To czy nasze włosy są jasne czy ciemne, proste czy kręcone, mniej
lub bardziej łamliwe w głównej mierze zależą od genów. To ich
kombinacja wyznacza szybkość tworzenia się nowych mieszków
włosowych, ich ilość, wielkość i kształt, a także wrażliwość na
hormony oraz długość cyklu życia każdego włosa.
Największe zróżnicowanie koloru, grubości i kształtu włosów
spotyka się wśród członków rasy białej/kaukaskiej/ - są one
najgęstsze, choć znacznie cieńsze od azjatyckich.
Owłosienie rasy czarnej jest pomiędzy azjatyckim i kaukaskim.
Mieszków włosowych mają ludzie rasy czarnej nieco więcej niż
Azjaci, ale mniej niż biali. Azjaci mają mniejszą ilość włosów na cm2
skóry, jednak każdy z nich jest grubszy i mocny, przez co włosy
73
wyglądają na gęste. Mieszki włosowe u ludzi rasy czarnej są

spłaszczone, dlatego włosy się kręcą i odstają od skóry i wyglądają na
gęste. Nierówny przekrój mieszka włoskowego niska zawartość siarki
w keratynie łodyg włosa sprawia, że łatwo się łamią. Bujne
afrykańskie włosy rzadko są długie, chyba że unika się wyłamywania
końcówek włosów przez ich splatanie w warkoczyki/dredy/.
Chemiczna struktura włosa – włos jest zbudowany z keratyny –

białko fibrylarne charakteryzujące się dużą wytrzymałością
mechaniczną, trudno rozpuszczalne w wodzie. Keratyna – prosta
proteina – skleroproteina – zbudowana jest z aminokwasów
liniowych połączonych ze sobą wiązaniami peptydowymi. W tej
strukturze białka zawierają również kowalencyjne wiązania
dwusiarczkowe między resztami cysteiny, sąsiadującymi ze sobą
w przestrzeni, ale nie w sekwencji liniowej aminokwasów. Wiązania
dwusiarczkowe powstają wskutek utlenienia grup SH w resztach
cysteiny, sąsiadujących ze sobą w przestrzeni. Powstały dwusiarczek
jest nazywany resztą cystyny.
Włókno keratyny – włosy po nasyceniu wodą w podwyższonej
temperaturze /parze wodnej/ można rozciągnąć 2-krotnie w
stosunku do długości pierwotnej.
Faza nierozciągnięta stanowi pod względem strukturalnym alfa –
keratyną, rozciągnięta – beta – keratynę.
Podstawowym elementem strukturalnym alfa-keratyny jest długi

łańcuch polipeptydowy tworzący heliks alfa. Oś heliksu nie jest
prosta, lecz śrubowa, więc pojedynczy łańcuch
peptydowy jest podwójnie zwinięty.
Budowę włókna alfa-keratyny można przedstawić następująco:
wokół jednego prostego łańcucha heliksu/oś heliksu alfa jest prosta/
owija się 6 śrubowych łańcuchów /o strukturze heliksu alfa/ na
podobieństwo splecionej liny. Podczas rozciągania włókna
alfa – keratyny, heliksy peptydowe jak gdyby rozprostowują się,
formując strukturę fałdową i przechodzą w beta – keratynę.
Uporządkowaną strukturę cząsteczek keratyny
zapewniają wiązania wodorowe, dwusiarczkowe, jonowe.
Wiązania wodorowe – między atomami tlenu grup peptydowych i
atomami wodoru grup aminowych – nietrwałe.
Wiązania jonowe /mostki solne/ powstają przez przyciąganie
dodatnich i ujemnych ładunków reszt aminokwasowych w keratynie
włosa. Mogą się rozpaść pod wpływem
wody, są trwalsze od mostków wodorowych.
Wiązania dwusiarczkowe są to wiązania kowalencyjne między
74
dwoma atomami siarki w łańcuchach polipetydowych keratyny

włosa, najtrwalsze – rozrywane przez środek redukujący. Za kształt
włosa odpowiadają wiązania chemiczne łączące poszczególne
łańcuchy poprzeczne keratyny. Dzięki tym połączeniom powstaje
sztywna struktura przestrzenna stanowiąca o wyglądzie włosa.
Każda zmiana kształtu – skręcenie prostego włosa lub
wyprostowanie naturalnie skręconego włosa powoduje rozciąganie
wiązań poprzecznych i powstanie w nich naprężeń powodujących
powrót włosa do pierwotnego kształtu. Trwała zmiana może
nastąpić jedynie przez zmianę miejsc połączeń pomiędzy
cząsteczkami keratyny.
Prostowanie włosów skręconych jest procesem trudnym, zabieg
musi być wykonany profesjonalnie – w większości stosuje się
preparaty na bazie tioglikolanu amonu. Silnie skręcone, kędzierzawe
włosy są bardzo odporne i wytrzymałe na naprężenie i prostowanie.
Czasowe prostowanie włosów – tempory

Początkowo stosowano pomady do włosów na bazie wazeliny –
90 % i parafiny – 10% z dodatkiem substancji hydrofobowej –
stearynian glinu – 5 %, który nie wygładzał włosów, ale zapobiegał
ich kręceniu w wilgotnym powietrzu.
Ok. 1900 r. wprowadzono tzw. metodę prasowania włosów/patent
pani C. J. Walker/ przy pomocy rozgrzanego metalowego
grzebienia. Przy prostowaniu włosów na ciepło ważne są dwa
czynniki :
A/. temperatura grzebienia 150 - 200°C, wyższa 230 - 240°C
powoduje uszkodzenie i rozerwanie włosa
B/. suchość włosa przed prasowaniem
Grzebienie mają automatyczne termostaty do kontroli temperatury.
Sposób postępowania
A/. umycie włosów szamponem i wysuszenie ręcznikiem
B/. nałożenie kremu/pomady w małej ilości na włosy i
wyszczotkowanie
C/. wysuszenie włosów suszarką
D/. prasowanie gorącym grzebieniem
Przykładowa receptura – krem bezwodny

Lanolina 5, 0
Parafina stała/cerezyna 10, 0
75
Steareth-2/Volpo S2/ 1, 0
składniki zmieszać, stopić i ochłodzić do temperatury pokojowej
Pomada
Wazelina do 100, 0
Lanolina 4, 0
Isopropyl Myristate 2, 0
Ethylparaben 0, 2
składniki stopić, wymieszać i ochłodzić do temperatury pokojowej
Trwałe prostowanie włosów – permanent /hair relaxer/ polega na

rozerwaniu wiązań i mostków dwusiarczkowych pomiędzy wiązaniami
keratyny. Zachodzi tutaj reakcja redukująco – utleniająca. Tioglikolan
amonu – środek redukujący – powoduje rozpad mostków siarkowych
i zmiękczenie keratyny, nadtlenek wodoru – środek utleniający –
powoduje zamknięcie otwartych wiązań dwusiarczkowych.
Sposób postępowania
A/. umycie włosów szamponem, wysuszenie ręcznikiem
B/. nałożenie kremu na włosy, proces trwa do 30 minut, zależy od
rodzaju włosów, co 5 – 10 minut rozprostowywać włos grzebieniem
C/. dokładnie spłukać włosy wodą
D/. nałożyć preparat utleniający na 3 minuty, poczym dokładnie spłukać
włosy wodą
Receptura przykładowa – krem

A/. Cetearyl alcohol/and/Ceteareth-20 8, 0
Cetearyl Alcohol 2, 0
Wazelina 10, 0
B/. Woda demineralizowana do 100, 0

C/. Tioglikolan amonu /50%/ 8, 0

Wodorotlenek amonu/amoniak 28 %/ 3, 5
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do 65 - 70°C, dodać fazę B do A, mieszać,

ochłodzić, poczym dodać fazę C, uregulować pH do 9, 5
76
Preparat utleniający
Nadtlenek wodoru /30%/ 5, 0
Kwas fosforowy /10%/ do pH 3, 5 – 4, 0
ŚRODKI DO PIELĘGNACJI SKÓRY

W tej grupie asortymentowej najważniejsze są emulsje kosmetyczne –
kremy, mleczka, balsamy o różnym działaniu i przeznaczeniu.
Podstawy teoretyczne emulsji

Słowo emulsja pojawiło się po raz pierwszy w Anglii w roku 1658. Pod
pojęciem emulsji rozumie się układ złożony z dwóch wzajemnie
niemieszających się cieczy, w których jedna jest rozproszona w drugiej w
postaci małych kropel.Wymiary cząsteczek wahają się w granicach od 1
– 30 mikronów.
Emulsje kosmetyczne składają się z dwóch faz:
olejowej – oleje i tłuszcze mineralne, oleje roślinne, oleje syntetyczne
tzw. emolienty, woski, alkohole tłuszczowe, kwasy tłuszczowe, estry
kwasów tłuszczowych
wodnej – woda, gliceryna, sorbit, glikol propylenowy oraz emulgatora,
który łączy wzajemnie obie fazy i nie dopuszcza do ich rozdzielenia
Emulgator – substancja powierzchniowo czynna, która obniża napięcie
powierzchniowe na granicy olej/woda, Emulgator tworzy mechanicznie
trwałą powłokę – rodzaj błony, która zapobiega zlewaniu się kropelek w
większe konglomeraty.
Emulsje kosmetyczne są układami typu:
O/W olej w wodzie - krople oleju są zawieszone/rozproszone/
zdyspergowane w fazie wodnej zwanej fazą ciągłą lub
zewnętrzną
W/O woda w oleju – krople wody są rozproszone w fazie olejowej
zewnętrznej
Mieszane zawierają podwójne układy W/O/W – emulsja woda w oleju
W/O jest zawieszona w fazie wodnej – np. Cold Cream
W układzie emulsyjnym są rozpuszczalniki polarne i niepolarne, które

wzajemnie się nie mieszają. Powinowactwo obu rozpuszczalników
zależy od siły przyciągania między ich cząsteczkami i od rozdziału
ładunku elektrycznego wewnątrz cząsteczki. Woda jest substancją
polarną i wykazuje ujemne centrum na atomie tlenu, atomy wodoru są
naładowane słabo dodatnio. Natomiast związki niepolarne składają się z
nasyconych i nienasyconych, prostych lub rozgałęzionych
77
węglowodorów, z nasyconych lub aromatycznych pierścieni

węglowodorowych lub z kombinacji tych grup. Przeciwieństwo w
budowie chemicznej między związkami polarnymi a niepolarnymi
wyraża się także w różnych własciwościach chemicznych, szczególnie w
różnym napięciu powierzchniowym.
Napięcie powierzchniowe i międzyfazowe.

Cząsteczki wewnątrz cieczy są otaczane ze wszystkich stron przez inne
cząsteczki. Międzycząsteczkowe siły kohezji/przyciągania/działają we
wszystkich kierunkach. Tylko na powierzchni cieczy w kierunku do
powietrza działają siły skierowane do wnętrza płynu. Na skutek tendencji
do wciągania cząsteczek powierzchniowych, każda ciecz usiłuje
wytworzyć jak najmniejszą powierzchnię rozdziału faz. Siły, które dążą
do zmniejszania powierzchni określa się jako napięcie powierzchniowe /
mN/m/ .
Struktura chemiczna cieczy odgrywa tutaj dużą role – jednakowe
struktury chemiczne np. woda, gliceryna – polarny rozpuszczalnik
rozpuszczają się wzajemnie, natomiast różne struktury chemiczne cieczy
np. polarne i niepolarne jak woda i olej wzajemnie się nie rozpuszczają,
ponieważ napięcie na granicy faz, które istnieje między płynami
przeszkadza w trwałym zmieszaniu. Siła, która przeszkadza w
emulgowaniu nazywa się napięciem międzyfazowym/granicznym/.
Emulgatory są to związki powierzchniowo czynne, które obniżają
napięcie na granicy faz między polarnymi i niepolarnymi
rozpuszczalnikami i tworzą stabilny film wokół rozproszonej cząsteczki.
Emulgatory mają charakter amfifilowy/amphon – oba/, tzn. ich
cząsteczka zawiera grupy polarne i niepolarne. Grupy polarne nadają
emulgatorom właściwości hydrofilowe/powinowate do wody/ a grupy
niepolarne nadają własności hydrofobowe/powinowate do oleju/. Dzięki
tej własności emulgatory mogą obniżać napięcie powierzchniowe, gdyż
gromadzą się na granicy faz między olejem a wodą oraz między olejem a
powietrzem. Jeżeli w cząsteczce emulgatora przeważają właściwości
hydrofilowe to powstaje emulsja 0/W a przy przewadze właściwości
hydrofobowych emulsja W/O.
Czynniki, które określają stabilność emulsji

Stabilność zależy od:
A/. stopnia rozdrobnienia cząstek fazy wewnętrznej /przy O/W – faza
olejowa, przy W/O – faza wodna
b/. możliwie małej różnicy w gęstości między fazą wewnętrzną a
zewnętrzną
c/. lepkości fazy wewnętrznej, szczególnie przy W/O
78
d/. stabilnego filmu lepko-elastycznego dookoła zdyspergowanej cząstki
Emulsje O/W – olej w wodzie

Przy emulsjach niejonowych O/W maksimum stabilności równa się
minimum napięcia powierzchniowego. Przy jonowych
O/W/mydła/stabilność wzrasta ze stężeniem emulgatora aż do
krytycznego stężenia miceli. Film na granicy faz musi być stabilny, tzn.
musi zgromadzić dużo elektryczne naładowanych cząstek. Film powinien
wykazywać pewną sztywność lepko-elastyczną. Stabilny film powinien
zawierać rozpuszczalny w wodzie jonowy emulgator i substancję
rozpuszczoną w oleju, która nadaje się do tworzenia kompleksu
cząsteczkowego. Stabilizowanie elektryczne emulsji O/W następuje
przez tworzenie podwójnej warstwy naładowanej elektrycznie.
Emulsje W/O – woda w oleju

Przy emulsjach W/O działanie emulgatora i stabilność emulsji zależy nie
tylko od obniżenia napięcia międzyfazowego, lecz od rodzaju filmu na
granicy faz, który tworzy emulgator. Film międzyfazowy musi być
obojętny elektrycznie, mieć pewną sztywność i być równocześnie lepko-
elastycznym. Film lepko-elastyczny osłania krople wody – działa jak
rodzaj gumy – przy czym musi mieć wystarczającą trwałą lepkość,
nieulegającą zmianom. Zatem lepkość odgrywa dla stabilności emulsji
W/O większą rolę niż przy emulsji O/W. W recepturach emulsji W/O
stosuje się emulgatory niejonowe, które spełniają te wymagania.
Lepkość emulsji
Stabilność jest zależna od lepkości emulsji, szczególnie od lepkości fazy
zewnętrznej. Im bardziej lepka faza zewnętrzna, tym trudniejsza jest
koalescencja zdyspergowanych cząstek. Przy emulsji W/O lepkość
zwiększają woski, mikrowoski a przy emulsji O/W – pochodne celulozy,
guma ksantanowa.
Polarność fazy olejowej

Ma wpływ na dobór emulgatora oraz na stopień rozprzestrzeniania
preparatu na skórze. Istnieje związek między polarnością olejów a
rozprzestrzenianiem na skórze. Wg reguły Harkinsa rozprzestrzenianie
oleju określa się wg wzoru:
Współczynnik Napięcie Napięcie Napięcie

rozprzestrze – = powierzch – - powierzch - - powierzc
niania /S/ niowe wody niowe oleju niowe na
granicy
olej /
79
woda
Współczynnik S poniżej 15 – oleje niepolarne – oleje mineralne
15 – 30 oleje średnio polarne – np.

Isopropyl Myristate /Palmitate, Cyclomethicone,
Caprylic/Capric Triglyceride, Jojoba Oil, Decyl
Oleate, Dimethicone, Olive Oil, Macadamia Oil,
Avocado Oil
powyżej 30 oleje bardzo polarne, np. olej z kiełków pszenicy
/Wheat Germ Oil/
W recepturach stosuje się średnio polarne oleje.
Niestabilność emulsji
Z punktu widzenia termodynamiki emulsje są z natury niestabilne. Jednakże
kombinacja emulgatorów i wosków pozwala na zestawienie receptury, która
będzie stabilna przez dłuższy okres czasu. Emulsja niestabilna jest wtedy, gdy
następuje rozdział faz na dwie warstwy. Pierwszą oznaka niestabilności jest tzw.
śmietanowanie – zjawisko to występuje przy emulsjach O/W, gdy gęstość fazy
olejowej jest mniejsza niż fazy wodnej – jest to widoczne przy płynnych
emulsjach O/W/mleczka/ - w warstwie górnej jest zgromadzona gęsta
śmietanka, w warstwie dolnej mleczny płyn, po wstrząśnięciu następuje
połączenie faz – proces jest nietrwały. Przy emulsji W/O występuje
sedymentacja, która powoduje oddzielenie wody z kremu, przez co staje się on
nieprzyczepny do ścian
opakowanie – proces nieodwracalny.
Istnieje szereg metod określenia stabilności emulsji:
A/. test w podwyższonej temperaturze - 40°, ocena po 24, 48 i 72 godzinach
B/. test w obniżonej temperaturze - 5°C, ocena po 24 i 48 godzianach
C/. test wahadłowy – w podwyższonej i obniżonej temperaturze – w temp.
+40°C, po 24 godzinach przenosi się do temp. -5°C na 24 godziny – cykl
powtarza się przez jeden tydzień
D/. test wirówkowy – płynne emulsje O/W i W/O
PRZEGLĄD SUROWCOWY
EMULGATORY ANIONOWE – w roztworze wodnym tworzą ujemnie
naładowane jony powierzchniowo czynne – aniony. Emulgatory anionowe są
niestabilne wobec elektrolitów i w środowisku kwaśnym.
Do grupy tej należą:
A/. mydła – stearynian potasowy, stearynian trójetanolaminy
80
B/. monostearynian gliceryny s. e. – Glyceryl stearate S/E

C/. siarczanowane alkohole tłuszczowe – Sodium Cetearyl Sulfate
D/. bazy kremowe O/W – Cetearyl Alcohol/and/Sodium Cetearyl-Sulfate
EMULGATORY NIEJONOWE – w roztworze wodnym nie tworzą jonów, są

stabilne w szerokim zakresie pH, wobec soli i elektrolitów.
Do tej grupy należą:
A/. estry polioli – gliceryny, etylenoglikolu
Glyceryl Oleate, Glyceryl Stearate, Glycol Stearate
B/. estry sorbitanu
Sorbitan Laurate, Sorbitan Stearate, Sorbitan Oleate, Sorbitan Sesquioleate,
Sorbitan Isostearate
C/. etoksylowane estry sorbitanu
Polysorbate 20, Polysorbate 40, Polysorbate 60, Polysorbate 80
D/. etoksylowane trójglicerydy
PEG-7 Hydrogenated Castor Oil, PEG-40 Hydrogenated Castor Oil, PEG-
40 Castor Oil
E/. etoksylowane alkohole tłuszczowe
Ceteareth – 12, Ceteareth-20, Steareth – 20
F/. etoksylowane kwasy tłuszczowe
PEG-8 Stearate, PEG-40 Stearate, PEG-100 Stearate
G/. bazy kremowe O/W
Glyceryl Stearate /and/PEG-100 Stearate
Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth – 20
Ceteth-5/and/Ceteareth – 7
Glyceryl Stearate/and/Ceteareth – 20
Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20/and/PEG-40 Castor Oil
Cetearyl Glucoside /and/Cetearyl alcohol
EMULGATORY KATIONOWE – tworzą w roztworze wodnym dodatnio

naładowane jony powierzchniowo czynne – kationy, zastosowanie w
preparatach do włosów
BAZY ABSORPCYJNE – W/O

Zawierają mieszaninę węglowodorów: wazelinę, parafinę, cerezynę, woski
mikrokrystaliczne, olej parafinowy, alkohol cetylostearylowy oraz emulgator :
lanolina, alkohol lanoliny, cholesterol, sorbitan sesquioleate.
Najstarszym emulgatorem W/O jest lanolina – Adeps Lanae – tłuszcz wełny

owczej. Lanolina jest mieszaniną estrów wyższych alkoholi – cholesterol,
81
izocholesterol/lanosterole/ i wyższych kwasów tłuszczowych – lanocerynowy,

palmitynowy, stearynowy, olejowy oraz wosków.
Lanolina zawiera kompleks związków, które można wyodrębnić – przez
zmydlanie otrzymuje się kwasy lanolinowe/Lanolic Acid/ i alkohole
lanoliny//Lanolin Alcohol/. Etoksylowana lanolina – przez połączenie lanoliny
lub alkoholi lanoliny z tlenkiem etylenu otrzymuje się hydrofilowe pochodne
lanoliny rozpuszczalne w wodzie /PEG-75 Lanolin/.
W bazach absorpcyjnych stosuje się alkohole lanoliny, np.
Lanolin Alcohol 6, 0
Cetearyl Alcohol 0, 5
Wazelina biała 93, 5
50 g bazy i 50 g/ml wody o temp. 60°C tworzy emulsję.
Kryterium oceny bazy absorpcyjnej jest tzw. liczba wodna, metoda najstarsza i
najbardziej znana – określa ilość wody jaką może pochłonąć/zemulgować/ baza
absorpcyjna. Wazelina ma liczbę wodną
9 – 12, jeżeli doda się do niej 3 % cholesterolu to podwyższa się zdolność
wiązania wody do 60%.
Bazy absorpcyjne – przykłady wg Farmakopei:
Farmakopea DAB 8
Alkohol lanoliny 6, 0
USP XV /USA/
Cholesterol 3, 0
Wosk pszczeli, biały 8, 0
Alkohol stearylowy 3, 0
SUROWCE MINERALNE
Olej mineralny – Mineral Oil
mieszanina płynnych, nasyconych węglowodorów
Olej parafinowy – Paraffinum subliquidum
- lepkość minimum 100 mPa.s , gęstość 0, 866 – 0, 892
Olej wazelinowy – Paraffinum perliquidum – lepkość maksimum 70 mPa.s,
gęstość 0, 832 – 0, 892
Wazelina – Petrolatum – mieszanina półstałych węglowodorów
Parafina – Parafin – mieszanina stałych, nasyconych węglowodorów o
strukturze krystalicznej
Paraffinum durum – parafina twarda, temp. topnienia 50 - 62°C
Paraffinum molle – parafina miękka – temp. topnienia 40 - 46°C
82
Wosk mikrokrystaliczny – Microcrystalline wax – drobnokrystaliczny wosk,

zawiera wysokocząsteczkowe, nasycone alifatyczne węglowodory i
rozgałęzione izoparafiny o ciężarze cząsteczkowym 450 – 1000. Wosk posiada
dobrą zdolność wiązania oleju i jest stosowany w emulsjach W/O.
OLEJE ROŚLINNE
Olej migdałowy – Oleum Amygdalarum
otrzymywany z nasion/odmiana słodka/ przez wytłaczanie na zimno, zawiera
glicerydy kwasu olejowego/80%/ i kwasu linolowego/20%/, w mniejszych
ilościach glicerydy kwasu mirystynowego i palmitynowego.
Olej arachidowy – Oleum Arachidis

otrzymywany z nasion orzecha ziemnego/arachidowego/, zawiera glicerydy
kwasu olejowego, linolowego, palmitynowego, stearynowego, arachidowego,
witaminę E/tokoferol/, sterole.
Olej słonecznikowy – Oleum Helianthi

otrzymywany z nasion słonecznika, zawiera glicerydy kwasów nienasyconych /
37 – 62% glicerydy kwasu linolowego NNKT/, 25 – 40% kwasu olejowego i 4 –
10% glicerydów kwasów nasyconych.
Olej wiesiołkowy – Oleum Oenotherae

otrzymywany z nasion wiesiołka przez wytłaczanie na zimno, zawiera ponad
80% glicerydów nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym ok.70%
linolowego, 8 – 14% kwasu gamma – linolenowego/NNKT/.
Olej z ogórecznika – Oleum Boraginis

otrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych nasion, zawiera niezbędne
nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT, do 20% kwasu gamma-linolenowego.
Olej oliwkowy /oliwa/ - Oleum Olivarum

otrzymywany przez tłoczenie na zimno dojrzałych owoców, zawiera do 70%
glicerydów kwasów nienasyconych, w tym 80% glicerydów kwasu olejowego.
Olej kukurydziany – Oleum Maydis

otrzymywany z kiełków kukurydzy, zawiera 93% glicerydów kwasu linolowego
i olejowego, witaminę E.
Olej kakaowy /masło kakaowe/ - Oleum Cacao

otrzymywany z nasion pozbawionych łupiny, zawiera do 60% glicerydów
kwasów nasyconych/palmitynowego i stearynowego/ oraz 40% kwasów
nienasyconych/olejowego/
83
Olej z kiełków pszenicy – Oleum Triticum

wytłaczany na zimno z kiełków pszenicy, zawiera nienasycone kwasy
tłuszczowe, lecytynę, fosfolipidy, fitosterole, fitohormony, karoteny.
Olej Macadamia – Oleum Macadamia

wytłaczany z orzechów, zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe- olejowy do
60%, kwas palmitooleinowy – minimum 18%. Olej posiada bardzo dobrą
zdolność rozprzestrzeniania się na skórze, hamuje starzenie skóry, chroniąc
lipidy ścian komórkowych przed działaniem wolnych rodników.
Olej awokadowy – Oleum Persea

otrzymywany na zimno z owoców, zawiera glicerydy kwasu olejowego i
linolowego, witaminy A, B, E, D
Olej jojoba – Buxus chinensis /Simondsia chinensis/ - określa się jako płynny
wosk – „Liquid wax”, gdyż po oziębieniu krzepnie. Otrzymuje się na zimno z
ziaren, zawiera alkohole i kwasy tłuszczowe, nie zawiera gliceryny, wykazuje
dużą stabilność w wysokiej temperaturze, nie jełczeje. Olej jojoba wykazuje
duże powinowactwo do skóry, jest szybko absorbowany i nie pozostawia
tłustego filmu.
Masło Shea – masłosz – Butyrospermum Parkii Kotschy

otrzymuje się z nasion, tłuszcz konsystencji masła, zawiera kwas
stearynowy/30-40%/, kwas olejowy/45-50%/, trójglicerydy, substancje
niezmydlające się/6-8%/, estry woskowe. Substancje niezmydlające się mają
duże powinowactwo do warstwy lipidowej naskórka, chronią i wzmacniają
cement międzykomórkowy warstwy rogowej. Masło Shea jest naturalnym
filtrem słonecznym.
Olej z orzecha włoskiego – Oleum Juglans regia

olej z jąder nasiennych orzecha, zawiera niezbędne nienasycone kwasy
tłuszczowe /NNKT/ - kwas linolowy/od 56%/, linolenowy/do 13%/, tokoferole,
fosfolipidy
Olej sezamowy – Oleum Sesami

otrzymywany z dojrzałych nasion sezamu przez wyciskanie lub ekstrakcję,
zawiera glicerydy kwasu olejowego i linolowego, tokoferol, fosfolipidy.
OLEJE ZMIĘKCZAJĄCE
Oleje zmiękczające są to substancje tłuszczowe, nierozpuszczalne w wodzie,
pochodzenia syntetycznego i roślinnego. Emolienty odgrywają kluczową rolę w
kosmetykach, spełniając funkcję nawilżającą, natłuszczającą, ochronną i
84
zmiękczającą skórę. Ich działanie zmiękczające polega na rozluźnieniu,

uelastycznieniu i podwyższeniu stopnia nawilżenia warstwy keratynocytów,
dzięki tworzeniu przez emolient filmu na powierzchni naskórka utrudniającego
ucieczkę wody. Emolienty zapobiegają transepidermalnej utracie wody /TEWL
– Transepidermal Water Loss/.
Oleje zmiękczające różnią się strukturą chemiczną, wyróżnia się:
A/. Oleje niepolarne – olej mineralny, parafinowy, izoparafiny –C11-13
izoparafiny, C16izoparafiny
B/. Oleje polarne – trójglicerydy – Caprylic/Capric Triglyceride
estry – łańcuch prosty – Myristyl Myristate
łańcuch rozgałęziony – Isopropyl Myristate
łańcuch nienasycony – Decyl Oleate
Emolienty polarne i izoparafiny łatwiej rozprowadzają się na skórze niż
niepolarne parafiny. Oleje zmiękczające wpływają na stabilność i lepkość
emulsji. Oleje zmiękczające o średniej polarności /ok.25 mN/m/, np. Isopropyl
Palmitate, Caprylic/Capric Triglyceride, Octyl Stearate, olej jojoba dają stabilne
emulsje.
SILIKONY
Polimery silikonowe, związki chemiczne o strukturze polisiloksanów, zawierają
na przemian ułożone atomy krzemu i tlenu, przy czym atomy krzemu są
połączone z resztami węglowymi. W zależności od sposobu wytwarzania i
przeznaczenia silikony mogą mieć budowę liniową, rozgałęzioną lub cykliczną.
Oleje silikonowe tworzą na powierzchni skóry niewidoczny, cienki
hydrofobowy film ochronny – okluzyjny, odporny na zmywanie wodą. Spełnia
trzy funkcje: zabezpiecza skórę przed utratą wilgoci, ochrania przed działaniem
czynników zewnętrznych, poprawia wygląd. Najczęściej stosowane:
Dimethicone – w emulsji O/W w ilości 0, 5 – 1, 0% zapobiegają mydleniu się
kremu na powierzchni skóry. Cyclomethicone – lotne silikony – poprawiają
wnikanie kremu.
POLIOLE
Substancje zapobiegające parowaniu wody z fazy zewnętrznej, szczególnie przy
emulsji O/W.
Stosuje się:
Gliceryna /Glycerin/ - rozpuszczalna w wodzie
Glikol propylenowy – 1, 2 Propylene Glycol – rozpuszczalny w wodzie, zgodny
ze skórą
SUBSTANCJE REGULUJĄCE KONSYSTENCJE

Emulsje kosmetyczne mają konsystencje od półpłynnej – mleczka, balsamy do
półstałej – kremy.
Konsystencje uzyskuje się przez zastosowanie odpowiednich surowców:
85
A/. alkohole tłuszczowe – alkohol cetylowy, stearylowy, cetylostearylowy

B/. kwasy tłuszczowe – stearyna
C/. estry – monostearynian gliceryny, cetaceum lub syntetyczny palmitynian
cetylu
D/. woski – mikrowoski mineralne, wosk pszczeli
E/. żywice – guma ksantanowa – Xanthan gum – polisacharyd otrzymywany
drogą biotechnologiczna z mikroorganizmu Xanthomonas campestris
pochodne celulozy – Celulose Gum
żywice akrylowe – Carbomer
krzemionka koloidalna – Silica
substancje kompleksowe :
Polyacrylamide/and/C13-14 Isoparaffin/and/
Laureth – 7 ,
Acryles/and/ C10-30 alkyl acrylate crosspolymer
ŚRODKI KONSERWUJĄCE
Są dobierane indywidualnie do każdej receptury, muszą być zgodne pod
względem chemicznym i mikrobiologicznym z zastosowanymi surowcami.
PRZECIWUTLENIACZE
Wykazują podwójne działanie – konserwują i działają jako substancje czynne.
Najważniejsze antyutleniacze – witamina C – palmitynian kwasu
askorbinowego, witamina E – tokoferol, witamina A, flawonoidy np. estry
kwasu galusowego oraz butylohydroksytoluen /BHT/.
KOMPOZYCJA ZAPACHOWA
Mieszanina olejków naturalnych i syntetycznych. Przy doborze kompozycji
zapachowej określa się:
A/. rodzaj preparatu
B/. zgodność dermatologiczną /certyfikat IFRA/
C/. trwałość kompozycji zapachowej podczas przechowywania w opakowaniu
handlowym
D/. zgodność chemiczna ze składnikami receptury
WODA
Stanowi ważny surowiec w emulsjach kosmetycznych. Woda jest dobrym
rozpuszczalnikiem, działa zmiękczająco na skórę. Woda dla skóry normalnej
jest zupełnie nieszkodliwa, jedynie przy skórze wrażliwej większa ilość jonów
wapnia i magnezu może wywołać podrażnienia. W produkcji emulsji
kosmetycznych używa się wody oczyszczonej typu:
A/. woda destylowana – powinna być użyta bezpośrednio po destylacji
B/. woda demineralizowana – pozbawiona soli po przepuszczeniu wody surowej
86
przez kolumny wypełnione jonitami

C/. woda głębinowa, oligoceńska – wydobywana z głębokości ponad 200m,
zawiera naturalne sole mineralne, mikro i makroelementy
D/. woda źródlana lub mineralna – woda wypływająca z głębi ziemi w sposób
naturalny – są to wody krystalicznie czyste, charakteryzują się stabilnym
składem substancji mineralnych
E/. woda termalna – gorące źródła bijące z Ziemi, czyste mikrobiologicznie,
bogate w sole mineralne i oligoelementy, np. źródło Lucas – Vichy, La
Roche-Posay, Akwizgram
PRZEGLĄD RECEPTURALNY
Pierwszym kremem jest opracowana przez Claudius GALENUS /131 – 201 rok
n. e ./ receptura „Ceratum Galen”, „Ungentum Aqua Rosae” : „ostrożnie stopić
1 część oczyszczonego wosku pszczelego z 3 – 4 częściami oleju oliwkowego,
w którym macerowano płatki róży. Mieszaninę tłuszczową ochłodzić i
mieszając dodać tyle wody, ile jest w stanie związać tłuszcz”.
Klasyczną recepturę opisano w Londyńskiej Farmakopei w 1618 r., później w
Brytyjskiej Farmakopei pod nazwą „Ungentum Rosae”.
W średniowieczu w Farmakopei Regia Johannes Zwelfer 1675 r. można znaleźć
recepturę kremów na bazie Cera alba i Aqua Rosati. Późniejsze receptury
zawierały oprócz wosku pszczelego i wody różanej cetaceum /olbrot/ a olej z
oliwek zastąpiono olejem ze słodkich migdałów.
Klasyczna receptura COLD CREAM
Oleum amygdalarum/olej migdałowy/ 500 g

Cetaceum 60 – 80 g
Cera alba/wosk pszczeli/ 60 – 80 g
Aqua Rosae/woda różana 500 g
Wosk pszczeli, cetaceum stopić w ogrzanym oleju migdałowym, mieszać

stopniowo gorącą wodę różaną, ciągle mieszając aż do całkowitego ochłodzenia.
Klasyczny Cold Cream dawał na skórze efekt chłodzący, o czym wiedział
Claudius galenus/stąd nazwa ungentum refrigerans – Cold Cream/, ponieważ
receptura była niestabilna, woda na skórze parowała dając uczucie chłodu.
Stabilność można poprawić, zachowując efekt chłodzący, przez podanie
lanoliny albo boraksu.
Boraks – Na2B4O7 tworzy z kwasami tłuszczowymi wosku pszczelego mydło
sodowe, które działa jako emulgator.
Ungentum aqua Rosae – USP 1890 r

87
Wosk pszczeli 12, 1 %

Cetaceum 12, 6
Olej migdałowy 55, 0
Boraks 0, 5
Woda różana 19, 8
Jeszcze w latach 60-ych XX w. była stosowana powyższa receptura, częściowo
zastąpiono olej migdałowy olejem parafinowym/light mineral oil/oraz dodano
olej z pestek brzoskwini lub moreli dla uzyskania lepszej penetracji w skórę.
A/. Wosk pszczeli 10, 0 %
Cetaceum 5, 0
Paraffinum perliquidum 30, 0
Olej z pestek brzoskwini 26, 0
B/. Boraks 0, 5
Woda 28, 4
C/. Komp.zapachowa 0, 1
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temperatury 70° i dodać fazę B do fazy A,

mieszać, chłodzić, napełniać w temperaturze 45 - 50°C.
EMULSJE TYPU O/W

A/. kremy na dzień o wszechstronnym działaniu: nawilżające, ochronne przed
promieniami UV, odżywczo-regenurujące
B/. mleczka zmywające i pielęgnacyjne
C/. balsamy do ciała pielęgnacyjne, ochronne
Emulsje O/W szybko wnikają w skórę, bez uczucia ściągania, tworzą
niewidzialny film ochronny.
Emulgatory anionowe
A/. Stearyna /3x prasowana/ 14, 0
B/. Trójetanolamina /99%/ 1, 0
Imidazolidinyl Urea 0, 3
Methylparaben 0, 2
Woda 77, 5
Obie fazy ogrzać oddzielnie do temperatury 80 - 85°C, fazę A dodać do fazy B.
Stabilność kremu na bazie mydła stearynowego można polepszyć przez dodanie

emulgatora anionowego – Glyceryl Stearate S/E lub niejonowego Cetearyl
Alcohol/and/Ceteareth-20.
A/. Stearyna 7, 0
88
Glyceryl Stearate S/E 7, 0

Caprylic/Capric Triglyceride 5, 0
B/. Gliceryna 86% 3, 0

Trójetanolamina 99% 0, 9
Germaben II 0, 7
Woda 74, 4
Proces technologiczny j.w.

A/. Glyceryl Stearate S/E 12, 0
Lanolina 2, 0
Olej migdałowy/awokadowy 2, 0

Germaben II 0, 7
Woda do 100, 0
Komp. zapachowa, substancja biologicznie czynna wg uznania
A/. Stearyna 10, 0

Cetearyl Alcohol/and/Cetearteh-20 3, 0
Glyceryl Stearate 3, 0
Olej awokadowy 1, 0

Germaben II 0, 6
Woda do 100, 0
Komp. zapachowa, substancja czynna wg uznania
Baza anionowa O/W

A/. Cetearyl Alcohol/and/Sodium
Lauryl Sulfate 10, 0
Olej migdałowy 1, 0
Lanolina 1, 0
Wazelina 2, 0

89
Germaben II 0, 8
Woda do 100, 0
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do 70°C, dodać fazę A do B, mieszać do

ochłodzenia.
EMULGATORY NIEJONOWE O/W

A/. Sorbitan stearate 3, 0
Polysorbate 60 2, 0
Olej awokadowy 2, 0
Stearyna 1, 0
B/. Woda do 100, 0

Carbomer 934 0, 2
Germaben II 1, 0
C/. Trójetanolamina 99% 0, 3

Woda 5, 0
Fazę A ogrzać do 65 - 70° C. Carbomer 934 roztworzyć w wodzie o temp. 60 -

65°C, dodać Germaben II. Fazę A dodać do fazy B mieszać, w temp. 60°C
dodać fazę C do neutralizacji.
A/. Glyceryl Stearate/and/

PEG-100 Stearate 5, 0
Stearyna 2, 0
Octyl Palmitate 3, 0
Wazelina 1, 0
Olej awokadowy 2, 0
Dimethicone 0, 5

Phenova 0, 7
Woda do 100, 0
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 – 70°C, dodać fazę A do fazy B,

mieszać, w temp.35°C dodać substancje czynne.
90

Ceteareth-20 2, 0
Isopropyl Palmitate 3, 0
Olej jojoba 1, 0
Dimethicone 0, 5

Alantoina 0, 2
Phenova 0, 7
Carbomer 934 0, 2

Woda 1, 0
D/. Woda do 100, 0
Fazę A ogrzać do 65 - 70°C. W wodzie /faza D/ roztworzyć Carbopol 934 w

temp.60 - 65°C, poczym dodać składniki fazy B. Fazę A dodać do fazy B,
mieszać, w temp.60°C dodać fazę C.
EMULSJE PŁYNNE O/W

Mleczko pielęgnacyjne, zmywające – przeznaczone do zmywania twarzy
wrażliwej na mydło.
A/. Stearyna 2, 5
Lanolina 0, 5
B/. Trójetanolamina 99% 1, 0

Germall 115 0, 5
Methylparaben 0, 2
Woda do 100, 0
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.75 - 80°C, dodać fazę A do fazy B,
mieszać, w temp.35°C dodać kompozycję zapachową.
91
A/. Stearyna 3, 0
Ceteareth-20 2, 0

Germaben II 0, 7
Woda do 100, 0
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.75 - 80°C, dodać fazę A do fazy B,
mieszać, w temp.35°C dodać kompozycję zapachową.

Glyceryl Stearate 2, 0
Olej awokadowy 2, 0
Dimethicone 0, 5

Phenova 0, 7
Woda do 100, 0
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65-70°C, dodać fazę B do fazy A,
mieszać, w temp.35°C dodać substancje czynne i kompozycję zapachową.
BALSAMY
Wykazują działanie nawilżająco-natłuszczające, przywracają naturalną

równowagę hydrofilowo-lipofilową.
A/. Glyceryl Stearate /and/
Cetearyl Alcohol /and/

Ceteareth-20 2, 0
Masło Shea 1, 0
Isopropyl Myristae 2, 0
92
Olej wiesiołkowy 1, 0
Dimethicone 0, 5

Germaben II 0, 7
Woda do 100, 0
Substancje biologicznie czynne, witaminy, kompozycja zapachowa.
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.65 - 70°C, dodać fazę B do fazy A,
mieszać, w temp.35°C dodać substancje czynne, kompozycję zapachową.
EMULSJE W/O
Tworzą na skórze barierę ochronną, która zapobiega parowaniu wody z
naskórka.
Kremy na noc – regeneracyjno-odżywcze, zawierają substancje biologicznie

czynne o przedłużonym działaniu – Glycine Soja Oil, Retinol/Retinol 10S/,
Tocopheryl Acetate, Sodium Ascorbyl Phosphate, olej jojoba, olej z
ogórecznika, olej wiesiołkowy.
Kremy półtłuste – na dzień i noc – o działaniu pielęgnacyjno-ochronnym –

zawierają substancje nawilżające, d-pantenol, witaminę A, E, filtry UV.
COLD CREAM
A/. Wosk pszczeli 10, 0
Sorbitan Sesquioleate 3, 0
Lanolina 3, 0
B/. Boraks 0, 7
Woda do 100, 0
Kompozycja zapachowa, konserwant wg uznania
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.65 - 70°C, dodać powoli fazę B do fazy
A, mieszać, ochłodzić, w temp.40-45°C dodać kompozycję zapachową.
A/. Mineral Oil/and/Petrolatum/

And/Ozokerite/and/Glyceryl
Oleate/and/Lanolin
Alcohol/Protegin/ 25, 0
Olej jojoba 2, 0

93
Siarczan magnezu MgSO4 . 7H20 0, 5

Germaben II 0, 5
Woda do 100, 0
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.80 - 85°C, dodac fazę B do fazy A,
mieszać, ochłodzić, w temp.35°C dodać kompozycję zapachową i substancje
czynne.
A/. Sorbitan sesquioleate 3, 0

Wosk pszczeli 0, 5
Microcrystalline Wax/Lunacera M/ 2, 5
Olej migdałowy/jojoba 1, 0

Germaben II 1, 0
Woda do 100, 0
C/. Sodium Ascorbyl Phosphate 0, 5

Woda 5, 0
D/. Glycine Soja Oil, Retinol 0, 5

Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.75°C, dodać powoli fazę B do fazy A,

mieszać, ochłodzić, w w temp. 40°C dodać fazę C i D.
A/. Sorbitan Isostearate 3, 0

Microcrystalline Wax 2, 5
Wazelina 4, 0
Olej z ogórecznika/wiesiołka 2, 0

Phenova 0, 7
Woda do 100, 0
C/. d-pantenol 0, 5
Woda 3, 0
D/. Glycine Soja Oil, Retinol 0, 5

Tocopheryl Acetate 0, 3
94
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 75°C, dodać powoli fazę B do fazy A,

mieszać, ochłodzić, w temp. 35° dodać fazę C i D.
PREPARATY DO OPALANIA
Promienie ultrafioletowe działaja bezposrednio na skórę, głębokość penetracji
zależy od stopnia pochłaniania zakresu promieniowania przez tkanki.
UV A - zakres 320 - 400 nm dociera do skóry właściwej
UV B - zakres 290 - 320 nm nie przekracza naskórka
UV C - zakres 200 - 320 nm jest całkowicie zatrzymywany przez

ozon stratosferyczny
Promieniowanie UV powoduje powstawanie wolnych rodników w skórze, które

łatwo wchodzą w reakcje chemiczne, utleniają białka i lipidy. Określone reakcje
powodują powstawanie wolnych rodników w skórze:
A/. poparzenie przez promienie UV – odczyn rumieniowy
B/. fotopromieniowanie UVA uszkadza nienasycone kwasy tłuszczowe
C/. fotopromieniowanie UVB produkuje wolne rodniki i prowadzi do
zmniejszenia obrony immunologicznej skóry
Podział substancji promieniochronnych

A/. filtry fizyczne – pigmenty – mikronizowany tlenek tytanu/TiO2/ i tlenek
cynku /ZnO/ - odbijają promienie UVA i UVB – maksimum absorpcji przy
długości fali 350 nm
B/. filtry chemiczne – związki chemiczne zdolne do absorpcji promieniowania o
określonej długości fali np. UVA - Butyl methoxydibenzoyl methane
UVB - Octyl methoxycinnamate
C/. filtry naturalne – melanina – posiada zdolność pochłaniania promieniowania
UVA i UVB oraz neutralizowania wolnych rodników – stanowi mechanizm
obronny skóry.
Ekstrakty roślinne – filtr UVB otrzymany z korzeni rośliny

Kaempferia galanga L – Isoamyl para-methoxycinnamate /Neo Heliopan
Galanga/. Orzech włoski /Juglans regia/, arnika /Arnica Montana/ wykazują
zdolność pochłaniania w zakresie UVA, ale zdolność absorbowania nie jest
wystarczająco wysoka. Surowce roślinne wspomagają działanie filtrów
chemicznych i fizycznych – masło Shea, olej sezamowy, masło kakaowe,
karotenoidy.
95
Każdy preparat do opalania posiada okreslony współczynnik ochrony słonecznej

– SPF.
minimalna dawka rumieniona dla skóry chronionej preparatem

SPF = ____________________________________________________
minimalna dawka rumieniona dla skóry niechronionej preparatem
SPF 2 - 6 ochrona niska

8 - 12 ochrona średnia
15 - 25 ochrona wysoka
30 - 50 ochrona bardzo wysoka
Przykład recepturalny
Ceteareth-20 2, 0
Masło Shea 2, 0
Dimethicone 0, 5

Alantoina 0, 2
Phenova 0, 7
Woda do 100, 0
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp.65 - 70°C, dodać fazę A do B, mieszać.
C/. substancje promieniochronne np.

SPF 14 Octyl methoxycinnamate 3%
4-Methylbenzylidene camphor 0, 5 %
Butyl methoxydibezoylmethane 1%
SPF 35 Octyl methoxycinnamate 6, 5 %

Butyl methoxydibenzoylmethane 1, 0 %
4-Methylbenzylidene camphor 1, 0 %
Substancje samoopalające – chemiczne barwienie skóry

nadają skórze barwę zbliżoną do naturalnej opalenizny. Stosuje się
dihydroksyaceton – Dihydroxyacetone – DHA, który reaguje z wolnymi
aminokwasami warstwy rogowej i daje trwałe zabarwienie po kilku godzinach
96
od aplikacji. DHA nie stanowi żadnej ochrony przed promieniami UV, daje
efekt upiększający. Preparaty samoopalające to emulsje O/W, zawierają 2 – 5 %
DHA, stabilizowane kwasem cytrynowym do pH 4, 0 – 4, 5.
Oprócz DHA stosuje się erytrulozę – cukier otrzymany na drodze
biotechnologicznej, powoduje równomierne, długotrwałe i naturalnie
wygladające zabarwienie skóry, efekt uzyskuje się po 2 dniach.
Preparaty do rozjaśniania skóry

Rozjaśnianie skóry polega na hamowaniu aktywności tyrozynazy i blokowaniu
syntezy melaniny.
Kwas kojowy podobnie jak hydrochinon/obecnie niestosowany/jest substancją
hamującą produkcję tyrozynazy, skutecznie wybiela, popularny w Azji.
Przy skórze wrażliwej może wywołać podrażnienia. Działanie kwasu kojowego
mażna wzmocnić, stosując alfa-hydroksykwasy – AHA, które wykazują
działanie złuszczające i powodują, że komórki zawierające melaninę szybciej
ulegają wymianie przez stymulację produkcji nowych komórek. Witamina A
prowadzi do szybkiego zmniejszenia przebarwień poprzez odnowienie komórek.
Podobnie działają substancje keratolityczne – kwas salicylowy, fosforan
witaminy C – Sodium Ascorbyl Phosphate
Wyciągi roślinne bogate w polifenole – wyciąg z korzenia lukrecji –
Glycyrrhiza glabra, wyciąg z liści mącznicy lekarskiej – Arctostaphylos Uva
powodują zmniejszenie produkcji tyrozynazy. Aktywność tych ekstraktów jest
zależna od promotorów wnikania – wyciągi roślinne są w formie liposomów lub
nanocząsteczek. Sama witamina C wykazuje działanie powierzchniowe,
wprowadzona w głąb skóry może skutecznie hamowac wytwarzanie produktów
pośrednich w syntezie melaniny. Po przedostaniu się w głąb skóry cząsteczka –
palmitynian witaminy C – zostaje rozszczepiona na kwas palmitynowy i
witaminę C, która hamuje wytwarzanie melaniny.
OLEJKI DO PIELĘGNACJI CIAŁA

Natłuszczają i nawilżają skórę po kąpieli
Olejek do ciała – aplikacja po kąpieli
1/. Olej parafinowy do 100, 0
Olej wiesiołkowy/Oenothera Biennis/ 10, 0
Vitamina E acetate 0, 2
Vitamina A Palmitate 0, 1
Ethylparaben 0, 1
Propylparaben 0, 2
97
2/. Olej parafinowy do 100, 0

Olej z kiełków pszenicy=TriticumVulgare/ 2, 0
Olej słonecznikowy/Carthamus Tinctorius/ 5, 0
Tocopheryl Acetate 0, 2
Ethyl/Propylparaben 0, 3
Olejek dla dzieci

Caprylic/Capric Triglyceride do 100, 0
Lanolin Oil 2, 0
Olej migdałowy/Prunus Dulcis/ 5, 0
Witamina F 0, 5
Ethyl/Propylparaben 0, 2
Olejek hydrofilowy do kąpieli lub po kapieli-aplikacja na wilgotne ciało, tworzy

się na skórze emulsja O/W
Olej parafinowy do 100, 0

Olej awokadowy/Persea Gratissima/ 5, 0
Macrogol Lauryl Ether/Volpo L3/ 10, 0
Komp.zapachowa, konserwant wg uznania
TONIKI – nawilżają i odświeżają skórę roztwory wodne lub wodno-alkoholowe

z dodatkiem substancji nawilżających, witamin, ekstraktów ziołowych.
A/. Woda do 100, 0
Alantoina 0, 2
PEG-75 Lanolin 0, 3
Gliceryna 86% 2, 0
d-pantenol 0, 2
Germaben II 0, 7
B/. Aloe Vera 3, 0
C/. Polysorbate 20 1, 0
98
Kwas cytrynowy/mlekowy do regulacji pH 6, 0 – 6, 5

W wodzie rozpuścić PEG-75 Lanolin, potem dodać pozostałe składniki fazy A
do całkowitego rozpuszczenia, poczym dodać fazę B. Fazę C wymieszać
dokładnie i dodać do toniku, uregulować pH.
A/. PEG-40 Hydrogenated Castor Oil 1, 5

Woda 50, 0
B/. Glikol propylenowy 3, 0

Bisabolol 0, 1
Etanol 96% 15, 0
Aloe Vera 2, 0
Sodium Ascorbyl Phosphate 0, 2
Woda 28, 0
Fazę A i B oddzielnie rozpuścić i dodać fazę B do A, ustalić pH 3, 0 – 3, 5.
MASKI KOSMETYCZNE
A/. rozgrzewające – parafinowe – wywołują przejściowe przerwienie,
rozszerzają pory skóry, przez co ułatwiają wnikanie substancji czynnych, np.
Paraffinum molle / temp.topnienia 40 - 45°C/ 90, 0

Wosk pszczeli 9, 0
Lanolina 1, 0
Stopić i ochłodzić do 55°C, dodać 0,1 g olejku lawendowego
B/. ściągające – zwężają pory skóry, lekko wysuszają, dla cery tłustej i
mieszanej, np.
Kaolina /Bolus alba/ 80, 0

Talk 5, 0
Biel cynkowa /ZnO/ 5, 0
Biel tytanowa /TiO2/ 5, 0
Węglan magnezu 5, 0
C/. ziołowe
- skóra normalna i sucha – zioła sproszkowane o dużej zawartości
związków śluzowych i skrobi
siemie lniane, kwiat lipy, korzeń prawoślazu
99
- cera tłusta – zioła sproszkowane o własnościach rozmiękczających i

bakteriobójczych – siemie lniane, ziele skrzypu, korzeń łopianu,
dziurawiec, kwiat rumianku, kwiat lipy, kwiat bzu czarnego, nostrzyk
żółty, kwiat nagietka
D/. emulsyjne – O/W – nawilżająco-odżywcze, np.

A/. Cetomacrogol Emulsifying Wax 5, 0
Caprylic /Capric Triglyceride 10, 0

Phenova 1, 0
Woda do 100, 0
C/. Biel cynkowa /ZnO/ 4, 0

Kaolina 6, 0
D/. Aloe Vera Extract 5, 0
Fazę A i B ogrzać do temp. 65 - 70°C, dodac fazę B do A, mieszać, w

temp.60°C dodać fazę C, mieszać, w temp.35°C dodać fazę D.
PEELING
Działanie polega na powierzchniowym lub średnio głębokim złuszczeniu
naskórka.
Peeling powierzchniowy – zawiera substancje ścierne – zmielone pestki moreli,
brzoskwini, otrąbki migdałowe zawieszone w emulsji O/W.
Peeling średnio głęboki – działanie kwasami owocowymi – AHA – alfa
hydroksykwasy – glikolowy, mlekowy, jabłkowy lub BHA – beta
hydroksykwasy – kwas salicylowy.
Kwasy owocowe powodują rozluźnienie wiazań pomiędzy korneocytami

warstwy rogowej i usuwanie zrogowaciałych komórek naskórka.
Peeling ziołowy – średnio głęboki – zwany azjatyckim – polega na wcieraniu
mieszanki ziołowej, która powoduje stopniowe złuszczanie naskórka.
Peeling średnio głęboki wykonuje się wyłącznie w gabinetach kosmetycznych.
Przykład recepturalny – peeling powierzchniowy – krem
A/. Cetearyl Alcohol/and/Sodium Lauryl

Sulfate/and/Sodium Cetearyl Sulfate 15, 0
Cetearyl Alcohol/and/Ceteareth-20 5, 0
100
Dimethicone 0, 5
B/. Carbomer 981 0, 3

Germaben II 0, 7
Woda do 100, 0
C/. Trójetanolamina 99% /pH 6, 5 – 7, 0/ 0, 5

Woda 2, 0
D/. Substancja ścierna – zmielone pestki migdałów/brzoskwini 10, 0 – 15, 0
Carbomer namoczyć w wodzie o temp. 60-65°C, dodać pozastałe składniki

fazy B i ogrzać do temp. 75° C. Fazę A stopić do temp. 75°C, dodać fazę B do
fazy A mieszać, ochłodzić, w temp. 60°C dodać fazę C, w temp. 40°C fazę D.
KOSMETYKA KOLOROWA
Sztuka makijażu zrodziła się w starożytnym Egipcie. Dużo uwagi poświęano
upiekszaniu twarzy, szczególnie oczu. Powieki malowano na jsnozielono, linię
rzęs podkreślano czarna kreską. Pomadka zielona była wyrabiana ze
sproszkowanego minerału – malachitu –CuCO3 . Cu/OH/2. Pomadka czarna była
wytwarzana z antymonu, później z galeny/siarczek ołowiu/, które mieszano z
lanoliną. Stosowane kosmetyki były szkodliwe dla zdrowia, gdyż zawierały
ołów i miedź. Usta malowano czerwoną ochrą, którą mieszano z wodnym
roztworem gumy arabskiej i tłuszczem baranim lub lanoliną.
Policzki różowano henną/Lawsonia inermis/, paznokcie – mieszano hennę z
wyciągiem gumy arabskiej/Acacia senegal/. Opaleniznę /zdrazającą niskie
urodzenie/tuszowano pudrem – główny składnik mąka – który nanoszono na
ciało przy pomocy puszka z delikatnego włosia. Współczesna kosmetyka
produkuje szeroką game preparatów upiekszających w oparciu o surowce, które
były znane w starożytności, ale o wysokim stopniu czystości chemicznej,
dotyczy to szczególnie barwników. Pigmenty nie mogą zawierać metali ciężkich
– arsen, ołów, miedź.
Pigmenty są określane wg tzw. Colour Index – C. I. – wykaz dopuszczalnych do

stosowania ustala Ministerstwo zdrowia – Rozporządzenia Ministra Zdrowia z
12 lipca 2004r., Dz.U.04.201.2064 z dnia 15 września 2004 r.
101
Pigmenty – farby suche, barwiące, praktycznie nierozpuszczalne w wodzie.

Pigmenty dzieli się na rodzaje/ze względu na źródło pochodzenia/ i na odmiany/
ze względu na specyficzne cechy i związane z tym zastosowaniem/.
Rozróżnia się pigmenty organiczne i nieorganiczne – otrzymuje się bądź z
naturalnych substancji barwnych przy zastosowaniu procesów chemicznych,
mechanicznych i termicznych np. pławienie, mielenie, suszenie,
ekstrakcja/pigmenty naturalne/, bądź stosując procesy chemiczne, czy
fizykochemiczne np. stapianie, strącanie, utlenianie, dwuazowanie/pigmenty
syntetyczne/.
Pigmenty azowe – pigmenty organiczne, w których chromoforem/czynnik

barwny/ jest grupa azowa -N=N- . Barwniki azowe odznaczają się żywością
barwy, dobrą trwałością na światło i wodę, najczęściej spotykane barwy: żółte,
pomarańczowe, bordo.
Pigmenty ftalocyjoninowe – niebieskie i zielone pigmenty, wyróżniają się

pięknymi kolorami, dużą siłą barwienia, doskonałą trwałością na światło,
temperaturę, kwasy i alkalia.
Pigmenty nieorganiczne – dzielą się na naturalne i syntetyczne, klasyfikowane

są wg kolorów na : biele, żółcienie, oranże, czerwienie, fiolety, błękity, zielenie,
czernie.
Laki – pigmenty organiczne, są otrzymywane z barwników rozpuszczalnych w

wodzie przez wytrącenie w postać nierozpuszczalną lub przez trwałe osadzenie
na podłożu. Zachodzi wówczas reakcja chemiczna miedzy roztworem wodnym
barwnika a roztworem związku strącającego z wytworzeniem
nierozpuszczalnego produktu – laku.
Osadzenie na substracie opiera się na procesach fizycznych /adsorpcja/ lub
fizycznych i chemicznych.
Laki dzieli się na dwie grupy:
A/. laki syntetyczne
B/. laki pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego – są otrzymywane przez
lakowanie barwników naturalnych, obecnie rzadko stosowane
Laki syntetyczne otrzymuje się

A/. z barwników zaprawowych przez lakowanie metalem – głównie alizarynowe
z glinem, żelazem, chromem, barem
B/. z barwników kwasowych lakowanych solami metali, głównie baru
C/. z barwników zasadowych lakowanych związkami o charakterze kwaśnym
Pigmenty perłowe
A/. tlenochlorek bizmutu /C.I.77163/ - srebrny proszek, występuje w formie
102
dyspersji /pasty/ w oleju rycynowym

B/. mika – błyszczyk – minerał – wystepuje w formie dyspersji w oleju
rycynowym lub zawieszony w bieli tytanowej /TiO2/.
Pigmenty perłowe są odporne na kwasy, alkalia, światło, występują w kolorach
srebrnym, złotym, niebieskim, zielonym czerwonym.
PUDER
Skład i rodzaj zależy od przeznaczenia.
Surowce
Talk – uwodniony krzemian magnezu – Mg3/Si4O10/ /OH/2 – biały proszek
nierozpuszczalny w wodzie, tłuszczach. Posiada bardzo dobry poślizg i
przyczepność oraz zdolność wiązania oleju.
Talk musi być sterylizowany, rozdrobnienie 5 – 15 mikronów.
SKROBIA – wielocukier /C6H1005/n – ziemniaczana, pszenna, kukurydziana
CELULOZA – błonnik, naturalny polisacharyd, szerokie zastosowanie maja

pochodne celulozy – metyloceluloza, karboksymetyloceluloza.
MYDŁA METALICZNE – sole kwasów tłuszczowych – stearyniam magnezu,

glinu, cynku – polepszają siłę krycia i przyczepność.
DWUTLENEK TYTANU – TiO2 – biel tytanowa, w przyrodzie występuje jako

rutyl i anataz, do celów kosmetycznych stosuje się odmianę anataz. Biały
pigment podwyższa przyczepność i polepsza białą barwę pudru.
KRZEMIONKA – SiO2 – koloidalna, w małej ilości poprawia sypkość pudru.
KREDA STRĄCANA – drobnoziarnista forma węglanu wapnia CaCO3

podwyższa siłę krycia.
KAOLINA – glinka porcelanowa – glinokrzemiany – stosuje się kaolinę

koloidalną o bardzo drobnym uziarnieniu, polepsza przyczepność.
BARWNIKI – naturalne, syntetyczne, nieorganiczne, organiczne
Własność pudru – siła krycia, przyczepność, efekt matujący, poslizg.
Przykładowe receptury
Puder sypki
Talk do 100, 0
103
Kaolina 10, 0
Stearynian magnezu 5, 0
Skrobia /kukurydziana/ pszenna 10, 0
Węglan wapnia 3, 0
Barwniki – zestaw 2, 0 – 2, 5
Połowę talku przesiać z barwnikami, dodać pozostałe składniki. Kompozycję

zapachową zmieszać oddzielnie z węglanem wapnia i dodać do całości. Czas
mieszania i przesiewania jest określony w instrukcji urządzenia. Puder powinien
mieć rozdrobnienie 10 – 20 mikronów.
PUDER PRASOWANY – zawiera bazę pudrową i lepiszcze
Acetylated Lanolin Alcohol

/Acetulan – lepiszcze/ 5, 0
Kaolina 3, 0
Talk do 100, 0
Lepiszcze zmieszać z 5 kg talku, poczym dodać do pozostałej ilości talku i

wymieszać ze stearynianem magnezu i kaoliną. Barwniki zmieszane z bielą
tytanową oraz kompozycja zapachowa polączona z węglanem magnezu dodać
do pudru. Całość przesiać zgodnie z instrukcją urządzenia i prasować w gilzy
metalowe.
CIENIE PRASOWANE – do powiek – receptura i technologia jak przy pudrze

prasowanym, zawierają: barwniki nieorganiczne w ilości 5 – 10%, perła – 10 –
30%, kaolinę 5 – 10%, stearynian magnezu 2 – 10%, lepiszcze 6 – 8%, talk 40
– 70%.
PUDER DO CIAŁA – własności: poślizg, gładkość na skórze, pochłanianie

wilgoci
Kaolina koloidalna 6, 0
Biel tytanowa 2, 0
Węglan wapnia 8, 0
104
Skrobia kukurydziana/
ryżowa 10, 0
Talk do 100, 0
Komp. zapachowa wg uznania
PUDER DLA DZIECI – zasypka – wymagania określa norma PN-86/C-7702I.

Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne. Zasypka dla
niemowląt
Talk /sterylny/ 89, 3

Tlenek cynku/biel cynkowa ZnO/ 10, 0
PUDER DO STÓP – własności: poślizg, pochłanianie wilgoci,

bakteriobójczy
Sól cynkowa kwasu undecylowego 20, 0
Alantoina 0, 5
Triclosan/Irgasan DP 300/ 0, 1
Talk do 100, 0
PUDER DEZODORANT
Skrobia kukurydziana 45, 0
Triclosan 0, 1
Stearynian glinu 1, 0
Talk do 100, 0
PREPARATY MAKE – UP
Puder podkładowy w formie barwnego stopu woskowo-tłuszczowego
A/. Wosk Carnauba 6, 0
Miccrocrystaline Wax
/Lunacera M/ 10, 0
B/. Talk 10, 0

105

Fazę A stopić i dodać uprzednio zmieszany zestaw pudrowy B, całosć

przewalcować na trójwalcówce, dodac kompozycję zapachową.
PUDER FLUID – emulsja O/W

Cetearyl alcohol/and/
Ceteareth-20 2, 0

Phenova 0, 8
Magnesium Aluminium Silicate
/Veegum HV/ 1, 0
Woda do 100, 0
C/. Biel tytanowa /TiO2/ 0, 8

Talk 5, 0
D/. Cyclomethicone 4, 0
Komp.zapachowa wg uznania
Fazę A ogrzać do 65 - 75°C. Veegum namoczyć w ciepłej wodzie o temp. 65 -

70°C, dodać składniki fazy B, poczym dodać całość do fazy A. Po utworzeniu
emulsji dodać fazę C, całość zhomogenizować zgodnie z instrukcją urządzenia.
W temp. 35°C dodać fazę D.
PUDER W KREMIE – O/W

A/. Glyceryl Stearate S/E 5, 0
Ceteareth-20 3, 0
Palmitynian cetylu 2, 0
Caprylic/CapricTriglyceride 3, 0
106

Cellulose gum/Carboxymethyl Cellulose/ 0, 2
Phenova 0, 8
Woda do 100, 0
C/. Biel tytanowa /TiO2/ 6, 0

Fazę A ogrzać do temp. 65 - 70°C. Cellulose Gum namoczyć w ciepłej wodzie o

temp. 60 - 65°C, dodać pozostałe składniki fazy B, całość dodać do fazy A. Po
utworzeniu emulsji dodać fazę C, zhomogenizować i mieszać do temp. 35°C.
RÓŻ NA POLICZKI – stop woskowo-tłuszczowy z bazą pudrową

A/. Isopropyl Palmitate 40, 0
Barwniki – zestaw 4, 0
B/. Wosk Carnauba 8, 0

Microcrystaline Wax/Lunacera M/ 2, 0
Wosk pszczeli 3, 0
Lanolina 2, 0
Pigmenty zmieszać z olejami – faza A. Do stopionych tłuszczy faza B dodać

fazę A, przewalcować lub zhomogenizować. Rozlewać w temp.55°C
bezpośrednio do opakowań.
Róż prasowany
A/. Talk do 100, 0
Lepiszcze/Acetulan/ 5, 0
B/. Weglan magnezu 5, 0

107
Fazę A zmieszac i zwilżyć lepiszczem. Oddzielnie zmieszać kompozycję

zapachową z węglanem magnezu – faza B i dodać do fazy A. Przesiać zgodnie z
instrukcją urządzenia i prasować w gilzy.
PREPARATY DO MAKIJAŻU OCZU

MASCARA – tusz do rzęs w tafelce ze szczoteczką

Wosk pszczeli 10, 0
Olej rycynowy 2, 0
Kalafonia 2, 0
Ethylparaben 0, 2
B/. Stearyna 3x prasowana 14, 0

C/. Guma arabska/Acacia Senegal/ 5, 0

Woda 5, 0
D/. Zestaw barwników 10, 0
Gumę arabska namoczyć w zimnej wodzie – faza C. Stearynę stopić i dodać

trójetanolaminę, utworzyć mydło, poczym dodać fazę C. Fazę A stopić i dodać
mydło z gumą arabską, wymieszać, dodać fazę D i przewalcować. Masę
ponownie stopic i wylewać do specjalnych wylewnic.
Tusz do rzęs – typ roll-on ze szczoteczką – emulsja O/W

A/. Wosk pszczeli 14, 0
Wosk Carnauba 3, 0
Ceteareth-20 3, 0
Olej rycynowy 3, 0
Propylparaben 0, 3
B/. PVP K-30 3, 0

Germall 115 0, 5
Woda do 100, 0
C/. Cyclomethicone/Volatile Silicone Fluid/ 10 – 15

108
Fazę A stopić do temp.80°C. Fazę B rozpuścić w wodzie i ogrzać do temp.80°C,

poczym dodać do fazy A, zhomogenizować, mieszać do ochłodzenia, w temp.
40°C dodać fazę C.
Lotne silikony – cyclomethicone ułatwiają rozprowadzenie tuszu na rzęsach i
przyspieszają jego wysychanie.
EYE LINER – preparat do malowania kresek u nasady rzęs, w formie barwnego

żelu lub prasowanej.
Żel
A/. Woda do 100, 0
Magnesium Aluminium
Silicate/Veegum HV/ 2, 5
Germall 115 0, 5
B/. PVP K-30 2, 0

Woda 10, 0
C/. Pigmenty nieorganiczne 10, 0

Zdyspergować fazę A dodać fazę C, wymieszać a potem fazę B.
Eye liner prasowany

A/. Talk do 100, 0
Stearynian cynku 5, 0
Węglan wapnia 5, 0
Pigmenty nieorganiczne 15, 0
Propylparaben 0, 2
Germall 115 0, 2
B/. Olej parafinowy 2, 0

Sorbitan sesquioleate 7, 0
Fazę A rozdrobnić w młynie. Fazę B – lepiszcze wymieszać i podgrzać do temp.

40°C, poczym rozpylić w fazie A, rozdrobnić w młynie, przesiać zgodnie z
instrukcją urządzenia i prasować w gilzy.
KREDKI DO WARG
Barwna kredka do ust „Pomade en baton” powstała we Francji ok.1895 roku i
zawierała łój i wosk pszczeli. Rozpowszechniła się w okresie I wojny
światowej, gdy ok.1915 – 1920 zastosowano eozynę – czterobromofluoresceinę
– utrwalacz koloru, który jednak zmieniał barwę kredki na ustach na kolor
czerwono-fioletowy.
109
Kredka do warg powinna mieć dobrą rozsmarowalność, siłę krycia, trwałość

koloru, nie powinna zmieniać barwy na ustach oraz posiadać własności
nawilżające i zmiękczające.
Kredka do warg zawiera:

Woski – 20 % , tłuszcze i oleje – 70% , barwniki - 10%
Wosk pszczeli /Beeswax/ - wydzielina gruczołów pszczół, wytwarzane przez nie
jako materiał do budowy plastrów. Wosk nadaje plastyczność, temp.topnienia
wosku bielonego 63 - 65°C.
Wosk Kandelila /Candelilla wax/ - wosk roślinny, otrzymywany z liści rośliny

Pendilantus pavonis przez wytapianie goracą woda lub parą. Temp. topnienia 66
- 71°C.
Wosk Karnauba /Carnauba wax/ - wosk roślinny, otrzymywany z palmy

brazylijskiej Copernicia cerifera – przez zeskrobywanie, wytapianie gorącą
wodą lub parą. Wosk wiąże oleje, podwyższa temperaturę topnienia i twardość
kredki.
Mikrowoski /Microcrystalline wax/ - mineralny, zawiera wysokocząsteczkowe

nasycone, alifatyczne węglowodory, rozgałęzione izoparafiny, posiada dobrą
zdolność wiązania oleju, nadaje twardość.
Olej rycynowy/Castor oil/ - olej rącznikowy, otrzymywany z nasion rącznika

Ricinus communis, zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe i łatwo ulega
jełczeniu. Stosuje się substytut oleju rycynowego – uwodorniony olej rycynowy
– PPG-3 Hydrogenated Castor Oil. Olej rycynowy dysperguje pigmenty.
Lanolina /Lanolin/ - tłuszcz wełny owczej – posiada własności zmiękczające,

natłuszczające, zwiększa przyczepność kredki, chroni przed utratą wilgoci.
Pochodne lanoliny – olej lanoliny /Lanolin Oil/ - dysperguje barwniki, Isopropyl
lanolate – poprawia smarowność, połysk, nie daje uczucia lepkości, lekko
hydrofilowy, tworzy z wilgocią na ustach emulsje, działa nawilżajaco.
Oleje zmiękczające – Isopropyl Myristate / Palmitate – nadają połysk, ułatwiają

rozsmarowywanie.
Alkohole tłuszczowe – alkohol oleilowy /Oleyl Alcohol/ - nadaje poślizg
w małych ilościach stosuje się olej parafinowy, wazelinę, parafinę stałą.
Barwniki – pigmenty organiczne, nieorganiczne, laki, pigmenty perłowe
Środki konserwujące – pochodne Parabenów, antyutleniacze –

butylohydroksytoluen – BHT
110
Kompozycja zapachowa – nie może zawierać substancji, które mogą wywołać

krystalizację na powierzchni kredki.
Wymagania techniczne – wg PN-C-77062 Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne.

Kredki do warg
Wygląd jednorodny, barwny sztyft, bez nalotów w postaci krystalizacji i pocenia

o powierzchni błyszczącej
Właściwości lekko nakłada się na usta, posiada dobre krycie, nadaje połysk, nie
rozmazuje się podczas aplikacji, nie daje uczucia sciągania nabłonka warg
Dopuszczalna zawartość metali ciężkich:

Zawartość ołowiu – nie więcej niż 10 mg/kg
arsenu – nie więcej niż 2 mg/kg
kadmu – nie więcej niż 0, 5 mg/kg
Czystość mikrobiologiczna zgodna z wymaganiami PN-C-77023 : 1985/ PN-85/
C-77023
Wosk pszczeli 10, 0
Microcrystalline wax
/Lunacera M/ 10, 0
Lanolina 8, 0
Oleyl Alcohol 15, 0
BHT 0, 05
Propylparaben 0, 2
B/. Olej rycynowy do 100, 0

Barwniki zawieszone
W bieli tytanowej /TiO2/ 6, 0
Komp. zapachowa wg uznania
Pigmenty – faza B zetrzeć w młynie lub na trójwalcówce z olejem rycynowym.

Tłuszcze – faza A stopić do 80°C, dodać masę pigmentową, zhomogenizować,
mieszać powoli, aby nie zapowietrzyć masy kredkowej. Jeżeli receptura zawiera
perłę dodaje się ją po homogenizacji. W temp.60°C dodać kompozycję
zapachową, poczym wylewa się masę kredkową w temp.55°C w formy lub
bezpośrednio do oprawek
111
Błyszczek na usta – nakłada się na kredkę do warg celem poprawienia jej

połysku lub mogą być stosowane zamiast kredki.
Błyszczek w postaci stopu, nakładany palcem, np.

Olej parafinowy do 100, 0
Olej rycynowy 15, 0
Lanolina 10, 0
Wosk pszczeli 8, 0
Wazelina 8, 0
Barwnik 0, 5
Konserwant, komp.zapachowa wg uznania
Barwnik wymieszać z olejem rycynowym i dodać do stopionych tłuszczy. W

temp.55°C wylewać bezpośrednio do opakowań.
Blyszczek płynny – typu roll-on, np.

PEG – 3 Hydrogenated Castor Oil do 100, 0
Lanolina 5, 0
Wosk pszczeli 1, 0
Barwnik 0, 5
Witamina E, komp.zapachowa wg uznania
KREDKI DO WARG PIELĘGNACYJNE

ochronne, bezbarwne, baza woskowo-tłuszczowa jak w kredkach z dodatkiem
substancji promieniochronnej, witamin. Kredki ochronne zapobiegają pękaniu i
szorstkości warg.
PREPARATY DO DEMAKIJAŻU
Są przeznaczone do zmywania makijażu oczu i twarzy.
Przykładowe receptury
Mleczko zmywające – cleansing milk
A/. Lanolin Alcohol 1, 5
Olej parafinowy /70cS/ 8, 0
Stearyna/3x prasowana/ 5, 0

Woda do 100, 0
Kompozycja zapachowa, konserwant wg uznania
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temperatury 70°C, dodać fazę B do fazy A,
mieszać, ochłodzić do temp. 35°C.
112
Lotion zmywający – cleansing lotion

A/. Caprylic/capric Triglyceride 40, 0
Sorbitan oleate 3, 0
Polysorbate 80 6, 0
B/. Woda do 100, 0

Carbomer 980 /2% roztwór wodny/ 5, 0
Phenova 0, 7

Woda 0, 5
Fazę A i B ogrzać oddzielnie do temp. 65 - 70°C, dodać fazę B do fazy A,
mieszać, w temp.60°C dodać fazę C, mieszać, ochłodzić do temp.35°C.
Olejek zmywający
Olej parafinowy /70cS/ 50, 0
Kompozycja zapachowa, konserwant wg uznania.
LAKIER DO PAZNOKCI
Własności lakieru – dobra przyczepność, elastyczność, wysoki połysk,
wystarczająca twardość, odpornosć na wodę i detergenty, dobre krycie i krótki
czas schnięcia 2 – 3 minuty.
Lakier zawiera:
- substancję tworzącą film
- plastyfikator /zmiękczacz/
- żywice
- rozpuszczalnik
- pigmenty
Lakier zawiera 25 – 29 % składników nielotnych i ok.75 – 80% składników
lotnych – rozpuszczalników.
Substancje tworzące film – nitroceluloza – azotan celulozy, przy zawartości

azotu 10, 5 – 12% nie ma własności wybuchowych. Produkty handlowe – 15%
roztwory nitrocelulozy w octanie butylu i izopropanolu.
Lepkość lakieru zależy od:

- rodzaju nitrocelulozy /jej lepkości/
- rodzaju zastosowanego rozpuszczalnika
- stężenia nitrocelulozy
113
- rodzaju i stężenia zastosowanej żywicy
Plastyfikator – podwyższa elastyczność, przyczepność i połysk.

Wyróżnia się 2 grupy:
- rozpuszczające estry celulozy /żelujące/
- nierozpuszczające estry celulozy /nieżelujące/
Do pierwszej grupy należy stearynian butylu/podwyższa połysk/ olej rycynowy,
wysokoczasteczkowe estry nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Zawartość plastyfikatorów w lakierze wynosi 10 – 60% .
Żywice – wpływają na przyczepność i połysk lakieru.

Żywice naturalne – szelak – otrzymywany z wydzieliny owada Laccifer lacca,
żywica Elemi – z drzewa Canarium luzonicum,
żywica Damara – z drzewa Shorea wiesnerii,
żywica Benzoesiam – z drzewa Styrax tonkinensis
Żywice syntetyczne – żywice alkidowe sulfoamidowe, estry poliakrylowe.
Rozpuszczalniki
- niskowrzące o temp.wrzenia do 100°C – octan etylu, alkohol etylowy i
izopropylowy
- średniowrzące o temp.wrzenia do 150°C – octan butylu, butanol, alkohol
amylowy, octan amylu
Barwniki
Lakiery transparentne zawierają 0, 1 do 1 % barwników rozpuszczalnych.
Lakiery kremowe zawierają 2 – 5 % pigmentów nierozpuszczalnych – biel
tytanowa /TiO2/, tlenki żelaza, perła – mika.
Dla ochrony barwników przed promieniowaniem UV dodaje się substancje
promieniochronne. Barwniki nierozpuszczalne mają tendencje do
sendymentacji, która zależy od:
- lepkości lakieru /im większa lepkość, tym wolniejsze osadzenie/
- od ciężaru właściwego pigmentu /im lżejsze, tym dłużej utrzymują w
zawieszeniu/
- od mechanicznego mieszania pigmentów przez metalowe kulki, które
znajdują się na dnie butelki
Obecnie producenci sprowadzają gotowe bazy lakierowe, do których dodają
pigmenty. Produkcja lakierów wymaga odpowiednich urządzeń zgodnych z
przepisami bezpieczeństwa przeciwpożarowego.
ZMYWACZE LAKIERÓW
zawierają substancje zmywające i pielęgnacyjne, nie powinny uszkodzić płytki
paznokciowej, np.
114
Stearynian butylu 42, 0

Octan butylu 42, 0
Olej rycynowy 10, 0
Lanolina płynna/Lanolin oil/ 5, 0
Witamina F 1, 0
OLEJE PIELĘGNACYJNE do paznokci np.
Olej rycynowy 10, 0

Olej migdałowy/oliwa z oliwek 69, 0
Lanolina płynna/Lanolin Oil/ 10, 0
Olej z kiełków pszenicy 10, 0
Witamina E 0, 5
Witamina F 0, 5
Konserwant, antyutleniach, kompozycja zapachowa wg uznania
WYROBY PERFUMERYJNE
Wytwarzanie substancji zapachowych z surowców naturalnych było znane już w
starożytności. Wiedza chemiczna najwcześniej rozwinęła się w Chinach i za
pośrednictwem Indii i Mezopotamii dotarła na Bliski Wschód a potem do
Europy. Początkowo wytwarzano zapachy przez palenie kwiatów, ziół i żywic –
termin łaciński „per fumum” przez dym stał się nazwą perfumerii jako dziedziny
wytwarzania zapachów. Egipcjanie znali sposoby uzyskiwania i utrwalania
zapachów:
A/. metoda zimnego namaczania – czyli uwonnienia, polegająca na
umieszczeniu płatków kwiatów pomiędzy warstwami stałego tłuszczu
B/. metoda gorącego namaczania – czyli maceracji, podczas której gotowano

płatki kwiatów w tłuszczu. Do wyciskania esencji używano specjalnej prasy
workowej.
Najstarsze informacje o destylacji olejków eterycznych z roślin przy pomocy

pary wodnej pochodzą z Indii /3000 – 3500 p.n.e./.
Nowoczesną formę destylacji wprowadził do Europy słynny arabski medyk
Ibn Saud AVICENNA /980 – 1037/, któremu przypisuje się pierwszą destylację
olejku różanego. Metoda destylacyjna polega na tym, że z parą wodną ulatnia
się olejek eteryczny, który gromadząc się na powierzchni wody jest łatwy do
wyizolowania. Aparat/piec/ destylacyjny – alembik /arab.al – ambik, łac.
alambicum/ używany przez alchemików, składał się z kotła, hełmu/pokrywy/ i
rury chłodzącej przytwierdzonej do hełmu. Para z podgrzewanego kotła
dostawała się do rury oziębianej zewnątrz wodą – gdzie skraplała się – nazwa
Alembik przetrwała do końca XIX wieku.
115
Dalszym osiągnięciem w XII – XIII wieku było uzyskanie alkoholu przez

destylację wina „aqua vitae” i jak wynika z różnych źródeł wielu alchemików
zajmowało się tym procesem, wśród nich Albartus Magnus, Arnold de
Villeneuve i Raymond Lulle. Pierwsze alkoholowe perfumy /a zarazem lek na
reumatyzm/ to „Woda Królowej Węgier” z połowy XIV wieku, przypisane
Elżbiecie Łokietkównej. Nie wiadomo dokładnie jak i kiedy Elżbieta zetknęła
się z preparatem, który pozostał w historii jako „Woda Królowej Węgier”. Fakt,
że „Wodę Węgierską” znał już Arnold de Villeneuve może skłaniać do przyjęcia
tezy, że alkoholowy destylat z rozmarynu i tymianku był znany w węgierskiej
medycynie ludowej i klasztornej. Nie ma wiarygodnych źródeł na podstawie
których by można odtworzyć pierwszą oryginalną recepturę „Wody Królowej
Węgier”. Jedna z pierwszych zapisanych receptur pochodzi z dzieła Nicolasa
Lamery „Pharmacopee Universelle”, wydanego około roku 1697 – destylacja
nalewki rozmarynu. Wytwarzaniem zapachów zajmowali się perfumiarze
działający na dworach królewskich, których uważano za alchemików. Z czasem
powstały specjalistyczne formy zawodowe, XVI wieku utworzono związki lub
bractwa zwane „collegia” – collegium aromatoriorum.
W XVII/XVIII wieku na południu Francji w miejscowosci Grasse powstał
zalążek późniejszego centrum perfumerii. W 1724 roku utworzono w Grasse
Cech Perfumiarzy, który kontrolował produkcję, oceniał jakość i nadawał
uprawnienia czeladnicze. Słynnym perfumiarzem tego okresu był Włoch
Giovanni Paulo Feminis, urodzony w 1660 roku w miejscowości Crana w
pobliżu Santa Maria Maggiore. W 1690 roku opracował słynną kompozycję
zapachową, w której po raz pierwszy pojawiły się nuty cytrynowe – bergamota,
neroli. Produkcję na bazie tej kompozycji uruchomił w Kolonii w 1716 roku
siostrzeniec Feminisa Jean Antoine Farina pod nazwą „Eau de Cologne” – woda
kolońska. Od tego czasu ta nazwa jest używana w perfumerii. Oryginalna woda
kolońska jest wodno-alkoholowym roztworem olejku bergamotowego,
cytrynowego, lawendowego, pomarańczowego, rozmarynowego, neroli.
W XIX wieku ośrodek w Grasse stał się ważnym centrum perfumeryjnym w

Europie, tutaj powstały istniejące nadal firmy Roure – Bertrand /1820/, Mero –
Boyveau/1833/, /Robertet/1850/, Payan-Bertrand /1854/.
Zaczęły powstawać ośrodki perfumeryjne w innych krajach:
Wielka Brytania – Stafford – Allen and Sons, Londyn /1833/

W.J.Bush and Co Ltd, Londyn /1851/
A.Boake Roberts and Co, Londyn /1869/
Niemcy Haarmann-Reimer, Holzminden /1874/

Holandia N.V.Polak and Schwarz, Zaandam /1889/
Maschmeijer Aromatics N.V., Amsterdam /1900/
116
Szwajcaria Firmenich et Cie, Genewa /1895/

Givaudan S.A., Genewa /1895/
USA Fritsche Schimmel, Co Nowy Jork /1871/
Japonia Ogawa and Co, Osaka, /1893/
W XX wieku powstają:
Francja Descollognes Fr., Lyon /1904/
Holandia Naarden Int., Bussum /1905/

International Flavors and Frangrancens, Tilburg /1959/
Niemcy Dragoco GmbH, Holzminden /1919/
Japonia Takasako Pert.Co, Tokio /1920/
USA Norda Essential Oil and Chemical Co. Inc.

Nowy Jork/1924/
Wielka Brytania Proprietary Perfumers Ltd,Ashford,/1936/

Bush Boake Allen, Londyn /1966/
Polska Pollena – Aroma, Warszawa /1956/
Obecnie nastąpiła konsolidacja firm, powstały międzynarodowe koncerny, ale

wyżej wymienione firmy były pionierami w dziedzinie perfumerii.
Rozwój chemii w drugiej połowie XIX wieku przyczynił się do powstania
syntetycznych substancji zapachowych, co umożliwiało imitowanie zapachów,
które trudno było wydzielić z kwiatów, np.
Bez – alkohol-alfa terpineol przypomina zapach kwiatu bzu, rok odkrycia 1893,
Wallach/Giwvaudan
Fiołek – keton-alfa jonon – zapach kwiatu fiołka – rok odkrycia 1893, Tiemann/
Harmann Reiner
W latach 30-tych XX wieku kompozycje zapachowe zawierały 85% składników

naturalnych i 15% syntetycznych. W tym czasie powstały słynne perfumy
aldehydowe – Chanel 5 – zawierały aldehydy alifatyczne o zapachu słodko-
kwiatowym, które pozwoliły na tworzenie zapachów fantazyjnych.
117
Naturalne substancje zapachowe – otrzymuje się z różnych części rośliny:

Kwiaty – róża, jaśmin, tuberoza
Łodyga liście – geranium, mięta pieprzowa
Owoce – biebrzeniec anyż, kolendra siewna, muszkatołowiec korzenny,
kardamon malabarski
Łupiny owoców – pomarańcza, cytryna, bergamota
Korzenie – arcydzięgiel litwor, kosaciec blady
Drewno – sandałowiec biały
Zioła, trawy – szałwia, tymianek
Igły, gałęzie – jodła pospolita, sosna zwyczajna, cyprys
Żywice balsamy – balsamowiec mirra
Syntetyczne substancje zapachowe – otrzymuje się przez syntezę chemiczną
1853 synteza alifatycznych aldehydów /Piria/

1856 synteza aldehydu cynamonowego /Chiozza/
1863 synteza aldehydu benzoesowego /Cahours/
1874 synteza waniliny /Harmann, Tiemann/
1875 synteza kumaryny /Perkin/
1876 synteza alkoholu fenyloetylowego /prof. Bronisław
Radziszewski/
1893 synteza jononu /Krueger, Tiemann/
1904 wyodrębnienie muskonu z gruczołów piżmowca
1934 synteza muskonu /Weber, Ziegler/
W XX wieku nastąpił wzrost zapotrzebowania na kompozycje zapachowe, co

spowodowało intensyfikację prac naukowo-badawczych w zakresie
substancji zapachowych.
Badania były prowadzone w dwóch kierunkach:
A/. uprawy roślin zawierających olejki eteryczne
B/. syntezy nowych komponentów zapachowych
PRZEGLĄD SUROWCOWY
OLEJKI ETERYCZNE – destylowane i wytłaczane
1. Olejek arcydzięglowy – Angelica archangelica L – ze świeżych lub suszonych

i rozdrobnionych korzeni, zapach - ziemisty, lekko piżmowy, pieprzowo-
aromatyczny z delikatną nutą zielonokorzenną, skład – alfa pinen, kumaryny,
pentadekanolid/nadaje charakterystyczny zapach/ - do 1,5% olejku
118
2. Olejek anyżowy – Pimpinella anisum/biebrzeniec anyż/ - rozdrobnione

nasiona, zapach – mocny, słodko-ziołowy, skład – trans – anetol/80-96%/,
aldehyd anyżowy – do 6% olejku
3. Olejek bylicy pospolitej – Artemisia vulgaris L – z całego ziela, zapach –
ziołowo-korzenny, skład – cyneol, tujon – do 0,3% olejku
4. Olejek bazyliowy – Ocimum basilicum/bazylia pospolita/ - z kwiatów
wyrastających w kątach górnych liści, zapach – słodki, korzenny, świeżo-
zielony, przypominający zapach rezedy z wyraźnym akcentem anyżowym,
skład – linalol, estragol, eugenol, cyneol – 0,5 – 1, 5% olejku
5. Olejek bajowy – Pimenta racemosa /korzennik lekarski/ z liści, zapach –
bardzo mocny, korzenny, nieco słodki, z wyraźnym akcentem goździkowym,
skład – eugenol
6. Olejek z liści bukko – Barosma betulina/gruszlin karbolistny/- ze świeżych
liści, zapach – silny, świeży, miętowo-pieprzowy, przypominający zapach
czarnej porzeczki, skład – izometon, menton – 1 – 2, 5% olejku
7. Olejek bergamotowy – Citrus bergamia – łupiny zielonych owoców
ok.0, 5% olejku, zapach – świeży, nieco owocowo-słodki, kompozycje
kolońskie, świeże wody toaletowe
8. Olejek cytrynowy – Citrus medica L – łupiny owoców, 0, 6 – 0, 8% olejku,
zapach – świeży typowy dla nuty cytrynowej, kompozycje kolońskie,
fantazyjne
9. Olejek cynamonowy chiński – olejek kasjowy – Cinnamomum cassia
/cynamonowiec chiński/, z liści i młodych gałązek, zapach – silnie
korzenny
cynamonowy, skład – aldehyd cynamonowy, eugenol – 1 – 2% olejku
10. Olejek cyprysowy – Cupressus sempervireus L – liście i pędy, zapach
- świeży, cytrynowo-świerkowy, korzenny, - 1, 3 – 1, 5% olejku
11. Olejek estragonowy – Artemisia dracunculus L/bylica estragon/ kwiaty
liście, łodyga, zapach – ziołowo-korzenny, skład – estragol, p-cymen,
felandren – 0, 8 – 1% olejku
12. Olejek eukaliptusowy – Eucalyptus globulus /eukaliptus gałkowy/ -
świeże liście lub wierzchołki gałęzi, zapach – mocny, z nutą kamforową,
skład – 1, 8-cyneol/eukaliptol/, p-cymen, alfa-pinen, limonen, kamfen,
geraniol – 1, 8 – 2% olejku
13. Olejek grejpfrutowy – Citrus decumana L, łupiny owoców, 0, 05 – 0, 1%
olejku, zapach – bardzo świeży, gorzki, kompozycje kolońskie
14. Olejek goździkowy – Eugenia caryophyllata/goździkowiec wonny/ -
wysuszone pączki kwiatowe, zapach – silny, ciepły, korzenno-słodki,
ważny składnik w nutach kwiatowo-fantazyjnych, skład – eugenol,
aldehyd i kwas benzoesowy, alfa i beta pinen, limonen – 16-22% olejku
15. Olejek imbirowy – Zingiber officinale – wysuszone, rozdrobnione kłącze,
zapach – ciepły, korzenno-leśny, skład – związki seskwiterpenowe
nadające zapach: zingiberen/do 50%/ i zingiberol – do 3% olejku
119
16. Olejek jałowcowy – Juniperus communis/jałowiec pospolity/ z

wysuszonych, dojrzałych owoców, zapach – silny, zielono-ziołowy, z
akcentem świerkowym, skład – pinen, kamfen limonen – 0, 2 – 2% olejku
17. Olejek koprowy – Foeniculum vulgare /koper włoski/ - fenkuł włoski
- rozdrobnione owoce, zapach – charakerystyczny koprowy, słodki,
skład – anetol, fenchon – 2 – 4% olejku
18. Olejek kminkowy – Carum carvi L /kminek lekarski/ - z rozdrobnionych
owoców, zapach – mocno-korzenny, kminkowy, skład – karwon, limonen,
karweol – 2 – 7% olejku
19. Olejek kardamonowy – Elettaria cardamomum/kardamon malabarski/ -
z owoców /ziaren/, zapach – korzenno-aromatyczny, z akcentem
balsamiczno-kwiatowym, skład – cyneol, linalol, limonen, alfa-terpinen,
alfa-terpineol, skład – cyneol, linalol, limonen, alfa-terpinen, alfa-terpineol
- 2 – 8% olejku
20. Olejek lawendowy – Lavandula officinalis/lawenda lekarska/ - świeże
kwiaty lub kwiatostany, zapach – słodko-balsamiczny z akcentem
kwiatowo-leśnym, skład – alkohol monoterpenowy, L-linalol /20-60%/
oraz jego ester – octan linalolu/do 40%/ - składnik nadający przyjemny
zapach olejku, 1, 8-cyneol, limonen, geraniol, alfa pinen, kamfen – do 3%
olejku
21. Olejek mandarynkowy – Citrus madurensis, łupiny owoców, 0, 7 – 0, 8%
olejku, zapach - świeży, lekko słodki, kompozycje kolońskie, fantazyjne
22. Olejek miętowy – Mentha piperita L /mięta pieprzowa/ - ze świeżego
ziela, zapach – świeży, miętowy z akcentem balsamiczno-słodkim,
skład – mentol i jego izomery, estry mentolu/octan i izowalerian, /ketony,
/menton, izomenton/ - do 3% olejku
23. Olejek neroli – Citrus aurantium L /pomarańcza gorzka/ - z kwiatów,
zapach – korzenno-gorzki – nuty kolońskie, skład – zawiera głównie
limonen, niewielkie ilości cytralu, linalolu oraz octanu linalolu
0, 08 – 0, 1% olejku
24. Olejek paczulowy – Pogostemon patchouli – z wysuszonych i
sfermentowanych liści, olejku do 3%, zapach – silny, drewniany,
balsamiczno-słodki, nieco ziołowo-leśny
25. Olejek pimentowy – Pimenta officinalis /korzennik lekarski/ - owoce,
zapach – balsamiczno- korzenny, pieprzowy, przypominający olejek
goździkowy, z nutą owocowo-słodką, skład – eugenol, metyloeugenol,
cyneol, linalol, terpeny, seskwiterpeny – do 5% olejku
26. Olejek rumiankowy – Matricaria chamomilla/rumianek pospolity/
- z kwiatów, zapach – słodki, ziołowy, z akcentem swieżo-owocowym,
nuty orientalne, chypre, fougere, skład – chamazulen, alfa-bisabolol,
farnezen – do 1, 5% olejku
27. Olejek rozmarynowy – Rosmarinus officinalis/rozmaryn lekarski/
kwitnące ziele, zapach – ziołowo – leśny, przypominający lawendę,
120
z lekkim akcentem kamforowym, skład – borneol, cyneol, kamfora –

1 – 2% olejku
28. Olejek różany – Rosa centifolia – róża stulistna, Rosa damascena, Rosa
gallica – róża francuska – świeże płatki kwiatów, 0, 02 – 0, 05% olejku,
zapach – pełny różany z nutą miodową
29. Olejek sosnowy – Pinus silvestris/sosna zwyczajna/ - świeże pocięte igły
i drobne gałązki, zapach typowy, smolny, żywiczny, świeży, skład – zależy
od pochodzenia surowca: mono i seskwiterpeny, alfa-pinen – 0, 1 – 0, 5%
olejku
30. Olejek szałwiowy – Salvia officinalis L /szałwia lekarska/ - liście,
zapach – silny, świeżo-korzenny, ziołowy, z akcentem kamforowym,
skład – tujon, cyneol, kamfora, borneol, octan borneolu, pinen – 1 – 2, 5%
olejku
31. Olejek sandałowy – Santalum album /sandałowiec biały/ - rozdrobnione
drewno, zapach – balsamiczno-słodki, słodko-drewniany, nuty chypre,
fougere, orientalne, skład – alfa i beta santalol, beta-bergamotol,
alfa-bergamotal, beta-santalen – 2 – 6% olejku
32. Olejek tatarakowy – Acorus calamus L /tatarak zwyczajny/ - świeże lub
wysuszone kłącze, zapach – ciężki, ziemisto-korzenny, z lekką słodko-
aromatyczną nutą, skład –etery fenolowe, metyloeugenol, ketony,
terpeny – 1, 5 – 4% olejku
33. Olejek tujowy – Thuja occidentalis/żywotnik zachodni, życiodrzew
zachodni, tuja zachodnia/ - ze świeżych liści i gałązek, zapach – ostry,
świeżo-kamforowy, skład – alfa tujon, pinen, kamfora, borneol –
do 1% olejku
34. Olejek z liści wawrzynowych – Laurus nobilis/wawrzyn szlachetny/ -
z zielonych liści i owoców, zapach – świeży słodko-korzenny, lekko
kamforowy, skład – terpeny cyneolu/40-50%/, terpineol, alfa i beta pinen,
geraniol, linalol, eugenol – 1 – 2, 5% olejku
35. Olejek wetiwerowy – Vetiveria zizanoides – korzeń, 2 – 3% olejku,
zapach – ciężki, leśno-ziemny, z akcentem słodkowo-kwaśnym, drewno-
balsamicznym
36. Olejek ylang – ylang – Cananga odorata – kwiaty/ręcznie zbierane/
- 1, 5 – 2, 5% olejku, zapach – narkotyczny, słodki, kwiatowo-jaśminowy
SUBSTANCJE ZAPACHOWE OTRZYMYWANE PRZEZ

EKSTRAKCJĘ
Konkret /essence concrete/ - produkt naturalny otrzymany z roślin przez
estryfikację rozpuszczalnikami organicznymi niepolarnymi i ich
oddestylowanie.
Absolut /absolue/ - produkt naturalny otrzymany przez ekstrakcję konkretu
alkoholem etylowym 96°.
121
Hiacent absolut – Hyacinthus orientalis L – ekstrakcję kwiatów poprzez

konkret do absolutu, 0, 01 – 0, 02% konkretu, z tego ok.50% absolutu,
zapach – intensywnie słodki, zielony, kwiatowy, lekko balsamiczny.
Jaśmin absolut – Jasminum grandiflorum L – ekstrakcja kwiatów przez
konkret do absolutu, ok.0, 2% konkret, z tego ok.50% absolutu, zapach –
intensywnie słodko-miodowy
Mimoza absolut – Acacia decurrens var.dealbata, ekstrakcja kwiatów przez
konkret do absolutu, do 1% konkretu, ok.25% absolutu, zapach – bardzo
silny, zielono-kwiatowy, perfumy kwiatowe
Narcyz absolut – Narcissus poeticus L, przez ekstrakcję białych kwiatów,
konkret do absolutu, 0, 2- 0, 3% konkretu, ok.30% absolutu, zapach –
narcyzu, kompozycje fantazyjno-kwiatowe
RESINOIDY – produkty naturalne, otrzymane przez ekstrakcję żywic

roślinnych rozpuszczalnikami organicznymi i ich oddestylowanie.
Benzoe Siam Resinoid – żywica z dziko rosnącego drzewa Styrax
tonkinensis, otrzymuje się przez ekstrakcję z żywicy, zapach czekoladowo-
słodko-balsamiczny, kompozycje o nutach balsamicznych, stosuje się jako
utrwalacz zapachu
Elemi Resinoid – żywica drzewa Canarium luzonicum, otrzymuje się przez
ekstrakcję żywicy, zapach – świeżo-korzenny, z akcentem leśno-zielonym
Olibanum Resinoid – żywica drzewa Boswellia carterii, otrzymuje się przez
ekstrakcję żywicy, zapach – balsamiczno-korzenny, lekko cytrynowy,
kadzidłowy, nieco smolny
Eichenmoos Resinoid /mech dębowy/ - Evernia prunastrii – przez
ekstrakcję mchu, zapach – ziemno-mchowy do korzenno-leśnego, z lekką
nutą skórzaną – utrwalacz zapachu
Styrax Resinoid – Liquidamber orientalis – balsam styraksowy z kory
drzewa, otrzymuje się przez ekstrakcję i neutralizację z balsamu, zapach –
balsamiczno-słodki, z lekkim akcentem trawiastym, utrwalacz zapachu,
klasyczne nuty fantazyjne
TINKTURY – alkoholowe wyciągi produktów naturalnych pochodzenia

zwierzęcego
Tinktura Ambra – szara lub czarna powstaje w żołądku lub jelitach
kaszalota Physeter macrocephalus – być może w wyniku stanu
patologicznego. Ambra zostaje wyrzucona na brzeg morski w postaci
bryłek lub wyrzucana jako produkt uboczny przy połowie kaszalotów.
Otrzymuje się przez ekstrakcję rozdrobnionej ambry. Zapach – waha się
między dtrewniano-balsamicznym a tabakowo-kwiatowym z odcieniem
erotycznym. Stosuje się wyłącznie w drogich perfumach, ze względu na
ochronę kaszalotów stosuje się substytuty, które niemal przypominają
prawdziwą ambrę.
122
Castoreum – wydzielina gruczołów bobra Castor fiber, otrzymuje się przez

ekstrakcję torebek gruczołów, zapach – ciepły, zwierzęcy, po rozcieńczeniu
przyjemny, słodki, stosuje się w bardzo małych ilościach do utrwalania
zapachu
Civet – cybet – wydzielina gruczołów przyodbytowych kota afrykańskiego
Viverra Civetta, o przykrym zapachu, przez ekstrakcję otrzymuje się
absolut – utrwalacz zapachów
Tinktura piżmowa – z gruczołów piżmowca samca antylopy piżmowej
Moschus moschiferus, otrzymuje się przez ekstrakcję alkoholem, zapach –
zwierzęcy, delikatnie drewniany, kompozycje bardzo drogich perfum
IZOLATY – otrzymuje się z olejków eterycznych lub surowców

naturalnych za pomocą fizycznych lub chemicznych metod rozdzielania,
np. eugenol z olejku goździkowego, eukaliptol z olejku eukaliptusowego,
mentol z olejku mięty pieprzowej.
PÓŁSYNTETYCZNE substancje zapachowe – otrzymuje się z izolatów

przez reakcje chemiczne, np. terpineol z pinonu
SYNTETYCZNE substancje zapachowe – związki organiczne, identyczne z

naturalnymi pod względem chemicznym lub nowe związki zbliżone
zapachem do naturalnych, np.
Aldehydy alifatyczne – Aldehyd C 9 /n-Nonanal/
bardzo silny zapach woskowy z akcentem
kwiatowym
Aldehyd C 12 /Laurin, n-Dodecanal/ - świeży,
świerkowy, korzenny, kwiatowy z lekką nutą
woskową
Etery fenoli Anethol /iso-Estragol/ - bardzo typowy zapach
olejku gwiaździstego
Estry Benzyl acetate – świeży zapach rodzaju jaśminu
Cedryl acetate – ciepły, drewniany zapach
podobny do olejku cedrowego
Aldehydy Citral – bardzo silny zapach cytrynowy, nieco
ziołowy z akcentem gorzkim
Citronellal – zapach ziołowy, z wyraźną nutą
cytrusową i akcentem zielonym
Heliotropin/Piperonal/ - słodki, kwiatowy,
ciepły
Lakton – Cumarin/kumaryna/ - zapach słodki, ziołowo-korzenny,
przypominający zapach świeżego siana
Alkohole Geraniol – delikatny, różany zapach, lekko
słodki
123
Citronellol – silny, różany zapach, nieco

słodko-ziołowy
Nerol – zapach świeży, lekko śliwkowo-
różany, z akcentem cytrynowym
Alkohol fenyloetylowy – zapach łagodny,
ciepły, różany, z akcentem zielonym,
hiacyntowym
Terpineol – kwiatowo-słodki,
przypominający zapach bzu, z lekkim
akcentem świerkowym
Ketony Alfa i beta jonon – zapach kwiatowy
Alfa Iron – kwiatowy, słodki,
przypominający zapach fiołków
Opracowanie kompozycji zapachowej wymaga nie tylko wiedzy chemicznej,

ale i talentu, żadna aparatura nie zastąpi perfumiarza, który tworzy małe „dzieła
sztuki” i od jego zmysłu artystycznego zależy sukces zapachowy. Perfumiarz
ma do dyspozycji ok.2000 komponentów naturalnych, syntetycznych i w
zależności od przeznaczenia – kompozycje perfumeryjne, kosmetyczne,
mydlarskie, detergentowe, chemii gospodarczej opracowuje recepturę zapachu.
Przemysł substancji zapachowych dysponuje specjalistyczną aparaturą do oceny
jakościowej komponentów zapachowych oraz gotowych kompozycji.
Kompozycja zapachowa – ciekła mieszanina naturalnych i syntetycznych
substancji zapachowych, posiadająca specyficzny zapach.
Kompozycja zapachowa zawiera trzy nuty zapachowe :
A/. nuta górna – pierwsze wrażenie po otworzeniu flakonu, zawiera lekkie, lotne
składniki
b/. nuta środkowa – serce kompozycji – główna nuta zapachowa – kwiatowa,
orientalna, ziołowo-korzenna, cytrusowa
c/. nuta dolna – spód kompozycji, zawiera substancje utrwalające zapach
NUTY ZAPACHOWE
a/. kwiatowa – z wyróżniającym zapachem kwiatu – róży lub
bukiety kwiatowe – mieszaniny różnych nut kwiatowych –np.
klasyczna Chanel N°5 – róża, jaśmin, ylang-ylang z aldehydem alifatycznym
b/. cytrusowa – klasyczna woda kolońska – Eau de Cologne lub
fantazyjna – olejek bergamotowy, pomarańczowy z dodatkiem czarnego
pieprzu, kardamonu, anyżu, kolendry lub mieszanina ziół – tymianek,
rozmaryn, kolendra z olejkiem grejpfrutowym
c/. chypre – określenie grupy zapachów, które łączą główną nutę kolońska
z akcentem mchu, labdanum i paczuli – klasyczny zapach Chypre Coty
d/. fougere – nuta fantazyjna – lawenda z akcentem mchu i kumaryny
e/. orientalna – nuty kwiatowe /jaśmin, tuberoza, ylang-ylang/,
124
korzenne/goździk, cynamon/, zwierzęce /ambra, piżmo/

Tendencje zapachowe zmieniają się, ale nadal pozostają zapachy swieże,
zielone, kwiatowe, ciepłe dla pań oraz zapachy zielone, owocowo-cytrus owe,
skórzano-korzenne dla panów.
PERFUMAMI określa się wszystkie wody zapachowe – jest to pojęcie błędne,

fachowcy w zależności od stężenia kompozycji zapachowej wyróżniają:
- perfumy /Extrait/ 15 – 30% kompozycji 90 - 96° alkohol etylowy
zapachowej
- perfumy toaletowe 8 – 15% 85 - 90°

/Eau de Parfum/
- woda toaletowa
/Eau de Toilette/ 4 – 8% ok. 80°
- woda kolońska
/Eau de Cologne/ 3 – 5% ok.70°
- woda odświeżająca
/Splash Cologne/
do perfumowania
ciała po kąpieli 1 – 3% 50 - 70°
OPAKOWANIA
Ważnym elementem w perfumerii są opakowania. Perfumy wymagają
luksusowego flakonu, często wykonywanego ręcznie, projektowanego przez
znanych artystów. Na przestrzeni dziejów opakowania perfum były
prawdziwymi dziełami sztuki, które dzisiaj można podziwiać w muzeach.
W starożytnej Grecji były to gliniane amfory z bogatą ornamentacją bohaterów
mitycznych. W Rzymie barwione, szklane flakony o wyszukanych kształtach.
W Arabii w IX wieku – porcelanowe z ornamentacją orientalną w kolorze
niebieskim oraz fantazyjne flakony metalowe. Wpływy kultury arabskiej można
zaobserwować w hiszpańskiej sztuce dekoracyjnej XVIII wieku – wspaniałe
flakony szklane na perfumy z bogatą ornamentacją. W Anglii w II połowie XIX
wieku flakony ze szkła o prostych i fantazyjnych kształtach, barwione z
nakrętkami ze srebra lub pozłacanego srebra, często pakowane w srebrne
kasetki. We Francji – małe, zapachowe breloczki, srebrne lub pozłacane na
łańcuszkach w różnych kształtach. W Niemczech flakony z miśnieńskiej
porcelany z malowanymi obrazami, z fantazyjną nasadką metalową oraz butelki
porcelanowe, wielobarwne w kształcie figurek.
125
W latach 1920 – 1930 – styl młodych i Art deco były kierunkami dobrego gustu
i sztuki. W tym okresie powstają piękne flakony ze szkła przeźroczystego lub
matowego, barwione w różnych kształtach, o powierzchniach gładkich lub
rzeźbionych. Do tego bardzo ozdobne, ale funkcjonalne zamknięcia. Oprócz
flakonów były atomizery, szklane pojemniki z pompką do rozpylania zapachu w
różnych kształtach z bogatą ornamentacją.
Postęp technologiczny nie obniżył jakości i estetyki opakowań perfumeryjnych,
gdyż są one projektowane przez artystów plastyków. Dominują flakony o
prostych kształtach -wody kolońskie, toaletowe, flakony fantazyjne dla perfum.
Niezbędna jest współpraca kreatora zapachu i twórcy – projektanta opakowania.
ROZWÓJ PRZEMYSŁU KOSMETYCZNEGO W POLSCE

Historia kosmetyki i perfumerii sięga starożytności. W krajach arabskich,
Egipcie, Grecji, Rzymie kosmetyka stała na wysokim poziomie. Rozwój
kosmetyki trwał do XII wieku, potem w średniowieczu nastąpiło wyraźne
zahamowanie, aby w okresie Odrodzenia nastąpił nowy rozkwit. W XIII wieku
zaczyna rozwijać się handel artykułami drogeryjnemi, głównie korzennymi
„aromata”. W końcu XV wieku odkrycie drogi do Indii Wschodnich
spowodowało powstanie na zachodzie Europy targów na korzenie. Ośrodek
handlu na korzenie przeniósł się z Wenecji i Lizbony do Antwerpii, następnie w
końcu XVI wieku do Amsterdamu, skąd w wieku XVII korzenie zaczynają być
dostarczane przez Gdańsk do Polski.
Kosmetyki były wytwarzane w aptekach i laboratoriach chemiczno-
farmaceutycznych. Najstarszą apteką wytwarzającą kosmetyki była założona w
Krakowie w 1625 roku Apteka Pod Białym Orłem mgr Adolfa Siedleckiego, od
1900 roku dr J. Siedleckiego-Grzymały – wyciągi olejków z ziół, mydła, mydła
kosmetyczne.
W wieku XVIII/ i XIX nadal apteki i laboratoria dostarczały kosmetyki.
Laboratorium Chemiczno – Farmaceutyczne Karola Sklepińskiego założone we
Lwowie w 1735 roku – wytwarzało specyfiki kosmetyczne.
Laboratorium mgr Wincentego Karpińskiego, założone w Warszawie w 1850
roku – mydła kosmetyczne i lecznicze, sole kąpielowe, olejki zapachowe,
wyroby kosmetyczne.
Apteka Pod Słońcem mgr Feliksa Sobierajskiego, założona w Krakowie w 1855
roku – octy toaletowe, pudry, perfumy.
Apteka i Laboratorium Pod Złotą Koroną mgr Józefa Trauczyńskiego, założona
w Krakowie w 1869 roku – wyciągi ziołowe, wody kolońskie, kremy.
Drogeria „Roman Barcikowski” założona w Poznaniu w 1869 roku, po 1891
roku Fabryka chemiczno-Farmaceutyczna Sp.Akc. – maści, kremy, sole do
kąpieli.
Laboratorium Farmaceutyczne „Aleksander Rakowski”, założone ok.1880 roku
- Zawichost k.Sandomierza – proszek i eliksir do zębów, wody toaletowe.
126
W XIX wieku rozpoczęła się produkcja mydła na skalę przemysłową, powstały:

Fabryka Mydła założona w Raciborzu w 1814 roku, przebudowana od 1914
roku jako Parowa Fabryka Mydła, A. Hoffman
Fabryka Mydła, Wrocław, założona przed rokiem 1840
Fabryka Mydła dr J. Landau, założona ok.1900 roku Borowe Pole k.Zawiercia,
od 1910 roku pod Zarządem Strem
Fabryka Mydła, Wacław Kucharski, założona w Lublinie w 1912 roku.
W odrodzonej Polsce w latach 1918 – 1939 zaczęły rozwijać się zakłady

perfumeryjno-kosmetyczne, niektóre z nich po 1945 roku stały się wiodące w
przemyśle kosmetycznym:
Fabryka Mydła i Perfum J. i S. Stempniewicz Sp. z o.o. , od 1921 roku –
Poznań – mydła toaletowe, kosmetyki, proszki i mydełka do zębów, wody
kwiatowe, od 1951 roku – Fabryka Kosmetyków „Lechia”
Fabryka Mydeł, Perfum i Przetworów Chemicznych – Henryk Żak, od 1919
roku – Poznań – woda kolońska Przemysławka, perfumy, puder w płynie, mydła
toaletowe, krem do golenia, pasta do zębów – od 1952 roku – Fabryka
Kosmetyków „Lechia”
Falkiewicz, Fabryka Perfum i Kosmetyków, od 1920 roku – Poznań – perfumy,
wody kwiatowe, krem „Śnieg Tatrzański”, pudry, pasta do zębów – od 1952
roku – Fabryka Kosmetyków „Lechia”
Polskie Wyroby Beiersdorfa Sp.Akc. od 1929 roku – Poznań – krem „Nivea”,
mydło „Nivea”, pasta do zębów „Pebeco”, kosmetyki – zasypki, olejki, pudry,
kredki do warg, wody toaletowe, od 1951 roku –
Fabryka Kosmetyków „Lechia”
„Schicht” Przemysł Tłuszczowy, Fabryka Mydła od 1925 roku,
Schicht – Lever od 1935 roku – Warszawa – produkcja mydła, wyroby
kosmetyczne, od 1945 roku Warszawska Fabryka Mydła i Kosmetyków, od
1951 roku Fabryka Kosmetyków „Uroda”
„Pixin” – Wytwórnia Mydła Kontorowicz i S-ka, od 1928 roku – Łódź – mydło
do golenia, mydła toaletowe, od 1951 roku – Fabryka Kosmetyków „Ewa”.
Dr Lustera „Preparaty kosmetyczno – lekarskie „MIRACULUM” – Sp. z o.o. –

założona w 1924 roku – Kraków, od 1945 roku
Fabryka Kosmetyków Miraculum.
Dr Leon Luster wraz z inżynierem Witoldem Boehmem i Henrykiem
Pakszwerem zarejestrował 15 lipca 1924 roku spółkę „Doktora Lustera
Preparaty Kosmetyczno-Lekarskie „MIRACULUM”. Początki firmy były
trudne, w ciasnym pomieszczeniu początkowo przy ulicy Józefitów, potem przy
ulicy Sławkowskiej wytwarzano kremy, pudry i szampony, przesiewanie
pudrów, jak i ucieranie kremów odbywało się ręcznie. Pierwsze kosmetyki
Miraculum cieszyły się wielkim uznaniem klientów. Dopiero w styczniu 1929
127
roku fabryka przenosi się do własnej siedziby przy ul.Oboźnej – praca zostaje
częściowo zmechanizowana.
Dr Luster – specjalista lekarskiej kosmetyki jako pierwszy zwrócił uwagę, że nie
ma uniwersalnych kosmetyków, które mają działać skutecznie u każdego, lecz
muszą być indywidualnie dobrane do rodzaju cery. Podział właściwości cery
dokonany przez Dr. Lustera został przyjęty przez świat lekarski. Odróżnia on
cerę prawidłową od tłustej, suchej, przedwcześnie wiotczejącej i fizjologicznie
starzejącej się. Autorem receptur wszystkich produkowanych wyrobów jest
Dr Leon Luster. Miraculum rozpoczyna produkcję nowych wyrobów:
Dra Lustra Szampony „Miraculum” bez mydła, do mycia skóry głowy i włosów,
szampony do włosów jasnych i ciemnych, szampon rumiankowy do pojaśniania
włosów blond, szampon przeciwłupieżowy.
Kremy – Dra Lustra krem „ULTRASOL” – nazwany przez sportowców”cudem
techniki kosmetycznej” – o wysokich walorach odżywczych, ułatwia opalanie
i chroni przed zmianami atmosferycznymi.
Krem podkładowy pod puder „Mira”, krem lanolinowy Podhalański, Cold
Cream, krem hormonowy „OXA” z wyciągiem gruczołów dokrewnych dla cery
przedwcześnie wiotczejącej i fizjologicznie starzejącej się
Mleczko LITYNA – zastępuje mycie wodą u osób wrażliwych na działanie
wody i mydła.
Olejek do opalania NEGRITA i emulsja ULTRASOL – z substancją
promieniochronną Solprotex
Środki do pielęgnacji ciała
Cold Cream Talcum Miraculum – do masowania ciała i jako zasypka przeciw
odparzeniom
Dra Lustra DORADO – płyn przeciw poceniu, bez formaliny
Depilex Miraculum – mankiet do mechanicznego usuwania owłosienia
Proszek marmurkowy, otrąbki migdałowe – do usuwania zrogowaciałego
naskórka – prekursor peelingu
Kryształki do kąpieli Miraculum
Preparaty dla niemowląt i dzieci
Dra Lustra zasypka dla dzieci, mydełko naturalne, szampon
Kosmetyka kolorowa
Puder kosmetyczny zdobył złoty medal na Międzynarodowej Wystawie w
Paryżu w 1931 roku
Dra Lustra puder higieniczny dla cery tłustej
Dra Lustra puder po goleniu Miraculum
Ołówki do brwi i paznokci, tusz do rzęs, kredki do warg
Lakiery i zmywacze do paznokci
W marcu 1936 roku w Warszawie zostaje otwarty oddział Spółki z o.o.
„Doktora Lustera Preparaty Kosmetyczno-Lekarskie MIRACULUM
W 1937 roku rozpoczęła się w Miraculum produkcja mydeł leczniczych:
boraksowe, dziegciowe, ichtiolowe, salicylowe, siarkowe i mydeł toaletowych:
128
neutralne, śmietankowe, a rok później wód kolońskich, perfum i spirytusu

salicylowego.
W 1937 roku Miraculum obejmuje przedstawicielstwo na Polskę znanej w
świecie firmy „Chlorodont”.
Rok 1939 przerywa hossę Miraculum, dr Leon Luster i Henryk Paszkwer
występują ze spółki i swoje udziały odsprzedają Witoldowi Boehmowi. Firma
zmienia nazwę na „Przemysł Lekarsko-Kosmetyczny Miraculum S.A.” w
Krakowie. Nadal zamierza produkować wszystkie artykuły kosmetyczne, także
lekarskie, których autorem był Dr Leon Luster. W lipcu 1939 roku członkiem
zarządu Spółki zostaje prof.Uniwersytetu Jagiellońskiego Marek Gatty-Kostyal.
Jednak prestiż firmy wzrasta tylko na krótko – 9 lutego 1940 roku władze
okupacyjne przejmują zakład. W 1945 roku fabryka zostaje upaństwowiona,
a w 1952 roku połączona z Krakowską Fabryką Mydła F. Śmiechowski i
przeniesiona na ul.Zabłocie. Po pół roku wytwarzania mydła, Miraculum
przestawia się na produkcję szamponów w proszku, pudrów, zasypki dla dzieci,
kremów, kosmetyki kolorowej, rozszerza asortyment wód kwiatowych i
kolońskich oraz perfum.
W 1959 roku powstaje zakładowe Laboratorium Badawcze, które opracowuje
własne receptury, stając się kontynuatorem prac Dr Leona Lustera. Mimo
późniejszych zmian strukturalnych fabryki, Miraculum nadal produkuje wyroby
na wysokim poziomie.
W latach 1945 – 1958 zakłady kosmetyczne należały do Ministerstwa

Przemysłu Chemicznego – Zjednoczenie Przemysłu Przetwórczo Tłuszczowego.
W 1958 roku powołano pierwsze branżowe Zjednoczenie Przemysłu Środków
Piorących i Kosmetyków, które w 1964 roku przekształciło się w Zjednoczenie
Przemysłu Chemii Gospdarczej a od 1970 roku z nazwą Pollena. Od tego czasu
fabryki kosmetyczne przyjęły nazwę:
Fabryka Kosmetyków „Pollena EWA”, „Pollena – LECHIA”,
„Pollena MIRACULUM”, „Pollena URODA”.
W latach 1950 – 1960 powstały w fabrykach kosmetycznych zakładowe
laboratoria badawcze, które samodzielnie opracowywały nowe recptury
kosmetyków.
W latach 1960 – 1970 wprowadzono nowe rodzaje kosmetyków:

- szampony niemydlane na bazie syntetycznych związków powierzchniowo
czynnych
- lakiery do włosów
- odżywki do włosów
- kremy nawilżające, kremy biologicznie czynne
- pudrym w kremie, prasowane, płynne – make –up
- cienie do powiek, eye liner prasowany
- kosmetyka teatralna
129
- preparaty aerozolowe – lakiery do włosów, pianki do golenia i po goleniu,

olejki do opalania, wody kolońskie, perfumy
- serie specjalistyczne – Wars, Sawa, Kanion, Consul, Bambino, Nivea, Pani
Walewska, Brutal, Finezja, Mirasol
Laboratoria Badawcze wykształciły kadrę wykwalifikowanych specjalistów,

których osiągnięcia były doceniane zagranicą. Liczne kontakty zawodowe –
staże w firmach produkujących surowce i kosmetyki pozwalały na opracowanie
receptur na najwyższym poziomie. Przemysł chemiczny nie był nastawiony na
produkcję surowców kosmetycznych, ale mimo ograniczeń dewizowych zakłady
Pollena produkowały wyroby w oparciu o wysokiej jakości surowce.
Dla prężnie rozwijającego się przemysłu kosmetycznego utworzenie Fabryki

Syntetyków Zapachowych
Pollena – AROMA, zbudowanej od podstaw na terenie dawnej drożdżowni
Warszawa – Henryków, pozwoliło na opracowanie własnych kompozycji
zapachowych. Decyzja o budowie zakładu zapadła 1 czerwca 1952 roku,
a od 1 stycznia 1956 roku rozpoczyna działalność Warszawska Fabryka
Syntetyków Zapachowych „AROMA”. Rozpoczyna się tworzenie i produkcja
kompozycji zapachowych do kosmetyków i perfumerii. Laboratorium
zapachowe organizuje mgr Bogumiła Czapczyńska – twórczyni polskiej szkoły
perfumeryjnej, duże zasługi ma nestor polskich perfumiarzy mgr Mieczysław
Jastrzębski.
W 1955 roku powstało laboratorium badawcze, które oprócz własnych prac
badawczych nad metodami otrzymywania syntetyków zapachowych,
przygotowywało do produkcji technologie opracowane w Politechnice Łódzkiej
i w Głównym Instytucie Przemysłu Rolnego i Spożywczego.
W 1956 roku uruchomiono produkcję pierwszych 6 syntetyków zapachowych –
były to proste estry – zwane estry spożywcze – stosowane w aromatach,
szczególnie do słodyczy, a także aromaty do pasty do zębów.
W1958 roku Zjednoczenie Przemysłu Chemii Gospodarczej powierzyło Fabryce

AROMA rolę koordynatora w zakresie produkcji i dystrybucji substancji
zapachowych w kraju.
Rozszerzają się kontakty perfumiarzy fabryki z międzynarodową perfumerią, w
1961 roku przystąpiono do kooperacji z francuską firmą Roure – Bertrand –
Dupont z Grasse.
Najbardziej znane kreacje perfumeryjne nadawały zapach takim wyrobom jak:
- Sawa, Wars /Pollena – Uroda/
- Pani Walewska, Brutal, Finezja /Pollena – Miraculum/
- Consul, Przemysławka, Poemat /Pollena – Uroda/
- Prastara /Florina/
a także kompozycje do mydeł i detergentów:
130
- mydła: „For You”, „Palmowe”, „Oliwkowe”, „Jacek i Agatka”,

„Bambino”
- proszki: „IXI”, „Pollena”, „Cypisek”
- płyn do mycia naczyń: „Ludwik”
Kryzys polskiej gospodarki w latach osiemdziesiątych skłonił fabrykę do

rozwijania produkcji aromatów spożywczych, a także do rozpoczęcia produkcji
wyrobów kosmetycznych – seria perfumeryjna „Vis” – a Vis”, „Pot – Pourii”,
kosmetyka hotelowa, seria „Zodiak”.
W połowie 1991 roku powstała spółka pracownicza FSZ „Pollena –Aroma”
Sp z o.o., która przejęła od Ministerstwa Przemysłu i Handlu w odpłatne
użytkowanie zlikwidowane przedsiębiorstwo państwowe.
Pollena – AROMA pozostała największym krajowym producentem kompozycji
zapachowych, staje się coraz bardziej liczącym się producentem kosmetyki
leczniczej – seria przeciwtrądzikowa Ti, kosmetyki do kompleksowej higieny
i pielęgnacji nóg.
Pollena AROMA jest głównym dostawcą olejków eterycznych „Dr Beta”
i akcesoriów do aromoterapii.
Pollena AROMA działa w organizacjach międzynarodowych:
International Federation of Essential Oil and Aroma Trade oraz współpracuje
z International Fragrance Association – może wydawać atesty zgodności z
wymaganiami IFRA.
W historii rozwoju przemysłu kosmetycznego nie może zabraknąć zakładów

spółdzielczych.
Wytwórnia kosmetyczna „FLORINA” powstała w Krakowie w 1949 roku, od

13 stycznia 1970 roku Chemiczna Spółdzielnia Pracy „Florina”
- wody kolońskie, kwiatowe, perfumy, kremy kosmetyczne, olejki
„Warszawianka” – Kosmetyczna Spółdzielnia Pracy,Warszawa od 1947 roku,

w 1963 roku zmienila nazwę na „IZIS – WARSZAWIANKA”
Kosmetyczno-Lekarska Spółdzielnia Pracy – perfumy, kremy, płyny
kosmetyczne, szminki
„WENUS”, Wielobranżowa Spółdzielnia Artykułów Fryzjerskich, Poznań, od

1946 roku – płyny do trwałej ondulacji, mydło w płynie, brylantyna, puder
„ZIOŁOLEK”, Spółdzielnia Pracy Farmaceutyczno-Chemiczna – Poznań, od

1947 roku – kremy, preparaty homeopatyczne
„DROGISTA”, Warszawska Spółdzielnia Pracy, od 1947 roku /w okresie

międzywojennym „Drogista”, Zakłady Przemysłu Drogeryjnego Sp z o.o./ -
131
wody kwiatowe, perfumy, kremy kosmetyczne, pudry, kredki do warg,

preparaty do włosów.
„ESPEFA”, Chemiczno-Farmaceutyczna Spółdzielnia Pracy – Kraków, od 1946

roku – kremy, zasypki
„FARMAPOL”, Zakłady Chemiczno-Farmaceutyczne Spóldzielnia Pracy,

Poznań, po 1945 roku – oliwki i podsypki dla dzieci, talk, wyroby drogeryjne
„FILOFARM”, Chemiczno-Farmaceutyczna Spółdzielnia Pracy – Bydgoszcz,

od 1947 roku – kremy, wody toaletowe
Przemysł prywatny – małe wytwórnie – w okresie po II wojnie światowej miał

najtrudniejsze warunki działalności i rozwoju. Nieliczne powstałe wtedy firmy
działają nadal:
„DELLIS” – Laboratorium Kosmetyczne Jan Kłaczyński, rok zalożenia 1947,

Kraków, obecnie Wytwórnia Kosmetyków „DELLIS” – A.B. Kłaczyńska –
kosmetyka pielęgnacyjna
„AVA” Laboratorium Kosmetyczne – Warszawa, rok zalożenia 1960 Irena

Dysput, od 1984 roku Larysa Dysput-Goławska – kremy, mleczka, balsamy,
toniki, żele, śmietanki.
Duże znaczenie w rozwoju przemysłu kosmetycznego miały zakłady

produkujące opakowania perfumeryjne i kosmetyczne.
Huta Szkła „POLLENA – CZECHY” – zalożona przez Ignacego Hordliczko –
Czech z pochodzenia – w 1822 roku we wsi Barcząca, pow.Mińsk Mazowiecki,
w 1835 roku została przeniesiona do wsi Trąbki pow. Garwolin. Od 1845 roku
huta produkuje wyroby kryształowe, szkło galanteryjne i opakopwania apteczne.
W latach 1921 – 1949 huta była własnością Spółki Akcyjnej Przemysłu
Szklarskiego w Polsce – wytwarzano szkło białe i kolorowe, perfumeryjne.
W 1950 roku hutę przejął Zarząd Przemysłu Kosmetycznego, a w 1972 roku
Zjednoczenie Przemyslu Chemii Gospodarczej Pollena, hucie nadano nazwę
Huta Szkła POLLENA CZECHY.
W 1976 roku zmodernizowano zaklad, zainstalowano sitodruki i nowoczesne
urządzenia do matowania tworzywowego. Od roku 1982 huta przekształciła się
w nowoczesny zakład produkcyjny.
Fabryka Opakowań Kosmetycznych POLLENA w Łaskarzewie –

w 1945 roku powstała w Warszawie Wytwórnia Wyrobów Plastycznych „Plast”,
od 1958 roku Wytwórnia Wyrobów Plastycznych i Gumowych „Plast”, od 1959
roku włączona do Zjednoczenia Przemysłu Środków Piorących i Kosmetyków.
132
W 1967 roku przeniesiono Wytwórnię do Łaskarzewa, od 1969 roku zmieniono

nazwę na Fabryka Opakowań Kosmetycznych POLLENA w Łaskarzewie.
Od roku 1970 produkowano opakowania kosmetyczne z polistyrenu,
polietylenu, polipropylenu.
Warszawska Fabryka Tworzyw Sztucznych POLLENA – powstała w 1954

roku, od 1959 roku rozpoczęto wytwarzanie butelek i pojemników z polietylenu
o małej gęstości. Zapotrzebowanie rynku kosmetycznego było duże, od 1972
roku Fabryka została włączona do Zjednoczenia Przemysłu Chemii
Gospodarczej POLLENA i od tego czasu rozpoczęto i powiększono produkcję
butelek, tub, nakrętek.
W latach 80.XX.wieku zostały stworzone warunki do prowadzenia działalności

gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości, powstały spółki z kapitałem
zagranicznych i firmy prywatne, np. „OCEANIC” Przedsiębiorstwo
Zagraniczne Produkcyjno-Handlowe-Gdańsk – od 1983 roku – kremy
kosmetyczne, szampony, kosmetyki antyalergiczne AA
BIELENDA Kosmetyki Naturalne Sp.z o.o. mgr inż. Barbara Bielenda, rok
założenia 1990, Cholerzyn k.Krakowa – kosmetyka pielęgnacyjna, kosmetyka
do włosów, upiększająca, kosmetyka profesjonalna, produkcja ekstraktów
ziołowych i owocowych.
EMI – Produkcja Kosmetyków, mgr Ewa Wnęk – od 1989 roku – Suchedniów –

preparaty pielęgnacyjne, do włosów, upiększające
Laboratorium Kosmetyczne dr IRENA ERIS – rok założenia 1983

Irena Eris, Henryk Orfinger – Piaseczno – kosmetyka pielęgnacyjna
biologicznie czynna, profesjonalna
ZIAJA Ltd Zakład Produkcji Leków – rok założenia 1989,

Aleksandra i Zenon Ziaja – Gdańsk – kosmetyki do pielęgnacji skóry i włosów,
maści lecznicze
Obecnie istnieje wiele firm kosmetycznych, ale pionierami były zakłady

POLLENA, które w trudnych latach wprowadziły nowe technologie oraz
wysokiej jakości kosmetyki.
133
BIBLIOGRAFIA
N.J.van Abbe`, R.C.Spearman, A.Jarrett, Pharmaceutical and Cosmetic Products
for Topical Administration, William Heinemann Medical Books Ltd, London,
1969
Brud W.S. : Pollena – TŚPK, 1976, XX, 3, 108-126

Brud W.S. : Aromoterapia, 1/23/t. 7. Zima, 2001, 11-16
Encyklopedia Techniki, Chemia, WNT, Warszawa, 1965
Encyklopedia Kosmetyki – wydanie zbiorowe, Oficyna Wydawnicza SPAR
Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa pod redakcją Haliny Strzeleckiej i

Józefa Kowalskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2000
Haarman Reimer, Das H – R Buch Parfum, Gloess Verlag, Hamburg 1991
Z. Hunter, : Z dziejów handlu drogeryjnego, Warszawa, 1972
B.D.Hames, N.M.Hooper, J.D. Houghton, Biochemia, Wydawnictwa Naukowe

PWN, Warszawa, 2002
J. S.Jelinek, Kosmetologie, 1967
A.Koźmińska-Kubarska, Zarys kosmetyki lekarskiej, PZWL, 1991
K.Kulka, A.Rejowski, Biochemia, Wydawnictwo ART, Olsztyn 1993/1994
Karty z historii polskiego przemysłu chemicznego – J.Nowacki, M.A.Bełtowicz,

E.Wilińska – Historia polskiego przemysłu chemii gospodarczej,17,Stow.Inż.i
Techn.Przem.Chem., Warszawa, 2001
E.Lamer-Zarawska, A.Noculak-Palczewska, Kosmetyki naturalne, Astrum,

1994
Maison G.de Navarre, The Chemistry and Manufacture of Cosmetics, Allured

Publishing Corporation, 1988
A.Nadulska, : Salon i Elegancja – Kosmetik International, 1/2004, 4-7
G.A.Nowak, : Die kosmetische Praparate, Verlag H. Ziolkowsky KG

Augsburg,1982
134
Praca zbiorowa pod redakcją dr n farm.K.Żurowskiej, : Ziołolecznictwo

amazońskie i andyjskie, Tower Press, Gdańsk, 2001
Poradnik Pracownika Przemysłu Tłuszczowego – praca zbiorowa,

Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego, Warszawa, 1958
K.Schrader, : Grundlage und Rezepturen der Kosmetika, Dr Alfred Huthing

Verlag, Heidelberg, 1979
Ullmanns Encyklopadie der technischen Chemie, 10, 1958, 727

Kosmetologia Receptariusz - Maria Mrukot

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kosmetologia Receptariusz - Maria Mrukot

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Kosmetologia jako nauka interdyscyplinarna odgrywa znaczącą rolę przy

KOSMETOLOGIA jest to nauka, która pozwala na kompleksowe prowadzenie

KOSMETOLOGIA jest dziedziną interdyscyplinarną, związana jest z chemią,

Już sama wiedza chemika kosmetologa nie wystarczy do opracowania nowego

które są produktami nietrwałymi. Do tego może dojść do reakcji z opakowaniem

W ostatnich latach wprowadzono do kosmetologii pojęcie kosmeceutyki

Kosmetyka dermatologiczna obejmuje szeroko pojętą profilaktykę w zakresie

d - pantenol stabilny prekursor witaminy B5/kwas pantotenowy,

witamina A retinol, palmitynian witaminy A, retinyl linoleate

witamina E tokoferol, tocopherol acetate / 0, 5 – 2 % / - chroni przed

witamina F zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe – linolowy,

witamina D kalcyferol – występuje w naszym organizmie pochodzi

witamina C kwas L –askorbinowy – posiada udokumentowane

ekstrakt lukrecji /Glycyrrhiza glabra/ - zawiera kwas glicyryzynowy –

Aloe Vera /Aloe barbadensis/ - zawiera witaminę A, E, C, z grupy B,

Olej z ogórecznika / Borago officinalis/ - zawiera kwas gamma linolenowy

Olej wiesiołkowy /Oenothera biennis/ - zawiera kwas gamma linolenowy

Fitosterole roślinne - niezmydlona frakcja oleju awokadowego, zawiera

Przy cerze tłustej kremy powinny zawierać oleje emollient /zmiększające/,

W recepturach dermokosmetyków należy stosować minimalną ilość surowców

Krem nawilżający - O/W

A/. Cetearyl alcohol / polioksy –

Triglycerides /Crodamol GTCC/ 6, 0

Dimethicone /Silol 350/ 0, 5

C/. Witamina E /Tocopherol Acetate/ 0, 5

Krem półtłusty W/O

A/. Sorbitan Isostearate /Crill 6/ 3, 0

Balsam do opalania – O/W

C/. Mikronizowana biel cynkowa 7, 0

Fazę A stopić i dodać do ogrzanej fazy B /75°C/, po zmieszaniu faz w temp.

Balsam po opalaniu O/W

A/. Cetomacrogol 1000 BP 3, 0

Technologia jak przy balsamie do opalania, fazę C dodać w temperaturze

Budowa skóry, włosów, paznokci

A/. naskórek /epidermis/ - powierzchniowa warstwa, obejmuje 5 warstw

Warstwa podstawna i kolczysta to żywy naskórek, zdolny do czynności

co naskórek stale się odnawia. Komórki przesuwają się do powierzchni, gdzie

Włókna retikulinowe – czyli srebrochłonne – tworzą siatkę w warstwie

Substancja międzykomórkowa zajmuje przestrzeń między włóknami,

Tkanka podskórna / subcutis/ - jako równomierna warstwa tłuszczowa

Gruczoły łojowe / glandulae sebaceae / znajdują się na całej powierzchni

Gruczoły potowe /glandule sudoriferae/ występują w całej skórze

Włos składa się z :

Gruczoły łojowe związane są z włosem, a ich przewody wchodzą do

Trójfazowy cykl życiowy mieszka włosowego

TELOGEN – mieszek włosowy odpoczywa, włos może wypaść teraz lub na

ANAGEN – po otrzymaniu sygnału z brodawki dolna część mieszka zostaje

Utrata włosów – łysienie – proces starzenia włosów następuje w komórkach

Skład chemiczny włosa – główny składnik to keratyna, która powstaje w

paznokcia i jest to miejsce wzrostu paznokcia. Na paznokciu przy wale

genetycznie procesy zniszczenia. Komórki istnieją, gdy reagują na sygnał

W ostatnich latach wprowadzono do kosmetyki liposomy, które ułatwiają

SUBSTANCJE BIOLOGICZNIE CZYNNE

OLEJ MIGDAŁOWY – Oleum Amygdalarum – otrzymywany z nasion

OLEJ AWOKADOWY – Oleum Persea – otrzymywany na zimno z owoców,

Niezmydlona frakcja oleju awokadowego – Persea Gratissima /Avocadin/

MASŁO SHEA –masłosz – Butyrospermum Parkii Kotschy otrzymuje się z

OLEJ Z KIEŁKÓW PSZENICY – Oleum Triticum

OLEJ z OGÓRECZNIKA – Oleum Boraginis

2/ . ETNOBOTANIKA – zajmuje się badaniem świata roślin w różnych krajach

Crodamazon Maracuja – Plassiflora Edulis /and/ Passiflora Incarnata

Crodamazon Cupuacu - Theobroma Grandiflorum otrzymywany z ziaren

3/. WYCIĄGI ZIOŁOWE