Zintegrowany rozwój procesu i

produktu

Modelowanie produktu i procesu

Wprowadzenie do technologii produktu
W opisie produktu, istnieje dużo różnych typów dokumentów. Podczas cyklu życia produktu, a szczególnie
podczas procesu tworzenia, istnieją lub są tworzone różne dokumenty, takie jak specyfikacje, szkice, rysunki,
harmonogramy pracy lub programy NC. Używając nowych technologii przetwarzania danych, dostępne stają się
nowoczesne metody wytwarzania produktu, jego przetwarzania, prezentacji i administracji danych
(magazynowania i archiwizacji). Podczas tych procesów, dane produktu muszą być prezentowane w postaci
modeli danych produktu. Modele te powinny powstawać w sposób spełniający wymagania różnych aplikacji. Taki
model produktu nazywany jest zintegrowanym modelem danych produktu (patrz rysunek 1).Stosowanie
zintegrowanych modeli produktu określone są przez:

• Reprezentacja wszystkich danych produktu dotyczy całego cyklu życia produktu.

• Reprezentacja różnorodnych fizycznych własności produktu.
• Rozważenie różnych sposobów zastosowań modeli produktu.

Rysunek 1. Model produktu i dane cyklu życia

Reprezentacja danych produktu z wszystkich faz jego cyklu życia, wymaga oprócz danych z etapów planowania
produktu, konstrukcji i wytwarzania (proces rozwoju produktu) również integracji danych z marketingu, logistyki
i recyklingu produktu. Dane te muszą być zintegrowane, np. w celu zaprezentowania różnorodnych własności
fizycznych, mechanicznych, elektrycznych i elektronicznych produktu. Ponadto, możliwe musi być użycie
modelu produktu do zaprezentowania informacji specyficznych (np. dla projektantów, konstruktorów, kreślarzy
lub operatorów maszyn) poprzez tworzenie specjalnego obrazu.

Dane do obszernego opisu produktu powinny dawać możliwość podziału na różne kategorie informacji i danych
(rysunek 2). Są to:

• dane do definicji produktu,

• dane do reprezentacji i
• dane do prezentacji.

Dane do definicji produktu

Dane do definicji produktu są rodzajem danych umożliwiającym identyfikację produktu, jego klasyfikację zgodną
ze specyficznymi klasami danego produktu oraz reprezentację jego struktur. Jest to wykonywane przy użyciu
identyfikacyjnych lub klasyfikacyjnych systemów numerycznych, posługujących się ustawieniami
tabelarycznymi i indeksami materiałowymi (BOM) produktów.

Dane do reprezentacji produktu

Dane potrzebne do reprezentacji produktu zawierają wszystkie dane, które są wymagane do jego opisu, ale w
przeciwieństwie do danych prezentacji produktu, nigdy nie są bezpośrednio używane lub uważane za
dokumentację produktu. W przypadku typowego procesu rozwoju produktu, dane mogą być porównywane do
odręcznych szkiców projektowych, reprezentujących raczej ideę niż dokumentację techniczną. Terminologia
reprezentacji produktu pochodzi z sektora przetwarzania danych, w którym używana jest do opisu wewnętrznej
reprezentacji danych, np. rysunku. W skutek tego, reprezentacje te mogą być geometrycznymi danymi kształtu
produktu lub technicznymi i organizacyjnymi danymi dotyczącymi samego produktu. Używane mogą być
również reprezentacje cech danych geometrycznych CSG, cech BREP lub hybrydowe cechy struktur.

Dane dotyczące prezentacji produktu

W konwencjonalnym ujęciu, dane dotyczące prezentacji produktu mogą być opisane jako dane dokumentacyjne,
które są drukowane i częściowo wykorzystywane np. przez projektantów. Takie dokumenty prezentują
użytkownikowi wybrany widok (koncepcja, projekt, prace przygotowawcze, wytwarzanie) - np. rysunki
techniczne, BOM. Przy zastosowaniu komputerów wspomagających tworzenie produktu, generowane mogą być
różnorodne prezentacje - np. trójwymiarowe reprezentacje, gdzie możliwe jest cieniowanie lub animacja.
 Rysunek 2. Definicja, reprezentacja i prezentacja produktu

Zintegrowany model danych produktu jest uszczegółowiony przez międzynarodowy standard ISO 10303
"Product Data Representation and Exchange" znany również jako STEP (Standard for the Exchange of Product
Model Data), umożliwiający niezależną specyfikację definicji produktu, jego reprezentacji i prezentacji.

Metody i narzędzia
Z powodu utraty dokumentacji wcześniejszych projektów (modeli rozwoju procesów) oraz utraty wzajemnych
zależności pomiędzy produktem i procesem, takie same lub podobne zadania są stale rozwiązywane przy użyciu
nowego podejścia - koło jest odkrywane każdego dnia. Cenne zasoby archiwalne w celu dalszego rozwoju nie są
używane, a podobne warunki początkowe mogą prowadzić do rożnych i nie zadowalających rezultatów.

Zintegrowane modele produktu i procesu oferują metody i narzędzia konieczne do zwiększenia wydajności
procesu rozwoju produktu. Początkowo, te metody i narzędzia wspomagają proces projektowania, pokazany na
rysunku 3 w warstwach modelu, na którym widać, że produkt i proces wzajemnie na siebie wpływają.
Rysunek 3. Metody i narzędzia wspomagające proces projektowania.

Pożądana integracja modeli produktu i procesu na poziomie rozwoju, może zostać osiągnięta tylko za pomocą
technologii informatycznych (IT) opartych na wzajemnych połączeniach pomiędzy reprezentacjami danych. Jeśli
to wzajemne połączenie jest możliwe na samym początku i będzie utrzymywane przez cały czas trwania procesu
rozwoju (zapisywanie historii wykonywane będzie na bieżąco), wówczas dostęp do modelu produktu w
późniejszych fazach cyklu życia (np. fazy wykonania, serwisu) zawierać będzie znacznie mniej błędów.
Równocześnie generowany jest zapis dokładnie uszczegółowionej historii procesu zgodny z ISO 9000 lub
podobnymi standardami.

Przy projektowaniu procesu w przód, poziom szczegółowości gwałtownie się obniża. Na rysunku 4 pokazano, iż
proces może być podobnie budowany do projektowania produktu. Charakterystyczne jest występowanie działań
twórczych, które są trudne do zamodelowania lub umieszczenia ich na skali czasowej. Ramy zależności produktu
(Product-dependent frames) są używane zamiast modelu procesu, lecz nie są one wystarczające dla prawidłowej
prognozy rzeczywistych rezultatów końcowych przyszłych przepływów procesów. Utracone szczegóły pojawią się
później podczas przebiegu procesu.
 Rysunek 4. Hierarchia struktury produktu i procesu oraz ich wielopoziomowe zależności

Używanie modeli produktu do celów projektowych oznacza obecnie konieczność posiadania dostępu do
modułów (bibliotek części, standardów części, rozwiązań). Ta koncepcja powinna być również stosowana w
modelach procesów. Na każdym poziomie struktury procesu, powinno być możliwe definiowanie podprocesu
typowego dla zadania (odzyskiwanie informacji, komunikacja, ...) - działania twórcze powinny się pojawiać na
bieżąco. Podprocesy powinny być definiowane jako rezultaty działań twórczych odbiegających od
standardowego przebiegu.

1. Podstawy modelowania
W kolejnych podrozdziałach wyjaśnione zostaną teoretyczne podstawy efektywnego modelowania produktu i
procesu. Na początku wyjaśnione będą niezbędne terminy takie jak: system, model, proces i dane
technologiczne produktu. Później omówione zostaną terminy takie jak model danych produktu i model procesu.
Na koniec zostaną wymienione rozwiązania IT wspierające procesy i wymianę danych produktu.

1.1. System
Przed omówieniem modelu, należy wyjaśnić termin system:

System składa się z uporządkowanych elementów, połączonych ze sobą poprzez rodzaj relacji.

Oznacza to, że system może składać się z wielu różnych elementów. Elementy te są charakteryzowane poprzez
tak zwane atrybuty lub cechy. Pomiędzy elementami występują relacje, pokazujące powiązania pomiędzy nimi.
Przedsiębiorstwo może być widziane jako system z pewna liczbą departamentów (działów) (np. dział badawczo-
rozwojowy, produkcja, marketing, sprzedaż, ...) i relacji pomiędzy nimi (funkcje, które są wykonywane wewnątrz
departamentów).

Według teorii systemów, system można scharakteryzować następującymi cechami: (patrz rysunek1):

• System jest oddzielony od otoczenia poprzez granicę systemu. Granica ta zależy głównie od celu dla
którego powstał system.
• Cele systemu są zdeterminowane poprzez obszar zastosowania systemu..
• Elementy systemu są składnikami, z których składa się system.
• Z powodu swoich własności elementy systemu są w relacji ze sobą.
• Struktura systemu jest sumą wszystkich relacji pomiędzy jego elementami.
• Integralność systemu jest zapewniona poprzez jego elementy. Usunięcie części systemu zmienia jego
tożsamość, celowość i strukturę.
• Wejścia do systemu są zmiennymi, które przepływają do jego wnętrza przez granicę systemu .
• Zmienne, które wychodzą z systemu są nazywane wyjściami.
 Rysunek 1. Charakterystyka systemu

Zgodnie z teorią systemu istnieją 3 różne formy reprezentacji systemu:

• Strukturalna:

Przedstawienie strukturalne opisuje elementy i ich powiązania. Suma tych powiązań stanowi strukturę
systemu.

• Funkcjonalna:

W tym podejściu system jest rozumiany jako czarna skrzynka. Opis systemu jest tworzony poprzez
wejścia i wyjścia.

• Hierarchiczna:

Reprezentacja hierarchiczna ilustruje poziomy systemu, a zatem umożliwia definicje podsystemów.

System może być elementem innego supersystemu/supersystemów, które z kolei mogą być
zagnieżdżone w każdym następnym systemie.
 Rysunek 2. Reprezentacje systemu

1.2. Model
Jak pokazano na rysunku 3, model jest częścią systemu rzeczywistego, zawiera ważne aspekty, a pomija mniej
ważne.

Rysunek 3. Model jako część systemu

Modele są tworzone lub używane ilekroć:

• istnieje potrzeba zilustrowania złożonego systemu lub dostępu do systemu,

• skomplikowany system powinien zostać uproszczony, lub
 • zmienny system powinien zostać zredukowany do postaci podstawowej.

1.3. Proces
Proces jest zdarzeniem trwającym w czasie. Obiekty wchodzące do procesu jako wejścia, zostają zmienione
przez sekwencyjne i/lub równoległe składniki procesu (tj. funkcje). Funkcje przed opuszczeniem procesu,
przemieszczają obiekty w pewien stan. Podczas procesu obiekty mogą znajdować się w różnym stanie. Wynik
jednej funkcji powoduje uruchomienie innych funkcji. Pomiędzy funkcjami zachodzą zależności treści i czasu.
Proces jest transformacją wejść w wartość wyjść i dlatego procesy mogą być jednoznacznie opisywane przez ich
wejścia i wyjścia.

Łańcuch procesu może być rozumiany jako celowo uporządkowane powiązania pomiędzy procesami. Sieć
łańcuchów procesów może być zdekomponowana na poszczególne procesy, a procesy mogą być dalej
dekomponowane na funkcje. Te tak zwane funkcje podstawowe nie mogą być już dzielone dalej, gdyż
reprezentują one najniższy poziom (patrz rysunek 4)

Rysunek 4. Łańcuch procesu

1.4. Technologia przetwarzania danych

produktu
Najważniejszymi narzędziami w technologii produktu stało się wykorzystanie komputerów i nowoczesnych
metod przetwarzania danych. Ogromny rozwój sprzętu komputerowego i oprogramowania spowodował wzrost
możliwości systemów przetwarzania danych, dał możliwość rozwiązywania bardziej skomplikowanych
problemów oraz umożliwił przetwarzanie olbrzymiej ilości danych. Dodatkowo rośnie tempo integracji systemów
przetwarzania danych, ich wydajność podnosi się, a ilość popełnianych przez nie błędów dąży do minimum.

Pod koniec lat ubiegłych, przetwarzanie danych przekształciło się w technologię informacji i komunikacji.

Definicje:

• Technologia informacji:

Technologia informacji zawiera środki i sposoby przetwarzania danych zgodne ze znaczeniem

interpretacji danych.

• Technologia komunikacji:
 Technologia komunikacji umieszcza środki i sposoby stosowane w przekazywaniu informacji
(interpretacja wiadomości) pomiędzy różnymi punktami komunikacyjnymi, takimi jak ludzie i/lub
urządzenia techniczne.

Ponieważ technologie informacji i komunikacji są złożone z podstawowych zasad i metod przetwarzania danych,
dane technologii produktu są zgodne z zasadami i metodami przetwarzania danych produktu.

Definicja technologii przetwarzania danych produktu

Technologia przetwarzania danych produktu, zawiera podstawowe naukowe zasady i metody stosowane w
przetwarzaniu danych produktu we wszystkich fazach jego cyklu życia.

Technologia przetwarzania danych produktu zawiera następujące funkcje:

• Wymiana danych produktu

• Zapisywanie danych produktu
• Archiwizacja danych produktu
• Przekształcanie danych produktu

Technologia przetwarzania danych produktu oparta jest o zintegrowany model produktu zalecany przez normę
ISO 10303.

1.5. Model danych produktu

Model danych produktu jest formalnym opisem wszystkich informacji o tym produkcie powstałych w jego fazach
cyklu życia.

W rezultacie dane technologiczne produktu wykorzystuje się coraz częściej jako podstawowe odniesienie dla
przetwarzania danych podczas procesu rozwoju produktu.

Cykl życia produktu

Cykl życia produktu jest obiegiem w którym zdefiniowane są następujące po sobie fazy (rysunek 5). Cykl życia
produktu może być rozpatrywany jako zamknięty obieg, jeżeli po jego wykonaniu, wszystkie elementy produktu
można w pełni odtworzyć i z powodzeniem wykorzystać do rozwoju nowych produktów.
 Rysunek 5. Cykl życia produktu

Fazy życia produktu są następujące:

• W fazie planowania produktu rozpoczyna się projektowanie nowego produktu. Analizy rynku,
badanie potrzeb i wymagań klientów prowadzą do ściśle określonej specyfikacji potrzeb. Metody takie
jak Quality Function Deployment są używane do skoncentrowania wymagań na możliwościach firmy i
jej strategiach.
• Faza rozwoju produktu obejmuje projektowanie produktu. Opierając się na specyfikacji wymagań
definiuje się właściwości funkcjonalne oraz fizyczne i logiczne zachowanie się produktu. Inżynieria
produktu obejmuje definicję materiałów, projekt kształtu, wymiary produktu oraz analizy stabilności,
wytrzymałości i trwałości, jak również symulację i testowanie zachowania fizycznego i logicznego
produktu. Nowoczesne technologie informacji (IT) takie jak parametryzacja 3D-CAD, modele cyfrowe i
technologia rapid prototyping, jak również systemy wspomagające projektowanie współbieżne i
simultaneous engineering znacznie udoskonaliły proces rozwoju produktu.
• Podczas fazy planowania produkcji wyniki fazy rozwoju produktu są używane do planowania i
wytwarzania NC, montażu i testowania części i elementów. Typowymi zadaniami planowania produkcji
jest: planowanie zasobów produkcyjnych, programowanie obrabiarek sterowanych numerycznie,
symulacja operacji produkcyjnych, przepływ pracy, informacji i materiałów.
• Faza wytwarzania produktu obejmuje wytwarzanie, montaż i testowanie wytworzonych części,
elementów i produktów. Wytwarzanie produktu staje się coraz bardziej skomplikowane. Spowodowane
jest to nowoczesnymi technologiami produkcji, koncepcjami organizacyjnymi, których używają
nowoczesne IT do kontroli operacji obróbkowych, jak również do przepływów materiałów, pracy i
informacji. Z powodu coraz większego angażowania się współpracujących ze sobą firm w proces
produkcyjny, rośnie znaczenie logistyki, a szczególnie integracja i zarządzanie łańcuchami dostaw.
• W fazie marketingu i dystrybucji następuje rozwój i wdrażanie w życie strategii wprowadzenia
produktu na rynek, jego sprzedaż i dostarczenie klientom. Z powodu dostępności cyfrowych danych
produktu jako rezultatu tworzenia i projektowania procesu, marketing może wykorzystać dane
produktu nawet przed fizyczną dostępnością rzeczywistego produktu na rynku. Jest to jeden z
powodów, dlaczego marketing i rozwój produktu są coraz mocniej z sobą powiązane.
• Głównym celem faz wymienionych powyżej jest doprowadzenie do fazy użytkowania produktu. W
fazie tej ważne jest nie tylko właściwe użytkowanie techniczne produktu lecz również jego utrzymanie i
 niezbędny serwis. Zastosowanie nowoczesnej IT pozwala zapewnić nową jakość utrzymania, serwisu i
napraw, takich jak serwis i eksploatacja "na odległość".
• Faza recyklingu i likwidacji produktu określa co powinno stać się z produktem po zakończeniu jego
zaplanowanego cyklu życia. Wiek techniczny i zużycie produktu wpływa na różne parametry produktu
tak, że w końcu prowadzi do jego likwidacji lub recyklingu.

Cztery pierwsze fazy cyklu życia produktu są nazywane również procesem tworzenia produktu. Fazy te są
procesami i mają wpływ na produkt, np. rozwój produktu ma duży wpływ na kolejne fazy planowania produkcji i
wytwarzania.

Szczególnie ważna jest faza rozwoju produktu. W tej fazie określana jest waga i trwałość produktu, powstaje
najwięcej kosztów, itd. Z drugiej strony projektowanie produktu ma wpływ na wymagania liczbowe innych faz
jego cyklu życia. Rysunek 6 ilustruje niektóre z tych wymagań.

Aby wszystkie te wymagania mogły być spełnione, konieczne jest zdefiniowanie procedur modelowania poprzez
analizę wszystkich procesów. Rezultatem analizy łańcucha procesów może być implementacja oprogramowania
służącego do modelowania i projektowania produktu.

Rysunek 6. Klasyfikacja wymagań fazy projektowania z cyklu życia produktu.

1.6. Model procesu

W procesie rozwoju produktu, łańcuch procesu może być rozpatrywany jako sekwencja wzajemnie połączonych,
pojedynczych procesów. Wspomagany komputerowo proces oparty na tych łańcuchach procesu może być
złożony z wybranych kombinacji różnych metod CAD/CAM pomocnych w wykonaniu tych procesów i tym samym
umożliwia stworzenie procedur CAD/CAM.

Definicja łańcucha procesów:

Łańcuchy procesów są formalną, hierarchiczną i strukturalną kombinacją metod przetwarzania informacji
(produkcji, przetwarzania i wymiany danych) dla osiągnięcia wspólnego celu.
Biorąc pod uwagę tę definicję, łańcuch procesu może być rozumiany jako celowo uporządkowane połączenie
procesów. W sieci procesów, łańcuch może być dekomponowany na pojedyncze procesy, a te z kolei na funkcje.
Funkcje te nazywane są funkcjami podstawowymi, reprezentują one najniższy poziom i nie można ich już dalej
dzielić.

Dane są przetwarzane podczas trwania procesów. Stanowią one wejścia i wyjścia funkcji. Z tego powodu dane
mogą również kontrolować wynik przepływu danych, zmianę statusu, jak również wyzwalać inne funkcje.

Jak pokazano na rysunku 7 składniki przetwarzania procesów mogą być rozumiane jako:

1. Funkcje lub czynności, które mogą być wykonywane;

2. Sekwencje i wzajemne odwołania do czynności pomiędzy nimi;
3. Rola organizacyjna "Wykonywanie" i odpowiednie relacje;
4. Niezbędne zasoby do wykonania procesu (współpracownik, systemy przetwarzania danych, maszyny,
itp.).

Rysunek 7. Składniki koncepcji przetwarzania

Zbiór i prezentacja takiego łańcucha procesu jest przeprowadzana głównie poprzez zastosowanie modeli
informacji opartych na analizie funkcji i przepływie danych. Dlatego też strategię można podzielić na
następujące etapy:

• Definicje łańcucha procesu, definiowanie zakresu, złożoności i ograniczeń

• Analizy funkcji i przepływu danych
• Zestawienie koncepcji technicznej i organizacyjnej
• Wdrożenie

Graficzna ilustracja tych etapów znajduje się na rysunku 8.

 Rysunek 8. Od definicji do prezentacji procesu sekwencyjnego

1.7. Wymiana danych produktu

Wymiana danych produktu pomiędzy odpowiednimi systemami użytymi w różnych sektorach produkcji, może
zostać przedstawiona jak na rysunku 9.

W celu zwykłej wymiany informacji CAD takich jak rysunki techniczne, BOM, itp. informacja najpierw musi zostać
stworzona, wydrukowana a następnie przekazana. Odbiorca powinien zinterpretować przykładowe rysunki a
następnie jeszcze raz wprowadzić niezbędne informacje do swojego systemu przetwarzania danych.

W przypadku cyfrowego transferu danych przy użyciu interfejsu, system przetwarzania danych tworzy
specyficzny lub neutralny format danych, który może być czytany i interpretowany przez system odbiorcy.

Zintegrowane systemy są wspomagane poprzez zastosowanie różnorodnych, zależnych od wykorzystania

podsystemów.

Model wewnętrzny takiego systemu musi być dostępny jako ogólna reprezentacja informacji, niezależna od
konkretnego zastosowana. Taki model nazywany jest modelem produktu.
 Rysunek 9. Typy wymiany informacji w procesie rozwoju produktu

Obecny stan technologiczny w wymianie danych produktu

Aktualny stan technologiczny opiera się głównie na wymianie danych w specyficznych zastosowaniach
systemów. Wymiana ta jest charakteryzowana przez zależne od systemu dane i formaty jak również przez
formaty danych opartych na zestandaryzowanych interfejsach. (rysunek 10).

W cyklu życia produktu istnieje tendencja do integracji modelu produktu zawierającego wszystkie istotne dane.
Wymaga to spójnego modelu danych produktu wykorzystującego trójwymiarowe modele obejmujące wszystkie
przedsięwzięcia i wszystkie lokalizacje. Taki zintegrowany model danych produktu może być zrealizowany tylko
przy użyciu standardowych interfejsów i formatów danych. Może to pomóc w stworzeniu uniwersalnej wymiany
danych jak również rozwiązać problemy archiwizacji danych

Rysunek 10. Aktualne metody wymiany danych produktu

Integracja danych przy użyciu modeli danych produktu

W przyszłości nieelastyczne systemy przetwarzania danych zastąpione zostaną koncepcją umożliwiającą
realizację następującej strategii jako:

Otwarte systemy sprzętowe i programowe oparte na standardowych interfejsach.

Architektura systemów przetwarzania danych technicznych pokazana jest na rysunku 11.

Systemy przetwarzania danych muszą wykorzystywać model danych produktu bazujący na spójnych danych.
Muszą również dostarczać niezbędnych operacji do tworzenia i manipulowania danymi produktu. Dane produktu
w fazach cyklu życia produktu mogą być charakteryzowane przez różne wyróżniki zależne od stopnia abstrakcji i
zastosowania. Z tego powodu ważne jest powszechne i standardowe rozumienie danych z cyklu życia produktu.
Taką standaryzacje oferuje norma ISO standard 1303 "Reprezentacja i wymiana danych produktu" (ang."Product
Data Representation and Exchange") znana powszechnie jako STEP (Standard wymiany danych modelu
produktu) (ang.Standard for the Exchange of Product Model Data).

Głównym założeniem tego standardu jest możliwość rozłożenia danych produktu na:

• dane potrzebne do zdefiniowania produktu,

• dane potrzebne do reprezentacji produktu,
• dane potrzebne do prezentacji produktu.

Przy użyciu takiego rozróżnienia i uwzględniając przepływ danych w łańcuchu procesu, można rozwinąć metody
transformacji do przekształcenia danych produktu w dane definicji produktu dla jego reprezentacji i prezentacji.
Ponadto możliwe jest tworzenia pochodnych formatów dla różnych formatów prezentacji i reprezentacji.

Rysunek 11. Przyszłościowa architektura przetwarzania danych technicznych.

2. Metody, narzędzia i techniki

W ciągu ostatnich dziesięcioleci opracowano wiele wspomaganych komputerowo metod modelowania procesów.
Metody te przynoszą następujące korzyści:

• ułatwienie tworzenia i kontroli modeli i dokumentów,

• utworzenie dokumentów i modeli, które można bezpośrednio wykorzystywać i przetwarzać,
• utworzenie specyfikacji, którą można wykorzystywać do tworzenie dedykowanych aplikacji.

Najważniejsze z metod, narzędzi i technik zostaną omówione w poniższych podrozdziałach.

2.1. SADT/IDEF0
Celem Analizy Strukturalnej i Techniki Projektowania (SADT - Structured Analysis and Design
Technique) jest organizowanie, przedstawianie i dostarczanie bezpośrednich technik do identyfikacji
wszystkich informacji niezbędnych do zilustrowania procesów. SADT jest narzędziem do strukturalizacji
informacji, które pozwala lepiej zrozumieć procesy i rozwiązywać konkretne problemy. Dlatego SADT jest
wykorzystywany głównie do podejmowania decyzji i strukturalizacji faz analizy i projektowania w procesie
modelowania. SADT nie dostarcza kompletnej specyfikacji.

SADT jest techniką opracowaną w 1974 przez Douglasa T. Ross i firmę SofTech. Od tego czasu metoda ta
stosowana jest w procesie planowania, w analizie wymagań i w procesie projektowania. Metoda ta została
rozbudowywana tak, aby stosując ją, móc wcześniej zrozumieć potrzeby użytkownika i uwzględnić je w
projekcie. SADT nie wykształcił się z technik projektowania, lecz raczej był rozbudowywany przez rozpatrywanie
problemów powiązanych ze zdefiniowanymi wymaganiami.

Integration Definition for Function Modeling (IDEF0) rozszerza zakres SADT. W swojej oryginalnej formie
zawiera obydwie definicje języka modelowania graficznego (syntaktykę i semantykę), a także opis obszernej
metodologii tworzenia modeli.

IDEF0 i jego poprzednik SADT są najlepiej zweryfikowanymi systemami metod, służącymi do opisu i
projektowania kompleksowych systemów oraz procesów w przedsiębiorstwach.

Modele IDEF0 składają się z trzech typów informacji:

• diagramów graficznych,
• tekstu,
• słownika.

Te wymienione powyżej typy informacji odnoszą się wzajemnie do siebie. Diagram graficzny jest głównym
komponentem modelu IDEF0, zawierającym prostokąty, strzałki, połączenia łączące prostokąty/strzałki i łączące
relacje. Prostokąty reprezentują funkcje, zdefiniowane jako działania, procesy lub transformacje. Funkcje te są
rozbijane lub dekomponowane na bardziej szczegółowe diagramy, dopóki opisywany obiekt nie znajdzie się na
odpowiednim dla celu projektu poziomie szczegółowości. Najwyższy poziom diagramu w modelu dostarcza
ogólnych lub abstrakcyjnych opisów reprezentowanego obiektu. Następująca po tym diagramie seria diagramów
potomnych (podrzędnych) wprowadza więcej informacji o obiekcie.

Jak pokazano to na rysunku 1, model IDEF0 wskazuje główne czynności oraz wejście, kontrolę, wyjście i
mechanizmy powiązane z każdym głównym działaniem. Modele IDEF0 pozwalają opisać obraz procesu, wejścia
(I), kontroli (C) nad procesem, wyjścia (O) i mechanizmów (M) zachodzących w procesie (wspólnie odnoszą się
one do ICOM)
 Rysunek 1. IDEF0 - ICOM

Każdy z modeli powinien posiadać diagram kontekstowy najwyższego poziomu, na którym obiekt modelu
mógłby być reprezentowany poprzez pojedyncze prostokąty ze strzałkami. Diagram taki nazywany jest
diagramem A-0. Strzałki łączące diagram z funkcjami poza obszarem obiektu tworzą centrum modelu. W
momencie, kiedy pojedynczy prostokąt reprezentuje cały obiekt, nazwa opisującą go, wpisywana wewnątrz
prostokąta jest nazwą główną. Ta sama reguła dotyczy strzałek łączących, ponieważ reprezentują one
kompletny zbiór zewnętrznych połączeń z obiektem. Diagram A-0 określa również zakres lub granicę modelu, a
także jego orientację.

Pojedyncze funkcje reprezentowane na diagramie kontekstowym najwyższego poziomu, mogą być

dekomponowane na podfunkcje, poprzez tworzenie diagramów podrzędnych (child diagrams). Kolejno, każda z
podfunkcji może być dekomponowana, każda tworzy kolejny, niższy poziom diagramu podrzędnego. Na danym
diagramie kilka, żadna lub wszystkie funkcje mogą być dekomponowane. Każdy diagram podrzędny zawiera
podrzędne prostokąty i strzałki, które dostarczają dodatkowych informacji na temat prostokątów nadrzędnych.

Diagram może być powiązany z tekstem opisującym go. Tekst powinno używać się do objaśniania właściwości,
przepływów, połączeń pomiędzy prostokątami w celu objaśnienia ich wzajemnego oddziaływania, jak również do
objaśniania istotnych cech modelu. Natomiast nie powinno używać się tekstu do niepotrzebnego opisu znaczeń
prostokątów i strzałek.

Słownika używa się do definiowania akronimów, słów kluczowych i wyrażeń, które zostały użyte w połączeniu z
diagramem graficznym. Jednak definicje użyte w słowniku musza być jasne i powszechnie zrozumiałe, gdyż
powinny umożliwiać poprawną interpretację zawartości modelu.

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych zostanie bardziej szczegółowo wyjaśniony SADT i IDEF0 oraz w dodatkowo podane zostaną
przykłady IDEF0.

2.2. EPC
Metoda Event-Driven Process Chain (EPC) została opracowana w Instytucie Systemów Informatycznych
(IWi) Uniwersytetu Saarland w Niemczech przy współpracy z SAP AG. Jest ona kluczowym elementem
koncepcji modelowania SAP R/3 dla celów business engineering. Metoda ta opiera się na koncepcji sieci
stochastycznych i sieciach Petri'ego.

Metoda EPC skupia się na modelowaniu biznesowym wykonywanym przez operatora. Jest ona opracowana do
modelowania ogólnych zachowań łańcucha procesu.

EPC umożliwia modelowanie procesu jako trwającej w czasie i/lub logicznej sekwencji funkcji. W metodzie EPC
proces może być rozumiany jako ilość funkcji wywołanych przez jedno lub więcej zdarzeń.

Funkcje są połączone przez zdarzenia. Zdarzenie może być scharakteryzowane przez swój status i datę. Jak
zaznaczono to też wcześniej, zdarzenia mogą wyzwalać funkcje. Zdarzenia kontrolują funkcje. Jednak mogą być
one również rezultatem funkcji. Powinny być rozumiane jako główny element kontroli procesu. Wiele funkcji
może być wynikiem jednego zdarzenia. Z drugiej strony, niekiedy kilka funkcji musi się zakończyć przed
wyzwalającego jakiegoś zdarzenia (patrz rysunek 2).

Funkcję rozpoczyna i kończy co najmniej jedno zdarzenie. W skutek tego zdarzenie wyzwalające nazywane jest
zdarzeniem początkowym, a zdarzenie powstałe w wyniku wykonania funkcji nazywane jest zdarzeniem
końcowym (patrz rysunek 2).

Rysunek 2. EPC - Funkcje i zdarzenia.

Metoda EPC bazuje na notacji przedstawionej na rysunku 3.

 Rysunek 3. EPC - notacja

Poprzez połączenie funkcji i zdarzeń z operatorami model procesu może być precyzowany (patrz rysunek 4)

Rysunek 4. EPC - przykładowy model

W celu umożliwienia modelowania złożonej sekwencji operacji z zachowaniem jasności i przejrzystości, metoda
EPC została poszerzona.Rozszerzona metoda extended Event-Driven Process Chain (eEPC) umożliwia
modelowanie łańcuchów procesów sterowanych zdarzeniami. Dodatkowo w metodzie tej możliwe jest
modelowanie obrazu organizacji i danych (zobacz również ARIS).

Tak więc metoda eEPC zawiera podstawowe elementy metody EPC:

• zdarzenia
• funkcje.
a dodatkowo następujące elementy:

• jednostki organizacyjne
• dane.

Metoda eEPC bazuje na notacji przedstawionej na rysunku 5.

Rysunek 5. eEPC - notacja

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych zostanie bardziej szczegółowo wyjaśniona metoda EPC i eEPC oraz w dodatkowo podane zostaną
przykłady.

2.3. ERM
Entity Relationship Model (ERM) został zaproponowany w 1970 roku przez Petera Chena i innych . Celem
tworzenia modeli metodą ERM, jest dostarczenie powszechnego, półformalnego i wygodnego modelu
komunikacji pomiędzy użytkownikami i producentami oprogramowania. Metoda ta jest wystarczająco prosta do
zrozumienia przez użytkowników (klientów) i wystarczająco dokładna dla producentów do projektowania.
Wykorzystuje ona diagramy ERD (Entity Relationship Diagrams), które są wizualnym, obrazowym opisem
relacji pomiędzy różnymi obiektami. Diagram ERD przedstawia na dużym rysunku, aktualnie tworzony produkt.
Istnieje kilka różnych sposobów rysowania diagramów ERD.

Niektóre z encji łączą się poprzez relacje, które zazwyczaj opisywane są przez czasowniki. Sprzedawcy
dostarczają materiały. Ludziom towarzyszą zdarzenia. Relacje posiadają liczebniki. Liczebnik identyfikuje numer
konkretnej encji w relacji z inną encją. Jeżeli 1 osoba zajmuje 1 stanowisko pracy i stanowisko pracy jest
zajmowane przez jedną osobę, to relacja ta jest relacją 1 : 1. Na 1 stanowisko pracy składa się wykonywanych n
zadań, a każde zadanie jest częścią jednego stanowiska pracy. Jest to relacja 1 do n. M studentów może
uczęszczać na n lekcji, co jest relacją m : n i oznacza, że każdy student może uczęszczać na n lekcji, a na każdą
lekcję może uczęszczać m studentów. Te trzy typy relacji pokazano na rysunku 6.
 Rysunek 6. ERM - relacje

Jak przedstawiono to na rysunku 7, składnikami diagramów ERD są:

• prostokąty reprezentujące encje,

• elipsy reprezentujące atrybuty,
• romby reprezentujące relacje,
• linie łączące atrybuty z encjami i encje z relacjami.

Liczebnik relacji może być umieszczony nad linią.

Rysunek 7. Przykład diagramu ERD.

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych zostanie bardziej szczegółowo wyjaśniony model ERM oraz w dodatkowo podane zostaną
przykłady modeli ERM.

2.4. UML
Pierwsze metody wspomagające tworzenie oprogramowania zorientowanego obiektowo, takie jak analiza
obiektowa metodą Bocha, obiektowa analiza strukturalna metodą Shlaera/Mellora i analiza strukturalna metodą
Yourdona, wykorzystywały znacznie różniące się prezentacje, które w niektórych częściach bardzo różniły się od
tradycyjnego modelowania danych/funkcji. Zawierały one fazy cyklu życia oprogramowania jak proces
modelowania (przykładowo oferowane przez SADT) lub niewystarczającą implementacje. Ponadto, dostępna
była niewielka ilość oprogramowania wykorzystująca te metody. Porównawcze zestawienie istniejących metod
obiektowo zorientowanych analiz i projektowania zostało przeprowadzone przez Uniwersytet w Twente.

Na początku lat dziewięćdziesiątych w obszarze programowania w C++ popularna była metoda analizy
obiektowej Boocha. Metoda ta uwzględnia komercyjny, techniczny jak również czasowy zakres oprogramowania
i nie jest ograniczona analizą statyczną jak metoda projektowania strukturalnego Coada i Yourdona. Oprócz
analizy obiektowej, Techniki modelowania obiektowego Jima Rumbaugha również cieszą się dużą popularnością
inżynierów oprogramowania. Techniki te zawierają analogie do analizy strukturalnej.

W miarę upływu czasu potrzeba ustandaryzowania notacji stawała się nieunikniona. W 1995 Booch i Rumbaugh
rozpoczęli pracę nad połączeniem swoich metod. Rezultatem tego było opracowanie metody Unified Method
(UM).Krótko po opracowaniu metody UM, obydwie metody zostały połączone przez Ivara Jacobsona.
Doprowadziło to do integracji tzw. use caseów. Ponieważ metoda trzech przyjaciół (nazwano tak Boocha,
Rumbagha i Jacobsona) stała się bardzo popularna i powszechna, jej ujednolicenie dało podstawę do
powstaniaquasi-standardu ujednoliconego języka modelowania (UML - Unified Modeling Language).

Język UML został sprecyzowany przez organizację OMG. Uszczegółowiona wersja 1.3 UML na rynku dostępna
jest od marca 2000 roku. Organizacja OMG definiuje UML jako język służący do uszczegóławiania, wizualizacji,
budowy i dokumentacji artefaktów zachodzących w systemach informatycznych, jak również do modelowania
przedsiębiorstw. UML reprezentuje zbiór najlepszych praktyk inżynierskich, których zastosowanie prowadzi do
udanego modelowania dużych i skomplikowanych systemów.

Głównymi różnicami pomiędzy metodami funkcjonalnymi a obiektowymi są:

• orientacja klasowa
• orientacja problemowa
• orientacja procesowa
• orientacja iteracyjna

Jako, że UML zbudowany jest w oparciu o zasady programowania obiektowego zawierającego analizy obiektowe
prawdopodobnie jest on również efektywny w prezentacji encji świata rzeczywistego.

Zaprojektowanie procesu tworzenia oprogramowania w sposób ewolucyjny, możliwe jest dzięki zastosowaniu
iteracyjnego i inkrementalnego cyklu życia oprogramowania. W iteracyjnym i inkrementalnym cyklu życia
postępy występują jako serie iteracji które ewoluują ku systemowi końcowemu.

Każda z iteracji zawiera jeden lub więcej z następujących elementów:

• wychwycenia wymagań,
• analiza,
• projektowanie,
• wdrożenie,
• testowanie.

Na początku cyklu życia, nie są znane jeszcze wszystkie wymagania złożonego systemu. Dlatego, musi być
możliwa modyfikacja wymagań w późniejszych fazach cyklu życia. Zmiany są przewidywane we wszystkich
fazach.

Zastosowanie tego typu modelu cyklu życia zmniejsza ryzyko. Ryzyko jest szacowane we wczesnych fazach
cyklu życia i korygowane podczas rozwoju w kolejnych iteracjach. Ryzyko towarzyszy każdej iteracji a każde jej
pomyślne ukończenie zmniejsza to ryzyko. Budując system w ten sposób wcześnie lokalizuje się i łagodzi ryzyko.
Rezultatem tego podejście jest zmniejszenie ryzyka połączone z minimalnym nakładem kapitału.

Rysunek 8 przedstawia iteracyjny proces tworzenia oprogramowania.

 Rysunek 8. Iteracyjny proces tworzenia oprogramowania.

Business-Oriented Software Engineering (BOE) Process

Proces biznesowy jest zbiorem działań, które traktują obiekt jako wejście i dodają mu wartość tak aby
wymagania zostały spełnione. Zatem, model procesu biznesowego jest zbiorem elementów, przedstawiającym
zbiór czynności. Celem tworzenia modelu procesu biznesowego jest lepsze zrozumienie, analiza, ulepszenie lub
zmiana procesu biznesowego.

Proces BOE nie jest zdefiniowaną procedurą, lecz szkieletem wzoru procesu, który może zostać zaadoptowany w
konkretnym obszarze zastosowań. Niezbędne są szczegółowe specyfikacje zależne od architektury obszarów
zastosowań, wymagań, itd.

Tworzenie obiektowych aplikacji opiera się na procedurze tworzenia oprogramowania komercyjnego o

następujących cechach:

• sterowanie przypadkami użycia (use case),

• ukierunkowanie na architekturę,
• iteracyjność i inkrementalność.

Komponenty procesu BOE zostaną wyjaśnione poniżej:

Sterowanie przypadkami użycia:

Przypadki użycia (use cases) mogą być rozumiane jako punkty rozpoczynające obiektowe tworzenie
oprogramowania. Pomiędzy diagramami"use case" a aktualnymi "use case" rysowane są wyróżniki.

Korporacja Rational Software Corporation definiuje przypadki użycia jako zbiory przykładów przypadków
użycia. Podczas gdy przykład przypadku użycia jest definiowany jako sekwencja działań, system wykonując te
działania przynosi widoczne rezultaty.

Każdy przypadek użycia ma swoje własne zadanie do wykonania. Zebranie wszystkich przypadków uzycia
tworzy wszystkie możliwe sposoby wykorzystania systemu do wsparcia procesów biznesowych. (zobacz także
process analysis).

Przykładem przypadku użycia może być przypisanie konkretnemu produktowi numeru. Taki przypadek użycia
musi szczegółowo opisać dedykowany mu proces przepływu. przypadek użycia może lub musi zostać podzielony
na łatwe do zarządzania jednostki. Suma przypadków użycia nie powinna przekraczać cyfry 5 w projekcie lub
rocznie.
W diagramach przypadków użycia reprezentowane są relacje pomiędzy przypadkami użycia i uczestnikami
(actors) oraz pomiędzy różnymi przypadkami użycia. Oznacza to, że prezentowany jest kontekst procesu
biznesowego. W diagramach przypadków użycia możliwe jest tworzenie trzech różnych relacji:

• «include» (zawieranie)

Relacja ta pokazuje, że ścieżka jednego z przypadków użycia zawiera się w innym. Zazwyczaj
występuje ona kiedy kilka przypadków uzycia dzielonych jest na prostsze etapy.

• «generalization» (uogólnianie)

Ta relacja pokazuje, że jeden przypadek użycia jest odmianą innego.

• «extend» (rozszerzanie)

Relacja ta ustanawia lepiej kontrolowaną formę rozszerzenia niż relacja generalization. Tutaj podstawa
przypadku użycia deklaruje punkty zakresu.

W diagramach przypadku użycia, przypadek użycia jest reprezentowany przez owal, a uczestnicy
reprezentowani są jako "człowieczek" lub prostokąt. Uczestnicy nie stanowią części systemu. Różnica pomiędzy
uczestnikiem a indywidualnym użytkownikiem systemu polega na tym, że uczestnik reprezentuje raczej
szczególną klasę użytkownika niż użytkownika właściwego. Kilku użytkowników pełni tę samą rolę, co oznacza
że mogą być jednym i tym samym uczestnikiem. W takim przypadku, każdy użytkownik stanowi przykład
uczestnika. Relacje include i extended są reprezentowane przez kreskowane strzałki, którym towarzyszy
odpowiedni tekst «include» lub «extend». Generalizacje (uogólnienia) są reprezentowane przez linie ciągłe z
zamkniętymi grotami. Dodatkowo granica systemu morze być przedstawiona jako prostokąt, zawierający
wszystkie dedykowane przypadki użycia. Na poniższym rysunku 20 przedstawiono przykład diagram przypadku
użycia i dedykowanych symboli. Przykład z rysunku 20 zawiera przypadki użycia dedykowane wspomnianym
wcześniej przyporządkowaniom numerów elementów poszczególnym produktom.

Rysunek 9. Przykład diagramu przypadku użycia i dedykowanych symboli

Przypadek użycia może jedynie opisywać zewnętrzne zachowanie systemu, który może być zrealizowany przez
użytkownika. Wewnętrzne zachowanie systemu nie jest brane pod uwagę. Jest to ważne ze względu na to, że
przypadki użycia używane są jedynie do analizy wymagań a nie tworzenia samego oprogramowania.

Większość przypadków użycia opisuje działania wspomagane przez oprogramowanie. Ale w razie konieczności,
mogą również opisywać działania takie jak ręczne magazynowanie (manual warehousing). Przypadki użycia
mogą być postrzegane jako zapisana surowa struktura opisująca zdarzenia i dedykowane oddziaływania
wzajemne.
Zgodnie z zaleceniami Rational Software Corporation szablon (template) przypadek użycia powinien składać się
z następujących części:

1. Nazwy przypadku użycia (Use Case Name)

2. Krótkiego opisu (Brief Description)
3. Przepływu Zdarzeń(Flow of the Events)
o Przepływ podstawowy
o Przepływy alternatywne
4. Wymagań specjalnych (Special Requirements)
5. Warunków początkowych ( Pre-Conditions)
6. Warunków końcowych ( Post-Conditions)
7. Punktów rozszerzeń ( Extension Points)

Na początku procesu BOE przypadki użycia tworzone są systematycznie. Te przypadki użycia stanowią
podstawę dla następnych kroków procesu.

Ukierunkowanie na architekturę:

W trakcie procesu tworzenia oprogramowania, należy wziąć pod uwagę zróżnicowany charakter architektury
oprogramowania już istniejącego. Dlatego właśnie trudne jest zaprojektowanie ogólnej struktury systemu.
Według Rational Software Corporation architektura oprogramowania nie powinna być jedynie brana pod uwagę
w odniesieniu do struktury i zachowania ale również użycia, funkcjonalności, wydajności, elastyczności,
ponownego użycia, zrozumiałości, ograniczeń ekonomicznych i technologicznych, względów sprzedaży oraz
estetyki.

Jak to przedstawiono na rysunku 10 systemy są zbiorami połączonych podsystemów i komponentów

Rysunek 10. System jako zbiór połączonych podsystemów i komponentów

W procesie BOE termin "ukierunkowanie na architekturę" ilustruje konieczność wzięcia pod uwagę wszystkich
wymienionych cech charakterystycznych architektury oprogramowania.

Iteracyjność i inkrementalność:

Iteracja oznacza rozbicie procesu tworzenia na kilka równorzędnych kroków. Każdy krok iteracji dostarcza części
wyniku. Słowo inkrementalny oznacza, że możliwości systemu zwiększają się z każdym krokiem procesu.

Proces iteracyjny w trakcie tworzenia oprogramowania przedstawiony jest na rysunku 11.

 Rysunek 11. Proces iteracyjny w procesie tworzenia oprogramowania

Rysunek 11 pokazuje, że proces tworzenia oprogramowania może być podzielony na cztery następujące fazy :

• analizę wymagań,
• projektowanie wstępne i tworzenie komponentów,
• tworzenie iteracyjno-inkrementalne, oraz
• test systemu i wdrożenie.

Każda z tych faz może być podzielona na pojedyncze działania. Faza tworzenia iteracyjno inkrementalnego
oznacza sam proces tworzenia oprogramowania.

Modelowanie procesów biznesowych z wykorzystaniem

diagramów aktywności UML.
Diagramy aktywności łączą różne podejścia różnorodnych technik takich jak event diagrams (diagramy
zdarzeń) Jima Odella, diagramy stanu i sieci Petri'ego.

Według Rational Software Corporation workflow procesów biznesowych (zobacz:analiza procesów opisuje
co powinno być wykonane w celu dostarczenia wartości dla dedykowanego uczestnika biznesowego. Przypadek
użycia biznesowy składa się z sekwencji działań które razem, produkują coś dla uczestnika biznesowego.
Przepływ workflow często składa się z podstawowych przepływ i jednego lub więcej przepływów
alternatywnych (por. szablon przypadku użycia). Struktura workflow opisana jest graficznie przy pomocy
diagramu działań.

Diagram działań workflow bada przydzielanie zadań lub działań, które realizują cele biznesowe. Działanie może
być zadaniem ręcznym lub automatycznym, które zakańcza pewną część pracy (work). Diagram aktywności
stanowi specjalny przypadek diagramu typu "statechart", w którym wszystkie lub większość stanów są stanami
działań oraz w którym wszystkie lub większość przemian jest wyzwalanych po ukończeniu akcji.

Diagram aktywności może zawierać następujące elementy:

• Przemiany pokazują jakie stany działań następują po sobie. Do tego rodzaju przemian można odnosić
się jako do przemian kończących.
• Przemiany pokazują jakie stany działań następują po sobie. Do tego rodzaju przemian można odnosić
się jako do przemian kończących.
• Decyzje dla których zdefiniowano zestaw warunków ochronnych. Warunki ochronne decydują, która
przemiana, z zestawu przemian alternatywnych występuje po ukończeniu działani
• Słupki podziału lub synchronizacji używane są do przedstawiania równoległych pod-przepływów.
Diagram działań może być podzielony na ścieżki przy użyciu ciągłych pionowych linii. Każda ścieżka
reprezentuje odpowiedzialność za część workflow, przenoszoną przez część organizacji.

W UML, stany działań przedstawione są jako prostokąty z owalnymi końcami. Okrąg reprezentuje punkt
początkowy a okrąg z dodatkowym pierścieniem reprezentuje zakończenie workflow. Przemiany są
reprezentowane przez strzałki. Prostokąty symbolizują specjalny status obiektu. Poziome i pionowe słupki służą
w UML jako symbole dla synchronizacji i podziału.

Kryteria wybor są reprezentowane przez romby. Przepływy obiektowe są zilustrowane przez linie przerywane.
Pionowe linie przerywane obrazują ścieżki.

Zamieszczony poniżej rysunek 12 przedstawia diagram działań uproszczonego procesu biznesowego

zarządzania zmianami

Rysunek 12. Diagram aktywności uproszczonego procesu biznesowego w zarządzaniu zmianami.

Dostępny jest jedynie kompletny przykład UML realizujący proces tworzenia oprogramowania uproszczonego
procesu biznesowego w zarządzaniu zmianami. Oprócz wprowadzonego uprzednio przypadku użycia i
diagramów działań realizuje on również inne dodatkowe diagramy UML, które nie są objaśnione w tym rozdziale.

Narzędzia CASE nie wspomagają w wystarczający sposób diagramów aktywności. Podczas modelowania procesu
biznesowego, w teraźniejszości, UML i jego diagramy aktywności nie dostarczają dostatecznie wyrazistego i
uniwersalnego charakteru metod jak EPC lub narzędzi takich jak ARIS Toolset.

Informacje podstawowe jak również te dla zaawansowanych dotyczące UML można znaleźć na Object
Management Group (OMG) lub Rational Software Corporation.

Linki do oprogramowania UML, przykładów itp. można znaleźć tutaj.

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych zostanie bardziej szczegółowo wyjaśniony UML oraz w dodatkowo podane zostaną przykłady.

2.5. XML
W 1969, GML (Generalized Markup Language) został opracowany przez Moshera, Lorie i Goldfarba -
współpracowników IBM. W 1986 roku GML został ustandaryzowany przez International Organization for
Standardization (ISO). GML został nazwany SGML (Standard Generalized Markup Language). Możliwości
oferowane przez SGML są wyjątkowo wydajne. SGML może być również używany do wymiany danych
technicznych. Niestety SGML jest bardzo złożony, a odpowiednie narzędzia są bardzo drogie. Uniemożliwiło to
jego szerokie rozpowszechnienie.

W roku 1996, World Wide Web Consortium (W3C) rozpoczął proces projektowania rozszerzalnego języka
wyższego poziomu, łączącego elastyczny i wydajny charakter SGML z szeroką akceptowalnością HTML. Tak
więc eXtensible Markup Language (XML) może być postrzegany jako podzbiór (element składowy) SGML.
XML jest dużo prostrzy niż SGML. Dodatkowo XML poprawia istniejące protokoły internetowe i oprogramowanie
do łatwego przetwarzania i wymiany danych.

XML 1.0 został zaprojektowany przez W3C w lutym 1998 roku. Druga edycją XML jest dostępna od października
2000 roku (Extensible Markup Language (XML) 1.0 (druga edycja)).

XML jest często nazywany kodem ASCII Internetu.

XML posiada wszystkie cechy, które czynia HTML tak popularnym. Chociaż go nie zastępuje. Ponieważ HTML
operuje na danych i daje możliwość ich prezentacji, XML odnosi się tylko do danych

W XML definicja prezentacji danych wykonywana jest za pomocą tzw. Arkusza stylizacyjnego (Style Sheets).
Przez użycie tego arkusza projektujący prezentację mogą zdefiniować formaty i zasady prezentacji danych.
Przez użycie wspólnych arkuszy w całej firmie można uzyskać jednakowy "wygląd" projektów.

Techniki używane do tworzenia w XML różnią się złożonością i wyrafinowaniem. Najprostszą techniką jest tzw.
Cascading Style Sheet (CSS). Techniki te nie wywodzą się bezpośrednio z rodziny XML. Ich użycie poszerzało
się w miarę jak twórcy XML zapożyczali je ze specyficznego świata sieci. Techniki CSS stanowią proste
przyporządkowanie specyficznych informacji stylizacyjnych dokumentom XML. Podobnie jak w przypadku
procesora tekstu można to porównać z przyporządkowaniem typu czcionki, koloru i innych szczegółów stylowi w
dokumencie Word.

Innym sposobem adresowania stylu jest Extensible Stylesheet Language (XSL). Ta pochodna XML powstała
przez połączenie stylu przypisań CSS z XML. Programiści używają XLS do określania sposobu mapowania danych
XML w postać wizualną. Inaczej niż w przypadku CSS, XSL umożliwia przypisanie stylów (stylizację) opartą na
zawartości danych XML i wykonywanie przetwarzania przez zagnieżdżenie kodu tekstu w arkuszu stylizacyjnym
XSL.

Dobrze ustrukturalizowane dokumenty XML składają się z 3 części (patrz rysunek 13):

• opcjonalny prolog - tutaj przykładowo DTDy (patrz poniżej) mogą być powiązane.
• Body dokumentu, składająca się z jednego lub więcej elementów, i w formie zhieralizowanego, które
może również zawierać dane charakterystyczne. elementy są definiowane poprzez tagi (np.
<book>Text</book>). W przeciwieństwie do HTML, w którym musi wystąpić tag początkowy (np.
<book>) i tag końcowy (np. </book>)
• opcjonalny epilog, który zawiera komentarze oraz instrukcje przetwarzania (PI).
Każdy element może posiadać atrybuty, które są specyfikowane w DTD.

Rysunek 13. Strukturalne dokumenty XML.

Document Type Definitions (DTD) wykorzystuje formalną gramatykę do specyfikacji struktury i wartości
dopuszczalnych w dokumentach XML.

W DTD używane są 4 typy deklaracji wyższego poziomu:

• ELEMENT - deklaracja typu elementu XML

• ATTLIST -deklaracja atrybutów , które mogą być używane w specyficznych typach elementów i
możliwych wartości tych atrybutów.
• ENTITY - deklaracja ponownego użycia zawartości (podobna do INCLUDE znacznika w C/C++)
• NOTATION - format deklaracji dla zewnętrznych zawartości nie był przewidziany do analizy składniowej
(np. dane cyfrowe) i zewnętrzne aplikacje które przechowują zawartość.

Definicje DTD są nawiązaniem do stosownego wejścia w prologu plików XML.

<!DOCTYPE books SYSTEM http://dik.de/books.dtd>

Dla wielu domen istnieją odpowiednie definicje DTD, np. Chemical Markup Language (CML). Z powodu
bazowania na XML CML pozwala użytkownikom wizualizować i publikować molekularne struktury w Internecie.

Stosowane dzisiaj dziedziny XML można podzielić na następujące obszary:

• Stylizacja - różna prezentacja danych

• Informacja i dokumentacja produktowa - strukturalne przetwarzanie danych w elektronicznych
instrukcjach obsługi, katalogach serwisowych, itd.
• zarządzanie wiedzą - obiektowo zorientowane zarządzanie dokumentacją (dokumentacje techniczne
mogą być modelowane i administrowane cyfrowo)
 • wymiana informacji podczas procesów - podczas każdej fazy używane są specyficzne przetwarzanie
danych, dokumentów i aplikacji. To często powoduje ponowne użycie przetwarzania danych w całym
procesie. W tej dziedzinie aplikacji użycie XML i dostarczenie danych procesu przez XML może być
widziane jako rozwiązania.
• archiwizacja danych - Okres użycia danych często przekracza te z dedykowanych aplkiacji. XML moze
być użyty jako format archiwizacji danych.

Oprócz wprowadzenia aplikacji XML CML wykorzystywany jest w obszarach takich jak:

• Synchronized Multimedia Integration Language (SMIL)

• Scalable Vector Graphics (SVG)
• Extensible HyperText Markup Language (XHTML)
• Mathematical Markup Language (MathML)

Dobrą pomoc z zakresu XML można znaleźć na University of Aarhus.

Kilka darmowych narzędzi XML można znaleźć tutaj.

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych zostanie bardziej szczegółowo wyjaśniony XML oraz w dodatkowo podane zostaną przykłady.

3. STEP
3.1. Wprowadzenie
STEP (Standard wymiany danych modelu produktu [ang. Standard for the Exchange of Product Model Data]) jest
właściwie serią norm (ISO 10303), rozwijanych przez ekspertów z całego świata. Dostarcza ona neutralną,
interpretowalną przez komputer, reprezentację danych produktu danych produktu pochodzących z jego cyklu
życia, niezależnych od systemów hard- i software. STEP jest zbiorem międzynarodowych standardów
zbudowanych wokół zintegrowanej architektury z obszaru specyficznych protokołów aplikacyjnych (AP) i
ogólnie zintegrowanych zasobów. AP rozbija STEP możliwe do zarządzania i zrozumienia części, umożliwiające
łatwiejsze ich wdrażanie.

Reprezentacja danych produktu i procesu wprowadzona przez STEP równolegle z niezbędnymi mechanizmami i
definicjami, umożliwia sprawną i efektywną wymianę danych produktu. Ta wymiana pomiędzy różnymi
systemami komputerowymi i środowiskami połączona jest z pełnym cyklem życia produktu, zawierającym
projektowanie, wytwarzanie, użytkowanie, utrzymywanie i likwidacje produktu. Dane produktu powstałe podczas
tych procesów wykorzystywane są do wielu celów. Takie wykorzystanie pociąga za sobą konieczność
korzystania z wielu systemów komputerowych, z których niektóre mogą być zlokalizowane wewnątrz różnych
organizacji. W celu lepszego wykorzystywania danych produktów, organizacje powinny móc reprezentować dane
swoich produktów we wspólnym mogącym je zinterpretować systemie komputerowym. Dlatego wymagane jest
generowanie kompletnych i spójnych danych produktów, które mogłyby być przetwarzane przez różne systemy
przetwarzania danych.

STEP jest zorganizowany jako części normy, które były publikowane oddzielnie. Jak zilustrowano to na rysunku 1
części te są jedną z następujący serii:

• metod opisu,

Forma metody opisu (opisana w ISO 10303 w części 1 do części 19) opiera się na standardzie STEP

• zintegrowane zasoby,

Zintegrowane zasoby zawierają właściwe modele danych STEP. Modele te mogą być interpretowane
jako elementy budujące bloki (blocks) w STEP. Występują następujące kategorie zintegrowanych
zasobów: zasoby ogólne (generic) (numerowane w ISO 10303 w serii 40), zasoby aplikacyjne
(aplication) (seria 100), aplikacja - interpretowanie konstrukcji (AIC, seria 500) i moduły aplikacyjne
(seria 1000).

• protokoły aplikacji,
 Protokoły aplikacji (AP, seria 200) są używane do opisu określonego zastosowania danych produktu.
Protokoły aplikacji są używane nie tylko do opisu danych produktu, ale także wtedy gdy dane są
używane w modelu.

• zestawy testów wstępnych

W ISO 10303 zestawy testów wstępnych są opisane w serii 300. Zawierają one dane testowe i kryteria
użyte do oceny zgodności produktów oprogramowania STEP z odpowiednim AP.

• metody wdrażania

W STEP metody wdrażania (seria 20) opisuje odwzorowanie formalnej specyfikacji z STEP do
reprezentacji używanej we wdrażaniu STEP.

• testowanie zgodności

W STEP testowanie zgodności (seria 30) dostarczą informacji o metodach testów zgodności software ze
standardem STEP, dostarcza informacji na temat zestawów testów wstępnych i wymagań dla
laboratoriów testujących.

Rysunek 1. Architektura dokumentu STEP

Do reprezentowania danych produktu, STEP używa formalnego języka specyfikacji EXPRESS. Użycie formalnego
języka pozwala na precyzyjną i konsekwentną reprezentację oraz ułatwia wdrażanie. STEP wykorzystuje
protokoły aplikacji (AP) do wyszczególnienia reprezentacji danych produktu dla pojedynczej lub większej ilości
zastosowań. Oczekuje się, kilkaset protokołów aplikacji (AP) może zostać rozwiniętych w celu wsparcia
zastosowań przemysłowych, w których wykorzystywany może być STEP.

Celem użycia STEP jest wprowadzenie mechanizmu, który zdolny jest do opisania danych produktu w ciągu
całego jego cyklu życia niezależnie od poszczególnych systemów. Opis ten jest odpowiedni nie tylko przy
neutralnej wymianie plików lecz również może służyć jako podstawa wdrażania oraz jako wymiana danych w
bazach danych produktu a także w archiwizacji. Celem jest zintegrowana baza danych produktu, umożliwiająca
dostęp i użyteczność wszystkich zasobów niezbędnych do wspomożenia cyklu życia produktu.

Produkty oparte na normie STEP bazują zasadniczo na AP203 i AP214 i stają się dostępne w użyciu technicznym
(patrz poniżej). Jednak STEP prezentuje potężniejsze i skuteczniejsze technologie od tych aktualnie wdrażanych,
co jest przedstawiane przez liczne środowiska R&D (badawczo-rozwojowe).
3.2. EXPRESS i EXPRESS-G
W odróżnieniu od wielu innych norm, ISO10303 wspiera technologie informatyczne. Pośród wszystkich
standardów ISO 10303 jest pierwszym standardem o podejściu, w którym normatywny tekst standardu obejmuje
komputerowy język interpretacji - język modelowania informacji EXPRESS.

W EXPRESS i EXPRESS-G najczęściej stosowana składnia elementów do modelowania informacji jest

następująca:

• SCHEMA

Schema jest obiektem większym niż wejścia, definiujące zakres w którym zadeklarowane są obiekty.
Obiekty w schema mają podobne znaczenie lub cel. Mimo iż obiekty są logicznie podzielone na grupy
to kolejność obiektów w schema nie jest ważna.

• ENCJE

Encje są klasą informacji zdefiniowaną przez wspólne atrybuty i ograniczenia; możliwa jest
dziedziczność relacji.

• TYP

W EXPRESS i EXPRESS-G możliwe są różne rodzaje TYPÓW elementów. Te różne typy mogą być
klasyfikowane jako:

o Proste typy danych (Simple Data Types)

Proste typy danych określają dziedziny najmniejszych jednostek danych w EXPRESS. Jednostki
te nie można podzielić na mniejsze, rozpoznawalne przez EXPRESS.

 INTEGER (liczby całkowite)

 REAL (liczby rzeczywiste, wymierne i niewymierne)
 NUMBER (liczby)
 STRING (łańcuch znaków)
 BOOLEAN (TRUE lub FALSE)
 LOGICAL (TRUE, FALSE lub UNKNOWN)
 BINARY (sekwencja bitów, 0 lub 1)
o Zagregowane typy danych (Aggregation Data Types)

Zagregowane typy danych mają jako dziedziny, zbiory wartości z danego podstawowego typu
danych. Wartości tego podstawowego typu danych nazywane są elementami zagregowanego
zbioru. EXPRESS dostarcza czterech rodzajów zagregowanych typów danych. Te zagregowane
typy danych to:

 ARRAY

ARRAY jest uporządkowanym zbiorem o określonym rozmiarze. Jest on indeksowany

przez sekwencję liczb całkowitych.

 BAG

BAG jest nieuporządkowanym zbiorem, w którym dozwolone są powtórzenia. Liczba

elementów w wykazie może się różnić i może zostać wymuszona przez definicję typu
danych.

 SET

SET jest nieuporządkowanym zbiorem elementów, w którym dowolne dwa elementy

nie mogą być równe. Liczba elementów w wykazie może się różnić i może być
wymuszona przez definicje typu danych.
  LIST

LIST jest sekwencja elementów, które są udostępniane według ich pozycji. Liczba
elementów w wykazie może się różnić i może być wymuszana przez definicję typu
danych.

o Konstukcyjne typy danych (Constructed Data Types)

W EXPRESS występują dwa rodzaje konstukcyjnych typów danych: ENUMERATION i SELECT. Te

dwa typy danych mają podobną strukturę semantyczną i są wykorzystywane do wprowadzania
podstawowej reprezentacji zdefiniowanych typów danych.

 SELECT

Typ danych SELECT zawiera w swojej dziedzinie połączenie dziedzin nazwanych

typów danych z listy wyboru. Typ danych SELECT jest uogólnieniem każdego named
typu danych ze swojej listy wyboru.

 ENUMERATION

Dziedziną typu danych ENUMERATION jest uporządkowany zbiór nazw. Nazwy

reprezentują wartości wyliczonego typu danych. Nazwy te są wyznaczane przez
identyfikatory i nazywane składnikami wyliczenia.

o Nazwane typy danych (Named Data Types)

Nazwane typy danych można zadeklarować w formalnej specyfikacji. Występują tam dwa
rodzaje nazwanych typów danych: typy danych encji i definiowane typy danych.

 Typy danych encji (Entity Data Types)

Typy danych encji są ustalane przez deklaracje ENTITY. Typ danych encji jest
przypisany poprzez jego użycie do identyfikatora encji. Typ danych encji jest
odwołaniem do tego identyfikatora.

 Definiowane typy danych (Defined Data Types)

Definiowane typy danych są deklarowane poprzez deklaracje TYPE. Definiowany typ

danych jest przydzielony przez użytkownika do typu identyfikatora. Definiowany typ
danych jest odwołaniem do tego identyfikatora.

• ATRYBUT (ATTRIBUTE)

Deklaracja atrybutu ustala relacje pomiędzy typem danych encji, a typem danych określanych przez
atrybut.

Nazwa reprezentacji atrybutu odgrywa role poprzez połączenie wartości w kontekście encji, w których
występuje atrybut.

Występują trzy rodzaje atrybutów:

o Jawny (Explicit)

Atrybut, którego wartości powinny być dostarczone przy kolejnej realizacji do stworzenia
określonych wejść.

o Pochodny (Derived)

Atrybut którego wartość jest w pewien sposób liczona.

o Odwrócony (Inverse)
 Atrybut, którego wartość składa się z konkretnych encji, których używa się w szczególnej roli.

• REGUŁA (RULE)

Reguły lokalne są twierdzeniami dotyczącymi domeny instancji encji i dlatego stosuje się je dla
wszystkich instancji typu danych tej encji. Występują dwa rodzaje reguł lokalnych. Reguły wyjątkowości
(uniqueness) kontrolują wyjątkowość wartości atrybutów spośród wszystkich aktualnych typów danych
encji. Reguły dziedzinowe, zwane także regułami "gdzie" (where rules), opisują inne ograniczenia
wartości atrybutów typu danych danej encji.

• FUNKCJA (FUNCTION)

Funkcja jest algorytmem, operującym na parametrach i procedurach, którego rezultatem jest

pojedyncza wartość specyficznego typu danych. Wywołanie funkcji w wyliczanym wyrażeniu ocenia
końcową wartość już w momencie wywołania. Funkcja powinna kończyć się wywołaniem instrukcji
RETURN. Wartość wyrażenia z przyłączoną instrukcją RETURN, definiuje rezultat utworzony przez
wywołanie funkcji.

• PROCEDURA (PROCEDURE)

Procedura jest algorytmem, otrzymującym parametry z wywołania i operującym na nich w taki sposób
aby uzyskać stan końcowy. Zmiany parametru wewnątrz procedury są tylko odbiciem wywołania, kiedy
parametr formalny poprzedza słowo kluczowe VAR.

Wykazy EXPRESS i EXPRESS-G diagramów w normie STEP AP214 na stronie głównej (DiK), Niemcy. ( EXPRESS
listings and EXPRESS-G diagrams of STEP AP214 ).

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych podane są informacje szczegółowe oraz wiele przykładów języka EXPRESS. Dodatkowo zostaną
wprowadzone i wyjaśnione odpowiednie symbole EXPRESS-G.

3.3. STEP - Protokoły aplikacji

Jak wcześniej wspomniano, na najwyższym poziomie w hierarchii STEP są skomplikowane modele danych
modele danych używane do opisu specyficznych aplikacji danych produktu. Te części są znane jako protokoły
aplikacji (AP) i opisują nie tylko do czego dane są używane w opisie produktu, lecz również jaki sposób są
używane w modelu. AP używają zintegrowanych zasobów w zdefiniowanych połączeniach i konfiguracjach do
wyszczególnienia modelu danych wybranych faz cyklu życia produktu. AP są ponumerowane od 200.

Na poniższej liście znajdują się aktywne Protokoły aplikacji:

• AP201 Explicit Draughting

• AP202 Associative Draughting
• AP203 Configuration Controlled 3D Designs of Mechanical Parts and Assemblies
• AP207 Sheet Metal Die Planning and Design
• AP209 Composite and Metallic Structural Analysis & Related Design
• AP210 Electronic Assembly, Interconnection and Exchange
• AP212 Electrotechnical Design and Installation
• AP213 Numerical Control Process Plans for Machined Parts
• AP214 Core Data for Automotive Mechanical Design Processes
• AP215 Ship Arrangement
• AP216 Ship Moulded Forms
• AP217 Ship Piping
• AP218 Ship Structures
• AP219 Manage Dimensional Inspection of Solid Parts or Assemblies
• AP220 Process Planning, Manufacturing, Assembly of Layered Electrical Products
• AP221 Functional Data and Their Schematic Representation for Process Plants
• AP223 Exchange of Design and Manufacturing Product Information for Cast Parts
• AP224 Mechanical Product Definition for Process Planning Using Machining Features
• AP225 Building Elements Using Explicit Shape Representation
 • AP226 Ship Mechanical Systems
• AP227 Plant Spatial Configuration
• AP230 Building Structural Frame: Steelwork
• AP231 Process Engineering Data --- Process Design and Process Specifications of Major Equipment
• AP232 Technical Data Packaging Core Information and Exchange
• AP233 Systems Engineering Data Representation
• AP234 Ship Operational Logs, Records, and Messages
• AP235 Materials Information for the Design and Verification of Products
• AP236 Furniture Product Data and Project Data

Produkty powiązane poprzez normę STEP, dostępne na rynku bazują zasadniczo na AP203 i AP214. Z tego
powodu poniżej zostaną omówione te dwa protokoły.

AP203: Konfiguracja kontrolująca projektowanie

projektowanie 3D części mechanicznych i elementów
montażowych (Configuration Controlled 3D Designs of
Mechanical Parts and Assemblies)
Zakres stosowania AP203 jest następujący:

• produkty posiadające części mechaniczne i montażowe,

• definicja danych produktu i dane kontroli konfiguracji odnoszące się do fazy projektowania i rozwoju
produktu,
• zmiana projektu i danych w relacji do dokumentacji zmian procesu,
• pięć typów reprezentacji kształtu, zawierają następujące części:
o krawędzie i powierzchnie bez topologii,
o geometryczny model krawędziowy z topologią,
o granice powierzchni z topologią,
o reprezentacja fragmentami powierzchni ograniczających i
o reprezentacja powierzchniami ograniczającymi,
• alternatywną reprezentację danych w różnych dyscyplinach podczas fazy projektowania cyklu życia
wyrobu,
• identyfikacja rządowych, przemysłowych, firmowych lub innych wymagań dotyczących projektowania,
przetwarzania, obróbki powierzchni i materiałów wskazywanych przez projektanta produktu,
• identyfikacja rządowych, przemysłowych lub innych standardów części w celu włączenia ich do ich do
projektu produktu,
• dane niezbędne do śledzenia uruchomienia procesu,
• dane niezbędne do śledzenia zgodności projektu, jego postaci lub kontroli konfiguracji produktu,
• dane identyfikujące dostawcę produktu lub projektu, które są wymagane przez organizację, a są
zastrzeżone przez dostawcę,
• identyfikacja i odwołanie do umowy zgodnie z którą jest jest projektowana część,
• identyfikacja normy bezpieczeństwa części lub elementów montażu,
• dane lub rezultaty testów i analiz używane jako dowód konieczności zmian w projekcie.

Poza zakresem AP203 są:

• dane lub rezultaty testów i analiz, które nie są dowodem na konieczność zmian w projekcie,
• dane prowadzące do zmian w projekcie, przed jego wprowadzeniem, powstałe podczas początkowych
etapów projektowania,
• dane definiujące produkt i dane kontroli konfiguracji, odnoszące się do każdej fazy cyklu życia produktu
innej niż projektowanie,
• dane biznesowe do zarządzania tworzonym projektem,
• alternatywne reprezentacje danych z różnych dziedzin poza planowaniem (np. dziedzina wytwarzania),
• użycie geometrii konstrukcyjnej w celu reprezentacji obiektów,
• dane prezentacji wizualnej kształtu lub dane kontroli konfiguracji.
AP214: Główne dane w mechanicznym projektowaniu
procesów dla przemysłu samochodowego Core Data
for Automotive Mechanical Design Processes)
Zakres AP214 obejmuje wymianę informacji pomiędzy różnymi aplikacjami wspomagającymi proces rozwoju
pojazdu.

Zakres stosowania AP214 jest następujący:

• produkty producentów pojazdów i ich dostawców zawierają części, zestawy części, narzędzia i zestawy
narzędzi. Części te wchodzą w skład karoserii, jednostki napędowej, podwozia i nadwozia. (Narzędzia te
obejmują specyficzne dla wytwarzanego produktu różne technologie wytwarzania takie jak formowanie,
przekształcanie, rozdzielanie, powlekanie, montaż; typowe technologie dla wstępnego formowania to
formowanie lub odlewanie, dla przekształcania to gięcie lub kucie, dla rozdzielania to frezowanie lub
toczenie dla powlekania to malowanie lub natapianie, dla montażu to spawanie i nitowanie).
• informacja w planie procesu zawiera relacje pomiędzy częściami i narzędziami używanymi do
wytworzenia części oraz pomiędzy etapami pośredniczącymi w tworzeniu części lub narzędzi,
• dane definicji produktu i dane kontroli konfiguracji odnoszą się do fazy projektowania i tworzenia
produktu,
• zmiany projektu zawierają monitorowane wersje produktu i pokrewne dane dokumentujące zmiany
procesu,
• zarządzanie naprzemienne reprezentacją części i narzędzi podczas fazy projektowania,
• identyfikacja standardu części bazujących na międzynarodowych, krajowych lub przemysłowych
standardach i bibliotekach części opartych na konwencjach przyjętych przez przedsiębiorstwo lub w
projekcie,
• udostępnienie i zgodność danych dla dla różnych wariantów danych produktu,
• dane identyfikujące dostawcę produktu i informacje z kontraktu,
• każdy z ośmiu typów reprezentacji kształtu części lub narzędzia:
o reprezentacja krawędziowa 2D,
o reprezentacja krawędziowa 3D,
o reprezentacja powierzchni ograniczonych geometrycznie,
o reprezentacja powierzchni ograniczonych topologicznie,
o reprezentacja fragmentami powierzchni ograniczających (Faceted boundary representation),
o reprezentacja powierzchniami ograniczającymi (Boundary representation, B-rep),
o reprezentacja złożonych kształtów,
o reprezentacja CSG (Constructive Solide Geometry).
• reprezentacja kształtów części lub narzędzi, będąca mieszanką typów reprezentacji kształtów
podanych powyżej (model hybrydowy),
• dane odnoszące się do reprezentacji kształtu produktu,
• reprezentacja fragmentu kształtu części lub narzędzia poprzez formowanie elementów,
• dokumentacja produktu reprezentowana przez spójny szkic projektowy,
• odniesienie do dokumentacji produktu reprezentowane w formie lub formacie innym niż
wyszczególnione przez ISO 10303 (inne formy lub formaty mogą być np. modelami glinianymi,
cyfrowymi danymi w innych standardach takich jak dane NC zgodne z ISO 6983, lub danymi
tekstowymi zgadnie z ISO/IEC 8879 ,Standard Generalized Mark-up Language (SGML)),
• symulacja danych dla opisu struktur kinematycznych i konfiguracji zadań dyskretnych
• właściwości części lub narzędzi,
• stan powierzchni,
• dane tolerancji,

Poza zakresem AP214 są:

• dane definiujące produkt, odnoszące się do wszystkich faz cyklu życia produktu nie związanych z
projektowaniem,
• dane biznesowe i finansowe do zarządzania planem projektu,
• ogólna prezentacja parametrów kształtu części lub narzędzi,
• dane opisujące pneumatyczne, hydrauliczne, elektryczne lub elektroniczne funkcje produktu,
• ciągłe kinematyczne symulacje w czasie,
• dane opisujące wejścia i wyjścia analiz elementów skończonych,
W celu uzyskania szczegółowych informacji o STEP AP214 prosimy odwiedzić stronę główną DiK, Niemcy.
detailed information

3.4. Rozwój protokołu aplikacyjnego

W rozdziale tym zostanie omówionych pięć głównych składników protokołu aplikacji STEP. Komponentami są:

• kontekst aplikacji, zakres i model działania aplikacji,

• wymagania informacyjne i odpowiadający im model referencyjny aplikacji
• tabela mapującą
• model interpretacyjny aplikacji, który wyszczególnia użycie zintegrowanych zasobów konstrukcyjnych
do reprezentacji informacji z aplikacji,
• uporządkowanie wymogów koniecznych do wdrożenia AP.

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych podane zostaną szczegółowe informacje na temat tych komponentów.

4. Business Process
Reengineering
4.1. Wprowadzenie
Business process reengineering (BPR) stał się nowym paradygmatem dla wszystkich firm z całego świata.
Podczas gdy Tayloryzm skupiał się na strukturalizacji funkcjonalnej opartej na wymaganym nakładzie pracy, BPR
bada efekty połączenia pomiędzy funkcjonalnością poszczególnych procedur. Aby zapewnić prawidłowe
funkcjonowanie procesów należy osiągnąć najwyższe standardy kwalifikacji pracowników.

Organizacja musi uwzględniać różnorodne czynniki mające wpływ na wydajność, np.:

• efektywność zasobów,
• efektywność procesów,
• efektywność rynku.

Firmy uważają, że rynek jest efektywny, kiedy wykorzystują jego wysoki potencjał. Za najbardziej efektywne
wykorzystanie zasobów przedsiębiorstwa można uznać wykorzystanie potencjału ludzkiego i zasobów
operacyjnych. Efektywność procesowa wymaga procesów skupionych na celach korporacji. Pomiędzy tymi
parametrami efektywności występuje konflikt.

Pomimo tych konfliktów w dzisiejszym biznesie silnie wymuszana jest orientacja procesowa. Firmy próbują
zdobyć efektywny rynek poprzez zwiększanie swojej konkurencyjności. Efektywność zasobów jest osiągana
kiedy czynniki potencjału ludzkiej wydajności i funkcjonowania są ekstremalnie elastyczne.

Procesy podstawowe powodują konkurencyjność firm. Są one interdyscyplinarne i zawierają się pomiędzy
płaszczyznami klienta i dostawcy. Występują dwie grupy kluczowych procesów podstawowych:

• logistyczne i
• rozwój produktu.

Jak zilustrowano to na rysunku 1 dookoła procesów podstawowych pogrupowane są procesy informacyjne i

koordynacyjne.
 Rysunek 1. Procesy podstawowe i procesy wspomagające.

Business process reengineering (BPR) lub business process management (BPM) omawia planowanie,
koordynowanie, kontrolę i wdrażanie procesów biznesowych. Główne cele BPR są następujące:

• poprawa orientacji na klienta,

• udoskonalenie przejrzystości procesu,
• zwiększenie efektywności procesu,
• poprawa koordynacji procesu,
• promowanie pracy grupowej,
• efektywne wykorzystywanie zasobów ludzkich, i
• poprawa jakości procesu (i produktu).

Cele te są podstawowymi alternatywami przedsiębiorstw. Są celami strategicznymi , np. wywierają wpływ na

wybór działań przedsiębiorstwa. Koncepcje planowania strategicznego są używane do modelowania procesów
podstawowych. Analizy strategicznych procesów biznesowych i definicja celów strategicznych, identyfikuje cele
kluczowe, obszary biznesu, nowe procesy biznesowe i słabe punkty w aktualnych procesach.

4.2. Analizy procesów

W BPR należy wykonać 9 kroków. Nie muszą one być wykonywane w ścisłej kolejności. Te podstawowe kroki są
zilustrowane na rysunku 2 i zostaną wyjaśnione poniżej:

• definicja celów procesu

• identyfikacja procesu i granica procesu
• zdefiniowanie procesu
• modelowanie procesu
• analiza i szacowanie procesu
• optymalizacja procesu
• strategia migracji
• konwersja procesu
• kontrolaprocesu

Podstawowe zawartości tych 9 podstawowych kroków zilustrowano na poniższym rysunku 2.

Rysunek 2. Analiza procesowa

W przypadku procesów biznesowych zawierających działania powtarzające się, wskazane jest zastosowanie
komputerowo wspomaganego procesu sterowania przepływem. Systemy te nazywane są systemami
zarządzania przepływem pracy (Workflow Management Systems).

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych podane zostaną informacje szczegółowe objaśniające powyższe 9 kroków.

4.3. Computer Supported Cooperative Work

W związku ze wzrostem złożoności nowych produktów, a także z koniecznością skrócenia czasu wejścia
produktu na rynek, oczywista staje się potrzeba intensyfikacji współpracy w tworzeniu nowych produktów. W
równoległych procesach pracy, np. podczas concurrent design i simultaneous engineering, ważny jest
wysoki poziom komunikacji. Potrzebna jest synchronizacja dostępnych danych i mechanizmów konferencyjnych.
Te niezbędne mechanizmy i narzędzia są dostarczane przez tak zwane systemy CSCW (systemy
komputerowego wspomagania procy grupowej, ang. Computer Supported Cooperative Work).

CSCW jest definiowana jako współpraca pomiędzy osobami i zespołami, przy użyciu technologii informatycznych
wspierających komunikację i wymianę danych.
Charakterystyczne dla narzędzi i technologii CSCW jest korzystanie z szeroko rozpowszechnionych systemów
komputerowych, jak również wspieranie komunikacji pomiędzy użytkownikami technikami audio i video, oraz
rzeczywistością wirtualną. Celem jest wspieranie procesów grupowych i zwiększanie efektywności pracy
grupowej poprzez korzystanie z dostępnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

Systemy CSCW promują współpracę pomiędzy ludźmi. Dzisiaj systemy takie są używane w celu umożliwienia
niezbędnego workflow i funkcji wewnątrz przedsiębiorstwa. Jak zilustrowano to na rysunku 3 systemy CSCW
mogą dzielić się na następujące klasy:

• systemy komunikacyjne,

Systemy tej klasy są najbardziej powszechne. Używane są one one do pokonywania odległości
geograficznych i różnic czasowych w globalnym procesie tworzenia produktu. Przykładami takich
systemów jest poczta elektroniczna, poczta głosowa, poczta wideo jak również systemy konferencyjne
(komputerowe systemy konferencyjne, audio systemy konferencyjne i wideo systemy konferencyjne).

• systemy informacyjne,

W pracy grupowej zorientowanej procesowo bardzo ważna jest administracja i dystrybucja danych.
Aplikacje, które umożliwiają dystrybucję danych (np. wymiana danych) udostępniają różnym
użytkownikom symultaniczny transfer danych. Systemy te wspierają pracę grupową i wykorzystuje się
je do zwiększenia efektywności pracy w grupie. Przykładami są systemy współautorskie i
dystrybuowane kalendarze grupowe.

• komputerowe systemy pracy grupowej

Systemy te dostarczają użytkownikom grup potrzebną infrastrukturę i zasoby. Znanych jest pięć
podklas tych systemów:

1. systemy planowania - mają zastosowanie w administrowaniu i koordynowaniu zasobami.

2. edytory grupowe - popularny sposób tworzenia dokumentów (tekstu, rysunków lub obrazków).
3. systemy ekspertowe - pomagają w podjęciu decyzji powiązanym osobą
4. systemy sesyjne - wspiera aktywność sesji.
5. systemy dystrybucyjne hypertekstu (np.intranet, extranet, i technologia internetowa).

• systemy zarządzania przepływem pracy ( workflow management systems).

Przy użyciu tego typu struktur strukturalnych można kontrolować i administrować czynnościami
operacyjnymi wewnątrz grup roboczych. Przepływ pracy jest końcową sekwencją działań. Rezultatami
są wejścia i wyjścia tych sekwencji. Zarządzanie Workflow zawiera wszystkie działania potrzebne do
modelowania, symulacji, wykonywania i kontrolowania przepływów pracy. System zarządzania
Workflow składa się z kilku narzędzi wspomagających zarządzanie Workflow.
 Rysunek 3. System klas CSCW

Dodatkowo, pod uwagę powinny być brane trzy niezależne technologicznie funkcje (patrz rysunek 5). Funkcjami
tymi są:

• komunikacja,
• koordynacja, oraz
• kooperacja.

Funkcja komunikacji oznacza komunikację pomiędzy kilkoma osobami. Funkcję koordynacji definiuje się jako
komunikację niezbędną do przetwarzania działań. Funkcja kooperacji zawiera wszystkie wysiłki komunikacyjne
niezbędne do zdefiniowania celów firmy.

Na rysunku 4 pokazano, w jaki sposób przy użyciu systemów CSCW można zrealizować integrację
odseparowanych zbiorów informacji (tekstu, danych, mowy, obrazów) i oddziałów firmy.
 Rysunek 4. Integracja systemów CSCW

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych podane zostaną informacje objaśniające świadome i nieświadome systemy CSCW.

4.4. Architektura Zintegrowanych Systemów

Informatycznych ARIS
Systemy CSCW pozwalają na udoskonalenie innowacyjnych procesów biznesowych rozumianych jako procesy
zorientowane na integrację workflow. Jednak w związku ze wzrostem stopnia skomplikowania wdrożeń,
dokumentacji i administracji różnych systemów IT, potrzebne jest stworzenie ram umożliwiających zarządzanie i
koordynacje działań wewnątrz różnorodnej architektury sieci komputerowych. Najbardziej znaną architektura
tego typu nazywana jest ARIS.

Architektura Zintegrowanych Systemów Informacyjnych (ARIS - Architecture of Integrated Information Systems)

jestunikalną i najbardziej znaną na świecie metodą optymalizacji procesów biznesowych i implementacji
systemów. ARIS dostarcza ogólną dokumentację wiedzy i integracji różnych metod modelowania od
dokumentacji procesów biznesowych aż do dokumentacji wdrożonych systemów. W celu prezentacji
następujących po sobie logicznych sekwencji zmian programu ARIS, używane są łańcuchy procesów (Event-
Driven Process Chains - EPC). Odpowiadające sobie wzajemnie diagramy wspierają integralny opis procesów
biznesowych na porównywalnym poziomie zagregowania.

Koncepcja ARIS jest architekturą służącą do opisu procesów biznesowych. Jest to możliwe dzięki płynnemu
tworzeniu kompleksowego opisu procesów biznesowych przy użyciu różnych stanów i faz modelu cyklu życia.
Koncepcja ta znana jest jako ARIS house i jest zilustrowana na rysunku 5. W koncepcji ARIS używane są metody
filtracji w celu ograniczenia metod ogólnych do metod podstawowych. Schemat organizacyjny może być użyty
do modelowania organizacji, drzewa funkcji do zbudowania diagramu hierarchii czynności (funkcji), a modele
terminologii technicznej (technical term model), takie jak eERM (Entity Relationship Models - ERM), do
strukturalizowania danych i przepływów danych. Podczas dokumentacji procesów biznesowych, na poziomie
podstawowym, dostępne są diagramy łańcuchów wartości dodanej. Tworzone są szczegółowe opisy przy użyciu
procesów biurowych, rozwiniętych łańcuchów procesów sterowanych zdarzeniami (eEPC) i diagramów
łańcuchów procesów (PCD).

Dodatkowo do tej selekcji metod opisujących definicje wymagań przedsiębiorstwa, ARIS jest również
zintegrowaną metodą do opisu koncepcji IT i implementacji systemów. Dzięki temu dokumentowane mogą być
np. zaimplementowane architektury sieciowe, elementy sprzętowe oraz logiczne struktury modułów i baz
danych.

Wszystkie opisane tu metody łączy fakt iż dzielą się one na typy modeli, obiektów, połączeń i przypisań. Dla
każdego z typu modeli (np. schematu organizacyjnego) istnieją specyficzne typy obiektów (np. jednostek
organizacyjnych, zadań, osób), które pozwalają na tworzenie specyficznych typów połączeń (np. "jest
odpowiedzialny technicznie", "jest odpowiedzialny kierowniczo", itd.)
 Rysunek 5. ARIS house

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych podane zostaną informacje szczegółowo objaśniające ARIS.

4.5. ARIS Toolset

Narzędzia ARIS (ARIS Toolset) jest oprogramowaniem pochodzącym z IDS Scheer wspomagającym koncepcję
ARIS. Z powodu wzajemnych połączeń z oprogramowaniem SAP R/3 software narzędzia ARIS są bardzo
popularne. Wszystkie funkcje, organizacja i modele procesów systemu R/3 są modelowane przy użyciu ARIS
Toolset.

Wykorzystując ARIS Toolset można definiować, analizować i optymalizować procesy biznesowe w każdym z
obszarów przedsiębiorstwa. W dobie e-biznesu, pozwala to na podejmowanie decyzji biznesowych. Możliwe jest
przeprowadzanie w ARIS Toolset symulacji rzeczywistych wykorzystania zasobów, rachunku kosztów działań, np.
decyzji make-or-buy. Możliwa jest również podstawowa komunikacja sieciowa zamodelowanych i
zoptymalizowanych procesów przedsiębiorstwa.

Centralnym elementem ARIS Toolset jest repozytorium, które umożliwia integracje jego podstawowych
komponentów. Jak przedstawiono to na rysunku 6, repozytorium zawiera meta dane (informacje o użytych
metodach), predefiniowane modele referencyjne i zdefiniowane modele referencyjne użytkownika. Dane te są
składowane w system zarządzania relacyjnymi bazami danych.

Rysunek 6. Komponenty ARIS Toolset

ARIS Toolset składa się z trzech modułów podstawowych (patrz rysunek 6). Moduły te opisywane są w
następujący sposób:
 • modelowanie przedsiębiorstwa - definicja departamentów i celów strategicznych przedsiębiorstwa
• zarządzanie modelem - definicja zawartości łańcuchów przyczyn i skutków dla celów strategicznych.
• proces analizy - analiza zależności przyczyn i skutków

Oprócz modułów podstawowych ARIS Toolset zawiera również moduły dodatkowe. Jak to przedstawiono na
rysunku 6, modułami tymi są:

• ARIS Easy Design - modelowanie procesów biznesowych

• ARIS Web Link - publikowanie w Internecie modeli zarządzania
• ARIS Simulation - dynamiczna symulacja procesów biznesowych
• ARIS ABC - analiza kosztów działań
• ARIS for R/3 - narzędzia implementacji SAP R/3

ARIS Toolset może być użyty według następującego scenariusza:

• analiza procesów biznesowych,

• wybór i implementacja standardu oprogramowania,
• ciągłe ulepszanie procesów biznesowych,
• certyfikat ISO 9000,
• rozwój własnego oprogramowania,
• implementacja aplikacji workflow,
• analiza kosztowa abc.

Jak wspomniano powyżej, narzędzia ARIS Toolset mogą być użyte nie tylko do reengineeringu procesów
biznesowych, lecz również w celu stworzenia podręcznika zarządzania jakością wymaganego podczas procesu
certyfikacji ISO 9000.
5. Wspomaganie procesów przez
IT
5.1. Systemy przetwarzania danych
Charakter informacji przetwarzanych w przemyśle wynika z faktu, iż systemy przetwarzania danych wpierają
specyficzne obszary produkcji. Innym powodem jest występowanie specjalnych systemów przetwarzania
danych, w szczególnych obszarach produkcji. Systemy te wykonują tam zadania specyficzne, dla których zostały
zaprojektowane, opracowane i wdrożone. Mogą być one wykorzystywane jako pojedyncze komponenty, a nie
jako zintegrowane systemy sieciowe.

Różnorodność systemów przetwarzania danych, opracowanych dla rozwiązywania specyficznych zadań w

zakładach produkcyjnych, wyraża się w terminologii, która charakteryzują następujące obszary:

• CAD (Computer Aided Design) - Komputerowo wspomagane projektowanie,

• CAE (Computer Aided Engineering) - Komputerowe wspomaganie prac inżynierskich
• CAP lub CAPP (Computer Aided Process Planning) - Komputerowo wspomagane planowanie procesu
produkcyjnego,
• CAM (Computer Aided Manufacturing) - Komputerowo wspomagane wytwarzanie,
• CAR (Computer Aided Robotics) - Komputerowe wspomaganie robotyki,
• CAQ (Computer Aided Quality Assurance) - Komputerowo wspomagane zapewnienie jakości,
• CAT (Computer Aided Testing) - Komputerowo wspomagane badania.

Bardziej szczegółowa terminologia została stworzona w celu opisu specyficznych aspektów w obszarach takich
jak:

• DMU (Digital Mock-Up) - makieta cyfrowa

• RPT (Rapid Prototyping Technologies) - Technologie Rapid Prototyping,
• FEA (Finite Element Analysis) - Analiza Metodą Elementów Skończonych, zwaną również FEM (Finite
Element Method) Metodą Elementów Skończonych,
• MBS (Multi Body Simulation) - symulacja kinematyczna wieloczłonowa.

W celu administracji i zarządzania danymi produktu i procesu utworzono następujące aplikacje systemów:

• EDM Engineering Data Management,

• ERP (Enterprise Resource Planning) - planowanie zasobów produkcyjnych przedsiębiorstwa.

Pozycja systemów informatycznych w strukturze funkcjonalnej przedsiębiorstw przemysłu maszynowego,

pokazane jest na rysunku 1.
 Rysunek 1. Zastosowanie systemów informatycznych w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstw przemysłu
maszynowego.

Pomimo możliwości stosowania powyższych systemów informatycznych samodzielnie, przeznaczone są one do

działania w środowisku zintegrowanym. Integracja ta opiera się na zintegrowanym modelu danych, znanym
powszechnie jako zintegrowany model produktu. Zintegrowany model produktu może być specyfikowany przez
sprzedawcę lub neutralnie jak ustanawia to technologia STEP (ISO 10303). W obu przypadkach konieczne jest
dostosowywanie wymagań i potrzeb do wymagań przedsiębiorstwa.

Więcej informacji na ten temat dostępnych jest na stronach dla użytkowników zarejestrowanych. Na
stronach tych podane są informacje szczegółowe na temat tych systemów

Połączone systemy przetwarzania danych

Fizycznie połączone systemy przetwarzania danych umożliwiają wymianę danych pomiędzy różnymi sektorami
produkcji. Połączenie systemów przetwarzania danych może zostać dokonane poprzez tak zwane:

• połączenia offline przy użyciu nośników danych (np. taśm magnetycznych, dyskietek, dysków
optycznych)
• połączenia online przy użyciu sieci komputerowej.

Integracja komputerowa tworzona jest poprzez ustawienia online systemów połączonych przez sieć
komputerową. Uwzględniając różne systemy przetwarzania danych, integracja komputerów w produkcji
wspomaganej komputerowo, prowadzi do architektury która, w zależności od wartości przetwarzanych danych,
oparta jest na czterech poziomach (patrz rysunek 2). Poziomami tymi są:

• Planowanie,
• Zarządzanie,
• Wykonywanie,
• Kontrolowanie.

Poziom planowania obejmuje wszystkie funkcje niezbędne do metodologicznego opracowania rozwiązań

technicznych odpowiednich w wytwarzaniu produktu. W zależności od opisu i deklaracji tych rozwiązań
rozpatrywane są różne decyzje ich realizacji. Wielokrotne powtarzanie rozwiązań prowadzi do ich adaptacji,
modyfikacji i optymalizacji.
Na poziomie zarządzania dostępne są informacje o rozwiązaniach technicznych, a w szczególności dotyczących
zlecenia produkcyjnego, rysunków technicznych, indeksów materiałowych ( bills of material - BOM),
planowania produkcji i sterowania NC. Różnorodne zlecenia produkcyjne są przetwarzane i koordynowane, a
niezbędne dane są dostarczane do sektorów produkcyjnych.Dodatkowo dane sterowania są dystrybuowane a
sekwencje produkcyjne i procedury wytwarzania są monitorowane.

Wykonanie zleceń rozpoczyna się i jest dalej monitorowane na poziomie wykonawczym. Na tym poziomie
zostają wykrywane problemy i źródła błędów. O źródłach błędów zawiadamiany jest poziom zarządzania.

Poziom kontrolny obejmuje wykonanie zleceń przy użyciu danych sterujących. O ewentualnym wystąpieniu
błędów zawiadamiany jest poziom zarządzania.

W celu uzyskania integracji komputerowej opartej na tej architekturze, systemu przetwarzania danych musi
spełniać następujące warunki:

• połączenie komputerowe poprzez tak zwany Local Area Networks (LAN) oraz możliwa komunikacja
pomiędzy poszczególnymi systemami przetwarzania danych,
• stworzenie jednolitej koncepcji składowania danych, która może być zrealizowana również poprzez
centralne lub rozproszone bazy danych, np. fizyczna dystrybucja baz danych,
• stworzenie jednolitej koncepcji archiwizacji, uwzględniającej archiwizacje długoterminową,
• stworzenie jednolitej koncepcji użytkownika oprogramowania, w celu jego efektywnego wykorzystania
przez użytkownika końcowego.

Rysunek 2. Zintegrowany przepływ informacji zależnych od poziomów organizacyjnych w komputerowo

wspomaganej produkcji.

5.3. Ważne łańcuchy procesów

Dane 3D-CAD opisujące produkt są zwykle przeznaczone do wielokrotnego użytku w kolejnych procesach.
Uzyskuje się to przez wymianę danych lub przez koncepcję współdzielenia danych. Podejście wymiany danych
opiera się na przesyłaniu sekwencji plików pomiędzy systemem CAD, a systemem z którym ma nastąpić
połączenie. Procedura wymiany danych wymaga oprogramowania do wymiany danych. Podział danych wymaga
użycia funkcji dostępu do danych produktu przechowywanych w bazach danych. W tym przypadku, dostęp ten
jest kontrolowany przez systemy EDM i TDM. Wymagania zarówno wymiany jak i podziału danych prowadzi do
powstania tak zwanych łańcuchów procesów.

Łańcuchy procesów wykorzystują dane produktu opisane w systemie CAD i inne systemy. Istnieje szereg
łańcuchów procesów, odgrywających ważną rolę w procesie rozwoju produktu. Najważniejszymi łańcuchami
procesów są:

• 3D-CAD - FEA,
• 3D-CAD - MBS,
• 3D-CAD - DMU,
• 3D-CAD - RPT,
• 3D-CAD - NC,
• 3D-CAD - RC,
• 3D-CAD - MC,
• 3D-CAD - TPD.

Rysunek 3 przedstawia wymienione powyżej łańcuchy procesów.

Rysunek 3. Łańcuchy procesów w wirtualnym rozwoju produktu

6. Wirtualne tworzenie produktu

- Aktualny stan wiedzy
6.1. Wprowadzenie
Efektywne zastosowanie nowoczesnej technologii informacji i komunikacji w przedsiębiorstwach przemysłowych
wymaga nowych strategii, odpowiedniej organizacji i stylów pracy. Wymagana jest również metodologia
projektowania, integrująca możliwości nowoczesnych technologii informacji i komunikacji. W oparciu o wyniki
doświadczeń naukowej edukacji inżynierów mechaniki wyróżniono pięć najważniejszych tematów
strategicznych:

1. Myślenie w kategorii procesów,

2. Rozwój i projektowanie bazujące na 3D CAD,
3. Dokumenty, które będą rozumiane jako prezentacja modeli cyfrowych,
4. Informacje cyfrowe dostępne dla wielu autoryzowanych użytkowników,
5. Wykorzystanie engineering data management (EDM) zintegrowane w systemy CAx.
Wykorzystanie systemów CAx w procesie rozwoju i projektowania, pokazują cztery główne strategie, które
przedstawiono na rysunku 1.

W pierwszej ramce systemy CAx nie są używane. Rozwój i projektowanie produktu odbywa się na papierze, a
powstałe dokumenty rozwiązań technicznych są wykorzystywane w rozwoju, dokumentacji i komunikacji.

W drugiej ramce systemy CAx zostały wprowadzone do terminologii rozwiązań. Systemy CAx wspomagają pracę
inżynierów w szukaniu rozwiązań technicznych, ale dokumentacja i komunikacja odbywa się ciągle na papierze.

W ramce trzeciej wprowadzono interfejsy w celu wymiany danych. Interfejsy te są zgodne ze standardami takimi
jak IGES (Initial Graphics Exchange Specification), SET (Standard d'Échange et de Transfert), VDAFS
(Flächenschnittstelle des Verbandes der deutschen Automobilindustrie) i STEP (Standard for the Exchange of
Product Model Data, ISO 10303) lub standardami przemysłowymi, takimi jak DXF (Data Exchange
Format).Interfejsy tego typu umożliwiają cyfrowa komunikację. Pierwsza tego typu komunikację utworzono jako
wymianę danych pomiędzy systemami CAD, lecz również znacznie więcej innych systemów CAx zostało
połączonych interfejsami. Pomimo to dokumentacja w dalszym ciągu powstaje w formie papierowej, przykładami
są rysunki techniczne, wykazy części lub indeksy materiałowe.

Rysunek 1. Obszary wykorzystywania CAx w procesie rozwoju i projektowania.

Obecnie celem ramki czwartej jest integracja baz danych zarządzanych przez systemy PDM oraz integracja
wymagań systemów CAx. Coraz powszechniejsze wykorzystywanie systemów CAx, powoduje powstawanie coraz
większej ilości modeli cyfrowych, co w rezultacie utrudnia korzystanie z dokumentacji papierowej zawierającej
informacje i wiedzę na temat modeli cyfrowych. Innym rezultatem są wymagania co do koherentnych modeli
cyfrowych, zwierających informacje na temat systemów CAx. Wymaganie te powodują powstawanie tak
zwanego zintegrowanego modelu produktu.

6.2. Koncepcje wirtualnego tworzenia

produktu
W wirtualnym tworzeniu produktu, proces rozwoju produktu zarządzany jest przez systemy PDM wspomagające
concurrent design i simultaneous engineering. W procesie tym, w celu rozwoju i zaprojektowania
innowacyjnego produktu, wykorzystywane są również przez inżynierów systemy informatyczne dużej mocy.
Głównym celem jest tutaj opisanie produktu poprzez model cyfrowy, a następnie przeprowadzenie analizy i
symulacji jego zachowania.

Zarządzanie procesem rozwoju produktu, ma na celu szybki czas produkcji przy zachowaniu wysokiej jakości i w
zaplanowanych kosztach. Innym celem jest zdolność tworzenia różnych wariantów i alternatyw produktu,
powodujących wzrost jego atrakcyjności.
Concurrent engineering i simultaneous engineering są metodami zarządzania, kontrolującymi cały proces
rozwoju, ulęgający zmianie z procesu sekwencyjnego na jednoczesny. Powoduje to pokrywanie się działań na
rzecz rozwoju produktu i często wymaga współpracy w przedsięwzięciu. Pokazano to na rysunku 2.

Zarządzanie concurrent engineering i simultaneous engineering w procesie wirtualnego tworzenia produktu,

jego organizacja jest szczególnie ważna. Pociąga to za sobą konieczność zarządzania projektem, uruchomienie
kontroli, zmianę zarządzania, zarządzanie dokumentacją i danymi, jak również zarządzanie strukturą
produktu. Zarządzanie tymi obszarami umożliwiają systemy EDM, które są zgodne z wymaganiami tego typu
przedsięwzięć.

Rysunek 2. Concurrent engineering i simultaneous engineering w wirtualnym tworzeniu produktu.

Szereg systemów informatycznych o dużych mocach jest wykorzystywanych przy wirtualnym tworzeniu
produktu. Systemy te wymagają zmiany w kulturze pracy, a szczególnie zmiany stylu pracy z dokumentami
papierowymi na pracę opartą o cyfrowy model produktu. Z tego powodu proces rozwoju produktu nazywany jest
często wirtualnym tworzeniem produktu.

W wirtualnym tworzeniu produktu, proces rozwoju produktu wykorzystuje systemy CAD, już we wczesnej fazie
projektowania wstępnego. W szczególności wykorzystuje się systemy 3D-CAD w projektowaniu kształtu. Oprócz
reprezentacji geometrycznej produktu i jego struktury, systemy 3D-CAD zawierają również dane produktu, takie
jak dane materiałowe, technologiczne i tak zwane features (rysunek 3).
 Rysunek 3. Przegląd zastosowań systemów w wirtualnym tworzeniu produktu.

Systemy CAD często komunikują się systemami DMU. Wykorzystują one dane ze struktury produktu i
przybliżonej reprezentacji geometrycznej, przekształcając je w dane kinematyczne. Pozwala to na dokonywanie
analiz zachowań kinematycznych produktu, jak również na analizy procesów montażowych i demontażowych.
Zazwyczaj dane fizyczne produktu nie występują w systemach DMU.

Prototypy wirtualne zawierają fizyczne dane produktu uwzględniające wykorzystanie ich w specyficznych
obszarach, takich jak mechanika, elektryka, elektronika jak również logistyka. Przy prototypach wirtualnych
wykorzystuje się zazwyczaj systemy analiz elementów skończonych (systemy FEA), jak również systemy MBS.
Przy pomocy tych systemów dokonuje się analiz i symulacji zachowania produktu fizycznego.

Produkt wirtualny jest cyfrowym modelem produktu obejmującym zbiory danych pochodzących z systemów
CAD, DMU oraz z systemu wirtualnego prototypu. Nauka interesuje się rozwojem analiz i symulacji wirtualnego
produktu. Wynikiem tego zainteresowania jest stworzenie projektu iViP (zintegrowane tworzenie wirtualnego
produktu), w którym rzeczywistość wirtualna wykorzystywana jest w symulacji zachowania produktu.

Fabryka wirtualna wykorzystuje zasady tworzenia wirtualnego produktu do analizy i symulacji wytwarzania,
tworzenia i testowania procesów. Podejście takie stosowane jest np. przy rozwoju wirtualnych obrabiarek i
wirtualnych procesach wytwarzania. Rysunek 4 pokazuje wykorzystanie wirtualnego procesu wytwarzania
analizującego i symulującego proces deformacji części.
 Rysunek 4. Analiza i symulacja procesu deformacji części.

Oprócz tych analiz i symulacji, w procesie rozwoju produktu, pod uwagę powinny być brane również inne
czynniki. Dlatego powinno się tworzyć tak zwane łańcuchy procesu, uwzględniając wspieranie kolejnych
obszarów zastosowań (rysunek 5).

Takie łańcuchy procesu wykorzystują dane produktu generowane podczas procesów tworzenia, rozwoju i
projektowania oraz połączenia systemów. Systemami tymi są systemy technicznego rozwoju produktu (systemy
TPD), komputerowego wspomagania planowania i programowania NC (systemy CAP i NC) oraz planowania
zasobów produkcyjnych (systemy ERP).

Jako, że wirtualne tworzenie produktu nie ogranicza się jedynie do mechaniki, to znacznie więcej dyscyplin
naukowych powinno być zaangażowanych w model produktu - multidyscyplinarny model produktu.
 Rysunek 5. Łańcuchy procesów w wirtualnym tworzeniu produktu.

6.3. Multidyscyplinarny Model Produktu

Funkcjonalność produktu opiera się zazwyczaj na różnych właściwościach fizycznych. Produkty takie nazywane
są produktami multidyscyplinarnymi. Obecnie większość dzisiejszych produktów jest multidyscyplinarna. Z
powodu coraz częstsze łączenie mechaniki i elektroniki powstała tzw. Mechanotronika. Mechanotronika to np.
mechanika, hydraulika, elektrotechnika, elektronika, a nawet kontrola zachowania i sterowanie produktu.

Dla zintegrowanych analiz i symulacji zachowań multidyscyplinarnego produktu, niezbędne jest podejście
integracyjne, w którym systemy analiz i symulacji stanowią aplikację multidyscyplinarną, potrafią się
komunikować i współpracować. Takie podejście było rozwijane w projekcie naukowym EUMechatronik i
MechaSTEP. Celem EUMechatronik było opracowanie komputerowo wspieranego zintegrowanego środowiska
inżynierskiego dla rozwoju i projektowania produktów mechatronicznych, celem projektu MechaSTEP było
opracowanie platformy integracji.
Rysunek 6. Struktura modułów symulacji
 Zarządzanie danymi o produkcie

1 Znaczenie EDM
1.1 Przyczyna powstania EDM
Głównym celem wykorzystywania systemów informatycznych jest rozwijanie wysokiej jakości produktów
poprzez użycie odpowiednich systemów przetwarzania danych i optymalizację procesów - zwłaszcza procesu
rozwoju produktu. Systemy EDM zapewniają osiągnięcie tego celu na dwa różne sposoby:

• Bezpośrednio przez usunięcie słabych punktów w procesie rozwoju produktu.

• Pośrednio przez dostarczenie metod, które prowadzą do ulepszenia procesu rozwoju produktu.

Zasadniczo konieczność wspomagania procesu rozwoju produktu wynika bezpośrednio z dwóch okoliczności:

• W rozwóju produktu często ujawniane słabe punkty, które mogą być korygowane przez ulepszenie
przetwarzania danych i organizacji odpowiedniej do przetwarzania danych.
• Intensywne wykorzystywanie systemów CA zazwyczaj prowadzi do problemów, które są konsekwencją
niezadowalającej administracji danymi i niewłaściwej organizacji.

Pośrednie oddziaływanie EDM dotyczy metod, które wymuszają osiągnięcie celu, którym jest lepszy rozwój
produktu. W większości przypadków metody te mogą być wykorzystane tylko wtedy, gdy wszystkie dane i
informacje o produkcie są administrowane przez system EDM.

W szczególności ten rodzaj oddziaływania dotyczy:

• metod zarządzania rozwojem,

• Simultaneous Engineering (SE),
• Concurrent Design (CD),
• Computer Supported Cooperative Work (CSCW), and
• metod zapewnienia jakości zgodnie z ISO 9000.

Głównym problemem w dzisiejszym procesie rozwoju jest wielokrotne tworzenie danych podstawowych zamiast
wykorzystywać istniejące rozwiązania.

Systematyczne wykorzystywanie elementów wielokrotnego użycia, takich jak elementy standardowe, elementy
katalogowe lub/i specyficzne dla firmy rozwiązania standardowe podczas rozwoju produktu jest podstawowym
warunkiem wstępnym do skrócenia czasu rozwoju produktu i do zmniejszenia kosztów wytwarzania. Zamiast
wielokrotnego opracowywania identycznych lub podobnych elementów.

Problemy te wynikają z braku ustrukturyzowanego zarządzania danymi. Obecnie dane konstrukcyjne są

przechowywane w izolacji i konwencjonalnie, tzn. jako dokumenty papierowe, jako informacje tekstowe w
danych CAD i/lub w oddzieleniu od geometrii i danych strukturalnych. Bezpośrednią konsekwencją tej sytuacji
sa:

• trudne wyszukiwanie danych,

• trudne przetwarzanie danych
• redundancja danych,
• niespójności w administracji dokumentami i/lub danymi.

Kolejną przyczyną trudności, które są powodem intensywnego wykorzystywania systemów CA, jest brak definicji
technicznego workflow, tzn. zarządzanie zmianami.
Pomijając te słabe punkty w procesie rozwoju produktu stosowanie systemów EDM dostarcza większego
potencjału do racjonalizacji. Systemy te dostarczają możliwości do efektywnej organizacji procesu rozwoju
produktu.

Z powodu zwiększonego wykorzystania przetwarzania danych ilość danych ciągle wzrasta, zobacz Rysunek 1.

Rysunek 1 Rozwój danych (źródło: VW AG)

Sytuacja opisana powyżej prowadzi do następujących problemów:

• duża ilość informacji i danych,

• wielokrotne administrowanie tymi samymi danymi (redundancja),
• niespójność w obszarze przechowywania danych,
• trudność równoległego wykorzystywania danych,
• trudne przetwarzania danych.

Równoległe wykorzystywanie danych produktu jest szczególnie ważne w procesie rozwoju produktu. Proces ten
można scharakteryzować następującymi etapami:

• koncepcja (uwzględnia katalogi, standardy, itd.),

• planowanie (uwzględnia metody),
• modelowanie (np. używając systemu 3D CAD),
• tworzenie rysunku (np. używając systemu 2D CAD),
• obliczenia (np. Metoda Elementów Skończonych),
• symulacja (używając specjalnych programów symulacyjnych),
• dokumentacja (np. przetwarzanie tekstów).

Aby przyspieszyć proces rozwoju produktu, musi być możliwość realizacji tych etapów równolegle i/lub
niezależnie od siebie.

1.2 Metody zarządzania rozwojem produktu

Metoda wspomagające proces rozwoju produktu zapewniają efektywny rozwój produktu.
Metodami tymi są:

• Concurrent design (CD),

• simultaneous engineering (SE), and
• computer supported cooperative work (CSCW).

Metody organizacji i zarządzania rozwojem produktu zmieniają się. Zmiana polega na odejściu od organizacji
taylorystycznej a dążeniu do organizacji holistycznej opartej na zarządzaniu danymi produktu i procesu.

Zazwyczaj organizacja rozwoju produktu jest przypisana do wydziału konstrukcji i technologii. Organizacja
oparta na podejściu taylorystycznym definiuje hierarchie wydziałów w przedsiębiorstwie i przydziela im zadania.
Każdy wydział odpowiada za swoje sukcesy i jest zarządzany tak, aby osiągać własne cele. Wyniki osiągane
przez wydziały są dokumentowane i propagowane na papierze (np. rysunki techniczne, listy elementów, itd.). Te
papierowe dokumenty są często przedmiotem analiz w celu określenia efektywności i powodzenia działań
wydziałów. Przepływ informacji pomiędzy wydziałami, konieczny do komunikacji, również opiera się o papierowe
dokumenty. Te papierowe dokumenty muszą być zatwierdzane przez wydziały, które je stworzyły. Zatwierdzenie
dokumentu oznacza określenie autora dokumentu i wzięcie odpowiedzialności za jego zawartość. Prowadzi to
zwyczaju spychania spraw do innych wydziałów oraz wskazuje na możliwość separacji wydziałów. Podejście
takie generuje problemy, jeżeli wymagana jest szybka reakcja w przypadku modyfikacji lub zmiany, a proces
decyzyjny dotyczy kilku wydziałów.

Zarządzanie wydziałami przygotowania produkcji i konstrukcji zazwyczaj oparte jest o projekty. Projekty
definiuje się, aby rozwiązywać konstrukcyjne i technologiczne zlecenia. Składają się one z zadań przypisanych
do zasobów oraz harmonogramu z "kamieniami milowymi", aby wyciągać decyzje o przyszłych pracach. W
organizacji taylorystycznej projekty są często definiowane w obrębie jednego wydziału. Oznacza to, że pewna
liczba projektów może być zdefiniowana niezależnie od siebie. Podejście holistyczne wiążące ze sobą kilka
wydziałów i firmy kooperujące jest niedopuszczalne w organizacji taylorystycznej.

W podejściu holistycznym projekty integrują ekspertów z różnych wydziałów i firm kooperujących w zespoły
projektowe. Prowadzi to do organizacji macierzowej, gdzie inżynierowie podlegają kierownikowi wydziału i
kierownikowi projektu. Projekty definiowane są w celu optymalizacji procesu rozwoju produktu poprzez
osiągnięcie optymalnej jakości produktu, wypełnienie założeń finansowych oraz optymalizację czasu rozwoju
produktu. Czas rozwoju produktu jest jednym z najbardziej ważnych składników sukcesu dla konkurujących firm.
Bardzo silnie wpływa on na "time to production" i "time to market".

Nowoczesne metody zarządzania rozwojem produktu rozumieją przygotowanie technologiczne i konstrukcyjne

jako proces, który jest częścią projektu tworzenia produktu. Metodami tymi są concurrent design i simultaneous
engineering. Obie metod mają na celu spełnienie założeń holistycznego rozumienia tworzenia produktu.

Concurrent design i simultaneous engineering rozumiane są podobnie w środowisku przemysłowym.

Concurrent design dedykowane jest do dzielenia złożonego zadania projektowego na podzadania i wykonywania
tych zadań równolegle przez zespoły technologów i konstruktorów. Procedura ta wykorzystuje metody
zarządzania projektem i procesem takie jak dekompozycja i deskrypcja, harmonogramowanie, definicja "kamieni
milowych" i synchronizacja.
 Rysunek 2: Concurrent design - projektowanie równoległe

Innymi celami concurrent design jest koordynacja współpracujących technologów i konstruktorów,

udostępnianie specyfikacji projektowych członkom zespołu.

Podczas, gdy concurrent design jest dedykowany głównie procesom konstrukcyjnym i przygotowania
technologii, to simultaneous engineering bierze pod uwagę cały proces tworzenia produktu. W szczególności
planowanie produkcji i wytwarzanie są elementami simultaneous engineering. Podejście to nie polega na
przejściu przez proces tworzenia produktu sekwencjami następujących po sobie czynności, ale na wykonywaniu
różnych zadań równolegle (Rysunek 3).

Rysunek 3: Oszczędnoci czasu w simultaneous engineering

Celem simultaneous engineering jest zapewnienie dostępu do opracowanych, ale nie zatwierdzonych opracowań
konstrukcyjno-technologicznych w chwili, gdy wszystkie technologiczne i konstrukcyjne rozwiązania nie są
jeszcze gotowe. Podejście to jest bardzo ważne, jeżeli uwzględnimy liczbę czynności w procesie tworzenia
produktu. Zaletą simultaneous engineering jest lepsza koordynacja podczas rozwoju produktu i potrzebnego
oprzyrządowania, co prowadzi do znacząco lepszych produktów, szybszego czasu produkcji i niższych kosztów.

Simultaneous engineering wymaga również metod zarządzania projektem i procesem. Współpraca zazwyczaj
dotyczy kilku firm, które muszą być integrowane w procesie simultaneous engineering. Wymaga to intensywnej
komunikacji i odpowiedniego zarządzania.

1.3 Cele EDM

Można wspomnieć o trzech podstawowych celach wspierania zarządzania danymi inżynierskimi przez
technologie informatyczne:

• skrócenie czasu rozwoju produktu,

• zmniejszenie kosztów rozwoju produktu,
• polepszenie jakości produktu.

Aby osiągnąć te cele konieczne są zmiany w następujących obszarach::

• integracja wewnątrzbiurowa,
• zarządzanie danymi produktu,
• wyszukiwanie danych produktu,
• archiwizacja danych produktu,
• organizacja wewnątrzbiurowa.

Jeżeli chodzi o integracje wewnątrzbiurową można wymienić trzy poziomy integracji:

• Iintegracja procesu rozwoju produktu,

• integracja w pozostałych cyklach życia produktu i w procesach administracyjnych,
• integracja dostawców.

Wszystkie te poziomy mogą być efektywnie wspomagane przez systemy EDM. Celem jest pełna integracja
standardowego modelu produktu z wszystkimi systemami umożliwiając pełen dostęp do danych.

Administracja i przechowywanie danych produktu jest podstawową funkcją systemów EDM. Dane produktu z
jednej strony składają się z danych określających produkt takich jak modele 3D CAD, rysunki techniczne, modele
MES. Z drugiej strony dane produktu składają się z know-how firmy takie jak informacje o kosztach, elementach
powtarzających się, maszynach i narzędziach. Dodatkowo dane te składają się z ogólnie dostępnych informacji
takich jak standardowe elementy, elementy katalogowane i dane technologiczne.

Duże znaczenie funkcji administracyjnych wynika z wzrostu różnorodności informacji, który to jest skutkiem
intensywnego wykorzystywania systemów CA i innych. Dane związane z produktem mają złożone relacje
pomiędzy sobą, dodatkowo relacje te mogą być przedmiotem dynamicznych zmian.

W obszarze administracji danymi produktu i zlecenia innym ważnym celem systemów EDM jest unikanie
przechowywania redundantnych danych (wielokrotne przechowywanie i niespójność). Problem ten pojawia się w
przedsiębiorstwach, w których kilka logicznie rozdzielonych baz danych jest wykorzystywanych do
przechowywania danych.

Innym celem związanym z wyszukiwaniem danych produktu jest nieograniczony dostęp do wszystkich informacji
przez uprawnionych użytkowników. Zabezpieczenie danych w systemach EDM realizowane jest poprzez
mechanizm kontroli dostępu i precyzyjnej administracji uprawnieniami. Mechanizmy te oparte są o tak zwane
role i widoki. Rolą użytkownika może być np. twórca dokumentu. Co więcej systemy EDM oferują możliwość
przypisywania danym produktu statusów (w opracowaniu, w testowaniu, zwolniony, modyfikowany) oraz praw
dostępu (non, czytanie, zapis, usuwanie).

Co więcej systemy EDM umożliwiają średniookresowe archiwizowanie danych i/lub wspomagają długookresowe
archiwizowanie. Jeżeli chodzi o archiwizowanie długookresowe, to systemy EDM używają standardowych
formatów danych, np. STEP.
Innym celem EDM jest zabezpieczanie dokumentacji i przechowywanie know-how firmy. To know-how obejmuje
wszystkie rodzaje opracowań firmowych (projekty, programy, itd.), które były kiedykolwiek opracowane. To
know-how musi być dostępne dla pracowników firmy przez wiele lat.

Na końcu jednym z najważniejszych celi systemów EDM jest optymalne kontrolowanie procesów firmy i
przyspieszenie procesów produkcyjnych

2 Metody EDM
2.1 Wprowadzenie
Uproszczenia oraz ulepszenia organizacji w przedsiębiorstwie są kluczowymi wymaganiami dla pomyślnego
wykorzystania systemów EDM.

Wielokrotne uruchomienia, identyfikacja części projektowych oraz dokumentów, redundantne składowanie

danych, wysokie koszty biurokracji oraz administracji, złożone oraz pochłaniające dużo czasu procedury do
odzyskiwania części standardowych oraz wielokrotnego użytku są kluczowymi słowami, które są istotne dla
potrzeby ulepszania formy organizacji przedsiębiorstwa.
Duże wymagania ulepszania organizacji to:

• niskie skłonności do błędów,

• lepsza wydajność,
• zwiększona przejrzystość,
• lepsze odzyskiwanie informacji oraz
• szybsza dystrybucja informacji.

Cały system przetwarzania technicznego zlecenia pracuje jedynie wtedy jako wymagany, gdy przepływ
informacji z działów konstrukcji oraz planowania pracy do działów wytwarzania oraz montażu jest wystarczający,
tzn., że zadanie działów planowania jest wyspecyfikować czas i zawartość czynności w działach wytwarzania
oraz montażu biorąc po uwagę istniejące narzędzia. Wymiana informacji pomiędzy tymi działami ma miejsce
poprzez tzw. dokumenty wytwarzania, tzn. Konwencjonalnie poprzez listy kompletacyjne, rysunki techniczne,
marszruty technologiczne oraz specyfikacje testowe na bazie papieru lub poprzez przetwarzanie łączy pomiędzy
różnymi systemami CA.

2.2 Definicja Elementu

Przetwarzanie technicznego zlecenia gromadzi wszystkie wydziały, które są włączone w wytwarzanie produktów.
Rozpoczyna się to od zlecenia na konstrukcję i kończy się montażem produktu.
 Rysunek 1: Klasyfikacja przetwarzania technicznego zlecenia

Przetwarzanie technicznego zlecenia może być podzielone na cztery bloki:

• projektowanie,
• planowanie pracy,
• wytwarzanie oraz
• montaż.

Na rysunku 1 przedstawiona jest konwencjonalna droga, tzn. bez brania pod uwagę tymczasowego nakładania
się faz rozwoju pojedynczego produktu jako wykorzystywane w simultaneous engineering. Dla celów
efektywnego przetwarzania zlecenia niezbędne jest, aby zorganizować rozszerzenie podległego wydziału
obróbkowego, które jest nazywane strukturyzowaniem technicznych operacji. Częściowe aspekty
strukturyzowania technicznych operacji są pokazane na rysunku 2.
 Rysunek 2: Częściowe aspekty strukturyzowania technicznych operacji

Dane produktu pozyskane w procesie rozwoju produktu reprezentują jedynie jedną część całości danych
generowanych w przedsiębiorstwie.

Kompletne dane zwane są danymi podstawowymi. Mogą być one rozróżniane jako:

• dane główne oraz

• dane strukturalne.

Dane główne są danymi w pełni niezależnymi, tzn. bez powiązań z innymi danymi. Przykładami mogą być dane
główne jednostki technologicznej, jak funkcja, materiał itd.

Dane strukturalne są danymi, które definiują relacje pomiędzy danymi głównymi, np. relacje pomiędzy
pojedynczą częścią a złożeniem lub produktem.

Zarejestrowani użytkownicy będą mieli dostę do informacji, które w spsób bardziej szczegółowy wyjaśniają
definicję elementów.

2.3 Struktury Produktu

Aby zachować jasność podczas tego procesu, niezbędny jest podział na główny montaż oraz montaż podrzędny
w zależności od pojedynczych części tych produktów. Zgodnie z normą DIN 6789 wynikająca struktura jest
zwana drzewem rodzinnym.
Globalne cele strukturyzowanych produktów są pokazane na rysunku 3:
 Rysunek 3: Cele struktury produktu

Oprócz modeli 3D oraz rysunków technicznych, listy kompletacyjne (BOM) reprezentują drugie ważne medium
przechowywania danych. Biorąc modele 3D, rysunki techniczne oraz BOM możliwe jest, aby wytworzyć produkt,
który spełnia przepisane kryteria jakościowe. W liście kompletacyjnej BOM struktura produktu może być
prezentowana w formie listy.

Lista kompletacyjne BOM jest rezultatem przemieszczania się w dół po strukturze produktu, tzn. od produktu w
dół do pojedynczych części oraz ich surowców. Odwrotna metoda z-dołu-do-góry prowadzi do tzw. list gdzie-
używane, wskazujących gdzie dana część w strukturze jest wykorzystywana lub też list partii. Te listy
dostarczają informacji o tym, które produkty zawierają pewną część lub pewne złożenie. Z tego punktu
widzenia listy kompletacyjne mogą być interpretowane jako analityczne spojrzenie i lista partii jako syntetyczne
spojrzenie pod względem struktury produktu (rysunek 4).

Rysunek 4: Schemat BOM oraz listy typu gdzie-używane

Pozostałe informacje, które bardziej szczegółowo opisują strukturę produktu są dostępne tylko dla
użytkowników zarejestrowanych.

2.4 Konfiguracja oraz Zarządzanie

Wariantami
Według wymagań dzisiejszego rynku wiele produktów nie są oferowane jedynie jako jeden wariant, lecz klient
ma możliwość konfigurować produkt poprzez wiele opcji zgodnie z jej lub jego wymaganiami. Na przykład,
zmiana wymagań rynkowych pod względem pojazdów komercyjnych jest zilustrowana na rysunku 7. Podczas
gdy w roku 1965 oferowane były głównie standardowe pojazdy, obecnie oferowane są pojazdy bardziej
specjalizowane. Pod względem spełnienia wymagań klienta, coraz więcej pojazdów jest konfigurowanych
indywidualnie.

Rysunek 5: Zmiana wymagań rynku pod względem pojazdów komercyjnych (źródło: Mercedes Benz)

Dodatkowe warianty, których klient nie zauważa, jak różne części od różnych dostawców, muszą być brane pod
rozwagę.

Dlatego też występują dwie odmiany wariantów:

• Warianty struktury wynika z faktu, że w BOM różne jednostki mogą się różnić. Na przykład w ramach
modularnego bloku ?element czynny? silnik może być dostarczany albo przez firmę A, B lub C. Aby
opisać te warunki w sposób szczegółowy, musiałyby zostać wygenerowane trzy listy kompletacyjne
BOM, różniące się jedynie w pozycji ?silnika?.
• Wariant części odnosi się do części, która pojawia się w różnych rodzajach, np. obudowy
komputerowe w różnych kolorach. Każdy przypadek tej części może być identyfikowany poprzez numer
jednostki. Inną alternatywą mogłoby być dodanie tych różniących się charakterystyk, tzn. koloru do
numeru części.

Odnośnie do tych uwag, ogromna złożoność struktur wariantowych nowoczesnych produktów staje się jasna.
Aby radzić sobie ze złożonością, stosowane są różne listy kompletacyjne BOM:

• Listy identycznych części,

• BOM plus minus oraz
 • Lista kompletacyjne dla wariantów.

Pojedynczy produkt może składać się z kilku pojedynczych części. Wymiana jedynie jednej pojedynczej części
powoduje powstanie nowego wariantu produktu.

2.5 Systemy Klasyfikacji

Zadaniem systemu klasyfikacji jest zorganizowanie rzeczy oraz warunków według pewnych kryteriów I w ten
sposób zorganizować równe i/lub podobne części lub jednostki. System klasyfikacji opisuje jednostki neutralne w
stosunku do produktu na podstawie zdefiniowanych atrybutów. Celem wynikowej struktury jest wspomaganie
użytkowników w wykorzystywaniu neutralnych próbek. Systemy klasyfikacyjne oferują tym samym niezbędną
podstawę do ponownego wykorzystania lub wielokrotnego wykorzystywania części. Klasyfikacja ta jest
ulepszana dopóki jedynie mała ilość wyników jest prezentowana przez system klasyfikujący.

Użytkownicy zarejestrowani będą mieli dostęp do informacji, które w bardziej szczegółowy sposób wyjaśniają
klasyfikację systemów.

2.6 Zarządzanie Zmianami Inżynierskimi

W ramach kontekstu procesu rozwoju produktu, produkt przechodzi różne fazy. Zarządzanie zmianami
inżynierskimi definiuje miary organizacyjne potrzebne w rozwoju produktu do transferu produktu z jednej fazy
do następnej.

Nie można uchronić się od zmian technicznych, powodowanych przez różne wewnętrzne i zewnętrzne
przyczyny. Ulepszenia, naprawy w trakcie rozwijania oraz nowe rozpoznane techniczne zasady mogą być
przyczynami zmian. Definicja odpowiednich środków, jak również definicja przynależnych procedur są tematami
zarządzania zmianami inżynierskimi.

Odnośnie do uproszczonego modelu uruchomień, zmian oraz zakazów, zarządzanie oraz związane z tym
problemy są w sposób zgrubny opisane na rysunku 6.
 Rysunek 6: Model fazowy uruchomień, zmian oraz zakazów (uproszczony)

Rysunek 10 ilustruje złożoność zarządzania zmianami inżynierskimi w zakresie jednego produktu tylko na
jednym hierarchicznym poziomie. Oczywistym jest, że zagnieżdżanie uruchomień, zmian oraz zakazów wymaga
zdefiniowanej kolejności operacji przy pomocy wielopoziomowej struktury produktu oraz powiązania złożenia z
wieloma produktami.

Uruchomienie wyznacza zezwolenie na użycie dokumentów (= dokument + opis głównego/opis struktury) po

sprawdzeniu końcowym.
Proces uruchamiania pokrywa niezbędne kroki transferu dokumentów, projektu lub też jednostki do pewnego
stanu.

W zależności od wybranego procesu, różne procesy uruchomieniowe mogą być wymieniane. Niektóre z nich są
opisane poniżej:

• Uruchomienie projektu
• Uruchomienie wytwarzania
• Uruchomienie serii
• Produkt wstępny
• Pojedyncze uruchomienie
• Uruchomienie grupowe

W celu implementacji w systemie EDM, istniejący system uruchomień musi zostać sprawdzony oraz
w7yspecyfikowany. Dodatkowo, w odniesieniu do mapowania dedykowanego przepływu pracy w systemie EDM
procesy te muszą być strukturyzowane. To może być zrobione poprzez wykorzystanie następujących elementów
strukturyzowania:

• Status: Status oznacza bieżący stan dokumentu lub jednostki. Możliwe statusy to: "w opracowaniu",
"do załatwienia", "usunięty", "zawieszony", "zatwierdzony", oraz "nieaktywny".
• Poziom dojrzałości: Poziom dojrzałości oznacza dojrzałość jednostki lub dokumentu w ramach
przepływu pracy. Występują następujące poziomy dojrzałości: szkic, szczegółowy, prototyp, dokumenty
wytwarzania, produkcja wstępna, produkcja seryjna.
• Proces uruchomienia: Proces uruchomienia definiuje kombinacje możliwych przejść odnośnie do
statusu oraz poziomu dojrzałości. Obejmuje on wszystkie niezbędne kroki, które musi przejść
dokument, jednostka lub projekt, aby osiągnąć inny stan. Proces uruchomienia specyfikuje np., że
dokument o poziomie dojrzałości ?w opracowaniu? musi najpierw przejść stan ?zawieszony?, zanim
osiągnie stan ?zatwierdzony?.

3 Funkcjonalność EDM
W tej części prezentowana jest realizacja systemów informacji technicznej I w jaki sposób cele te są połączone z
EDM.
Główne funkcje takich systemów, istotne w tym kontekście, to:

• Zarządzanie elementami,
• Zarządzanie uprawnieniami,
• Zarządzaniem daty ważności oraz
• Zarządzanie plikami.

Zarządzanie środowiskiem równoległego opracowywania jest złożonym zadaniem, które wymaga integracji
możliwości zarządzania wielu różnymi danymi. Możliwości ter obejmują:

• Zarządzanie wersjami: Zdolność do zarządzaniem wszystkich stopniowych zmian w projekcie z wielu

źródeł
• Zarządzanie Zmianami: Zdolność to zapobiegania niepożądanych lub nieuprawnionych zmian
• Ocena: Zdolność do składowania informacji w sposób wydajny i pewny
• Zarządzanie Konfiguracją Projektu: Zdolność do budowania konfiguracji produktu z dowolnej kombinacji
wersji komponentów znanych systemowi
 • Rozproszone Środowisko Pracy: Zdolność do połączenia indywidualnych działań z grupowymi
działaniami. Indywidualne czynności powinny dać się sprawdzać niezależnie od pracy innych członków
grupy I dzielić pracę w prosty sposób z innymi członkami grupy, jeżeli jest to wymagane.
• Zarządzanie Cyklem Życia Produktu: Zdolność do śledzenia ewolucji I stanu projektu od początku do
końca
• Dostępność: Zdolność do dzielenia informacji z innymi systemami w sposób dwukierunkowy to
równoczesna komunikacja oraz manipulacja informacją inżynierską oraz zarządzanie złożonymi
związkami w produkcie.

3.1 Zarządzanie Elementem

Podstawowe funkcje systemu EDM to

• Zapisywanie i zarządzanie informacją, która opisuje pojedyncze elementy (master data) jak również
• Kształtowanie relacji pomiędzy danymi głównymi oraz zarządzanie tymi relacjami.

Przy pomocy takich systemów możliwy jest opis wszystkich typów jednostek informacji. W celu prostszego
przetwarzania są one zwykle pogrupowane, które mogą być opisane przy pomocy tych samych (np. projekt,
artykuł, dokument). Elementy, które są w systemie informacji technicznej, zwykle są przechowywane I
zarządzane wraz z ich najbardziej charakterystycznymi atrybutami. Atrybuty przypisane do elementu to dane
główne, a kompletne dane są nazywane głównym rekordem.

Zwykle reprezentacyjnymi formami rekordów głównych są (rysunek 1):

• Tabelaryczna reprezentacja kilku głównych rekordów w formie listy oraz

• Reprezentacja tylko jednego rekordu głównego na formularzu.

Rysunek 1: Reprezentacyjne formy głównych rekordów

Atrybuty zawarte w rekordzie głównym można podzielić na dwie grupy:

• Atrybuty standardowe z
o Atrybutami identyfikującymi oraz
o Atrybuty zarządzające jak również
• Atrybuty specyficzne dla użytkownika (Rysunek 2).

Systemy informatyczne dostarczają różnego rodzaju atrybutów o standardowych typach, przy których pomocy
może być scharakteryzowana powszechna cecha. Są to:

• Łańcuchy znakowe o różnej długości,

• Liczby rzeczywiste lub całkowite,
• Typy logiczne lub typy specjalne jak również
• Typ dla daty.

Rysunek 2: Atrybuty rekordu głównego (dane główne)

W celu manipulacji rekordami głównymi dostępne są następujące podstawowe funkcje:

• Dodawanie rekordów głównych,

• Usuwanie rekordów głównych,
• Zmiana rekordów głównych oraz
• Kopiowanie rekordów głównych.

System EDM posiada mechanizmy, które zapewniają, iż w zbiorze informacji nie powstaną niezgodności na
skutek tych manipulacji. Wymienia się mechanizmy zabezpieczające, które są następujące:

• Jest niedozwolone tworzyć lub kopiować elementy z istniejącym już numerem elementu.
 • Nie można kasować elementów, które są wykorzystywane w strukturach lub istnieją do nich odniesienia
w inny sposób.
• Zmiany w rekordzie głównym (np. numer elementu) są automatycznie przeprowadzane w powiązanych
z nim dokumentach (np. listy kompletacyjne).
• Zmiany w rekordzie głównym lub usunięcie rekordu głównego są możliwe jedynie, jeżeli zezwolenie
użytkownika oraz status w kolejności sprawdzania są poprawne.

Oprócz funkcji manipulowania systemu EDM, potrzebne są funkcje do reprezentacji przechowywanych rekordów
danych:

• Funkcje przeszukujące oraz

• Ekran wersji.

Objętość przechowanych informacji w systemie informatycznym może osiągnąć prawie każdy rozmiar (np. kilka
tysięcy rekordów danych). Funkcja przeszukująca jest dlatego też potrzebna w celu wydajnego poszukiwania lub
wyboru rekordów danych. Pozwalają one ograniczyć ilość danych na podstawie kryteriów poszukiwania, które
p[podaje użytkownik. Każdy atrybut rekordu głównego może być wykorzystany do wyszukania, przy czym opcje
przeszukiwania oparte na atrybutach zwykle są połączone logicznym ?&?.
Dla poszukiwania pewnych rekordów danych systemy informatyczne posiadają następujące opcje, które
ułatwiają poszukiwanie i/oraz czynią możliwymi wielokrotne selekcje (Rysunek 3):

• Operator relacji,
• Operatory logiczne oraz
• Znaki zastępcze.

Rysunek 3: Funkcje przeszukujące oraz wybierające

Oprócz funkcji funkcji przeszukujących oraz funkcji wyboru, tak zwane ?widoki użytkownika? reprezentują formę
ograniczonej prezentacji rekordów głównych. Jest to globalna funkcja wyboru z okresem ważności oraz
aktualnością wersji elementu jako kryterium wyboru. Występują trzy rodzaje widoków:
 • Globalny,
• Produkcyjny oraz
• Rozwojowy widok.

Widok globalny objętości danych nie posiada wyboru i może być rozumiany jako standardowy widok na system
informatyczny. W widoku tym cały zbiór danych jest przedstawiony użytkownikowi niezależnie od statusu lub
wersji.

Widok produkcyjny prezentuje dane, które są lub były zaakceptowane na pewien czas, jak również i te dane,
które są istotne dla produkcji. Warunek ?zaakceptowany? może odnosić się do bieżącej daty lub dowolnej daty w
przeszłości wskazanej przez użytkownika.

Widok "rozwój" pokazuje jedynie te rekordy danych, które są ważne dla działu rozwoju. Pokazuje nowoczesny
produkt oraz dane rozwoju wraz z najnowszą wersją produktu niezależnie od poziomu dojrzałości.

Rysunek 4. Widoki użytkownika objętości danych

W następujących rozdziałach szczegółowo opisane zostaną pewne klasy elementów, którymi zarządza się
zwykle w technicznych systemach informatycznych:

• Artykuł,
• Dokumenty oraz
• Projekty.

Artykuły są najczęściej wykorzystywanymi jednostkami, które są zapamiętywane i zarządzane w technicznych

systemach informatycznych. Termin " artykuły " oznacza produkty, złożenia oraz pojedyncze części jak również
części standardowe oraz zakupione, niezależnie od struktur, relacji lub zależności, które występują pomiędzy
tymi elementami. Każde przedsiębiorstwo posiada własną definicję elementów zebranych pod pojęciem
artykułu.
 Rysunek 5. Atrybuty pozycji

Rekordy główne, które reprezentują artykuły, są często uzupełniane o specyficzne dla użytkownika atrybuty,
aby zapamiętać te cechy, które są istotne dla użytkownika z punktu widzenia zarządzania artykułem. Może to
dotyczyć danych technologicznych, danych dyspozycyjnych danych zaopatrzeniowych lub też danych
produkcyjnych. Przykładami specyficznych dla użytkownika atrybutów są:

• Materiał
• Jednostka
• Procedura wytwórcza
• Masa
• Koszty
• Stanowisko wytwórcze
• Ciężar
• Data zakończenia
• Dostawca

W zasadzie jest możliwe, aby zdefiniować wszystkie cechy artykułu jako atrybuty rekordu głównego. Dla
zrozumiałości oraz dla wymagań przechowywania jest niezbędnym, aby ograniczać rekord główny do istotnych
pod względem administracyjnym danych oraz aby czynić wszystkie dalsze cechy dostępne poprzez odwołania
na odpowiednich dokumentach. Inną możliwością jest przechowywanie cech, które jest w formie tabelarycznego
układu opisane szczegółowo na następnych rozdziałach.
 Rysunek 6. Zarządzanie cechami

Oprócz budowania struktury oraz funkcji alokacji, istotne są dwie dalsze funkcje:

• Grupa oraz
• Warianty.

W systemach EDM artykuły o podobnych cechach mogą być zebrane w oddzielne grupy, które są zwane
formacją grupy. Celem formacji grupy jest:

• Pomagać przy poszukiwaniu tych samych lub podobnych części,

• Zapobiec niepotrzebnym rekonstrukcjom oraz
• Rozszerzyć możliwość ponownego wykorzystania istniejących rozwiązań z lub bez poprawek.

Wiele produktów jest oferowanych obecnie nie tylko jako wersja standardowa, lecz jako różne warianty. Aby
przedstawić produkt poprawnie w systemie EDM, zebrane muszą być pojedyncze części oraz złożenia, które są
identyczne dla wszystkich wariantów jak też I dla części oraz złożeń, które z kolei są alternatywne lub
opcjonalne w produkcie. Alternatywnymi lub opcjonalnymi artykułami zarządza się na początku w taki sam
sposób jak wszystkimi innymi artykułami posiadającymi atrybuty. Różnica w stosunku do zarządzania
regularnym artykułem jest jedynie widoczna wówczas, jeżeli produkt ma strukturę w postaci listy
kompletacyjnej.
 Rysunek 7. Definicja rozkładu tabelarycznego

Zarządzanie dokumentacją EDM służy zarządzaniu całą techniczną informacją, która została wykonana w trakcie
procesu rozwoju produktu.
Termin " dokument " oznacza informację dotyczącą pewnego produktu w formie reprezentacji produktu lub
prezentcji produktu. Te informacje mogą być zapisane na papierze lub w formie elektronicznej w postaci
pliku. Z powodu różnorodności informacji technicznej, ? dokument ? podzielony jest na podgrupy z różnymi
specyficznymi dla użytkownika cechami. Przykładami takich grup dokumentów są:

• Rysunek trójwymiarowy (3D),

• Rysunek dwuwymiarowy (2D),
• Program NC lub
• Marszruta technologiczna.

Niezależnie od tej klasyfikacji treści, dokumenty rozróżnianie są dodatkowo według tego, czy klucz jest obecny
jako plik lub jako dokument dostarczony w sposób konwencjonalny, np. na papierze. W oparciu o te różne
możliwości następująca tablica pokazuje typy dokumentów.

Rysunek 8. Zarządzanie dokumentem

Trzecia klasa elementów jest projektem. " Projekt " jest zdefiniowany jako schemat zlecenia, aby zarządzać
kompletacją zlecenia, który powiązany jest z pewnym procesem. Cechy projektu to procedury pracy, ramy
czasowe, główne etapy jak również odpowiedzialności I kompetencje. Projekty oraz ich przebiegi są zazwyczaj
zarządzane w specjalnych systemach zarządzania projektem. W technicznych systemach informatycznych,
jednostka informacyjna " projekt " jest wykorzystywana do budowania struktury wszystkich danych w projekcie
w pojedynczych zadaniach.
Projekty są zdefiniowane w systemie informatycznym tak jak wszystkie inne jednostki informacji przy pomocy
rekordu głównego, cechy standardowe i specyficzne dla użytkownika oraz możliwości budowania struktur. Dla
lepszego zrozumienia projekt może być podzielony na podprojekty oraz połączenie pomiędzy podprojektem oraz

• Artykuły i/oraz
• Dokumenty

następuje poprzez proste alokacje. Każdy (pod) projekt posiada numer przypisanych artykułów oraz
dokumentów, które mogą być uporządkowane w hierarchicznej strukturze I połączone ze sobą (zobacz Rysunek
9).
 Rysunek 9. Wielowymiarowe struktury pomiędzy projektami - artykułami ? dokumentami

Zarejestrowani użytkownicy poznająwięcej szczegółów na temat administracji elementami.

3.2 Zarządzanie Uprawnieniami

Systemy informacji technicznej dozwalają na dostęp do przechowywanej informacji różnym użytkownikom.
Dlatego też oprócz artykułów, dokumentów oraz projektów należy administrować użytkownikami jak również ich
prawami do dostępu do obiektów oraz funkcji systemu informatycznego. Te cel służy zarządzaniu
uprawnieniami. Zadaniami funkcji zarządzania uprawnieniami są:

• Zarządzanie użytkownikami,
• Tworzenie grup użytkowników oraz przydzielanie uprawnień,
• Kontrola dostępu do jednostek informacji oraz
• Kontrola dostępu do funkcji systemu informatycznego.

Osoby, które pracują w systemie informatycznym, muszą być zarejestrowani jako użytkownicy i nadane im
muszą być prawa dostępu, aby chronić dane. Dlatego też użytkownikami administruje się w podobny sposób jak
każdą inną informacją, np. rekordem głównym.
Rekord główny użytkownika zasadniczo składa się z atrybutów identyfikujących, jak nazwisko użytkownika,
numer użytkownika i, jeżeli jest to wymagane, hasło. Poza tym w rekordzie głównym przechowywana jest
informacja o tym, do jakiej kategorii dany użytkownik należy, np. czy jest kierownikiem systemu, który posiada
autoryzację potrzebną do konfiguracji systemu poza ogólnymi prawami do użytkowania systemu.
 Rysunek 10. Zarządzanie użytkownikami systemu

Wszystkie jednostki informacji, które znajdują się w systemie informatycznym, posiadają kod dostępu, który
reguluje opcje dostępu do tych obiektów. Wykorzystywane są następujące opcje dostępu w systemach
informacji technicznej:

• Brak dostępu (" "),

• Możliwość odczytu (" r "),
• Możliwość modyfikacji (" w ") oraz
• Możliwość usuwania (" d ").

Następujący kod zawiera zawsze wszystkie prawa, np., jeżeli użytkownik posiada prawo do usuwania rekordu
danych, to ma on równocześnie prawa do odczytu oraz zmiany.
Wraz z przypisaniem uprawnień do dostępu, uszczegóławiane jest, dla kogo te uprawnieni są ważne. Rozróżnia
się trzy typy użytkowników:

• Użytkownik, który tworzy obiekt (Właściciel),

• Członkowie grupy właściciela (Grupa) oraz
• Użytkownicy, którzy nie należą do tej grupy (Świat).

Zarejestrowani użytkownicy poznają więcej szczegółów na temat zarządzania prawami.

3.3 Zarządzanie Kolejnościami

Produkty w kontekście rozwoju produktu zmieniają się wielokrotnie na skutek różnych uwarunkowań oraz
poziomu dojrzałości wraz ze zmieniającymi się wersjami. Systemy EDM wspomagają te powiązane zmiany w
statusie poprzez zintegrowane funkcje zarządzania Zmianami.

Przypisana kolejność testowania opisuje możliwe warunki produktu, jak również jego zmiany w statusie w
procesie rozwoju produktu. Definiuje ona organizacyjne wartości domyślne elementu dla zarządzania zmianami.
Aby być zdolnym do sprecyzowania odpowiedniej kolejności sprawdzania, muszą być zdefiniowane warunki
produktu dla przedsiębiorstwa oraz powiązane z oznakami postępu jako identyfikatorami (Rysunek 11).
 Rysunek 11. Warunki w kolejności sprawdzania

Za definicją warunków kolejności sprawdzania dla artykułów, specyfikowane są dokumenty, projekty itd., wraz z
opisem oraz przypisane do nich są odpowiednie kroki.
Elementy, do których przypisana została kolejność sprawdzania, np. artykuły, dokumenty lub projekty, mogą w
procesie rozwoju produktu być przetransformowane do następnego stanu, jeżeli wszystkie warunki są
zadowalające, np. artykuł może być przetransformowany do stany "zaakceptowany" ze statusu "sprawdzanie",
jeżeli powiązana procedura sprawdzania (nie część systemu informatycznego) została pomyślnie zakończona

Zmiana stanu może być zrealizowana w systemie informatycznym poprzez wybór pożądanego elementu oraz
zastosowanie funkcji transformującej. W odpowiednich listach i/lub formularzach zmiany stanu pokazują się
same w

• Zmienionych oznakach postępu,

• Zmienionych uprawnieniach użytkownika, jeżeli jest to konieczne oraz
• Dostosowanych okresach ważności, jeżeli jest to konieczne.

Dodatkowe informacje na tremat zarządzania kolejnościami są dostępne dla użytkowników zarejestrowanych.

3.4 Zarządzanie Plikami

Przy pomocy funkcji zintegrowanego zarządzania plikami możliwe jest, aby system EDM wykorzystywać jako
łącznik pomiędzy aplikacjami generującymi dane, np. systemy CAD i medium przechowujące dane. Dostęp do
plików (otwieranie lub zapamiętywanie) nie jest już obsługiwane przez funkcje systemów CAD, lecz przez
dołączony system informatyczny. W ten sposób wszystkie funkcje alokacji oraz budowania struktury jak również
funkcje przechowywania i zarządzania oraz funkcje rozszerzonego poszukiwania I wyboru mogą być
wykorzystywane do plików systemu CAD.

Aby zapewnić integralność bazy danych zarządzanej przez system informatyczny, bezpośredni dostęp do
zarządzanych danych przez konkretną aplikację oraz dostęp do standardowych funkcji systemu operacyjnego
musi być chroniony. Dlatego też systemy informatyczne pracują w tzw. elektronicznych skarbcach.
Elektroniczny skarbiec składa się z szczególnie chronionych obszarów roboczych, które są zarezerwowane dla
systemu informacyjnego na konkretnym nośniku danych. Na poziomie systemu operacyjnego oraz dla innych
aplikacji ten obszar roboczy może wyglądać jak czarna skrzynka, której zawartości nie może być przeglądana i
nie ma do niej dostępu. Dostęp do tych obszarów jest jedynie możliwy przy pomocy funkcji zarządzania plikami
w systemie informacyjnym.
 Rysunek 12. Funkcje elektronicznego skarbca

Rysunek 23 pokazuje najbardziej istotne moduły funkcjonalne elektronicznego skarbca, które są ważne dla
zarządzania plikami i wykraczają poza funkcje zarządzania plikami systemu operacyjnego:

• Kontrola wersji: Administracja historią oraz archiwowaniem różnych wersji dokumentów po zmianach.
• Blokowanie plików: Dokumenty są blokowane podczas zmian I nie są dostępne dla innych
użytkowników.
• Transakcje: Kilka plików dokumentu jest zarządzanych w transakcji, np. kopiowanie pasujących modeli.

4 Zarządzanie Przepływem Pracy

(ang. Workflow Management
(WfM))
4.1 Wprowadzenie
W ostatnich latach przepływy procesów w przedsiębiorstwach stały się coraz bardziej złożone. W szczególności
przepływ informacji oraz dokumentacji może być z trudem obsługiwany w sposób konwencjonalny oraz jedynie
przy znacznych nakładach czasu oraz pracowników. Polepszenie tej sytuacji można osiągnąć dzięki stosowaniu
tzw. systemów zarządzania przepływem pracy.
Organizacja Workflow Management Coalition (WMfC) definiuje przepływ pracy (ang. workflow) jako
automatyzację procesów biznesowych, w całości lub w części, podczas której dokumenty, informacja oraz
zadania są przekazywane od jednego uczestnika do innego zgodnie ze zbiorem proceduralnych zasad.

Następujący rysunek 1 pokazuje przepływ pracy odnośnie do zlecenia klienta.

Rysunek 1: Przykład przepływu pracy: przepływ procesu zlecenia klienta

Zilustrowany przepływ pokazuje różne cechy, które są typowe dla procesów biznesowych:

1. Przepływ pracy jest zawsze wymuszany. Wywołany może być pewnym zdarzeniem, np. klient lub
modyfikacja zlecenia lub pewnego terminu.
2. Przepływ pracy zawsze zawiera kilka (sekwencyjnych) kroków proceduralnych.
3. Pojedyncze kroki procesu mogą być dzielone pomiędzy kilka poziomów.
4. Przepływ pracy może zawierać (w zależności od warunków) całe kroki, lub wykonywane alternatywnie
w częściach.
5. Poza sekwencyjnymi krokami, przepływ pracy może również zawierać kroki procesu realizowane w
sposób równoległy.
6. Przepływ pracy jest zawsze zamknięty, albo po osiągnięciu pożądanych rezultatów, albo poprzez
przerwanie procesu.

a. Odnośnie do procesu tworzenia produktu obecna sytuacja w zakresie inżynierii może być
charakteryzowana przez znaczne problemy hamujące sprawność oraz produktywność: a. Długi czas
produkcji powodowany przez nieproporcjonalne czynności pomocnicze (rysunek 3), jak
o o poszukiwania, zapytania, komunikacja,
o o sortowanie, dokumentowanie oraz wypełnianie, jak również
o o (zawiły) przepływ dokumentów.
b. Dodatkowa praca powodowana niedostateczną dostępnością informacji. Przyczyny tego stanu rzeczy
mogą być zazwyczaj powodowane brakiem sprawnych systemów plikowych oraz poszukujących
(systemów zarządzania dokumentami), które ułatwiałyby ponowne wykorzystanie istniejących już
rozwiązań.
c. Trudne przetwarzanie dokumentów ze względu na dużą liczbę dokumentów oraz plików. Analizy
pokazały, że przeciętny pracownik musi pracować na 45 stronami dokumentów dziennie. Odnośnie do
 tych dokumentów, w przybliżeniu 95% jest dostępnych na papierze, 4% jest dostępnych na mikrofilmie
I jedynie 1% jest dostępnych w postaci cyfrowej. Odnośnie do dokumentacji technicznej w
przedsiębiorstwie codziennie dodawane są nowe dokumenty. Z jednej strony dokumenty te są
produkowane przez przedsiębiorstwo, np. rysunki techniczne, specyfikacje oraz listy kompletacyjne. Z
drugiej strony tworzona jest znacząca liczba dokumentów, np. przez dostawców, władze lub komitety
standaryzujące.

Rysunek 2: Przydzielone czasy podczas przetwarzania dokumentów

a. Aby zapobiec negatywnym efektom powodowanym poprzez podział pracy w wielu przedsiębiorstwach
niezbędne są pokaźne zasoby odnośnie do koordynacji czynności. Obecnie, procesy biznesowe są
podzielone na pojedyncze kroki. Kroki te są realizowane przez różne, zorientowane na zadania wydziały
(tailoryzm).
b. Dalszy problem jest powodowany przez brak przejrzystości procesu. Kroki procesu są zarządzane i
zrozumiałe jedynie przy znacznych nakładach. Odszukiwanie dokumentów oraz przetwarzanie
informacji jest ograniczone.

W rezultacie wzrastają koszty w obszarze biurowym. Równocześnie obserwowany jest spadek skuteczności oraz
jakości w tym obszarze. Ten fakt może być również obserwowany w ramach następującego porównania: z
powodu systematycznej automatyzacji, przez ostatnie 20 lat, produktywność procesu wytwarzania produktów
mogłaby wzrosnąć o 5% rocznie ? odnośnie do obszaru biurowego mógłby zostać osiągnięty wzrost jedynie
1.5% rocznie.

Ulepszenia w obszarze inżynierii mogą zostać osiągnięte poprzez dwa rodzaje środków (rysunek 3):

• Środki organizacyjne oraz

• Środki techniczne.

Środki poprawiające, pokazane na rysunku 3, są podstawą pomyślnego zarządzania przepływem pracy.

 Rysunek 3. Możliwości poprawy w obszarze inżynierii

Dodatkowe informacje są dostępne tylko dla zarejestrowanych użytkowników.

4.2 Systemy Zarządzania Przepływem Pracy

Organizacja Workflow Management Coalition (WMfC) definiuje system zarządzania przepływem pracy jako
system, który definiuje, tworzy oraz zarządza realizacją przepływu pracy, przez wykorzystanie oprogramowania,
które funkcjonuje na jednym lub wielu motorach przepływu pracy, który jest w stanie interpretować definicję
procesu, być w interakcji z uczestnikami przepływu pracy oraz, tam gdzie jest to wymagane, wywoływać
wykorzystanie narzędzi oraz aplikacji technologii informatycznej ( ang. IT).
System zarządzania przepływem pracy określa przepływ pracy zgodnie z ustalonymi wcześniej definicjami
procesu biznesowego. Zarządza zasobami (tzn. aplikacjami, danymi, ludźmi), wymagany, aby osiągnąć cele oraz
zapewnić udogodnienia monitorowania oraz zdolności do sterowania.
Normalnie, przynosi to znaczne oszczędności czasu jałowego, czynności związanych z wyszukiwaniem oraz
opóźnień w transporcie w ramach łańcucha dostaw. W kombinacji z systemami zarządzania dokumentami (ang.
DMS), eliminacja procedur opartych na papierach, jak kopiowanie, ręczne archiwowanie oraz odszukiwanie, jak
również dystrybucja w przedsiębiorstwie jest często najważniejszym ekonomicznym argumentem dla wdrażania
systemu zarządzania przepływem pracy.
Motor przepływu pracy dostarcza bieżącego wykonywania procesów biznesowych. Motory mogą być wbudowane
w innych aplikacjach lub mogą być rozmieszczone jako niezależne aplikacje, które współpracują z innymi
aplikacjami wewnętrznie w systemie. Niektóre z motorów mogą być rozmieszczone w obu trybach. Żąda się, aby
niektóre elementy aplikacji, które zajmują się regułami lub wyjątkami, były w rzeczywistości motorami
przepływu pracy, dopóki nie wyświetlają większości cech identyfikowanych ze wspólnymi cechami przepływu
pracy. Z nastaniem nowych wymagań dla motorów przepływu pracy, aby współdziałały z zadaniami Zarządzania
Łańcuchem Dostaw (ang. SCM), ważnym jest dla rynku, aby być w stanie rozróżnić pomiędzy niedostępnymi,
opierającymi się na regułach komponentami, a motorami przepływu pracy, czy są wbudowane, czy też nie.
Systemy zarządzania przepływem pracy są ważne w zakresie obsługiwania

• powtórzeniowych,
• intensywnych pod względem papierów I dokumentów,
• przestrzennie i czasowo odseparowanych oraz
• wykorzystujących różne źródła informacji business operations.

Systemy zarządzania przepływem pracy mogą być podzielone na pięć ważnych modułów. Moduły te umożliwiają
przedsiębiorstwom przepływy pracy związanej z

• analizowaniem,
• modelowaniem,
 • symulacją,
• sterowaniem oraz
• dokumentowaniem.

Przy pomocy specjalistycznych modułów może być formowany tzw. cykl zarządzania przepływem pracy.
Rysunek 4 ilustruje cykl zarządzania przepływem pracy.

Rysunek 4. Cykl zarządzania przepływem pracy

Na początku cyklu zarządzania przepływem pracy widoczna jest analiza procesu. Następującymi czynnościami
są modelowanie procesu oraz jego symulacja. Moduły te tworzą częściowy cykl o nazwie Workflow Definition
(definicja przepływu pracy), który jest powtarzany dopóki modelowanie oraz specjalistyczna reorganizacja
przepływu pracy prowadzą do optymalnych wyników w ramach symulacji.
Drugi cykl częściowy w ramach cyklu zarządzania przepływem pracy dotyczy realizacji zdefiniowanego
przepływu pracy i jest nazywany Workflow Execution (realizacja przepływu pracy). Cykl ten może być
charakteryzowany poprzez kontrolling oraz dokumentację i/lub zapisywanie przepływów pracy oraz
specjalistycznych operacji. Cykl ten jest formowany przez fakt, iż operacje mogą być realizowane wielokrotnie.
Zapisane rezultaty tego cyklu częściowego mogą być wykorzystane dla dalszej optymalizacji procesu.

Odnośnie do implementacji przepływu pracy, elektroniczne teczki mają duże znaczenie. Ich funkcja jest podobna
do konwencjonalnych katalogów w operacjach biznesowych, które zawierają potrzebne dokumenty
wykorzystywane przez pracowników do wypełniania ich zadań. Elektroniczna teczka może na przekład zawierać:

• dokumenty ofert i zamówień,

• tabele,
• listy kompletacyjne BOM,
• rysunki techniczne oraz
• opisy techniczne, parametry.
Inne zalety dokumentów w formie elektronicznej (cyfrowej) to możliwość dołączenia do teczki dokumentów
multimedialnych (video, audio). Po pomyślnym przetworzeniu elektroniczne teczki mogą być automatycznie
przekazywane przez siec komputerową do następnego miejsca roboczego.

Rysunek 9 ilustruje korzyści płynące z stosowania systemów zarządzania przepływem pracy.

Rysunek 5. Korzyści płynące z zastosowania systemów zarządzania przepływem pracy

Modelowanie Geometryczne
Wprowadzenie
Nowe techniki umożliwiają rozwój coraz bardziej złożonych i zoptymalizowanych produktów. Główną kwestią jest
opis charakterystyki produktu poprzez zintegrowane modele komputerowe. Umożliwia to z jednej strony
projektowanie bardziej złożonych produktów i z drugiej strony symulację ich zachowania się i optymalizację
zanim zbuduje się prototyp. Na rys. 1 przedstawiono przykład złożoności modelu 3D.

Rysunek 1. Zacieniowały model 3D silnika napędowego Ariane

W obszarze budowy maszyn projektowanie i opis kształtów dla produktów jest kluczem do większości innych
modeli takich jak: planowanie produkcji i wytwarzanie. Projektowanie i modelowanie 3D może być obecnie
widziane jako jądro (core) w budowie maszyn. Aktualną sytuację streszczono na Rys. 2.
 Rysunek 2. Rozwój produktu - dzisiaj: konkurencja i konkurenci na całym świecie

Na wyżej wymienione wyzwania można odpowiedzieć intensywnym stosowaniem technologii informacyjnych,

które są technologiami podstawowymi, umożliwiającymi kolejne kroki
Jednakże spójny opis produktu poprzez dokumenty i różne modele geometryczne jest wielkim wyzwaniem i musi
bazować na metodach EDM jak to opisano w rozdziale 3.
Kiedy mówi się o budowaniu złożonych modeli zawsze trzeba mieć na uwadze, że budowanie złożonego opisu
produktu znaczy, że należy włożyć większy wysiłek niż w przypadku tradycyjnego procesu bazującego na
rysunkach 2D. Z tego powodu mogą wystąpić usprawnienia wynikające z faktu, że wykonany model może być w
łatwy sposób ponownie użyty. Może być to dokonane tylko poprzez wspieranie całego łańcucha procesu (Rys. 3).

Rysunek 3. Użycie modeli produktu w całym cyklu życia produktu

1 Metody modelowania
geometrycznego
1.1 Wprowadzenie
Jak pokazano na rys.1 dane definiujące produkt, dane reprezentujące produkt oraz dane prezentujące produkt
mogą być oddzielone od siebie. Poprzez użycie nowoczesnych technik takich jak systemy CAD można
wizualizować różne prezentacje produktu (np. model krawędziowy, model powierzchniowy, model bryłowy)
poprzez odwołanie się do jednej reprezentacji produktu. Podczas projektowania wyrobów najważniejsze są dane
dotyczące geometrii i topologii.

Rysunek 1. Dane o produkcie i nowoczesne systemy CAD

Dane geometryczne
Jeżeli chodzi o dane geometryczne to można wyróżnić dwie różne klasy elementów geometrycznych:

• elementy geometryczne określone poprzez użycie analitycznego opisu,

• geometryczne elementy określone poprzez użycie parametrycznego opisu

Analityczne elementy geometryczne są określone poprzez odwołanie do jawnych lub uwikłanych wyrażeń
matematycznych. Rys 2 przedstawia analityczne elementy geometryczne: punkt, linia, powierzchnia i bryła ze
wzrastającą ilością informacji (wymiary elementu).
 Rysunek 2. Rozmiary elementów a ilość zawartych informacji

W przeciwieństwie do analitycznych elementów geometrycznych elementy parametryczne nie odnoszą się

bezpośrednio do układu współrzędnych tylko do atrybutów przypisanych do elementów (np. promień, wysokość
walca).

Dane Topologiczne
Jak wspomniano wcześniej nie jest tylko istotna sama geometria ale także topologia. Poprzez użycie opisu
topologicznego możliwe jest definiowanie relacji pomiędzy elementami lub tworzenie układów kilku części o
wzajemnym powiązaniu. Ten opis jest geometrycznie niezależny. Nawet jeśli geometria zdefiniowana
topologicznie ulega zmianie to cały układ pozostaje niezmieniony. Rys. 3 przedstawia elementy geometryczne i
odpowiednie elementy topologiczne.
 Rysunek 3. Elementy topologiczne w porównaniu z elementami geometrycznymi

Spójność bryły może być sprawdzona poprzez tak zwane równanie Eulera.

Oznaczenie zmiennych:

• V: liczba węzłów,
• E: liczba krawędzi,
• F: liczba ścianek,
• S: liczba zewnętrznych i wewnętrznych szkieletów (shells),
• R: liczba pierścieni na powierzchni (number of rings in the surface)
• H: liczba otworów.

1.2 Modele geometryczne

Sytemy CAD jak i inne systemy do przetwarzania danych technicznych mogą być podzielone według typów
modeli jakie są w stanie przetwarzać. Modele te można podzielić na:

• modele krawędziowe,
• modele powierzchniowe,
• modele bryłowe.

W obszarze budowy maszyn programy do modelowania bryłowego są najpopularniejsze. Umożliwiają one

tworzenie kształtów
elementów, które mają regularne powierzchnie (płaszczyzna, powierzchnia walcowa i inne) z wykorzystaniem
prostych funkcji.
W zastosowaniach gdzie nieregularne obiekty są wymagane obiekt opisywany jest przy pomocy powierzchni
(np.
skomplikowane modele samochodów są opisywane przy użyciu powierzchni ponieważ są one zbudowane z
arkuszy blach o
stałej grubości). Wiele produktów wykonanych z plastiku posiada dużo powierzchni zewnętrznych o
skomplikowanych
kształtach i mnóstwo technicznych regularnych powierzchni wewnątrz tego samego modelu. Bardzo często
najpierw
wykonywane są zewnętrzne powierzchnie w module powierzchniowym a później przeniesione do wewnętrznej
części modelu,
który jest wykonany jako bryła. Modele bryłowe mogą także być opisane poprzez powierzchniowy model jego
szkieletu (bryła zamknięta) lub bezpośredni opis elementów bryły. Taki sposób modelowania nazywany jest
modelowaniem bryłowym. Na rys. 4 przedstawiono porównanie różnych metod modelowania: modelowanie
bryłowe, powierzchniowe i krawędziowe.

Rysunek 4. Korzyści wynikające z modelowania bryłowego

Jak powiedziano wcześniej systemy, które modelują bryłowo są najbardziej popularne. Wszsytkie nowoczesne
systemy CAD bazują na modelowaniu bryłowym. Modele bryłowe można podzielić na:

• modele generacyjne
• modele akumulacyjne.

Model bryłowy, który jest kombinacją tych dwóch modeli jest nazywany modelem hybrydowym.

Jako przykłady modeli generacyjnych mogą być wymienione:

• constructive solid geometry (CSG)

• modelowanie metodami SWEEP
• modelowanie przy użyciu obiektów FEATURE

Modelami akumulacyjnymi są:

• cellular decomposition
• model dla FEM
• boundary representation (B-Rep)

Dalej zostaną opisane bardziej szczegółowo modele bryłowe.

Constructive Solid Geometry (CSG)

W metodach CGS prymitywy sš definiowane poprzez różne parametry i umieszczane w danym punkcie w
przestrzeni, globalny układ
współrzędnych i operacje logiczne (AND, OR, XOR) łączące prymitywy. Do prymitywów można zaliczyć: kostki,
walce, sfery, ostrosłupy, stożki i torusy. Na rys. 5 przedstawiono modelowanie CGS.
 Rysunek 5. Modelowanie bryłowe z użyciem metod CSG

Modelowanie metodami SWEEP

Główną regułą modelowania metodami "sweep" jest po pierwsze zdefiniowanie płaskiej powierzchni w dwóch
wymiarach a później rozciągnięcie jej w trzecim wymiarze według zadanej funkcji. Powierzchnia płaska staje się
wtedy przekrojem tworzonego modelu. Funkcjami, które umożliwiają nadawanie trzeciego wymiaru są:
 • translacja
• rotacja
• według trajektorii>
• połączenie

Wszystkie 4 metody pokazano na Rys. 6:

Rysunek 6. Modelowanie metodami CSG

Modelowanie przy użyciu obiektów typu FEATURE

Obiekt FEATURE jest prostym lokalnym elementem, który najczęściej ma jakie znaczenie techniczne. Obiekty
FEATURES mogą dodawać lub odejmować materiał. Są zawsze definiowane w relacji do istniejącej geometrii.
Obiekt typu FEATURE może być widziany jako prosty krok w tworzeniu wirtualnych obiektów, które nie muszą
mieć odpowiednika w kolejnych krokach tworzenia rzeczywistych obiektów. Listę typowych obiektów typu
FEATURE przedstawiono na rys. 7.
 Rysunek 7. Typowe obiekty FEATURE

Boundary Representation (R-Rep)

Boundary representation (B-Rep) jest jawną reprezentacją obszaru danego obiektu. Struktura danych modelu B-
Rep zawiera informacje o elementach geometrycznych w formie ścianek, krawędzi i linii normalnych. Krzywe i
powierzchnie są zwykle opisane parametrycznie. Dla przykładu dwuwymiarowa powierzchnia umieszczona w
przestrzeni 3D jest opisana: x=fx(s, t), y=fy(s, t), z=fz(s, t). Struktura danych zawiera także informacje
topologiczne i relacje pomiędzy elementami geometrycznymi. Struktura danych może bazować na krawędziach
lub wierzchołkach. Przykład struktury dla B-Rep przedstawiono na rys. 8.
 Rysunek 8. Przykład struktury B-Rep - krawędź

Ponieważ wszystkie informacje dotyczące modelu są przechowywane w sposób otwarty model B-Rep może
zajmować dużo pamięci komputera. B-Rep jest bardzo wydajne dla aplikacji, które wymagają częstego
przeliczania modelu (np. wyświetlenie na ekranie stacji roboczej).

Modelowanie hybrydowe
Jak wspomniano powyżej modele bryłowe, które są kombinacją modeli generacyjnych i akumulacyjnych nazywa
się modelami hybrydowymi.

Jak pokazano na rys. 9 model hybrydowy składa się z dwóch struktur. Kombinacja dwóch struktur powoduje, że
modele hybrydowe są bardziej elastyczne i potężniejsze (powerful) niż pojedyncze generacyjne lub
akumulacyjne modele bryłowe.
 Rysunek 9. Przykładowa struktura modelu hybrydowego

1.3 Szkicowanie
Zmiana podstawowych zasad
Z wprowadzeniem modelowania 3D funkcja rysunku technicznego kompletnie się zmienia. Wszystkie ważne
informacje dotyczące obiektów i
ich wymiary są zawarte w modelu 3D. Jest to tak zwana reprezentacja obiektu. Rysunek techniczny zatem
wywodzi się z modelu 3D i nie może zawierać żadnej innej geometrii. Rysunek techniczny jest czymś w rodzaju
widoku informacji zawartych w modelu 3D. Nazywa się to prezentacja. Moduły do szkicowania w systemach 3D
nie zawierają (nie powinny zawierać) żadnych funkcji, które umożliwiają opis geometrii poprzez punkty, linie i
krzywe.
Zamiast tego posiadają one funkcje, które umożliwiają tworzenie różnych widoków istniejącego modelu 3D.
Podobnie działa definicja wymiarowania. Zasadniczo można wyróżnić dwie opcje:

• Wyświetlanie wymiarów

Wymiary, które są częścią definicji obiektu FEATURE modelu 3D mogą być wyświetlane i odpowiednio
rozmieszczane na rysunku.

• Tworzenie wymiarów

Mogą być tworzone wymiary pomiędzy krawędziami i narożami obiektów 3D, które są pokazane jako linie i
punkty.
Wartość tych wymiarów jest obliczana poprzez odległości pomiędzy elementami na rysunku i nie mogą być (nie
powinny być) zmieniane manualnie.

W nowoczesnych systemach CAD, które posiadają modelowanie parametryczne plik rysunkowy jest połączony
(link) z modelem w taki sposób, że informacje geometryczne nie są przechowywane w pliku rysunkowym, tylko
informacja dotycząca sposobu wygenerowania widoków z geometrii modelu 3D. Dlatego jakiekolwiek zmiany
dotyczące geometrii są natychmiast widoczne na rysunku. Rysunek jest zawsze w aktualnej wersji i wszelkie
zmiany rysunkowe są natychmiast widoczne. Automatycznie modyfikowane są również wymiary przypisane do
obiektów.

Cel tworzenia rysunków technicznych

Każdy rysunek techniczny ma pewne znaczenie dla definiowanego procesu. Generalnie mówiąc rysunek nie
zawiera żadnych informacji o produkcie, które nie pochodzą z modelu 3D ale może zawierać dodatkowe
informacje o procesie, który powinien być uruchamiany na podstawie tego rysunku.

Podczas tworzenia rysunków technicznych bardzo ważne jest aby myśleć o zastosowaniu i zbierać wszystkie
niezbędne informacje (i nie więcej) i ustawić je w taki sposób aby ludzie wykonujący zadania na tej podstawie
mogli w łatwy sposób odczytać te dane. Nikt nie powinien się martwić czy geometria jest narysowana
poprawnie.
Dzieje się dlatego, że powstała ona z modelu 3D. Najważniejsze jest czy wymagane szczegóły geometryczne są
widoczne i zrozumiałe.

Rysunek jako wspólny język

Rysunek techniczny powinien być widziany jako środek komunikacji pomiędzy klientem i dostawcą. Aby
zredukować niezrozumienie zdefiniowano wspólny język - graficzne standardy.

2 Modelowanie przy użyciu

obiektów typu FEATURE
i ograniczeń
2.1 Odniesienia
Obiekty typu FEATURE są zawsze definiowane w odniesieniu do istniejącej geometrii. Dla tych samych
kształtów może to odbywać się w różny sposób. Na rys. 1 pokazano prosty proces projektowania. Zaczynamy od
trzech płaszczyzn odniesienia następnie przy użyciu funkcji SWEEP tworzymy prostopadłocian. następnie
dodajemy element typu FEATURE - "żebro". W tym przykładzie żebro jest tworzone w odniesienieu do górnej
płaszczyzny prostopadłoscianu i pionowej płaszczyzny. Sytuację tą obrazują czerwone strzałki w górnej częci
rysunku. następnie dodajemy obiekt FEATURE - otwór. Zakładamy, że górna płaszczyzna "żebra" jest przyjęta
jako pierwsza, pionowa pozycja obiektu "OTWÓR". Pozostają wciąż inne możliwoci wyboru pionowej płaszczyzny
odniesienia. Można tiutaj wybrać główną płaszczyznę odniesienia, krawędź prostopadłoscianu lub krawędź
"żebra".
 Rysunek 1. Definiowanie odniesień pprzez definiowanie obiektów typu FEATURE

2.2 Modelowanie parametryczne

nowoczesne systemy CAD umożliwiają modelowanie parametryczne, które bazuje na dwukierunkowym
skojarzeniu pomiędzy wymiarami, które mogą być przedstawione w trybie szkicowania, trybie 3D lub w trybie
rysowania i geometrii 3D i na odwrót.
Daje to dodatkową możliwosć modyfikowania istniejącej geometrii. Modyfikowanie geometrii może się odbywać
poprzez:

• Tworzenie nowych obiektów FEATURE, któe modyfikują kształt elementu

• Modyfikowanie parametrów istniejących obiektów FEATURE dla istniejącego obiektu.

Relacje pomiędzy obiektami FEATURE jest nazywana "rodzic-dziecko". Obiekty Feature "dzieci" odnoszą się do
obiektów "rodzice". Różne możliwości definiowania odniesień do "dzieci" prowadzą do różnych zachowań modeli
kiedy zmiany są stosowane w modelu. Własciwie podczas procesu projektowania większoć modeli będzie się
zmieniała kilka razy.

Na rys. 2 "żebro" jest przesunięte względem srodka bloku ponieważ rysunek się zmienił. W zależnoci od
odniesień otwór, umieszczony na rodku będzie zachowywałsię różnie. Jeżeli otwór odnosił się do "żebra" to
nastąpi jego przemieszczenie wraz z żebrem. Jeżeli otwór odnosi się do płaszczyzny odniesienia pozostanie on
na swoim miejscu.
Rysunek 2: Skutki stosowania odniesień w przypadku zmian rysunku

Podsumowując modelowanie przy użyciu obiektów FEATURE należy podkreślić, że opisano nie tylko
modelowanie ale rónież przeznaczenie. Dlatego modele powinny być starannie tworzone aby otrzymać dobre
wyniki.

2.3 Ograniczenia
Z powodu budowy systemów CAD można okrelić parametryczne zależnoci. Te zależnoci są podzielone na:

• geometryczne ograniczenia,
• ograniczenia techniczne,
• historia tworzenia

jak pokazano na Rys. 3.

Rysunek 3. Parametryczne zależnoci - ograniczenia

Geometryczne ograniczenia są zależnociami pomiędzy obiektami geometrycznymi jak: punkty, linie,

powierzchnie, bryły. One dostarczają takich ograniczeń jak: równoległosć, prostopadłsć, współosiowosć,
stycznoć, współsrodkowosć, odległosć od itp. ograniczenia geometryczne są często używane do opisu
rysowanych częsci. Modelowanie bazujące na ograniczeniach geometrycznych jest bardzo dogodne dla
inżynierów i projektantów ponieważ wiele metod projektowania używa tych ograniczeń. Zamiast opisu
elementów geometrycznych ograniczenia inżynierskie umożliwiają tworzenie elementów geometrycznych z
uwzględnieniem planowanych uzależnień. Wszsytkie te ograniczenia są reprezentowane przez równania, któe
zawirają identyfikatory obiektów geometrycznych i ich atrybuty. W przypadku modyfikacji te równania są
rozwiązywane. Modyfikacje naruszające ograniczenia nie będą wykonane. Wygenerowany zostanie komunikat o
błędzie.
Ograniczenia inżynierskie są zależnociami, które biorą pod uwagę techniczne zależnosci pod względem także
geometrii(takich jak: punkty, linie, powierzchnie lub bryły) lub elementy techniczne(takie jak: obiekty FEATURE,
srodek ciężkosci, moment bezwładnosci).
Są one reprezentowane przez równania z uwzględnieniem identyfikatorów obiektów technicznych lub
geometrycznych i ich atrybutów. Bazując na metodach inżynierskich, które są reprezentowane przez
ograniczenia techniczne pewien dodatek do opisu równań jest wymagany.
Dodatek ten jest warunkiem kontroli struktury elementów, podobnie jak w przypadku języków programowania.
Takimi elementami kontroli struktury są operatory porównania (mniejszy, mniejszy równy, równy, większy
równy, większy), operatory logiczne (prawda, fałsz), pętle i procedury. Ograniczenia inżynierskie są
wykorzystywane do opisu wiedzy inżynierskiej i wiedzy niezbędnej przy projektowaniu.
W projektowaniu bazującym na historii modelu poszczególne kroki modelowania przechowywane są w
strukturze danych. Poszczególne kroki tworzenia modelu zawierają elementy geometryczne i obiekty FEATURE,
które są przedstawione w strukturze danych. Struktura danych jest strukturą drzewiastą, która umożliwia
identyfikowanie obiektów i łatwiejsze przeprowadzanie modyfikacji. Modyfikowanie kolejnych obiektów, w
zależnoci od struktury "drzewa" jest przeprowadzane poprzez modyfikowanie atrybutów. Struktura "drzewiasta"
jest wtedy pomijana.

2.4 Szkicowanie Elementów

Obiekty wykonywane orzy użyciu metody SWEEP oferują duże możliwości tworzenia złożonych modeli krok po
kroku. W większości nowoczesnych systemów CAD opis planów wykorzystywanych w metodach SWEEP jest
wspierany metodami szkicowania. Oznacza to, że po pierwsze plan szkicowania powinien być określony. Wtedy
tworzony jest zamknięty przekrój na tym planie w specjalnym szkicowniku. Elementy (linie, węzły, itd.) tego
szkicu są zorinetowane w stosunku do istniejącej geometrii. Wymiary szkicu są zdefiniowane. Następnie
program próbuje wygenerować unikalne rozwiązanie dla tworzonego szkicu poprzez interpretację szkicu i
automatyczne rozpoznanie ograniczeń. Występują: równoległe, poziome, pionowe linie, linie o tej samej
długości, odpowiednie kąty lub linie prostopadłe. Ograniczenia, które znajduje system mogą być zmieniane
przez użytkownika. Wtedy system musi poszukać nowego rozwiązania.

Na rys. 4 przedstawiono prosty przykład, który ilustruje tą procedurę. Wykonany zostanie trójkątny otwór w
kostce. Opis procedury jest zaczerpnięty z procedury modelowania dostępnej w systemie Pro/ENGINEER (c). Na
początku jest okrelane, że nowy element będzie tworzony do cięcia materiału w kostce.

Rysunek 4. Definiowanie płaszczyzny szkicowania

Definiowana jest nowa płaszczyzna, która jest okrelona poprzez ograniczenia: zawiera zaznaczoną krawędź
kostki i ma pewien kąt alpha z jedną ze scianek kostki. System CAD uruchamia moduł do szkicowania, w którym
użytkownik ma ustawiony widok prostopadle do płaszczyzny szkicowania.

Rysunek 5. Szkicowanie trójkąta

Trójkąt jest szkicowany w taki spsób, że jest on symetryczny względem krawędzi kostki, któa leży na
płaszczyźnie szkicowania. The upper corner of the triangle manually defined to lie on this corner, no matter
weather it was sketched exactly on it or only nearby. Definiowane są dwa wymiary: "a" - długosć linii
odniesienia, "b" - odległosc pomiędzy wierzchołkiem i linią odniesienia. Dodatkowo definiowany jest wymiar "c"
- odległoć między wierzchołkiem i jedną z krawędzi kostki.

Następnie system wykonuje niezbędne obliczenia dla tworzonego szkicu. nazywa się to - regeneracja rysunku.
Podczas regeneracji szkicu system rozpoznaje intencje, że bazowa linia powinna być pozioma i obydwie długości
powinny być jednakowe. Dlatego geometria jest całkowicie zdeterminowana i tworzony jest trójkąt, który
spełnia wszsytkie ograniczenia - zastępuje obiekt narysowany początkowo.

Rysunek 6. Definicja kierunku cięcia

Operacja wycinania będzie wykonana w kierunku prostopadłym do planu szkicowania. Aby utworzyć bryłę tnącą
należy zdefiniować kierunek i głębokość(np. przez cały obiekt geometryczny) tej bryły(niebieska strzałka). Aby
system był w stanie wykonać operację cięcia musi wiedzieć czy materiał ma być usunięty wewnątrz czy na
zewnątrz bryły tnącej(niebieska strzałka). Wynik tej operacji przedstawiono poniżej na rysunku.

Rysunek 7. Utworzony trójkątny otwór

Kiedy tworzona geometria ma już pożądany kształt należy zawsze ją sprawdzić jak sie ona zachowa w
przypadku konieczności dokonania zmian. Dla trójkątnego otworu będzie oznaczało, że należy wziąśćpod uwagę
możliwość zmiany wymiarów kostki:

• Czy otwór zawsze miał być w środku?

• Czy otwór ma przechodzić przez całą kostkę jeżeli kostka będzie większa?
• Czy otwór zawsze ma zaczynać się i kończyć na krawędziach kostki jeżeli zmienią one swoją długość?

W praktyce przemysłowej udowodniono, że te parametry, które są często modyfikowane powinny być

planowane bardzo ostrożnie. A lot of these later on changes are known by experience already in the early
design stage of rather complex products. Głónym celem przy modelowaniu powinno być utrzymanie niskiej
złożoności tworzonych odniesień i jasne określenie zamiarów poprzez określenie ograniczeń i odniesień.

2.5 Złożoność szkiców

Podczas szkicowania z wykorzystaniem metod "SWEEP" mogą być tworzone złożone rysunki w jednym kroku z
wykorzystaniem jednego obiektu FEATURE. Doświadczenia praktyczne pokazują, że w większości przypadków
nie jest to sensowne. Spójna definicja złożonych szkiców takich, które system może zinterpretować może
wyjątkowo zająć więcej czasu niż tworzenie kilku prostszych szkicowanych obiektów.
W dodatku zmiany wprowadzane później mogą być prawie niemożliwe do wykonania ponieważ szkic nie będzie
zinterpretowany poprawnie po zmianach wtedy ten obiekt i jego "dzieci" będą niepoprawne i pominięte przez
system CAD.

Poniżej przedstawiono prosty przykład. Rysunek pokazuje blok z wykonanym przekrojem. Cały przekrój może
być zdefiniowany w jednym kroku.

Rysunek 8. Tworzenie bardziej złożonych przekrojów na jednym szkicu

Jezęli kieszeń w bloku ma później być zmieniona na trójkątną lub promień kieszeni ulegnie zmianie należy
dokonać edycji całego szkicu a następnie system musi dokonać regeneracji rysunku. Zamiast powyższego
podejścia zalecane jest wykonanie kilku prostych kroków, któe pokazano pomniżej.
 Rysunek 9. Tworzenie podobnych obiektów w trzech krokach

2.6 Przykłady złożonych funkcji

Następujące rysunki przedstawiają przykłądy dla obiektów, któe były tworzone z użyciem różnych bardziej
złożonych funkcji modelowania części.
przedstawione poniżej rysunki zostały utworzone z wykorzystaniem różnych, bardziej złożonych funkcji
modelowania części.

Rysunek 10. Bryła utworzona w wyniku przemieszczania planu według zadanej trajektorii
 Rysunek 11. Obudowa spiralna i wentylator utworzony poprzez połączenie przekroi

Rysunek 12. Model butelki utworzony na podstawie linii typu SPLINE, który następnie poddano deformacji
Rysunek 13. Sprężyna utworzona z wykorzystaniem opcji SPIRALA
 Rysunek 14. Obudowa wiertarki wygenerowana poprzez pogrubienie powierzchni

3 Modelowanie Złożeń
Produkt składa się z wielu konstrukcyjnych części. Zawierają one strukturę złożeniową, która może być
przedstawiona jako hierarchiczne drzewo. Drzewo to zawiera różne typy obiektów:

• cały produkt
• sekcje złożeniowe
• pojedyncze części.

Cały produkt zawiera wszsytkie inne obiekty i znajduje się na szczycie struktury hierarchicznej. Struktura
produktu może być przedstawiona poprzez różne typy grup złożeniowych. Każda grupa może być przedstawiona
jako pojedyncza cześć. Części są przedstawione jako pewne obiekty, które nie mogą być rozdzielone bez ich
rozpadu (zniszczenia).
Rysunek 1. Methodic modeling structure

Pojedynczy produkt może być przedstawiony w różnych konstrukcyjnych widokach. There is no reason for a
"best" representation. Różne zadania wykonywane podczas cyklu życia produktu wymagają różnych widoków.
Materiały, które są dostępne tylko dla zarejestrowanych użytkowników zawierają szczegółowe informacje
odnośnie następujących tematów:

• istniejące strategie projektowania,

• różne widoki konstrukcyjne,
• możliwości umieszczania części w relacji do innych jako grupy złożeniowe.

4 Wymiana danych
4.1 Wprowadzenie
Rozwój systemów informatycznych nie nadąża za potrzebami przemysłu samochodowego. Równocześnie we
wszystkich obszarach rozwoju produktu został przyjęty cyfrowy łańcuch procesu bazujący na modelach 3D z
ciągłym przepływem informacji. Płynne manipulowanie danymi pomiędzy partnerami nabiera znaczenia z
punktu widzenia konkurencyjności. W ostatnich latach, w przemyśle samochodowym znacznie wzrosła (i dalej
wzrasta) ilość danych, które mogą być wymieniane. Poza tym wyższe wymagania są stawiane wymienianym
danym (jakość, czas, koszt ).
Wśród producentów samochodów często dostawca i producent używają takiego samego systemu CAD. W
takim przypadku przesyłane są pliki w formacie tego systemu. Dla dostawców, którzy koncentrują się na
pewnym segmencie rynku oznacza to, że różne systemy CAD używane przez producentów samochodów muszą
być dostępne. Należy więc wyszkolić ludzi, którzy będą te systemy obsługiwać.
Stałe i intensywne wykorzystanie sprzętu, oprogramowania, a także personelu technicznego jest jednak
niemożliwe. Modele, które są projektowane w systemie CAD mogą być podstawą do prac konstrukcyjnych w
innym systemie CAD. Rozwiązanie tych problemów możliwe jest poprzez poprawną wymianę danych pomiędzy
różnymi systemami CAD.

Rozwiązaniem, które może obniżyć koszty, czas projektowania i podnieść jakość modeli dla przemysłu
samochodowego i dostawców są neutralne formaty wymiany danych. Jednakże dostępne formaty nie są
ujednolicone (np. DXF) lub stosowane są tylko formaty krajowe (np. VDA-FS). W przeszłości tylko jeden
międzynarodowy format wymiany danych tzn. IGES został opracowany w 1979r i jest on coraz częściej
rozszerzany. Przestał on jednak wystarczać do wymiany danych między nowymi systemami CAD.

Z tej konieczności w 1984 opracowano międzynarodowy standard wymiany danych STEP (STEP - Standard for
the Exchange of Product Model Data (ISO 10303)). W tym czasie projektanci systemów CAD opracowali
wiele procesorów STEPa dla różnych systemów CAD. od 1996 STEP jest używany w coraz większej liczbie
przedsiębiorstw jako format zapisu modeli bryłowych. Od 1997 w formacie STEP zapisywane są również modele
złożeniowe. Obydwie funkcjonalności są pierwszymi zastosowaniami formatu STEP, które nie są możliwe w takiej
formie przy użyciu formatu IGES.

Nowe możliwości, które oferuje STEP są dobrze znane przez wielu producentów i dużych dostawców
samochodów dlatego odpowiednie specjalistyczne grupy są bardzo zaangażowane w opracowanie formatu
STEP. Dla małych i średnich dostawców samochodów używanie nowych możliwości jest trudniejsze. Brakuje
informacji o tych nowych możliwościach i przyszłym znaczeniu formatu STEP.

Oprócz tego brakuje pracowników ze specjalistyczną wiedzą i stałego uaktualniania wiedzy odnośnie STEP-a
oraz pieniędzy i czasu na wykonywanie testów. Omijane są możliwości oceny nowej techniki i nie bierze się pod
uwagę możliwości jej użycia.
Jako zarejestrowany użytkownik dowiesz się o tym, że:

• wymiana danych w przemyśle samochodowym prowadzi do wielu problemów. Obecnie koszty związane
z tymi problemami są większe niż 190 milionów. Annually costs incurred by these problems are more
than 190 millions. Nie ilościowe szkody np. wydłużenie czasu projektowania z powodu problemów
związanych z wymianą danych.
• rozwiązaniem, które obniża koszty producentów i dostawców samochodów, skraca czas projektowania,
podnosi jakość wyrobów jest stosowanie neutralnych formatów wymiany danych - głównie formatu
STEP.

Ponadto użytkownicy zarejestrowani poznają metodologię optymalizowania wymiany danych bazującej na

formacie STEP. metodologia ta składa się z kilku kroków. Zarejestrowani użytkownicy dowiedzą się o
korzyściach, które wynikają w szczególności z użycia neutralnych formatów wymiany danych i optymalizacji
procesu rozwoju produktu. Poprzez użycie tej wiedzy firmy będą bardziej konkurencyjne tzn. skrócony zostanie
czas projektowania oraz firmy staną się bardziej elastyczne.

5 Systemy CAD - aktualny stan

rozwoju
W przemyśle maszynowym coraz większego znaczenia nabiera automatyzacja projektowania.
Zasadniczym celem jest prowadzenie szybkiego i wydajnego wytwarzania i projektowania i umożliwienie
rozwoju wysokiej jakości produktów. Kilka systemów jest dostępnych w procesie rozwoju produktu dla
przeprowadzenia budowy i projektowania. Istotnym źródłem dla definicji i tworzenia cyfrowego opisu produktu
jest system CAD (computer aided design).

Systemy CAD wspierają budowę i projektowanie. Systemy CAD są używane do szkicowania i modelowania
geometrycznego. Modelowanie geometryczne służy do reprezentacji 3D modelowanych części i złożeń.
Reprezentacja złożeń zawiera także opis struktury montażowej, która jest nazywana strukturą produktu.
Reprezentacja 3D części i złożeń jest wykorzystywana do tworzenia dokumentacji technicznej np. rysunki, lista
części, indeksy materiałowe. Nowoczesne systemy CAD umożliwiają modelowanie parametryczne, które bazuje
na dwukierunkowym skojarzeniu pomiędzy wymiarami, które mogą być prezentowane zarówno w trybie
szkicowania, w trybie 3D lub w trybie rysowania 2D i geometrią 3D i na odwrót. Systemy CAD zawierają kilka
modułów dodawanych do wersji podstawowej systemu CAD, które umożliwiają zastosowanie systemu do
specyficznych zadań. Do systemów CAD dodawane są też zintegrowane moduły CAP i NC. Dlatego systemy te
nazywane są systemami CAD/CAM. Podstawową zasadą przy pracy z nowoczesnymi systemami CAD jest:
Opisz dane produktu raz i używaj ich wiele razy. Tak jak jakiekolwiek inne techniczne informacje systemy CAD
bardzo szybko się rozwijają dlatego trudno jest dokonać zestawienia istniejących systemów CAD. na rynku jest
dostępnych ponad 100 systemów CAD/CAM. Jest wiele systemów specjalistycznych dla różnych gałęzi przemysłu
(np. budowa statków) i różnych zadań (np. modelowanie powierzchniowe). Zrobiono małe zestawienie ośmiu
najpopularniejszych systemów CAD/CAM.

Istnieje różnica pomiędzy tak zwanymi systemami średniej wielkości, które posiadają zarówno możliwość
tworzenia części jak i modeli złożeniowych i innych rysunków, możliwość tworzenia prezentacji dla WWW i
pełnymi systemami, które posiadają dodatkowe możliwości dla różnych symulacji jak NC, FEM (metoda
elementów skończonych) lub symulacja ruchu.

Rysunek 1. Wstępny wybór systemu CAD

Aktualne informacje o wybranych systemach::

System Sprzedający Addres internetowy skrut

Autocad/Mechanical Desktop Autodesk www.autodesk.com MD
CATIA Dassault Systems / IBM www.catia.ibm.com CATIA
Pro/ENGINEER Parametric Technology Corporation (PTC) www.ptc.com Pro/E
SolidDesigner CoCreate / HP www.cocreate.com SD
Unigraphics Unigraphics Solutions / EDS www.ug.eds.com UG
I-DEAS Master Series SDRC www.sdrc.com I-DEAS
SolidEdge Unigraphics Solutions / EDS www.solid-edge.com SE
SolidWorks SolidCompany / Dassault Systems www.solidworks.com SW

Poniżej przedstawiono praktyczne przykłady użycia systemu CAD. Wykorzystano model 3D zaworu (Rys. 2).
Użyto systemu Pro/ENGINEER.
 Rysunek 2. Zacieniowały zawór z wyświetlonym drzewem modelu

Zawór jest wyświetlony jako zacieniowały. Widoczne jest również drzewo modelu ze strukturą montażową. Aby
lepiej zaobserwować wewnętrzną część zaworu wygenerowano widok na którym zawór jest pokazany jako
rozbity na poszczególne części.
 Rysunek 3. Widok części składowych zaworu

Można uzyskać wiele informacji o modelu. Należą do nich: wykaz materiałów (BOM), masa, wielkość modelu,
historia tworzenia.
 Rysunek 4. Własności modelu

Proste ruchy jak przesunięcie krążka zaworu może być symulowane poprzez parametryzację modelu. Ma to na
celu wyeliminowanie błędów projektowania. Dla bardziej skomplikowanych ruchów dostępne są specjalne
narzędzia do symulowania dokładnych ruchów i sił na częściach aby uzyskać wirtualny produkt. Ruchy krążka
mogą być symulowane poprzez zmianę kąta zaznaczonego na rys. 5. Po każdej zmianie kata następuje
regeneracja rysunku - system wykonuje niezbędne obliczenia i generuje nowe wymiary.
 Rysunek 5. Ruch krążka zaworu

Z modelu 3D można uzyskać rysunek techniczny - 2D. Różne widoki są automatycznie tworzone w zależności od
norm i użytkownik musi tylko wskazać które widoki i przekroje są niezbędne i gdzie mają one być umieszczone
na rysunku. Wymiary dla rysunku 2D są automatycznie pobierane z modelu 3D. Pomiędzy modelem 3D i
rysunkiem istnieje dwukierunkowy związek. oznacza to, że jeśli zmienia się model 3D zmienia się również
rysunek 2D i odwrotnie. W modelu złożeniowym wykaz materiałowy jest tworzony automatycznie. Na rys. 6
przedstawiono szczegółowy rysunek obudowy. Na rys. 7 i 8 przedstawiono rysunek złożeniowy zaworu z
wyświetlonym wykazem materiałowym (BOM).
Rysunek 6. Rysunek techniczny pojedynczej części
Rysunek 7. Rysunek złożeniowy
 Rysunek 8. Automatycznie wygenerowany wykaz materiałów

Możliwa jest dalsza analiza modelu z użyciem FEM. Można przeprowadzić analizę struktury lub reakcji cieplnych.
W systemie CAD model jest uzupełniany obciążeniami zewnętrznymi i warunkami brzegowymi. W przykładzie
poniżej w modelu obudowy zaworu dodawany jest nacisk 100 N działający na wewnętrzne ściany obudowy, a
jako elementy skończone do modelowania ścian wewnętrznych i zewnętrznych wybierane są elementy
powłokowe. Generowana jest siatka MES, która w miarę potrzeb może być zagęszczana w okolicach punktów
krytycznych
 Rysunek 9. Przygotowanie modelu dla FEM

Wytwarzanie modelu może być symulowane poprzez frezowanie, toczenie, spawanie. Poniżej przedstawiono
przykład frezowania wałka. Po pierwsze należy połączyć model z częścią, która zawiera wymiary materiału
wyjściowego. Następnie należy zdefiniować maszynę do obróbki z narzędziami lub pobrać odpowiednie
informacje z bazy danych. Kolejny krok to zdefiniowanie brył do obróbki i operacji. Dla każdej bryły generowana
jest sekwencja obróbkowa NC zawierająca niezbędne parametry (posuwy, obroty wrzeciona, głębokości obróbki i
inne). Na podstawie tych informacji generowana jest ścieżka narzędzia, którą można wyświetlić na ekranie
komputera. Na rysunku kolorem zielonym zaznaczono materiał wyjściowy, model jest różowy, obszary gdzie
materiał jest jest pozostawiany są żółte. Na niebiesko zaznaczono wejście narzędzia w materiał. W ten sposób
możemy uniknąć problemów. Dane opisujące ścieżkę narzędzia są zapisywane w postaci pliku CL data(cutter
location) a następnie przetwarzane przez postprocesor na kod zrozumiały dla frezarkowego układu sterowania.
Rysunek 10. Symulacja obróbki wałka
 Kształtowanie środowiska informacyjnego komputerowego wspomagania prac
projektowo-konstrukcyjnych

Wprowadzenie

Środowisko informacyjne komputerowego wspomagania projektowania ulega ciągłym

przeobrażeniom wynikającym ze zwiększania obszaru wpływów technik komputerowych na
proces konstruowania. Badania nad przekształcaniem tego środowiska prowadzą do
zdefiniowania uniwersalnych reguł pozyskiwania, zapisu i prezentacji informacji w sposób
niezależny od opisywanej dyscypliny i dostępny dla wszystkich uczestników procesu
projektowo-konstrukcyjnego niezależnie od stopnia zaangażowania i etapu realizowanych
prac. Proponowanie w tym zakresie nowych rozwiązań, formułowanie nowych pojęć i teorii
jest utrudnione ze względu na wymaganą od projektantów specjalistyczną wiedzę dotyczącą
różnorodnych systemów informatyki, technik komputerowych i komunikacyjnych oraz ze
względu na potrzebę globalnego rozpatrywania wzajemnie przenikających się działań
wpływających na proces projektowania związanych z pracą zespołową, dystrybucją i
koordynacją obiegu informacji, organizacją działań realizowaną w środowisku rozległych
sieci komputerowych.
Rozwój nowych technologii, wprowadzanie sprzętu o dużej wydajności, pozwala na
realizację przedsięwzięć, o jakich projektant jeszcze kilka lat temu nawet nie marzył.
Numeryczne metody obliczeń konstrukcji bazujące na najnowyszych teoriach, superszybkie i
pojemne systemy baz danych, umożliwiające zapis pojęć mało precyzyjnych (fuzzy data),
automaty uczące się, systemy znane jako knowledge discovery, czy data mining przejmują
od konstruktora żmudny proces analiz i weryfikacji błędów proponując korzystniejsze
rozwiązanie. Superrealistyczne technologie obrazowania 3D pozwalają na „oglądania”
wytworu jeszcze w fazie projektowania, techniki komunikacji multimedialnej pozwalają na
rozproszoną pracę grup, kontrolę, wariantowanie, zarządzanie.
Obecnie używane komputerowe systemy wspomagania prac projektowych obejmują
swym zasięgiem praktycznie cały cykl życia produktu od pomysłu do fazy unicestwienia.
Pozostaje jednak problem wynikający z zaniedbania prac nad tworzeniem płaszczyzn
wymiany danych pomiędzy tymi technologiami. Większość systemów ukierunkowana jest na
wspomaganie rozwiązań specjalistycznych problemów, przez co bez dogłębnej znajomości
zagadnienia (pojęć) projektant ma problemy z przenoszeniem wiedzy pomiędzy systemami.
Algorytm rozwiązania problemu zapisany jest w zależności od zakresu zagadnień w wielu
systemach informatycznych. Osobno prowadzi się zapis organizacji działań, osobno
obliczenia i osobno zapis dokumentacji rysunkowej.
Istnieją obecnie trzy sfery opisu informacji: pierwsza dogodna dla konstruktora, zgodna
z jego sposobem myślenia uwzględniająca np. opisy abstrakcyjne, nie mająca swojej pełnej
reprezentacji w innych znanych formach, druga oparta na stosowanych powszechnie środkach
zapisu, stosowana powszechnie przez ostatnie dziesiątki lat, zawierająca takie formy jak
rysunek techniczny, szkice, tabele, nomogramy itp. oraz trzecia, oparta o możliwości technik
komputerowych, pozwalająca na posługiwanie się animacją, modelowaniem przestrzennym,
symulacją, technikami obliczeń numerycznych. Pomiędzy tymi metodami nie ma ścisłych,
prostych form komunikacji; sposoby zapisu komputerowego i tradycyjnego różnią się
znacznie. Nie istnieją modele komputerowego zapisu ściśle odpowiadające istocie konstrukcji
mechanicznych. Konstruktor korzystający z komputerowego katalogu czy programu
obliczeniowego musi dostosować się do stosowanych przez te aplikacje form zapisu i
prezentacji danych. Nie są one dla niego zawsze wystarczająco wygodne i wprowadzają
dodatkowe problemy z interpretacją tych danych i przekształceniem ich do form bardziej
zrozumiałych.
Zapis informacji o konstrukcji pozwalający na sprawne przeprowadzenie procesu
projektowego wymaga nie tylko szczegółowego opisu poszczególnych elementów
konstrukcji, ale także przedstawienie związków pomiędzy elementami składowymi z
możliwością opisów dynamicznych zachowań konstrukcji, stanów przejściowych pracy
mechanizmów składowych. Standardowy zapis konstrukcji składający się przykładowo z
dokumentacji rysunkowej, tabel obliczeniowych itp. nie umożliwia analizy konstrukcji w
poszczególnych fazach projektowania. Zmiana tylko jednego parametru wymaga modyfikacji
rysunków, przebiegu procesu technologicznego itp. Idealnym rozwiązaniem byłoby więc
zapisanie informacji w taki sposób, by modyfikacja jakiegoś elementu powodowała zmianę
we wszystkich pozostałych elementach; niezależnie od sposobu przechowywania informacji o
jednym elemencie, czy o wybranych jego cechach istniałaby możliwość porównania, złożenia
z innym elementem także w sytuacji, gdy element ten, czy też jego cechy zapisane byłyby
inną techniką.
Rozwiązywanie zadań konstrukcyjnych polega na ciągłym wyszukiwaniu, przetwarzaniu i
prezentowaniu informacji. Ze względu na interdyscyplinarność procesu konstruowania, do
rozwiązywania zadań są potrzebne informacje bardzo różnorodne, o różnej treści i zakresie.
Informacje te są przetwarzane, a następnie prezentowane. Dla podniesienia jakości
uzyskiwanych informacji, a tym samym osiągnięcia poprawy aktualnej sytuacji często musi
być wielokrotnie powtarzany proces iteracyjny, równoznaczny z ponownym przebyciem
etapów obiegu informacji. Wynika z tego, że pożądane jest przeniesienie całego procesu
konstruowania na jedną wspólną płaszczyznę, umożliwiającą współdziałanie wszystkich
elementów komputerowego wspomagania projektowania.
Taki tok myślenia prowadzi do potrzeby stworzenia pewnego środowiska
przetwarzania i prezentacji danych umożliwiającego stworzenie kompleksowego,
sparametryzowanego opisu konstrukcji z możliwością dowolnej zmiany postaci prezentacji.
Aby umożliwić stworzenie odpowiedniego zestawu środków do proponowanego zapisu
należy wyodrębnić z procesu konstrukcyjnego takie składniki, które umożliwiają zapis
informacji o dowolnej konstrukcji w sposób jednoznaczny i kompletny. Następnie należy
stworzyć w oparciu o dostępne środki komputerowego zapisu i przetwarzania informacji
danych zespół narzędzi do operowania tymi składnikami.
Praca ta ma na celu uporządkowanie wiedzy o technikach zapisu konstrukcji, analizę
możliwości istniejących środków komputerowego przetwarzania danych i analizę
funkcjonalności istniejących systemów komputerowego wspomagania projektowania.
Systematyzacja tych danych ma umożliwić zdefiniowanie struktury środowiska
informacyjnego pozwalającego konstruktorowi na pełny zapis procesu projektowo-
konstrukcyjnego, odwzorowanie informacji w dowolnej postaci, korzystanie z dowolnych
zasobów informacji komputerowej, obejmującego organizację działań projektowych,
dokumentowanie, gromadzenie danych i wiedzy projektowej, symulację, optymalizację i
obliczenia.

Metody zapisu informacji

…Z jednej strony klasyczne metody zapisu z drugiej możliwości systemów

informatycznych

…(Może warto zrobić tabelę pokazującą, że możliwości komputerowe dają dodatkowy

power)
 Postacie informacji konstrukcyjnych

Proces konstruowania odbywa się w różnych etapach. Dokonuje się w nim doboru cech
konstrukcyjnych, prowadzi się również ich zapis. Znaczenie i postać zapisu jest różnorodna i
zależy od relacji, jakie zachodzą między konstruktorem a samym zapisywanym obiektem.
Zapis cech może więc być środkiem wizualizacji potrzebnym samemu twórcy konstrukcji.
Umożliwia on ustosunkowanie się autora do konstruowanego obiektu. Zapis stanowi również
środek komunikacji między konstruktorem a odbiorcą pozwalającym na powtarzalność
konstrukcji, ocenę itp.
W praktyce konstruktorskiej powstaje wiele różnych form zapisu informacji o
konstrukcji. Może to być rysunek techniczny, opisy słowne, modele materialne, fotografie itp.
Takie różnorodne formy zapisu pozwalają na dobór takich postaci, by przedstawiana wiedza
mogła być zaprezentowana w sposób możliwie jednoznaczny i możliwie łatwy w
zrozumieniu.

Tabela
Jedną z najprostszych metod przedstawiania danych jest umieszczanie ich w tablicy.
Struktura danych uzależniona jest od rodzaju obiektów przedstawianych w tablicy. Dane w
tablicy zorganizowane są w poziomych rzędach, zwanych inaczej rekordami (ang.record).
Każdy rekord składa się z pól, w których znajdują się dane. Informacja zawarta w danym polu
nazywa się wartością pola. W tablicy () zaznaczono jeden rekord zawierający wszystkie dane
dotyczące naprężeń ścinających w nitach ze stali St2N dla dwóch przekrojów ścinanych.
Nazwy poszczególnych pól rekordu stanowią atrybuty obiektu. Wartości atrybutu
odczytywane są poprzez podanie identyfikatora obiektu i nazwy atrybutu. Wartości atrybutu
określone są na pewnej dziedzinie, np. liczby całkowite trzycyfrowe, opis tekstowy, itp.
i - liczba rzędów, j - liczba przekrojów ścinanych
j\i 1 2 3 4 5
Kt MPa 1 70 65 60 55 50
2 62 60 55 52 47
3 55 53 50 47 45

Ko MPa 175 162 150 137 125

Tabela () Dopuszczalne naprężenia kt i ko dla nitów ze stali St2N

Dane w tablicy mają pewien porządek, który zależy od przeznaczenia tabeli.
Przeważnie ustala się porządek według rozmiaru obiektu tablicowanego lub grupuje według
producenta itp.

Symbol, schemat
W celu wyjaśnienia ogólnych zasad budowy i działania różnych mechanizmów maszyn
i urządzeń oraz procesów technologicznych, chemicznych itp. stosuje się rysunki
schematyczne i symbole.
 Symbol jest najprostszą formą prezentacji graficznej. Jest to rysunek, który w sposób
umowny oznacza jakieś pojęcie, czynność, element. Symbol powinien być możliwie prosty,
nie powinien zawierać zbędnych szczegółów, powinien jednak jednoznacznie określać
przypisane mu zadanie.
Ilość informacji (szczegółów) przedstawiana w symbolu może się zmieniać w
zależności od stopnia konkretyzacji (zaawansowania) wyszukiwanego elementu. Jeśli wybór
dotyczy katalogu łożysk to symbol używany przy wyborze wstępnym określonym kierunkiem
i rodzajem przenoszonego obciążenia (łożysko wzdłużne, poprzeczne) może być bardzo
ogólny i przedstawiony tylko za pomocą prostokąta z zaznaczonym kierunkiem obciążenia.
W kolejnych etapach uszczegółowiania (Rys) pojawia się okrąg symbolizujący łożysko
kulkowe, później pojawiają się zaokrąglenia, koszyczek itp.

1 2 3

Rys. () Kolejne etapy uszczegółowiania symbolu łożyska kulkowego

We wszystkich stopniach uproszczenia powinna obowiązywać zasada zachowania
proporcji wymiarowych.
Symbol może być również
użyty do przedstawienia konstrukcji
złożonych, zasad działania
urządzeń, instalacji. Takie formy są
nie tylko prostsze i łatwiejsze do
wykonania dla twórcy katalogu, ale
również przejrzystsze dla
użytkownika niż rysunki
konstrukcyjne.
Przy rozpatrywaniu zasad
działania różnych mechanizmów nie
są ważne szczegóły i rozwiązania
konstrukcyjne. A zatem w
rysunkach schematycznych
Rys. () Schemat mechanicznej prasy korbowej wyjaśniających np. zasady działania
różnych napędów i przekładni nie
ma potrzeby dokładnego podawania
sposobu połączenia kół z wałem (np. Za pomocą klina, wpustu czy kołka). Ważne jest
natomiast, czy połączenie to jest stałe (sztywne), czy obrotowe, przesuwne czy nieprzesuwne.
Przykład schematu całej maszyny - prasy korbowej - podano na rys ().
W zależności od dziedziny techniki rozróżnia się schematy kinematyczne, elektryczne,
pneumatyczne, technologiczne i wiele innych. W zależności od przeznaczenia rozróżnia się
schematy strukturalne, funkcjonalne montażowe itp.
 Schemat strukturalny - jest schematem poglądowym, w którym przedstawia się
zależności między podstawowymi elementami konstrukcji i zasadę jego działania.

Rys. () Fragment schematu strukturalnego

Schemat funkcjonalny - używany jest do obrazowania procesów zachodzących w
poszczególnych częściach zespołu.

Rys.() Schemat przekładni zębatej obiegowej

Schemat montażowy - przedstawia połączenia między częściami funkcjonalnymi
wyrobu z zaznaczeniem instalacji i miejsc podłączenia przewodów.
 Rys.() Schemat ideowy układu elektronicznego
Wiele standardowych symboli stosowanych w schematach zostało zapisanych w
normach. W przypadku, gdy część nie ma swego normowanego odpowiednika dopuszcza się
dowolne symbole, pod warunkiem objaśnienia jego znaczenia.
Symbole elementów lub funkcji łączy się tworząc symbol złożony, określający kilka
elementów lub funkcji. Przykładowo na rysunku () przedstawiono symbol zespołu
przygotowania powietrza.

Rys.() Symbol zespołu przygotowania powietrza

Właściwe wykorzystywanie symboli może uczynić informację o konstrukcji znacznie
czytelniejszą, może ułatwić użytkownikowi "nawigowanie" po dokumentacji, ułatwić
identyfikację elementów katalogowych. Należy jednak pamiętać, by symboliczne
przedstawianie danych powinno było uzupełniane innymi typami danych (np. opis). Ma to
znaczenie dla tych użytkowników, którzy nie są odpowiednio przygotowani do takich
sposobów prezentacji.

Rysunek ideowo-konstrukcyjny
Konstruktor przez znaczną część procesu projektowego posługuje się rysunkiem do
wizualizacji swoich rozwiązań. Rysunek taki w fazie wstępnej nie zawiera jeszcze wszystkich
szczegółów, dokładnych wymiarów. Mowa tu o rysunku ideowo-konstrukcyjnym.
Przedstawia on tylko kształty, najważniejsze elementy. W rysunku takim zachowane są
proporcje wymiarów. Może także pojawić się prosty opis, wymiar, itp. Ten rodzaj prezentacji
jest często łączony z innymi formami zapisu. Ma to szczególne znaczenie, gdy liczba
atrybutów jest znaczna a opisywana konstrukcja jest złożona. Prosty rysunek przedstawiający
wymiary uzupełniane danymi tabelarycznymi pozwala bezbłędnie identyfikować i oceniać
wzajemne zależności wymiarowe. Rysunek prezentowany łącznie z tabelą może zawierać
tylko te elementy, które są ważne dla danych katalogowych. Pozostałe wymiary kształty
można maksymalnie uprościć.
 d PLDf

d l d4 z2 z1
l
A M8 50 6 2.5 9

M10 60 8 3.5 11

M12 70 9.5 4.5 13

A
M16 90 13 4.5 16

M20 110 16.5 6 19

z2
z1

d4

Rys. () Śruby dociskowe z przetyczką przesuwną i czopem podtoczonym - połączenie danych

tabelarycznych z rysunkiem ideowo-konstrukcyjnym

Rysunek poglądowy ma szczególne znaczenie, gdy prezentowane są obiekty o

minimalnych różnicach i słowny opis tych różnic byłyby skomplikowany. Przykładem może
być katalog łożysk kulkowych z różnym sposobem zabudowy elementów tocznych.
Poszczególne typy różnią się niewielkimi szczegółami konstrukcyjnymi w postaci wcięć,
zabezpieczeń, itp. Ich usytuowanie, wymiary byłyby praktycznie niemożliwe do opisu
tekstowego, dla użytkownika mają one zaś poważne znaczenie i wiążą się ściśle z
możliwościami ich przyszłej zabudowy w konstrukcji, sposobem smarowania itp.

Rys. () Przykłady odmian konstrukcyjnych łożysk tocznych kulkowych - poprzecznych

Rysunek ideowo-konstrukcyjny pozwala w łatwy sposób pokazać ustawienie elementu

w konstrukcji złożonej, zasadę działania, miejsca podłączenia przewodów zasilających, itp.
 z pompy
do zbiornika

Rys. () Podłączenie przewodów w zaworze rozdzielczym

Przedstawienie budowy umożliwiający interpretację przez osobę nie znającą
szczegółów rysunku technicznego jest łatwiejsze na rysunku uproszczonym, lub na rysunku
specjalnego typu np. na tak zwanych rysunkach "eksplodujących" ().

Powierzchnia 2
Ocieplenie
Element
konstrukcyjny
Ściana nośna
Drzwi
Okno
Powierzchnia 1

Rysunek () Warstwy ściany budynku w rysunku "eksplodującym"

Rysunek techniczny
Znaczenie rysunku techniczne w prezentacji cech konstrukcyjnych trudno przeceniać.
Ilość informacji przedstawiona w prostym choćby szkicu jest nie do zastąpienia przez
obszerne nawet opisy. Mimo coraz szerszego stosowania zamiennych środków zapisu
informacji rysunek techniczny ma wciąż ogromne znaczenie w procesie projektowo-
konstrukcyjnym i jako dokument dla wytwórców.
 Rysunek techniczny jest specjalnym rodzajem rysunku wykonywanego według
ustalonych zasad i przepisów. Dzięki zwięzłemu i przejrzystemu wyrażaniu kształtów i
wymiarów odwzorowywanego przedmiotu rysunek techniczny dokładnie wykazuje, jak ma
wyglądać ten przedmiot po wykonaniu, oraz informuje, jak należy przygotować się do jego
wykonania. Rysunek techniczny - wykonany zgodnie z przepisami i zasadami rysunkowymi -
jest najczęściej używanym językiem porozumiewania się konstruktorów i wykonawców.
Wśród odmian rysunku technicznego wyróżnia się rysunek techniczny maszynowy,
rysunek budowlany oraz rysunek elementów i urządzeń elektrycznych. Odrębności
charakterystyczne dla każdej z tych zasadniczych odmian rysunku technicznego są wynikiem
różnych wymagań i innych potrzeb przemysłu maszynowego, budownictwa oraz
elektrotechniki..
Rysunek techniczny może mieć charakter rysunku złożeniowego, zestawieniowego,
montażowego i wykonawczego.
Rysunek złożeniowy przedstawia złożenie poszczególnych części oraz ich wzajemne
usytuowanie.
Rysunek zestawieniowy jest rysunkiem złożeniowym, na którym zostały podane
wszystkie wymiary i uwagi potrzebne do wykonania części wchodzących w jego skład.
Rysunek montażowy przedstawia obrazowo położenie wzajemne poszczególnych części
oraz sposób ich montażu w przyrządach.
Rysunki wykonawcze są to osobne rysunki poszczególnych części danego mechanizmu.
Rysunek wykonawczy musi być szczegółowo opracowany pod względem rysunkowym,
wymiarowym oraz technologicznym, gdyż jest on podstawą do bezpośredniego wykonania
danej części.

Model matematyczny, wzory, algorytmy obliczeniowe

Każda cecha może zostać zapisana w postaci układu liczb. W przypadku postaci cechy
zapis ten jest umowny, w przypadku zaś układu wymiarów cechy zapis taki jest naturalny. W
wielu wypadkach cechy są zapisywane za pomocą układu liczb i funkcji (np. Rozkład
gęstości prawdopodobieństwa obciążenia, czy nieliniowa charakterystyka sztywności
elementu sprężystego maszyny).
Cała konstrukcja, na danym etapie projektowania, może być zdefiniowana jako układ N
liczb lub funkcji. Konstrukcję możemy więc traktować jako punkt x w N-wymiarowej
przestrzeni euklidesowej. Punkt ten jest zapisem matematycznym konstrukcji
x = ( x1,..., xN ), x ∈ R n
Współrzędne x1,...,xN możemy podzielić na parametry ustalone i parametry narzucone w
danym zadaniu projektowania oraz na współrzędne, które muszą być w czasie procesu
konstruowania dobrane przez konstruktora. Współrzędne te nazwiemy zmiennymi
decyzyjnymi (zmiennymi konstrukcyjnymi). Wynika z tego, że całą konstrukcję można
przedstawić za pomocą n zmiennych decyzyjnych i P parametrów:
x = ( x1,..., xN , xn+1,..., xN )
zmienne parametry N-
decyzyjne n=P
 Od poziomu szczegółowości modelu matematycznego zależy dokładność obliczeń i
jakość uzyskanych wyników. Poziom szczegółowości modelu matematycznego powinien
zależeć od fazy procesu projektowo-konstrukcyjnego. W fazach koncepcyjnych przyjmuje się
uproszczone wzory, ale uwzględnia się przy tym całą maszynę. W fazach bardziej
szczegółowych rozpatruje się osobno poszczególne elementy stosując bardziej złożone wzory.
Zadanie matematycznego zapisu konstrukcji polega na matematycznym zapisie
wszystkich cech konstrukcyjnych, a więc wszystkich cech geometrycznych, cech
materiałowych, cech dynamicznych.
Nie wszystkie cech daje się opisać liczbowo. Można wtedy stosować umowną
klasyfikację wartości cechy przez stworzenie umownej skali, np. „łatwość obsługi” w skali od
1 do 10. Można też uwzględniać wpływ niektórych cech na podstawie subiektywnych odczuć
konstruktora. Takiej ocenie może np. być poddana kolorystyka czy estetyka.
Zmienne decyzyjne dobierane są z pewnego przyjętego zakresu lub zbioru.
Ograniczenia wartości zmiennych mogą być funkcyjne lub nierównościowe. Zbiór punktów w
n-wymiarowej przestrzeni euklidesowej spełniających warunki konstrukcyjne nazywa się
zbiorem dopuszczalnym.
Na rysunku () przedstawiono wpływ ograniczeń na dobór korekcji kół zębatych.
(-------------)
W typowych obliczeniach inżynierskich odbywa się obliczanie wielu cech. Kolejność
tych obliczeń jest z góry ustalona. Dla ułatwienia prowadzonych obliczeń buduje się specjalne
karty obliczeń, które zawierają wszystkie niezbędne wzory ustawione w porządku, w jakim
powinny być one wyliczane. Na rysunku przedstawiono przykładową kartę obliczeń
przekładni stożkowej o zębach prostych wg. systemu Gleasona.
1 Liczba zębów zębnika - z1 16
2 Liczba zębów koła -z2 49
3 Moduł - mt 5.08
4 Szerokość wieńca zębatego - b 38.1
5 Wysokość czynna zęba - he = 2mt 10.16
6 Wysokość całkowita zęba h=2.188 mt + 11.16
0.05
7 Kąt przyporu 20°
8 Kąt osi 90°
9 Srednica podziałowa - d = z m

Tabela () Fragment karty obliczeń przekładni stożkowej o zębach prostych wg. systemu
Gleasona
W większości wypadków cykl obliczeń prowadzony jest wariantowo, wybierane
modele częściowe zależą od wyników obliczeń poprzedzających. Dla wariantowych cykli
obliczeniowych buduje się specjalne algorytmy kolejności stosowania wzorów, które
„prowadzą” konstruktora „z góry” określoną drogą. Takie cykle przedstawia się graficznie za
pomocą specjalnych schematów blokowych. Przykład takiego schematu przedstawiono na
rysunku
RLB

Nie
RLB=4

CB

ILB;BLB;DCB;DOB;ZB;DB

Nie Nie
RLB<2 RLB=2
Tak
Tak
AB

LB

RLA

Rys. () Fragment schematu blokowego obliczeń przemieszczeń wrzeciona

Wykres
Podstawową metodą przedstawiania informacji o obiektach z uwzględnieniem
całościowego spojrzenia na dane są wykresy.
Wykresy można podzielić na dwa rodzaje:
bezsiatkowe (poglądowe) - przedstawiające jedynie charakter zależności zmiennych
prezentowanych na wykresie
siatkowe - przedstawiające dokładnie współzależności między dowolnymi
wielkościami, pozwalające na odczyt wartości.
 t

t
k

t p

Rys.() Krzywe krzepnięcia metalu przechłodzonego - przykład wykresu

poglądowego (bezsiatkowego)

Wykresy siatkowe dzielą się na:

zwykłe - o podziałkach równomiernych na obu osiach współrzędnych
półlogarytmiczne - o podziałce równomiernej na jednej osi i logarytmicznej na drugiej
osi.
logarytmiczne - o podziałkach logarytmicznych na obu osiach współrzędnych
Cz

1.6

1.4

1.2

1.0

0.8

0.6
Z
10 20 30 40 50 60 70 80 90

Rys.() Wykres do wyznaczania współczynnika liczby zębów - wykres siatkowy

Odmianami wykresów siatkowych są wykresy siatkowo-kreskowe oraz wykresy

kreskowe. Na wykresach takich zamiast siatki używa się krótkich kresek. Odczyt wartości na
takich wykresach jest trudniejszy niż na wykresach siatkowych, ale za to można na nich
umieszczać różne oznaczenia i napisy, nie zaciemniające rysunku. W przypadku, gdy na
wykresie prezentowane są różne wielkości stosuje się różne metody ułatwiające rozróżnianie
informacji. Przykładowo mogą to być linie o różnej grubości lub różnego typu (kreskowe,
punktowe, itp.).
Na wykresach siatkowych oznaczenia każdej osi współrzędnych składa się z:
nazwy wielkości zmiennej lub jej symbolu
jednostki miary wielkości zmiennej
wartości liczbowych podziałki.
Możliwe jest prezentowanie na jednym wykresie kilku wielkości. Wymaga to jednak
umieszczanie na wykresie kilku osi podziałek. Poszczególne linie wykresowe mogą być
opisywane osobnym tekstem, lub cyframi będącymi odnośnikami do opisów.
Cw N/µm
n dop

500 10000

400 8000

300 6000

200 4000

100 2000

0 0
15 30 45 60 75 90
min -1
α

5020/C3 7020C 7020B 234020 51120 81120

Rys.() Sztywność wzdłużna cw i dopuszczalne prędkości obrotowe ndop różnych typów łożysk
przenoszących obciążenie wzdłużne

Jednoznaczność prezentowanych danych można łatwo zwiększyć łącząc różne metody

prezentacji. Typowym przykładem jest umieszczanie na wykresie prostych rysunków
schematycznie przedstawiających opisywane wielkości lub rozwiązania techniczne.
 10 2
3 2
8

6
1 δ
4 µm

0
0 2000 4000 6000 N
1 3

Rys.() Wpływ sposobu i miejsca umieszczenia łożysk w korpusie wrzeciennika na

przemieszczenie podpory d

Osobną grupą wykresów są nomogramy. Pozwalają one w prosty sposób dobrać

element katalogowy, dobierać wielkości bez konieczności prowadzenia złożonych
obliczeń.
moment Nm
45
rozruchowy6300 35

4000 28

2500 wielkość sprzęgła 23

1600 19

1000 15
12 250
630 355
400 500 180

250 710 125

1400 1000
2800
160
125
100 4000

63 90
5600 obr/min
40
25
16
10
6.3
4
0.2 0.25 0.31 0.4 0.5 0.63 0.8 1 1.25 1.6 2 2.5 3.1 4 5 6.3 8 10 12.5 16 20 25 31

ilość śrutu kg

Rys.() Nomogram dla doboru ilości śrutu w sprzęgle śrutowym firmy Stromag
 Opis tekstowy
Kompletny opis cech konstrukcji wymaga rozbudowanej listy środków do zapisu i
prezentacji informacji.
Najpopularniejszym sposobem zapisu danych jest język naturalny. Posiada on jednak
wiele wad. Jest to spowodowane tym, że taka informacja często nie jest jednoznaczna i można
ją dowolnie interpretować, co nie zawsze jest dopuszczalne. Wiele dziedzin pozwala stosować
odpowiednie modele, które pozwalają uzyskać większą zrozumiałość.
W przypadkach, gdy informacja, którą należy zaprezentować dotyczy cech
niejednoznacznych, nieprecyzyjnych zapis w formie tekstowej nie może być praktycznie
zastąpiony.
Do informacji, które wymagają tekstowego zapisu zaliczyć możemy dane takie jak np.
instrukcja obsługi, instrukcja BHP, własne notatki użytkownika, opisy producenta, informacje
pomocnicze.

Zdjęcia
Dopełnieniem listy środków prezentacji danych są zdjęcia. Zdjęcie może być stosowane
wszędzie tam, gdzie przygotowanie rysunku technicznego jest zbyt czasochłonne lub nie jest
konieczna wysoka dokładność danych. Zdjęcia wykonuje się by przedstawić pewien ogólny
obraz konstrukcji, by przedstawić kolorystykę itp.
Korzystanie z danych w postaci fotografii jest szeroko stosowane w dziedzinach takich
jak metaloznawstwo czy obróbka cieplna. W dziedzinach tych istnieje potrzeba prezentacji
struktur krystalograficznych, co umożliwia porównywanie otrzymanej struktury krystalicznej
z wzorcową. Można porównań takich dokonywać również w spawalnictwie, czy obróbce
plastycznej.
Oprócz przedstawionych klas informacji w procesie konstrukcyjnym konstruktor
posługuje się takimi obiektami jak model (np. drewniany), zapis w formie filmu czy dźwięku
na taśmie magnetycznej.

Komputerowe środki do prezentacji wiedzy o konstrukcji

Z jednej strony metody tradycyjnego zapisu konstrukcji z drugiej strony do dyspozycji

konstruktora przedkłada się wszystko to, co umożliwia szeroko pojęty sprzęt komputerowy i
integralne z nim oprogramowanie. Aby umożliwić trafną klasyfikację poniżej przedstawiony
zostanie zestaw możliwości sprzętu komputerowego ukierunkowany na potrzeby procesu
projektowo-konstrukcyjnego.
Stan środka technicznego decyduje o sposobie postępowania. W zakresie zapisu
konstrukcji, środki jakie były dostępne w ciągu ubiegłych dziesięcioleci: deska kreślarska,
ołówek i papier spowodowały powstanie sposobu zapisu najbardziej efektywnego dla tych
środków.
Ten sposób zapisu to wykorzystanie rzutowania prostokątnego do zapisu formy
geometrycznej konstrukcji i z racji niewystarczającej dokładności wymiarów rysunku,
tworzenie odrębnego zbioru informacji o wymiarach ujętego systemem tzw. wymiarowania.
Niezależnie od powyższego zastosowanie zapisu symbolicznego i werbalnego niektórych
cech i używanie symbolicznych znaków upraszczających.
Utworzenie potrzebnego zestawu rzutów (przekrojów, kładów itp.) wymaga udziału
wyobraźni przestrzennej człowieka, podobnie jak wyobrażenie sobie obiektu przestrzennego
na podstawie rzutów. Nie jest to umiejętność wrodzona lecz nabywana w życiu codziennym i
musi być wyrabiana przez naukę rzutowania i trening wyobraźni.
Pojawienie się technik komputerowego przetwarzania obrazów spowodowało nowe
podejście do modelowania konstrukcji. Początkowo było to tylko wspomaganie technik
dotychczas stosownych (rysunki 2D). Szybko okazało się jednak, że nowe środki dają nowe,
niespotykane dotychczas możliwości przedstawiania zapisu konstrukcji.
Ze względu na dowolnie dużą dokładność z jaką można tworzyć rysunek przy
wykorzystywaniu techniki komputerowej, nie ma potrzeby tworzenia odrębnego zbioru
informacji o wymiarach (dowolny wymiar można odczytać wprost z rysunku wykorzystując
automatyczne wymiarowanie).
Duża zdolność obliczeniowa komputerów pozwala na zapis formy geometrycznej
konstrukcji nie w postaci rzutów, a obrazów przestrzennych brył, a więc w sposób naturalny,
to jest taki w jaki te bryły człowiek obserwuje w naturze.
Możliwości wykonywania bardzo szybko obliczeń i przekształceń pozwala na
wprowadzanie również sposobów wizualizacji dotychczas nie stosowanych takich jak np.
animacja, symulacja komputerowa, transformacja obrazów, wariantowy zapis konstrukcji,
zmiana postaci zapisu itp.
Właściwe wykorzystanie potencjalnych możliwości komputerów przy projektowaniu
konstrukcji wymaga sporego wysiłku ze strony ich użytkowników. Niecelowe jest szukanie
odpowiedników prezentacji wiedzy stosowanych w dotychczasowych technikach. Oderwanie
się od klasycznego podejścia pozwala zauważyć możliwość zastosowania takich technik jak
np. „Wirtualna rzeczywistość” (ang.virtual reality) czy graficznie zorientowane techniki
modelowania. Multimedialny charakter wielu cech konstrukcyjnych nie znajdował do tej pory
właściwego narzędzia prezentacji. Przejście z prezentacji na płaszczyźnie z wykorzystaniem
techniki rzutów do projektowania w trzech wymiarach to nie koniec możliwości komputera.
Natura konstrukcji jest o wiele bardziej złożona, by zapis cech geometrycznych (często
uproszczony) pozwalał konstruktorowi w fazie projektowania oceniać wyrób. Jako formy już
zaadoptowane należy uznać:
• prezentację krzywych i powierzchni
• wykorzystanie barwy i tekstury traktowanej jako dodatkowy wymiar
• rysowanie konturów
• posługiwanie się ikonami jako uproszczeniami obiektów konstrukcyjnych i jako
technik ułatwiających komunikację człowieka z komputerem
• tworzenie animacji komputerowej
Te i inne formy prezentacji zostaną przedstawione w kolejnych punktach. Jest to jednak
tylko bardzo mały wycinek tego, co należałoby oczekiwać po zastosowaniu komputera. W
większości wypadków techniki prezentacji danych ograniczają się do tworzenia pewnej mapy
danych zapisanych o konstrukcji. Grafika komputerowa jest tylko narzędziem
umożliwiającym połączenie pewnych cech np. w rysunek trójwymiarowy.
 Rzeczywistym problemem wizualizacji danych przy użycia komputera, jest
umożliwienie intuicyjnego dostępu konstruktora do dowolnej postaci danych tak by limit
ludzkiej percepcji nie ograniczał możliwości komputera.

Prezentacja rysunku technicznego - wizualizacja i modelowanie 2D i 3D

Tworzenie rysunków płaskich w komputerowych systemach graficznych przypomina
rysowanie na zwykłej kartce papieru. Wszystkie obiekty są płaskie i leżą w jednej
płaszczyźnie, a położenie każdego punktu jest opisane parą współrzędnych: X,Y. Do
realizacji rysunków kreślarz wykorzystuje elementy proste takie jak np. linia, łuk, okrąg itp.
Podobnie wygląda sytuacja przy tworzeniu rysunku przestrzennego. W tym jednak wypadku
zestaw obiektów graficznych jest rozszerzany o elementy pozwalające przedstawiać
przestrzeń.
Przez pojęcie obiektu graficznego rozumiemy wszystko, co da się narysować z użyciem
komputera. Obiektem graficznym może być krzywa, płaska figura, powierzchnia lub
trójwymiarowa bryła. Struktura obiektu nie musi być topologicznie jednorodna. Możemy
dowolnie łączyć np. bryły i krzywe.
Liczba danych dających kompletny opis obiektu graficznego zależy nie tylko od jego
kształtu, lecz również od sposobu wizualizacji. Jeśli przykładowo obiektem graficznym
będzie kula o środku S=(x,y,z) i promieniu r to do jej wizualizacji jest to liczba informacji
niewystarczająca. Dla najbardziej popularnego sposobu wizualizacji należy tak zwany
„druciany szkielet” (), tworzony przez n południków i m równoleżników. Informacja o kuli
musi być zatem wzbogacona przynajmniej o liczbę n i m i jak mają być rozmieszczone
południki i równoleżniki.

Rys.() Reprezentacja kuli za pomocą południków i równoleżników

Odmienną techniką od rysunku kreskowego jest malowanie obrazu przy pomocy
kolorowych plam. Dla takiej techniki informacjami koniecznymi w przypadku kuli są
współrzędne środka (x,y,z) i promień oraz dodatkowo kolor wypełnienia. Obraz kuli
uzyskany taką techniką jest jednokolorowym kołem. W przypadku obiektów
trójwymiarowych nie jest to technika wystarczająca, gdyż nie pozwala ona na oddanie
przestrzenności figury. Złudzenie przestrzenności można osiągnąć stosując np.technikę
uwzględniającą oświetlenie. W najprostszym algorytmie powierzchnię kuli przybliża się
wielokątami, które wypełnia się kolorami o nasyceniu zgodnym z intensywnością
„padającego” światła. Dla zapisu informacji ważne jest, że opis kuli musi zostać uzupełniony
danymi o zbiorze ścian przybliżających jej powierzchnię. Aby uzyskać w pełni realistyczny
obraz obiektów graficznych algorytmy ich prezentacji powinny uwzględniać wpływ takich
czynników jak chropowatość, rodzaj materiału. Mają one wpływ na współczynnik odbicia
światła.
W przypadku modelowania krzywych i powierzchni stosowana technika zależy od
danych, którymi dysponujemy. Sprawa jest prosta, gdy dysponujemy funkcją jednej lub wielu
zmiennych. Inaczej jest, gdy jedyną informacją jest zbiór punktów należących do krzywej lub
powierzchni. Jednym z możliwych postępowań jest wtedy przybliżanie krzywej funkcją
ustalonej klasy. Może nią być wielomian, funkcja sklejana itp. Prowadzi to do rozwiązania
zadania interpolacyjnego lub aproksymacyjnego.
W grafice komputerowej często ustala się funkcje bazowe i tak dobiera współczynniki,
by otrzymana krzywa miała odpowiednie własności, np. kształt.
Częstą techniką w grafice komputerowej jest definiowanie wnętrza obszaru przez
operacje dodawanie, odejmowanie i przecięcia kilku ustalonych, elementarnych obszarów
bazowych. Mogą to być koła, kwadraty itp.
Wygodną techniką reprezentacji obszarów jest ich opis drzewami czwórkowymi.
Rozważany obszar opisujemy kwadratem. Temu kwadratowi odpowiada korzeń drzewa
czwórkowego opisującego obszar a potomkowie węzłów są związani z podziałem kwadratu
na coraz mniejsze części. Początkowy kwadrat dzielimy na cztery kwadraty. Liściami drzewa
są węzły odpowiadające jednorodnym fragmentom obszaru. Jeśli cały mniejszy kwadrat
reprezentowany węzłem jest zawarty wewnątrz obszaru, to temu węzłowi przypisujemy
umownie kolor czarny i odwrotnie, gdy cały kwadratowy fragment leży na zewnątrz obszaru -
kolor biały. Taki rekurencyjny podział kontynuujemy do momentu, gdy wszyscy potomkowie
są jednorodni (każdy kwadrat leży całkowicie wewnątrz lub na zewnątrz obszaru) albo gdy
rozmiary podzielonych kwadratów są odpowiednio małe, np. mniejsze od wielkości punktu
ekranu (piksla). Na rysunku pokazano przykładowy obszar i drzewo czwórkowe opisujące
jego wnętrze.

1 2 5 6
11 12
3 4 7 8
14 15
9 10 13
16 17 25
9 10
18 19
22
20 21
25
11 12 13 22 23 24
23 24

1 2 3 4 5 6 7 8 14 15 16 17 18 19 20 21

Rys. () Obszar i reprezentujące go drzewo czwórkowe

Analogiczną do reprezentacji powierzchni za pomocą drzew czwórkowych jest
reprezentacja brył za pomocą drzew ósemkowych.
 W przypadku prezentacji brył stosuje się różne techniki. Obok wspomnianej na
początku reprezentacji za pomocą drucianego szkieletu stosuje się również przemieszczanie
przekroju wzdłuż pewnej trajektorii w przestrzeni. Najprostszymi przykładami są
przesunięcie równoległe i obrót wokół prostej.

Rys.() Tworzenie bryły przez przesunięcie równoległe płaskiego przekroju i bryła

obrotowa
Budowa brył w większości metod komputerowej prezentacji opiera się o tak zwaną
geometrię konstruktywną (ang.constructive solid geometry). Polega ona na budowaniu
złożonych brył z mniejszych, przyjętych jako podstawowe (ang.prymitywe). Dostępne w tej
technice operacje to dodawanie, odejmowanie i iloczyn zbiorów. Na rysunku przedstawiono
budowę bryły z dwóch podstawowych klocków - sześcianu i walca oraz tworzenie drzewa
opisującego tę konstrukcję.
………………………
Rewolucja graficzna dała pięć podstawowych nowości:
Rzeczywista trójwymiarowość (superszybkie, specjalizowane karty graficzne –
śledzenie promieni, metoda energetyczna) –(stereografia (SIRDS), okulary 3D,…)
Rzeczywisty fotorealizm (paleta barw)
Animacja i wideo w czasie rzeczywistym
Wizualizacja danych ze świata rzeczywistego w świecie komputerowym (VR)
Pełna interakcyjność
…………………………………..

Graficzna prezentacja danych tabelarycznych i funkcji

Typową metodą prezentowania danych o obiektach jest tabela. Dane przedstawiane w
postaci tabel umożliwiają jednoczesne przedstawienie wielu atrybutów obiektów, zestawianie
wartości, porządkowanie według dowolnych kryteriów itp. Jednak taka forma nie zawsze jest
odpowiednia przy dobieraniu obiektów katalogowych, prowadzeniu złożonych analiz.
Właściwa interpretacja danych tabelarycznych jest często utrudniona ze względu na znaczną
ilość informacji prezentowanych jednocześnie. Odczyt wartości atrybutu obiektu
katalogowego umożliwia w zasadzie tylko porównanie w ramach sąsiednich pól. Odczyt
liczbowy nie pozwala na prowadzenie analizy globalnej, wydawania opinii o cechach całych
grup.
Właściwą interpretację danych, ich analizę ułatwia przedstawienie danych, w sposób
plastyczny z wykorzystaniem metod graficznych. Prezentacja danych w postaci różnych
wykresów pokazanych na ekranie lub wydrukowanych na drukarce umożliwia tworzenie
zestawień porównawczych, wnioskowanie o zachowaniu się wartości atrybutu w odniesieniu
do innych atrybutów lub w stosunku do całego zbioru, dane stają się czytelniejsze.
Do standardowych rodzajów wykresów należą:

wykres słupkowy typu stos

wykres słupkowy prosty
wykres poziomy
wykres XY
wykres powierzchniowy
wykres liniowy
wykres kołowy
wykres punktowy
wykres kombinowany

Wykresy takie mogą być przedstawiane zarówno na płaszczyźnie jak i w trzech

wymiarach.
Typowe zastosowanie wykresów słupkowych, to analiza zachowania się wartości
atrybutu w wybranym przedziale. Taki obraz pozwala na ocenę monotoniczności atrybutu bez
wnikania w szczegółową analizę wartości.
80

70

60

50

40

30

20

10

0
E1-100 E2-150 E3-170 E4-220 E5-400 E6-500

Rys.1Słupkowy wykres masy dla różnych typów pomp.

Nowe informacje uzyskać można przez zestawienie dwóch lub więcej atrybutów.
Pozwala to na ocenę zachowania się jednego atrybutu w stosunku do innego. Często
wystarcza ogólna informacja, np. o tym, czy jeśli jeden z atrybutów rośnie, to czy rośnie
również inny.
 600
500
400
300
200
U?Ë;W
100
0 cŽ½
E 1-100 E 2-150 E 3-170 E 4-220 E 5-400 E 6-500
Rys.2 Wykres powierzchniowy zależności masy pompy i wydajności

Wstępny dobór konstrukcji, rodzaju materiału może być prowadzony na podstawie

analizy zakresu stosowania i po odrzucenie tych materiałów, które nie spełniają stawianych
wymagań.
10000000000
100000000
1000000
10000
syntetyczne

100
tytanianowa
Ferroceramika
Mika, szk³o

1
Ceramika

Tlenki metali
Papier
Folie

Rys.3Zakres stosowania różnych dielektryków w zależności od częstotliwości

Wykresy mogą być tworzone bezpośrednio na postawie danych tabelarycznych a ich

postać może być dynamicznie zmieniamy w czasie prezentacji. Nie zawsze jednak wielkości
interesujące użytkownika są przestawione w tabelce. Często uzyskanie właściwej informacji
wymaga prowadzenia wstępnych obliczeń. Prezentacja dotyczyć może również informacji
pomocniczych.
Czytelność informacji zwiększa się dzięki operacjom dostępnym przy operowaniu na
danych. Umożliwiają one zmianę rodzaju skali wykresu np. na logarytmiczną. Możliwa jest
również zmiana przyporządkowania parametrów do osi wykresu. Można pokazać
procentowy udział poszczególnych parametrów. Wykorzystanie rysunków 3D umożliwia
przedstawienie jednoczesne większej liczby parametrów.
Użytkownik korzystający z graficznych prezentacji ma prawie nieograniczoną
możliwość modyfikowania i uzupełniania wykresów.
Rozpatrzmy pewien przykład wykorzystania wykresów, gdy podstawą do syntezy
rozwiązania, jest ocena możliwych rozwiązań, z punktu widzenia przyjętego układu kryteriów
doboru elementów katalogowych.. Metoda punktacji wagowych pozwala na szacunkową,
kompleksową ocenę elementu katalogowego. Istota tej metody polega na tym, że każdemu z
kryteriów przypisuje się różne liczby znaczenia wj. Ocenę wariantów rozwiązań wg. tej
metody można przedstawić na rysunku w postaci słupków o polach powierzchni wjPj,, gdzie
Pj jest liczbą punktów w umownej skali ocen.

Schematy typowych tocznych ułożyskowań wrzecion tokarek

Węzeł Węzeł Ciepło Prędkoś Sztywnoś Sztywnoś Schemat ułożyskowania
przedn tylny wydziela ć ć ć osiowa
i ne obrotow promieni
a o.
NN30. NN30.
K K
.
NN30. NN30.
K K

NN30. .C
K .C

.C NN30.
.C K

.C NN30.
.C K

Jeśli wagi poszczególnych parametrów ustalimy jako 1 to ocenę rozwiązania możemy

przeprowadzić na podstawie wysokości wykresu dla każdego rozwiązania.

1,4
1,2
1
0,8
0,6
1 0,4
Ciep³o wydzielane
SztywnoϾ osiowa

2 0,2
Prêdkoœæ obrotowa

3 0
promieniowa
SztywnoϾ

4
5

Rys.4 Słupkowy wykres 3D przedstawiający wielkości atrybutów opisujących warianty

ułożyskowania wrzecion
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
Cieplo wydzielane
1
0,5 Sztywnosc osiowa

0 Sztywnosc promieniowa

1 2 3 4 5 Predkosc obrotowa

Rys.5Wykres powierzchniowy umożliwiający ocenę rozwiązań na podstawie pola

powierzchni reprezentującego łącznie atrybuty określające konstrukcję.
 Używanie graficznej prezentacji danych w raportach i sprawozdaniach pozwala
uwypuklić pewne cechy, przedstawić obrazowo istotne dane, prezentować łącznie cechy,
których miary są różne.
2G0

ìFXA

Á D
~»

Rys.6 Plastyczne przedstawienie udziału różnych materiałów w budowie pewnej konstrukcji

W przypadku komputerowej prezentacji funkji matematycznych istnieje duża analogia

do prezentacji danych tabelarycznych. Związane to jest z faktem, że nawet dla funkcji
ciągłych na ekranie monitora komputerowego prezentowane są tylko pewne dyskretne
wartośći funkji. Wynika to z faktu ogranizonej rozdzielczośi monitora komuterowego.

Zapis symboliczny
Symbol jest najprostszą formą prezentacji graficznej. W odniesieniu do systemu
komputerowego jest to rysunek, który w sposób umowny oznacza jakieś pojęcie, czynność,
element.
Zadania symbolu podzielić możemy na dwie grupy:

- reprezentacja cech konstrukcyjnych

- reprezentacja funkcji usługowych

Informacje o znaczeniu symbolu do reprezentacji cech konstrukcyjnych omówione

zostały w rozdziale .... symbol.....
Tutaj omówione tylko dodatkowe funkcje symbolu wynikające z możliwości systemów
komputerowych.
W systemie komputerowym, prezentacja w postaci symbolu jest dodatkowym
elementem, oprócz opisu tekstowego, który pomaga w szybki sposób "poruszać się" po
systemie i wybierać odpowiednie elementy. Ilość informacji (szczegółów) przedstawiana w
symbolu może się zmieniać w zależności od stopnia konkretyzacji (zaawansowania)
wyszukiwanego elementu czy funkcji usługowej.
Symboliczne przedstawienie funkcji usługowych odbywa się na podobnej zasadzie jak
w przypadku elementów katalogowych, jednak reprezentacja czynności jest znacznie
trudniejsze. Czynność odbywa się w czasie a symbol jest rysunkiem statycznym.
Skuteczność symbolu zależy więc w dużej mierze od dobrego pomysłu projektanta. Może on
przedstawiać przedmiot, który kojarzy się z tom czynnością, lub składać się z kilku części
przedstawiających kolejne etapy tej czynności.
 KOSZ KOSZ
Rys.7Dwa warianty symbolu, pokazujące stany funkcji usuwania

Jeszcze ciekawsza metoda to modyfikacja wyglądu symbolu, w zależności od stanu w

jakim znajduje się dana funkcja. Jeśli do symbolizowania czynności "usuwanie" użyliśmy
rysunku kosza na śmieci, to wywołanie funkcji usuwania może spowodować, że kosz stanie
się gruby (pękaty), uświadomi to użytkownikowi, że funkcja została prawidłowo wykonana.
Właściwe wykorzystywanie symboli może uczynić katalog komputerowy znacznie
czytelniejszy, może ułatwić użytkownikowi "nawigowanie" po strukturze katalogu, ułatwić
identyfikację elementów katalogowych. Należy jednak pamiętać, by symboliczne
przedstawianie danych powinno być tylko elementem wspomagającym tradycyjny zapis
tekstowy. Ma to znaczenie dla tych użytkowników, którzy nie są odpowiednio przygotowani
do takich sposobów prezentacji, bądź przyzwyczaili się do tradycyjnych metod.

Tekst „aktywny” -hypertext

Kompletny opis obiektów konstrukcyjnych wymaga rozbudowanej listy środków do
zapisu i prezentacji informacji.
Najpopularniejszym sposobem zapisu danych jest język naturalny. Posiada on jednak
wiele wad. Jest to spowodowane tym, że taka informacja często nie jest jednoznaczna i można
ją dowolnie interpretować, co nie zawsze jest dopuszczalne. Utrudnione jest również
komputerowe przetwarzanie języka naturalnego.
Wiele dziedzin pozwala stosować odpowiednie modele, które pozwalają uzyskać
większą zrozumiałość. Nie zawsze jednak środki komputerowego zapisu pozwalają
przechowywać dowolną postać wiedzy. Szczególnie gdy dotyczy ona informacji
niejednoznacznych, nieprecyzyjnych. W takich wypadkach zapis w formie tekstowej nie
może być praktycznie zastąpiony.
Opisy tekstowe podzielić możemy na dwie grupy:
Tekst niesformatowany - jest to dowolny tekst, w którym każdy wyraz jest jednakowo
traktowany. Dla tego typu tekstu możliwe jest tylko wyszukiwanie na podstawie wybranego
fragmentu. Pozwala to uzyskać dane o obiekcie katalogowym na podstawie informacji
występujących w opisach, takich jak zakres stosowania, producent, itp
 Tekst szukany
Pytanie

D1
D2
D3
D4

Opis 1
Opis 2
Opis 3
Opis 4

D1
D2
Odpowiedź
D4

Rys.8 Szukanie obiektów zawierających w opisie poszukiwanego fragmentu tekstu

Tekst sformatowany (strukturalny) -jest to tekst, w którym występują pewne słowa

kluczowe będące identyfikatorami danych.
W tekście sformatowanym pewne fragmenty mogą być definiowane jako "odwołania"
do innych danych lub innych fragmentów tekstu. Można w ten sposób wiązać informacje
tekstowe, sprawdzać sposoby powiązań z innymi obiektami katalogowymi.

Rys.9Tekst sformatowany - powiązania między słowami wewnątrz tekstu, słowami

zewnętrznymi i danymi innego rodzaju niż tekst

Powiązania między słowami mogą istnieć zarówno wewnątrz tekstu jaki i z innymi
tekstami. Słowa kluczowe mogą być powiązane również z takimi danymi jak rysunek, tabela,
itp. Mogą one być używane do sortowania danych, wyszukiwania informacji itp
Uaktywnianie powiązań może następować np. po wskazaniu tekstu myszką, lub
naciśnięciu wybranego klawisza.
Tekst sformatowany umożliwia tworzenie nawet bardzo złożonych powiązań
opisujących rozbudowane konstrukcje katalogowe.
Animacja komputerowa

i obróbka dźwięku

Proste animacje (gify)

Animacje złożone (flash, Java, avi)

Rozwój możliwości komputerów a w szczególności ich szybkości obliczeniowej

pozwolił na wprowadzenie nowych metod prezentacyjnych. To co do tej pory możliwe było
tylko do zarejestrowania na taśmie filmowej stało się możliwe również na taśmie
magnetycznej i w postaci zapisu komputerowego. Oczywiście złożony charakter obrazu
(szczególnie wielokolorowego) i duże zagęszczenie zapisu dźwiękowego wymaga dużych
pojemności pamięci masowych. Jednak korzyści jakie płyną z możliwości komputerowej
obróbki obrazu zy dźwięku są tak duże, że te formy zapisu danych będą się gwałtownie
rozwijała. Duży wpływ na rozwój tych technik ma gwałtowny rozwój tanich i
ogólnodostępnych nośników masowej informacji takich jak CD czy zapis magnetooptyczny.
Zapis komputerowy obrazu umożliwi połączenie tych danych, które do tej pory
wymagały specjalnych zewnetrznych urządzeń, sal kinowyh itp. Analiza sekwencji obrazów,
przetwarzanie barw, analiza stanów przejściowych w pracy konstrukcji, porównywanie kilku
podobnyh urządzeń na podstawie zachowania się w czasie pracy, porównywanie
charakterystyk dźwiękowych zy wreszcie tworzenie animacji w opariu o opisy matematyczne
wybranyh elementw czy całych urządzeń to tylko nieliczne zastosowania multimedialnych
technik obróbki komputerowej danych.

Symulacja (symulatory układów logicznych, mechanicznych)

Stereogramy
Całe nasze życie toczy się w przestrzeni trójwymiarowej. Przed nami i za nami, daleko i
blisko - te pojęcia znane są nawet małym dzieciom. Gdy jednak przyjdzie nam wymieniać
informacje, mówić o pojęciach bądź o obrazach, przeważnie wpadamy w pułapkę swiata
dwuwymiarowego. Zupełnie tak, jak mieszkancy Płaskiej Krainy, bohaterowie opowiadania
Edwina A. Abbotta pod tym samym tytułem.

Współczesny swiat pełen jest obrazów; przywykliśmy, że ich reprezentacje graficzne - czy to
drukowane, czy też pojawiające się na ekranie komputera - są dwuwymiarowe. Jasne więc, że
wszelkie odstępstwa od tej reguły postrzegamy jako coś osobliwego, a nawet
zdumiewającego. W ciągu stuleci rozwinęło się wiele technik pozwalających przenieść się z
dwuwymiarowej Płaskiej Krainy do świata o trzech wymiarach; rzeźba to najstarsza i
najprostsza z nich. Najnowszą i najbardziej skomplikowaną jest holografia. Pośrodku mamy
stereogram.
 Czym jest stereoskopia?

Posługująca się różnymi technikami stereoskopia sprawia, że obiekty dwuwymiarowe stają

się trójwymiarowymi. Wykorzystywany przy tym jest fakt, że widzimy dwojgiem oczu: dwa
(lub więcej) dwuwymiarowe obrazy tego samego przedmiotu, pokazywane pod różnymi
kątami, docierają jednocześnie do prawego i lewego oka. W rezultacie powstaje wrażenie
przestrzennej głębi. Samo słowo "stereoskopia" pochodzi od greckiego stereos (jednolity)
oraz skopein (oglądać) i oznacza postrzeganie przedmiotów jako trójwymiarowych. Szeroko
rozpowszechnione mniemanie, że "stereo" oznacza "dwa" bierze się prawdopodobnie stąd, iż
przestrzenne widzenie wymaga dwojga oczu, a przestrzenne słyszenie dwojga uszu.

Pierwszy stereogram sporządzony został przez sir Charlesa Wheatstone'a w roku 1832, a więc
jeszcze przed wynalezieniem fotografii, co miało miejsce w latach 1837-1839, Wheatstone
użył skomplikowanego systemu luster. Pod koniec dziewiętnastego i na początku
dwudziestego stulecia stereoskopia stała się popularnym hobby. Jeszcze dziś w wielu
antykwariatach możemy znaleźć stereoskopowe obrazki, relikty fascynacji tym zjawiskiem w
owych czasach. Pierwsze stereoskopowe aparaty pojawiły się wkrótce po wynalezieniu
fotografii, umożliwiając wykonywanie zdjęć prostych stereogramów. W tym samym czasie
powstają inne przyrządy stereoskopowe, na przykład okulary o jednym zielonym a drugim
czerwonym szkle, powszechnie stosowane do dziś, a przeznaczone do specjalnego rodzaju
stereogramów zwanych anaglifami. W anaglifach dwa perspektywiczne obrazy - czerwony i
zielony - nałożone są jeden na drugi. Oglądane przez czerwono-zielone okulary stwarzają
wrażenie trójwymiarowości.

Możliwe jest jednak tworzenie stereogramów, do oglądania których nie potrzeba specjalnych
przyrządów. Nasze "magiczne obrazki" są takimi właśnie "autostereogramami".
Autostereografia ma nie tylko oczywistą przewagę nad innymi technikami stereoskopowymi,
lecz wogóle najlepiej się nadaje do wykonywania trójwymiarowych ilustracji, które można
udostępniać natychmiast i bez kłopotów. Ich oglądanie nie wymaga żadnych specjalnych
urządzeń. Autostereografia jest również najłatwiejsza do reprodukowania - to zwyczajny druk
na papierze.

Osoby zainteresowane historią i innymi faktami na ten temat odsyłam do artykułów w takich
czasopismach jak: Chip (polskie wydanie), Gazeta Wyborcza (kolorowy dodatek z piątku 16
grudnia 1994 roku), Wiedza i Życie (numer grudniowy z 1994 roku). W Polsce zostały
również wydane książki ze stereoskopowymi obrazkami, m.in. "Magiczne oko" (w oryg.
Magic Eye, wydana w Stanach).
Teksty w tym dziale pochodzą ze stron: http://republika.pl/turkont/ i
http://www.serwismsb.novacom.pl/lekcje/pascal/stereogr/stereogr.htm by Grzegorz
Grabowski

STEREOOBRAZOWANIE

z pracy magisterskiej wykonanej w Zakładzie Dydaktyki Chemii UAM, poznań

 mgr Krystian Stawiński

2. Aparatura do rozwiązywania problemów w chemii

W nowoczesnej chemii i fizyce nieodzowne jest badanie zjawisk i materii za pomocą

różnorodnej aparatury. Zdarza się, że badania są utrudnione ze względu na brak
odpowiedniej aparatury pomiarowej lub analizującej. Niemalże na każdym etapie
badań naukowych występuje potrzeba wyjaśnienia zależności i parametrów, których nie
da się bezpośrednio obliczyć lub zbadać. Możliwość przypisania badanej substancji
określonej liczbowo właściwości fizycznej lub fizykochemicznej, charakterystycznej dla
tej właśnie substancji, pozwala wykorzystać metodę instrumentalną do identyfikacji.
Podstawą analizy ilościowej jest zależność pomiędzy stężeniem substancji oznaczanej, a
mierzoną wielkością fizyczną lub fizykochemiczną. Natomiast oznaczanie struktury i
dynamiki danego układu zależy od bardzo wielu wielkości fizycznych,
fizykochemicznych i zależności określonych parametrów, często pośrednio. Rozwój
metody instrumentalnej od momentu wykrycia zjawiska fizycznego czy
fizykochemicznego, stanowiącego jego podstawę, do czasu, kiedy można ją stosować w
laboratorium, jest funkcją rozwoju techniki budowy precyzyjnej i niezawodnej
aparatury. Jest wiele metod instrumentalnych, które chemik stosuje podczas swoich
badań. Podstawowymi są metody spektroskopowe. Spektroskopia jest to nauka
zajmująca się teorią i interpretacją widm. Ponieważ należy zarówno do fizyki jak i do
chemii, definiuje się ją jako dział obu tych nauk obejmujący badanie budowy i
właściwości atomów, cząsteczek, jąder atomowych oraz obserwację widm powstających
w wyniku absorbcji, emisji, rozpraszania i odbicia promieniowania
elektromagnetycznego oraz korpuskularnego. Zasady i prawa spektroskopii
umożliwiają wyjaśnienie struktur związków chemicznych oraz mechanizmów reakcji
chemicznych [9]. Na uwagę zasługują najnowsze metody spektroskopowe takie jak
NMR dwuwymiarowy, spektroskopia nano i femtosekundowa, które są szczytowymi
osiągnięciami w tej dziedzinie [42]. Metody elektroanalityczne, w przeciwieństwie do
metod spektroskopowych, w których wykorzystuje się zjawiska fizyczne opierają się na
zjawiskach fizykochemicznych. Zależność wielkości elektrycznej od wielkości
fizykochemicznej jest tą podstawową zależnością, z której można odczytać bezpośrednio
lub zinterpretować wyniki. Metody te są stosowane przede wszystkim do jakościowego
oraz ilościowego oznaczania danej substancji w prosty i szybki sposób. Metody te mogą
również posłużyć jako uzupełniające do interpretacji wyników spektroskopowych
[23,27]. Metody radiometryczne polegają na pomiarze promieniowania jądrowego
emitowanego przez naturalne i sztuczne izotopy promieniotwórcze. W metodach
radiometrycznych wykorzystuje się też efekty naświetlania badanej próbki
promieniowaniem jądrowym. Na uwagę zasługuje metoda wskaźników izotopowych,
których stosowanie pozwala usprawnić opracowywanie chemicznych metod
analitycznych, szczególnie metod rozdzielania [23, 27]. Metody chromatograficzne
obejmują metody rozdzielania mieszanin substancji o charakterze zarówno jonowym,
jak i niejonowym, różniących się współczynnikiem podziału między fazą ruchomą, a
nieruchomą. Metody te mają znaczenie do izolowania substancji oraz do jej
identyfikacji i ilościowego określania w mieszaninie. Duże znaczenie ma połączenie
chromatografii z metodami spektroskopowymi dające w rezultacie niezwykle dokładne
oznaczenia, niemożliwe do zanalizowania metodami czysto spektroskopowymi [55].
Metody optyczne wykorzystują zjawiska związane z właściwościami fizycznymi
promieniowania elektromagnetycznego, a w szczególności promieniowania UV/Vis. Za
pomocą metod optycznych można określić zarówno skład ilościowy, jak i jakościowy
 mieszaniny lub samej substancji. Można również badać strukturę i dynamikę
określonych układów. Jedną z ciekawszych jest metoda dichroizmu kołowego
wykorzystywana przede wszystkim w biochemii [9,27]. Metody mikroskopowe są
specyficzną grupą, dzięki której można badać strukturę substancji. Postęp techniczny
dopiero w ostatnich latach pozwolił na szersze rozwinięcie tych metod zwłaszcza po
skonstruowaniu skaningowego mikroskopu tunelowego i skaningowego mikroskopu
konfokalnego. Obecne możliwości tych metod sięgają obserwacji powierzchni i
struktury substancji nawet do wielkości atomowych [4,14]. Jako ostatnie omówione
zostaną metody komputerowe. W ostatnich latach postęp techniczny spowodował
gwałtowny rozwój informatyki i sprzętu komputerowego. Za pomocą tych metod
możemy przeprowadzać modelowe reakcje i procesy, których nie jesteśmy w stanie
obserwować bądź powtórzyć w inny sposób. Można również projektować i przewidywać
powstawanie substancji i zjawisk oraz określić ich dynamikę i strukturę w połączeniu z
innymi metodami. Poza tym metody te stały się nieodzowne do interpretacji i analizy
wyników (np. widm z analiz spektroskopowych z transformatą Fouriera) [42]. Nie
wymieniono tutaj wszystkich technik instrumentalnych, a jedynie te, które najbardziej
przyczyniają się do rozwiązywania problemów badawczych. Takie metody, jak na
przykład grawimetria i wolumetria są podstawowymi i nie wymagają osobnego
omówienia.

3. Aparatura do rozwiązywania problemów w chemii z zastosowaniem techniki

stereoskopowej.

Efekt stereoskopowy jest często wykorzystywany w nowoczesnej technice aparaturowej.

Służy do wizualizacji wyników danego eksperymentu, mechanizmów reakcji lub też do
ukazania struktury badanego materiału. W krystalografii za pomocą anaglifowych
obrazów przedstawia się cząsteczki, aby zobrazować wynik rozwiązania jej struktury.
Do tego celu służą programy, które w oparciu o parametry komórki sieciowej obliczają
strukturę i wyrysowują obraz stereoskopowy przedstawiający cząsteczkę. W
nowoczesnej chemii nieorganicznej obraz stereoskopowy również wykorzystywany jest
do ilustrowania struktury cząsteczek [21](Ryc. 1).

Ryc. 1 Stereogram biocząsteczki .

Wiele nowych związków, szczególnie w chemii koordynacyjnej, jest tak
skomplikowanych, że przy pomocy obrazów dwuwymiarowych nie można stwierdzić jak
dana cząsteczka wygląda oraz jak może się zachować pod wpływem czynników
zmieniających strukturę i geometrię cząsteczki. Istnieje wiele związków o budowie
przestrzennej np. zeolity, których struktura wewnętrzna jest bardzo ważna i wpływa na
zachowanie się danego materiału w reakcjach chemicznych i zjawiskach
fizykochemicznych. Nowoczesna aparatura mikroskopowa pozwala oglądać preparaty w
postaci trójwymiarowego obrazu. W skaningowym mikroskopie tunelowym można
zobaczyć powierzchnię atomów próbki [14](Ryc. 2), co nie było możliwe dotychczas
żadną inną metodą [4,14].

Ryc. 2 powierzchnia atomów As i Ga arsenku galu widoczna w mikroskopie tunelowym .

Mikroskop konfokalny jest urządzeniem umożliwiającym dokładne i ostre oglądanie
preparatu na żądanej głębokości przy jednoczesnym oglądzie stereoskopowym.
Zniwelowano tu wszelkie zakłócenia wiązki analizującej na drodze optycznej do
preparatu i wiązki odbitej od preparatu. Tradycyjne skaningowe mikroskopy
elektronowe również coraz częściej zostają wyposażone w możliwość tworzenia obrazu
 stereoskopowego. W badaniach naukowych często wykorzystuje się komputer. W wielu
pracach korzysta się z danych uzyskanych w wyniku modelowania komputerowego
procesu lub reakcji za pomocą komputera z wykorzystaniem efektu stereoskopowego.
Podczas projektowania molekularnego także korzysta się z metod stereoskopowych i to
tak zaawansowanych jak rzeczywistość pozorna zanurzeniowa [8],. Biochemia jest tą
gałęzią chemii, w której często opisywane są skomplikowane cząsteczki oraz procesy
związane z organizmami żywymi. Tutaj także stosuje się aparaturę z możliwością
tworzenia obrazów trójwymiarowych. Tę samą aparaturę stosuje się w medycynie.
Najnowocześniejszymi metodami na tym polu są: tomografia komputerowa, tomografia
spinowego i magnetycznego rezonansu jądrowego (Ryc. 3,4). Dzięki tej ostatniej
metodzie można precyzyjnie zobaczyć naczynia nerwowe oraz trójwymiarowy obraz
komórek rakowych w mózgu [21, 26].

Fot. 3 Precyzyjny obraz trójwymia- Fot. 4 Trójwymiarowy obraz guza rowy naczyń
krwionośnych mózgu
W wielu pracowniach naukowych wykonuje się hologramy obrazujące niektóre
zjawiska fotochemiczne, fotofizyczne bądź inne np. stereogramy powstawania plazmy w
warunkach kontrolowanych [7] (Ryc. 5). W przemyśle nuklearnym stosuje się aparaturę
stereoskopową do kontrolowania wewnętrznych części reaktorów atomowych. Często
zachodzi potrzeba ingerencji fizycznej do wnętrza reaktora i wtedy stosuje się specjalne
manipulatory podłączone do aparatury stereoskopowej. Jak widać z powyższego opisu
nowoczesna nauka, w tym i chemia coraz częściej wykorzystuje obraz przestrzenny w
badaniach zarówno do wizualizacji eksperymentów, wyników eksperymentu, jak i
modelowania. Dalszy rozwój techniki "rzeczywistości pozornej" spowoduje jeszcze
powszechniejsze wykorzystanie tego środka przekazu.

Ryc. 5 Reakcja w plaźmie zarejestrowana stereoskopowo.

Fotogrametria

Co to jest fotogrametria?
Fotogrametria dla systemu EL.GIS
Zalety odwzorowań fotogrametrycznych

Oferowane odwzorowania:
- mapy wektorowe
- numeryczne modele terenu
- ortofotomapy
- wymiarowanie podpór linii elektroenergetycznych
- pomiary zwisu przewodów
- wizualizacje trójwymiarowe, animacje

Zamów CD z odwzorowaniami fotogrametrycznymi.

Fotogrametria dla branży energetycznej

Planowanie i zarządzanie zasobami przestrzennymi ma dla przedsiębiorstw energetycznych kluczowe znaczenie.

W momencie rozpoczęcia modernizacji lub wdrożenia całkowicie nowego systemu do zarządzania siecią
elektroenergetyczną dostęp do precyzyjnych informacji o ukształtowaniu i zagospodarowaniu terenu, na którym
znajduje się lub będzie w przyszłości usytuowana sieć elektroenergetyczna, staje się szczególnie ważny.
Pozyskiwanie i przetwarzanie tego typu informacji jest skomplikowanym przedsięwzięciem wymagającym
wiedzy, doświadczenia, a także sprawdzonych narzędzi. Dlatego STOEN INFO oferuje swoim klientom usługi
związane z przygotowywaniem niezawodnych map, które uwzględniają wymagania systemu EL.GIS. Umożliwią
one precyzyjne odzwierciedlenie zagospodarowania i rzeźby terenu, wprowadzenie danych dotyczących
wszystkich obiektów znajdujących się na wyznaczonym obszarze, a także stworzenie kompletnej dokumentacji, z
której w przyszłości będą korzystać użytkownicy systemu EL.GIS oraz wszystkie osoby, których praca w
jakikolwiek sposób łączy się z kontrolą, zarządzaniem, ewidencjonowaniem i planowaniem sieci
elektroenergetycznej.
W zależności od konkretnego opracowania odwzorowania fotogrametryczne oferują zróżnicowany poziom
dokładności zależny przede wszystkim od wymogów zamawiającego.
STOEN INFO dysponuje solidnym know-how w dziedzinie zastosowań fotogrametrii przy dokumentowaniu
infrastruktury naziemnej, dostępem do nowoczesnych technologii i narzędzi oraz zespołem wykwalifikowanych
specjalistów realizujących dla klientów odwzorowania na najwyższym poziomie.

Fotogrametria czyli ...

Fotogrametria to odtwarzanie kształtów, rozmiarów i wzajemnego położenia obiektów na danym terenie na

podstawie zdjęć fotogrametrycznych robionych ze stanowisk naziemnych (terrofotogrametria) i z powietrza
(aerofotogrametria), a także przygotowywanie przestrzennych modeli mierzonego obiektu (fotogrametria
przestrzenna). Fotogrametria znajduje zastosowanie w geodezji, geologii, astronomii, a także przy opracowywaniu
komputerowych systemów informacji geograficznej, w tym zaawansowanych narzędzi dla energetyki, takich jak
system EL.GIS.

Fotogrametria dla systemu EL.GIS

STOEN INFO oferuje usługi fotogrametryczne, a także wprowadzenie pozyskanych w ten sposób danych do
systemu EL.GIS. Nasza firma na życzenie klientów przygotowuje różne rodzaje map oraz modeli
fotogrametrycznych, a także – jeśli zajdzie taka potrzeba – animowanych, trójwymiarowych odwzorowań
obiektów wchodzących w skład zasobów przedsiębiorstwa.
Nasi specjaliści przetwarzają dane fotogrametryczne i na ich podstawie przygotowują bardzo precyzyjne mapy
systemu EL.GIS, na których odwzorowane zostaną nie tylko wszystkie obiekty znajdujące się w terenie, ale także
dokładne parametry poszczególnych elementów sieci elektroenergetycznej.

Szybko, solidnie, bezpiecznie, trwale i niezależnie od pogody

Pozyskiwane z wykorzystaniem metod fotogrametrycznych dane pochodzą z tego samego źródła, tego samego
procesu technologicznego i mają ten sam układ współrzędnych przestrzennych. Duża ilość informacji o
charakterze geometrycznym jest dostępna bardzo szybko, ponieważ czasochłonne wyjazdy w nie zawsze dostępny
teren nie są tutaj konieczne. Co więcej ani żar z nieba, ani jesienna słota czy trzaskający mróz nie są w stanie
przedłużyć terminu skończenia opracowania. Pomiar odbywa się bowiem w kameralnych warunkach – na
wirtualnym obrazie przestrzennym terenu będącym wiernym odzwierciedleniem rzeczywistości.
Modele fotogrametryczne przygotowuje się tylko raz i - w razie konieczności dokonania pomiaru uzupełniającego
- w każdej chwili można do nich sięgnąć. Na wirtualnym obiekcie można pomierzyć wszystko, co zostało
sfotografowane, niezależnie od tego jak dany element jest wysoki, czy stoi na środku jeziora lub za jak wysokim
murem jest usytuowany i co bardzo ważne: niezależnie pod jak wysokim jest napięciem, podczas gdy
inwentaryzacja stacji metodami bezpośrednimi może być bardzo trudna i niebezpieczna. Duża szybkość
pozyskiwania danych i stacjonarny charakter oferowanych przez STOEN INFO technologii przekłada się
bezpośrednio na znaczną redukcję kosztów opracowania w stosunku do technik geodezyjnych.

Oferowane odwzorowania:

Oferta STOEN INFO obejmuje odwzorowania, których precyzja, skala i rodzaj pozostaje w gestii klienta.
Przygotowujemy je na życzenie klienta z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb przedsiębiorstwa oraz
wymagań systemu EL.GIS. W zależności od przeznaczenia oferujemy następujące uzupełniające się nawzajem
mapy i modele:

Mapy wektorowe

Mapa wektorowa to precyzyjny wektorowy zapis obiektów świata rzeczywistego za pomocą obiektów graficznych
(punktowych, liniowych i powierzchniowych). Każdy obiekt na mapie ma formę geometryczną (bardziej lub mniej
uproszczoną) - budynek może mieć formę figury zamkniętej (obrysu), drzewo może być przedstawiane za pomocą
elementu punktowego, a kabel energetyczny - jako linia łamana otwarta. Każdy element świata rzeczywistego
prezentowany jest na mapie jako jedna figura geometryczna oddająca w całości jego kształt.

Wektorowe mapy fotogrametryczne są opracowaniami trójwymiarowymi – w trakcie pomiaru rejestrowane są

wszystkie trzy współrzędne każdego punktu obiektu. Opracowania takie dają pełną informację o wzajemnych
przestrzennych relacjach geometrycznych obiektów. Połączenie przestrzennej mapy wektorowej z opisanym w
dalszej części niniejszego opracowania numerycznym modelem terenu daje dodatkowo kompleksową informację o
wysokości obiektów nad powierzchnią Ziemi.
 Tradycyjna mapa topograficzna

Opracowanie wektorowe infrastruktury energetycznej

Numeryczne modele terenu

Numeryczny Model Terenu (DTM, ang. Digital Terrain Model) to numerycznie zapisane odwzorowanie
powierzchni terenu (rzeźby terenu). DTM ma charakter ciągły, co oznacza, że w każdym punkcie opracowanego
terenu znamy jego rzędną.

Dla systemów GIS DTM jest najbardziej efektywną formą zapisu ukształtowania terenu i świetnie poddaje się
analizom. Na jego podstawie można opracowywać w sposób automatyczny rozmaite produkty pochodne. Możliwe
jest między innymi wygenerowanie rysunku warstwicowego o dowolnym cięciu warstwicowym, stworzenie mapy
spadków terenu, mapy hipsometrycznej, mapy widoczności. Można ponadto automatycznie analizować odległości
od ziemi do obiektów znajdujących się nad nią lub pod jej powierzchnią, o ile znamy ich przestrzenne położenie. Z
numerycznego modelu terenu błyskawicznie uzyskamy profil powierzchni wzdłuż zadanej linii o dowolnej
geometrii.

Numeryczny model wysokościowy

Ortofotomapy

Ortofotomapa to fotograficzny, metryczny obraz powierzchni Ziemi. Zdjęcia lotnicze są tak przetworzone, by
wyeliminować z nich efekt perspektywy rzutu środkowego oraz zniekształcenia spowodowane krzywizną Ziemi
oraz rzeźbą terenu. Poszczególne zdjęcia łączone są w jedną powierzchnię ciągłą. Ortofotomapa - jak każda
prawdziwa mapa – ma walor metryczności. Podstawową zaletą ortofotomapy jest jednak łatwość jej czytania i
błyskawiczny (intuicyjny) odbiór wielu informacji zawartych na zdjęciu – obiekty na ortofotomapie widzimy
takimi, jakimi są w naturze.
 Ortofotomapa terenu i infrastruktury
elektroenergetycznej sieci
Poza opisanymi powyżej standardowymi produktami fotogrametrycznymi, bardzo przydatnymi do tworzenia
systemów informacji geograficznej dla energetyki, STOEN INFO może zaoferować szereg dodatkowych
odwzorowań.

Wymiarowanie podpór linii elektroenergetycznych

Z pomiaru zdjęć lotniczych można uzyskać podstawowe wymiary podpór linii elektroenergetycznych – wysokość
słupa, rozpiętość ramion, rozstaw nóg podpory kratowej, a także lokalizację przestrzenną punktu zaczepienia
przewodu, długości izolatora. Na tej podstawie łatwo można określić katalogowy typ słupa, tak by wprowadzić go
później do systemu EL.GIS.

Wymiarowanie podpór linii

elektroenergetycznych
Pomiary zwisu przewodów

Na modelu przestrzennym możliwy jest pomiar zwisu przewodu. W połączeniu takich danych z numerycznym
modelem terenu uzyskamy pełną informację o prześwitach pod linią. Dodając do tego zestawu przestrzenną mapę
wektorową otrzymamy obraz wszystkich kolizji pomierzonego przewodu.

Przekrój podłużny pzręseł uwzględniający zwisy i kolizje

Wizualizacje trójwymiarowe

Przestrzenne rysunki fotogrametryczne stanowią doskonałą bazę dla wizualizacji komputerowych

inwentaryzowanych obiektów. Wizualizacje przestrzenne mogą także stać się podstawą do stworzenia
trójwymiarowych filmów animowanych, na których z lotu ptaka można obejrzeć wszystkie obiekty znajdujące się
na wyznaczonym obszarze.
 Przykłady wizualizacji przestrzennych infrastruktury
energetycznej pomierzonej metodami fotogrametrycznymi

Dlaczego XML wart jest uwagi?

Kiedy dowiesz się jak działa XML, docenisz z pewnością, jak bardzo zwiększa on twoje
możliwości. XML pozwala na rzeczy, które dotychczas albo nie były tak łatwe a przez to i
były kosztowne, albo w ogóle nie były możliwe.

YML elementarnie

XML (skrót od eXtensible Markup Language - rozszerzalny język znaczników) to otwarty

standard opracowany przez W3C. Kiedy po raz pierwszy usłyszałem akronim XML,
skojarzyło mi się inne rozwinięcie - nie rozszerzalny a rozszerzony (extended) język
znaczników. No właśnie, dlaczego rozszerzalny? Otóż XML nie jest kolejnym językiem do
przechowywania konkretnych danych, jak np. język HTML opisujący wygląd stron
sieciowych. XML to język opisujący dane, czyli metajęzyk. W uproszczeniu można
powiedzieć, że XML służy do tworzenia innych języków (aplikacji XML) służących do
przechowywania informacji. Jeśli masz potrzebę zapisywania określonych danych o
określonej strukturze, XML okaże się najlepszym narzędziem, bez względu jakie by te dane
nie były. W przeciwieństwie do np. HTML, XML nie ma ograniczonej liczby znaczników, bo
pozwala przechowywać dowolne dane i to w jak najbardziej wygodny dla nas sposób, bo sami
go określamy. Sami określamy strukturę danych, która może być tabelaryczna, ale może także
tworzyć drzewo. W ten sposób nie jesteś, jako twórca zbiorów XML w żaden sposób
ograniczony. Na tym przede wszystkim polega wyższość XML nad innymi formatami zapisu
danych.

Pochodzenie XML, czyli SGML

Przodkiem języka XML był SGML. Jest to język o dużych możliwościach, ale przez swoje
rozmiary i poziom skomplikowania niezbyt łatwy do stosowania. Znane jest już chyba
stwierdzenie, że XML oferuje 80% możliwości SGML, przy dziesięciokrotnie łatwiejszym
ich wykorzystaniu. SGML - w przeciwieństwie do XML - nie jest językiem, który sam się
opisuje. Nie jest również tak łatwy do przetwarzania.
Dane wreszcie mogą latać - XML czyni je naprawdę przenośnymi

Potrzeba uniwersalnego i czytelnego formatu danych jest widoczna od dawna, a w czasach

gwałtownego powiększania się Sieci stała się koniecznością. Wreszcie pojawił się format
pozwalający na łatwe przechowywanie dowolnych danych. Dzięki oddzieleniu treści od
formy - czego nie umożliwia wspomniany HTML - łatwo skupić się na samych danych.
Zwykłe programy mogą dzięki wspólnemu formatowi XML łatwiej wymieniać dane, a
informacje publikowane np. w Sieci mogą być łatwiej przetwarzane. Weźmy „na tapetę”
notowania spółek giełdowych. Załóżmy, że chcemy napisać program analizujący wahania
kursów akcji. Potrzebne jest więc na bieżąco aktualizowane źródło takich danych. Cóż z tego,
że wortali finansowych jest kilkanaście, skoro wszystkie one serwują kursy akcji w postaci
tabelek HTML. Nawet gdybyśmy kosztem karkołomnej pracy przygotowali narzędzie do
odczytywania kursów akcji z komórek tabeli w pliku HTML, to drobna zmiana na stronach
danego wortalu - np. niewielkie przegrupowanie danych w tabeli, czy z pozoru nieistotne
dodanie w kodzie HTML bannera, zrujnowałoby nasze narzędzie. Stałoby się tak dlatego, że
dane w postaci HTML są przyjazne człowiekowi, ale nie maszynie. Gdyby natomiast te dane
zapisać w postaci pliku XML, zawierającego tylko właściwą treść (a nie formę), stałyby się
one łatwe do indeksowania i przetwarzania. Jeśli zechcemy takie dane XML wyświetlić jako
stronę sieci Web, to przetworzenie ich do postaci czytelnej dla człowieka byłoby, dzięki
arkuszom stylów (o których będzie mowa) bardzo proste.

W języku XML wystarczającym opisem dla danych są one same

Jak wspomniałem wyżej, dokument XML sam się opisuje. Można wprawdzie stosować
schematy Definicji Typu Dokumentu (znane jeszcze z SGML DTD) i inne sposoby
deklarowania jego zawartości (jak XML Schemas), ale rzadko jest to potrzebne. Czytelność
XML, nawet bez użycia specjalnych narzędzi, to jedna z jego ważniejszych zalet.

Niebywała elastyczność i rozszerzalność

Wbudowany mechanizm przestrzeni nazw zapewnia łatwość rozbudowy istniejących

dokumentów przy zachowaniu kompatybilności wstecz. Załóżmy, że otrzymaliśmy w
dokumencie XML fakturę, ale musimy na własny użytek dodać do niej pewne informacje.
Sposobność dodania danych nie jest oczywiście niczym niezwykłym, ale my będziemy mogli
tego dokonać w sposób absolutnie dowolny i niezależny od wcześniejszej wersji dokumentu.
Niespotykane jest również, że pierwszy autor będzie mógł korzystać z tego dokumentu
identyczną, jak przed naszymi modyfikacjami, metodą.

Otwartość i perspektywy

XML nie został opracowany przez konkretną firmę, a przez niezależne i autorytatywne
konsorcjum W3C. Ta sama organizacja odpowiada za HTML i inne standardy sieciowe.
Specyfikacja XML została udostępniona za darmo i nie należy do żadnej firmy, ale XML jest
przez ważne korporacje wspierany. Przykładem niech będą Microsoft, Sun czy IBM. Poparcie
tych firm właściwie samo w sobie jest gwarancją sukcesu XML-a. Sukces ten jest zresztą
widoczny już dziś. Jak grzyby po deszczu powstają idee i standardy, w których XML jako
mechanizm wymiany informacji pełni kluczową rolę.
XML może być narzędziem sam dla siebie

Czego przykładem są standardy umożliwiające przetwarzanie kodu XML za pomocą

właśnie XML-a (np. język XSLT), czy pozwalający definiować właściwe wartości danych
język DCD (Document Content Description). Możliwości rozwoju XML-a wydają się więc
nieograniczone.

Wyślij znajomym|Drukuj artykuł

Koniec wojny między systemami 2003-08-04 (15:28)

Dwa lata po wydaniu przez Microsoft pierwszej wersji platformy .NET głównie z
myślą o wymianie informacji poprzez uniwersalny język XML i serwisach
sieciowych (ang. web services), firma Sun Microsystems postanowiła ustanowić
nowy standard web services zwany WS-CAF (Web Services - Composite
Applications Framework).

Choć brzmi to nieco jak ponowne odkrywanie Ameryki, czy może raczej powtarzana
ze zmienioną nazwą produktu "ambitna" reklama proszków do prania, Sun wśród
dość silnego poparcia partnerów (a jest wśród nich Oracle, Iona Technologies, Fujitsu
Software i Arjuna Technologies) rozpoczyna kampanię wychwalającą zalety
wymiany danych przez XML. Oczywiście Microsoft odmówił współpracy przy
tworzeniu standardu, który już od dawna stosuje, podobnie IBM do tej pory nie
wyraził poparcia dla WS-CAF. Ale nie przeszkadza to Sunowi czuć się
przedwczesnym zwycięzcą, o czym odważny sposób opowiadał w czwartek na
Europejskim Forum Technologicznym w Londynie Scott McNealy, szef Suna...

To już koniec odwiecznych wojen między systemami operacyjnymi; została ona

wygrana przez firmę Sun, przegrywa firma z Redmond - twierdził McNealy, mimo że
system firmy Sun nie ma raczej zbyt dobrych notowań i słychać o nim niewiele.
Czym więc wytłumaczyć wygraną? Szef Suna zaczyna swój wywód od tego, że
kończy się era pecetów, a zaczyna era inteligentnych urządzeń. Może poparłby to
twierdzenie sam Bill Gates, ale myśląc o specjalnych gadżetach zwanych przez niego
SPOT, jak inteligentne usieciowione zegarki ręczne, czy tablety; tymczasem w
wydaniu Suna mowa o bardziej przemawiających do świadomości "przyziemnych"
telefonach komórkowych, na których już dość dobrze zadomowiła się Java. Z
powodu tej różnicy w wizjach nietrudno McNealy'emu przekonywać publiczność, że
skoro mija era pisania programów dla systemu operacyjnego, a pisze się na platformę
dla usług sieciowych to jedynym słusznym wyborem może być Java Web Services -
platforma otwarta, przeznaczona dla szerokiej gamy popularnie urządzeń, a
 zdecydowanie gorzej wypada .NET - platforma tak samo otwarta, ale jedynie w
świecie produktów Microsoftu i jej partnerów.

McNealy przedstawił sytuację na dość popularnym ostatnio schemacie analogii do

rynku motoryzacyjnego. Gdy nie można kupić oprogramowania niezależnie od
sprzętu, to tak jakby producent samochodów składał je z gotowych komponentów,
nie mając wpływu na to, jak będą działały. W przyszłości może okazać się, że to
użycie w naszym pojeździe inteligentne podzespoły zadecydują, jaką cenę trzeba
zapłacić za paliwo. Oczywiście analogia nie została pociągnięta zbyt daleko, gdyż
jeszcze ktoś uzmysłowiłby sobie, że tak jak uzależnienie się od technologii
Microsoftu, identycznie oparcie techniki na Javie Suna może być równie złe dla
klienta.

zamieścił: Maverick
źródło: Infojama.pl

Klasyfikacja działań projektowych

Konstruowanie jest działaniem koncepcyjnym, w którym dąży się do spełnienia

podstawowych żądań w sposób najlepszy w danej chwili. Ko
Konstruowanie jest twórczą pracą umysłową, wymagającej wiedzy z matematyki, fizyki,
chemii, mechaniki, termodynamiki, elektrotechniki, materiałoznawstwa, …
Z metodycznego punktu widzenia, konstruowanie jest procesem optymalizacyjnym przy
założonych celach i przy częściowo sprzecznych warunkach. (interdyscyplinarne)
Konstruowanie jest możliwe przy współpracy specjalistów różnych dziedzin
Aby uzyskać pełną informację i aby zapewnić największą celowość kształtowania postaci
konstrowanego wytworu, konstruktor musi współpracować z na wielu wzajemnie
przenikających się płaszczyznach z wszystkimi osobami uczestniczącymi w procesie
konstruowania, wytwarzania i dystrybucji.
Proces ten musi być wspomagany sprawnym przepływem informacji, wymianą
doświadczeń, wspierany organizacyjnie

Zastosowanie wspomagania komputerowego w różnych fazach konstruowania

Faza przygotowania projektu koncepcyjnego – trudno tu ale częściowo tak
Konieczny zapis danych rozmytych, porównywanie rozwiązań już istniejących
Przygotowanie projektu konstrukcyjnego:
- metody obliczeniowe (obliczenia sprawdzające, obliczenia konstrukcyjne, programy
optymalizujące)
- przygotowanie i rezerwowanie informacji
-kształtownaie postaci konstrukcyjnej
 Środowisko pracy konstruktora:

Uniwersalny język (dla różnych dyscyplin)

Ułatwiać znajdowanie optymalnych rozwiązań
Umożliwiać samouczenie
Umożliwiać łatwe przenoszenie rozwiązań na pokrewne zadania
Umożliwienie zapisu maksymalnej liczby zagadnień mających wpływ na kształtowanie
konstrukcji (różne klasy danych)
możliwość zapisu wariantów rozwiązań i zatwierdzania przez przełożonego
Poziomy dostępu (zabezpieczenia)
Gromadzenie informacji: okres ważności informacji, kompleksowość, porządkowanie,
klasyfikujące i identyfikujące
Zapis historii rozwiązań
Wartościowanie wariantów rozwiązań
Dokumentacja
etapy
Diagramy – modele diagramów (dla każdego dostępne są zbiory obiektów)
Powiązania pomiędzy diagramami i obiektami
Zapis hierarchii konstrukcji (zespół, podzespół)
Zapis całego procesu
Wielopostaciowa reprezentacja (jak na diagramach w e-procesie)
Realizacja w czasie
Formaty danych (wymiana danych z innymi systemami, integracja)
Metody prezentacji (Java3d, VRML, )

Komputerowe środowisko centralnego zarządzania systemem wspomagania

projektowania

Architektura większości systemów dla wspomagania projektowania może zostać

podzielona na dwa bazowe typy. Pierwszy z nich traktuje jako element centralny bazę danych.
Wszystkie współpracujące z nią aplikacje znają strukturę bazy danych i posiadają odpowiedni
interfejs do wymiany z nią informacji. Struktura bazy jest więc elementem decydującym o
postaci danych przedstawianych użytkownikowi lub innym aplikacjom. Systemy tego typu
posiadają istotne wady wynikające z braku możliwości modyfikowania struktury bazy
danych. W takich systemach nie ma również możliwości wpływania użytkownika na postać
prezentowanych danych nie mówiąc już o możliwościach rozbudowy, czy modyfikacji w
czasie działania aplikacji. W środowisku takim ze względu na brak bezpośredniego
połączenia między aplikacjami (odbywa się ono za pośrednictwem bazy danych) a co za tym
idzie braku możliwości korzystania ze wspólnych bibliotek niepotrzebnie wzrasta ich rozmiar.
Schemat systemu z bazą danych jako elementem centralnym przedstawiono na rysunku
 I n ter f ej s z u ż y tk o w n i k i em a plik a cja 1

ba z a d a n y ch

a plik a cja 2 a plik a cja 3

Rys. 0-A System z bazą danych jako elementem centralnym

Drugi typ systemów zakłada, że w większości wypadków baza danych nie jest
jednorodną, ściśle określoną, niezmienna strukturą. Wprowadza się więc jako centralną jedną
z aplikacji pozwalając przy tym innym aplikacją na korzystanie z jej zasobów (bibliotek).
Możliwe jest również stworzenie specjalnej dodatkowej aplikacji wyposażonej w możliwie
elastyczną strukturę, która stanowi element integracji pozostałych aplikacji. Taki systemy
określony jest często mianem systemu centralnie sterowanego. Centralne zarządzanie
pozwala na kontrolę wszystkich komponentów systemu, np. bazy danych, interfejsu z
użytkownikiem itp.

I n ter f ej s z u ż y tk o w n i k i em w s z y s tk ie
a plik a cje

cen tr a l n e
za rzą d za nie

ba z a d a n y ch

Rys. 0-B System z centralnym zarządzaniem

Korzyści z centralnie zarządzanego systemu w porównaniu z innymi systemami są
następujące:
• wszelkie biblioteki funkcji usługowych są oddzielone od poszczególnych aplikacji i
traktowane jako bazowe. Pozwala to na nie powielanie funkcji i umożliwienie wykorzystanie
zdefiniowanych raz funkcji przez wszystkie nowo powstałe składniki systemu
• Komunikacja pomiędzy użytkownikiem i systemem jest oddzielona od
poszczególnych aplikacji. Dzięki czemu sposób komunikacji we wszystkich częściach jest
jednakowy. Poprawki, rozszerzanie możliwości pojawia się automatycznie we wszystkich
elementach systemu i wykonywane jest poza obsługiwanymi aplikacjami.
• Wszelkie interakcje z bazą danych mogą być dokładnie kontrolowane przez system
zarządzania. Pomaga to na uniknięcie ewentualnych problemów z obsługą, które mogła by
powodować sama baza danych.
 Struktura takiego środowiska powinna być uniwersalna i umożliwiać integrację z
dowolnymi już istniejącymi systemami.
W większości systemów wspomagania projektowania już w fazie projektowania
aplikacji ustala się pewne stałe elementy związane z kolejnością obliczeń czy sposobem
prezentacji wiedzy. W rzeczywistości nie ma sprawdzonych metod poprawnego postępowania
czy najlepszych metod prezentacji wiedzy. Postać danych wymaganych w danym etapie
procesu projektowego zależy od wielu elementów takich jak np. stosowane oprzyrządowanie
technologiczne, przyzwyczajenia projektanta, stopień jego wykształcenia itp. W praktyce nie
ma też stałych metod modelowania informacji. Wynika to z różnych technik przyjętych w
różnych dziedzinach. Inaczej przedstawiają informacje o materiałach konstrukcyjnych
projektanci inaczej eksploatatorzy, inaczej chemicy czy fizycy a inaczej specjaliści od
obróbki skrawanie inne bowiem są poziomy zainteresowań i inne interesują ich cechy.
W oparciu o ideę centralnego sterowania zaproponowano poniżej koncepcję środowiska
centralnego zarządzania prezentacją i przepływem informacji między aplikacjami
wchodzącymi w skład większego systemu.
Aby opisać architekturę systemu należy najpierw zdefiniować pewne terminy,
niezbędne w opisie jego filozofii. Tymi terminami są: proces rozpoznawania wiedzy i proces
kwalifikowania wiedzy.
Termin proces rozpoznawania wiedzy jest używany do opisu informacji przyjmowanej
przez system z centralnym sterowaniem i odnosi się do problemów dawanych przez
poszczególne aplikacje.
W szczególności są dwa możliwe źródła każdej informacji:
• informacja wprowadzana interaktywnie przez użytkownika
• numeryczna informacja pobierana z bazy danych
Przykład: Przypuśćmy, że użytkownik chce analizować krzywiznę parametrycznej
powierzchni. Proces rozpoznawania polegać będzie na identyfikacji danych np. nazw lub
liczby elementów i stworzeniu pewnego kompletnego z punktu widzenia systemu opisu.
Termin proces kwalifikowania wiedzy jest używany do opisu każdego elementu
informacji, która jest przejmowana przez system i przyczynia się do powstawania zbioru reguł
pozwalających na rozwiązywanie powstających w systemie problemów. W wyniku procesu
kwalifikowania powstaje pewien obraz informacji pozwalający na jej wykorzystanie w
dowolnym elemencie systemu oraz tworzony jest nowy zapis reguł o sposobie wykorzystania
takiej informacji.
Są dwa źródła każdej informacji:
informacja wprowadzana przez użytkownika
informacja przekazywana z procesu rozpoznawania wiedzy
Przykład: Przypuśćmy, że użytkownik pragnie aproksymować parametryczną krzywą.
System na podstawie przekazanych mu informacji dobiera zestaw metod pozwalających na
wykonanie takiego zadania. Użytkownik natomiast wprowadza pewne dodatkowe informacje
ograniczające pole możliwości działań systemu. Mogą to być wartości tolerancje, skok,
maksymalna liczbę działań. Użytkownik może również wprowadzić ograniczenia przez
podanie dodatkowych zależności dopuszczalnych rozwiązań itp.
 Jeśli warunki procesu rozpoznawania wiedzy i warunki procesu kwalifikowania są
ustalone to struktura centralnego sterowania może być rozważana w detalach. Na najwyższym
poziomie abstrakcji system zawiera dwie podstawowe fazy. Pierwsza: specyfikacja problemu
i druga faza rozwiązywania problemy. W fazie specyfikacji problemu uwzględnia się
następujące punkty:
• Użytkownik jest potrzebny do określenia elementów z bazy danych, które będą
obsługiwane przez konkretną aplikację (Krok 1)
• System inicjuje proces rozpoznawania wiedzy dla przedstawionego problemu a
użytkownik decyduje o wyborze szczegółów (Krok 2).
• Proces rozpoznawania we współudziale informacji od użytkownika ustala proces
kwalifikowania, który kontroluje wykonanie fazy rozwiązywania problemu.

I n ter f ej s z u ż y tk o w n i k i em p r o ces
rozpozn a w a n ia
6 5
1
cen tr a l n e 4
za rzą d za nie

2 3

ba z a d a n y ch

•
Rys. 0-C Specyfikacja problemu Krok 1 i 2
Faza specyfikacji problemu zawiera sekwencję zdarzeń, która jest wykonywana w
czasie gdy informacja jest przekazywana przez centralne zarządzanie. Rysunki ... i ... ilustrują
fazę specyfikacji problemu; strzałki kierunkowe są używane do ilustrowania cyklu przepływu
informacji. Strzałki są ponumerowane, by określić porządek, w jakim zdarzenia następują.

I n ter f ej s z u ż y tk o w n i k i em p r o ces
rozpozn a w a n ia
9
7
cen tr a l n e 8
za rzą d za nie

ba z a d a n y ch

W fazie rozwiązywania problemu wykonywane są następujące operacje:

Dziedzina rozwiązań jest określana przez proces kwalifikowania, który był
wygenerowany w etapie specyfikacji problemu. Dziedzina rozwiązań reprezentuje przestrzeń
określającą które rozwiązanie jest generowane, co jest często bardziej praktyczne do
utworzenia nowej dziedziny (zwykle przez pewną formę aproksymacji) która obsługuje
obszar problemowy. Ten etap
 I n ter f ej s z u ż y tk o w n i k i em d z i ed z i n a
rozw ią za ń
6 2
5
cen tr a l n e 1
za rzą d za nie
7 3

4 rozw ią zy w a n ie
ba z a d a n y ch p r o b l em u

Rozwiązanie jest gotowe i użytkownik ustala odpowiednie szczegóły.

Faza rozwiązywania problemu jest zilustrowana na rysunku ...
 Kategorie prezentacji danych

Analiza potrzeb dotyczących środków prezentacji danych przedstawiona w poprzednim

rozdziale pozwala na wyodrębnienie między innymi następujących rodzajów informacji
wykorzystywanych w procesie projektowym: tabela, rysunek ideowo-konstrucyjny, symbol,
schemat, wykres, rysunek techniczny, wzór matematyczny, opis tekstowy, model bryłowy,
zdjęcie itp.
Do realizacji tych środków proponuje się utworzenie następujące kategorii prezentacji
danych. Przy ich pomocy możliwe jest zrealizowanie wszystkich z przedstawionych środków.
Nazwy kategorii traktowane są umownie.
Określenie kategorii:
1° Istnieje sześć kategorii prezentacji danych:
rysunek bitmapowy
rysunek wektorowy
wykres
liczby
tekst
wzór matematyczny
2° Kategorie pozostają ze sobą w określonych związkach
3° Związki posiadają dziedzinę atrybutów
4° Związki nie są odwracalne (naprzemienne)
5° Dla każdej kategorii możliwe jest określenie zbioru metod pozwalających na
wewnętrzne przekształcanie informacji
6° W ramach każdej kategorii możliwe jest definiowanie podkategorii, które przejmują
cechy kategorii nadrzędnej
7° Cechy kategorii nadrzędnej mogą być przykrywane przez cechy wewnętrzne
Kategoria składa się z :
wewnętrznych typów danych (linia, okrąg, wiązanie między tekstami itp)
funkcji wewnętrznego przetwarzania informacji
funkcji wymiany informacji z innymi kategoriami
funkcji wymiany informacji ze światem zewnętrznym
Poszczególne kategorie pozwalają na realizację odpowiednich rodzajów informacji:
Rysunek bitmapowy:
rysunek ideowo-konstrukcyjny
symbol
 schemat
wyświetlanie wzorów
zdjęcie
wykres
film - animacja
Rysunek wektorowy
rysunek ideowo-konstrukcyjny
rysunek techniczny - model płaski
model przestrzenny
parametryczny zapis konstrukcji
wykres
schemat
Wykres
Prezentacja graficzna danych tabelarycznych
Prezentacja wykresów funkcji
Liczby
bezpośrednie dane
wyniki obliczeń
dane z wykresu
Tekst - opis
bezpośrednie dane
Wzór
Tabela
wykres
sekwencje obliczeniowe
 R Y S U N E K
R A S T R O W Y

W Z Ó R W Y K R E S

T E K S T L IC Z B A

R Y S U N E K
W E K T O R O W Y
 Zadania środowiska centralnego zarządzania

Stworzenie w miarę sprawnego narzędzia wymaga zastanowienia się nad

możliwościami, które powinno dawać takie środowisko. Wynikać one powinny z cech
aplikacji używanych w procesie projektowym a więc systemów graficznych programów
obliczeniowych itp. Zadania środowiska zostały przedstawione poniżej:
Przyjmowanie informacji z bazy danych niezależnie od struktury danych i ich modelu
Przyjmowanie informacji z systemów graficznych w postaci rysunków wektorowych
oraz wariantów rysunkowych
Przyjmowanie informacji z systemów obliczeniowych (optymalizacyjnych ,
matematycznych) ; mogą to być np wzory pozwalające na wyszukiwanie danych w katalogu
Operowanie na danych katalogowych nie (również na symbolach bazy danych -
pozwala to na tworzenie zapytań poza bazą danych)
Przyjmowanie danych z urządzeń przetwarzających dane (skaner, dygitalizer itp)
Tworzenie zbioru reguł przetwarzania danych wg. potrzeb użytkownika
Umożliwienie przekształcanie postaci prezentowanych danych (Zmiana postaci
prezentacji nie zmienia danych przechowywanych w katalogu)
Wymiana informacji pomiędzy kategoriami i łączenie prezentacji
Wysyłanie informacji do systemów graficznych w postaci przez nie akceptowanej
Tworzenie zapytań o dane katalogowe w formatach kategorii prezentacji
Przedstawianie danych w dowolnej z zaproponowanych kategorii prezentacji wiedzy.
 Błąd! Nie określono zakładki. Opis modułu selekcji danych katalogowych

Skomplikowane własności procesu projektowego sprawiają, że trudno określić

uniwersalny tok doboru konstrukcji katalogowych. Proces projektowy realizowany jest
etapami i w zależności od jego fazy różna może być wiedza konstruktora o szukanym
obiekcie. Ze względu na fakt że dla celów komputerowego wspomagania procesu
projektowo-konstrukcyjego najwygodniejszy jest model matematyczny, do realizacji procesu
selekcji konstrukcji najwygodniej jest używać formuł matematycznych (wzory, funkcje)
Wyszukiwanie konstrukcji w katalogu odbywa się na podstawie kryteriów selekcji
podawanych przez użytkownika. Kryteria te wprowadzane są sekwencyjnie, co powoduje, że
zbiór dopuszczalnych rozwiązań zmniejsza się uzyskując w ostatniej fazie minimalną
wielkość zawierającą najczęściej jedno rozwiązanie.
Tylko w szczególnych wypadkach użytkownik jest w stanie podać warunki
jednoznacznie określające poszukiwaną konstrukcję. Jest tak wtedy, gdy zna nazwę i typ
urządzenia. W większości wypadków użytkownik dysponuje tylko wartościami wybranych
cech a jeszcze częściej postać danych jest odmienna od tych, które udostępnia katalog. Cechy
te pozostają jednak w zależności z cechami podawanymi w katalogu. Konieczne staje się więc
dokonanie pewnych obliczeń w celu uzyskania danych zgodnych z danymi katalogowymi.
Z powyższych uwag wynika, że dla umożliwienia trafnego wyboru konstrukcji
katalogowych dla potrzeb procesu projektowo-konstrukcyjnego baza danych składać się
powinna z trzech poziomów:
Baza katalogów - Podstawowa baza zawierająca dane o konstrukcjach katalogowych
Baza zadań - Baza pełniąca pomocniczą rolę w procesie definiowania przez
użytkownika ograniczeń , które powinny spełniać wyszukiwane konstrukcje. Baza ta powinna
udostępniać mechanizmy selekcji na podstawie wartości ustalonych oraz umożliwiać
wykonanie dowolnych obliczeń.
Baza rozwiązań - Baza, której struktura jest identyczna ze strukturą bazy katalogów i
zawierającej elementy spełniające podane przez użytkownika warunki. Zawartość bazy
rozwiązań może zostać potraktowana jako baza katalogów umożliwiając w ten sposób
prowadzenie sekwencyjnego poszukiwania rozwiązań od dużego zbioru do małego.
Strategia doboru nie musi być ustalona i może być każdorazowo modyfikowana przez
użytkownika. Dla zadań doboru wielokrotnie powtarzanych można zbudować matrycę
strategii poszukiwań przez ustalenie i zapamiętanie kolejności użycia funkcji selekcji. Dla
przypadków, gdy kryteria doboru nie dają żadnych rozwiązań można wprowadzać kryteria
kompromisowych rozwiązań polegających na ustaleniu wag poszczególnych kryteriów lub na
wprowadzeniu współczynników poszerzających wielkość zbioru dopuszczalnych rozwiązań
dla poszczególnych warunków.
 Baza katalogów

Baza zadań Baza rozwiązań

Użytkownik

Rys.10 Cykl współpracy użytkownika z katalogiem

Baza zadań stanowi zbiór procedur, wzorów matematycznych i mechanizmów
umożliwiających operowanie nimi, którymi posługuje się użytkownik w celu uzyskania
interesującego go rozwiązania.
W najprostszym przypadku selekcja odbywa się w wyniku podania jednoznacznej
nazwy (typu) konstrukcji katalogowej. Użytkownik dysponuje takimi danymi, gdy decyzja o
wyborze dokonana została poza systemem katalogu. W wyniku takiej selekcji rozwiązaniem
jest zbiór jednoelementowy nie wymagający dalszej selekcji.
W bardziej złożonej sytuacji użytkownik dysponuje określonym zbiorem wartości cech
konstrukcji. Są to przeważnie minimalne (maksymalne) wartości i selekcja polega na
znalezieniu zbioru będącego iloczynem zbiorów wynikających z wprowadzenia
poszczególnych wartości granicznych. Poszczególne wartości wprowadzane są kolejno do
systemu powodując zawężanie zbioru dopuszczalnych rozwiązań. Selekcja kończy się, gdy
zbiór rozwiązań jest wystarczająco mały.
Kolejnym przypadkiem selekcji jest podanie wartości parametru nie występującego
bezpośrednio w katalogu ale będącego funkcją cech katalogowych. W celu dokonania wyboru
należy najpierw wyliczyć tę wartość dla wszystkich obiektów i dopiero na jej podstawie
dokonać oceny (wyboru). Baza rozwiązań w fazie pośredniej utworzona zostanie przez
uzupełnienie bazy podstawowej o nową kolumnę zawierającą wyliczoną wartość nowego
parametru. Dopiero na jej podstawie w wyniku ograniczenia wartości wielkości decyzyjnej
(wyliczonego parametru) utworzone zostanie właściwe rozwiązanie.
Bardziej złożony jest przypadek , gdy jako parametr selekcji zostanie podana wielkość
nie będąca parametrem katalogowym i nie pozostająca w bezpośredniej zależności z danymi
katalogowymi. W tym wypadku do obliczeń należy użyć pewnej sekwencji wzorów, której
efektem jest wyliczenie właściwego parametru. Sekwencja ta może zostać wprowadzona
przez użytkownika lub może zostać utworzona automatycznie w oparciu dostępne dla danego
katalogu wzory. Warunkiem prawidłowych obliczeń jest ustalenie takiej kolejności
wykonywanych wzorów, by każdy kolejny miał dostęp do wszystkich potrzebnych mu
wartości.
 Jeśli w systemie dostępnych jest odpowiednio dużo wzorów związanych tematycznie z
dziedziną, której dotyczy analizowany katalog, to tworzenie sekwencji obliczającej wybrane
parametry można powierzyć komputerowi. Algorytm poszukiwania rozwiązania polega na
sekwencyjnym przeszukiwaniu listy dostępnych wzorów i wybieraniu tych wzorów, za
pomocą których można obliczyć poszczególne niewiadome.
Ostatnim przypadkiem współpracy użytkownika z katalogiem w czasie selekcji jest
prowadzenie obliczeń sprawdzających. Nie oczekuje on automatycznego tworzenia katalogu
rozwiązań. Użytkownik prowadzi tylko pewne obliczenia dla aktualnie wskazywanej
konstrukcji. W tym wypadku katalog powinien więc udostępniać wartości parametrów po
podaniu ich nazw.
Przedstawione metody selekcji konstrukcji katalogowych oparte na obliczeniach
matematycznych są typowymi metodami używanymi przez konstruktora w czasie procesu
projektowego. Do realizacji przedstawionych zadań został zaprojektowany odpowiedni
system poszukiwań rozwiązań i poniżej zostanie opisana jego konstrukcja.
System selekcji danych w oparciu o obliczenia matematyczne (moduł obliczeniowy)
składa się z siedmiu części realizujących pewne oddzielne funkcje:
1. część integracji z zewnętrznymi katalogami
2. wewnętrzny katalog wzorów i sekwencji
3. system zarządzania zmiennymi
4. system analizy i wykonania obliczeń wzorów
5. system selekcji danych i tworzenia rozwiązań
6. system przeglądania danych i prowadzenia obliczeń sprawdzających
7. system "śledzenia" wykonywanych wzorów
 Integracja modułu z zewnętrznymi katalogami
Operacje na dowolnych katalogach są możliwe dzięki stworzeniu odpowiedniego
połączenia między modułem obliczeniowym i katalogiem. Połączenie jest możliwe tylko z
katalogami, które do przechowywania danych wykorzystują pliki zawierające informacje o
strukturze danych w swoim nagłówku (pliki ".dbf").
Przy tworzeniu połączenia w zasobach modułu obliczeniowego tworzona jest
informacja o wszystkich polach dostępnej tablicy, to znaczy o ich nazwach, rodzaju
przechowywanych informacji, wielkości tej informacji itp. Umożliwia to posługiwanie się
nazwami parametrów we wprowadzanych wzorach podobnie jak zmiennymi oraz zabezpiecza
przed wykonaniem operacji na niewłaściwych argumentach. Dzięki połączeniu użytkownik
ma możliwość modyfikowania katalogu danych z poziomu modułu za pomocą prowadzonych
obliczeń.

Analiza wprowadzonych funkcji i wykonywanie obliczeń matematycznych

Część systemu odpowiedzialna za wykonanie obliczeń dopuszcza wprowadzanie
wyrażeń od najprostszych do bardzo złożonych sekwencji wzorów.
Najprostszą operacją jest wykonywanie obliczeń bezpośrednio na wartościach
(podobnie jak w zwykłym kalkulatorze) bez użycia zmiennych. Warunkiem prawidłowej
pracy jest jednak zapis w postaci funkcji. To znaczy wartość obliczana musi być przypisana
jakiejś zmiennej.
Wszelkie wyniki obliczeń (również częściowe) zapamiętywane są w specjalnej liście
zmiennych, która zawiera informacje o nazwie zmiennej i jej wielkości. Jeśli wykorzystywana
w obliczeniach zmienna nie pojawiła się jeszcze, to jest ona tworzona automatycznie i
użytkownik może się do niej w dowolnej chwili odwołać. Modyfikacja wartości zmiennej
możliwa jest również w sposób bezpośredni przez podstawienie. Zmienna przechowywana
jest do czasu jej usunięcia a jej wartość zmienia się przez jej nowe wyliczenie.
Użytkownik może w swoich obliczeniach posługiwać się zmiennymi wcześniej
obliczonymi. Jeśli jednak używana jest zmienna, której wartość nie została obliczona nastąpi
automatyczne odpytanie o jej wartość.
W czasie obliczeń użytkownik może posługiwać się typowymi funkcjami
matematycznymi takimi jak np. sinus, pierwiastek, involuta itp. Składnia wyrażeń dopuszcza
używanie nawiasów i operacji logicznych.
Utrzymywane przez część integracji z zewnętrznym katalogiem połączenie umożliwia
wykorzystywaniem pól katalogu podobnie jak zmiennych. Moduł w czasie analizy
wprowadzonego wyrażenia poprawność budowy i analizuje poprawność użycia zmiennych.
Jeśli odnaleziona zostanie zmienna o nazwie zgodnej z nazwą pola tabeli uruchamiany zostaje
proces sekwencyjnego przeszukiwania tabeli i zamiast jednego wyniku jako odpowiedź
tworzona jest tabela odpowiedzi dla wszystkich konstrukcji występujących w katalogu. Jest
ona automatycznie dołączana do katalogu rozwiązania. Ten rodzaj obliczeń tworzy więc
odpowiedź w postaci nowej tabeli zawierającej wszystkie dane tabeli bazowej uzupełnioną o
kolumnę odpowiedzi. W oparciu o tę nową kolumnę można dokonać selekcji podobnie jak dla
pozostałych parametrów.

"Śledzenie" wykonywanych obliczeń.

Udostępnienie użytkownikowi możliwości operowania na funkcjach i zmiennych
powoduje jednak, że często użytkownik nie wie jakich wartości używa system do wyliczenia
zapisanego wzoru.
W normalnej pracy obliczenie jakiegoś wzoru spowoduje wyświetlenie wyniku i
dopisanie lub zmodyfikowanie zmiennej na liście zmiennych. Kłopot pojawia się wtedy, gdy
aktualnie wyliczany wzór posługuje się zmiennymi wyliczonymi dużo wcześniej.
Użytkownik ma oczywiście możliwość bieżącego przeglądania stanów zmiennych i analizy
ich wartości. Aby jednak stworzyć plastyczny obraz wykonywanych obliczeń wprowadzono
funkcję pozwalającą na udostępnianie wyników pośrednich wykonywanego wzoru. W czasie
aktywności tej funkcji wynik wyświetlany jest w dwóch etapach. Najpierw wyświetlany jest
tekst, w którym zachowano strukturę wyrażenia wejściowego, zastąpiono tylko zmienne ich
wartościami. Dopiero w drugiej fazie wyświetlany jest wynik.
Przykładowo, jeśli w systemie przechowywane są wartości zmiennych a=17 i b=0.03, to
w wyniku obliczeń funkcji y=2*a+sin(b) jako pierwsza zostanie wyświetlona informacja:
y=2*17+sin(0.03) a dopiero później wynik y=34.0005236

Katalog wzorów
Wykorzystywane w czasie obliczeń wzory można przechowywać w specjalnym
katalogu wzorów. Każdy aktualnie wykonywany wzór może zostać umieszczony w katalogu.
W czasie zapamiętywania wzoru tworzony jest automatycznie identyfikator, który zawiera
nazwę funkcji i listę zmiennych wykorzystywanych w funkcji. Taki zapis ułatwia
użytkownikowi analizę wzorów i pozwala na odszukanie tych wzorów, które "posługują" się
znanymi zmiennymi.
Katalog wzorów połączony jest z oknem wyświetlacza i zmiana pozycji w katalogu
wzorów powoduje jego automatyczne wyświetlenie w tym oknie.
 Katalog wzorów może składać się z wielu tablic. Identyfikacja tablicy następuje na
podstawie jej nazwy. Podział na różne tablice umożliwia tworzenie tematycznych zestawień
wzorów, umożliwia również indywidualnie traktowanie obliczeń przez różnych
użytkowników występujących w tym samym katalogu konstrukcji.

Sekwencje obliczeniowe
Analiza potrzeb użytkownika korzystającego z katalogu pokazała, że dobór konstrukcji
bardzo często nie następuje na podstawie prostej selekcji, czy w wyniku obliczenia
pojedynczego wzoru. Zwykle bywa tak, że dobór konstrukcji wymaga obliczenia dodatkowej
wielkości na podstawie wielu wzorów. Zakładając więc, że istotna jest kolejność obliczeń
można utworzyć pewne sekwencje wzorów, których obliczenie doprowadzi do uzyskania
wyniku. W oparciu o katalog sekwencji użytkownik może tworzyć pewne cykle wzorów
obliczających złożone problemy. Taka sekwencja może być używana do rozwiązywania
pojedynczego zadania lub do tworzenia nowego parametru w katalogu rozwiązań
wyliczanego na podstawie kilku wzorów. W katalogu istotna jest kolejność i dlatego nowy
wzór dopisywany jest zawsze na końcu sekwencji.
Sekwencje przechowywane są w identycznych plikach jak pojedyncze wzory i
identyfikowane są na podstawie nazwy. Jako nazwa odpowiedzi przyjmowana jest nazwa
ostatnio wyliczanej funkcji.

Automatyczne generowanie sekwencji

Jeśli dostępna jest odpowiednio pełna lista wzorów dla danej dziedziny, to możliwe jest
automatyczne tworzenie sekwencji wzorów wyliczającej wskazaną wielkość. Jako podstawę
analizy przy odszukiwaniu właściwego wzoru przyjmuje się listę parametrów poszczególnych
funkcji.
Jako wyjściowy w algorytmie przyjmowany jest wprowadzony przez użytkownika
wzór. Jeśli któryś z jego parametrów nie jest dostępny w katalogu, to następuje przeszukanie
katalogu wzorów w celu odszukania funkcji obliczającej ten parametr. Jako rozwiązanie
zostaje przyjęty pierwszy napotkany wzór. Proces poszukiwania przeprowadzany jest
cyklicznie dla całej listy niewiadomych (również tych, które występują w nowo odszukanych
wzorach) aż do wyliczenia wszystkich niewiadomych lub do wyczerpania możliwości.
W algorytmie korzysta się z listy dostępnych wzorów, tworzonej listy wzorów, listy
parametrów tabeli oraz z listy zmiennych tymczasowych.
 Start

Wprowadzenia funcji obliczanej

Analiza wzoru i odszukanie Usunięcie zmiennej

zmiennych
z listy niewiadomych
Tak
Czy Czy
jest jakaś Tak znaleziono
zmienna do obliczenia Przeszukanie odpowiedni wzór
listy wzorów
? ?

Nie Nie

Czy
modyfikować Tak
obliczaną funkcję
?
Zapisanie sekwencji
Nie
Koniec

Rys. 11 Algorytm automatycznego generowania sekwencji wzorów.

Selekcja danych
Podstawą selekcji danych są pewne ograniczenia, których spełnienie powoduje, że
konstrukcja traktowana jest jako właściwa. Odszukanie konstrukcji najlepszej następuje w
wyniku wielokrotnego zastosowania różnych funkcji ograniczających. W prezentowanym
module rozwiązania umieszczane są w katalogu odpowiedzi (rozwiązań), którego struktura
jest identyczna jak struktura katalogu bazowego. Funkcje selekcji są logicznymi wyrażeniami
zawierającymi nazwy pól katalogu i operatory: ">","<","=" oraz "&"(AND), "|"(OR) i "!"
(NOT.
W celu umożliwienia stopniowego poszukiwania rozwiązania przyjęto, że każde
rozwiązanie częściowe może zostać użyte jako katalog bazowy.)

Uwagi o komputerowych katalogach

Charakteryzując komputerowe bazy danych katalogowych nie uniknie się ich

porównania do tradycyjnych katalogów inżynierskich będących w powszechnym użyciu. Jak
wynika z dotychczasowej praktyki w zakresie realizacji i użytkowania "katalogów
komputerowych" bilans korzyści i mankamentów nie potwierdza wszystkich optymistycznych
oczekiwań. Oczekiwane rezultaty tzn. zrealizowane bazy danych mimo dużych nakładów
prac projektowo-programistycznych nie posiadają wielu oczekiwanych własności. Jedną z
przyczyn jest złożona natura danych inżynierskich oraz operacji na tych danych. Inny
problem to konieczność nowego kompleksowego podejścia do katalogów w momencie
projektowania ich komputerowych odpowiedników. Podstawowy błąd popełniany w realizacji
oprogramowania w dziedzinie CAD jest mniej lub bardziej uświadomiona próba przenoszenia
do projektu oprogramowania tych mechanizmów, które stosowano bez użycia techniki
komputerowej. Punkt wyjścia prac projektowych omawianych w niniejszym rozdziale jest
inny. Przyjęto, że na zagadnienie należy spojrzeć z dwóch stron. Jedna z nich prowadzi do
określenia zbioru zadań wykonywanych przez system komputerowy najbardziej pożądanych
przez użytkownika. Druga strona to, skrótowo, możliwości sprzętu i oprogramowania
komputerów. Projekt systemu powstaje przy tym podejściu jako kompromis między,
najogólniej rzecz ujmując, potrzebą a możliwościami. Projekt systemu nie jest zatem prostym
i narzucającym się przeniesieniem tradycyjnego podejścia do nowego środowiska jakie
uzyskujemy dzięki zastosowaniu techniki komputerowej. Projektowany system ma nowe
cechy dotychczas nie występujące w praktyce. To prowadzi często do sytuacji, w której w
pierwszej fazie stosowania systemu nie są zauważane i wykorzystywane przez użytkowników
najciekawsze mechanizmy systemu. Wiele wartościowych programów i systemów z
dziedziny CAD jest przyjmowanych na początku bardzo krytycznie na podstawie prostego
porównania podejścia starego z nowymi możliwościami. Aby choć częściowo wyeliminować
ten efekt należy zrealizować atrakcyjne i skuteczne mechanizmy współpracy użytkownika z
systemem oraz opracować przekonywujący opis użytkowania systemu. Opis ten musi
zawierać zrozumiały, możliwie pełen model funkcjonalny systemu w odróżnieniu od
powszechnej praktyki szczegółowego opisywania możliwości systemu (np. szczegółowe
opisy komend). Szczegółowy opis jest oczywiście potrzebny ale nie jako jedyny materiał
opisowy, gdyż wobec braku "wizji" systemu użytkownik odkrywa samodzielnie
najważniejsze zalety systemu analizując dziesiątki szczegółów oczywiście pod warunkiem, że
starczy mu czasu i cierpliwości.
Tworząc komputerową wersję katalogów inżynierskich jako bazę danych katalogowych
jednym z podstawowych zadań jest przeniesienie do pamięci komputerowej informacji
zawartych dotychczas w "klasycznych" katalogach. Pierwszy problem jaki się pojawia w
takiej sytuacji jest znalezienie komputerowych odpowiedników dla bardzo zróżnicowanych
form zapisu danych takich jak np. rysunek, tabelka, szkic, opis tekstowy. W niniejszym
opracowaniu przedstawiono propozycję rozwiązania tego problemu. Trudniejszym zadaniem
jest odwzorowanie w komputerze specyficznych powiązań między zapisanymi danymi. W
książkowej wersji katalogu sprawa jest o tyle prostsza, że powiązania te całkowicie realizuje
człowiek, który także wykonuje wszystkie operacje na katalogu (przeliczenie, wybór,
znalezienie odpowiednich współrzędnych na wykresie wraz z wykorzystaniem tych
współrzędnych w obliczeniach itd.).
Mając w ręce dowolny specjalistyczny katalog inżynierski dużo łatwiej stwierdzić,
które dane mają być zapisane w komputerze natomiast trudniej jest określić zasady
operowania tymi danymi.
Analizując sprawę dokładniej okazuje się, że na danych katalogowych wykonuje się
wiele różnorodnych operacji często bardzo wyrafinowanych jeśli porównać je do operacji
zawartych w typowych algorytmach przetwarzania danych. Określenie reguł "operacyjnych"
jest podstawowym, najważniejszym zadaniem projektantów systemu katalogowych baz
danych.

Zalety katalogowych baz danych

 Korzystając z komputerowych baz danych katalogowych użytkownik-inżynier uzyskuje
jakościowo nowe możliwości w stosunku do metod tradycyjnych. Poniżej zestawiono
najważniejsze zalety baz danych katalogowych.

• Możliwość dynamicznej selekcji informacji na podstawie wymagań

konstrukcyjnych, technologicznych i funkcjonalnych interakcyjnie określanych przez
użytkownika. Do decyzji użytkownika należy określenie zbioru wymagań stawianych wobec
poszukiwanego obiektu w bazie danych. Zbiór ten może jednocześnie zawierać bardzo
różnorodne wymagania, które rozpatrywane są łącznie. W podejściu tradycyjnym użytkownik
ma wiele zadań często bardzo prostych, ale bywa też, że czasochłonnych, gdyż sam dokonuje
przeglądu, sam sprawdza warunki, sam wykonuje niezbędne przeliczenia itp. Doświadczenie
pozwala często inżynierowi na szybkie skojarzeniowe wyszukanie potrzebnych danych w
katalogu tradycyjnym ale występuje tutaj niebezpieczeństwo pominięcia elementów, które
obiektywnie rzecz ujmując powinny być wyszukane, gdyż spełniają postawione warunki.
Istotną zaletą jest dynamiczny charakter działań, gdyż na podstawie wcześniejszych
rezultatów, uzyskanych przy mniej pełnych danych, uściśla się zadanie kierowane do bazy
danych. Mankamentem często występującym przy wyszukiwaniu w bazach komputerowych
jest konieczność wykonywania kilku kroków aby dotrzeć do informacji, która przez
człowieka z doświadczeniem uzyskana jest natychmiastowo z katalogów tradycyjnych.

• Tworzenie zestawień porównawczych obiektów ze względu na cechy

wskazane dynamicznie przez użytkowników systemu baz danych. Takich możliwości nie dają
katalogi tradycyjne. Oczywiście w tych katalogach znajdują się zestawienia ale opracowano
je z punktu widzenia twórców katalogu, co nie zawsze musi pokrywać się potrzebami
użytkownika. Jeżeli do zestawień porównawczych dodać choćby najprostsze środki graficzne
(wykresy słupkowe itp.) to porównania realizowane komputerowo mogą być zarówno
efektywne jak i efektowne, co ma także istotne znaczenie. Dodajmy dla porządku, że przy
opracowywaniu zestawień często trzeba wykonywać wiele obliczeń co jest domeną
komputerów.

• Wspomaganie użytkownika w tworzeniu "bilansów" typu np.: wzrost cen w

czasie, moc obiektów odniesiona do ich masy, średnie czasy realizacji operacji itp. Katalog
tradycyjny jako twór statyczny nie ma takich możliwości. Mechanizmy, które tutaj są
sygnalizowane mogą być przydatne we wspomaganiu podejmowania decyzji inżynierskich.

• Automatyzacja generowania wykazów elementów składowych konstrukcji

z/bez szczegółowych charakterystyk. Tego typu działania mogą dotyczyć tylko złożonych
obiektów przechowywanych w bazie danych. Ze względu na znaczną czasochłonność prac
polegających na tworzeniu wykazów oraz, przede wszystkim, ze względu na bardzo rutynowy
charakter działań, wszelkie wspomaganie użytkownika w omawianym zakresie jest bardzo
pożądane.

• Możliwość uzyskania gotowego fragmentu projektu w postaci akceptowalnej

przez systemy CAD/CAM. Jeśli faktycznie uda się w implementacji oprogramowania spełnić
powyższy postulat, a tym bardziej gdy chodzi o przekazanie danych w obie strony, to jest to
istotna zaleta. Szczególnie atrakcyjna dla użytkownika systemu i jego twórcy jest możliwość
przekazywania danych między katalogami a innymi programami z dziedziny CAD/CAM. W
świetle dążeń integracyjnych w zakresie zastosowań komputerów w przemyśle rozpatrywany
aspekt jest faktycznie ważny.
 • Wykonywanie zautomatyzowanych wielowariantowych obliczeń inżynierskich
w trakcie korzystania z katalogów komputerowych. Ze wszystkich możliwych sytuacji, gdy
ważne jest wykonywanie obliczeń w procesie korzystania z katalogów komputerowych
uwypuklono taki przypadek, gdzie możliwości komputerów z zatem korzyści użytkowników
mogą być największe.

• Przechowywanie zapisów zadań rozwiązanych z wykorzystaniem systemu baz

danych katalogowych w celu ich ponownego wykorzystania po wprowadzeniu niezbędnych
modyfikacji. Podano tutaj typowy przykład mechanizmu, który co prawda w sensie
merytorycznym nie wnosi nowych jakościowo operacji w procesie użytkowania katalogów
komputerowych ale jest bardzo pożądany jako istotne usprawnienie prac.

• W katalogach komputerowych mogą być przechowywane obiekty w postaci

parametrycznej tzn. faktycznie przechowuje się opis grupy obiektów wraz ze zmiennymi,
których wartości są dobierane wg. znanego algorytmu. Jest to bardzo "silny" mechanizm jeśli
porównać z możliwościami takich systemów jak AutoCAD, LogoCAD, czy inne. Wiadomo,
że parametryzacja jest ciągle słabą stroną systemów CAD.

• Możliwości prezentacji charakterystyk w postaci graficznej przy dowolnie

dobieranym skalowaniu co pozwala np. porównywać charakterystyki pierwotnie podane dla
innych skalowań. Jest to cecha całkowicie nowa jeśli porównać z katalogami tradycyjnymi.
 Proces konstruowania rozpoczyna się od analizy otoczenia wytworu, której wynikiem jest
uściślone sformułowanie zadania. Zawiera ono żądaną funkcję, wymagania techniczne i
zadane koszty.

Obieg informacji:
W procesie rozwiązywania zadań istnieje ciągła potrzeba nowych informacji: szukanie,
przetwarzanie, i prezentowanie informacji.
Obieg informacji jest z reguły bardzo złożony. Do rozwiązania zadania potrzebne są
informacje bardzo różnorodne, o różnej treści i zakresie. Poziom uzyskiwanej informacji jest
poprawiany poprzez wielokrotne powtórzenia

Katalogi:
Zbiór znanych i wypróbowanych rozwiązań określonych rozwiązań konstrukcyjnych.
Katalogi zawierają informacje o znacznie zróżnicowanej treści oraz rozwiązania o różnym
stopniu konkretyzacji. Mogą być w nich gromadzone informacje o efektach fizycznych,
zasadach rozwiązań, części znormalizowane,:
Zadania:
Szybki, nieskomplikowany, zorientowany na typ zadania dostęp do zgromadzonych
rozwiązań lub danych
Możliwość uzupełniania wiedzy
Niezależność od branży
Zapis danych rozmytych ()

Komputerowe środowisko prezentacji i przetwarzania danych o konstrukcji

Analiza tradycyjnych środków zapisu informacji o konstrukcji oraz rozpoznanie

możliwości tehik komputerowych pozwala na wytypowanie grupy obiektów, które powinny
w wystarzającym i zadawalającym stopniu pozwolić na zapis informacji o konstrukji i
umożliwić dowolną jej analizę.
Proponuje się zdefiniowanie i użycie następujących prostych kategorii danych (PKD),
które staowić będą podstawę do zapisu konstrukcji.:

1. Rysunek wektorowy
2. Rysunek bitmapowy
3. Wykres
4. Zapis tekstowy
5. Funkcja matematyczna
6. Zapis tabelaryczny
7. Animacja
8. Dźwięk

Dla kategori tych określona jest postać danych na wejściu i wyściu oraz wewnętrzne funkcje
przetwarzania. pomyślane są one w ten sposób, by istniała możliwość tworzenia połączeń
między poszczególnymi kategoriami i tworzenie z nich obiektów złożonych to znaczy
obiektów bezpośrednio reprezentująych stosowane w projektowaniu postaci danych.

W oparciu o te kategorie tworzone będą złożone kategorie danych (ZKD).Jako przykładowe

złożone kategorie danych można przedstawić:
Rysunek parametryczny wektorowy - realizowany on będzie przez rysunek wektorowy i
funkcję matematyczną oraz zapis tabelaryczny
Proces obliczeniowy - funkcja matematyczna i zapis tabelaryczny
Rysunek techniczny - rysunek wektorowy
Rysunek ideowo-konstrukcyjny - rysunek wektorowy
Notatka - zapis tekstowy
Wykres funkcji matematycznej - funkcja, zapis tabelaryczny i wykres
Schemat ideowy - rysunek wektorowy i zapis tabelaryczny
Film - animacja komputerowa
Model konstrukcji - rysunek wektorowy (3D)

Możliwe jest również tworzenie nowych kategori nie spotykanych w tradycyjnym

projektowaniu takich jak opis hypertekstowy tworzony z wielu kategorii prostych, aktywna
tabela (arkusz kalkulacyjny) - zapis tabelaryczny i funkcja matematyczna, graficzna
prezentacja danych tabelaryznych. itp.
Dodatkowym elementem stosowanym w proponowanych kategoriach są wewnętrzne funkcje
przetwarzania danych umożliwiające przykładowo zmianę sposobu prezentacji wykresu czy
wprowadzenie oświetlenia w rysunku wektorowym.

Dla ujednorodniena zasad posługiwania się poszczególnymi kategoriami wprowadza się

Zintegrowane Środowisko Prezentacji i Wymiany Danych.

Wejście

Warstwa koordynacji działań

Kategorie
danych
Wejście

Funkcje
wewnętrzne

Wyjście Wyjście

Ilustracja A Model środowiska prezentacji o przetwarzania danych

Zadania ZŚPiWD:

• Przyjmowanie informacji z bazy danych niezależnie od struktury danych i ich modelu

• Przyjmowanie informacji z systemów graficznych w postaci rysunków wektorowych
oraz wariantów rysunkowych
 • Przyjmowanie informacji z systemów obliczeniowych (optymalizacyjnych ,
matematycznych) ; mogą to być np wzory pozwalające na wyszukiwanie danych w katalogu
• Operowanie na danych katalogowych nie (również na symbolach bazy danych -
pozwala to na tworzenie zapytań poza bazą danych)
• Przyjmowanie danych z urządzeń przetwarzających dane (skaner, dygitalizer itp)
• Tworzenie zbioru reguł przetwarzania danych wg. potrzeb użytkownika
• Umożliwienie przekształcanie postaci prezentowanych danych (Zmiana postaci
prezentacji nie zmienia danych przechowywanych w katalogu)
• Wymiana informacji pomiędzy kategoriami i łączenie prezentacji
• Wysyłanie informacji do systemów graficznych w postaci przez nie akceptowanej
• Tworzenie zapytań o dane katalogowe w formatach kategorii prezentacji
• Przedstawianie danych w dowolnej z zaproponowanych kategorii prezentacji wiedzy.

Zakłada się, że obsługa Środowiska oparta będzie o te same techniki jakie proponuje się w
procesie konstrukcyjnym umożliwi to konstruktorowi zadawanie pytań o otrzymywanie
odpowiedzi w formacie, którego aktualnie używa.

Do realizacji obsługi zaproponowanych kategori proponuje się użycie ośmiu modułów. Dla
każdego z modułów określone są postaci danych na wejściu i wyjściu oraz zestaw metod
obróbki danych. Moduły pomyślany są tak, by umożliwić obróbkę danych w różnych
postaciach, tak by uniezależnić się od źródeł wysyłających i przyjmujących te dane. Możliwa
więc staje się współpraca pomiędzy dowolnymi modułami.
Moduł obsługi rysunków wektorowych

Zewnętrze fukcje
przetwarzania danych

Zewnętrze formaty Przetwarzanie do Wewnętrzne fukcje Wewnętrzny format

wektorowe wewnętrznego formatu przetwarzania danych, bitmapowy
óswietlenie, ukrywanie
Wewnętrzny format Wektoryzacja linii itp Urządzenia wektorowe,
bitmapowy pliki

Obsługa wewnętrznego
formatu wektorowego

Zapis formatu
wewnętrznego w
formie tabelarycznej

Moduł obsługi rysunków bitmapowych

 Zewnętrze fukcje
przetwarzania danych

Zewnętrze formaty Przetwarzanie do Wewnętrzne fukcje Zewnętrzne formaty

bitmapowe wewnętrznego formatu przetwarzania danych bitmapowe

Wewnętrzny format Urządzenia bitmapowe,

bitmapowy monitor, pliki

Obsługa wewnętrznego
formatu bitmapowego

Zapis formatu
wewnętrznego w
formie tabelarycznej

Moduł obsługi wykresów

Zewnętrze fukcje
przetwarzania danych

Wewnętrzne fukcje Wewnętrzny foramt

przetwarzania danych tabelaryzny

Wewnętrzny foramt Wewnętrzny format

tabelaryzny wektorowy

Moduł obsługi tekstu

Zewnętrze fukcje
przetwarzania danych

Zewnętrze formaty Przetwarzanie do Wewnętrzne fukcje Wewnętrzny format

tekstowe wewnętrznego formatu przetwarzania danych bitmapowy
tekstowych
Wewnętrzny format Urządzenia tekstowe,
tekstowy pliki

Zapis formatu
wewnętrznego w
formie tabelarycznej

Moduł obliczeniowy
 Zewnętrze fukcje
przetwarzania danych

Lista wyników w
Zewnętrze funkcje Przetwarzanie do Wewnętrzne fukcje wewnętrznymformacie
matematyzne wewnętrznego formatu przetwarzania danych, tabelarycznym
„śledzenie” obliczeń
Wewnętrzny funkcje Wewnętrzny format
matematyczne bitmapowy

Lista wykonywanych
funkcji

Zapis formatu
wewnętrznego w
formie tabelarycznej

Moduł obsługi zapisu tabelarycznego

Zewnętrze fukcje
przetwarzania danych

Wewnętrzny format
Zewnętrze formaty Przetwarzanie do Wewnętrzne fukcje tabelaryczny
danyh wewnętrznego formatu przetwarzania danych

Wewnętrzny format Wewnętrzny format

danych bitmapowy

Zapis formatu
wewnętrznego w
formie tabelarycznej

Moduł obsługi animacji

Zewnętrze fukcje
przetwarzania danych

Urządzenia zewnętrzne,
Zewnętrze formaty Przetwarzanie do Wewnętrzne fukcje pliki
animacji wewnętrznego formatu przetwarzania danych

Wewnętrzny format Wewnętrzny format

danych bitmapowy

Zapis formatu
wewnętrznego w
formie tabelarycznej

Moduł obsługi dźwięku

 Zewnętrze fukcje
przetwarzania danych

Urządzenia zewnętrzne,
Zewnętrze formaty Przetwarzanie do Wewnętrzne fukcje pliki
dźwiękowe wewnętrznego formatu przetwarzania danych

Wewnętrzny format
danych

Zapis formatu
wewnętrznego w
formie tabelarycznej

Proponowana struktura modułów do obsługi kategorii umożliwia swobodne operowanie

dowolnymi danymi wykorzystywanymi w projektowaniu. Zakłada się przy tym, że w czasie
używania środowiska nieznae są wstępnie postaci danych wejściowych i wyjściowych.
Zestaw funkcji wewnętrznyh powinien pozwolić na swobodne przekształcanie danych i
tworzenie wzajemnyh powiązań między dowolnymi danymi. Nie jest celem tej pracy
przedstawienie wszystkich transformacji wewnętzrnych kategorii danych ale zaklada się, że
wszystkie te transformacje są możliwe. W chwili obecnej można określić tylko wybrane.
Takie ujęcie problemu umożliwi tworzenie dowolnych połączeń kategorii w zależności od
dostępnych danych i wymagań użytkownika. Dla sytuacji nieokreślonych w chwili obecnej
przewidziano możliwość dołączania zewnętrznych funkcji przetwarzania danych i
rozszerzania w te sposób środowiska w przyszłości. Nie jest rownież istotne zastanawianie
się ad sesownośią i możliwością przretwarzania wybranych kategorii. Jako przykład niech
posłuży absurdalne z pozoru połączenie wykresu słupkowego z dźwiękiem. o się jedak stanie,
gdy poszczególnym serią danych przypiszemy wartości dźwięków. Może taki wykres zagra?!.
Dla typowych sytuacji projektowych przedstawione zostaną poniżej przykłady zastosowania
opisywanego środowiska.

Parametryczny zapis konstrukcji w formie rysunkowej

Załóżmy, że w konstrukcji wykorzystywana jest nakrętka metryczna, której wielkość

geometrycza i wytrzymałościowa jest znana. Wielkość nakrętki dobierana jest na podstawie
przenoszonych przez nią obciążeń. Załóżmy również, że dostępny jest katalog komputerowy
nakrętek metrycznych, w którym dla każdej nakrętki podane są wymiary geometryczne.
Zadaniem konstruktora będzie więc w opariu o środowisko przetwarzania danych
zdefiniowania złożonej struktury (ZKD) pozwalającej na modyfikację dokumentacji
rysunkowej w zależności o podawanych przez konstruktora obciążeń.
Pierwszym elementem ZKD będzie więc moduł obsługi danych tabelaryznych, który
pozwoli a pobranie danych z zewnętrznego katalogu. Zadaniem konstruktora będzie
dopasowanie formatu przetwarzania daych oraz określenie znazenia poszczególnych danych.
Kolejnym elementem ZKD będzie moduł oblizeniowy, w którym zdefiniowane zostaną
matematyczne zależości poszczególnych wymiarów geometrycznych nakrętki w zależności
od wielkości obciążenia. tak przygotowane dane pozwolą na sterowanie wartościami
współrzędnych obiektów podtawowyh w rysunku wektorowym.
 Wykonanie rysunku powierzone zostanie oczywiście zewnętrznemu systemowi
graficznemu, z którym współpracować będzie moduł obsługi rysunku wektorowego. Jego
wewnetrzny zapis danych powiązay będzie z modułem obliczeniowym.
Po zdefiniowaiu wartości wejściowych dotyczących obiążenia odszukana zostanie w
katalogu odpowiednia nakrętka a następniu w oparciu o pobrane z katalogu dane
geometrycze zmodyfikowany zostanie rysunek zewnęrtznego systemu graficznego.

x1,y1 x2,y2

M
x6,y6 x3,y3
Reprezetacja
wewnętrzna rysunku

Powiązanie wzorami danych z

x5y5 x4,y4
katalogu ze współrzędnymi
elementów rysunkowych

Przetwarzanie na
Moduł oblizeniowy
wewnętrzy format
danych
Zewnętrzny katalog
nakrętek

Moduł obsługi danych tabelarycznych

Tworzenie animacji opisującej zachowanie elementu

Kolejny przykład przedstawi możliwość tworzenia prostej animacji w oparciu o zdefiniowane

zależości funkcyjne dla obiektu prostego np. wahadła.

L
Powiązanie elementów
Ft m Reprezetacja rysunkowych z zależnościami
wewnętrzna rysunku matematycznymi

Fn

Moduł oblizeniowy

1 2 3
Ruch wahadła opisany jest zestawem funkcji matematycznych.
Zdefiniowanie ZKD polegać będze na połączeniu wysunku wektorowego, modułu oblizeń
matematycznych, który posłuży do wyliczenia kolejnych współrzędnych wahadła w
założonych odcinakach czasu. Jeśli wyniki obliczzeń przekazane będą do danych opisujących
rysunek wahadła i dzięki modułowi obsługi animacji zarejestrowane zostaną kolejne kadry
ruchu wahadła animaja pokazująca ruch wahadła animacja będzie gotowa.

Opis realizacji zautomatyzowanego transportu kartonów

Kolejne zadanie pokaże w jaki sposób środowisko prezentacji danych umożliwi rozwiązanie
transportu kartonów.
Zadanie:
Z dwóch niezależnych żródeł podawane są kartony z różnym towarem. Kartony
transportowane będą wspólnym odcinkiem transportera a następnie rozdzielane do dwóch
miejsc składowania. Zadaniem projektanta jest określenie rodzaju i miejsca zamocowania
urządzeń sterujących i napisanie autoamatyki sterowania tych urządzeń.
Jako dane wejściowe posłuży rysunek z miejsami podawania i odbioru kartoów i przebieg
transporterów:

C D

Automatyka sterująca zamontowana będzie w miejscach, gdzie spotykać się będą kartony
podawane ze źródeł A i B oraz w miejscu, gdzie kartony będą rozdzielane do punktów
odbioru C i D. Dla umożliwienia rozdzielania kartonów będą na nich naklejae nalepki z
kodem paskowym umożliwiając w ten sposób zastosowanie skanera. Cykl podawania
kartonów w punktach A i B zapisany zostanie do tabeli i na jej podstawie podawane będą na
transportery kartony.
Miejsce zetknięcia się podawanych kartonów zabezpieczone będzie dwoma blokadami
sterowanymi fotokomórkami imieszczonymi na transporterach podających. Fotokomórka F1
połączona jest logicznie z blokadą B2 a fotokomórka F2 z blokadą B1. Blokady zamykane są,
gdy połączone z nimi fotokomórki są aktywne.
Rozdzielanie kartonów realizowane będzie za pomocą blokady B3, skanera S1 i fotokomórek
F3 i F4 i rozjazdu R1. Identyfikacja kartonu przez skaner powoduje włączenie blokady B3 i w
zależności od rozaju kartonu odpowiednie ustawienie rozjazdu. Zniesienie blokady następuje
po aktywowaniu jednej z fotokomórek F3 i F4.

B2
S1 F3
F2
A

F1 F4
B1 B3

C D

ZKD powstanie przez połączenie modułu grafiki wektorowej do obsługi rysunkowej, modułu
obsługi danych tabelarycznych do obsługi podawania i zdejmowania kartonów, modułów
obliczeniowych powiązanych z obiektami automatyki do ich sterowania i sterowania ruchem
kartonów oraz modułu obsługi animacji do wizualizacji ruchu kartonów.

f(x) f(x) f(x) f(x)

f(x) f(x) f(x) f(x)

Opis struktur zapisu informacji o obiektach (entity)

(Organizacja systemu zapisu (e-proces I))

 ()
Program przeznaczony jest zarówno dla osób modelujących procesy na własne potrzeby
jak i profesjonalistów - informatyków, analityków procesów i konsultantów wdrożeniowych -
którzy przetwarzają utworzone modele w celu ich analizy. Oprócz modelowania, przeglądania
modeli i raportowania, program w wersji standardowej umożliwia:

• weryfikację, analizę modeli

• konfigurowanie standardów modelowania
• definiowanie zawartości i formatu raportów
• dokumentowanie procedur ISO 9000
• import i eksport danych z innych systemów do modelowania procesów opartych o
bazę danych
• definiowanie użytkowników oraz ich uprawnień do bazy danych procesów

Dla systematyzacji i ułatwienia odszukiwania modeli diagramów zostały one podzielone

na pięć grup:

• Organizacja Informacje o strukturze organizacyjnej firmy

• Dane Diagramy umożliwiające modelowanie danych oraz związków pomiedzy
nimi.
• Procesy Diagramy opisujące szczegółowe działania w firmie, procesy i
megaprocesy zachodzące w firmie.
• Funkcje Diagramy opisujące tematyczne związki pomiędzy procesami.
• Tabele Tabele są specjalnymi diagramami, które nie są przedstawiane w formie
graficznej. Tabela może zawierać obiekty tylko jednego typu (wzorca) i
służy do przechowywania informacji w formie listy.

Zawartość poszczególnych grup może zostać zmieniona w zależności od potrzeb, dlatego

zawartość twojego programu może rożnić się od opisywanej w tej instrukcji.
Najważniejsze modele diagramów programu eproces dga.

Procesy zachodzące w przedsiębiorstwie mają różnorodny charakter, dlatego w programie

eproces dga dostępne są różne typy diagramów. Do każdego typu diagramu przypisana jest
lista dostępnych obiektów oraz ich reprezentacji graficznych a co się z tym wiąże różna
funkcjonalność modelu. Reprezentacje graficzne obiektu mogą być różne dla różnych modeli.
Poniżej przedstawione zostaną najważniejsze modele diagramów programu eproces dga z
listami dostępnych w nich obiektów.

Diagram „Schemat organizacyjny”

Diagram ten wykorzystywany jest do zobrazowania struktury organizacyjnej. Struktura

przedstawia zarówno stanowiska jak i komórki organizacyjne - ich przynależność i
podległość. Połączenie łącznikiem obiektu stanowisko o nazwie Dyrektor administracyjny ze
stanowiskiem Asystentka Dyrektora Administracyjnego oznacza, że pierwszy z tych obiektów
jest zwierzchnikiem drugiego.
Na „Schemacie Organizacyjnym” dostępne są następujące obiekty: „Jednostka
Organizacyjna”, „Stanowisko”, „Osoba”, „Rola”.
 Rysunek 1 Fragment diagramu Schemat Organizacyjny.

Model „Diagram ról”

Model „Diagram ról” umożliwia przypisanie w strukturze obiektów: „Rola” i „Grupa”.

Obiekty te symbolizują typ stanowiska lub grupy osób.
W procesie, na którym znajduje się funkcja: „weryfikacja wykonanych prac”. Funkcję tą
może wykonać Kierownik Projektu. Kierownik projektu nie jest stanowiskiem, jest rolą, jaką
może pełnić któreś ze stanowisk zdefiniowanych w strukturze organizacyjnej. Aby umożliwić
zdefiniowanie takiej zależności, na diagramie ról łączymy obiekt „Kierownik Projektu” z
konkretnymi stanowiskami. Ważne jest, aby łączenie przebiegało od roli do stanowiska, a nie
odwrotnie. Połączenie roli z funkcją oznacza, że tylko jedno z tych stanowisk może pełnić
daną funkcję w jednym konkretnym procesie (może być tylko jeden kierownik jednego
projektu).
Podobna sytuacja zachodzi wtedy, gdy funkcję może pełnić kilka stanowisk jednocześnie
(np. Grupa dyrektorów na którą składają się dyrektor administracyjny, dyrektor marketingu,
dyrektor IT weryfikują budżet). W takiej sytuacji zamiast umieszczać wszystkie stanowiska
jednocześnie przy tej funkcji i pogarszać czytelność procesu umieszczamy obiekt grupa
dyrektorów, który definiujemy na diagramie ról analogicznie podobnie jak „Typ Osoby”.
Obiekty dostępne w „Diagramie Ról”: „Jednostka Organizacyjna”, „Stanowisko”,
„Osoba”, „Rola”.

Rysunek 2 Typ osoby "Kierownik projektu" zdefiniowany na diagramie ról.

Diagram alokacji funkcji

 Diagram ten służy to przypisania pojedynczym funkcjom lub całym procesom obiektów
informacyjnych bądź organizacyjnych. Na przykład w celu określenia właścicieli procesów,
którymi mogą być zarówno stanowiska, jak i osoby. Wstawiamy np. osobę Jan Kowalski
umieszczamy funkcję Planowanie budżetów, podpinamy pod nią proces planowanie
budżetów, łączymy łącznikiem Jana Kowalskiego z funkcją i w ten sposób tworzymy
właściciela procesu.
Obiekty dostępne na „Diagramie alokacji funkcji”: „Funkcja”, „Jednostka organizacyjna”,
„Grupa”, „Stanowisko”, „Osoba”, „Rola”, „e-mail”, „Telefon”, Dokument”, „Dokumenty
zewnętrzne”, „Załącznik”, „Dokumenty związane”, „Rejestr”, „Dyskietka”, „Formularz”,
„FAX”, „Aplikacja”.

Rysunek 3 Fragment diagramu alokacji funkcji - definicja właściciela procesu.

Proces biurowy

Jest to typ procesu, który w najbardziej szczegółowy sposób określa przebieg procesu
biznesowego. Jest budowany z następujących obiektów: „Proces” , „Funkcja”, „Zdarzenie”,
„Stanowisko”, „Jednostka organizacyjna”, „Grupa”, „Stanowisko”, „Osoba”, „Rola”, „e-
mail”, „Telefon”, Dokument”, „Dokumenty zewnętrzne”, „Załącznik”, „Dokumenty
związane”, „Rejestr”, „Dyskietka”, „Formularz”, „FAX”, „Aplikacja”, operatory (i, lub,
albo).
Dla diagramów tego typu zdefiniowano specjalne reprezentacje graficzne, tak by stał się
ona czytelny również dla osób nie związanych bezpośrednio z projektowaniem diagramów a
uczestniczących w modelowanym procesie.

Rysunek 4 Fragment procesu biurowego.

Łańcuch wartości dodanej

EEPC
EEPC (wierszowy)
Drzewo funkcji
Tabela osobowa
Diagram instrukcji

W poniższej tabeli zostały umieszczone ważniejsze obikety programu eproces.

Ikona Nazwa Opis

Jednostka Przykłady jednostek

organizacyjna organizacyjnych:
- Zarząd;
- Departament
Administracyjny;
- Dział obsługi klienta;
Stanowisko Przykłady stanowisk:
- Prezes Zarządu;
- Dyrektor
Administracyjny;
- Konsultant;
- Asystentka zarządu.
Osoba Konkretny pracownik firmy
opisany imieniem i
nazwiskiem

Model danych dla zapisu konstrukcji

W większości systemów CAD/CAM i CIM zwraca się szczególną uwagę na technikę

modelowania danych. Motywacją do tego jest kompleksowe podejście do projektowania i
przewidywana integracja z innymi systemami. Znane międzynarodowe standardy
modelowania danych (PDES/STEP) również przewidują ewentualne użycie wymiany
informacji pomiędzy różnymi systemami CAD/CAM.
Model informacyjny bazy danych dla wspomagania projektowania powinien
umożliwiać pełen zapis informacji o konstrukcji. Możliwy powinien być zapis cech
konstrukcyjnych, zasad operowania konstrukcją, informacje o cyklu eksploatacji, produkcji,
charakterystykach, opis pracy w układzie itp. Należy pamiętać, że pożądana postać informacji
zależy nie tylko od rodzaju konstrukcji ale również od przygotowania odbiorcy, aktualnych
potrzeb. Informacja może zmieniać się w czasie eksploatacji. Produkt zostaje zaprojektowany
i wyprodukowany. Wyprodukowany przedmiot może zostać opisany typowymi
charakterystykami zgodnymi ze standardowymi bazami danych. Inaczej jest, gdy konstrukcja
jest tylko w fazie koncepcji. Ważnym elementem w projektowaniu jest podejście prób i
błędów z uwzględnieniem krokowej analizy cech obiektów.
Aby uporać się z odpowiedzią na pytanie: jakie struktury danych są odpowiednie do
implementacji bazy danych dla celów wspomagania projektowania, jakie są własności tych
danych i jak powinny one być reprezentowane przez struktury fizyczne potrzebna jest solidna
znajomość rodzajów informacji, którą zamierza się przechowywać w bazie danych. Dla celów
analizy posłużymy się nieformalnym modelem danych zwanym modelem związków encji.
Nie popełnimy zbyt wielkiej pomyłki, gdy na struktury zdefiniowane w modelu związków
encji spojrzymy jak na schematy pojęciowe.
W tej części przedstawione zostanie głębokie spojrzenie na informacje potrzebne w
procesie projektowym i na analizę kryteriów weryfikacji tych informacji.
Obiektywność wszystkich modeli informacyjnych opisuje się współczynnikiem
możliwości modelowania wszechświata (universe of discourse UoD). Wskaźnik ten
reprezentuje możliwość przedstawienia form, wyrażeń, związków modelowanej
rzeczywistości przy pomocy opisywanego modelu. UoD może zostać przedstawiony jako n-
wymiarowa przestrzeń definiowana przez reprezentowane w modelu cechy. Oceniany model
jest pewnym regionem w tej przestrzeni ustawionym w ten sposób, że pewne cechy łatwiej a
pewne trudniej w nim modelować.

Obiekt
Wszystkie modele danych zawierają obiekty lub encje (entity). Encja jest to
odpowiednik istniejącego fizycznego obiektu. Może to być nakrętka M6, wiertło 8 itp. Encją
może też być złożona klasa obiektów np. silnik, łożysko. Wszystkie podobne obiekty (encje)
tworzą zbiór encji. Przykładowym zbiorem mogą być wszystkie łożyska, wszystkie łożyska
kulkowe itp. Obiekty mogą być niskiego poziomu (low-level) np. cecha lub pojedyncza część,
lub wysokiego poziomu (high-level) np. maszyna, rurociąg, system złożony z większej liczby
części. Obiekty są zwykle reprezentowane przez agregacje (aggregation) i mają lub nie swoje
nazwy.
Dobranie odpowiedniego zbioru obiektów (encji) jest jednym z najbardziej istotnych
posunięć przy wyborze właściwego dla konkretnej bazy danych modelu.
Encje mają własności, zwane atrybutami, które każdej encji przypisują pewną wartość z
dziedziny wartości danego atrybutu (niektóre modele traktują atrybuty jako obiekty). Pewne
atrybuty mają pojedynczą wartość inne rozbudowaną strukturę wartości, jak np.
skomplikowane powierzchnie . Pewne atrybuty mogą być definiowane proceduralnie jako
funkcje, np zjawiska termiczne, mogą być również pochodnymi innych atrybutów. Inne
atrybuty mogą zmieniać się w czasie np. dla celów symulacji. Atrybuty o charakterze funkcji
w obiektach wysokiego-poziomu są identyfikowane intencjami, np. kubatura miejsc
siedzących w audytorium. Inne atrybuty mają charakter złożonych form, np. geometria,
właściwości materiałowe.
Atrybut (lub zestaw atrybutów), którego wartość jednoznacznie identyfikuje każdy
obiekt w zbiorze obiektów, jest nazwany kluczem do tego zbioru.

Związki (relacje)
Związek (relacja) jest generalnym terminem służącym do grupowania podobnych
obiektów. Jest to po prostu uporządkowana lista zbiorów encji. Poszczególne zbiory mogą na
tej liście występować wielokrotnie. Relacje są kluczowymi pojęciami we wszystkich
koncepcjach modelowania informacji. Pewne modele używają wyłącznie relacji binarnych;
inne wykorzystują relację n-argumentową. Relacje są zwykle informacyjnie definiowane
przez wyrażenia lub określnik. W wielu systemach, relacje są definiowane proceduralnie
przez ciało wykonywalnego kodu. Relacje mogą mieć kierunek z jednego obiektu do innego;
większość modeli umożliwia definiowanie wielokierunkowe.
Podstawowym typem relacji jest agregacja, która grupuje elementy niskiego-poziomu
(lower-level) w relacje wysokiego poziomu (higher-level). Agregacja jest często definiowana
jako stała. Agregacje są dwojakiego rodzaju. Pierwsze bazują na wspólnych odwołaniach, to
jest zbiorze atrybutów opisującym pewien obiekt wysokiego-poziomu. Nazywamy to
koherencją. Drugie bazują na składnikach obieków, które tworzą inny obiekt, tak jak część
mechanizmu. Nazywamy to kompozycją agregacji. Jej przeciwieństwem jest dekompozycja.
Kompozycja jest relacją między częścią obiektu a całym obiektem. Złożony obiekt jest
traktowany jako abstrakcja części składowych.
Agregacje w rzeczywistości pozwalają wariantować elementy konstrukcyjne
(constructors) definicji. Elementy te są różnymi drogami grupowania obiektów lub atrybutów
w relacje. Zwykłe konstruktor zawierają ustawienia, uporządkowane listy i rekordy.
Agregacja może być strukturalizowana jako rekord, tak jak atrybuty opisują obiekt; w innym
wypadku mogą one być uporządkowaną listą, tak jak np. sekwencja zdefiniowanych punktów
opisuje powierzchnię.
Inną ważną relacją w modelowaniu jest specjalizacja. Specjalizacja jest binarną relacją
pomiędzy pewnym obiektem, którego definicja jest częściową definicją innego obiektu. Dla
przykładu, pewien obiekt należący do klasy łożyska posiada atrybuty wspólne dla łożysk
kulkowych, łożysk wałeczkowych i innych łożysk. Łożyska kulkowe i łożyska wałeczkowe są
specjalizacją łożysk, natomiast obiekt łożyska jest ich abstrakcją. Czasami specjalizacja jest
opisywana jako relacja "is a". Specjalizacja jest zwykle definiowana formalnie jako relacja
"subset". Generalizacja jest relacją, której przeciwieństwem jest specjalizacja. Agregacja i
specjalizacja odgrywają fundamentalną rolę w projektowaniu. Ponieważ w kompleksowym
projektowaniu, obiekty definiowane są przyrostowo, wykorzystuje się obie relacje. W
pierwszym przypadku, nowa definicja jest tworzona przez specjalizację istniejących
obiektów, to znaczy przez definiowanie nowych obiektów, które zawierają pierwotne obiekty
plus dodatkowe własności lub funkcje. Przykładem mogą być omawiane łożyska. W innych
mechanizmach, kompozycja i dekompozycja, obiekty są dekomponowane na części, np.
maszyna jest dekomponowana na części. Specjalizacja i dekompozycja mogą być stosowane
dopóki znaczenie powstających obiektów jest istotne w produkcie. Obie relacje korespondują
do generalnego pojęcia "design refinement"

Specjalizacja w projektowaniu
W tej części zostaną przedstawione warianty definicji i realizacji specjalizacji. Pewne
definicje zawierają tylko specjalizację atrybutów, np. obiekty powiązane przez koherencję.
Inne zawierają również inne relacje, takie jak np. dekompozycja. Jeszcze inne umożliwiają
przedstawienie zależności obiektów w specjalizacji w granicach dostępnych definicji. To jest
możliwe przez włączenie mechanizmów pozwalających zmieniać opisy obiektów w czasie.
Pewne modele wyróżniają klasy obiektów i dopuszczają tylko specjalizację klas. Pewne
dopuszczają by wartości zmiennych były specjalizowane, eliminowane eliminując wszystkie
różnice pomiędzy klasami i przykładami. Pewne dopuszczają przekazywanie atrybutów,
metod lub wartości, kiedy inne wprowadzają relację „subset”.
W projektowaniu, różnorakie typy atrybutów są potrzebne do opisu procesu wykonania
obiektu. Większość obiektów posiada cechy geometryczne i pewne szczególne cechy, np.
termiczne, elektryczne lub dotyczące struktury. Każdy typ odgrywa pewną rolę w opisie
zawiłej struktury i w operowaniu tą strukturą. Typy te pozwalają stworzyć obraz obiektu. Tak
więc definicja obiektów z wielorakimi funkcjami pozwala na wykorzystanie zdolności
dopuszczającej wieloraką specjalizację w pojedynczych obiektach. To jest także pożądane do
specjalizacji bardziej kompleksowych relacji, takich jak np. montaż zespołu, czy symboliczne
przedstawienie szczególnych przypadków przy pomocy aktualnie używanych w systemach
CAD symboli.
 Klasa i przykładowa dychotomia, ze specjalizacją tylko klas, wymaga, by poziomy
detali dla wszystkich obiektów były określone zanim zostanie rozpoczęte projektowanie. W
standardowym projektowaniu, w którym nowy projekt jest parametrycznym wariantem
poprzednich projektów, takie podejście może być zadawalające. W większości współczesnych
projektów pojawiają się jednak dodatkowe cechy, takie jak np. dźwięki, drgania, związki
termiczne itp. W takich przypadkach muszą być dodane nowe atrybuty, by umożliwić opis
tych obiektów. Może to być także przydatne do określenia wartości określonych zmiennych
dla klas obiektów. Tak więc zbiór otworów może być określony przez stałą średnicę i gwint,
ale mieć różną głębokość. Takie podejście jest udostępnione w większości systemów CAD
jako „zapisywalne atrybuty”. Umożliwia to modyfikowanie środowiska projektowego już po
zamknięciu procesu wykonania programu, gdy ustalono ostateczny kształt aplikacji,
zdefiniowano zmienne i nadano im wartości.
Przykładowa klasa dychotomii narzuca oddzielne traktowanie poszczególnych części
procesu projektowego. Platforma do modyfikowania środowiska projektowego już w czasie
działania jest bardzo atrakcyjną opcją systemu.

(Composition in design)
Kolejnym typem wydzielonym w projektowaniu jest kompozycja. Wszystkie modele
danych przygotowane do wspomagania projektowania uwzględniają kompozycję jako bardzo
ważną relację i podstawową (primitive relation). Kompozycja jest relacją odwracalną.
Kompozycja jest stosowana w wielu różnych przypadkach: układ pokoi w budynku, układ
wejść w budynku i ich układ logiczny, struktura zasuw, zamków i połączeń tworzących
logiczną strukturę, układ przewodów smarujących w obrabiarce, połączenia układu
sterującego obrabiarki itp. W projektowaniu pojęcie kompozycji jest więc szeroko stosowane.
Analiza potrzeb wykazuje, że kompozycja powinna uwzględniać co najmniej dwa typy
składowych relacji. Pierwsza, właściwości obiektów złożonych są definiowane przez
właściwości elementów składowych. Przykładowo, kształt obiektu złożonego jest zwykle
związany z kształtem części; natężenie przepływu w rurociągu jest funkcją przepływów w
poszczególnych częściach obwodu. Te wymienione relacje zachodzą pomiędzy cechami
układu i cechami części. Nosi to nazwę relacje właściwości. Relacje właściwości pomiędzy
zespołem i częściami składowymi mogą mieć charakter bardzo złożonych związków. Ma to
miejsce np. w opisach struktur, przepływach cieczy, propagacji akustycznej itp. Drugi typ, to
relacje określające jaka jest rola części w konstrukcji traktowanej całościowo, Przykładowo,
aby rurociąg stanowił sprawny układ przystosowany do transportu cieczy, elementy rurociągu
muszą być połączone przy pomocy łączników takich jak kolanka, reduktory. Nazywa się to
warunkami wstępnymi dla relacji pomiędzy właściwościami. Obie relacje powinny być
uwzględnione w relacji kompozycji.
Pojedynczy element jest składową wielu kompozycji. Przykładowo kompozycja
kształtu geometrycznego jest tworzona przez wiele elementów, które są jednocześnie
składowymi kompozycji cech funkcyjnych czy technologicznych. Zwykle zakłada się, że w
konstrukcji jest tylko jedna dekompozycja. Jednakże, ponieważ część ma wiele cech (funkcji)
możliwa jest różnoraka dekompozycja. Jeden element może być użyty w dekompozycji do
zbioru kształtów, do zbioru elementów składowych uwzględnianych przy obliczeniach
wytrzymałościowych, czy elementów modelu przepływu ciepła. Wynika z tego, że model
danych powinien uwzględniać takie wielokierunkowe relacje.

Więzy
 W modelach informacyjnych semantyka relacji jest określana dwoma różnymi
metodami. Pierwsza metoda polega na określaniu relacji na podstawie pewnych związków,
które warunkują istnienie relacji. Przykładem może być specjalizacja, która może być
zdefiniowana w różnorodny sposób. Zwykle określenie obiektu następuje w wyniku
wydzielenia podzbioru innego obiektu według pewnej przyjętej zasady. Innym przykładem
jest łącząca wiele obiektów w jeden agregacja. W opisach takich atrybuty obiektu są od
niego zależne. Znaczy to, że jeśli obiekt zostanie usunięty z bazy danych, to znikną także
wszystkie atrybuty opisujące ten obiekt. Tak więc w agregacji zawarte są związki pomiędzy
obiektem a jego atrybutami.
Inną metodą definiowania relacji jest użycie więzów. Więzy są regułami, które
przyporządkowuje się relacjom i pozwalają określać rolę relacji. Możliwe więzy tworzą
podzbiór konieczny i wystarczający. Relacje mogą być początkowo definiowane zupełnie
intuicyjnie a dopiero później, w czasie eksploatacji systemu, precyzowane przez dodanie
więzów określających rolę relacji. Jako przykład przyjmiemy obiekt „samochód” ,
zapewniając mu posiadanie czterech „kół” jako części składowych. Relacja „part-of” jest tu
określana przez użycie koniecznych i wystarczających więzów. Więzy zaczynają istnieć, gdy
zostanie zdefiniowany obiekt „samochód”, jednocześnie zaczynają również istnieć obiekty
„koła”. Więzy konieczne narzucają istnienie czterech kół natomiast więzy wystarczające
określają, że pojawienie się czterech kół wystarczy, by powstał samochód.

(Variant constrains and partial integrity)

Więzy wariantowe mają wielorakie zastosowanie w projektowaniu. W tym rozdziale
zostaną omówione dwa z nich.
Kolejność wykonywania operacji projektowych nie jest ściśle określona. Tylko w
nielicznych przypadkach kolejność ta jest ustalona. Wynika to z faktu, że wykonanie
niektórych operacji jest uzależniona od prawidłowego zakończenia innych operacji.
Przykładowo naprężenia mogą być wyliczone dopiero po określeniu obciążenia, kształt
maszyny zależy od przewidywanych funkcji, które ma ona realizować itp. Ze względu, na
fakt, że proces projektowy oparty jest o pewne skończone działania, akcje w jednym obszarze
zmieniają założenia w innym obszarze i wpływają na zmianę procesu projektowania.
Wariantowe więzy dopuszczają wybór ze zbioru możliwości w zależności od sytuacji i stanu
w danej chwili zadawalającego konstruktora.
Jeśli więzy są przykładowo określane jako funkcja momentu zginającego, siły
ścinającej, to dla pewnego przypadku (wartości funkcji) możliwe jest wyliczenie naprężeń
ścinających czy nacisków powierzchniowych. Jeśli jednak nastąpi zmiana struktury
krystalicznej spowodowana obróbką cieplną czy plastyczną dane te mogą być
niewystarczające. W tym przypadku dane do obliczeń mogą być udostępniane z poziomu
innej operacji projektowej pozwalając na przejęcie opisu więzów przez inne elementy procesu
projektowego. Pozwala to na rozszerzanie możliwości opisu już w po wstępnym określeniu
przez projektanta warunków i wykonaniu pewnych obliczeń.
Drugi sposób użycia więzów wariantowych polega na użyciu translacji informacji
pomiędzy aplikacjami. Każda aplikacja posiada pewną płaszczyznę umożliwiającą
przejmowanie danych z innych aplikacji pozwalając w ten sposób traktowanie danych
wyjściowych jednej aplikacji jako danych wejściowych innej aplikacji. Taka translacja
danych pozwala na zmianę formatu danych, przykładowo:
 -zmianę jednostek (np. cale na metry)
-agregację danych niskiego poziomu (low-level) do postaci zintegrowanej (high-level)
(np. łączenie masy elementów przy obliczaniu obciążenia wypadkowego)
-konwersję pewnych atrybutów (np. Zmianę zbioru płaszczyzn w bryłę)
-możliwość definiowania nowych definicji (np.Wat=Amper*Volt lub
Gęstość=Masa/Objętość)
Takie proponowane zmiany są jeszcze dzisiaj trudne do zrealizowania, wymagają
zdefiniowania silnych powiązań w szeroko rozumianym translatorze.
Tak rozumiane więzy dopuszczają konwersje danych realizowaną centralnie,
dopuszczają przekształcanie wartości z jednego widoku do drugiego. Powinny również
umożliwiać łączenie więzów pierwszego i drugiego typu.
Jeśli relacje są wariantowe, to musi również istnieć możliwość dynamicznego
określania ich statusu. W pewnych przypadkach relacje mogą być definiowane proceduralnie
z uwzględnieniem modelu informacyjnego, pozwalając na prezentację dosłowną lub
zmodyfikowaną związków wewnątrz bazy danych. W innych przypadkach, gdy systemy
zarządzające są zbyt wielkie , sterowanie danymi może odbywać się z zewnątrz. Taka
organizacja danych pozwala na ustawianie „aktywności” relacji w miarę potrzeb. Zależy to od
koniecznej postaci danych na wyjściu programu. Pozwala także na zerowanie więzów, gdy
następuje zmiana argumentów.
Podsumowując, opisywane relacje stosowane w opisie danych w projektowaniu
występują w dwóch poziomach. Pierwszy to pewne stałe relacje strukturalne, które są
podstawą struktury danych, o które model informacyjny dla projektowania jest zdefiniowany.
Zawierają one dwa typy agregacji związków obiektu: kompozycja i specjalizacja.
Inne relacje są zdefiniowane jako stałe lub zmienne relacje uwzględniające generalną
strukturę. W tym wypadku spójność obiektu może pociągać za sobą przekształcenia
związków i relacje pomiędzy różnymi geometr6cznymi modelami, które są potrzebne do
prezentacji różnorodnych widoków, np. ten sam obiekt w różnych aplikacjach może być
prezentowany w różny sposób. Kompozycja pociąga za sobą specyficzne relacje zawierające
podstawowe reguły do opisu przepływu energii, zasady działania, struktury obiektu.
Zawierają one relacje określające wpływ atrybutów poszczególnych części na cały obiekt. Są
więc dwa rodzaje relacji: jeden definiuje abstrakcyjne zależności obiektu jako całości, drugi
określa relacje wewnętrzne. Oba rodzaje są potrzebne, by w kompletny sposób przedstawić
informacje o projektowanym obiekcie.

Dynamiczna definicja modelu opisu

Większość modeli nie przewiduje dynamicznej modyfikacji czy rozszerzalności. Jest to

podejście niepraktyczne, ponieważ wymaga to pełnego zdefiniowania informacji przed jej
implementacją. Aby uczynić aplikację bardziej adekwatną do potrzeb procesu projektowego
powinna ona uwzględniać następujące elementy procesu projektowego:
selekcja, zmiany , dobór materiału czy opracowywanie technologii
Definiuje to partykularną kompozycyjną strukturę obiektu i/lub dodawanie istotnych
atrybutów obiektu
Zmianę pewnych elementów z predefiniowanego zbioru kryteriów analizy: Każda taka
ocena wymaga, możliwie niepowtarzalnego, zbioru materiałów czy cech geometrycznych.
Muszą one być dodane do przetwarzanego obiektu, przez modyfikację lub specjalizację.
Wydzielenie i sformatowanie zdolności jest możliwie potrzebne jeśli ocena jest uruchomiona
jako zewnętrzny program. To może być widoczne w pewnym czasie kiedy ocena modelu
informacyjnego jest potrzebna w projektowaniu. Projektowanie wymaga obu tych
zdefiniowanych informacyjnych struktur i jeszcze wypełnienia struktury wartościami.
Dynamiczna ocena nie musi być osobno włączona do modelu inicjowanego jako
statyczny. Problemy powstają w relacjach do akcji które modyfikują obiekt należący do wielu
innych obiektów. Narusza to definicję tych obiektów. Inne zmiany mogą powodować
usunięcie zapisu. Jeśli usunięcie jest wywołane do obiektu lub zmiennej która jest powiązana
przez relację . Implikacje lub dynamiczne zmiany stają się widoczne w formalnych
definicjach modelu danych, w relacjach do jego niezmiennych cech. Muszą one istnieć w
bezpośredniej formie z rozszerzeniami i modyfikacjami. Jeśli są możliwe tylko ze
statycznymi ... to wtedy dynamiczne warunki nie są dostępne.

Model obiektowo-zorientowany

Współczesnym kierunkiem w modelowaniu informacji jest obiektowo-związkowy

system zarządzania bazą danych. Obiektowo-zorientowany model pozwala użytkownikowi
intuicyjnie posługiwać się nowym pojęciem w modelowaniu: obiektem. Obiekty są
abstrakcyjnymi typami danych (ADT), w których określa się specyficzne zachowanie się
obiektu i ukrywa się strukturę danych i technikę implementacji. Implementacja ADT zawiera
strukturę danych oraz operatory które pozwalają na odpowiednie operowanie zawartą w nich
informacją. Przez ukrycie wewnętrznych danych, operowanie danymi poza obiektem nie jest
możliwe; wszystkie manipulacje na danych muszą być udostępnione przez połączone z
obiektem i widoczne na zewnątrz obiektu metody.
Najistotniejszą właściwością obiektowego modelu danych jest odwrócenie zależności
między danymi i funkcjami do operowania nimi. W ujęciu tradycyjnym wykonanie
jakiejkolwiek operacji w bazie danych polega na wywołaniu pewnej funkcji, której
przekazywane są informacje o przechowywanych danych. W ujęciu obiektowym postępuje
się odwrotnie. To funkcja usługowa jest wywoływana na rzecz danych. Odwrócenie relacji
między funkcjami i danymi nie jest zabiegiem formalnym. Umożliwia ono uniknięcie
sytuacji, w której funkcja jest wywoływana dla danych do przetwarzania których nie została
uprawniona. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko popełniania błędów opisu danych i
korzystania z informacji. Obsługa bazy danych jest tym łatwiejsza im jawniejsza jest jej
struktura wewnętrzna. Sprowadza się to do grupowania informacji i odseparowania danych i
związanie ich jedynie z funkcjami uprawnionymi do ich przetwarzania. Zabieg ten nazywa się
hermetyzacją i związany jest pojęciem klasa. Klasa jest strukturą danych, której egzemplarze
składają się nie tylko z pól ale również operatorów pozwalających na operowanie tymi
danymi. Jeśli informacja jest pewnej klasy, to na jej rzecz mogą być aktywowane tylko
operatory zadeklarowane w tej klasie. W szczególności umożliwia to sprawdzenie, czy
polecenie aktywowania funkcji zostało wydane we właściwym kontekście.
Ważną właściwością modelu obiektowego jest możliwość tworzenia na podstawie klasy
bazowej pewnej wywodzącej się od niej klasy, nazywanej klasą pochodną. Klasa pochodna
dziedziczy po klasie bazowej wszystkie jej komponenty, uzupełniając je swoimi własnymi
polami i funkcjami składowymi. Umożliwia to rozszerzanie klasy o nowe właściwości, w tym
jej uszczegółowienie.
Inną ważną cechą stylu obiektowego jest możliwość rozstrzygania o wyborze
aktywowanej funkcji dopiero podczas używania bazy danych a nie już w czasie tworzenia
katalogu. Tę cechę nazywa się polimorfizmem. Zapewnienie środków do realizowania
polimorfizmu wyrażające się możliwością związania funkcji z obiektem dopiero podczas
wykorzystywania katalogu, umożliwia rozbudowywanie już istniejących klas i wyposażanie
ich w pierwotnie nie przewidziane właściwości funkcjonalne. W przypadku wspomagania
projektowania takie właściwości są bardzo pożądane ze względu na stale rozbudowywany
zbiór dostępnych materiałów, technik wykonania metod klasyfikacji i oceny konstrukcji.

Kryteria doboru modelu

Złożoność procesu projektowo-konstrukcyjnego i jego specyfika powinna znaleźć

możliwie wierne odbicie w strukturach danych modelu zastosowanego do przechowywania
informacji o obiektach używanych w tym procesie. Aby umożliwić pełną ocenę poniżej
przedstawione zostaną cechy, które powinny charakteryzować dobrze dobrany model
informacyjny.
Możliwość w tworzenia pełni abstrakcyjnych typów danych. Jest to potrzebne do
ścisłego opisu modelowanych danych.
Różnorodne metody specjalizacji.
Kompozycja obiektów
Relacje pomiędzy kompozycjami
Relacje wewnątrz struktury obiektu
Relacje pomiędzy zmiennymi
Relacje wariantowe
Wariantowe relacje definiowane operacyjnie
Możliwość połączenia z zewnętrznymi aplikacjami
Możliwość zarządzania częściową integralnością
Uwzględnienie rozwoju technik projektowania
Umożliwienie rozdrobnienie analizowanych cech na mniejsze części

Rozszerzony model obiektowo-związkowy jako przykład poddany ocenie

W tym rozdziale przedstawione zostanie wykorzystanie modelu obiektowo-

związkowego (ER) opracowanego przez Petera Chena do reprezentacji pewnej prostej
konstrukcji. Jest to fragment budynku, który jest przedstawiony na rysunku
 P o w ier z ch n ia 2
O ciep len ie
E lem en t k o n s tr u k cy j n y
Ś cia n a n o ś n a
D rz w i
O k n o
P o w ier z ch n ia 1

Rys. 0-A Zestawienie elementów konstrukcji opisywanej w przykładzie

Opis zdarzeń podobnie jak w Kick and Play, GameMaker, …

SoftVelocity przedstawia Clarion 5.5, następny krok w rozwoju linii produktów Clarion.
Szczególnie silny nacisk w tej wersji został położony na produktywność programisty i łatwe
połączenie z siecią Internet.

Nowy interfejs użytkownika

Nowy Edytor właściwości charakteryzuje się intuicyjnym interfejsem, który po prostu trzeba
zobaczyć, by w pełni docenić jego zalety. Możemy teraz m.in. zmieniać właściwości wielu
kontrolek jednocześnie.
W nowy edytor właściwości został także wyposażony słownik danych. Pozwala on na edycję
tablic, pól, kluczy i relacji bez potrzeby wchodzenia do każdej tabeli. Pozwala również na
zaznaczanie większej ilości pól dla masowych zmian lub zmiany atrybutów tablic.

Dużym udogodnieniem jest dzielony panel w generatorze aplikacji.

Wystarczy po prostu zaznaczyć procedurę myszką żeby zobaczyć tablice, zmienne, strukturę
okna, formu ły, kod źródłowy, rozszerzenia procedury. Kliknięcie myszką na którymkolwiek
z tych obiektów powoduje otwarcie jego właściwości bądź odpowiedniego edytora.

Na rysunku powyżej warto zwrócić uwagę na nową zakładkę "Modified". Pokazuje ona
ostatnio modyfikowane procedury w porządku chronologicznym. To nowe rozszerzenie
będzie szczególnie przydatne w pracy z dużymi aplikacjami, wtedy kiedy np. zachodzi
potrzeba sprawdzenia, jakie zmiany były zrobione 2 tygodnie temu a nie bardzo pamiętamy,
w których procedurach.
W edytorze wstawek kodu źródłowego znajdziemy nowy przycisk "Filled". Jego wciśnięcie
powoduje otwarcie tych wstawek kodu, które zostały przez nas wypełnione. Redukuje to czas
generowania kodu i daje w rezultacie dużo lepszy podgląd kodu w procedurze

Nowości w sterownikach plików danych

Callbacks
Nowe dodatki do języka pozwalają na wykorzystanie interfejsu Callback. Daje to dostęp
trigerów SQL zarówno dla zbiorów ISAM jak i SQL.

Rozbudowana składnia dla filtrów SQL

Możliwe jest teraz stosowanie wyrażeń FILTER, ORDER, czy JOIN. Wszystko, co
zdefiniujemy jako wyra żenie SQL, jest przekazywane w postaci czystego kodu SQL.
Przykłady:
MyView VIEW (AFile), FILTER ('Ord:PurchaseDate = TODAY() AND ' & |
'SQL(A. Info LIKE "%Must deliver today%")'), ORDER('SQL(A. Customer)') END

MyView{PROP:Filter} = 'SQL(A.Customer IN (SELECT CustID FROM Customers

WHERE BadCustomer = 0)'

Procedury składowane w plikach SQL

Clarion 5.5 umożliwia wywoływanie procedur składowanych, dodatkowo pozwalając na
stosowanie parametrów wejściowe i wyjściowe.

Wartości nieokreślone w tablicach SQL

Obsługa wartości nieokreślonych (NULL) w tablicach SQL jest teraz znacznie lepsza.

Dodatkowe właściwości plików

Jest teraz dodatkowo dostępna pewna liczba właściwości plików, takich jak np.
PROP:Record. Umożliwiają one np. pobieranie rekordu bezpośrednio z pliku.
Przykłady:
Rec &GROUP
Customer FILE, DRIVER ('TopSpeed')
Record RECORD
Name STRING (20)
..

CODE
Rec &= Customer {PROP:Record}

Rozszerzenia w szablonach

ViewOnly Form
Programiści często korzystają z wyświetlania rekordu w trybie tylko do odczytu. Podczas gdy
było to relatywnie łatwe do zastosowania przy użyciu kodu źródłowego, to jednak
zastosowanie szablonu jest dużo wygodniejsze. Z tego powodu programista ma teraz do
dyspozycji trzy nowe szablony tego typu. Przy użyciu przez aplikację Web, kontrolki tylko do
odczytu pokazywane są jako tekst.

Audyt rekordów
Zachowywanie zmian następujących w danych jest istotnym elementem aplikacji
bazodanowych. Globalny szablon DbAuditing pozwala na określenie zbiorów i
poszczególnych pól w zbiorach, których zmiany mają być rejestrowane w specjalnych
zbiorach ASCII Log.

Opcje wiersza poleceń

Globalny szablon RunCommandLineProc umożliwia określenie, która procedura ma być
uruchomiona przy starcie aplikacji. Dzięki temu możemy zdefiniować kilka różnych procedur
"main" dla naszej aplikacji i wybierać tę właściwą poprzez zastosowanie odpowiedniego
parametru, z którym jest ona uruchamiana.

Fuzzy Matching
Ten szablon pozwala na zastosowanie kontrolek typu ENTRY oraz BUTTON do obsługi
wyszukiwania i wyświetlania rezultatu według wagi trafień. Rozszerzenie to jest dodawane
do okna typu Browse, dzięki czemu końcowy użytkownik aplikacji może w łatwy sposób
wyszukiwać dane i oglądać rezultaty w wybranej kolejności.

Przekierowanie do strony
Prosty szablon kodu umożliwiający dynamiczne przekerowanie do wybranej strony (URL).

Zmiany w technologii Web

Technologia WEB została kompletnie przebudowana, tak by nie wymagała stosowania Java.
Teraz aplikacje WEB pracują znacznie szybciej. Co więcej, istniejące apliacje opracowane za
pomocą Internet Connect, które używały szablonów Java, będą dalej obsługiwane przez C5.5.

Równolegle z przejściem do czystego HTML, Clarion 5.5 wprowadza specjalne style Web. Są
to pliki tekstowe przechowujące kod HTML i TSSCRIPT.
TSSCRIPT to skrypty przypominające JavaScript i współpracujące wygenerowanym kodem
HTML aplikacji WEB . Style Web umożliwiają autorowi aplikacji lub webmasterowi zmianę
wyglądu gotowej aplikacji Web i dopasowaniu jej do strony użytkownika bez potrzeby
rekompilacji.

Application Server
Wraz z Clarion 5.5.Enterprise Edition jest dostarczany Application Server wraz z licencją dla
50 użytkowników (dawniej rozpowszechniany pod nazwą Application Broker). Może on być
bezpłatnie dostarczany użytkownikom naszych aplikacji! Application Server został
wzbogacony o obsługę metody POST pozwalającej na obsługę formularzy i pól memo
poprzez sieć Web. Istotną nowością jest możliwość wkompilowania Application Server'a w
kod aplikacji. Dzięki temu aplikacja Web uruchamiana lokalnie otwiera się w oknie
przeglądarki WWW. Możemy nadawać aplikacji ten sam wygląd i zachowanie bez względu
na to, czy pracuje lokalnie, czy poprzez Internet.

AppGuard
Szablon pozwalający w łatwy sposób ograniczać dostęp do aplikacji, procedury lub poziomu
aplikacji. Inny szablon pozwala nowemu użytkownikowi na zalogowanie sie i dopisanie go do
bazy danych. Szablon AppGuard jest łatwo konfigurowalny i prosty do zastosowania w
istniejących aplikacjach

AppHit Manager
Szablon umożliwiający monitorowanie ilości uruchomień (trafień) aplikacji lub wybranych jej
procedur. Licznik może być zastosowany nawet dla dowolnego okna lub kontrolki. Inny
szablon pozwala na prezentowanie ilości trafień (uruchomień).

Szablony CyberCash
Szablony CyberCash pozwalają na obsługę weryfikacji i autoryzacji kart kredytowych.
CyberCash jest światowym liderem w dostarczaniu usług tego typu. Więcej informacji na
stronie www.cybercash.com

Szablony Messaging
Zestaw szablonów pozwalający na obsługę poczty (SMTP) lub grup dyskusyjnych (NNTP)
bezpośrednio z aplikacji. Dzięki nim nasze programy stają się kompletnym system obsługi
poczty i grup dyskusyjnych pracującym niezależnie od innych klientów poczty i grup
dyskusyjnych.
Te szablony pozwalają na łatwe i funkcjonalne:

 Wysłanie dokumentu (email lub newsgroup)

 Przekształcenie danych w dokument przed wysłaniem
 Wysyłanie wiadomości w oparciu o zdarzenia (triggers)
 Określenie globalnych odbiorców lub grup odbiorców
 Załączanie pliku do wiadomości
 Wysłanie wiadomości do pojedynczego lub grupy odbiorców w oparciu o szablon
typu proces.
 Wysłanie wiadomości do grupy dyskusyjnej i jako poczty w tym samym momencie.
Zastosowana technologia pozwala na wprowadzenie w późniejszym czasie innych
funkcji, takich jak obsługa FTP, czy Telnet.

 Środowisko pracy systemu Microsoft SQL Server

 Wprowadzenie do programowania z wykorzystaniem MS SQL Server'a
 Tworzenie i zarządzanie bazami danych
 Tworzenie typów danych i tabel
 Integralności danych, planowanie
 Tworzenie i obsługa indeksów
 Tworzenie perspektyw, funkcji, procedur składowanych oraz wyzwalaczy
 Praca z danymi rozproszonymi
 Wydajność zapytań
 Analiza zapytań z wykorzystaniem opcji SHOWPLAN
 Zarządzanie transakcjami i blokadami

Elementami

tyczeÒ ñ luty ñ marzec ñ nr 1/1997 4

mÛg ten doskonale spe³nia najnowsze dziecko amerykaÒskiej firmy
Autodesk o nazwie AMD ñ Autodesk Mechanical Desktop.
Jedn¹ z podstawowych zalet pakietu jest bazowanie na dobrze
znanym AutoCAD-zie, wykorzystywanie jego rysunkÛw p³askich,
wreszcie pos³ugiwanie siÍ dobrze znanymi komendami. Uøytkownik
moøe przy relatywnie niewielkim nak³adzie pracy konstruowaÊ
skomplikowane obiekty przestrzenne, wykorzystuj¹c do tego
celu wczeúniej wykonan¹ (np. w poprzedniej wersji AutoCAD-a)
dokumentacjÍ p³ask¹. Nadawanie konstrukcjom p³askim (jak i przestrzennym)
wiÍzÛw geometrycznych pozwala na ³atwe i bardzo precyzyjne
wykonywanie projektÛw 3D.
Bardzo bogate rozwijalne menu ikonowe, praca na obiektach
renderowanych, szybki wybÛr odpowiedniej iloúci rzutni przedstawiaj
¹cych przedmiot, b³yskawiczne dopasowanie ca³ego widoku
przedmiotu do obszaru roboczego ekranu, dowolne ustawienie w
przestrzeni przedmiotu reprezentowanego siatkowo lub renderowanego
ñ to tylko czÍúÊ z wielu zalet programu. Wszystkie te elementy
wp³ywaj¹ na znaczne skrÛcenie czasu potrzebnego na wykreúlenie
modelu.
Ca³y pakiet, wyposaøony w opracowany specjalnie dla projektantÛw
i inøynierÛw mechanikÛw interfejs, sk³ada siÍ z trzech zasadniczych
czÍúci:
AutoCAD 13 (w jego najnowszej wersji c4),
AutoCAD Designer ñ do modelowania bry³owego,
AutoSurf ñ do zaawansowanego modelowania powierzchniowego.
Bardzo przydatn¹ cech¹ pakietu jest projektowanie parametryczne
poszczegÛlnych elementÛw konstrukcji z zapisaniem danych
do pliku tekstowego, mog¹cego podlegaÊ dalszej obrÛbce
w arkuszu kalkulacyjnym lub zwyk³ym edytorze w DOS. Rozwi¹zanie
to umoøliwia tworzenie w³asnej bazy elementÛw powtarzalnych,
typoszeregÛw itp., oczywiúcie w trzech wymiarach.
AutoCAD Designer posiada wiele przydatnych narzÍdzi do projektowania
modeli. Bry³Í tworzymy przez wyci¹gniÍcia, obroty itp.
Sama opcja wyci¹gniÍÊ oferuje wiele uøytecznych moøliwoúci,
np. wyci¹gniÍcie zarysu znajduj¹cego siÍ na zewn¹trz bry³y do jej
powierzchni lub do p³aszczyzny, tworzenie elementÛw typu wewnÍtrznych
øeber wzmacniaj¹cych z p³askich zarysÛw zewnÍtrznych. Dodatkowo
przy wyci¹gniÍciach jednoczeúnie wybieramy sposÛb skojarzenia
nowo tworzonej czÍúci elementu z obiektem bazowym ñ
wyciÍcie, po³¹czenie, czÍúÊ wspÛlna. ZaoszczÍdza to w znacznym
stopniu czas zuøyty na wykonanie elementu 3D.
Dodane nowoczesne narzÍdzia do fazowania, zaokr¹glania,
szyku ko³owego lub prostok¹tnego, mog¹ce kopiowaÊ, wycinaÊ
lub ³¹czyÊ ca³e czÍúci obiektu trÛjwymiarowego, jak i wbudowany
automatyczny generator otworÛw prostych, pog³Íbionych, stoøkowych
ñ przelotowych, nieprzelotowych i gwintowanych, przy
po³¹czeniu z pe³n¹ parametryzacj¹ wszystkich danych okreúlaj¹-
cych wyøej wymienione operacje, stwarzaj¹ bardzo przyjazne i silne
narzÍdzie do prawdziwego projektowania wszelkiego typu konstrukcji
dla inøynierÛw.
W kaødej chwili uøytkownik moøe edytowaÊ swoje obiekty przez
klikniÍcie myszk¹ na czÍúci elementu maj¹cej ulec zmianie. Edycji mog¹
rÛwnieø podlegaÊ wczeúniej nadane wiÍzy, wymiary ñ a wiÍc wszystko
to, co jest odpowiedzialne za efekt koÒcowy: gotowy produkt.
TwÛrcy pakietu posunÍli siÍ tak daleko w moøliwoúciach edycyjnych,
øe umoøliwili analizÍ procesu powstawania naszej konstrukcji
krok po kroku za pomoc¹ bardzo przydatnej komendy
AMREPLAY. Komenda ta pozwala na úledzenie go pocz¹wszy od
pierwszego zarysu i przeprowadzenie modyfikacji w dowolnym,
odpowiadaj¹cym konstruktorowi momencie. Jeøeli po³¹czymy to
z moøliwoúci¹ edytowania parametrÛw okreúlaj¹cych wymiary
przedmiotu (przechowywanych w pliku tekstowym), moøliwoúci¹
redefiniowania wiÍzÛw, jak i wykorzystaniem wczeúniej stworzonych
rysunkÛw, to moøliwoúci s¹ ogromne.
Obiekty projektowane nie musz¹ byÊ bry³ami. Do ich konstrukcji
mog¹ byÊ wykorzystane wszelkiego rodzaju powierzchnie ñ za
operacje na nich odpowiada modu³ AMD AutoSurf. Ta czÍúÊ pakietu
umoøliwia nam rozpinanie wszelkiego rodzaju powierzchni
opartych na zarysach, liniach, poliliniach i poliliniach 3D. Utworzenie
powierzchni odbywa siÍ w najprostszy sposÛb: przez wskaza-
AMD ñ NOWY STANDARD W PROJEKTOWANIU MECHANICZNYM?
Projektowanie jedynie w dwÛch wymiarach staje siÍ przesz³oúci¹. Coraz wiÍksza iloúÊ
uøytkownikÛw decyduje
siÍ na pracÍ w 3D, szczegÛlnie wtedy, gdy ich zak³ad dysponuje obrabiarkami
sterowanymi numerycznie
oraz gdy prowadzona jest zaawansowana analiza konstrukcji (MES, kinetyka w 3D). Nie
kaødy jednak system
umoøliwia tak potrzebne rÛwnoleg³e pos³ugiwanie siÍ rysunkami p³askimi i
przestrzennymi konstrukcji. Wy-
styczeÒ ñ luty ñ marzec ñ nr 1/1997 5
nie zarysu i úcieøki, przez wskazanie dwÛch linii lub krzywych, wskazanie
kilku linii okreúlaj¹cych przekroje i úcieøek itp.
Moøliwe jest wzajemne przycinanie powierzchni, ³¹czenie, zaokr
¹glanie, dodawanie, edycja naroøy itp. AutoSurf radzi sobie tym
samym doskonale z tak k³opotliwymi dotychczas operacjami, jak
np. zaokr¹glanie rÛønymi promieniami naroøy kostki.
Dodajmy, øe oba sposoby modelowania konstrukcji: bry³owy i
powierzchniowy, mog¹ harmonijnie wspÛ³istnieÊ na jednym rysunku.
Zmiany w rysunkach 3D s¹ automatycznie przenoszone na
rysunki p³askie i odwrotnie; modyfikuj¹c wymiary na rysunku
p³askim zmieniamy konsekwentnie bry³Í ñ czyø nie jest to optymalne
rozwi¹zanie?
Osoby dobrze znaj¹ce Ñpoczciwego AutoCAD-aî i projektuj¹-
ce w trzech wymiarach, doskonale znaj¹ utrudniony sposÛb sk³adania
i wzajemnego ustawiania modeli 3D. Autodesk Mechanical
Desktop problem ten rozwi¹zuje w sposÛb doskona³y. TwÛrcy oprogramowania
wyposaøyli go w specjalistyczne narzÍdzia do sk³adania,
ustawiania i edycji z³oøeÒ 3D. Ca³y problem sprowadza siÍ
do wskazania plikÛw rysunkowych (istnieje moøliwoúÊ skorzystania
z przegl¹darki ñ Assembly Browser), maj¹cych tworzyÊ ca³oúÊ,
i nadania im ³atwych i przyjaznych dla uøytkownika wiÍzÛw przestrzennych
(co wi¹øe siÍ z automatycznym ustawieniem wzglÍdem
siebie przedmiotÛw i ograniczeniem ich liczby stopni swobody).
Warto teø dodaÊ, øe do definiowania z³oøenia moøemy wykorzystaÊ
nie tylko pojedyncze elementy, ale takøe wczeúniej zdefiniowane
podz³oøenia czy ca³e z³oøenia, a ca³oúÊ zapisywana jest
w postaci pliku *.dwg zawieraj¹cego jedynie informacje o nazwach
poszczegÛlnych czÍúci, úcieøkach dostÍpu, informacje o wiÍzach,
wzajemnym usytuowaniu, co znacznie ogranicza jego wielkoúÊ.
Zalet¹ tego typu zapisu jest rÛwnieø to, øe uøytkownik nie musi siÍ
martwiÊ o wygl¹d z³oøenia po dokonaniu jakiejkolwiek modernizacji
jednego z elementÛw wchodz¹cych w sk³ad ca³oúci konstrukcji.
Rysunek z³oøeniowy zostanie automatycznie uaktualniony.
ZarÛwno pojedyncze elementy zaznaczone przez konstruktora
grupy, jak i z³oøenia, mog¹ byÊ przedstawione w postaci rysunkÛw
p³askich, generowanych na podstawie obiektÛw trÛjwymiarowych
w postaci rzutÛw prostok¹tnych, przekrojÛw, widokÛw izometrycznych
ca³ych obiektÛw, a takøe czÍúci ciÍtych. Na rysunkach p³askich
moøna wstawiÊ tabelÍ rysunkow¹ (program jest w takie tabele
wyposaøony), odnoúniki oraztabele z³oøeniowe. Oczywiúcie,
wszystkie te elementy uøytkownik moøe dostosowaÊ do swoich
potrzeb. Program umoøliwia takøe automatyczne wykonywanie dokumentacji
serwisowej, tzn. rysunkÛw eksplodowanych, z moøliwoúci
¹ dowolnego definiowania odleg³oúci pomiÍdzy poszczegÛlnymi
elementami w przestrzeni.
Takie po³¹czenie obiektÛw 3D z rysunkami p³askimi tworzy z
pakietu AMD bardzo efektywne narzÍdzie.
Do pakietu do³¹czony jest najnowszy IGES Translator, umoøliwiaj
¹cy komunikacjÍ z innymi systemami, a wed³ug informacji uzyskanych
z Autodesku polska wersja pakietu jest praktycznie gotowa.
BÍdzie ona bezp³atnie dostÍpna dla kaødego obecnego uøytkownika
systemu.
mgr inø. Pawe³ Maci¹g
AutoRÆ Komputerowe Systemy Inøynierskie
Authorised AutodeskÆ Systems Center
AutoRÆ jest pierwsz¹ w Polsce firm¹, ktÛra uzyska³a
autoryzacjÍ Autodesk na szkolenia Autodesk Mechanical
Desktop.

Dane dodatkowe (xdata) to potężne narzędzie pozwalające użytkownikowi zapisać w

bazie danych rysunku dodatkową informację w zasadzie o dowolnym typie. Dzięki tej
możliwości, z której korzysta każda profesjonalna nakładka pracująca w środowisku
AutoCAD-a możliwe jest tworzenie aplikacji o bardzo dużych możliwościach. Po
dołączeniu danych dodatkowych do obiektu można stworzyć szereg programów, które
będą z nich korzystały w oparciu o odczyt, modyfikacje i analizę. Dopuszczalny rozmiar
danych dodatkowych dla obiektu wynosi 16383 (16K)bajtów.
Dostęp do danych dodatkowych, jako że rysunek może być wykorzystywany przez szereg
różnych aplikacji, opiera się na zasadzie rejestracji nazwy aplikacji przez AutoCAD-a.
Każda aplikacja ma unikalną nazwę APPID APPlication IDentity name. Przed
uruchomieniem aplikacji jej nazwa zostaje zarejestrowana przez AutoCAD-a poprzez wpis
do tablicy symboli APPID. Gdy przypisujesz dane dodatkowe, dołączana jest również
informacja o nazwie aplikacji. Każdy odczyt lub zapis danych dodatkowych wymaga
podania nazwy aplikacji. Do rejestracji aplikacji służy funkcja REGAPP. Wstawienie bloku
lub dołączenie rysunku zawierającego dane dodatkowe za pomocą XREF automatycznie
rejestruje nazwy aplikacji, które w nich występują. Próba rejestracji aplikacji, która jest
już zarejestrowana powoduje zwrot przez REGAPP wartości nil. Dla uzyskania pewności,
że ta nazwa jest nazwą właściwej aplikacji należy nadawać im unikalne nazwy.
Dopuszczalna długość nazwy - do 31 znaków może zawierać litery, cyfry, $, znak
podkreślenia i myślnik. Dostęp do danych dodatkowych umożliwiają te same funkcje
AutoLISP-a, jakie używamy przy dostępie do danych podstawowych. O fakcie, że chodzi
nam o dane dodatkowe informujemy AutoCAD-a dołączając do funkcji nazwę aplikacji.
Poniżej zamieszczam program umożliwiający edycję danych dodatkowych, służył mi on
do podliczania długości elementów narysowanych specjalnym typem linii, stąd zawiera
takie opcje jak sumowanie:

Logotec PDM9000® Web Edition, zwany dalej również PDM9000®, (Product Data Management) jest systemem
przeznaczonym do zarządzania dokumentacją techniczną i okołoprojektową. System organizuje pracę z
rysunkami i dokumentami w logice projektu, tworzy centralną bazę rysunków i dokumentów z mechanizmami
zarządzania ich stanami oraz wersjami, z sygnalizacją próby użycia nieaktualnej wersji rysunku czy dokumentu.

Rejestrowane w systemie rysunki i dokumenty mogą być tworzone przy pomocy dowolnej aplikacji CAD lub np.
dowolnej aplikacji biurowej. PDM9000® umożliwia generowanie dowolnego typu analiz i raportów: list
zamówieniowych, wykazów pozycji, wykazów rysunków projektu i wielu innych. Możliwość sterowania
przepływem dokumentacji gwarantuje powtarzalność i zgodność z procedurami, wspomagając wdrażanie
systemów zapewnienia jakości z serii ISO 9000.

Cel systemu:
Stworzenie jednej centralnej bazy KNOW-HOW przedsiębiorstwa, tworzenie i
zarządzanie dokumentacją techniczną, wspomaganie projektowania procesów
technologicznych oraz pełną integrację działań związanych z dokonaniem zmian w
dokumentacji, zgodnie z wymaganiami normy ISO serii 9000.
SYSKLASS pozwala na:

• zarządzanie dokumentacją konstrukcyjną tworzoną systemami CAD (AUTOCAD,

SolidWorks)
• opracowywanie rozwinięć konstrukcyjnych
• tworzenie dokumentacji technologicznej
• normowanie czasów operacji
• zarządzanie dokumentacją związaną z zleceniami produkcyjnymi
• wspomaganie prac marketingowych w zakresie kalkulacji kosztów wyrobów
podobnych
• system zapewnia szybki dostęp do pełnej informacji o wyrobie lub zleceniu
produkcyjnym w obszarze całej objętej nim dokumentacji technicznej (np.: kto i
kiedy zlecił, opracował, wprowadził zmiany, zatwierdził, itp.)
• obieg dokumentacji po działach biorących w jej generowaniu, przebieg każdej
zmiany jest automatycznie rejestrowany przez system. Umożliwia to
natychmiastowe uzyskanie informacji o historii wprowadzanych zmian
(pracownik, data operacji, itp.)
• zdefiniowanie zgodnie z procedurami obiegu dokumentów, co zapewnia
automatyczne sterowanie obiegiem informacji w przedsiębiorstwie
• zarządzanie zamawianiem i wykorzystaniem elementów z bazy magazynowej
• zarządzanie zamawianiem i wykorzystaniem narzędzi handlowych i specjalnych

• unifikację produkowanych elementów

Obszar działania systemu SYSKLASS.
Potrzeba zoptymalizowania pracy przedsiębiorstwa z punktu widzenia technicznego
przygotowania produkcji i zarządzania produkcją wymusiła opracowanie systemu
integrującego pracę różnych działów rozwoju przedsiębiorstwa. Podstawę takiego
systemu można zbudować w oparciu o filozofię obróbki grupowej, która w połączeniu z
rozwijającą się coraz szybciej techniką bazodanową, pozwala zbudować system
spełniający wymagania większości przedsiębiorstw.

Podstawowym założeniem koncepcji obróbki grupowej jest klasyfikacja elementów,

które tworzą całość produkowanego asortymentu w przedsiębiorstwie, na grupy o
zbliżonych, bądź prawie jednakowych własnościach technologicznych. Opracowanie
klasyfikatorów grupujących elementy według podobieństwa z punktu widzenia różnych
kryteriów, stwarza między innymi podstawę do stworzenia odpowiednich struktur
bazodanowych, w którym mogą być przechowywane wszystkie niezbędne informacje o
danym elemencie czy też zespole.

W trakcie prac nad koncepcją systemu stwierdzono, że idealnym rozwiązaniem byłaby

taka konstrukcja baz, w której byłyby zawarte informacje o:

• własnościach konstrukcyjnych projektowanych detali - graficzna postać

elementu, dane konstrukcyjne, wymiary, wartości chropowatości, odchyłki,
pasowania, informacje dotyczące rozwinięć konstrukcyjnych itd;
• półfabrykacie, z którego projektowany detal ma być wykonany - kształt
półwyrobu (reprezentacja graficzna), podstawowe wymiary charakterystyczne,
rodzaj materiału;
• własnościach technologicznych detalu - procesy technologiczne w różnych
wariantach, alternatywach;
• normatywach czasów obróbki;
• narzędziach i przyrządach wykorzystywanych w produkcji;
• środkach produkcji.
• Należy przy tym zauważyć, że tak skonstruowana baza danych zawiera
większość informacji o najważniejszej sferze działalności przedsiębiorstwa jaką
jest technologiczne i konstrukcyjne przygotowanie produkcji. Z punktu widzenia
przedsiębiorstwa system zawierający tego rodzaju dane może radykalnie
poprawić sposób zarządzania dokumentacją oraz w optymalny sposób gromadzić
wiedzę pracowników firmy. Pozostaje jedynie kwestia połączenia ze sobą
wszystkich pakietów działających w obrębie zakładu i sprzężenia ich z centralną
 bazą danych.

Centralny system przechowywania informacji o działalności przedsiębiorstwa nosi nazwę

Bazy KNOW-HOW zakładu, a jego informatyczną implementacją jest pakiet SYSKLASS
firmy GTSystems2.

Koncepcja systemu SYSKLASS.

Koncepcję działania systemu SYSKLASS oparto na stworzeniu możliwości jak
najdokładniejszego identyfikowania istotnych parametrów dowolnego obiektu będącego
przedmiotem produkcji. Na podstawie określonych przez identyfikację informacji system
może wygenerować pewne rozwiązanie techniczne, realne do zastosowania w danych
warunkach produkcyjnych. Skuteczność identyfikacji zapewnia systemowi łatwy w
obsłudze klasyfikator oparty na oryginalnej, hierarchicznej kombinacji metod
rozpoznawania kształtu i parametrów przedmiotów, bazie konstrukcyjnych cech i
właściwości elementu oraz danych związanych z procesem wytwarzania. W oparciu o ten
system możliwy jest dostęp do bazy znanych rozwiązań i wcześniejszych wyników prac
technicznego przygotowania produkcji.
Baza obejmuje przykładowo następujące dane:

• numer rysunku,
• numer kształtu (kod kształtu + numer porządkowy elementu w zakresie danego
kodu kształtu),
• długość, szerokość, wysokość, pozostałe wymiary konstrukcyjne,
• klasy dokładności wykonania,
• klasy chropowatości powierzchni,
• kod obróbki cieplnej,
• dane ekonomiczne,
• inne.

Chociaż opracowany w oparciu o powyższe założenia model elementu obejmuje szeroki

zakres informacji, korzystanie z nich przy pomocy systemu SYSKLASS jest stosunkowo
proste i komfortowe. Pracownik nie musi używać kodów, pracuje tylko z bieżącymi
danymi rysunkowymi. Dane kodowe system generuje i opracowuje sam. Omawiana
metoda umożliwia proste a zarazem precyzyjne i zrozumiałe opisanie każdego elementu
kodem numerycznym. Proces identyfikacji może być przeprowadzony przez wszystkich
specjalistów uczestniczących w pracach związanych z technicznym przygotowaniem
produkcji. Taki opis obrabianych przedmiotów, sposób identyfikacji, umożliwia
użytkownikowi systemu odszukanie dowolnego elementu według jego określonych
parametrów, pozwala uzyskać żądany o nim zasób informacji lub dane o wcześniej
wykonywanym przedmiocie. Na tej podstawie można przygotować dokumentację
produkcyjną podobnego elementu. Geometryczne cechy odszukiwanej pozycji sprawdza
pracownik w stopniowanym graficznym katalogu reprezentantów typowych obrabianych
przedmiotów. Minimum pytań a maksimum łatwo przyswajalnych i jednoznacznych
informacji przedstawionych w postaci graficznej tworzy komfort pracy i wysoką
produktywność działań. Wynikiem jest możliwość uzyskania w ciągu kilku sekund
rozwiązań wzorcowych dla typowych przedstawicieli wyrobów.

SYSKLASS dzięki swojej specyficznej architekturze, umożliwia szerokie wykorzystanie w

ramach komputerowego wspomagania produkcji (CIM) systemów CAD/CAM. Umożliwia
wspomaganie projektowania w oparciu o istniejące rozwiązania. Pozwala ponadto
stworzyć tzw. bazę KNOW-HOW firmy, w której zgromadzone są wszystkie informacje i
dane związane z konstrukcyjnym, technologicznym przygotowaniem produkcji, bazą
wydziałów, parkiem maszynowym itp. Implementacja specjalistycznych algorytmów
pozwala na korzystanie z zebranych informacji, przetwarzanie danych do potrzeb
własnych oraz tworzenie i wprowadzanie do systemów bazodanowych kolejnych
elementów. Poprzez to zwiększa się zasoby wiedzy przedsiębiorstwa oraz możliwości jej
wykorzystania w przyszłości.

SYSKLASS a zakładowe systemy CAD/CAM

System SYSKLASS został pomyślany jako podstawa do tworzenia bazy KNOW-HOW
przedsiębiorstwa i współpracy z innymi aplikacjami wspomagającymi w zakresie
organizacji produkcji, sterowania produkcją, zarządzaniem czy tworzeniem
dokumentacji konstrukcyjnej. W ramach tej tematyki opracowano szereg modułów
mających na celu integrację bądź transfer danych pomiędzy różnymi systemami. Jako
przykład można podać moduł spełniający rolę menedżera przy tworzeniu dokumentacji
konstrukcyjnej. Otwartość SYSKLASSA sprawia, że pozwala on zarządzać praktycznie
każdym systemem CAD (m. in. AutoCAD, LogoCAD, SolidWorks, SolidEdge itp.). Z
opracowanej dokumentacji konstrukcyjnej można w SYSKLASS-ie korzystać posługując
się dowolną przeglądarką do rysunków .
Współpraca z systemami CAD z jednej strony integruje SYSKLASS-a z aplikacjami
wdrożonymi w biurze konstrukcyjnym. Z drugiej strony pozwala na integrację z
systemami do zarządzania firmą klasy MRP II. Jako przykłady można podać współpracę
systemu SYSKLASS z systemami jak BAAN, SAAP R3, MAX, COMET.

Opis podstawowych modułów systemu SYSKLASS:

Moduł Konstrukcji
Moduł ten umożliwia tworzenie dokumentacji konstrukcyjnej (w dziale konstrukcyjnym
firmy) takiej jak: Nagłówek konstrukcyjny, Konstrukcyjny i Inwersyjny wykaz części (dla
elementów typu złożenie) oraz podpięcie rysunków elementów stworzonych pod jednym
z wymienionych wcześniej systemów CAD. Podczas zakładania rysunku generowany jest
niepowtarzalny numer pliku rysunkowego. Praca z systemem ACAD umożliwia
automatyczne przenoszenie jakichkolwiek danych zawartych w nagłówku
konstrukcyjnym do tabeli rysunku CAD. W samym nagłówku konstrukcyjnym podawane
są podstawowe informacje o elemencie wprowadzone do systemu przez konstruktora
oraz tworzenie wariantów wykonań produktów. Podczas tworzenia konstrukcyjnych
wykazów części można korzystać: z wykazów wcześniej wykonanych (metodą
kopiowania przenosimy całość lub część rozwinięcia konstrukcyjnego) oraz z bazy
elementów normowych znajdującej się w systemie. Cała dokumentacja, również
konstrukcyjna, ma możliwość wydruku odpowiednich raportów.

Moduł Technologii
Za pomocą tego modułu obsługiwane są podstawowe bazy systemowe. Z
najważniejszych można wymienić: bazę części produkowanych, materiałów, narzędzi,
części znormalizowanych, półfabrykatów, wydziałów, stanowisk pracy, obrabiarek oraz
bazę magazynowa. Korzystając z tych baz danych możliwe jest tworzenie ( w dziale
technologicznym) dokumentacji technologicznej. W jej skład wchodzą: Nagłówek
procesu technologicznego, Proces technologiczny, Norma materiałowa, Montażowy
wykaz części i Inwersyjny montażowy wykaz części. Pierwszy składnik dokumentacji
technologicznej - Nagłówek procesu technologicznego zawiera podstawowe informacje
dotyczące technologii wykonania elementu, łącznie z określeniem alternatyw
technologicznych. Tworzenie Procesu technologicznego jest ułatwione przez możliwość
korzystania z systemowych baz danych i łatwej metodzie kopiowania składników
(metodą Drag and drop) do operacji procesu. Możliwe jest również korzystanie z
wcześniej stworzonych procesów przez kopiowanie całości lub wybranych elementów do
nowego procesu. W samych operacjach obok przypisania narzędzi w nich używanych
(korzystając z bazy narzędzi), możliwe jest normowanie czasów operacji przy użyciu
modułu normowania czasów pracy: Sysnorm.
Również tworzenie Normy materiałowej jest znacznie uproszczone przez możliwość
korzystania z istniejących baz danych i narzędzi umożliwiających automatyczne
obliczenie naddatków.
Montażowe wykazy części w przejrzysty sposób pokazują montażowe powiązania części
typu złożenie.
Spod dokumentacji technologicznej możliwe są wydruki wszystkich jej elementów.

Moduł technicznego przygotowania produkcji

Przez moduł TPP obsługiwana jest baza zleceń produkcyjnych. Możliwe jest tworzenie
oraz praca z konkretnymi zleceniami produkcyjnymi. W skład tej dokumentacji wchodzą
następujące jej części: Tytuł zlecenia ( obejmujący podstawowe dane dotyczące danego
zlecenia, łącznie z nazwą firmy dla której to zlecenie jest realizowane), Wykaz części
zamówienia - jest wykazem części, które obejmuje zlecenie ( łącznie z rozpiską kosztów
po wcześniejszym przeprowadzeniu kalkulacji kosztów) oraz Specyfikacja zlecenia -
czyli spis wszystkich elementów, które trzeba wyprodukować lub zakupić aby było
możliwe zrealizowanie danego zlecenia.
W obrębie zleceń możliwe jest dokonanie zmian w dokumentacji konstrukcyjnej i
technologicznej nie przenosząc ich na dokumentację wzorcową. Jest to związane z
powstaniem Konstrukcyjnego rozwinięcia zlecenia.
Takie rozwiązanie umożliwia jednoznaczne określenie według jakiej dokumentacji
konstrukcyjnej, technologicznej, z jakiego materiału, na jakiej obrabiarce i przy użyciu
jakich narzędzi został wykonany dany produkt, co jest niezbędne przy dzisiejszych
uwarunkowaniach produkcyjnych i marketingowych.

Moduł Kalkulacji
Moduł pozwala na dowolne definiowanie przez użytkownika spisów dotyczących
pojedynczych wytwarzanych części, złożeń jak również zleceń produkcyjnych. Za
pomocą tego modułu możliwe jest przeprowadzanie kalkulacji kosztów produkcji.
Przeliczane są automatycznie koszty materiałów, narzutów, płac i kooperacji. Kolejne
części kalkulacji kosztów obejmują: rozpiskę danego elementu na części składowe (z
możliwością podglądu jakie koszty są generowane przez te części) oraz obciążenia
stanowisk pracy i wydziałów produkcyjnych firmy.

Cechy oferowane przez system SYSKLASS

W zakresie zarządzania dokumentacją SYSKLASS oferuje:

• dostępność całości dokumentacji dla wszystkich użytkowników według

przyznanych im praw dostępu;
• dostęp użytkownika do kompletnych projektów (dokumentacji zarówno
konstrukcyjnej jak i technologicznej, wszelkiego typu wykazów części oraz
zleceń produkcyjnych);
• przechowywanie dokumentacji tylko w jednym egzemplarzu;
• automatyczne zarządzanie wersjami i alternatywami dokumentacji technicznej;
• określanie przez użytkownika stanu kompletności dokumentacji,
umożliwiających wykonanie pewnych operacji;
• możliwość tworzenia wymaganego obiegu tworzonej dokumentacji (WorkFlow);
• automatyczne tworzenie zapisów dotyczących wszystkich zmian dokonywanych
w dokumentacji (elektroniczny podpis);
• automatyczne opisanie każdego elementu dokumentacji;
• archiwizowanie dokumentów;
• dostępność rysunkowej dokumentacji konstrukcyjnej dla wszystkich
uprawnionych dzięki możliwości zastosowania dowolnej przeglądarki
umożliwiającej podgląd rysunku stworzonego w systemie CAD.

Korzyści wynikające z wdrożenia systemu SYSKLASS

Z dokonanych do chwili obecnej wdrożeń systemu SYSKLASS wyni-kają następujące
fakty:

• radykalne skrócenie wszystkich etapów technicznego przygotowania produkcji

nowych produktów o 30-300%;
• obniżenie nakładów na TPP nowych wyrobów o 10-100%;
• obniżenie i optymalizacja asortymentu produkcyjnego oraz oprzyrządowania i
narzędzi specjalnych dzięki zastosowaniu filozofii obróbki grupowej;
• zwiększenie jakości i efektywności technicznego przygotowania produkcji;
• wyraźna redukcja czynności rutynowych;
• zwiększenie udziału czynności twórczych w pracach TPP;

• radykalne zwiększenie elastyczności TPP przy operatywnym zarządzaniu

zamówieniami.
 Cechy obiektów
Wszelkie obiekty wykorzystywane w procesie projektowo-konstrukcyjnym dzięki temu, że
wykonane są z jakiegoś tworzywa posiadają zespół stałych cech, będących ich
identyfikatorem.
Wpływ na postać cech obiektów ma nie tylko przeznaczenie konstrukcji ale również cały
zespół czynników związanych z eksploatacją konstrukcji, możliwościami technologicznymi,
ergonomią, estetyką, ekologią.
Zasadniczym czynnikiem poprawności projektowania jest struktura zewnętrzna (otoczenie)
konstrukcji. Po ogólnym lub szczegółowym zaprojektowaniu obiektu następuje poszukiwanie,
najczęściej metodą postępowania iteracyjnego, adekwatnej struktury wewnętrznej. W
przypadku obiektów technicznych jest to na ogół struktura trójpoziomowa (zespoły,
podzespoły, części). Pełna identyfikacja struktury wewnętrznej (konstrukcji) polega na
określeniu ilości i jakości wszystkich jego składników oraz wzajemnych relacji pomiędzy
tymi składnikami. Cechy składników projektowanego obiektu zależą od cech tworzywa
konstrukcyjnego, te z kolei zależą od jakości surowców naturalnych. Projektant jest
dodatkowo uzależniony od możliwości bazy materiałowo-technologicznej.
Właściwy proces doboru cech obiektu powinien uwzględniać możliwie w pełnym zakresie
wszelkie zjawiska zachodzące w środowisku pracy projektowanego obiektu. Duże znaczenie
w tym procesie odgrywają np. zjawiska losowości stanów i cech. Wpływ na taki stan rzeczy
mają wyniki pomiarów, które nigdy nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o wielkość
mierzonej cechy. Innym ważnym czynnikiem jest np. zjawisko tarcia wynikające ze
współpracy z innym elementami. Nie należy również pomijać wpływu otoczenia:
atmosferycznego, chemicznego itp. Mają one wpływ między innymi na korozję. Bardzo
istotnym problemem w doborze cech jest kwestia poziomu przygotowania odbiorcy. Ważne
jest, czy cechy ważne dla przedstawiciela jednej grupy odbiorców są istotne dla
przedstawiciela innej grupy. Takich ważnych elementów jest w opisie projektowanego
obiektu bardzo wiele. Zestawienie całości problematyki związanej z cechami projektowanego
obiektu przedstawiono na rysunku

Struktura zew nętrzna Cechy projektowanego obiektu Struktura wewnętrzna

Cechy przedm iotów z

otoczenia obiektu oraz Cechy składników obiektu
w zajem ne relacje oraz wzajem ne relacje

Cechy procesu wytw arzania obiektu

C echy procesu dystrybucji Cechy surow ców i m ateriałów

konstrukcyjnych
Cechy procesu eksploatacji

Cechy procesu likw idacji

Rys. 0-A Problematyka cech w projektowaniu

Dzieląc cechy obiektu można podzielić je na następujące cztery grupy:
 • cechy konstrukcyjne
• cechy technologiczne
• cechy funkcjonalne - opisujące działanie obiektu
• cechy związane ze środowiskiem - opisujące współpracę obiektu z innymi obiektami

Cechy konstrukcyjne
Zgodnie z definicją konstrukcji [] jest ona układem struktur i innych stanów wytworu.
Wynika z tego, że definiowanie konstrukcji polega na wyznaczaniu tego układu. Układ stanu
wytworów określa się posługując się cechami konstrukcyjnymi. Stanowią one logiczną sumę
postaci konstrukcyjnej i układu wymiarów.
Jako cechy konstrukcyjne wyróżnia się:
• geometryczne cechy konstrukcyjne
• materiałowe cechy konstrukcyjne
• dynamiczne cechy konstrukcyjne
Geometryczne cechy konstrukcyjne
Geometryczne cechy konstrukcyjne wyznaczają rozkład struktury zewnętrznej wytworu.

Opisują one kształt, powiązania wzajemne poszczególnych elementów i zespołów a także

wymiary i ich tolerancje.

Na rysunku [] przedstawiono zapis postaci konstrukcyjnej prostopadłościanu. Taka forma

prezentacji nie jest jednak kompletna. Dla jednoznacznego opisu konstrukcji rysunek ten

należy uzupełnić odpowiednimi wymiarami. Wymiary stanowią ilościowy składnik

geometrycznych cech konstrukcyjnych. Układ wymiarów W jest funkcją zbioru wymiarów

{x,y,z}. Jeśli postać konstrukcyjną oznaczymy jako Π , cechę geometryczną jako Cg, to

możemy zapisać: Cg=Π∪ W

W praktyce projektowania konstrukcji nie stosuje się opisu wymiarów w postaci zbioru liczb.

Ze względu na ograniczenia wytwórcze i niemożliwość dokonania pomiarów nie obarczonego

błędem wymiary uzupełnia się tolerancją, z jaką dopuszcza się wykonanie opisywanej

konstrukcji. Można więc napisać, że układ wymiarów jest sumą zbiorów:

W=N∪Tx (x=a,b,c ...p,r,s,u)

przy czym:

N - wymiar nominalny;

Tx- tolerancja wraz z położeniem jej pola.

Przedstawione własności odnoszą się do makrostruktury zewnętrznej. Cechy geometryczne

opisują także mikrogeometrię powierzchni.

Jako przykład przypatrzmy się budowie powierzchni materiału poddanego obróbce

skrawaniem:

Utworzona w wyniku obróbki powierzchnia i związana z nią zewnętrzna warstwa materiału

mają odmienne właściwości od właściwości pozostałej masy (rdzenia) materiału, nie
poddanej działaniom sił, odkształceń i temperatury, jakie wywołane zostały w czasie obróbki.
Warstwa ta jest niejednorodna, a przy dokładniejszych badaniach można wydzielić w niej
kilka warstewek mniejszej grubości, o pewnych cechach charakterystycznych (rys. )
Warstwę 1 stanowi powłoka gazowa, złożoną z cząsteczek gazów (tlenu, azotu, pary wodnej
itp.) zaabsorbowanych z atmosfery otoczenia. Powłoka ta, w postaci bardzo cienkiej
warstewki, o grubości 0.2÷0.3 nm, tworzy się niezależnie od stopnia oczyszczenia i
odtłuszczenia powierzchni, jest ona właściwie warstwą graniczną pomiędzy atmosferą
otoczenia a powierzchnią przedmiotu obrabianego.
Warstwa powierzchniowa 2 składa się z cząstek pochodzenia obcego (cząstki materiału
ostrza, pyłu, cieczy smarująco-chłodzącej itp.), przemieszanych z wykruszonymi podczas
skrawania cząstkami materiału obrabianego. Grubość tej warstewki zależy od sposobu i
rodzaju obróbki. Wymiary jej wahają się od granicy 0.1·10-5 ÷ 0.3·10-4 mm.
Warstwa przypowierzchniowa 3 zawiera rozdrobnione i odkształcone w procesie skrawania
ziarna materiału rodzimego. Warstwa ta jest obszarem silnie umocnionym przez
odkształcenia plastyczne. Ma ona znacznie zwiększoną twardość w porównaniu z materiałem
rdzenia. Grubość tej warstwy, w zależności od sposobu i rodzaju obróbki, waha się w
granicach 0.5·10-2÷0.5 mm.
Warstwa podpowierzchniowa 4 jest granicznym obszarem zalegania naprężeń własnych
powstałych w procesie skrawania. Różni się budową od warstw poprzednich, w których
również skupione są naprężenia własne. Struktura warstwy podpowierzchniowej zbliżona jest
do struktury materiału rdzenia. Grubość tej warstwy może dochodzić nawet do kilku
milimetrów.
Warstwa 5 nie jest zmienionym pod względem budowy i właściwości rdzeniem materiału.
Stan nierówności powierzchni i właściwości warstwy wierzchniej nadane podczas skrawania
określają jakość powierzchni. Czynniki opisujące stan nierówności oraz określające warstwę
wierzchnią, związane z jakością powierzchni, przedstawiono schematycznie na rys.
 Jakość powierzchni

stan nierówności stan warstwy wierzchniej

falistość grubość

chropowatość struktura

przyleganie utwardzenie

kierunkowość naprężenia własne

skażenia wady

Rys. 0-B Czynniki określające jakość powierzchni

Czynnikami charakteryzującymi stan nierówności powierzchni są takie cechy geometryczne
jak: falistość, chropowatość, kierunkowość.
Każdą z cech określających stan warstwy wierzchniej, podobnie jak cechy określające stan
nierówności, można określić ilościowo, w danym przypadku: przyrostami i gradientami
utwardzenia i naprężeń własnych, wskaźnikami zmian kształtu i wymiarów ziarn, za pomocą
współczynników charakteryzujących nasilenie i rodzaj wad warstwy wierzchniej itp.
Jakość powierzchni ma bezpośredni wpływ na jej wartość użytkową, określoną zespołem
takich czynników, które wpływają na trwałość oraz prawidłowość współpracy obrobionej
powierzchni z powierzchnią innej części, ośrodkiem ciekłym lub gazowym, przy złożonych
normalnych warunkach eksploatacji. Można więc przyjąć, że w najogólniejszym przypadku
czynnikami decydującymi o wartości użytkowej powierzchni będą: odporność na wywierane
naciski, cierność, czyli zdolność do stawiania oporu podczas współpracy z inną powierzchnią
(np. sprzęgła cierne), odporność na zużycie, odporność na chemiczne działanie (korozję)
ośrodków ciekłych i gazowych.
Każdy z czynników określających jakość powierzchni wpływa, w mniejszym lub większym
stopniu, na wskaźniki określające wartość użytkową powierzchni. Zmniejszając falistość i
chropowatość powierzchni obrobionej zwiększamy przyleganie (nośność) powierzchni, w
efekcie wzrasta odporność na przenoszone naciski, odporność na zużycie, wytrzymałość
zmęczeniowa, odporność na korozję itp.
Powierzchnia jako wynik losowych procesów pełni istotną rolę w wyznaczaniu cech

geometrycznych konstrukcji. Związane to jest faktem, że elementy w czasie pracy

współpracują ze sobą w wyniku czego ich powierzchnia odkształca się. Właściwie

zaprojektowana konstrukcja powinna uwzględniać zmiany wymiarów i zapewnić zachowanie

dopuszczalnych tolerancji również w czasie eksploatacji konstrukcji.

Materiałowe cechy konstrukcyjne

Materiałowe cechy konstrukcyjne wyznaczają wewnętrzny rozkład struktury. Przy opisie tych

cech należy zwrócić uwagę na rozróżnienie cech wynikających ze struktury chemicznej,

struktury układu włókien, struktury metalograficznej (metale) czy struktury cząstek

chemicznych (tworzywa sztuczne). Wpływ na postać cech materiałowych mają takie zjawiska

jak proces metalurgiczny, obróbka cieplna, obróbka chemiczna itp. Informacja o postaci

konstrukcyjnej (stal konstrukcyjna 55) nie zawiera żadnych informacji o cechach ilościowych.

Konieczny jest więc jeszcze układ wymiarów. Stanowić go może zbiór liczb opisujących

takie cechy jak:

• ilościowe udziały składników chemicznych,

• parametry obróbki cieplnej,
• właściwości wytrzymałościowe,
• wymagania specjalne itp.
Na rysunku przedstawiono przykładowe rysunki odmian żeliwa. Identyfikacja materiału jest
tu możliwa tylko dla osób znających metalografię. Tak przedstawiona postać konstrukcyjna
tworzywa stanowi jego określenie jakościowe. Można bowiem na jego podstawie
wnioskować o pewnych właściwościach tworzywa. Pełny opis właściwości materiałowych
jest funkcją informacji o składzie chemicznym, obróbce cieplnej itp.
Rys. 0-C Postacie konstrukcyjne żeliwa: a-żeliwo szare, b-żeliwo ciągliwe, c-żeliwo
sferoidalne
•
Dynamiczne cechy konstrukcyjne
Cechy dynamiczne opisują stan naprężeń wewnętrznych maszyny, wywołany zadanymi

oddziaływaniami zewnętrznymi. Postać cechy wskazuje na układ sił wymaganych ze względu

na skuteczność działania maszyny i innych oddziaływań zewnętrznych.

W przypadku dynamicznych cech konstrukcyjnych postać dynamiczna jest funkcją przede

wszystkim postaci geometrycznej, a następnie funkcją sposobu wywołania obciążenia.

Wyznaczenie dynamicznej cechy konstrukcyjnej wymaga:

analizy skutków obciążenia roboczego

analizy wpływu struktury zewnętrznej układu a zwłaszcza postaci geometrycznej

przewidzenia sposobu montażu.

Układ wymiarów dynamicznej cechy konstrukcyjnej jest zwykle mało złożony, jednak należy

pamiętać, że należy wyznaczyć nie tylko wartość nominalną obciążenia ale i tolerancję.
Cechy technologiczne
(……………………………………….)

Viewing Technologies for Computer-Aided

Design Models

Preface...................................................................................................................v

Abstract................................................................................................................vii

1 Introduction....................................................................................................1

2 Background....................................................................................................2
2.1 Viewing Technology Capabilities............................................................2

3 Choosing a Viewing Technology..................................................................4

3.1 Requirements and Needs Analysis.........................................................4
3.2 Integration Issues...................................................................................4
3.3 Future.....................................................................................................5

4 Model Formats...............................................................................................6
4.1 Native CAD Formats...............................................................................7
4.2 Geometric Modeling Kernel Formats......................................................9
4.3 Exchange Specifications for CAD Data................................................11
4.4 Other File Formats Relative to the Exchange of Graphics Data...........12
4.5 Visualization Middleware......................................................................13

5 Commercial Product Information...............................................................15

6 Conclusion...................................................................................................22

References...........................................................................................................23
CMU/SEI-2003-TN-022 i ii CMU/SEI-2003-TN-022
List of Tables
Table 1: Commercial Product Information.................................................................16
CMU/SEI-2003-TN-022 iii iv CMU/SEI-2003-TN-022
Preface

This report was funded by the Technology Insertion Demonstration and Evaluation (TIDE) Program.
The TIDE Program was established to accelerate the diffusion and adoption of advanced software
technologies to help U.S. manufacturers. The mission of the program is to identify barriers to adoption
of software technology within the community of small manufacturing enterprises and to help that
community overcome those barriers.

One such barrier to adoption of tools supporting distributed, computer aided design (CAD)-model
review is a lack of understanding of the characteristics of these tools, the formats they support, and
other important considerations for a requirements review and product evaluation. CAD-model review
tools are attractive because they offer the possibility of expanding engineering data review and
collaboration to the extended enterprise.

However, finding the right tool is not usually a simple matter. There is a broad range of CAD-model
viewing tools on the market today with widely varying capabilities. Choosing an appropriate tool for a
given situation requires an understanding of the functionalities these tools provide and deployment-
specific requirements. This report addresses the identified barrier to adoption of distributed, CAD-
model review tools by documenting tool characteristics with brief explanations of the functionality
they provide, the various types of CAD-model formats, as well as issues to consider when performing
a needs analysis and comparative product evaluation1 with the intent of acquiring a CAD-model
viewing solution.

1 Any commercial product identified in this document is for the purpose of describing a
software environment. This identification does not imply any recommendation or
endorsement by the National Institute of Science and Technology, the Software
Engineering Institute, Carnegie Mellon University or the Technology Insertion
Demonstration and Evaluation Program.
CMU/SEI-2003-TN-022 v vi CMU/SEI-2003-TN-022
Abstract

This report provides information about technologies for viewing computer-aided design (CAD)
models. CAD model viewers are tools that allow engineers and other users to view CAD models from
distributed locations, often using lightweight viewing applications or standard Web browsers. The
report describes factors to consider when choosing a viewing technology, as well as popular CAD
model file formats that viewing technologies can import. Also provided is a sampling of commercial
off-the-shelf (COTS) products currently available for viewing CAD models; descriptive information
for each product, such as basic product functionality, purchase price, computer platform support, file
format support; and a related World Wide Web Universal Resource Locator.

CMU/SEI-2003-TN-022 vii viii CMU/SEI-2003-TN-022

1 Introduction
Tools for viewing computer-aided design (CAD) models hold great potential for small manufacturers.
These tools allow engineers and others involved in product development and review to view 3D
models from distributed locations, often using lightweight viewing applications or standard Web
browsers. Visualization solutions are also useful when multiple CAD systems are used throughout an
organization, because many viewers support multiple CAD formats. Viewers solve the problem of
such heterogeneity, allowing every authorized member in the organization to see designs from a
variety of formats without running full-function CAD systems. Some viewers can enable a design
review meeting over the Internet by allowing project members to view and analyze a model
concurrently while shifting control between members. Common functionality other than visualization
over the network includes mark-up, geometric measurement, extraction of inertial properties, and
generation of cut views.2

Visualization solutions are distinct from manipulation solutions. Manipulation solutions are typically
native CAD systems that support changing the CAD model, as opposed to only reviewing the model
or a representation of the model. Visualization solutions are typically much less costly, and faster and
simpler to use than native CAD systems for the purpose of supporting model review and analysis.

2 Any commercial product identified in this document is for the purpose of describing a
software environment. This identification does not imply any recommendation or
endorsement by the National Institute of Science and Technology, the Software
Engineering Institute, Carnegie Mellon University, or the Technology Insertion
Demonstration and Evaluation Program.
CMU/SEI-2003-TN-022 1
2 Background
There is a plethora of viewing technologies for CAD on the market today. These tools provide a broad
range of functionality from simple viewing of printer-formatted representations of CAD models to
advanced operations such as data management systems queries, simulation, animation, fly-through,
collision detection, and assembly analysis. Viewer tools often allow users to rotate, zoom, section-
view, measure, and mark up three dimensional (3D) models or assemblies. CAD system vendors
generally offer viewers that are restricted to the formats of the CAD models they offer. These viewers
are useful if there is only one CAD system being used in the extended enterprise. Independent viewers
cover a variety of file formats3 for two dimensional (2D) and 3D CAD and other documentation. Some
independent viewers support more than two hundred file formats.

Viewer tools typically provide good support for project review and verification activities, but may not
support active, co-design activities adequately. Collaborative design activities, as opposed to product
review, often require capabilities such as interaction with the CAD software to change the model
(rather than merely view it), version control with associated design rationale at different levels of
abstraction, and coordination provided by a workflow management system using a product realization
process manager. These capabilities are more extensive than most viewing technologies provide.

2.1 Viewing Technology Capabilities

This section provides a brief overview of the various capabilities that viewing technology may
provide:

• access control – mechanisms to restrict or grant access to specified model elements or files

• animation – a simulation of movement created by displaying a series of pictures or frames

• assembly analysis – computer-aided engineering (CAE) functions used to provide assessment of the
behavior of the design

• collision detection – CAE function used to detect interference issues

3 File format refers to a format for encoding information in a file. Different file formats
distinguish one type of file from another. The file format specifies first whether the file is a
binary or ASCII file, and second, how the information contained in the file is organized.
2 CMU/SEI-2003-TN-022
• conversion or translation – exports to a different file format. (Some data loss may occur depending
on the type of conversion.)
• cut view or cross-section – produces a cross-section view of an object
• data management system queries - provides access and view of product data, typically in context
with the visual model
• document management – mechanisms to organize various documents and files related to a product
or other entity
• edit – typically provides the ability to change appearance features of a drawing, such as line color
• extraction of inertial properties – extracts inertial properties, such as mass properties
• fly-through – provides real-time changes to the viewed area by creating the impression of moving
through the object space
• geometric measurement – measurement capabilities between geometric entities in the model
• mark-up – drawing and annotation feature (sometimes called “redlining,” however redlining is being
subsumed by mark-up capabilities)
• mirror – produces a mirror image of the object
• model comparison – compares revisions between two models and highlights the differences
• pan – changes the viewed area while maintaining a fixed perspective for the viewer
• plot – produces an image by drawing lines, either on a display screen or on paper
• print – creates text or illustrations on paper via a printer
• publish – exports formats of views in Web and other publishing formats
• rotate – changes the perspective of the view of an object
• scale – changes the size of an object while maintaining its shape
• section-view – creates sections of an assembly to view separately
• simulation – the process of imitating a real phenomenon with a set of mathematical formulas
• viewing – presentation of a computer-generated, graphical image
• zoom – enlarges the view of an object, enabling the user to see more detail
CMU/SEI-2003-TN-022 3
3 Choosing a Viewing Technology
3.1 Requirements and Needs Analysis
When choosing a viewing/visualization technology, a company must first determine its needs, and
then the ability of each candidate application to meet those needs. The most important issues are what
CAD formats need to be supported and who will use the technology. Relative to this latter issue,
engineers need specific capabilities that are often found in more advanced features of visualization
tools, whereas others may need an easy-to-use, viewing tool. Requirements-gathering efforts should
also include creating a list of database and process applications that will need to be accessed from the
viewing/visualization technology. Questions that should be addressed during a requirements gathering
effort include

• What CAD formats must be viewed?

• Who needs to view the CAD models?

• What capabilities are required? (See list in previous section.)

• What types of computers will the software run on?

• What is the file size of a typical CAD model to be viewed?

• Does sufficient communication capacity to move the CAD data exist?

• As the viewing technology becomes more valuable to the organization, can it be (easily) integrated
with other IT systems? Do the relevant technologies have open Application Program Interfaces
(APIs)?

• What are the viewing management requirements, such as confidentiality and access control during
design review?

• Are customizable interfaces required or anticipated?

3.2 Integration Issues

As mentioned in the previous section, when choosing a viewing technology, it is important to realize
that the functionality the viewing technology affords may become embedded in and change various
business processes. Therefore, attention should be given to these candidate business processes and
viewing technologies with future integration issues in mind. For instance, do all the existing and
candidate technologies involved have open APIs? Changing business processes call for the review of
the ability of legacy and candidate systems to meet new needs.

4 CMU/SEI-2003-TN-022
3.3 Future
In the current state, many existing and evolving technologies meet niche market needs. This state is
unlikely to change in the near future, as CAD system vendors strive to support their proprietary
models, and generic, computer-graphics technologies are evolving at a rapid pace. In this changing
marketplace, users of these technologies should identify their current and future needs and strive to
find solutions that meet those needs, with the expectation of periodically repeating this needs analysis.

CMU/SEI-2003-TN-022 5
4 Model Formats
CAD models are stored in many different formats. The main reason there are different model formats
is that different CAD systems have their own, often proprietary, model formats. These formats are
typically rich in information beyond the model’s geometry data, including such information as design
intent, design history, and constraint information. Examples of these so-called “native” CAD formats
include CATIA, Pro-Engineer, and I-DEAS.

Additionally, some formats have evolved, been developed, or been co-opted as exchange formats
between various CAD systems and other applications. These formats do not contain all the
information that native formats contain, however, they have the desirable property of conveying a
representation of the CAD data to other applications. Examples include

• Three-dimensional solid shape data exchange with a kernel-based data format, which is often
supported and used between CAD products that utilize the same modeling kernel

• Neutral (non-proprietary) specifications for shape and product data exchange such as IGES4 and
STEP5

• Computer graphics technology that is used to view three-dimensional images, including 3-D
representations of CAD data, such as 3D Studio

In response to the urgent need of solving parametric CAD data interchange problems, many services
and translators have sprung up providing exchange of product data including feature, history and
constraint information, with proprietary technologies. Although translation solutions are an important
option for exchanging product data between CAD and other engineering and business systems, they
are only pertinent to this discussion of viewing technologies when a viewer is not available for a
particular CAD format. Fortunately, this is not the typical case, as viewing technology vendors have
embraced an array of model formats. And, as noted above, some viewing solutions support more than
200 formats.6

4 IGES is the acronym for Initial Graphics Exchange Specification. See the section on
Exchange Specifications for further information.
5 STEP is the acronym for STandard for the Exchange of Product model data. See the section

on Exchange Specifications for further information.

6 Although some products claim to support a large number of formats, often these supported

formats are not CAD model formats, but are other document formats. These include
CompuServe Graphics Exchange Format (GIF), Encapsulated PostScript (EPS), MacPaint
(MACPNT), Microsoft Windows 3.1 Icon (ICO), and Microsoft Windows Bitmap (BMP).
Care should be exercised to identify requirements and application capabilities.
6 CMU/SEI-2003-TN-022
Additionally, most CAD system vendors provide a free viewing solution for their model formats.

4.1 Native CAD Formats

This section lists popular native CAD systems. The company name is given parenthetically after the
product name. Some of these systems support additional capabilities, such Computer-Aided
Manufacturing (CAM) and CAE. These capabilities are identified in the “System type” item for each
product; however, it should be noted that some systems have additional modules that can perform
these functions and that system packaging is subject to change. Additionally, it is often helpful to
know what type of modeling kernel is used by a CAD system, as this characteristic often has
implications for the format in which the native model is stored, and hence, can be viewed. This
information is given in the “Kernel” item for each product. A proprietary kernel typically writes a
proprietary CAD model file format. Each system has one or more file formats—designated in the “File
extension” item for each product. It should be noted that while most CAD systems can export model
representations in other formats, the native format file extensions are listed in this document. Other
file formats are given in subsequent sections.

• AutoCAD Inventor (Autodesk) http://www.autodesk.com/

System type: CAD

Brief description: A suite of components that do 2D and 3D design for the manufacturing industry.
The suite includes Autodesk® Mechanical Desktop® for 2D design and Autodesk Inventor™
for 3D design.
Kernel: proprietary
File extension: .ipt, .iam, .idw, .dwf
• AutoCAD Mechanical (Autodesk) http://www.autodesk.com/
System type: CAD
Brief description: The AutoCAD solution for 2D mechanical design and engineering.
Kernel: proprietary
File extension: .dwg
• CADDS 5 (PTC) http://www.ptc.com/products/cadds/index.htm
System type: CAD/CAM
Brief description: CADDS 5 is a CAD/CAM suite that is based on a hybrid, concurrent
engineering architecture, allowing large groups of engineers to simultaneously design, validate
and machine the same product assembly.
Kernel: PTC hybrid kernel (proprietary)
File extension: (file extension not available—commonly referred to as ‘CADDS 5’ files)
• CATIA (Dassault Systemes) http://www.catia.com/
System type: CAD/CAM/CAE
 Brief description: CATIA is a family of CAD/CAM/CAE software solutions for product life-cycle
management developed by Dassault Systemes and marketed, distributed and supported by
IBM. There are many compatible modules in the CATIA family to
CMU/SEI-2003-TN-022 7
meet various computer-aided design, manufacturing and engineering goals including data
management for digital product definition and simulation.
Kernel: proprietary
File extension: model, export
• ICEM DDN (PTC) http://www.ptc.com/products/cadds/index.htm
System type: CAD/CAM
Brief description: ICEM DDN is a 3D CAD/CAM system for a large range of applications, from
2D design and drafting to complex surface and solid modeling. DDN stands for Design
Drafting Numerical control.
Kernel: proprietary, based on ACIS
File extension: (file extension not available—commonly referred to as ‘ICEM DDN’ files)
• I-DEAS (EDS) http://www.eds.com/products/plm/ideas/
System type: CAD/CAM/CAE
Main use: Applications using master product models to enhance innovation
Brief description: I-DEAS, part of the Unigraphics suite, is a CAD/CAM/CAE solution. This
product purports to support the facilities to develop digital master product models, with the
assumption that this concept will better support understanding products from a
“manufacturability” standpoint during the early design stage.
Kernel: proprietary
File extension: .mca, .idi, .idz
• IronCAD (Ironcad) http://www.ironcad.com/
System type: CAD
Brief description: Solid modeling software for mechanical designers and engineers. IronCAD
provides an alternative to history-based, parametric systems, utilizing a drag and drop 3D
environment with Direct Face Modeling that provides design flexibility with the ability to
generate fully associative manufacturing drawings.
Kernel: proprietary
File extension: .ics, .icd, .icc
• MicroStation (Bentley) http://www2.bentley.com/products/default.cfm
System type: CAD
Brief description: MicroStation is the foundation of Bentley's CAD solutions. Discipline-specific
applications are available for civil engineering, transportation, process plants, discrete
manufacturing facilities, utilities, and telecommunication networks.
Kernel: proprietary
File extension: .dgn, .cel, .svf
• Pro-Engineer (PTC) http://www.ptc.com/
System type: CAD/CAM
Brief description: A 3D product development solution, spanning the entire product development
process, from creative concept through detailed product definition to serviceability.
Kernel: Pro-Engineer (proprietary)
File extension: .prt, .asm, .frm, .drw
8 CMU/SEI-2003-TN-022
• Solid Edge (EDS) http://www.solid-edge.com/
System type: CAD
Brief description: Solid Edge is a 3D CAD system for mechanical design. Associated tools are
available for the machinery design and sheet metal industries.
Kernel: Parasolid7
File extension: .dft, .par, .asm
• SolidWorks (subsidiary of Dassault Systemes) http://www.solidworks.com/
System type: CAD/CAE
 Brief description: SolidWorks offers solid modeling and 2D drawing capabilities, as well as Web
publishing, animation tools, and photorealistic image generation.
Kernel: Parasolid8
File extension: .sldprt, .sldasm
• Unigraphics (EDS) http://www.eds.com/
System type: CAD/CAM/CAE
Brief description: Unigraphics is used by manufacturers to perform conceptual, industrial and
detailed mechanical design along with engineering simulation and digital manufacturing.
Kernel: Parasolid7
File extension: .prt
4.2 Geometric Modeling Kernel Formats
A geometric modeling kernel lies at the heart of every commercially available 3D modeling
application. A kernel is the library of core mathematical functions that the CAD system uses to define
and store 3D shapes in response to users' commands. The kernel processes the commands, stores the
results, and submits the output for display. There are basically three types of licensing arrangements
for geometric modeling kernels: licensed, proprietary, and open source. Licensed geometric modeling
kernels are developed and maintained by one company and then licensed to other companies for use in
their CAD applications. Proprietary geometric modeling kernels are developed and maintained by a
CAD application developer for use solely within its application. Open source geometric modeling
kernels are similar to licensed kernels. They are developed and maintained by one company and then
licensed to other companies for use in CAD applications.

• ACIS (Spatial, a subsidiary of Dassault Systemes)

http://www.spatial.com/products/3D/modeling/ACIS.html?LV3=Y

System type: Licensed geometric-modeling kernel

®
Brief description: ACIS , is the de facto 3D solid modeling foundation for a variety of 3D
products7, including CAD/CAM/CAE, animation, and shipbuilding. ACIS was the initial
offering in 3D-modeling component technology. Newer versions of ACIS bundle components
to give software developers various types of functionality from which to build applications,
such as blending, local operations, precise hidden line,
7 Information on Parasolid is available at http://www.wave-report.com
CMU/SEI-2003-TN-022 9
shelling, space warping, advanced surfacing, cellular topology, and a visualization manager.
File extension: .sat, .sab
• Open CASCADE (Matra Datavision) http://www.opencascade.com/
System type: Open source geometric-modeling kernel
Brief description: Open CASCADE is a set of reusable C++ libraries and development tools for
the development of 3D modeling applications. The majority of Open Cascade is available as
open source. This means that the source code is publicly available for software developers to
use and modify. Some specialty components are available for purchase.
File extension: .brep
• Parasolid (EDS) http://www.eds.com/products/plm/parasolid/
System type: Licensed geometric-modeling kernel
Brief description: Originally designed for high-end, mechanical CAD applications, Parasolid is
now used in a wide diversity of mid-range systems. Parasolid is currently the fastest growing
modeler available for license by MCAD developers, according to its developer, UGS (now
EDS). Parasolid provides technology for solid modeling, generalized cellular modeling, and
integrated free-form surface and sheet modeling.
File extension: .x_t, .x_b
• SMLib (Solid Modeling Solutions) http://www.smlib.com/
System type: Open source geometric-modeling kernel
Brief description: SMLib is a set of Non-Uniform Rational B-Splines (NURBS) -based geometry
and topology libraries that are used by more than 200 companies and universities. With
 integrated, nonmanifold-topology capability, SMLib includes a set of NURBS curve and
surface modeling functions as well as code for object-to-object distance measurements and ray
firing.
File extension: .iwp, .iwb, .pbp
• Thinkdesign (think3, Inc.) www.think3.com
System type: Proprietary geometric-modeling kernel
Brief description: A shape-based, single-environment kernel. The architecture gives designers
parametric solids, advanced surfacing, wire frame, and 2D drafting in a single CAD system.
The nonmanifold topology of the thinkdesign kernel provides the ability to mix surfaces and
solids, import and use imperfect 3D geometry, integrate 2D drawings into the 3D database; it
also provides diagnostic information in the event a solid modeling operation cannot be
completed. The kernel can also assign variable tolerances to different geometric entities.
File extension: .e3, .e2
• VX Overdrive (Varimetrix Corp.) www.varimetrix.com
System type: Proprietary geometric-modeling kernel format
Brief description: VX Overdrive is an engine that provides 3D, hybrid-modeling capabilities and
enterprise-level tools. VX Overdrive is a hybrid system that combines features of solid and
free-form surface modeling. The system supports functions such as concurrent engineering,
object versioning, history control, filleting/blending, undo/redo, and in-context modeling of
assemblies.
File extension: .vx
10 CMU/SEI-2003-TN-022
4.3 Exchange Specifications for CAD Data
Exchange specifications are neutral (non-proprietary) specifications for shape and product data
exchange. Relevant specifications include the following:

• IGES – American National Standards Institute (ANSI) Y14.26M

System type: exchange specification

Brief description: Initial Graphics Exchange Specification (IGES) is a specification enabling the
transfer of two- and three-dimensional drawing data, in a fixed-file format, in an electronic
form. Although IGES serves its purpose of exchanging CAD data between different CAD
systems, limitations of the standard include lack of upward compatibility due to the fixed file
format, and most importantly, the restriction of information exchange to shape-related data
only, rather than covering complete product data. Implementation problems include inability
to handle large file sizes and long processing times. Despite these limitations, IGES is
supported by most CAD products and is widely used for CAD data exchange [Bertoline 02].
File extension: .iges, .igs
• SET – Standard d’Echange et de Transfert
System type: exchange specification
Brief description: SET was designed to address the difficulties in using IGES. The initial drivers
for the effort were the automotive and aerospace industries. SET version 1.1 was contributed
toward the STEP standardization activity [Goldstein 98] (see below).
File extension: .set
• STEP AP203
System type: exchange specification
Brief description: STEP (STandard for the Exchange of Product model data) is a set of standards
for complete product data definition and exchange under the international standard ISO
10303. STEP specifications are realized as application protocols (APs). STEP AP203—
Configuration Controlled Design—supports the transfer of 3D CAD models, specifically
advanced boundary-representation (b-rep) solids, basic wireframe, assembly information, and
configuration management data-—such as product I.D., version, and description. STEP uses
an ASCII-based file serialization format (STEP part 21) that is human readable. STEP AP203
is widely implemented. Almost all major CAD systems will accept this format [Jones 00].
File extension: .stp, .step
 • STEP AP214 – ISO 10303-214
System type: exchange specification
Brief description: STEP (STandard for the Exchange of Product model data) is a set of standards
for complete product data definition and exchange under the international standard ISO
10303. STEP specifications are realized as application protocols (APs). STEP AP214—Core
Data for Automotive Mechanical Design Processes—supports the transfer of geometry data as
well as design features, tolerances, 2D drawings and the STEP product data management
schema. AP203 and AP214 geometry are essentially identical.
File extension: .stp, .step
CMU/SEI-2003-TN-022 11
• VDAFS – VDA Surface Data Interface format
System type: exchange specification
Brief description: VDAFS is used by the German Motor Manufacturers Association (VDA) to
exchange 3D CAD model data. VDAFS was published as a German national standard in 1986.
A number of automotive manufacturers and suppliers throughout Europe use the standard to
exchange surface data used in the design of automotive tooling and components such as body
parts, injection molded parts, seats, panels, and so on.
File extension: .vda
4.4 Other File Formats Relative to the Exchange of Graphics Data
• BMP (Bit Map)
System type: graphics file format
Main use: Bit-mapped or raster graphics file format for the Windows environment.
Brief description: The standard bit-mapped graphics format used in the Windows environment. Bit
maps are representations of graphics images, consisting of rows and columns of dots, of a
graphics image in computer memory. The value of each dot (whether it is filled in or not) is
stored in one or more bits of data. For simple monochrome images, one bit is sufficient to
represent each dot, but for colors and shades of gray, each dot requires more than one bit of
data. The more bits used to represent a dot, the more colors and shades of gray that can be
represented. Bit-mapped graphics are also referred to as “raster graphics.”
File extension: .bmp
• GIF (Graphics Interchange Format)
System type: graphics file format
Main use: scanned photos, World Wide Web graphics
Brief description: a bit-mapped graphics file format used by the World Wide Web, CompuServe
and many Bulletin Board Systems. GIF supports color and various resolutions. It also includes
data compression, making it especially effective for scanned photos.
File extension: .gif
• HPGL (Hewlett-Packard Graphics Language)
System type: page description language
Main use: printers and plotters
Brief description: a set of commands for controlling plotters and printers. HPGL is part of
Hewlett-Packard's PCL Level 5 page description language. PCL stands for Printer Control
Language, the page description language (PDL) developed by Hewlett Packard and used in
many of their laser and ink-jet printers.
File extension: .hgl, .hpg, .plt, .prn
12 CMU/SEI-2003-TN-022
• JPEG (Joint Photographic Experts Group)
System type: graphics file format
Main use: color photos
Brief description: JPEG is a lossy compression8 technique and file format for color images.
Although the technique can reduce files sizes to about 5% of their normal size, some detail is
lost in the compression.
File extension: .jpg, .jpeg
• STL (stereolithography)
System type: file format
 Main use: 3D printers and rapid prototyping machines
Brief description: The STL file format is commonly used on most 3D printers and rapid
prototyping machines. It can be exported from many CAD packages.
File extension: .stl
• TIFF (Tagged Image File Format)
System type: graphics file format
Main use: high-resolution graphics
Brief description: TIFF is one of the most widely supported file formats for storing bit-mapped
images. TIFF graphics can be any resolution, and they can be black and white, gray-scaled, or
color.
File extension: .tif, .tiff
• VRML (Virtual Reality Modeling Language) http://www.w3.org/MarkUp/VRML/
System type: modeling language
Main use: create “virtual worlds” accessible via the World Wide Web
Brief description: VRML allows creation of “virtual worlds" networked via the Internet and
hyperlinked with the World Wide Web. Aspects of virtual world display, interaction and
internetworking can be specified using VRML without being dependent on special gear like
head-mounted devices (HMD). It is the intention of its designers to develop VRML as the
standard language for interactive simulation within the World Wide Web.
File extension: .wrl
4.5 Visualization Middleware
Computer graphics tool sets have been developed for assisting computer programmers in displaying
images in end-user applications. This type of tool set is categorized as “middleware” in the computer
industry. Some of these tool sets have been used for developing applications for displaying CAD
models. Examples of these technologies include

• EON Studio (EON Reality) http://www.eonreality.com/

Brief description: EON Studio is a graphical-user interface (GUI) based tool for developing real-
time 3D multimedia applications focused on E-commerce/marketing, E-learning/training and
Architecture. The development process includes importing different 3D objects, usually
originating from different modeling tools such as 3D Studio or Lightscape, or from different
CAD systems such as ArchiCAD, ProE, or
8 Lossy compression is a data compression technique in which some amount of data is lost.
This type of compression technology attempts to eliminate redundant or unnecessary
information.
CMU/SEI-2003-TN-022 13
CATIA. Once imported, behaviors can be associated with the models through EON's graphical
programming interface, scripting or compiled C++ code. Simulations can also be integrated in
other tools, such as Powerpoint, Word, Macromedia Authorware, Director, Shockwave, and
Visual Basic.
• Immersive Design's IPA (Interactive Product Animator) http://www.immdesign.com/
Brief description: IPA is the communication tool for Pro/ENGINEER, Unigraphics, I-DEAS,
SolidWorks, and Solid Edge, that provides product information across an enterprise in the
form of highly visual full motion animations. The animations are compatible with Microsoft
applications, and can be embedded in documents, presentations, and Hyper-Text Mark-up
Language (HTML) pages.
• Autodesk VIZ (Autodesk) http://usa.autodesk.com/adsk/
9
Brief description: With its technological roots in 3ds max,™ Autodesk VIZ (formerly 3D Studio
VIZ) provides tools for digital creation and output. Combined with the latest global
illumination rendering capabilities, these tools provide a rendering for rich images that help
predict what a design will look like under various lighting conditions.
9 More information on 3ds max is available at http://www.3dmax.com/
14 CMU/SEI-2003-TN-022
 5 Commercial Product Information
The following table provides overview information for available, circa the date of this research,10
COTS viewing technologies supporting multiple formats or formats that can be exported from a
variety of CAD systems such as ACIS or stereolithography files. Information for each product
includes product name, company name, price, computer platform support, supported files, contact
information, URL for accessing additional information, and additional comments that typically
describe the main product features. Any commercial product identified in this document is for the
purpose of describing a software environment. This identification does not imply any recommendation
or endorsement by the National Institute of Science and Technology, the Software Institute, Carnegie
Mellon University or the Transition Insertion Demonstration Evaluation (TIDE) Program.

Editor’s note—The use of non-native viewer technology carries some risk that the view as rendered
will vary from the native products rendering of the model. Relying upon these views must be done
with appropriate situational awareness. That is, will the sourcing or using organization accept the
consequences of non-native viewer misinterpretation of a model?

The ever-evolving state of the native packages also implies that the non-native viewers must lag this
evolution, creating vulnerability that the native packages evolution will make obsolete the non-native
packages’ capabilities. Process considerations should be made for this situation; for example, if the
reviewers’ tool (CADviewer) differs from the designer’s tool, perhaps a validation of the
CADviewer’s rendering should be done by the design team before it is released to the reviewer
community.

10 It should be noted that information in this section is current circa March 2002. The reader
should be aware that this information is time sensitive and that changes in product
offerings and pricing occurs over time.
CMU/SEI-2003-TN-022 15

Table 1: Commercial Product Information 16 CMU/SEI-2003-TN-022

Product Name Price Platform support Supported file Contact Comments
Company Name Info formats information
Web site (1 seat)
3D-Tool 76.69 EUR Windows Pro/ENGINEER Email: Provides edit
Ingo Wulf 95/98/NT/2000 SLP or STL i.Wulf@3D- (change colors),
http://www.3d- Tool.de move, rotate,
tool.de/ scale, and print
capabilities.

3Dview <$500 for base Windows Base system: Tel: +1-415-421- Provides viewing,
Actify system; 95/98/NT/2000 IGES, VDA-FS, 1840 measurement,
http://www.actify. additional AutoCAD/Mecha Email: multimedia mark-
com/ components nical Desktop Sales@actify.co up, cross-
available for files (.DWG, m sectioning,
selected CAD .DXF, .DWF, and dimensioning,
model formats .SAT), STL, mass properties,
HPGL, ISO G- and export of
Code, VRML, images for
RAW, 3DStudio, documents.
and Actify's .3D. SpinFire is the
Optional free Web plug-in
importers: from Actify for
http://www.actify. 3DView
com/v2/products visualizations.
/
3dview/formats.h
tm
including: CATIA,
PRO/E,
SolidWorks, UG,
Solid Edge,
 SDRC, AutoDesk
Inventor,
Parasolid, STEP

® free Windows .sat (ACIS), Tel: +1-303-544- A stand-alone

ACIS Open
Viewer Microsoft® Office 2900 or 1-800- viewer.
Spatial applications 767-5710 (U.S.A.
http://www.spatia only)
l.com/products/vi Email:
sualization/Comp Info@spatial.com
onents/viewer.h
tm?LV3=Y
AutoVue $395, DOS, Windows See Tel: 1-800-361- Supports 2D
Cimmetry w/optional mark- 3.1, for downloads/produ 1904 Email: CAD formats;
Systems, Inc. up capability Workgroups, 95, ct selection sales@cimmetry. available in thick
http://www.cimm $595. 98 NT, 2000, guide: com and thin clients;
etry. JAVA and UNIX http://www.cimm multiple
com/cimweb.nsf etry.com/cimweb languages;
.nsf regular and
professional
versions provide
viewing capability
but differ in mark-
up capabilities.

AutoVue $995, w/optional Windows 3.1, 95, See Tel: 1-800-361- Supports 3D
SolidModel mark-up 98, NT, 2000, XP downloads/produ 1904 Email: CAD formats;
Cimmetry capability: ct selection sales@cimmetry. regular and
Systems, Inc. $1495. guide: com professional
http://www.cimm http://www.cimm versions provide
etry. etry.com/cimweb viewing but differ
com/cimweb.nsf .nsf in mark-up
capabilities.

Product Name Company Name Web site Price Info (1 seat) Platform support Supported file formats
Contact information Comments
CADViewer >$1k For use with DWF, SVF; Tel: +1-206-910- Java-based, 4
Tailor Made Web servers, Enterprise 5674 license
Software, Ltd. e.g., Internet version supports: Email: sales@ arrangements
http://www.cadvi Explorer and DWG, DXF, tailormade.com available.
ewer. com Netscape HPGL,
PostScript and
PDF
CtrlView $30 Windows http://www.ctrlvie Email: Provides viewing
Alexandre 95/98/Me/NT/200 w. amatveev@ and converter
Matveev 0 com/input.html CtrlView.com capabilities.
http://www.ctrlvie including TIFF,
w.com/index.html HP-GL, HP-
GL/2, Autodesk
3D Studio (3DS),
Stereolithograph
y (STL), VRML
(WRL)
DesignGateway 1 CAD module: Windows Reads solid Tel: 800-800- Integration with
SofTech ~$800 NT/2000/98 model files from 3702 or +1-978- CADRA (2D
http://www. CATIA, 640-6222 Email: drafting) and MS
designgateway.n SolidWorks, marketing@ Office products.
et/ Pro/ENGINEER, softech.com Provides viewing
SDRC I-DEAS, and document
Unigraphics, and management
thinkdesign capabilities.

DIVISION Base: $2000, Unix, Windows DWG, IGES, Tel: 888-782- Base product
Product View Realizer option: PRO/E, CADDS, 3776; capabilities: view,
PTC $4995. + annual CATIA, I-DEAS, List of contacts: mark-up,
http://www.ptc.co maint. UG, Solidworks, http://www.ptc.co calculate mass
m STL, VRML, etc. m properties, create
/products/windchi List: /company/contac rendered images,
ll/ http://www.ptc.co ts /index.htm rotate, fly-
m/products/divisi through, and
on/productview_ create sections
2d3d_formats.pd through an
f assembly.
Realizer option
capabilities:
clash detection
analysis, create
animations and
export MPEG
movies.

DraftView for $425-$625 MS-Windows, Native CADDS Tel: +1-812-427- Provides view,
CADDS Solaris and HP- 4X and CADDS 2572 print, and mark-
Draftware UX 5, CGM, DWG, Email: up capabilities;
Developers, Inc. DXF, GIF, Info@draftware.c views model
http://www.draftw HPGL, JPG and om directly from the
are. TIFF CAD database.
com/dvhome.htm

CMU/SEI-2003-TN-022 17 Product Name Company Name Web site Price Info (1 seat) Platform support
Supported file formats Contact information Comments 18 CMU/SEI-2003-TN-022
DraftView for $425-$625 Microsoft Native Personal Tel: +1-812-427- Provides view,
Personal Windows, DOS Designer® and 2572 print, and mark-
Designer and SPARC microDRAFT®, Email: up capabilities;
Draftware CGM, DWG, Info@draftware.c views model
Developers, Inc. DXF, GIF, om directly from the
http://www.draftw HPGL, JPG and CAD database.
are. TIFF
com/dvhome.htm
FastLook Plus $345 All Windows >200 formats, Tel: +1-407-672- Provides viewing,
Kamel Software platforms including: 0202 Email: mark-up, and
http://www. AutoCAD, Sales@kamelsof plotting
kamelsoftware.c Inventor, t.com capabilities.
om /fastlook SolidWorks, Provides network
/overview.htm MicroStation, administration for
Cadkey, ME access control
10/30, DXF, and has open
HPGL, TIFF, APIs available.
Cals G4.
http://www.
kamelsoftware.c
om /fastlook
/list.htm
ForReview™ $299 + Windows 95, 98, >150 formats, Tel: +1-714-974- Provides view,
Allegria Software (annual maint. NT, Unix including: 2500 mark-up,
http://www.allegri 18%) AutoCAD, HPGL, Email: compare, and
a.com/products/f MicroStation, jgray@web4inc.c print capabilities.
orreview.htm IGES, om
SolidEdge,
Unigraphics.
http://www.allegri
a.
com/products
/forreview-file-
format-
support.htm
Imagenation® View module: Win9x/NT >150 formats, Tel: +1-330-758- Thick client. View
Spicer Corp. $395; View + 4.0/2000/ME including CAD 1112 module provides
http://www.spicer mark-up module: http://www.spicer Email: view capability.
.com $695. . info@spicer.com Optional module
/Product_web com/Product_we provides mark-
/ImageaX/Image b /imagenation up, scan, and
aX-Overview.htm /imagenation_vie edit capabilities.
w .htm

InViso $49 Windows NT 4.0 DWG/DXF/DWF, Tel: +1-602- 971- Provides view
Informative or Windows SolidEdge, 6061 Email: and print
Graphics 95/98 SolidWorks, info@infograph.c capabilities.
http://www.infogr ME10, HPGL, om Myriad is the full
aph. CGM, DGN, function version.
com/products TIFF, and CALS
/dwgviewer/ http://www.infogr
aph.com/product
s /inViso
/inVisoReadme.h
tm
Myriad $195 Windows NT, 95, >150 formats, Tel: 800-398- Provides view,
Informative (PDF, CATIA, 98, 2000 including: Pro/E, 7005 print/plot,
Graphics PRO/E extra) CATIA, Solid Email: publish, mark-up,
http://www.infogr Edge, Solid Sales@infograph cross-sections,
aph. Works. .com measurement,
com/products http://www.infogr and comparison
/productsmyriad. aph.com/product capabilities.
htm s /Myriad
/MyriadFormats.
htm

Product Name Company Name Web site Price Info (1 seat) Platform support Supported file formats
Contact information Comments
Normica View & $195 (View) Windows 98/XP HP-GL/2 Email: View product:
V2000 $395 (V2000) and Windows Info_us@it- View and print
IT Base NT/2000/XP base.com drawings.
http://www.it- V2000 product:
base.com View, edit, print
drawings.

OneView $525 Windows (.asc, .dwg, .mdf, Tel: +1-513- 554- Provides view,
Professional 95/98/NT SDRC .idi), Solid Edge 6580 mark-up, and 3D
CAD Centric (.prt, .asm), STL, Email: PMI support
http://www.cadce TIFF, HPGL info@cadcentric. capabilities.
ntric. com/ com Integration
options available.

SolidView Lite – free Windows 95, 98, http://www.solidvi Tel: +1-661- 257- Lite version is a
Solid Concepts, SolidView - $99 ME, NT, 2000 ew.com/compare 9300 reader for the
Inc. and XP, without .html#3dformats Email: proprietary
http://www.solidvi hardware Webmaster@soli exchange format
ew. com/ acceleration dconcepts.com (SFX).
SolidView
provides view
and
measurement
capabilities.
SolidView/Pro $495 Windows 95, 98, http://www.solidvi Tel: +1-661- 257- Provides view,
Solid Concepts, (optional ME, NT, 2000 ew.com/compare 9300 publishing,
Inc. importers: $295- and XP, without .html#3dformats Email: translation, scale,
http://www.solidvi $495 each) hardware Webmaster@ rotate, mirror,
ew. com/ acceleration solidconcepts.co measurement,
m cross-section,
and access
control
capabilities.

STL-Viewer free Windows (.stl) Tel: +1- 413- 235- Provides view
Floating Point Stereolithograph Email: 7988 and print
Solutions y capabilities.
http://www.fpsols Info@fpsols.com
.com
/stl_viewer.html

CMU/SEI-2003-TN-022 19 Product Name Company Name Web site Price Info (1 seat) Platform support
Supported file formats Contact information Comments
ST-Viewer $290 Windows NT tested with ST- Tel: +1-518- 687- Supports the
STEP Tools, Inc. 4.0/2000 or Viewer: ACIS, 2848 following APs:
http://www.stepto Windows 98/95 Alias Wavefront, Email: AP 203, AP 209,
ols. Systems CADKEY, info@steptools. AP 214, AP 224,
com/products/stvi AUTOCAD, CATIA, com AP 227, AP 210.
ewer/ CoCreate, Provides view
Microstation, and mark-up
Parasolid, capabilities.
Patran, Additionally,
Pro/ENGINEER, displays and
SDRC I-DEAS, relate product
SolidEdge, identification
SolidWorks, information,
IronCAD, assembly
UNIGRAPHICS structure
information, and
3D geometry
information.
Trix $139 Windows XP, DWG, DXF, PLT Tel: 800-326- Provides view,
DrawingCenter 2000, NT 4.x, ME (HPGL), C4, 4443 mark-up,
2000 and 95/98 CALS, TIF, BMP, Email: measurement,
Trix Systems etc. info@trixsystems and print
http://www.trixsys .com capabilities.
tems.com/dcente
r.html
ViewCafe 10 concurrent Win9x/NT >150 formats, Tel: +1-330- 758- Provides Web-
Spicer Corp. seats + Web 4.0/2000/ME/XP including CAD 1112 based view and
http://www.spicer server http://www.spicer Email: mark-up
.com/Product_we component: . info@spicer.com capabilities.
b/ImageaX/Imag $3995. com/Product_we
eaX- b /ViewCafe
Overview.htm /java_supported
file formats.htm
ViewCompanion $45 (regular) Windows HPGL and Tel: 877-353- Regular version
Software $59 (Pro) HPGL/2 7297 provides view
Companions E-mail: and print
http://www.softw sales@softwarec capabilities, as
arecompanions.c ompanions.com well as the ability
om to export other
/viewcomp.html formats. Pro
version provides
an additional
mark-up
capability.

Vis View $1030 1 floating Windows & Unix VRML 1.0 and Tel: 800-498- Provides 2D
Standard seat; STL; optional 5351 view,
EDS node-lock $500 support for I- measurement,
http://www.plm DEAS, mark-up,
solutions- Pro/ENGINEER, comparison, and
eds.com CATIA, CADDS 3D view
/products/ and Unigraphics; capabilities.
Separate neutral Additional
format options available.
translators for
IGES, STEP,
AutoCAD DXF.

20 CMU/SEI-2003-TN-022 Product Name Company Name Web site Price Info (1 seat) Platform support
Supported file formats Contact information Comments
Vis View $3000 1 floating Windows & Unix VRML 1.0 and Tel: 800-498- Includes Vis
Professional seat; STL; optional 5351 View Standard
EDS node-lock $1750 support for I- List of contacts: capabilities and
http://www.plm DEAS, http://www.eds.c provides 3D
solutions- Pro/ENGINEER, om advanced
eds.com CATIA, CADDS /products/plm/co viewing options,
/products/ and Unigraphics; ntact/ 3D measurement
Separate neutral and comparison
format capabilities.
translators for Additional
IGES, STEP, options available.
AutoCAD DXF.

WiseView Desktop $200- Windows 98, NT, CATIA, STL, Email: Provides view,
Samsung SDS 1300 2000 (desktop & DGN, IGES, wiseview_sales mark-up,
http://www. Client/server – thin client Solidworks, @ measurement,
samsungsdsa.co same $$ range w/server) Unigraphics, Pro- usa.samsung.co comparison, and
m E, many office m conversion
(Pro & Enterprise formats capabilities.
versions –
depends on
options
purchased)
WorkView3D 399 CHF (PC) Windows95/98/N VRML-2.0, Tel: (Switzerland)
DeltaConcept 399 CHF (linux) T, Unix Motif 3D Studio, STL, +4122/827.69.90 Provides a view
http://www. 499 CHF (Unix IGES, Email: graphic@ capability.
deltaconcept.ch Motif) SAT DeltaCconcept.c
h

CMU/SEI-2003-TN-022 21
6 Conclusion
Visualization solutions offer the possibility of expanding engineering data review and collaboration to
the extended enterprise. These tools allow product developers to view 3D models from different sites
or from throughout an organization when multiple CAD systems are used.

Currently, there are many existing and evolving technologies that meet niche market needs. This
situation is very fluid as new firms, new commercial arrangements, and new technologies and
capabilities continue to emerge. Users of these technologies, after assessing their current and future
needs, must seek solutions in the changing marketplace knowing that comparative product evaluations
are unlikely to be valid for more than a year. To facilitate that evaluation, this paper provides
guidelines that can be used by the community of smaller manufacturers facing such an evaluation task.

22 CMU/SEI-2003-TN-022
References

The URLs below are accurate as of September 2003.

[Bertoline 02] Bertoline, G. & Wiebe, E. Fundamentals of

Graphics Communications, 3rd Edition. New
York, NY: McGraw Hill, 2002.

[Goldstein 98] Goldstein, B.; Kemmerer, S.; & Parks, C. “A

Brief History of Early Product Data Exchange
Standards,” NISTIR 6221. Gaithersburg, MD:
National Institute of Standards and
Technologies, 1998.

[Jones 00] Jones, B. “STEP comes of age,” CAD

Systems Magazine (Jan. 2000)
<http://www.cadsystems.com/archive/0001f0
3.html> (2000).

CMU/SEI-2003-TN-022 23
Form Approved OMB No. 0704-
REPORT DOCUMENTATION PAGE 0188
Public reporting burden for this collection of information is estimated to average 1 hour per response, including the time for reviewing instructions,
searching existing data sources, gathering and maintaining the data needed, and completing and reviewing the collection of information. Send comments
regarding this burden estimate or any other aspect of this collection of information, including suggestions for reducing this burden, to Washington
Headquarters Services, Directorate for information Operations and Reports, 1215 Jefferson Davis Highway, Suite 1204, Arlington, VA 22202-4302, and to
the Office of Management and Budget, Paperwork Reduction Project (0704-0188), Washington, DC 20503.
1. AGENCY USE ONLY 2. REPORT DATE 3. REPORT TYPE AND DATES
COVERED
(Leave Blank) September 2003
Final
 4. TITLE AND SUBTITLE 5. FUNDING NUMBERS

Viewing Technologies for Computer-Aided F19628-00-C-0003

Design Models
6. AUTHOR(S)

Michelle Potts Steves, Simon Frechette, edited by John T. Foreman,

William B. Anderson
7. PERFORMING ORGANIZATION NAME(S) AND ADDRESS(ES) 8. PERFORMING ORGANIZATION
REPORT NUMBER
Software Engineering Institute Carnegie
CMU/SEI-2003-TN-
Mellon University Pittsburgh, PA 15213
022
9. SPONSORING/MONITORING AGENCY NAME(S) AND ADDRESS(ES) 10. SPONSORING/MONITORING
AGENCY REPORT NUMBER
HQ ESC/XPK 5 Eglin Street Hanscom AFB,
MA 01731-2116
11. SUPPLEMENTARY NOTES

12A DISTRIBUTION/AVAILABILITY STATEMENT 12B DISTRIBUTION CODE

Unclassified/Unlimited, DTIC, NTIS

13. ABSTRACT (MAXIMUM 200 WORDS)

This report provides information about technologies for viewing

computer-aided design (CAD) models. CAD model viewers are tools
that allow engineers and other users to view CAD models from
distributed locations, often using lightweight viewing applications
or standard Web browsers. The report describes factors to consider
when choosing a viewing technology, as well as popular CAD model
file formats that viewing technologies can import. Also provided is
a sampling of commercial off-the-shelf (COTS) products currently
available for viewing CAD models; descriptive information for each
product, such as basic product functionality, purchase price,
computer platform support, file format support; and a related
World Wide Web Universal Resource Locator.
14. SUBJECT TERMS 15. NUMBER OF PAGES

CAD, viewer, viewing, visualization, native 35

CAD format, computer-aided design
16. PRICE CODE

17. SECURITY 18. SECURITY CLASSIFICATION OF 19. SECURITY CLASSIFICATION OF 20. LIMITATION
CLASSIFICATIO THIS PAGE ABSTRACT OF ABSTRACT
N OF REPORT
Unclassified Unclassified UL
Unclassifi
ed
NSN 7540-01-280-5500 Standard Form 298 (Rev. 2-89) Prescribed by ANSI Std. Z39-18 298-102

'Super Model' project to deliver STEP data to machine tool controls

STEP comes of age

By Belinda Jones

With most major CAD vendors introducing STEP (Standard for Product Data Exchange) data translators in
recent years, manufacturers in Canada and the U.S. are discovering an effective way to exchange information
and move into compliance with ISO 10303. As STEP is coming of age, a new research and development project
dubbed "Model-Model Driven Intelligent Control of Manufacturing"will reveal the real capacity of STEP" the
potential envisioned by the standard's architects. Its mission is to silently break down barriers that will change
the face of manufacturing as we know it today.

From inception, the originators of STEP envisioned

With CAM and CAE systems following.
globalization and a content-rich data standard that would
surpass the typical data standard supporting specific data
entities and topologies. Why stop here they asked? The ability
to seamlessly exchange product data between CAD systems
and CAM down to the machine tool controls would ultimately
save billions of dollars. So the design intent of this new
international standard would go far beyond its predecessor
IGES to support not only 3D product data, but STEP would
include product identification information, assembly structures,
configuration controlled assemblies, manufacturing features
and intelligence. With the emergence of STEP into fortune 500
manfacturers and leading firms overseas, the technology is at
an important crossroad.

Advanced Technology Project to Move STEP into

Manufacturing
Since 1991, STEP Tools, Inc had been developing an
integrated suite of tools and libraries to cover all aspects of
STEP implementation, as well as minimizes the effort needed to move applications and databases into
compliance with ISO 10303 STEP. With a pent-up market demand for shorter and shorter product development
cycles, the software developer sought funding for a new phase of STEP development and their greatest challenge
as a company.

On October 8, 1999, STEP Tools, Inc announced it had received a two million dollar Advanced Technology
Program (ATP) Award issued by NIST (National Institute of Standards and Technology), an agency of the U.S.
Commerce Department's Technology Administration. The prestigious ATP award would fund STEP Tool's
"Model Driven Intelligent Control of Manufacturing"project to develop software and databases for an integrated
design-to-manufacturing system that allows numerically controlled (CNC) machine tools to be controlled by
product design data.

ATP awards are based on a rigorous competitive review considering scientific and technical merit of each
proposal and its potential benefits to the U.S. economy. Applicants must include a detailed business plan for
bringing the new technology to market once technical milestones have been achieved under ATP support. To
help STEP Tools commercialize the results of the project, the State of New York has committed $150,000 to be
issued in 2002, at the completion of the research program, to hire new employees and bring new products to the
market. STEP Tools will pilot the project with subcontractors including Bridgeport Machines, Allied Signal and
Rensselaer Polytechnic Institute.

"The ATP's 1999 Competition attracted over 400 proposals,"stated Dr. Martin Hardwick, president and CEO of
STEP Tools, Inc. "This was a very competitive arena and we were very pleased to join the winning ranks as one
of only 37 new industrial research projects selected for support by the Commerce Department's Advanced
Technology Program. We will essentially lay the foundation for "next generation"manufacturing that will lead to
significant improvements in design flexibility, reduce time to market, and increase the quality of manufactured
parts. The broad-based benefits will be felt by both large and small job shops, as well as their clients."

Benefits of the Super Model Project

The "Model- Model Driven Intelligent Control of Manufacturing" ATP
Project, dubbed "Super Model", is a three year project. The goal is to
build a database that contains all the information required to make a
part, in other words a Super Model. A super model must include
design information such as geometry, manufacturing planning
information such as form features, and manufacturing strategy
information such as tool selection. The benefits of a Super Model
include a 35% reduction in the cost of process planning and a 75% reduction in the cost of shop floor control.
The problem inhibiting the realization of these benefits is the lack of a database that can build, store and deliver
the required information to shop floor tools and users.

The Super Model database will be defined by the STEP and STEP-NC standards. The project is challenging and
unique because of the range of information that must be integrated into the database. Data will be sent to the
database by CAD, CAM and process planning tools. Until now, STEP has been implemented as a data exchange
process. As the Super Model emerges, the tools must be able to add their information to an existing database. A
principle deliverable of the project will be easy-to-use libraries that make it reasonable for downstream
manufacturing tools to annotate and extend information defined by upstream design tools.

The target for the first year of the ATP project is to build a STEP and STEP-NC database containing three kinds
of manufacturing features, and use the database to drive a machine tool controller. The target for the second year
is to build a database containing all the features defined by the STEP-NC milling schema and use that database
to manufacture the STEP-NC test part. The target for the third year is to build and manufacture a database for
another machining process such as turning, EDM or grinding.

"Super Model" Moves Into Gear

In the month of November, STEP Tools has been forming an Industrial Review Board (IRB) consisting of
Fortune 500 companies, software developers of both CAD and CAM products, machine tool manufacturers, job
shops and industry experts and consultants to advise and participate in the Super Model project. The company
officially launched the three year project on December 15, 1999 with an organizational meeting for the members
of the Industrial Review Board. The IRB will meet twice per year after the first meeting to review the progress of
the project and see demonstrations.

The IRB will also meet with a sister group of organizations comprising the Verification, Implementation and
Promotion (VIP) board. VIP members have agreed to run projects to verify that STEP-NC is a superior data
standard for their manufacturing processes. The VIP board will take advantage of the technologies being
developed by STEP Tools for Super Model. Unlike the IRB, the VIP is expected to continue after the end of the
Super Model project.

To date, the Industrial Review Board is comprised of members from leading companies such as GE Fanuc,
Boeing International, Lockhead Martin, General Dynamics Tank Automotive, General Motors, NASA,
Lawrence Livermore, CADKEY Corporation, CNC Software, Inc., Allibra, the National Center for
Manufacturing Sciences and more. For more information on STEP Tools and updates on the Super Model
project, visit www. steptools.com.

STEP Tools
Contact: Dr. Martin Hardwick
1223 Peoples Avenue
Troy, New York 12180-3558
TEL 518-276-2848
FAX 518-276-8471
Email: info@steptools.com

Investigating STEP

For those who are interested in exploring the STEP Data standard, STEP Tools, Inc. offers a free Online Data
Translation Service. CAD users wanting to convert 3D data to and from STEP part files will find a variety of
translation options at STEP Tools Web site at: www.steptools.com/translate. The STEP Tools Online Translation
service also includes popular graphic data formats and allows users to directly upload files without using FTP
(File Transfer Protocol). To date, over 6000 data translations have been performed online.

The STEP Tools Online Translator supports importing and exporting STEP data to three file formats: Parasolid-
XT (Unigraphics Solutions, Inc.), XML (W3C), and ACIS-SAT (Spatial Technology, Inc.). The service
additionally includes support for the EXPRESS/EXPRESS-X Syntax Checker and the EXPRESS Pretty Printer.
STEP models can also be exported to an STL (Stereolithography) file for rapid prototyping processes.
For visualization applications, users can capture their STEP AP 203 designs in three mainstream graphic file
formats: GIF, JPEG or VRML (Virtual Reality Markup Language) which can be displayed on a company’s web
site or utilized for design collaboration. The STEP translation service imposes an upload file size limit of five
megabytes, a job run time limit of ten minutes, and requires that your Internet browser supports file upload and
cookies.

Belinda Jones is with HiTech Marketing, Inc. based in Connecticut. You can reach her at 860- 648-1901 or
email: bjones@cadsystems.com.

Web3D Specifications

The specifications found on this page are of technologies that enable 3d objects to be
distributed over the internet. Past, current and developing specifications

6 Entries Listed Alphabetically by Item

Item Technology
VRML 1.0C Specification (with clarifications) VRML 1.0
This document describes the complete clarified final specification for VRML 1.0.

 VRML 2.0 Specification, 8/96 VRML 2.0

This document describes the complete Final specification for VRML 2.0. The final
specification reflects changes made after the latest draft specification.

 VRML97 International Standard ISO/IEC 14772-1:1997 VRML97

This document is part 1 of ISO/IEC 14772-1:1997, the Virtual Reality Modeling
Language (VRML), also referred to as "VRML97". The full title of this part of the
International Standard is: Information technology -- Computer graphics and image
processing -- The Virtual Reality Modeling Language (VRML) -- Part 1: Functional
specification and UTF-8 encoding.

 VRML97 Amendment 1 Final Draft Amendment VRML97

VRML97 Amendment 1 has been officially submitted to ISO as a Final Draft
Amendment (FDAM) document. This is the last stage before standardization and
includes responses to the over 120 comments that were generated on the Committee
Draft text.
It is to be incorporated into the official VRML97 ISO Specification: see above
 VRML 200x Draft Specification, 9/00 VRML 200x
The X3D Task Group is designing and implementing the next-generation Extensible
3D (X3D) Graphics specification. We are expressing the geometry and behavior
capabilities of the Virtual Reality Modeling Language (VRML 97) using the
Extensible Markup language - XML

 X3D-Specification draft X3D

The X3D Task Group is designing and implementing the next-generation Extensible
3D (X3D) Graphics specification. a revised and reorganized draft of the X3D
specification is available. This goes a long way towards showing how profiles,
componentization and levels of support can work.

latest draft Dec 2001

Related Links
Item Technology
 Computer and Communication Standards Various
An extensive listing of standards bodies.

Return to the Web3D Repository Main Page

Submit Information to the Web3D Repository
Contact the Librarian of the Web3D Repository

Copyright 1999-2002 Web3d Consortium

H STRONA GŁÓWNA i OWTCINWADYW

ST TROPAR
 Nr 27 - 9-10/2002
Problemy z translacją plików cz. II
Bernard Pacula

FORMAT IGES

Podczas pracy nad projektem, niezależnie czy jest to zapis formy,

czy inne dokumenty programów CAD/CAM, istnieje zazwyczaj
konieczność wymiany danych z innymi systemami. W tym celu
korzystamy najczęściej z formatów uniwersalnych. Nie zawsze
jednak znamy choćby podstawowe informacje o formacie, który
wykorzystujemy. Dlatego uruchamiamy cykl artykułów
poruszających ten temat. Najpierw zajmiemy się najbardziej
rozpowszechnionym formatem – IGES.

Zacznijmy od początku – rozszyfrujmy jego nazwę. IGES – to Initial

Graphics Exchange Specification. Główne korzenie tego formatu sięgają
roku 1980. Oczywiście, ciągle jest on popularny i rozwijany, dzięki swej
ogromnej uniwersalności. Obsługa tego standardu zawarta jest w
większości programów CAD/CAM dostępnych na rynku.

Plik IGES w formacie tekstowy ASCII składa się z pięciu sekcji:

• S (START)
• G (GLOBAL)
• D (DIRECTORY)
• P (PARAMETERS)
• T (TERMINATE)

W części pierwszej (START) może znajdować się komentarz do danego

pliku. Mogą to być dowolne znaki ASCII. Każdy plik musi mieć sekcję
startową.

W części drugiej (GLOBAL) znajdują się, jak sama nazwa mówi,

informacje globalne o pliku, czyli np. informacja o użytkowniku
tworzącym plik, nawa firmy, nazwa pliku, system w którym plik był
tworzony, skala przestrzeni modelu, rodzaj jednostek, oraz nazwa
standardu w którym tworzona była dokumentacja (ISO, ANSI, JIS,
ANFOR, BSI, CSA, DIN).

W trzeciej części i czwartej (DIRECTORY i PARAMETERS) zawarte są

informacje dotyczące wszystkich elementów zawartych w pliku, czyli
opis geometrii. Części te mają dość swobodny format zawartości.

W piątej części (TERMINATE) podane są tylko informacje na temat

ilości sekwencji w każdej z sekcji - S,G,D,P i T. Zawiera ona tylko literę
oznaczającą daną sekcję i liczbę sekwencji w niej występującą.

Jak widać, postać pliku w formacie IGES jest dość czytelna.

Szczególnie dla użytkownika są ważne dwie pierwsze sekcje, gdyż z
nich można bardzo wiele się dowiedzieć na temat tego, kto tworzył plik,
w jakim systemie i jakie jednostki zastosował. Stosując w plikach
komentarze łatwo później zorientować się, z czym mamy do czynienia.
Problemy z translacją plików
Bernard Pacula

We współczesnym przemyśle, dość często spotykamy się z sytuacją, że inna osoba

tworzy model elementu, który zostanie wykonany, a zupełnie inna robi do niego formę, lub
inne oprzyrządowanie. W związku z tym, bardzo prawdopodobne jest, że również
programy, w jakich obie osoby pracują, będą inne. Ma to dość duże znaczenie dla
konstruktora formy, aby mógł ją wykonać musi wczytać plik z detalem. Gdy projektant
wyrobu i konstruktor formy mają te same programy, to problemu z wczytywaniem plików
nie ma. Pojawia się on, gdy programy te są różne, a co gorsza, nie potrafią wczytywać
bezpośrednio swoich plików. W takiej sytuacji występuje konieczność translacji do innego
formatu; albo do tego jaki posiada konstruktor, albo do tzw. formatu uniwersalnego.

Formaty uniwersalne cechują się tym, że skoro jak sama nazwa mówi są „uniwersalne„,
to są czytane przez większość programów CAD, oraz programów do wizualizacji, czy też
np. analizy wtrysku tworzywa. Jest kilka najczęściej używanych formatów uniwersalnych:

• IGES - Initial Graphics Exchange Specification - najbardziej uniwersalny z

formatów, przez co stwarzający najwięcej problemów z dokładnością
odwzorowania geometrii (przenosi tylko powierzchnie - nie przenosi brył)
• STEP - Standard for the Exchange of Product Model Data - międzynarodowy
standard, bardzo dokładny i umożliwiający przenoszenie również brył a nie tylko
powierzchni, a dodatkowo całych zespołów
• DXF - Drawing Exchange File - stary format o małej dokładności, najczęściej
używany do rysunków płaskich

Niestety, formaty uniwersalne posiadają wady. Zawsze podczas wykonywania procesu

translacji istnieje możliwość błędnej interpretacji kształtu, przez co mogą powstać błędy
geometrii. Do typowych błędów należą:

• niedociągnięcia powierzchni - pomiędzy powierzchniami sąsiadującymi ze sobą

powstaje szczelina, która uniemożliwia połączenie wspólną krawędzią obu
powierzchni
• dziury - obszary, gdzie np. zniknęła powierzchnia i powstał ubytek
• brak przycięcia powierzchni - z zarysu bryły, czy powierzchni jaka miała powstać,
wystają jeszcze kawałki powierzchni, których obcięcie zostało podczas translacji
pominięte
• nachodzenie na siebie elementów geometrii - gdy w pewnym miejscu przecinają
się powierzchnie lub krawędzie tworząc błędną geometrię (kształty niemożliwe do
uzyskania w rzeczywistości)
• niepotrzebne „śmieci„ w pliku - gdy oprócz potrzebnych danych (np. bryły)
znajdują się w pliku inne, niepotrzebne informacje (np. szkice pomocnicze,
dokumentacja płaska)

Są to typowe problemy, jakie mogą pojawić się podczas procesu translacji do formatów
uniwersalnych. Najpoważniejsze powstają zazwyczaj podczas exportu danych z
systemów klasy high-end do pliku IGES przez osoby, które nie mają pojęcia o
odpowiednim przygotowaniu modelu przed przystąpieniem do translacji. Z tego powodu,
oprócz wbudowanych w aplikacje translatorów, pojawiają się odrębne produkty firm
specjalizujących się w tej dziedzinie. Ułatwiają one przeprowadzenie tego procesu,
aczkolwiek i tam również mogą powstać błędy. Wynika to z wcześniej omówionych
specyfikacji tych formatów.
Jeśli już okazało się, że dostarczony plik zawiera błędy, to nie pozostaje nic innego, jak
naprawić go. Tu również można skorzystać ze specjalizowanych narzędzi, które jednak
są bardzo drogie i trudne w obsłudze albo naprawiać pliki ręcznie. W sytuacji, gdy mamy
do czynienia ze zgubieniem powierzchni w modelu, można takową powierzchnię stworzyć
i dokleić do reszty konstrukcji. Podobnie, gdy mamy do czynienia z niedociągnięciami -
można wydłużyć powierzchnie tak, aby do siebie dochodziły. Niektóre systemy CAD
posiadają odpowiednie funkcje, aby już na poziomie wczytywania pliku sprawdzać czy
istnieją jakieś niedociągnięcia i starają się taką geometrię naprawić samoczynnie. Jeśli
natomiast w pliku znajdują się różne informacje nie związane bezpośrednio z bryłą lub
powierzchnią finalną opisującą kształt, to są już większe problemy. W takiej sytuacji
niektóre programy mogą odmówić otwarcia takiego pliku. Wtedy trzeba skorzystać z
programu, który to umożliwi i usunąć niepotrzebne dane, które go psują. Najgorszą
sytuacją jest wspomniane wcześniej zachodzenie na siebie pewnych powierzchni, gdyż
takiego elementu nie da się naprawić automatycznie i trzeba to zrobić ręcznie, co
niekiedy wymaga nakładu pracy od kilku do kilkunastu godzin. Osoby nie posiadające
doświadczenia w tej dziedzinie, mogą skorzystać z usług firm wyspecjalizowanych, dzięki
czemu można mieć pewność, że translacja pliku będzie przeprowadzona w sposób
odpowiedni, a ewentualne błędy zostaną naprawione.

Oprogramowanie dla mechaników

W artykule przedstawiamy
programy CAD
średniego zasięgu dla
branży mechanicznej,
tworzone przez
Autodesk, SolidWorks,
Visionary Design System
oraz Bentley.
Wykorzystują one te
same komponenty,
produkowane przez
firmy trzecie, różnią się
jednak diametralnie.

W naszym zestawieniu brakuje, niestety, Solid Edge'a. Nadaje on ton rynkowi programów
średniego zasięgu. W najnowszej wersji został wyposażony w Parasolida v11 oraz integralny
moduł AFR (Automatic Feature Recognition). Firma Unigraphics nie była jednak zainteresowan
zaprezentowaniem programu w tym artykule.
Dostępne na rynku oprogramowanie można podzielić, za firmą Technicom, na dwie grupy: mid-
-range oraz Large Scale Integrated Systems (zamiast high-end). Obecnie różnice między tymi
grupami produktów coraz bardziej się zacierają. W związku z tym Technicom proponuje podział
nie ze względu na funkcjonalność, ale cenę, która w grupie mid-range waha się od 3500 do 6000
USD.
Do stworzenia prezentowanych przez nas programów producenci wykorzystali komponenty firm
trzecich, takie jak GMS (Geometry Kernel Systems), translatory IGES/STEP/VDS (firm ITI,
Steptools i Theorem), AFR (firmy GSSLCO).
Spośród sześciu spotykanych schematów reprezentacji najczęściej używane są CSG (Constructiv
Solid Geometry) oraz B-Rep (Boundary Representation). Metodą najstarszą jest CSG, w której
bryła jest wynikiem operacji logicznych (suma, różnica, część wspólna) na prymitywach
składowych, takich jak płaszczyzna, walec, stożek, kula, torus lub cyklida. Wszystkie prymitywy
dzielą przestrzeń na dwie półprzestrzenie halfspace. Najprostszym prymitywem jest płaszczyzna
posiadająca wektor normalny (obliczany jako Vf), dzieląca przestrzeń na dwie części: bryłę i
powietrze (solid, air). Ciekawe, że w przypadku kuli dwie półprzestrzenie nie są sobie równe.
Sześcian lub prostopadłościan to złożenie sześciu płaszczyzn. Metoda CSG wykorzystuje
operacje logiczne na zbiorach i nie jest metodą unikalną, tzn. model końcowy można uzyskać na
kilka sposobów (różnica, suma lub część wspólna). Wyniki przeprowadzonych operacji oraz
powiązane z nimi prymitywy lub ich zbiory są wyświetlane w postaci drzewa. Zaletą tej metody
jest prostota obliczeń i operacji logicznych. Wadą natomiast jest brak możliwości uzyskania
powierzchni swobodnych (free-form).

Metoda B-Representation zapewnia opis bryły jako zbiór elementów typu face (uciętych
powierzchni), które dzielą przestrzeń na dwie części: bryłę i powietrze. Przestrzeń lub bryła
wskazywana jest przez wektory normalne. Oprócz informacji geometrycznych, takich jak linie,
punkty itd., wykorzystuje informacje topologiczne, jak vertex, loop, edge, wire, shell lub body,
opisujące powiązania elementów składowych. Metodę B-Rep dzieli się na trzy grupy: Facetted,
Elementary, Advanced. Najczęściej stosowana jest B-Rep Advanced, pozwalająca na stosowanie
powierzchni typu NURB. Zaletą tej metody jest możliwość opisu brył oraz powierzchni. Metoda
 ta zapewnia wykonywanie operacji na
prymitywach (suma, różnica, część
wspólna), jednak trwa to dłużej niż w CSG
i przebiega w kilkuetapowym procesie.
Obie metody mają swoje zalety oraz wady
które można eliminować przez
zastosowanie ich w jednym programie.
Mówimy wtedy o hybrydowym modelerze
który CSG wykorzystuje do operacji
logicznych na prymitywach składowych, a
Advanced B-Rep do tworzenia
powierzchni, edycji wyniku operacji CSG
oraz przechowywania modelu. Dużym
problemem jest stworzenie algorytmu,
który na bazie opisu operacji wykonanych na elementach typu halfspace umożliwia stworzenie
geometrii oraz topologii w metodzie B-Rep. Na razie jedynymi modelerami hybrydowymi (CSG
+ B-Rep) są ICEM DDN Hybrid Solid (CSG + ACIS) oraz MicroStation Modeler v7 (CSG +
Parasolid). Rozwiązanie to przyspiesza modelowanie za pomocą prymitywów.
Duże firmy tworzą obecnie komponenty składowe, które są kupowane i umieszczane w
komercyjnych aplikacjach. Spośród kilkunastu producentów wymienić należy Spatial,
Unigraphics, Ricoh oraz Matra-Datavison. Rację ma firma Unigraphics, że standardem stała się
już obecność jednej lub kilkudziesięciu bibliotek *.dll w komercyjnych aplikacjach. Trudno
natomiast stwierdzić, czy standardem stało się umieszczanie Parasolida w programach
CAD/CAM. Trudno też stwierdzić, który z 4 GMS jest najlepszy ACIS, Parasolid, DesignBase
czy CAS.CADe. Poniżej w tabeli wymieniamy niektórych odbiorców tych kerneli. Właścicielam
licencji kilku różnych GMS może być jedna firma, tworząca translatory SAT/PAR, ACIS/STEP
itd., lub też własne kernele, jak np. RG (Relational Geometry) firmy Aerohydro.

GMS Firmy

Autodesk, Megatech, Cadkey, IMSI, ICEM Technologies, GSSLCO, Tecnomatix,

ACIS
Aerohydro, VDS, Theorem

Parasolid Unigraphics, Bentley, VDS, SolidWorks, Dassault Systemes, Theorem Solutions

DesignBase MicroCADAM (IBM i Kawasaki)

CAS.CADe Matra-Datavision

Do tej pory firmy jedynie kupowały GMS

produkowane przez Spatial, Unigraphics i
inne, obecnie zaś tworzą także swoje
rozwiązania. Przykładem może tu być
Hewlett-Packard i jej SolidDesigner
wykorzystujący zbiór własnych instrukcji
Firma HP nie była zainteresowana
szczegółowym wyjaśnieniem, jak działa
nowy rdzeń geometryczny.
 Zastosowanie GMS, takich jak ACIS i
Parasolid, w komercyjnych aplikacjach
pozwala na wykorzystanie całego
wachlarza funkcji, np. tworzenia, edycji,
zapisywania brył i powierzchni, krzywych
punktów itd. Ważnym wydarzeniem było
stworzenie przez firmę VDS programu
IronCAD v3 z ACIS v5 oraz Parasolid v1
Jest to wspaniałe rozwiązanie zapewniając
tworzenie złożeń zbudowanych z części
wykonanych w ACIS oraz w Parasolid.
Miało pozwolić na automatyczną konwers
modelu wraz z przypisanymi do niego
cechami. Jednak konwersja bryły z jedneg
B-Rep do drugiego okazała się problemem
Objętość brył prostych, takich jak walec, prostopadłościan, kula itd., stworzonych w ACIS nie
zmienia się po konwersji do opisu parasolidowego. Gorzej jest w przypadku tworzenia bryły
wykorzystującej krzywą Bezier jako kontur definiujący lub profil w tym przypadku otrzymujem
dwie bryły o różnych objętościach. W naszych redakcyjnych testach osiągnęliśmy współczynnik
Vparasolid/Vacis = 2,8. Poprosiliśmy o wyjaśnienie firmę VDS, ale jak dotąd nie otrzymaliśmy
żadnej odpowiedzi. Jasne, że ACIS i Parasolid pracują z różnymi dokładnościami. Ciekawy
komentarz przysłała firma Spatial: "Oczywiście, jest możliwa niedokładność kilku miejsc po
przecinku, ale współczynnik 2,8 jest trochę za duży".

Wymiana danych

W dużych zakładach lub biurach konstrukcyjnych może być zainstalowanych kilka lub
kilkanaście programów CAD. Każdy z nich może być lepszy w innej dziedzinie (tworzenie brył,
złożeń z brył, rysunków wykonawczych itd.). Problemem jest przeniesienie geometrii z jednego
programu do drugiego. W większości przypadków używa się do tego formatów neutralnych IGE
oraz STEP niezależnych od oprogramowania.
IGES (Initial Graphics Exchange Specification) jest formatem neutralnym, nad którym rozpoczę
pracę w 1979 roku. Miał za zadanie umożliwić wymianę informacji między systemami
CAD/CAM. Klasyczny konwerter IGES można podzielić na dwie części: preprocesor oraz
postprocesor. Preprocesor zapewnia zamianę informacji składowanej w wewnętrznej bazie
programu CAD w format IGES, natomiast postprocesor zamianę informacji wczytywanego
formatu IGES w format wewnętrzny programu CAD.
Pierwsza wersja IGES była przeznaczona do wymiany rysunków, w skład których wchodziła
geometria 2D/3D. Namiastką trójwymiarowej geometrii były modele krawędziowe. Wraz z
powstawaniem kolejnych wersji format IGES zapewniał transfer:

• geometrii 2D,
• geometrii 3D, w tym powierzchni NURB i uciętych,
• brył według schematu reprezentacji B-rep,
• brył według schematu reprezentacji CSG,
• adnotacji (tekst, wymiary itd.),
• struktur (zdefiniowane rzutnie itd.),
• atrybutów oraz właściwości.
 W postprocesor oraz preprocesor IGES
wyposażone są obecnie wszystkie
programy CAD. Zastosowanie tego forma
jest jednak ograniczone ze względu na
dowolność definiowania entycji
składowych, dokładność tworzenia
geometrii oraz rodzaj wykorzystywanej
biblioteki narzędziowej. Specyfikacja IGE
pozwala na wymianę informacji między
programami wykorzystującymi różne
schematy reprezentacji:

• w przypadku B-Rep będą to entycj

opisujące stworzoną bryłę w
zależności od elementów
składowych entycje 186 MSBO, 514 shell, 510 face, 508 loop, 504 edge (lista), 502
vertex (lista);
• w przypadku CSG będą to entycje opisujące stworzoną bryłę w zależności od prymitywó
i wykonanych na nich operacji (150 prostopadłościan, 152 klin, 154 cylinder, 158 kula,
160 torus oraz strukturalne: 184 złożenie, 180 drzewo logiczne);
• jako ucięte powierzchnie entycja 144.

W redakcji stworzyliśmy plik IGES przedstawiający wał korbowy za pomocą uciętych

powierzchni i zaimportowaliśmy go do programów biorących udział w naszym zestawieniu.
Wszystkie programy zaopatrzone były w funkcje Healing lub Tollerant modelling, zapewniające
korektę importowanej geometrii. Wyposażone też były w profilowane entycje IGES, które
podczas eksportu geometrii zapewniają wybór najlepszych entycji dla programu odbierającego.
SolidWorks 99 jako jedyny widzi modele importowane oraz eksportowane jako zbiór uciętych
powierzchni. Po zaimportowaniu są poddawane procesom typu Knitting oraz Sewing,
pozwalającym na odtworzenie objętości modelu.
Trudno zebrać rzeczowe informacje dotyczące formatu STEP. W niektórych periodykach STEP
uważany jest za rozwinięcie IGES. Najczęściej spotykany jest STEP AP203. Plik STEP składa s
z dwóch części: opisu pliku oraz opisu geometrii i topologii. Trudno stwierdzić, do jakiego
stopnia formaty neutralne IGES oraz STEP pozwolą na współpracę kilku różnych systemów be
utraty informacji.
Przeprowadziliśmy w redakcji test polegający na wykorzystaniu pliku STEP stworzonego w
Unigraphics v13. W większości przypadków przebiegł pozytywnie. Wyjątkiem był AMD v4, w
którym funkcja importu/eksportu STEP była nieaktywna (moduł STEP jest opcją, za którą trzeba
dodatkowo zapłacić). Brak możliwości exportu STEP czyni AMD v4 ubogim pod tym względem
ogranicza nas tylko do korzystania z IGES.
Najlepiej wypadł SolidWorks 99. Importując plik, automatycznie wyłapał złożenie i przydzielił
mu jeden plik złożeniowy oraz kilka stanowiących jego części składowe. Integralny moduł AFR
wyłapywał cechy zagnieżdżone w każdej z tych części.
Najgorzej wypadły IronCAD v3 oraz Modeler v7.1, które zmieniły kształt importowanego
złożenia. Podobne problemy pojawiły się w IronCAD-zie podczas importu plików SAT oraz X_

Bardzo trudne okazuje się przeprowadzenie importu modelu, który wykonany był w programie
wyposażonym w moduł DCM zapewniający projektowanie z uwzględnieniem parametrów i
więzów. Podczas redakcyjnych testów informacje o więzach, parametrach i cechach zostały
 utracone we wszystkich programach.

Projektowanie z wykorzystaniem
cech

Wszystkie omawiane programy zapewniają

projektowanie uwzględniające cechy
(Feature-Based Design). Zapewnia ono
osadzenie w materiale wyjściowym
elementu, który jednoznacznie będzie
określany jako otwór, kieszeń, rowek
wpustowy itd. Element składający się z kilku ścianek jest interpretowany jednoznacznie. Cechy
zazwyczaj składają się z profilu definiującego, przekształconego w trzeci wymiar przez
wytłoczenie lub obrót.
Największym problemem jest eksport oraz import modeli z cechami. W większości przypadków
podczas importu następuje utrata cech. Zaimportowana geometria jest "statyczna", przedstawian
przez moduł wyświetlający jako jedna operacja. W związku z tym firmy SolidWorks oraz
Unigraphics zaproponowały moduł AFR (Automatic Feature Recognition), którego działanie jes
analogiczne do pryzmatu. Moduł ten stara się wyodrębnić z importowanej geometrii elementarne
cechy, takie jak: otwory, zaokrąglenia, sfazowania, kieszenie, rowki wpustowe, które zostały
dodane lub odjęte od materiału wyjściowego. Wyodrębnione cechy są nadal w pełni
parametryczne.
Problemem było stworzenie AFR wychwytującego np. kieszenie o profilach definiujących innyc
niż prostokąt. Obecnie rozwiązanie to jest dostępne w programie SolidWorks 99 jako płatna opc
Liderem w dziedzinie AFR jest hinduska firma GSSLCO, współpracująca z takimi gigantami jak
Spatial, Unigraphics, PTC. Próbowaliśmy kilkakrotnie uzyskać od tej firmy dokładniejsze
informacje dotyczące AFR niestety, bezskutecznie.
Z dostarczonych programów tylko SolidWorks 99 wyposażony był w moduł AFR.
Przeprowadziliśmy test sprawdzający, jak bardzo różnić się będzie geometria bez cech od
geometrii z cechami. Ten sam plik SAT zaimportowaliśmy do wszystkich czterech programów.
Tylko SolidWorks 99 zamienił importowany plik w materiał wyjściowy oraz wykonane na nim
operacje.
Podobnie jak program SolidWorks 98 Plus, tak IronCAD v3.0, MicroStation Modeler v7 oraz
AMD v4 mają własne okno, w którym wyświetlane są w postaci asocjatywnego drzewka
wszystkie wykonane przez użytkownika operacje. Podmoduł ten zapewnia selektywny wybór
części w przypadku tworzenia dużych złożeń. Pozwala też na zapisanie do pliku wybranych
części, a także na zmianę kolejności operacji.

Dimensional Constrain Manager (DCM)

 Zastosowanie samego GMS w komercyjn
aplikacji zapewnia tworzenie jedynie
nieparametrycznych modeli bryłowych.
ACIS oraz Parasolid nie są również
wyposażone w mechanizm narzucania
zależności geometrycznych między
elementami składowymi. Wykorzystanie
nieparametrycznego programu CAD
umożliwia iteracyjne tworzenie części
(wykonanie wielu różnych wariantów
modelu i wybór najlepszego). Zastosowan
mechanizmu DCM gwarantuje narzucenie
zależności geometrycznych na zbudowany
model oraz zmianę jego rozmiarów i
kształtów za pomocą kilku zmiennych (podczas gdy integralny solver rozwiązuje te zależności w
tle). W zestawionych programach tylko MicroStation Modeler v7 miał własny moduł DCM.
DCM może współpracować z arkuszami kalkulacyjnymi lub z relacyjnymi bazami danych.
Współpraca bazy geometrycznej z bazą relacyjną to zupełnie nowa jakość. Powstają już
programy pozwalające narzucać relacje na elementy składowe i wiązać kilka elementów ze sobą
Obecnie na rynku znajdują się programy CAD, wykorzystujące komponenty DCM firmy D-
Cubed. Komponenty DCM2D oraz DCM3D mogą pracować ze schematem B-Rep oraz CSG. Z
materiałów przysłanych przez firmę D-Cubed wynika, że zastosowano 43 licencje DCM2D oraz
13 DCM3D. DCM2D umożliwia narzucanie więzów na elementy geometryczne leżące w jednej
płaszczyźnie, zaś DCM3D między elementami nie leżącymi w jednej płaszczyźnie.
Wykorzystanie DCM pozwala na uruchomienie funkcji Sketching możliwość interaktywnego
tworzenia geometrii przez szkicowanie. DCM próbuje odgadnąć intencje użytkownika na
podstawie stworzonego już szkicu. W przypadku tworzenia geometrii podpowiada, jak stworzyć
linię pionową i poziomą. Przykładem może tu być AMD v4, gdzie podczas kreślenia linii DCM
stara się narzucić elementarne zależności, np. prostopadłość.
Kolejną korzyścią z zastosowania DCM w wersji 3D jest możliwość precyzyjnego tworzenia
złożeń bryłowych z kilkudziesięciu części. DCM3D zapewnia automatyczne wychwycenie i
wykorzystanie zależności geometrycznych. Przykładowo, koło może być osadzone na wale za
pomocą więzów Współśrodkowość i Bazowanie. W przypadku zmiany proporcji wału, koło
zębate zostanie automatycznie do niego dopasowane, tak aby znowu było współśrodkowe oraz
opierało się o bazę. DCM3D w przypadku brył działa na ich 6 stopniach swobody (Dof Degree o
freedom). Uwalnia nas od żmudnego wyznaczania właściwości geometrycznych.

Podsumowanie

Programy zestawione w tabeli mają bardzo szerokie możliwości. W większości przypadków

wykorzystywane są do projektowania maszyn będących złożeniem części. Firmy wyposażyły
swoje programy w moduły pozwalające na tworzenie parametrycznych części maszyn. Ich
zastosowanie zapewnia przyspieszenie prac projektowych.
W tabeli nie zostały zamieszczone wszystkie dane o programch. AMD v4, na przykład, dobiera
łożyska na podstawie integralnych katalogów, a także oblicza je. Program jako jedyny został
zaopatrzony w generator wałów maszynowych, pozwalający na ich interaktywne tworzenie.
Jeżeli chodzi o wyposażenie programów w moduły generujące części maszyn, najsłabiej wypadł
SolidWorks 99. Jest to pewnego rodzaju zaskoczenie, co dowodzi, że program nie jest kierowan
bezpośrednio do mechaników, a jego zastosowanie może być różne.
 W artykule nie uwzględniono zagadnień dotyczących powierzchni, krzywych i trybów
wyświetlania.
Wszystkie programy wykorzystują takie same komponenty firm trzecich, a mimo to bardzo się
różnią. Przykładem może być IronCAD, wykorzystujący dwa GMS. Teoretycznie kernele
umożliwiają tworzenie powierzchni typu freeform, ale w tym programie jest to niewykonalne.
Szkoda że w zestawieniu zabrakło programu Solid Edge, nadającego ton rynkowi mid-range.
Podczas tworzenia tego artykułu spotkaliśmy się z życzliwością i chęcią pomocy ze strony
wszystkich firm, poza oddziałem Solid Edge firmy Unigraphics.
Do artykułu dołączyliśmy pliki graficzne, przedstawiające modele stworzone w prezentowanych
przez nas programach.
Do testów wykorzystaliśmy pliki stworzone przez NiST oraz ProSTEP.

Arkadiusz Mig
styczeń 2

A Standard Word Processor Format at last!

…Now how about for CAD?
Geoff Harrod

With the wide interest in the OpenDWG Alliance and the work of the IAI and STEP, many
users continue to bemoan the lack of adequate standards for text documents. Although the
wide adoption of Microsoft Office has brought a degree of standardisation to document
exchange in business, but it is a pseudo-standard rather akin to the ‘de-facto’ CAD standard
being claimed for Autodesk’s proprietary DWG file format.

From the viewpoint of standardisation and interchange of data, Microsoft’s DOC file format
for Word suffers from the same problems as Autodesk’s DWG format; it is a private format
under the control of one company, and frequently altered at whim, often with every new
update of the program. It is an interesting aside that the same, unchanged document saved in
DOC format for Word 2, Word 6 (the next in sequence after 2), and Word 97, doubles in file
size with each update! Word 95’s DOC format is the same as Word 6 amazingly.

I have long thought that the HTML file format that is used for the Internet Web pages would
serve quite well as a universal text formatting standard, probably with some refinements. Now
it seems that with Office 2000 Microsoft intend to provide for HTML as a secondary file
format. I hope this will turn out as well as expected. It should make life a lot easier.

Now we need to get busy on proper CAD data file standards.

To date, the situation with CAD vector data formats for use on the Internet has been highly
unsatisfactory. Each and every major CAD producer has gone their own way and in some
cases tried to push their own format as a universal standard. We have DWF from Autodesk
and Active-CGM from Intergraph. Most others have opted for the established CGM vector
format. SoftSource offered their SVF format as an unbiased system for basic vector data but it
seems to have not been taken up very wdely with Bentley being the main adopter. Now a new
VML format is proposed by HP, Macromedia, Microsoft, Visio and Autodesk. This has merit
and has the advantage over Autodesk’s DWF of not being so intimately related to only one
CAD system’s logic.

It appears the VML format is intended more for interactive viewing while systems like DWF
are better for larger more complex CAD data and give better precision. VML is based on
HTML or XML and is in text form, whereas the other formats use compact binary data,
though generally more related to plot files than original CAD data. Autodesk’s DWF is a
variant of their Whip screen driver concept.

It seems to me we need a neutral format that can represent full detail and precision and
preserve such concepts as layers and object-text attachments.

There is of course IGES and DXF. IGES is very well proven but voluminous and complex.
DXF suffers as a cross-system standard through having been designed purely for one system;
AutoCAD; hence it is essentially as ‘private’ a system as is DWG. Maybe the DXF system
could serve as the basis for a standard to be administered by a committee and adapted to
provide for CAD concepts not found in AutoCAD and hence not at present supported by
DXF, such as line weights. A body like the OpenDWG Alliance would be well placed to
administer a ‘Generalised DXF’ format.

The work of the IAI on their IFC system is obviously a most excellent approach but is
restricted to the area of 3D object-related modelling for building. That will almost certainly
need to remain a separate issue. Similarly the STEP deliberations relate to 3D modelling and
full manufacturing data.

We still need a relatively simple format for basic 2D and generalised 3D CAD. The
communication of accurate design data has different requirements to that of display-only data.
A 'one-size-fits-all' solution is an unlikely outcome and there is no overall trend in user
acceptance of any particular system.

It now appears the 'super-DXF' idea has been under development for some two years in
Germany, called DXF-II, and that Autodesk itself is also working on a rival version! So with
all the work being done on IFC and DXF-II, it looks like we may at last get a truly effective
means of good CAD data exchange between products - one for 3D Object CAD and one for
'ordinary' CAD.

Please rate our article...

Resource Center

Open DWG Alliance

IAI
STEP

CAD of the Web

VML

IGES

DXF-II

OpenDWG™, the industry standard format supported by hundreds of commercial software

vendors, and used by millions of engineers, designers and architects. OpenDWG is based on the
DWG format used in AutoCAD, as developed and sold by Autodesk. While OpenDWG is designed to
provide as near to perfect compatibility with DWG as is possible, it has several advantages that have
made it a safe choice for even mission-critical applications. First and foremost, it is documented, with
no hidden encryption, and no obfuscation. Second, it is supported, with a dedicated team of technical
professionals focused on fixing any problems that may crop up from time to time. Third, our
OpenDWG software libraries are clean, written in object-oriented C++, and designed to impress even
the most fastidious commercial software developers. And fourth, our OpenDWG software libraries are
updated, providing compatibility with all versions of DWG from 2.5 to 2004. (Our OpenDWG libraries
also support DXF and DWF, using the same API, and with the same high-quality and attention to
detail.)

OpenDGN™, based on the OpenDGN specification published by Bentley Systems, and compatible
with MicroStation. Bentley Systems, a leading supplier of CAD software for architecture, plant &
process, and highway design (among other applications,) has partnered with the Open Design Alliance
to provide users and software developers with high-performance libraries supporting read/write access
to their native MicroStation data file format. There are no catches and no games being played here -
Bentley's support for open design data formats is in the open, and is real. Users who create designs
with MicroStation can be assured that they will control over their design data.

Formerly known as the OpenDWG™ Alliance, the Open Design Alliance™ is a non-profit membership-
based consortium. Commercial software developers pay an annual membership fee to belong to the
Alliance. End-users (both individuals and companies) pay no membership fees at all. Membership in
the Alliance is available on a level playing field basis, with all members at the same level agreeing to
the same membership terms.

The Alliance utilizes the revenue from membership dues to fund the development of software libraries,
which are made available to all of our members. Thus, they can focus on developing solutions, rather
than on the difficulties of reading and writing complex CAD files.

IAI UK
IAI is an alliance of organizations
within the construction and facilities
management industries dedicated to
improving processes within the
industry through defining the use and
sharing of information. Organizations
within the alliance include architects,
engineers, contractors, building
owners, facility managers,
manufacturers, software vendors,
information providers, government
agencies, research laboratories,
universities and more.

The IAI UK Chapter brings together

organisations within Britain and
Ireland who share the vision of
improving industry processes through
the use of information sharing.
Visions from the Latham and Egan
reports developed within the UK are
key drivers in setting the goals and
objectives of the IAI globally and IAI
UK are active in the international IAI
movement in their achievement.

IAI Chapters
Organizations within the alliance are
members of regional Chapters.
Currently, IAI has Chapters serving
Australasia, France, the German
Speaking countries, Japan, Korea, North
America, the Nordic countries,
Singapore and the United Kingdom.

Implementation
Many software vendors are working to
bring the IAI vision to reality by
developing IFC compliant applications.

Projects
IAI members are working on projects to
extend the range of information that can
be shared within the construction and
facilities management industries.

Technical Documents
IAI has created a number of documents
that can be used as references in
understanding the IFC model and its
development. Documents include the
IFC specifications (current version is IFC
2x), Specification Development Guide,
Model Extension Guide, Model
Integration Guide, Readers Guides to
the technologies used in process and
information model development, ifcXML
Guide to the expression of the IFC
model as an XML schema definition
(XSD)

Why is STEP Important?

STEP allows companies to effectively exchange information with their worldwide partners,
customers and suppliers, as well as internally. In order to remain competitive in the global
marketplace, companies will have to ensure this exchange is consistent, accurate and timely.

Unlike other data transfer standards, STEP is computer sensible. It supports design reuse, data
retention, and provides access to data across a product's entire life cycle. Product development
strategies, such as concurrent engineering, enterprise integration, electronic commerce and
quality function deployment, will significantly benefit from the use of of STEP -- allowing
them to have a broad impact within enterprises.

By removing the barriers that prevent maximum flexibility in design, manufacture, and
support, STEP will enable manufacturers to achieve new, higher levels of quality and
productivity while reducing costs and time-to-market.

For more information, see the Canadian STEP Centre's "Introducing STEP" Publication.

Wymiana danych między systemami CAD

Dość często spotyka się sytuację, w której poszczególne etapy projektu wykonywane są w różnych programach.

Modele obiektów w systemach komputerowego wspomagania projektowania przechowywane są w wielu

różniących się między sobą formatach. Wynika to ze specjalizacji tych systemów i indywidualnych rozwiązać

twórców oprogramowania. Indywidualne podejście do zakresu i sposobu przechowywania informacji o

konstrukcji pozwala co prawda na zapis szczegółowych nie tylko o geometrii ale również o technologii, historii

zmian itp., ale bardzo utrudnia proces wymian informacji pomiędzy tymi systemami.

Formaty plików można podzielić na trzy grupy:

• Formaty wewnętrzne („native”) systemów CAD (.3ds, .dwg)

• Formaty o uniwersalności ograniczonej zastosowanym środowiskiem graficznym (GKS (Geometry
Kernel Systems)
• Formaty neutralne (IGES, STEP, DXF)

Formaty wewnętrzne

Formaty o ograniczonej uniwersalności dla systemów opartych na wspólnym środowisku graficznym

W większości przypadków producenci oprogramowania wykorzystują środowisko graficzne
GKS (Geometry Kernel Systems) i translatory (IGES/STEP/VDS) specjalistycznych firm.
Spośród sześciu spotykanych schematów reprezentacji obiektów najczęściej używane są CSG
(Constructive Solid Geometry) oraz B-Rep (Boundary Representation). Metodą najstarszą jest
CSG, w której bryła jest wynikiem operacji logicznych (suma, różnica, część wspólna) na
prymitywach składowych, takich jak płaszczyzna, walec, stożek, kula, torus lub cyklida.
Wszystkie prymitywy dzielą przestrzeń na dwie półprzestrzenie halfspace. Najprostszym
prymitywem jest płaszczyzna posiadająca wektor normalny (obliczany jako Vf), dzieląca
przestrzeń na dwie części: bryłę i powietrze (solid, air). Ciekawe, że w przypadku kuli dwie
półprzestrzenie nie są sobie równe. Sześcian lub prostopadłościan to złożenie sześciu
płaszczyzn. Metoda CSG wykorzystuje operacje logiczne na zbiorach i nie jest metodą
unikalną, tzn. model końcowy można uzyskać na kilka sposobów (różnica, suma lub część
wspólna). Wyniki przeprowadzonych operacji oraz powiązane z nimi prymitywy lub ich
zbiory są wyświetlane w postaci drzewa. Zaletą tej metody jest prostota obliczeń i operacji
logicznych. Wadą natomiast jest brak możliwości uzyskania powierzchni swobodnych (free-
form).

Metoda B-Representation zapewnia opis bryły jako zbiór elementów typu face (uciętych
powierzchni), które dzielą przestrzeń na dwie części: bryłę i powietrze. Przestrzeń lub bryła
wskazywana jest przez wektory normalne. Oprócz informacji geometrycznych, takich jak
linie, punkty itd., wykorzystuje informacje topologiczne, jak vertex, loop, edge, wire, shell
lub body, opisujące powiązania elementów składowych. Metodę B-Rep dzieli się na trzy
grupy: Facetted, Elementary, Advanced. Najczęściej stosowana jest B-Rep Advanced,
pozwalająca na stosowanie powierzchni typu NURB. Zaletą tej metody jest możliwość opisu
brył oraz powierzchni. Metoda ta zapewnia wykonywanie operacji na prymitywach (suma,
różnica, część wspólna), jednak trwa to dłużej niż w CSG i przebiega w kilkuetapowym
procesie.
Obie metody mają swoje zalety oraz wady, które można eliminować przez zastosowanie ich
w jednym programie. Mówimy wtedy o hybrydowym modelerze, który CSG wykorzystuje do
operacji logicznych na prymitywach składowych, a Advanced B-Rep do tworzenia
powierzchni, edycji wyniku operacji CSG oraz przechowywania modelu. Dużym problemem
jest stworzenie algorytmu, który na bazie opisu operacji wykonanych na elementach typu
halfspace umożliwia stworzenie geometrii oraz topologii w metodzie B-Rep. Na razie
jedynymi modelerami hybrydowymi (CSG + B-Rep) są ICEM DDN Hybrid Solid (CSG +
ACIS) oraz MicroStation Modeler v7 (CSG + Parasolid). Rozwiązanie to przyspiesza
modelowanie za pomocą prymitywów.
Duże firmy tworzą obecnie komponenty składowe, które są kupowane i umieszczane w
komercyjnych aplikacjach. Spośród kilkunastu producentów wymienić należy Spatial,
Unigraphics, Ricoh oraz Matra-Datavison. Rację ma firma Unigraphics, że standardem stała
się już obecność jednej lub kilkudziesięciu bibliotek *.dll w komercyjnych aplikacjach.
Trudno natomiast stwierdzić, czy standardem stało się umieszczanie Parasolida w programach
CAD/CAM. Trudno też stwierdzić, który z 4 GMS jest najlepszy ACIS, Parasolid,
DesignBase czy CAS.CADe. Poniżej w tabeli wymieniamy niektórych odbiorców tych
kerneli. Właścicielami licencji kilku różnych GMS może być jedna firma, tworząca
translatory SAT/PAR, ACIS/STEP itd., lub też własne kernele, jak np. RG (Relational
Geometry) firmy Aerohydro.
GMS Firmy

Autodesk, Megatech, Cadkey, IMSI, ICEM Technologies, GSSLCO, Tecnomatix,

CIS
Aerohydro, VDS, Theorem

Parasolid Unigraphics, Bentley, VDS, SolidWorks, Dassault Systemes, Theorem Solutions

DesignBase MicroCADAM (IBM i Kawasaki)

CAS.CADe Matra-Datavision

Do tej pory firmy jedynie kupowały GMS produkowane przez Spatial, Unigraphics i inne,
obecnie zaś tworzą także swoje rozwiązania. Przykładem może tu być Hewlett-Packard i jej
SolidDesigner wykorzystujący zbiór własnych instrukcji. Firma HP nie była zainteresowana
szczegółowym wyjaśnieniem, jak działa nowy rdzeń geometryczny.
Zastosowanie GMS, takich jak ACIS i Parasolid, w komercyjnych aplikacjach pozwala na
wykorzystanie całego wachlarza funkcji, np. tworzenia, edycji, zapisywania brył i
powierzchni, krzywych, punktów itd. Ważnym wydarzeniem było stworzenie przez firmę
VDS programu IronCAD v3 z ACIS v5 oraz Parasolid v11. Jest to wspaniałe rozwiązanie
zapewniające tworzenie złożeń zbudowanych z części wykonanych w ACIS oraz w Parasolid.
Miało pozwolić na automatyczną konwersję modelu wraz z przypisanymi do niego cechami.
Jednak konwersja bryły z jednego B-Rep do drugiego okazała się problemem. Objętość brył
prostych, takich jak walec, prostopadłościan, kula itd., stworzonych w ACIS nie zmienia się
po konwersji do opisu parasolidowego. Gorzej jest w przypadku tworzenia bryły
wykorzystującej krzywą Bezier jako kontur definiujący lub profil w tym przypadku
otrzymujemy dwie bryły o różnych objętościach. W naszych redakcyjnych testach
osiągnęliśmy współczynnik Vparasolid/Vacis = 2,8. Poprosiliśmy o wyjaśnienie firmę VDS,
ale jak dotąd nie otrzymaliśmy żadnej odpowiedzi. Jasne, że ACIS i Parasolid pracują z
różnymi dokładnościami. Ciekawy komentarz przysłała firma Spatial: "Oczywiście, jest
możliwa niedokładność kilku miejsc po przecinku, ale współczynnik 2,8 jest trochę za duży"

Formaty neutralne

IGES (Initial Graphics Exchange Specification) jest formatem neutralnym, najbardziej

uniwersalny z formatów, przez co stwarzający najwięcej problemów z dokładnością
odwzorowania geometrii (przenosi tylko powierzchnie – nie przenosi brył)

nad którym rozpoczęto pracę w 1979 roku. Miał za zadanie umożliwić wymianę informacji
między systemami CAD/CAM. Klasyczny konwerter IGES można podzielić na dwie części:
preprocesor oraz postprocesor. Preprocesor zapewnia zamianę informacji składowanej w
wewnętrznej bazie programu CAD w format IGES, natomiast postprocesor zamianę
informacji wczytywanego formatu IGES w format wewnętrzny programu CAD.
Pierwsza wersja IGES była przeznaczona do wymiany rysunków, w skład których wchodziła
geometria 2D/3D. Namiastką trójwymiarowej geometrii były modele krawędziowe. Wraz z
powstawaniem kolejnych wersji format IGES zapewniał transfer:

• geometrii 2D,
• geometrii 3D, w tym powierzchni NURB i uciętych,
• brył według schematu reprezentacji B-rep,
• brył według schematu reprezentacji CSG,
• adnotacji (tekst, wymiary itd.),
• struktur (zdefiniowane rzutnie itd.),
• atrybutów oraz właściwości.

W postprocesor oraz preprocesor IGES wyposażone są obecnie wszystkie programy CAD.

Zastosowanie tego formatu jest jednak ograniczone ze względu na dowolność definiowania
entycji składowych, dokładność tworzenia geometrii oraz rodzaj wykorzystywanej biblioteki
narzędziowej. Specyfikacja IGES pozwala na wymianę informacji między programami
wykorzystującymi różne schematy reprezentacji:

• w przypadku B-Rep będą to entycje opisujące stworzoną bryłę w zależności od

elementów składowych entycje 186 MSBO, 514 shell, 510 face, 508 loop, 504 edge
(lista), 502 vertex (lista);
• w przypadku CSG będą to entycje opisujące stworzoną bryłę w zależności od
prymitywów i wykonanych na nich operacji (150 prostopadłościan, 152 klin, 154
cylinder, 158 kula, 160 torus oraz strukturalne: 184 złożenie, 180 drzewo logiczne);
• jako ucięte powierzchnie entycja 144.

W redakcji stworzyliśmy plik IGES przedstawiający wał korbowy za pomocą uciętych

powierzchni i zaimportowaliśmy go do programów biorących udział w naszym zestawieniu.
Wszystkie programy zaopatrzone były w funkcje Healing lub Tollerant modelling,
zapewniające korektę importowanej geometrii. Wyposażone też były w profilowane entycje
IGES, które podczas eksportu geometrii zapewniają wybór najlepszych entycji dla programu
odbierającego. SolidWorks 99 jako jedyny widzi modele importowane oraz eksportowane
jako zbiór uciętych powierzchni. Po zaimportowaniu są poddawane procesom typu Knitting
oraz Sewing, pozwalającym na odtworzenie objętości modelu.

Trudno zebrać rzeczowe informacje dotyczące formatu STEP. W niektórych periodykach

STEP uważany jest za rozwinięcie IGES. Najczęściej spotykany jest STEP AP203. Plik
STEP składa się z dwóch części: opisu pliku oraz opisu geometrii i topologii. Trudno
stwierdzić, do jakiego stopnia formaty neutralne IGES oraz STEP pozwolą na współpracę
kilku różnych systemów bez utraty informacji.
Przeprowadziliśmy w redakcji test polegający na wykorzystaniu pliku STEP stworzonego w
Unigraphics v13. W większości przypadków przebiegł pozytywnie. Wyjątkiem był AMD v4,
w którym funkcja importu/eksportu STEP była nieaktywna (moduł STEP jest opcją, za którą
trzeba dodatkowo zapłacić). Brak możliwości exportu STEP czyni AMD v4 ubogim pod tym
względem i ogranicza nas tylko do korzystania z IGES.
Najlepiej wypadł SolidWorks 99. Importując plik, automatycznie wyłapał złożenie i
przydzielił mu jeden plik złożeniowy oraz kilka stanowiących jego części składowe.
Integralny moduł AFR wyłapywał cechy zagnieżdżone w każdej z tych części.
Najgorzej wypadły IronCAD v3 oraz Modeler v7.1, które zmieniły kształt importowanego
złożenia. Podobne problemy pojawiły się w IronCAD-zie podczas importu plików SAT oraz
X_T.
Bardzo trudne okazuje się przeprowadzenie importu modelu, który wykonany był w
programie wyposażonym w moduł DCM zapewniający projektowanie z uwzględnieniem
parametrów i więzów. Podczas redakcyjnych testów informacje o więzach, parametrach i
cechach zostały utracone we wszystkich programach.

DXF – Drawing Exchange File – stary format o małej dokładności, najczęściej używany do
rysunków płąskich.
Formaty uniwersalne posiadają niestety wady. Podczas wykonywania procesu translacji
istnieje możliwość błędnej interpretacji kształtu, przez co mogą powstać błedy geometrii.

Projektowanie z wykorzystaniem cech

Wszystkie omawiane programy zapewniają projektowanie uwzględniające cechy (Feature-

Based Design). Zapewnia ono osadzenie w materiale wyjściowym elementu, który
jednoznacznie będzie określany jako otwór, kieszeń, rowek wpustowy itd. Element składający
się z kilku ścianek jest interpretowany jednoznacznie. Cechy zazwyczaj składają się z profilu
definiującego, przekształconego w trzeci wymiar przez wytłoczenie lub obrót.
Największym problemem jest eksport oraz import modeli z cechami. W większości
przypadków podczas importu następuje utrata cech. Zaimportowana geometria jest
"statyczna", przedstawiana przez moduł wyświetlający jako jedna operacja. W związku z tym
firmy SolidWorks oraz Unigraphics zaproponowały moduł AFR (Automatic Feature
Recognition), którego działanie jest analogiczne do pryzmatu. Moduł ten stara się wyodrębnić
z importowanej geometrii elementarne cechy, takie jak: otwory, zaokrąglenia, sfazowania,
kieszenie, rowki wpustowe, które zostały dodane lub odjęte od materiału wyjściowego.
Wyodrębnione cechy są nadal w pełni parametryczne.
Problemem było stworzenie AFR wychwytującego np. kieszenie o profilach definiujących
innych niż prostokąt. Obecnie rozwiązanie to jest dostępne w programie SolidWorks 99 jako
płatna opcja. Liderem w dziedzinie AFR jest hinduska firma GSSLCO, współpracująca z
takimi gigantami jak Spatial, Unigraphics, PTC. Próbowaliśmy kilkakrotnie uzyskać od tej
firmy dokładniejsze informacje dotyczące AFR niestety, bezskutecznie.
Z dostarczonych programów tylko SolidWorks 99 wyposażony był w moduł AFR.
Przeprowadziliśmy test sprawdzający, jak bardzo różnić się będzie geometria bez cech od
geometrii z cechami. Ten sam plik SAT zaimportowaliśmy do wszystkich czterech
programów. Tylko SolidWorks 99 zamienił importowany plik w materiał wyjściowy oraz
wykonane na nim operacje.
Podobnie jak program SolidWorks 98 Plus, tak IronCAD v3.0, MicroStation Modeler v7 oraz
AMD v4 mają własne okno, w którym wyświetlane są w postaci asocjatywnego drzewka
wszystkie wykonane przez użytkownika operacje. Podmoduł ten zapewnia selektywny wybór
części w przypadku tworzenia dużych złożeń. Pozwala też na zapisanie do pliku wybranych
części, a także na zmianę kolejności operacji.

Dimensional Constrain Manager (DCM)

Zastosowanie samego GMS w komercyjnej aplikacji zapewnia tworzenie jedynie

nieparametrycznych modeli bryłowych. ACIS oraz Parasolid nie są również wyposażone w
mechanizm narzucania zależności geometrycznych między elementami składowymi.
Wykorzystanie nieparametrycznego programu CAD umożliwia iteracyjne tworzenie części
(wykonanie wielu różnych wariantów modelu i wybór najlepszego). Zastosowanie
mechanizmu DCM gwarantuje narzucenie zależności geometrycznych na zbudowany model
oraz zmianę jego rozmiarów i kształtów za pomocą kilku zmiennych (podczas gdy integralny
solver rozwiązuje te zależności w tle). W zestawionych programach tylko MicroStation
Modeler v7 miał własny moduł DCM.
DCM może współpracować z arkuszami kalkulacyjnymi lub z relacyjnymi bazami danych.
Współpraca bazy geometrycznej z bazą relacyjną to zupełnie nowa jakość. Powstają już
programy pozwalające narzucać relacje na elementy składowe i wiązać kilka elementów ze
sobą.
Obecnie na rynku znajdują się programy CAD, wykorzystujące komponenty DCM firmy D-
Cubed. Komponenty DCM2D oraz DCM3D mogą pracować ze schematem B-Rep oraz CSG.
Z materiałów przysłanych przez firmę D-Cubed wynika, że zastosowano 43 licencje DCM2D
oraz 13 DCM3D. DCM2D umożliwia narzucanie więzów na elementy geometryczne leżące
w jednej płaszczyźnie, zaś DCM3D między elementami nie leżącymi w jednej płaszczyźnie.
Wykorzystanie DCM pozwala na uruchomienie funkcji Sketching możliwość interaktywnego
tworzenia geometrii przez szkicowanie. DCM próbuje odgadnąć intencje użytkownika na
podstawie stworzonego już szkicu. W przypadku tworzenia geometrii podpowiada, jak
stworzyć linię pionową i poziomą. Przykładem może tu być AMD v4, gdzie podczas kreślenia
linii DCM stara się narzucić elementarne zależności, np. prostopadłość.
Kolejną korzyścią z zastosowania DCM w wersji 3D jest możliwość precyzyjnego tworzenia
złożeń bryłowych z kilkudziesięciu części. DCM3D zapewnia automatyczne wychwycenie i
wykorzystanie zależności geometrycznych. Przykładowo, koło może być osadzone na wale za
pomocą więzów Współśrodkowość i Bazowanie. W przypadku zmiany proporcji wału, koło
zębate zostanie automatycznie do niego dopasowane, tak aby znowu było współśrodkowe
oraz opierało się o bazę. DCM3D w przypadku brył działa na ich 6 stopniach swobody (Dof
Degree of freedom). Uwalnia nas od żmudnego wyznaczania właściwości geometrycznych.

RAPID PROTOTYPING
W procesie projektowania i wytwarzania wyrobu, coraz większego
znaczenia nabiera analiza rozwiązań konstrukcyjnych i technologicznych
już na etapie projektowania, pozwalająca uzyskać wyrób lepszy, w
krótszym czasie i przy mniejszych kosztach. W tym celu szeroko
stosowane są systemy komputerowego wspomagania projektowania,
pozwalające uzyskać matematyczny model wirtualny nadający się do
różnorodnej analizy. Z kolei możliwość otrzymania modelu fizycznego dają
techniki szybkiego prototypowania (Rapid Prototyping). Jedną z nich jest
metoda stereolitografii.

Metoda ta polega na utwardzaniu żywicy epoksydowej lub akrylowej o

niskiej lepkości, wiązką światła ultrafioletowego generowanego przez laser
małej mocy. Pod wpływem promieni ultrafioletowych następuje
polimeryzacja kolejnych warstw żywicy. Proces ten przyrównać można do
znanego wcześniej sposobu tworzenia modelu z naklejanych na siebie
kolejno przekrojów papierowych. Po wstępnym wykonaniu elementu
następuje dokończenie procesu polimeryzacji światłem ultrafioletowym w
specjalnej komorze i wykończająca obróbka powierzchni przez
przeszlifowanie lub wypolerowanie. Otrzymujemy w efekcie wyrób
wytrzymały i trwały, nadający się do różnorodnych zastosowań.

W Instytucie Mechaniki i Konstrukcji w Laboratorium Szybkiego

Prototypowania zainstalowane jest i wykorzystywane urządzenie do
stereolitografii serii SLA250 wraz z niezbędnym oprogramowaniem (program
“Maestro”). Wygląd przestrzeni roboczej maszyny przedstawia rys1.

Proces nakładania kolejnych warstw jest kombinacją ruchów pionowych

płyty podmodelowej i ruchów poziomych pióra zgarniacza. Ruchy te
zapewniają precyzję i wyrównują poziom ciekłej żywicy w stosunku do
poprzednio utwardzonej warstwy. Ustalana jest w ten sposób grubość
nowo tworzonej warstwy. Kolejne kroki procesu nakładania warstw
ilustruje poniższy schemat.

Krok 1.

Wierzch nowej, utwardzonej warstwy znajduje się na równym poziomie z

otaczającą model ciekłą żywicą.

Krok 2.
Płyta podmodelowa opuszcza się, aż do całkowitego pokrycia modelu
ciekłą żywicą.

Krok 3.

Płyta podmodelowa jest podnoszona do poziomu takiego, aby odległość

pomiędzy górną powierzchnią modelu i dolną krawędzią pióra zgarniacza
odpowiadała dokładnie zadanej grubości warstwy.

Krok 4.
Pióro zgarniacza przesuwa się zbierając nadmiar żywicy i ustalając w ten
sposób precyzyjnie grubość warstwy.

Krok 5.

Płyta podmodelowa opuszcza się tak, aby poziom ciekłej żywicy nad
modelem, odpowiadał zadanej grubości warstwy.

Krok 6.

Uruchamia się laser, utwardzając kolejną warstwę żywicy.

Wykonywany model oddzielony jest od płyty podmodelowej podporami

(ang. support). Są one tworzone na początku procesu w taki sam sposób
jak model. Jedyną różnicą jest brak ruchów pióra zgarniacza (podpory nie
muszą być tak precyzyjne jak model) i to, że są one stosunkowo cienkie
(łatwo dają się usunąć po zakończeniu całego procesu).
Podstawą wykonania prototypu jest trójwymiarowy model geometryczny
wykonany w dowolnym systemie CAD i zapisany w formacie .stl. Model ten
jest poddany obróbce przy pomocy wspomnianego wyżej programu
“Maestro”, którego zadaniem jest w pierwszej kolejności sprawdzenie
modelu pod kątem poprawności geometrii. Wykryte błędy są w większości
korygowane automatycznie. Kolejnym krokiem jest dobranie
najkorzystniejszego, z punktu widzenia prawidłowości i czasu wykonania
oraz jakości powierzchni, ustawienia modelu, a także ustalenie innych
parametrów takich jak grubość warstw itp. W efekcie otrzymuje się pakiet
plików gotowych do wysłania do urządzenia stereolitograficznego.

Instytut Mechaniki i Konstrukcji dysponuje kilkoma systemami CAD,

pozwalającymi tworzyć trójwymiarowe modele geometryczne. Są to,
między innymi, systemy takie jak:

- system AutoCAD - jeden z najpopularniejszych systemów

CAD,

- system ProEngineer - posiadający między innymi możliwość

parametrycznego tworzenia brył oraz zawierający liczne
moduły dodatkowe (np. generowanie kodów dla obrabiarek
sterowanych numerycznie),

- system SolidWorks - pracujący w środowisku Windows 95/NT,

również z możliwością parametrycznego tworzenia brył.

Systemy te i nauka ich obsługi są dostępne w ramach zajęć studenckich

dla wyższych lat (zajęcia z podstaw AutoCAD’a są prowadzone już dla I
roku).

Wszystkie wymienione systemy mają możliwość generowania plików w

formacie .stl. Ponadto modele zaprojektowane w tych systemach można
wykorzystać dla celów analizy (np. wytrzymałościowej) wykonywanej za
pomocą pakietów ADINA, PAM-SHOCK lub PAM-CRASH. Pakiety również są
wykorzystywane w Instytucie Mechaniki i Konstrukcji.

Biorąc pod uwagę praktyczny brak ograniczeń jeśli chodzi o stopień

skomplikowania kształtów zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych modelu,
możliwość dokonania wszechstronnej analizy przyszłego produktu przed
jego powstaniem, krótki czas wykonania modelu fizycznego metodą
stereolitografii, mamy do czynienia z w pełni nowoczesnym i spójnym
zestawem komputerowego wspomagania projektowania, sprawdzenia
poprawności konstrukcji na etapie modelu wirtualnego i szybkiego
prototypowania

Wykonany model stereolitograficzny może być materiałem wyjściowym do

wykonania formy silikonowej metodą VACUUM CASTING.

Forma taka służy do wykonywania krótkich serii wyrobów z tworzyw

sztucznych bądź odlewniczych modeli woskowych.