Fundiranje

Prof.
dr Milan Gli{i}
FUNDIRANJE
ARHITEKTONSKIH OBJEKATA
BETONSKE KONSTRUKCIJE - PRVO POGLAVLJE
Beograd, 2004
Prof. dr Milan Glišić
FUNDIRANJE ARHITEKTONSKIH OBJEKATA

BETONSKE KONSTRUKCIJE - PRVO POGLAVLJE
Beograd, 2004
FUNDIRANJE ARHITEKTONSKIH OBJEKATA
BETONSKE KONSTRUKCIJE – PRVO POGLAVLJE
Dr Milan Glišić, dipl.ing.arh.

vanredni profesor Arhitektonskog fakulteta
Univerziteta u Beogradu
Recenzenti:
Prof. dr Milan Lazić, dipl. ing. arh.
Akademik prof. dr Vojislav Kujundžić, dipl.ing.arh.
Izdavači:
Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu
i
Orion Art, Beograd
Direktor
Nadežda Kovačević
Glavni i odgovorni urednik
Dragorad Kovačević
ISBN 86-80095-66-4
Štampa
Bakar, Bor
Tiraž 300 primeraka
__________________________________________________________________________
Naslovna strana:
Fundiranje objekta na uglu ulica 27. marta i Đušine u Beogradu
Autori:
Mr. Selimir Lelović, dipl.građ.ing, Vojislava Popović, dipl.ing.arh.
Mr. Nenad Šekularac, dipl.ing.arh. i Mr. Dejan Vasović, dipl.ing.arh.
Dizajn korica: Miloš Dimčić, stud. arh. i Goran Radulović stud. arh.
PREDGOVOR
Projektovanje fundamenata arhitektonskih objekta je oblast inžinjerskog

konstrukterstva koje zahteva multidisciplinarni pristup. Neophodno je
poznavanje geomehaničkih svojstava tla, postupke dimenzionisanja
armirano betonskih konstruktivnih elemenata, interakciju tla i konstrukcije
temelja i tehnologije izvođenja radova u tlu.
Ovom knjigom obuhvaćene su oblasti fizičkih i mehaničkih osobina tla,

načina dimenzionisanja plitkih i dubokih temelja, tehnologije izvođenja
pojednih vrsta temelja i konstruktivne pojedinosti koje su neophodne za
praksu. Pored teorijskih postavki i objašnjenja pojedinih oblasti dati su
numerički primeri, kao i preporuke vezane za pojedine specifične probleme
prilikom projektovanja i izvođenja temeljnih konstrukcija.
Ovaj udžbenik sadrži celokupnu materiju iz nastavnog programa

obrazovanja studenata arhitekture na beogradskom Arhitektonskom
fakultetu na predmetima u okviru osnovne nastave (Betonske konstrukcije) i
u okviru izborne grupe predmeta Konstruktivni sistemi (Fundiranje
arhitektonskih objekata). Smatram da ova kniga može poslužiti i mladim
inžinjerima i arhitektima kao svojevrsni priručnik prilikom projektovanja
fundamenata arhitektonskih objekata.
Podnaslov ovog rukopisa glasi "Betonske konstrukcije – prvo poglavlje".

Razlog za ovo je sadržan u činjenici da autor priprema za izdavanje još dva
poglavlja iz oblasti betonskih konstrukcija. To su "Projektovanje armirano
betonskih konstrukcija arhitektonskih objekata" i "Sanacije, rakonstrukcije i
adaptacije arhitektonskih objekata".
Veliku zahvalnost dugujem prof. dr Milanu Laziću, dipl.ing.arh. i

akademiku prof. dr Vojislavu Kujundžiću, dipl.ing.arh. za detaljno izvršenu
recenziju rukopisa, sugestijama, savetima i pomoći da ovaj udžbenik bude
objavljen.
Zahvaljujem se asistentu pripravniku Aleksandri Nenadović, dipl.ing.arh.
na pomoći prilikom izrade numeričkih primera dimenzionisanja. Dugujem
zahvalnost Zagorki Komad, dipl.ing.geol. koja mi je pomogla ustupanjem
geomehaničkog elaborata koji je prikazan u ovoj knjizi.
Na kraju želim da istaknem strpljenje i razumevanje kojim je moja supruga
Sanja pratila rad na ovoj knjizi i da joj na tome zahvalim.
U Beogradu, marta 2004. godine Autor

SADRŽAJ
I. OSNOVNI POJMOVI O TLU .................................................................1

1. Poreklo tla ...................................................................................1
2. Klasifikacija tla ...........................................................................1
3. Struktura tla ................................................................................2
4. Fizičke osobine tla ......................................................................2
5. Mehaničke osobine tla ................................................................5
5.1. Vodopropustljivost ..............................................................5
5.2. Otpornost tla ........................................................................5
5.3. Deformabilnost tla ...............................................................6
6. Granični pritisci na tlo ................................................................6
7. Dozvoljeni pritisci na tlo ............................................................8
8. Rasprostiranje pritiska po dubini ................................................9
9. Aktivni zemljani pritisak ...........................................................11
10. Pasivni otpor tla .........................................................................14
II. OSNOVNI TIPOVI TEMELJA ............................................................15

1. Trakasti temelji .........................................................................16
1.1. Trakasti temelj od nearmiranog betona ..............................16
1.1.1. Primer dimenzionisanja trakastog
temelja od nearmiranog betona ......................................18
1.2. Trakasti temelj od armiranog betona .................................20
1.2.1. Primer dimenzionisanja trakastog
temelja od armiranog betona ……………………….......22
2. Temeljna kontra greda ……………………………..…………26
2.1. Primer dimenzionisanja temeljne kontra grede …...……...29
3. Temeljna kontra ploča ...............................................................42
4. Temelji samci ……………………………………………....…45
4.1. Primer dimenzionisanja temelja samca …………………..47
3.2. Primer određivanja napona u tlu za ekscentrično
opterećen temelj samac ......................................................57
5. Šipovi ........................................................................................60
5.1. Drveni šipovi ......................................................................61
5.2. Čelični šipovi .....................................................................63
5.3. Šipovi od nearmiranog i armiranog betona .......................63
5.3.1. Prefabrikovani šipovi ............................................63
5.3.2. Šipovi izvedeni na samom terenu .........................65
5.3.3. Šipovi postavljeni ispod postojećih temelja ..........67
5.4. Način postavljanja šipova ..................................................68
5.5. Proračun nosivosti šipa ......................................................70
5.5.1. Primer određivanja nosivosti šipa
tipa ″Frenki″ ……………………………………………72
5.6. Određivanje sila u šipovima ………………………...……73
III. POTPORNI ZIDOVI ………………………………………………...76

1. Primer dimenzionisanja potpornog zida ……………………...79
2. Uticaj podzemne vode na potporni zid ……..………………...88
3. Uticaj kohezije tla na potporni zid ............................................89
IV. ZAŠTITA TEMELJNIH JAMA ..........................................................91

1. Obezbeđenje rovova ..................................................................91
2. Dijafragme .................................................................................92
2.1. Primer određivanja uticaja na dijafragmu ..........................94
3. Obezbeđenje temeljnih jama razupiranjem i ankerovanjem .....95
V. PRORAČUN FUNDIRANJA NA ELASTIČNOJ PODLOZI .............98

1. Primer određivanja vrednosti koeficijenta posteljice tla .........100
2. Uporedni prikaz rezultata proračuna po pretpostavci
nedeformabilnog temelja i bez uticaja deformabilnosti
tla, i temelja fundiranog na elastičnoj podlozi ........................101
VI. KONSTRUKTIVNE POJEDINOSTI TEMELJENJA........ ..............103

1. Međusobna povezanost temelja ..............................................103
2. Temeljenje na istoj i različitim kotama ..................................104
3. Zaštita armature temelja .........................................................106
4. Minimalna dubina fundiranja .................................................107
5. Način izvođenja potpornih zidova .........................................107
VII. GEOMEHANIČKI ELABORAT ....................................................110
VIII. LITERATURA ...............................................................................114

I. OSNOVNI POJMOVI O TLU
1. POREKLO TLA
Zemljina kora je nastala hlađenjem magme od koje su formirane

stenske mase. Tokom milijardi godina dolazi do fizičkog i
hemijskog raspadanja stenskih masa, što ima za posledicu
stvaranje rastresitih naslaga zemljine kore koje nazivamo tlom.
Zavisno od mesta nastanka i načina transporta raspadnutog
materijala, tlo se može podeliti u sledeće grupe:
a/ Eluvijalno tlo - nastaje na mestu svog prvobitnog postanka. Iz

njega su ispirane sitnije čestice erozivnim dejstvom vode.
b/ Deluvijalno tlo - materijal je transportovan planinskim potocima i
taložen na blagim padinama. Ovo tlo je heterogenog sastava.
c/ Aluvijalno tlo - materijal je transportovan na rekama na velike
udaljenosti i taložen u dolinama.
d/ Glacijalno tlo - nastaje drobljenjem stena prilikom kretanja
lednika.
e/ Eolsko tlo - materijal je transportovan vetrom na velike udaljenosti
(peščane dine i lesne zaravni).
f/ Marinsko tlo - nastaje taloženjem u moru materijala donešenog
vodenim tokovima.
2. KLASIFIKACIJA TLA
Tlo se satoji od zrna i čestica različitih veličina, koji formiraju

granularni skelet tla. Prema krupnoći frakcija od kojih se sastoji, tlo
se deli na:
- nekoherentna tla (drobina, obluci, šljunak i pesak)

- koherentna tla (prašina, glina i koloidi).
1a. Homogene podloge 1b. Slojevite podloge 1c. Heterogene podloge
Slika 1. Vrste podloga
- 1 -
Međusobni položaj tla može biti raznovrstan, i zato je teško napraviti
preciznu klasifikaciju prirodnih podloga. Osnovna podela mođe se
izvršiti na:
- homogene podloge (Slika 1a), gde je zastupljena samo jedna vrsta
tla;
- slojevite podloge (Slika1b), gde su različite vrste tla postavljene u
približno paralelnim slojevima;
- heterogene podloge (Slika 1c), gde različite vrste tla zauzimaju
međusobno nepravilne položaje.
3. STRUKTURA TLA
Tlo je formirano od zrna i čestica, i pora između njih. Pore mogu biti
ispunjene vodom, vazduhom ili vodenom parom. Nekoherentna tla
mogu biti rastresita (Slika 2a) ili dobro složena (Slika 2b i 2c).
a. b. c.
Slika 2. Šematski prikaz struture tla
Poroznost tla je manja što je zastupljeno više različitih frakcija.
4. FIZIČKE OSOBINE TLA
Fizičke karakteristike određuju stanje u kom se tlo nalazi. Osnovne

karakteristike se određuju ispitivanjem uzoraka u laboratoriji, a
izvedene osobine se određuju računskim putem iz osnovnih.
Ako posmatramo prizmu tla (Slika 3) i uvedemo sledeće oznake:

V - ukupna zapremina uzorka;
Vs - zapremina čestica granularnog skeleta;
Vp - zapremina pora;
Vw - zapremina vode u porama;
Gs - težina čestica granularnog skeleta;
- 2 -
Gw - težina vode koja se nalazi u porama, i
G - ukupna težina uzorka,
onda je
Jedinična (zapreminska) težina granularnog skeleta tla:

Gs
γs = (1)
Vs
U tabeli I date su približne vrednosti jedininčih težina granularnog
skeleta tla γ s
Tabela I. Vrednosti jediničnih težina granularnog skeleta
Vrsta materijala γs(kN/m3).

šljunak 25,5 - 26,5
pesak 25,5 - 26,5
les 26,5 - 27,0
glina 27,0 - 28,0
Jedinična (zapreminska) težina tla u prirodnom stanju glasi:

G
γ= (2)
V
Vlažnost tla, koja se izražava u procentima je:
Gw
w= (3)
Gs
Wx
Wq
W
Wt
Slika 3. Šematski prikaz prizme tla

Poroznost tla - je odnos zapremine pora prema ukupnoj zapremini
uzorka tla:
Vp γ s ⋅ G - γ ⋅ Gs
n = = (4)
V p + Vs γ s ⋅G
- 3 -
Koeficijent poroznosti tla e je odnos zapremine pora prema
zapremini granularnog skeleta
Vp n ⋅V n
e= = = (5)
Vs V - n ⋅V 1 - n
Za vrednosti e<0.6 smatra se da je podloga dobra za fundiranje

objekata. Kod peskovitih podloga gde je e>0.8 i glinovitih podloga
gde je e>1.0 mora se izvršiti poboljšanje građevinskog tla.
o
x
2/1
2/1
2.o
2/1
Slika 4. Šematski prikaz uzorka tla
Ako posmatramo uzorak tla oblika kocke stranice 1.0 (Slika 4), tada
je:
Jedinična (zapreminska) težina tla u apsolutno suvom stanju ( γ d )

γ d = γ s ⋅ (1 - n) (6)
Jedinična (zapreminska) težina tla u prirodnom stanju ( γ )
γ = γ s ⋅ (1 - n) + w ⋅ γ d (7)
γ = γ s ⋅ (1 - n) ⋅ (1 + w) (8)
Jedinična (zapreminska) težina tla pod vodom ( γ ′ )
γ ′ = (γ s - γ w ) ⋅ (1 - n) (9)
gde je γ w - jedinična (zapreminska) težina vode
Jedinična (zapreminska) težina vodom potpuno zasićenog tla( γ z )

γ z = γ s ⋅ (1 - n) + n ⋅ γ w (10)
- 4 -
5. MEHANIČKE OSOBINE TLA
5.1. Vodopropustljivost
Propustljivost vode kroz tlo meri se koeficijentom vodopropustljivosti

(k), koji predstavlja brzinu kretanja vode kroz tlo.
5.2. Otpornost tla
Narušavanje stabilnosti u tlu nastaje kao posedica smicanja, i

manifestuje se klizanjem jednog dela tla u odnosu na drugi deo.
Ako su u nekoj tački tla tangencijalni naponi smicanja veći od
otpornosti na smicanje, doći će do klizanja između čestica tla.
Otpornost na smicanje, izražena preko ukupnih napona (Slika 5a),
prema Coulombovom (*) izrazu je
τ n = c + σ n ⋅ tgϕ (11)
Slika 5. Grafički prikaz slučajeva otpornosti tla na smicanje
______________________________________________________
(*) Dr. Stevan Stevanović: FUNDIRANJE I
- 5 -
gde je
σn τ
- normalni napon koji deluje u ravni napona n
c - specifična kohezija
tgϕ - konstanta proporcionalnosti koja izražava linearnu zavisnost
smičućeg napona τ n i normalnog napona σ n .
Granični slučajevi izraza (11) nastaju kada ne postoji kohezija (Slika

5b), kod peska i šljunka, odnosno kada ne postoji trenje između
čestica (Slika 5c), kod vodom zasićenih glina.
5.3. Deformabilnost tla
Deformabilnost tla uslovljena je elastičnošću granularnog skeleta

tla, promenom poroznosti i promenom vlažnosti .
Dinamičko opterećenje izaziva znatna sleganja temelja na

nekoherentnom tlu, a relativno mala na koherentnom. Dugotrajna
opterećenja, obrnuto, izazivaju velika sleganja temelja na
koherentnom tlu, a mala na nekoherentnom tlu.
U zavisnosti od vremena trajanja opterećenja tla deformacije mogu

biti: trenutne, koje nastaju istovremeno sa promenom naponskog
stanja, i dugotrajne, koje se odvijaju u funkciji vremena koje je
proteklo od trenutka nanošenja opterećenja. Deformacije
nekoherentnog i koherentnog tla male vlažnosti nemaju izraženo
vremensko trajanje, dok kod koherentnog tla velike vlažnosti,
naročito ako je tlo zasićeno vodom, deformacije se obavljaju u
dugom vremenskom periodu i zavise od brzine istiskivanja vode iz
pora tla.
6. GRANIČNI PRITISCI NA TLO
Granični pritisak na tlo je maksimalni pritisak temelja na tlo pri

kome dolazi do proloma u tlu. Vrednost graničnog pritiska na tlo
može se odrediti prema empiriskom izrazu, koji je postavio
Terzaghi (*):
Pgr = (1 + 0,3 ⋅ B/L) ⋅ c ⋅ N c + γ ⋅ D f ⋅ N q + 0,4 ⋅ γ ⋅ B ⋅ N γ (12)

______________________________________________________
- 6 -
gde su
B - širina osnove stope temelja;

L - dužina osnove stope temelja;
c - kohezija tla;
Df - dubina fundiranja;
Nc, Nq i N γ - faktori nosivosti u funkciji ugla unutrašnjeg trenja, koji
se mogu odrediti na osnovu grafikona datog na slici 6.
Slika 6. Grafički prikaz faktora Nc , Nq i N γ prema Terzaghiju
Vrednosti Nc, Nq i N γ zavise od ugla unutrašnjeg trenja tla i iznose

Nq = tg2 (45o + ϕ / 2) ⋅ eπ⋅tgϕ (13)
Nc = (Nq - 1) ⋅ ctg ϕ (14)
Nr = 1.8 (Nq - 1) ⋅ tg ϕ (15)
- 7 -
7. DOZVOLJENI PRITISCI NA TLO
Dozvoljen pritisak na tlo, odnosno dozvoljeni napon u tlu, određuje

se iz odnosa graničnog pritiska na tlo i koeficijenta sigurnosti
Pgr
σ zdozv. = (16)
Fs
Koeficijent sigurnost, prema našim propisima (*), kreće se u

granicama 2 ≤ F s ≤ 3 , zavisno od vrste objekta i pouzdanosti
podataka na osnovu kojih se određuje vrednost graničnog pritiska na
tlo.
I pored činjenice da u svakom pojedinačnom slučaju podaci iz

geomehaničkog elaborata daju vrednosti dozvoljenoh pritisaka na
tlo, ovde se daje tabelarni pregled (Tabela II) približnih vrednosti
nosivosti tla prema prof. Kasagrandeu (**) a koji su bili definisani
standardom DIN 1054.
Tabela II. Približne vrednosti dozvoljenih nosivosti tla
Vrsta tla MPa

1. Vezana tla (ilovača, glina, laporac):
a. kašasta konzistencija 0,00
b. mekana (lako gnječiva) 0,04
c. tvrda (teško gnječiva) 0,08
d. polučvrsta 0,15
e. čvrsta 0,30
2. Zbijena nevezana tla
a. sitni i srednji pesak veličine do 1 mm. 0,20
b. krupan pesak veličine zrna 1 do 3 mm. 0,30
c. šljunkovit pesak sa sadržajem šljunka najmanje 1/3 i 0,40
šljunak sa veličinom zrna do 70 mm.
Vrednosti, date u ovoj tabeli, su orijentacione i ovde su prikazane sa

ciljem da se shvati red veličine dozvoljenih napona pojedinih vrsta
tla.
______________________________________________________
(*) Pravilnik o tehničkim normativima za temeljenje građevinskih objekata
(**) Kasagrande: GEOMEHANIKA OMOGUĆUJE UŠTEDU
- 8 -
8. RASPROSTIRANJE PRITISKA PO DUBINI
Pritisak temelja na tlo, neposredno u temeljnoj spojnici, rasprostire

se po dubini u funkciji ugla unutrašnjeg trenja ϕ. Whitlow (*) u
praktičnim proračunima usvaja vrednost ugla ϕ=30o.
Ako su b ′ i b ′′ širine dva temelja (Slika 7) opterećenih istim

ravnomernim opterećenjem po , pritisak po dubini, z, bez uticaja
sopstvene težine tla iznosi:
p0 ⋅ b
'
' (17)
= p '
z
b + 2 ⋅ z ⋅ tgϕ
p ⋅b
"
" (18)
p = "
0
+ 2 ⋅ z ⋅ tgϕ
z
b
Slika 7. Rasprostiranje pritiska po dubini
kako je b ′′ > b ′ , to je:

p z'
''
< 1; p z,, > p z' (19)
pz
Odnosno, na određenoj dubini ispod temelja pritisci u tlu su veći kod

širih temelja, a za isti pritisak u temeljnoj spojnici.
______________________________________________________
(*) Roy Whitlow: BASIC SOIL MECHANICS
- 9 -
Obzirom na rasprosiranje pritisaka po dubini, prilikom konstruisanja
temelja, mora se voditi računa o njihovoj međusobnoj udaljenosti.
Kada su temelji na međusobno malom odstojanju (Slika 8) može
doći do superponiranja pritisaka u tlu, i do prekoračenja dozvoljenih
pritisaka u tlu i pored toga što se oni nalaze u granicama
dozvoljenih pritisaka na nivou temeljnih spojnica.
Slika 8. Superponiranje pritisaka u tlu
Promena napona pritska u tlu zavisi i od zapreminske težine tla

(Slika 9). Napon u tlu, u temeljnoj spojnici, je
P P (20)
p 0
= =
F b ⋅ 1,0
gde je P sila koja deluje u temeljnoj spojnici, a F je površina temeljne
stope.
Slika 9. Promena napona pritska u tlu u zavisnosti od zapreminske težine tla
- 10 -
Na dubini h napon pritiska je u funkciji ugla ϕ i težine tla iznad
posmatranog nivoa
p ⋅b
(21)
p h
= 0
b + 2 ⋅ z ⋅ tgϕ
+γ ⋅z
odnosno
p ⋅b
(22)
p h
= 0
b + 2 ⋅ (h − D f ) ⋅ tgϕ
+ γ ⋅ (h − D f )
9. AKTIVNI ZEMLJANI PRITISAK
U slučajevima kada se projektuje kaskadno oblikovan teren, ili

ukopana konstrukcija, vrši se zasecanje tla. Tako profilisan teren nije
u stanju da samostalno stoji i da ne dođe do obrušavanja, kao
posledice savlađivanja unutrašnjeg trenja između čestica tla. Pritisak
zemlje koji bi doveo do obrušavanja naziva se zemljani pritisak. On
se prihvata potpornim konstrukcijama.
Intenzitet aktivnog zemljanog pritiska (Slika 10) određuje se iz

uslova da se tlo iza potporne konstrukcije nalazi u stanju granične
ravnoteže, da ne postoji trenje između potpornog zida i tla iza zida,
i da je teren na vrhu zida horizontalan.
Slika 10. Određivanje aktivnog zemljanog pritiska
- 11 -
Vertikalni napon na dubini z je
σ2 = P + γ ⋅ z (23)
Horizontalni napon, prema Rankinovoj teoriji (*), na istoj dubini je:
σ =σ tg (45 − ϕ 2 ) = σ
2
⋅
0
⋅λ a (24)
1 2 2
gde je λ a - koeficijent horizontalnog zemljanog pritiska
2
λ a = tg (45 − ϕ 2)
0
(25)
Za ovako određene funkcije promene vrednosti napona 1

i 2
, σ σ
dobijamo vrednosti horizontalnih pritisaka u karakterističnim
nivoima (po jedinici površine) izraženih u kN/m2
p0 = p ⋅ λ a (26)
pz = ( p + γ ⋅ z) ⋅ λ a (27)
ph = ( p + γ ⋅ h ) ⋅ λ a (28)
Tada je ukupna horizontalna sila pritiska
p 0 + ph (29)
H= ⋅ h
2
koja deluje u težištu površine dijagrama horizontalnih pritisaka
h 2 ⋅ p 0 + ph (30)
s= ⋅
3 p 0 + ph
U slučaju kada postoje dva sloja tla, sa različitim karakteristikama

tada se moraju uzeti u obzir koeficijenti horizontalnog zemljanog
pritiska, a zavisno od toga u kom sloju se vrši proračun pritiska
(Slika 11).
______________________________________________________
- 12 -
Slika 11. Određivanje aktivnog zemljanog pritiska u slučaju dva sloja tla
sa različitim karakteristikama
Vrednosti koeficijenata horizontalnih zemljanih pritisaka za slojeve I i

II su
λ = tg (45 − ϕ 2)
2 0 (31)
a1 1
= tg (45 − ϕ 2) (32)
λ
2 0
a2 2
Horizontalni pritisci u karakterističnim nivoima su

p = p ⋅λ (33)
0 a1
p = ( p +γ ⋅h )⋅λ
1 1 1 a1
(34)
p = ( p +γ ⋅h )⋅λ
2 1 1 a2
(35)
p = (p +γ ⋅h +γ ⋅h )⋅λ
3 1 1 2 2 a2
(36)
Horizontalna sila pritiska sloja I je

p 0 + p1 (37)
H1 = 2
⋅h 1
koja deluje na udaljenju

h 1 ⋅ 2 ⋅ p 0 + p1 (38)
s1 = 3 p 0 + p1
Horizontalna sila pritiska sloja II je:
p 2 + p3 (39)
H2 = 2
⋅h2
h 2 ⋅ 2 ⋅ p 2 + p3 (40)
s2 = 3 p 2 + p3
- 13 -
Ukupna horizontalna sila pritiska
ΣH = H1 + H 2
(41)
s=
H 1 ⋅ ( s1 + h 2 ) + H 2 ⋅ s2 (42)
ΣH
Sa ovako određenim vrednostima horizontalnog zemljanog pritiska
vrši se dimenzionisanje potporne konstrukcije, odnosno potpornog
zida, koja prima te uticaje.
10. PASIVNI OTPOR TLA

Pasivni otpor tla javlja se kod konstrukcija koje prouzrokuju
deformacije usmerene ka tlu. On predstavlja granični otpor koji se
može suprostaviti prinudnom pomeranju potporne konstrukcije
prema tlu. Deformacija mora biti toliko velika da aktivira unutrašnji
otpor tla.
Pasivni napon tla dat je izrazom
σ = σ ⋅ tg (45 + ϕ ) = σ ⋅ λp (43)
2 0
1 2 2 2
gde je λ p - koeficijent pasivnog horizontalnog zemljanog pritiska

2
λ p = tg (45 + ϕ 2)
0
(44)
Za ovako određene funkcije promene napona vrednosti napona
σ 1
i σ 2
, dobijamo vrednosti horizontalnih otpora tla u
karakterističnim nivoima (po jedinici površine):
p0 = p ⋅ λ p (45)
p = ( p + γ ⋅ h) ⋅ λ p (46)
h
Tada je ukupna horizontalna sila pasivnog otpora tla:

p + ph
H= 0 ⋅ h (47)
2
Kao što se iz izloženog može videti postupak određivanja pasivnog
otpora tla analogan je postupku određivanja aktivnog zemljanog
pritiska, s tom razlikom što u izrazima za određivanje koeficijenta
horizontalnog pritiska umesto znaka "-" pojavljuje znak "+" (izrazi 24,
25, 43 i 44).
- 14 -
II. OSNOVNI TIPOVI TEMELJA
Temelj je jedan od najvažnijih elemenata konstrukcije objekta. Preko

temelja se opterećenje od objekta prenosi na tlo, pri čemu se mora
obezbediti stabilnost tla, a deformacija temelja treba da bude u
dozvoljenim granicama u zavisnosti od naponskoog stanja u
konstrukciji objekta i eksploatacionim potrebama objekta.
Osnovna podela vrste fundiranja je na plitke i duboke temelje.
Plitki temelji prenose opterećenje od objekta na tlo preko kontaktne

površine između temelja i tla. U ovu grupu temelja spadaju:
- trakasti temelji (nearmirani i armirani);
- temeljne kontra grede (postavljene u jednom ili dva ortogonalna
pravca, kada formiraju temljni roštilj);
- temeljne kontra ploče;
- temelji samci.
Duboki temelji prenose opterećenje objekta na tlo preko kontaktne

površine između temelja i tla, kao i preko bočnih strana temelja. Kod
ovih temelja odnos visine H prema širini temelja B je jednak ili veći
od četiri.
H
≥4
B
U ovu grupu temelja spadaju:

- šipovi;
- dijafragme;
- bunari;
- kesoni.
- 15 -
1. TRAKASTI TEMELJI
Trakasti temelji se postavljaju ispod nosivih zidova (zidanih opekom

ili od armiranog betona). Određivanje dimenzija temelja vrši se iz
uslova nosivosti tla (širina temelja - B) i uslova nosivosti betonskog
preseka na savijanje (visina temelja - H).
1.1. Trakasti temelj od nearmiranog betona
Širina temelja (Slika 12) određuje se iz uslova dozvoljenih napona:
ΣV (48)
σz =
Ft
gde je ΣV zbir svih vertikalnih sila koje deluju na temeljnu spojnicu, a

Ft površina temeljne spojnice (Ft=B ⋅ 1.00). Tada je
ΣV
B= (49)
σ z dozv.
Slika 12. Trakasti temelj od nearmiranog betona
- 16 -
Visina stope temelja određuje se iz uslova dozvoljenih napona
zatezanja od savijanja na konzolnom prepustu.
Moment savijanja u preseku c-c za vrednost napona tla u temeljnoj
spojnici, izazvanog vertikalnim opterećenjem biće
σ z' ⋅ c 2
Mc = (50)
2
gde je σ z' reaktivno opterećenja tla od sile V koja deluje u zidu
V
σ z' = , bez uticaja težine tla iznad stope, sopstvene težine stope i
B
korisnog opterećenja p.
Otporni moment preseka c-c je:

1, 00 ⋅ H 2
Wc= (51)
6
Kada u izraz za određivanje napona zatezanja u betonu izazvanog
savijanjem
Mc (52)
σ bz =
Wc
unesemo jednačine 50 i 51, dobijamo izraz kojim se određuje visina
stope od nearmiranog betona u funkciji veličine slobodnog prepusta
dužine "c", napona u temeljnoj spojnici i dozvoljenog naprezanja na
zatezanje u betonu izazvanog savijanjem
3 ⋅ σ z' (53)
H = c⋅
σ bz
U tabeli III date su vrednosti dozvoljenih napona zatezanja u betonu

izazvanih savijanjem.
Tabela III. Vrednosti dozvoljenih napona zatezanja u betonu
izazvanih savijanjem
MB (MPa) 10 15 20 30 40
σbz (MPa)
0,20 0,35 0,50 0,80 1,00
- 17 -
1.1.1. Primer dimenzionisanja trakastog temelja od nearmiranog
betona
Za date podatke izvršiti dimenzionisanje trakastog temelja od

nearmiranog beton (Slika 13).
Podaci:
Vertikalna sila u zidu neposredno iznad temelja - V= 100 kN/m1
Debljina zida - dz= 25 cm
Ukupna težina poda i korisno opterećenje na podu - p=5.0 kN/m2
Dozvoljeno naprezanje tla - σ z dozv. = 0.12 MPa
Dubina fundiranja - Df= 1.00 m
Zapreminska težina tla - γ = 18.0 kN/m3
Marka betona - MB 20
Slika 13. Primer trakastog temelja od nearmiranog betona
Prvo se odredi približna širina stope B. Obzirom da je nepoznata

dimenzija stope, pa time i njena sopstvena težina, težina tla iznad
stope i opterećenja poda u širini stope, to treba proračun početi sa
- 18 -
pretpostavkom da je ukupna sila koja deluje u temeljnoj spojnici ΣV
veća za određeni procnat u odnosu na silu V koja deluje u zidu.
Teško je odrediti za svaki poseban slučaj za koliki procenat treba
povećati silu V. U ovom primeru taj procenat uvećanja usvojen je
25% od sile V. Kasnijim proračunom, ako se ova pretpostavka
pokaže ne tačnom moraju se izmeniti dimenzije stope temelja.
B=
∑V =
1.25 ⋅ V
=
1.25 ⋅ 100 ⋅ 10 −3
= 1.04 m
σ z dozv σ z dozv 0.12
Usvojeno: B = 1.05 m
Dimenzija konzolnog prepusta iznosi
c = (B-dz)/2 = (1.05-0.25)/2 = 0.40 m
Reaktivno opterećenje koje deluje tako da savija konzolni prepust
dužine "c"
100 ⋅ 10 −3
σ z' = = 0.095MPa
1.05
pa je visina H
3 ⋅ σ z' 3 ⋅ 0.095
H=c = 0,40 = 0.30 m
σ bz
0.5
Usvojeno: H = 0.35 m
Za ovako usvojene dimenzije izvrši se kontrola stvarnog napona u tlu
na nivou temeljne spojnice.
Kontrola napona za usvojene dimenzije
Analiza opterećenja:
- vertikalna sila V = 100.00 kN/m1
- opterećenje od zemlje iznad stope
(1.05-0.25) ⋅0.65⋅18.0 = 9.36 "
- sopstvena težina stope
1.05⋅0.35⋅24.0 = 8.82 "
- opterećenje od poda
(1.05-0.25) ⋅5.0 = 4.00 "
Ukupno opterećenje ΣV = 122.18 kN/m1
- 19 -
Stvarni napon u tlu na nivou temeljne spojnice iznosi
∑W 122 ,18 ⋅ 10 −3
σ !{!tuw/ = =
C ⋅2-11 1,05 ⋅ 1,00
σ !{!tuw/ = 0,116!NQb!〈!σ !{!ep{w/ = 0,12!NQb
Stvarni napon u tlu je u granici dozvoljene vrednosti.
Sada se odredi stvarni napona zatezanja u betonu.
Reaktivno opterećenje od vertikalne sile, V je
W 100.00
r> = = 95.24 lO n 3
C ⋅ 2/11 1.05 ⋅ 1.00
Moment savijanja u preseku c-c
q ⋅ c 2 95.24 ⋅ 0.4 2
Mc = = = 7.26 kNm
2 2
Otporni moment preseka c-c
H 2 ⋅ 1.00 0.35 2 ⋅ 1.00

Wc = = = 0.0204 m 3
6 6
Stvarni napon zatezanja u betonu
−3
M !d 7,62 x10
σ !c{!tuw/ = = = 0.373MPa < σ !c{/ = 0.50MPa
X !d 0.0204
Znači da je napon zatezanja u betonu u granicama dozvoljenih

vrednosti.
1.2. Trakasti temelj od armiranog betona
Širina temelja (Slika 14) određuje se istim postupkom kao i kod

temelja od nearmiranog betona (izraz 48).
- 20 -
Slika 14. Trakasti temelj od armiranog betona
Visina stope određuje se prema izrazima za visinu preseka armirano

betonskih preseka opterećenih momentom savijanja u preseku c-c.
Reaktivno opterećenje tla od vertikalne sile V je

V
σ Z' = (54)
B
i izaziva moment savijanja u preseku c-c
2
σ z' ⋅ c ⇒ M kr = ν sr ⋅ M c (55)
M c
=
2
gde je M kr kritični moment koji se dobija množenjem stvarnog

momenta Mc koeficijentom sigurnosti νsr.
Tada je statička visina preseka
h = rkr ⋅ M kr (56)
1,00
odnosno visina stope

H= h + a (57)
Zategnuta armatura u preseku bice
M (58)
F = kr
a
σ vi
⋅ kz ⋅ h
- 21 -
Kontrola napona u tlu
Po usvajanju konačnih dimenzija temelja vrši se kotrola napona u tlu,
u nivou temeljne spojnice. Stvarni napon u tlu ne sme da prekorači
dozvoljene napone.
ΣV
σ z stv. = B ⋅ 1, 00 ≤ σ z dozv. (59)
1.2.1. Primer dimenzionisanja trakastog temelja od armiranog

betona
Za date podatke izvršiti dimenzionisanja trakastog temelja od

armiranog betona (Slika 15).
Podaci:
Vertikalna sila u zidu neposredno iznad temelja - V= 220 kN/m1
Debljina zida - dz= 15 cm.
Ukupna težina poda i korisno opterećenje na podu - p=10.0 kN/m2
Dozvoljeno naprezanje tla - σz dozv.= 0.18 MPa
Dubina fundiranja - Df= 1.30 m
Zapreminska težina tla - γ= 18.5 kN/m3
Marka betona - MB 20
Kvalitet čelika - GA 240/360
Prvo se odredi približna širina stope B, sa pretpostavkom, kao kod

trakastog temelja od nearmiranog betona, da je sopstvena težina
stope, zemlje iznad stope i poda u širini stope 25% od sile V
B=
∑V =
1.25 ⋅ V
=
1.25 ⋅ 220 ⋅ 10 −3
= 1.52 m
σ σ zdozv 0.18
zdozv
Usvojeno: B = 1.55 m
Tada je dužina prepusta "c"
c = (B-dz)/2 = (1.55-0.15)/2 = 0.70 m
Minimalna visina se usvaja H = 0.35 m1
- 22 -
Slika 15. Primer trakastog temelja od armiranog betona
Za ovako usvojene dimenzije izvrši se kontrola stvarnog napona u tlu

na nivou temeljne spojnice.
Kontrola napona za usvojene dimenzije
1
- vertikalna sila V = 220.00 kN/m
(1.55⋅0.15+(1.55+0.25) ⋅0.5⋅0.20) ⋅25.0
0.4125⋅25.0 = 10.31 "
- opterećenje od zemlje iznad stope
(1.55⋅1.30-0.4125-0.15⋅ (1.3-0.35) = 27.01 "
- opterećenje od poda
(1.55-0.15) ⋅10.0 = 14.00 "
1
Ukupno opterećenje ΣV = 271.32 kN/m
- 23 -
Tada stvarni napon u tlu na nivou temeljne spojnice iznosi
σ =
∑V =
271.32 ⋅ 10 −3
= 0.175 MPa
zstv
B ⋅ 1.00 1.55 ⋅ 1.00
σz stv.= 0.175 MPa < σz dozv.= 0.18 MPa
Stvarni napon u tlu je u granici dozvoljene vrednosti.
Po određivanju napona u tlu pristupa se određivanju potrebne

armature za prijem momenata savijanja konzolnog dela.
Reaktivno opterećenje tla koje izaziva moment savijanja konzolnog

prepusta dužine "c" iznosi
V 220.00
σ z' = = = 141.94 kN/m2
B ⋅ 1.00 1.55 ⋅ 1.00
Tada moment u preseku c-c iznosi
σ z' ⋅ c 2 141.94 ⋅ 0.70 2

Mc = = = 34.77 kNm
2 2
Kritični moment po teoriji graničnih stanja je
M kr = υ g ⋅ M g + υ p ⋅ M p
1.6 ⋅ g + 1.8 ⋅ p
υ sr =
q
za pretpostavljeno
g ≈ 12 kN / m 2 i p = 2kN / m 2 υ sr iznosi
1.6 ⋅ 12 + 1.8 ⋅ 2
υ sr = = 1.63
14
kritični moment savijanja iznosi
M kr = υsr ⋅ M c
M kr = 1.63 ⋅ 34.77 = 56.67 kNm
- 24 -
Za zadani kvalitet betona MB 20 i armature GA 240/360 i usvojenu
minimalnu visinu H min = 35 cm , odredi se statička visina preseka h.
h = H - a = 35.0 - 3.0 = 32.0 sm

(zaštitni sloj je minimum 2 cm. kod temeljnih ploča)
tada je
h 0.32
rkr = = = 1.344
M kr 56.67 ⋅ 10 − 3
b 1.00
r kr = 1. 344 ⇒ ε a = 10‰ ; ε b = 1.05‰ ; k z = 0. 9665

Potrebna površina aramature je
M kr 56.67 ⋅ 10 −3
Fa pot = = = 7.63 ⋅ 10 − 4 m 2 = 7.63 cm2
σ vi ⋅ k z ⋅ h 240 ⋅ 0.9665 ⋅ 0.32
za usvojen profil ∅10 ( fa′ = 0 . 79 cm 2 ) razmak armature je
fa′ 0 . 79
t= ⋅ 100 = ⋅ 100 = 10 . 354 cm
Fa 7 . 63
Usvojena je glavna armatura ∅10 / 10

Podeona armatura iznosi
F a pod = 0 . 2 ⋅ F a = 0 . 2 ⋅ 7 . 63 = 1. 526 cm 2
za usvojen profil∅6 ( fa′ = 0 . 28 cm 2 ), razmak armature je
fa′ 0 . 28
t= ⋅ 100 = ⋅ 100 = 18 . 348 cm
Fa 1. 526
Usvojena je podeona armatura ∅6/16.5
- 25 -
2. TEMELJNA KONTRA GREDA
Temeljne kontra grede postavljaju se ispod više stubova u nizu, i u

statičkom smislu prestavljaju kontinualni nosač opterećen
reaktivnim opterećenjem od tla (Slika16). Dimenzije se određuju iz
uslova nosivosti tla (širina temelja - B i dužina temelja - L) i uslova
nosivosti betonskog preseka na savijanje i smicanje (visina
konzolne ploče - H, širina grede - b, i visina grede - D) (Slika17).
Slika 16. Statički sistem kontra grede
Slika 17. Poprečni presek kontra grede
- 26 -
Uslov ravnomernosti raspodele napona u tlu, na nivou temeljne
spojnice, je da položaj rezultante sila, R, od sila u stubovima, P(i),
gde je i=1,2,...,n (n - broj stubova), koji se oslanjaju na kontra gredu
bude na sredini dužine temelja, L. Momenti i transverzalne sile po
nosaču određuju se iz uslova ravnoteže sila za svaki karakterističan
presek (ΣM i ΣT) i to na mestu stubova i u poljima za maksimalne
momente.
Pre kontrole dilatacija i određivanja potrebne armature neophodno

je izvršiti kontrolu naprezanja tla u temeljnoj spojnici, za usvojene
dimenzije temelja.
σ z stv =
∑V ≤ σ zdozv , gde je (60)
Ft
σz stv - stvarni napon u tlu na nivou temeljne spojnice;
σz dozv - dozvoljen napon u tlu;
ΣV - zbir svih vertikalnih sila koje deluju na površinu
temeljne spojnice;
Ft - površina temeljne spojnice.
Reaktivno opterećenje konzolne ploče iznosi

R
q= (60.1)
B⋅L
U najvećem broju slučajeva, iz tehnoloških razloga, temeljne kontra
grede imaju konstantnu širinu B po celoj svojoj dužini. Tada je
reaktivno opterećenje po gredi ravnomerno i iznosi
R
q' = q ⋅ B = (60.2)
L
U slučajevima kada zbog nemogućnosti postizanja jednake dužine
kontragrede sa obe strane rezultante sila, mora se izvesti
trapezoidna osnova temeljne ploče. U tom slučaju širine temeljne
ploče određuju se iz uslova da se rezultanta sila R nalazi u težištu
trapezoidne osnove temeljne ploče (Slika 18).
To znači da mora biti ispunjen uslov
P1 ⋅ a + P 2 ⋅ (a + b) L B1 + 2 ⋅ B 2
e= = ⋅ (60.3)
P1 + P 2 3 B1 + B 2
- 27 -
Slika 18. Temeljna kontra greda sa promenljivom širinom konzolne ploče
U ovom slučaju reaktivno opterećenje konzolne ploče iznosi

R
q= (60.4)
( B1 + B 2) ⋅ L
2
Tada je reaktivno opterećenje po gredi linearno promenljivo u funkciji
širine konzolne ploče (Slika 19).
Slika 19. Reaktivno opterećenje po gredi u slučaju promenljive širine konzole ploče
Vrednosti q1' i q 2' iznose

q1' = q ⋅ B1 i q 2' = q ⋅ B2 (60.5)
- 28 -
2.1. Primer dimenzionisanja temeljne kontra grede
Za date podatke izvršiti dimenzionisanje temeljne kontra grede (Slika

20).
Podaci:
Rasponi između stubova: l1=6.00 m, l2=8.00 m
Kod stuba 1 prepust je ograničen na a=2.00 m
Sile u stubovima neposredno iznad temelja:
P1=1500 kN, P2=2500 kN, P3=2000 kN
Ukupna težina poda i korisno opterećenje na podu - p=10 kN/m2
Dimenzije poprečnih preseka stubova su 45/45 cm.
Dozvoljen napon u tlu na koti fundiranja - σzdozv.=0.25 MPa
Dubina fundiranja - Df=1.40 m
Zapreminska masa tla - γ=18.0 kN/m3
MB 30, RA 400/500
Slika 20. Statička šema kontragrede
Prvo se odredi položaj rezultante vertikalnih sila R

Rezultanta sila je
R = ∑ Pi = P1 + P2 + P3 = 1500 + 2500 + 2000 = 6000 kN
- 29 -
Odstojanje rezultante vertikalnih sila R od tačke A iznosi
∑ (Pi ⋅ e i )
e=
R
1500 ⋅ 2.0 + 2500 ⋅ 8.0 + 2000 ⋅ 16.0
e= = 9.17 m
1500 + 2500 + 2000
Tada je ukupna dužina temeljne grede
L = 2 ⋅ e = 2 ⋅ 9.17 = 18.34 m
odnosno dužina prepusta "x"
x = L − (a + l1 + l 2 ) = 18.34 − (2.00 + 6.00 + 8.00 ) = 2.34 m
Površina temeljne stope Ft određuje se iz uslova dozvoljenih napona

u tlu. Obzirom da nisu poznate dimenzije poprečnog preseka
temelja, tla iznad temelja i podne površine koja se nalazi iznad
temeljne grede, odnosno stvarno opterećenje na tlo to se usvaja
pretpostavka da je masa navedenih opterećenja 25% od ukupne sile
R. U slučaju da usvojena predpostavka nije tačna mora se izvršiti
ponovno usvajanje dimenzija poprečnog preseka temeljne
kontragrede.
R 1.25 ⋅ 6000 ⋅ 10 −3
Ft = = = 30.0 m2
σz dozv
0.25
Odnosno širina temeljne stope je
Ft 30.0
B= = = 1.64 m
L 18.34
Usvojeno: B=1.65 m
Usvojena visina prepusta stope: H=0.35 m
Preporuka je da se visina grede usvoji prema sledećem izrazu
l max
D≈
8
- 30 -
odnosno
8.00
D= = 1.00 m
8
Usvojeno D=1.00 m
Slika 21. Poprečni presek kroz kontragredu
Kontrola stvarnog napona u tlu na nivou temeljne spojnice
Analiza opterećenja
- ΣP(i) = 6000.00 kN
18.34⋅(0.55⋅1.00+2⋅ (0.35+0.15) ⋅0.5⋅0.55) ⋅25
15.13⋅25 = 378.26 "
- težina tla iznad temelja
(1.40⋅1.65⋅18.34-15.34) ⋅18.0 = 490.24 "
- težina poda
1.65⋅18.34⋅10.0 = 302.61 "
Ukupno opterećenje - ΣV = 7171.11 kN
- 31 -
Stvarni napon u tlu iznosi
7171.11 ⋅ 10 −3
σz = = 0.24MPa < σ zdozv = 0.25 MPa
stv
1.65 ⋅ 18.34
Napon u tlu je u granicama dozvoljene vrednosti.
Postupak dimenzionisanja
Konzolna ploča
Dimenzionisanje se vrši u svemu kao kod trakastog temelja od

armiranog betona.
Reaktivno opterećenje od tla
q=
∑P i
=
6000
= 198.28 kN/m2
B⋅L 1.65 ⋅ 18.34
Moment savijanja u preseku c-c je

q ⋅ c 2 198.28 ⋅ 0.55 2
Mc = = = 29.99 kNm
2 2
Kritični moment u preseku c-c je
M kr = υ sr ⋅ M c = 1.63 ⋅ 29.99 = 48.88 kNm
Određivanje potrebne armature za MB 30 i RA 400/500
h=H-a=35.0-3.0=32.0 cm
h 0.32
rkr = = = 1.447
M kr 48.88 ⋅ 10 − 3
b 1.00
rkr = 1.447 ⇒ ε a = 10‰ ; ε b = 0.776 ‰; k z = 0.97

M kr 48.88 ⋅ 10 −3
Fa pot = = = 0.00039m 2 = 3.9 ⋅ 10 − 4 m 2 = 3.9cm 2
σ vi ⋅ k z ⋅ h 400 ⋅ 0.975 ⋅ 0.32
- 32 -
za ∅8 (fa'=0.50 cm2), razmak glavne armature
f′ 0 .5
t = a ⋅ 100 = ⋅ 100 = 12.75cm usvojeno: R∅8/12.5
Fa 3 .9
Podeona armatura: F a pod = 0 . 2 ⋅ F a = 0 . 2 ⋅ 3. 9 = 0 . 784 cm 2

za ∅8 (fa'=0.50 cm2), razmak podeone armature
fa′ 0. 5
t= ⋅ 100 = ⋅ 100 = 63. 775 cm usvojeno: R∅8/30
Fa 0 . 784
Greda
Momenti i transverzalne sile određuju se iz uslova ΣM i ΣT za svaki

karakterističan presek.
Računsko reaktivno opterećenje po kontragredi iznosi
q'=ΣP(i)/L=6000/18.34=327.15 kN/m
Transverzalne sile:
T11=q' ⋅ a=327.15⋅2.00=654.30 kN
T12=T1l-P1=654.30-1500.0= - 845.70 kN
T21=T12-q'⋅l1= - 845.70+327.15⋅6.00=1117.20 kN
T23=T21-P2=1117.20-2500.0=-1382.80 kN
T32=T23+q'⋅l2=-1382.80+327.15⋅8.00=1234.40 kN
T3d=T32-P3=1234.40-2000.0=-765.53 kN
Momenti savijanja:
2 2
M1=-q' ⋅ a /2=-327.15⋅2.0 /2=-654.30 kNm
2
M =-q' ⋅ x /2=-327.15⋅2.342/2=-895.67 kNm
3
2
M2=(-q'⋅(a+l1) /2)+P1⋅l1
2
M2=(-327.15⋅(2.00+6.00) )/2+1500.00⋅6.00=-1468.80 kNm
- 33 -
x1=T12/q'=845.70/327.15=2.58 m
M =(-q'⋅(a+x )2)/2+P1 ⋅ x
I 1 1
2
MI=(-327.15⋅(2.00+2.58) )/2+1500.00⋅2.58 =438.78 kNm
x2=T32=1234.40/327.15=3.77 m
2
MII=(-q'⋅(x2+x) )/2+P3 ⋅ x2
2
MII=(-327.15⋅(3.77+2.34) )/2+2000.00⋅3.77=1433.40 kN
Slika 22. Dijagram transferzalnih sila i momanata savijanja kontra grede
Statička visina preseka je

h=D-a=100.00-6.00=94.00 cm
za ε a = 10‰, ε b = 3.5‰ , r kr = 0 . 510
Nosivost jednostruko armiranog preseka je

2
 h 
 ⋅ b 0 = 
0.94 
M kr
b =   ⋅ 0.55 = 1.868MN = 1868 kNm
 rkr   0.510 
- 34 -
Oclonac 1
M 1kr = υ sr ⋅ M 1 = 1.63 ⋅ 654.3kNm = 1066.5kNm

h 0.94
rkr = = = 0.675
M 1
kr
1066.5 ⋅ 10 −3
b0 0.55
rkr = 0.675 ⇒ ε a = 10%; ε b = 2.05%; k z = 0.9355
M 1kr 1066.5 ⋅ 10 −3
Fa pot = = = 0.00303m 2 = 30.3cm 2
σ vi ⋅ k z ⋅ h 400 ⋅ 0.9355 ⋅ 0.94
usvojeno 7R∅25 (34.36 cm2)
Oslonac 2
M 2kr = υ sr ⋅ M 2 = 1.63 ⋅ 1468.8kNm = 2394.4kNm > M bkr = 1868kNm

∆M 2kr = M 2kr − M bkr = 2394.4kNm − 1868kNm = 526.144kNm
M bkr > ∆M 2kr ⇒ ε a = 10‰, ε b = 3.5‰, k z = 0.892
∆M 2kr 526.144 ⋅ 10 −3
Fa′ = Fa2 = = = 0.001461m 2 = 14.61m 2
σ vi ⋅ (h − a ) 400 ⋅ (0.94 − 0.04 )
′
M bkr ∆M 2kr M bkr ∆M 2kr
Fa = Fa1 + Fa2 = + = +
σ vi ⋅ z σ vi ⋅ (h − a ′) σ vi ⋅ k z ⋅ h σ vi ⋅ (h − a ′)
1868 ⋅ 10 −3 526.144 ⋅ 10 −3
Fa = +
400 ⋅ 0.892 ⋅ 0.94 400 ⋅ (0.94 − 0.04 )
Fa = 0.005595m 2 + 0.001461m 2 = 0.007056m 2 = 70.56cm 2
Fa = 70.56cm 2 - ukupna zategnuta armatura
Fa′ = 14.61cm 2 - ukupna pritisnuta armatura

- 35 -
Oslonac 3
M 3kr = υ sr ⋅ M 3 = 1.63 ⋅ 895.67kNm = 1459.94kNm < M bkr = 1868kNm

h 0.94
rkr = = = 0.577
M kr
3 1459.94 ⋅ 10 −3
b0 0.55
rkr = 0.577 ⇒ ε a = 10‰ ; ε b = 2.7‰; k z = 0.916
M 3kr 1459.94 ⋅ 10 −3
Fa pot = = = 0.004238m 2 = 42.38cm 2
σ vi ⋅ k z ⋅ h 400 ⋅ 0.916 ⋅ 0.94
Polje I
35 + 15
b p1 = b 0 + 20 ⋅ dp sr = 0.55 + 20 ⋅ = 0.55 + 20 ⋅ 0.25 = 5.55m
2
bp2 = b 0 + 0.25 ⋅ l 0 = 0.55 + 0.25 ⋅ 0.8 ⋅ 6 = 1.75m (l 0 = 0.8 ⋅ l )!
b p 3 = λ = B = 1.65m
b p min = b p 3 = 1.65m
Za usvojene dimenzije grede vrši se ispitivanje preseka u polju kao

"T" preseka.
M Ikr = υsr ⋅ M I = 1.63 ⋅ 438.78kNm = 715.2 kNm

Prva pretpostavka: x < d p
Neutralna osa je u ploči te se nosač i u polju tretira kao pravougaoni
presek širine bp.
h 0.94
rkr = = = 1.428
M Ikr 715.2 ⋅ 10 −3
bp 1.65
rkr = 1.428 ⇒ ε a = 10‰; ε b = 0.78‰; k z = 0.9745; s = 0.072
x kr = s kr ⋅ h = 0.072 ⋅ 94cm = 6.768cm < d pmin = 15cm
- 36 -
Pretpostavka x < d p je tačna.
M Ikr 715.2 ⋅ 10 −3
Fa = = = 0.00195m 2 = 19.5cm 2
σ vi ⋅ k z ⋅ h 400 ⋅ 0.9745 ⋅ 0.94

povijeno 2R∅25
Polje II
bp = 1.65m
M IIkr = υ sr ⋅ M II = 1.63 ⋅ 1433.4kNm = 2336.442kNm
0.94
x < d p ⇒ rkr = = 0.79 ⇒
2336.44 ⋅ 10 − 3
1.65
⇒ εa = 10‰;ε b = 1.6‰; k z = 0.950; skr = 0.138
xkr = skr ⋅ h = 0.138 ⋅ 94cm = 12.97cm < d p min = 15cm
Pretpostavka x<dp je tačna.
2336.442 ⋅ 10 −3
Fa = = 0.00654 m 2 = 65.4 cm 2
400 ⋅ 0.950 ⋅ 0.94

povijeno 9R∅25
Kontrola glavnih kosih zatežućih napona kod oslonca 2 prema

osloncu 3
Transverzalna sila kod oslonca 2 je
T23=1382.80 kN
Granična vrednost transverzalne sile, tj. merodavna transverzalna

sila iznosi
Tu,23=Tmu,23=νsr⋅T23=1.63⋅1382.80 kN=2253.96 kN
- 37 -
Prema članu 95 pravilnika BAB87 (*), transverzalne sile, u oblasti
oslonca, mogu da se umanje za iznos
c 
∆Tu =  + 0.75d  ⋅ q u
2 
gde je
c - širina oslonca, d - visina preseka, qu- granično opterećenje
q u = υsr ⋅ q ′ = 1.63 ⋅ 327.15 = 533.25kN
c   0.45 
∆Tu =  + 0.75d  ⋅ q u =  + 0.75 ⋅ 1.0  ⋅ 533.25 = 0.975 ⋅ 533.25 = 519.92 kN
2   2 
Tu ,23, r = Tmu ,23, r = 2253.96 − 519.92 = 1734.04 kN
Odstojanje nulte tačake transverzalne sile od ose oslonaca iznosi:
T 2253.96
x 0 ,23 = u ,23 = = 4.226 m
qu 533.25
Računski (nominalni) naponi smicanja
T 1.734
τ n ,23, r = u ,23, r = = 3.726MPa
b⋅z 0.55 ⋅ 0.9 ⋅ 0.94
Za MB 30 τr=1.1 Mpa
3τr=3.3 MPa < τ n , 23 = 3.726MPa < 5τr=5.5 Mpa
Slika 23. Dijagram τ napona

__________________________________________________________________
(*) Pravilnik o tehničkim normativima za beton i armirani beton, 1987
- 38 -
Na delu nosača gde je ispunjen ovaj uslov beton ne učestvuje u
prijemu uticaja od transverzalne sile i tada je Tbu= 0 ; TRu= Tmu ,
odnosno celokupne zatežuće napone prima armatura. Na ostalom
delu nosača gde je τn < 3τr , deo transverzalne sile Tmu se prema
jednačini
1
Tbu = ( 3τ r − τ n ) ⋅ b ⋅ z
2
poverava betonu.
Mesto gde je τn= 3τr:

T3τr = 3τr ⋅ b ⋅ z = 3.3 ⋅ 0.55 ⋅ 0.9 ⋅ 0.94 = 1.535 MN= 1535 kN
2253.96 − 1535.0
x 3τr = = 1.34 m
533.25
Mesto gde je τn= τr:
Tτr = τr ⋅ b ⋅ z = 1.1 ⋅ 0.55 ⋅ 0.9 ⋅ 0.94 =0.512 MN = 512.00 kN
2253.96 − 512.0
xτ r = = 3.26m
533.25
Na delu od xτr - x3τr =3.26 - 1.34 =1.92 m, tj. na delu gde je
τn< 3τr , treba izvršiti redukciju poprečne sile (deo sile se poverava
betonu).
Horizontalna sila veze Hv :

H vu, 23,τ n f3τ r = 0.75 ⋅ d ⋅τ n, 23 ⋅ b +
τ n, 23 + 3 ⋅τ r
2
[ ]
⋅ x3τ r − (c / 2 + 0.75 ⋅ d ) ⋅ b +
(
3 ⋅τ r ⋅ xτ r − x3τ r )
⋅b =
2
= 0.75 ⋅1.0 ⋅ 3.726 ⋅ 0.55 +
3.726 + 3.3
⋅ [1.34 − 0.975]⋅ 0.55 +
2
3.3 ⋅1.92
⋅ 0.55 = 1.537 + 0.705 + 1.742
2
H vu, 23,τ n f3τ r = 3.984MN
Iz polja je povijeno nad oslonac 9R∅25 (44.18 cm2).
- 39 -
Voditi računa da se armatura povija iz gornje zone preseka polja u
donju zonu preseka kod oslonca.
Sila koju primaju povijeni profili iznosi
Hvkg=44.181⋅10-4⋅400⋅ 2 =2.499 MN
Preostali deo nose uzengije:
Hvuz=3.984 - 2.499 = 1.485 MN
H vuz 1.485
F uz = = = 0.0037 m 2 = 37cm 2
σ vi 400
λ23 = xτr - c/2 = 3.26- 0.225=3.035=303.5cm
U odnosu na prečnik glavne armature R∅25 usvojene su dvosečne

uzengije R∅10 (au′=0.79cm2).
Razmak uzengija iznosi

m ⋅ a ′u 2 ⋅ 0.79
t uz ,23 = ⋅ λ 23 = ⋅ 3.035 = 0.129m = 12.9cm
Fuz 37
Ukoliko se dobije tuz,potr ≤ 10 cm treba usvojiti četvorosečne uzengije

m=4 (mintuz=10 cm).
Maksimalno rastojanje uzengija max tuz na dužini osiguranja λ iznosi

h / 2  94 / 2 = 47 
   
max tuz(λ) ≤  b  tj. max tuz(λ) ≤ 55  ≤ 25 cm
25cm  25cm 
   
Usvojeno kod oslonca 2 prema osloncu 3:

dvosečne uzengije U.R∅10/12.5 na dužini λ=312.5 cm
Na preostalom delu nosača, gde je τn<τr ,usvaja se minimalna

(konstruktivna) poprečna armatura, odnosno uzengije U.R∅10/25
*Napomena:
Postupak obezbeđenja od glavnih kosih zatežućih napona sprovodi
se kod svih ostalih karakterističnih preseka (levo i desno od tačaka
1, 2 i 3) analogno ovde sprovedenom postupku.
- 40 -
Na slikama 24. i 25. date su šeme armiranja kontra grede u
poprečnom i podužnom preseku.
Slika 24. Šema armiranja poprečnog preseka
Slika 25. Šematski prikaz usvojene armature u podužnom preseku
- 41 -
3. TEMELJNA KONTRA PLOČA
Temeljna kontra ploča primenjuje se u sledećim slučajevima:

- kada trakasti temelji, kontra grede ili temelji samci ne mogu, u
granicama dozvoljenih napona u tlu, da prenesu opterećenje
objekta na tlo, odnosno kada su dimenzije tih temelja tolike da
obuhvataju veći deo osnove objekta;
- kada je jedna ili više etaža objekata ispod nivoa podzemnih
voda, pa je potrebno primiti hidrostatički potisak vode i
istovremeno postaviti hidroizolaciju.
Postoje više načina projektovanja temeljnih kontra ploča (Slika 26).
Temeljna kontra ploča prima reaktivno opterećenje od tla

prouzrokovano od vertikalnih slila u konstrukciji objekta. Ploče mogu
biti sistema proste grede, kontinualne ploče, krstato armirane ploče,
kada opterećenje prenosi do stubova i zidova preko temeljnih greda
(Slika 26a i 26b), ili pečukarste konstrukcije (Slika 26c).
Temeljna rebra mogu se postavljati sa gornje ili donje strane ploče.

Postavljanje temeljnih greda ispod ploče je ekonomski isplatljivije jer
ima manje radova iskopa tla, ali ovaj način onemogućava
postavljanja instalacija kanaliacije. Zato, kada je potrebno izvesti
instalacioni razvod u nivou temeljne konstukcije, temeljne grede
postavljaju se iznad ploče, pa se prostor između poda i ploče koristi
za instalacioni razvod.
Proračun temeljne kontra ploče radi se u svemu isto kao i proračun

ploča tavanica, stim da je opterećenje ploče jednako količniku svih
vertikalnih sila i površine temeljne ploče (q' = ΣV/Ftploče) i deluje
suprotno od opterećenja tavanica.
Kontra ploče se u statičkom smislu tretiraju kao ploče koje nose u

jednom ili dva pravca, zavisno od odnosa raspona i položaja kontra
greda.
- 42 -
Slika 26. Sistemi temeljnih kontraploča
- 43 -
Slika 27. Aksonometrijski prikaz kontra ploče sa opterećenjem
Na slici 27. dat je aksonometrijski prikaz kontra ploče sa

opterećenjem u stubovima i reaktivnim opterećenjem tla koje deluje
na ploču.
- 44 -
4.TEMELJI SAMCI
Temelj samac (soliter) postavlja se ispod stuba, i prima sve
statičke i dinamičke uticaje koji deluju na stub (Slika 28). Dimenzije
temelja se određuju iz uslova nosivosti tla (širina - B i dužina -A) i
uslova prodora stuba kroz stopu temelja (visina - H). Proračun
armature u zategnutom delu poprečnog preseka određuje se
prema momentima savijanja koje prouzrokuje reaktivno
opterećenje tla, koje je izazvano silom u stubu. Usvaja se
pretpostavka da je konstrukcija stope temelja nedeformabilna,
odnosno da su naponi u tlu jednaki ispod cele površine temeljne
stope.
Slika 28. Temelj samac
Pre određivanja potrebne armature, neophodno je izvršiti kontrolu

naprezanja tla u temeljnoj spojnici, za usvojene dimenzije temelja.
σ z stv =
∑V ≤ σ (61)
zdozv
Ft
Oblici stope temelja zavise od oblika preseka stuba, tako da mogu
biti kvadratni, pravougaoni, kružni ili poligonalni, kao i međusobnog
položaja stubova i pravca delovanja dominantnih sila koje
opterećuju temelj. Uzimajući u obzir kako se vrši rasprostiranje
pritisaka po dubini tla (izrazi 17, 18. i 19.), za vertikalno dejstvo sila
- 45 -
u temeljima optimalano je da odnos stranica osnove temelja bude u
funkciji jednakog odstojanja između temelja (Slika 29). Ako se
nastoji da armatura temelja bude jednaka u oba ortogonalna pravca
tada prepusti c treba da budu jednaki (Slika 30).
Slika 29. Određivanje optimalnih odnosa strana temelja u funkciji raspona stubova
Slika 30. Odnos strana temelja u funkciji jednakih prepusta c u oba pravca
U slučajevima kada u jednom ortogonalnom pravcu momenti ili

horizontalne sile imaju dominantne vrednosti, neophodno je
povećati stranicu u čijem pravcu deluju ti uticaji. Time se povećava
otporni moment osnove temelja u pravacu delovanja tih sila. Na slici
- 46 -
31. dat je šematski prikaz delovanja horizontalne sile, Hx, u pravcu x
ose, i momenta, My, koji deluje oko y ose, a u ravni V-x. Da bi se
umanjili naponi u tlu izazvani ekscentričnim opterećenjem,
neophodno je da otporni moment osnove temelja oko y ose bude
veći od otpornog momenta osnove temelja oko x ose, odnosno
Wy>Wx, što znači da je A>B.
Slika 31. Odnos strana temelja u funkciji dominantnih uticaja na temelj
4.1. Primer dimenzionisanja temelja samca
Za date podatke izvršiti dimenzionisanje temelja samca.
Podaci:
Vertikalna sila u stubu ...................................................... V=1200 kN
Dimenzije stuba …………………………………………. a/b=60/40 cm.
Odnos širine i dužine osnove temelja ........................................ 1/1.5
2
Ukupna težina poda i korisno opterećenje na podu ......... p=10kN/m
Dozvoljen napon u tlu na koti fundiranja ...............σzdozv.=0.22 MPa
3
Zapreminska masa tla …………………………………… γ=18.5 kN/m
Kvalitet betona i čelika ……………………………. MB 30, GA 240/360
Postupak proračuna počinje sa odredeđivanjem približnih dimenzija

stope. Kako se unapred ne znaju dimenzije stope kao i zapremina tla
iznad stope, to se ne može pouzdano znati kolika je ukupna sila koja
deluje na nivou temeljene spojnice. Zato se za određivanje osnove
- 47 -
stope vertikalna sila koja deluje u stubu uvećava za određen
procenat.
U ovom primeru usvojeno je povećane sile u stubu za 25%.
Potrebna približna površina osnove stope iznosi

1.25 ⋅ 1200.00 ⋅ 10 −3
Ft = = 6.82m 2
0.22
A A2
Ft = A ⋅ B = A ⋅ = ⇒ A = 1.5 ⋅ Ft = 1.5 ⋅ 6.82 = 3.198m
1.5 1.5
A 3.198
B= = = 2.132m
1.5 1.5
Usvojeno je A/B=3.20/2.15 m
Stvarna površina stope je
Ft stv = 3.20 ⋅ 2.15 = 6.88m 2
Izvrši se usvajanje visine stope temelja pa se po tom vrši kontrola
napona smicanja u betonu od uticaja vertikalne sile V.
Usvajanje visine stope H vrši se po eksperimentalnom obrascu
V 1,20
H= = = 0,78m
2 ⋅ (a + b ) ⋅τ r ⋅ 0,8 2 ⋅ (0,6 + 0,4) ⋅ 1,1 ⋅ 0,8
gde su a i b dimezije preseka stuba, τ r dozvoljen napon smicanja
betona i 0,8 je korektivni koeficijent.
Usvojeno je H=80,0 cm.
Za ovu usvojenu vrednost izvrši se kontrola stvarnih napona
smicanja (Slika 32).
Kako je dozvoljen napon smicanja
V − q ⋅ (π ⋅ d kp2 / 4)
τr =
h ⋅ π ⋅ d kp
gde je:
V –- sila u stubu;
q –- reaktivno opterećenje tla;
- 48 -
dkp - dimenzija kritičnog preseka ( d kp = d + h za kružni presek,
odnosno d kp = 1,13 a ⋅ b + h za pravougaoni presek dimenzija
stranica a i b)
h - statička visina preseka
Slika 32. Određivanje kritičnog preseka dkp
to je
d kp = 1,13 ⋅ 0,60 ⋅ 0,40 + 0,03 = 0,434m
1,20
q= = 0,174kN / m2
6,88
1,2 − 0,174 ⋅ (π ⋅ 0,434 2 / 4)
τr = = 1,10 MPa
0,77 ⋅ π ⋅ 0,434
Tabela IV. Dozvoljni naponi smicanja u betonu
MB 15 20 30 40 50 60
τr(MPa) 0.6 0.8 1.1 1.3 1.5 1.6
- 49 -
1200.00 ⋅ 10 −3
H = = 0.80m
2 ⋅ (0.6 + 0.4 ) ⋅ 1.25 ⋅ 0.6
Zadovoljava usvojena visina H=0.80 m
U slučajevima kada je ograničena visina stope H, a naponi smicanja

prekoračuju dozvoljene vrednosti, tada deo sile V koji se ne može
preneti smičućim naponima prihvata kosom armaturom Fak.
Ako je Vb deo sile koji prima beton tada je razlika koju treba da primi
kosa armatura (Slika 33)
∆V = V − Vb
pa je potrebno dodati kosu armaturu pod uglom od 45o koja treba da

primi silu ∆V .
∆V
o
Fak = cos 45
σ vi
Slika 33. Prikaz postavljanja kose armature
- 50 -
Slika 34. Usvojene dimenzije temelja
Kontrola stvarnog napona u tlu na nivou temeljne spojnice
Za usvojene dimenzije temelja (Slika 34) izvrši se kontrola stvarnog

napona u tlu na nivou temeljne spojnice.
- V (vertikalna sila u stubu) = 1200.00 kN

[2.15⋅3.2⋅0.2+0.6/3⋅ (2.15⋅3.2+0.5⋅0.7+
+ (2.15 ⋅ 3.2 ) ⋅ (0.5 ⋅ 0.7 ) )]⋅25
3.132⋅25 = 78.31 "
- težina zemlje iznad stope
(2.15⋅3.2⋅1.3-3.132-0.4⋅0.6⋅0.5) ⋅18.5 = 107.52 "
- težina poda
(2.15⋅3.2-0.4⋅0.6) ⋅10 = 66.40 "
Ukupno opterećenje ∑V = 1452.23 kN
- 51 -
1452.23 ⋅ 10 −3
σz = = 0.211MPa < 0.22MPa
stv
6.88
Stvarni napon u tlu je u granici dozvoljenog.
Određivanje potrebne armature (Slika 35)
Slika 35. Šema opterećenja temeljne stope za određivanje momenata savijanja
Određivanje potrebne armature:
Reaktivno opterećenje od sile V iznosi

V 1200.00
qˆ = = = 174.42 kN/m2
Ft 6.88
Presek c-c
Površina na kojoj deluje sila Qc
- 52 -
Fc =
(B + b ) ⋅ c = (2.15 + 0.4) ⋅ 1.3 = 1.66 m2
2 2
Sila Qc je jednaka je proizvodu reaktivnog opterećenja q̂ i površine
Fc .
Qc = Fc ⋅ qˆ = 1.66 ⋅ 174.42 = 289.54 kN
Položaj sile Qc je u težištu površine trapezoida.
c 2 B + b 1.3 2 ⋅ 2.15 + 0.4

ec = ⋅ = ⋅ = 0.80 m
3 B+b 3 2.15 + 0.4
Moment Mc je moment sile Qc u odnosu na ravan preseka c’-c
M c = Qc ⋅ ec = 289.54 ⋅ 0.80 = 231.63 kNm
Statička visina preseka iznosi
hc=H-a=80.00-3.00=77.00 cm
Za MB 30 i GA 240/360 pristupa se određivanju potrebne armature.
Po određivanju kritičnog momenta određuje se potrebna armatura.
Kritični moment savijanja u preseku c-c dobija se kada se moment

Mc pomnoži sa koeficijentom sigurnosti ν sr
M ckr = υ sr ⋅ M c = 1.63 ⋅ 231.63kNm = 377.55kNm

hc 0.77
rkr = = = 0.887
M ckr 377.55 ⋅10 −3
b + 2 ⋅ 0.05 0.4 + 0.1
rkr = 0.887 ⇒ ε a = 10‰; ε b = 1.8‰, k z = 0.944
M ckr 377.55 ⋅10 −3
Fac = = = 0.002164m 2 = 21.64cm 2
σ vi ⋅ k z ⋅ h 240 ⋅ 0.944 ⋅ 0.77
- 53 -
Fac je ukupna potrebna površina armature za presek c-c.
Po jednom metru širine preseka:

Fac 21.64
Fac' = = = 10.065 cm2/m1
B 2.15
za usvojenu armaturu ∅12 površine f a′ = 1.13cm 2 razmak t je

f a′ 1.13
t= ⋅ 100 = ⋅ 100 = 11.22cm
Fa 10.065
Usvojeno ∅12/10
Presek d-d
Analogno predhodnom postupku sledi
A+a 3.2 + 0.6

Fd = ⋅d = ⋅ 0.875 = 1.663m 2
2 2
Qd = Fd ⋅ q = 1.663 ⋅ 174.42 = 289.97kN
d 2 A + a 0.875 2 ⋅ 3.2 + 0.6
ed = ⋅ = ⋅ = 0.54m
3 A+a 3 3.2 + 0.6
M d = 289.97 ⋅ 0.54 = 156.57kNm
Statička visina preseka je manja za dve polovine prečnika armature

u c i d pravcu (2x∅/2), zbog nemogućnosti da se armatura c i d
pravca postavi u istu ravan, tako da je, pod pretpostavkom da su
prečnici armature maksimalne vrednosti 20 mm.
hd=hc-∅=77.00-2.00=75.00 cm
za MB 30 GA 240/360
- 54 -
M dkr = υ sr ⋅ M d = 1.63 ⋅ 156.57 = 255.21kNm
hd 0.75
rkr = = = 1.242
M dkr 255.21 ⋅ 10 −3
a + 2 ⋅ 0.05 0.6 + 0.1
rkr = 1.242 ⇒ ε a = 10‰; ε b = 1.15‰, k z = 0.9635
M dkr 255.21 ⋅ 10 −3
Fad = = = 0.00147m 2 = 14.7cm 2
σ vi ⋅ k z ⋅ h 240 ⋅ 0.9635 ⋅ 0.75
Fad 14.7cm 2
Fad' = = = 4.594cm 2
A 3.2
za usvojenu armaturu ∅8 površine f a′ = 0.5cm 2 razmak t je
f a′ 0 .5
t= ⋅ 100 = ⋅ 100 = 10.88cm
Fa 4.594
Usvojeno ∅8/10
Slika 36. Skica usvojene armature temelja samca
- 55 -
Obzirom da temelj nije apsolutno krut već da je deformabilan to se
momenti savijanja raspodeljuju tako da su uticaji momenata
savijanja veći u središnjem delu temelja i da opadaju ka ivicama
temelja. Prema raspodeli momenata savijanja to se i armatura
raspoređuje prema intenzitetima momenata. Pojedini autori (Löser i
Winterkorn(*)) dali su predloge za raspodelu usvojene armature.
Ovde se daje rešenje koje je sa praktične strane optimalno i zasniva
se na predlozima navedenih autora (Slika 37).
Treba imati u vidu činjenicu da usvajanje ovakve raspodele ima
svoju opravdanost kada je B ≥ 4 ⋅ H .
Slika 37. Raspodela armature kod deformabilnih temelja samaca
______________________________________________________
- 56 -
4.2. Primer određivanja napona u tlu za ekscentrično opterećen
temelj samac
Za temelj datih dimenzija i uticaja (Slika 38) koji deluju na njega

ispitati napone u karakterističnim tačkama temeljne spojnice.
Slika 38. Skica temelja iz primera 4.2.
- 57 -
Podaci:
Dimenzije temelja: A=4.00 m; B=2.00 m; H=0.80 m
3
Zapreminska težina stope temelja γ=25 kN/m
Uticaji koji deluju u tački "c":
Vertikalna sila V=450.00 kN
U ravni "V-x" horizontalna sila Hx=25.00 kN
moment savijanja My=30.00 kNm
U ravni "V-y": horizontalna sila Hy=10.00 kN
moment savijanja Mx=15.00 kNm
Kordinate tačke "c", u ravni "x-y", su x=-0.50 m; y=0
Dozvoljen napon σzdozv.=0.12 MPa
Rešenje
Svi uticaji se redukuju na temeljnu spojnicu.

Težina stope iznosi G = 4.0 ⋅ 2.0 ⋅ 0.8 ⋅ 25 = 160.00 kN
Ukupna vertikalna sila koja deluje u težištu osnove stope temelja
∑V=V+G=450.00+160.00=610.00 kN
Ukupni moment sila u odnosu na težišnu osu xt osnove stope
temelja
M x t = H y ⋅ H + M x = 10.00 ⋅ 0.8 + 15.00 = 23.00 kNm
Ukupni moment sila u odnosu na težišnu osu yt osnove stope

temelja
M y t = − V ⋅ 0.5 + H x ⋅ H + M y = −450.00 ⋅ 0.5 + 25.00 ⋅ 0.8 + 30.00 = −175.00 kNm
Površina osnove temeljne spojnice je F t = 4 . 00 ⋅ 2 . 00 = 8 . 00 m 2
Otporni momenti osnove temeljne spojnice iznosi

2.00 2 ⋅ 4.00
Wx = = 2.67 m 3
6
2.00 ⋅ 4.00 2
Wy = = 5.33m 3
6
- 58 -
Naponi u karakterističnim tačkama su
∑ V M xt M yt
σi = ± ±
Ft Wx Wy
gde je i=1,2,3,4
610.00 ⋅10 −3 23.00 ⋅10−3 175.00 ⋅10 −3

σ 1 =
8.00
+
2.67
+
5.33
= 0.1176MPa
−3
⋅10−3 175.00 ⋅10−3
σ 2 = 610.800.00⋅10 − 23.00
2.67
+
5.33
= 0.1004 MPa
610.00 ⋅ 10 −3 23.00 ⋅ 10 −3 175.00 ⋅ 10 −3

σ 3 = 8.00 − 2.67 − 5.33 = 0.0344 MPa
−3
⋅10 −3 175.00 ⋅10−3
σ 4 = 610.800.00⋅10 + 23.00
2.67
−
5.33
= 0.0516 MPa
max σ = σ1=0.1176 MPa < σzdozv.=0.12 MPa
Naponi su u granicama dozvoljenih.
Slika 39. Dijagram napona u temeljnoj spojnici
- 59 -
5. ŠIPOVI
Šipovi su takva konstrukcija temelja (Slika 40) koja uticaje od objekta

prenose na tlo putem trenja između šipa i tla, po njegovom omotaču,
i pritiska na tlo na njegovom vrha.
Šip je takav konstruktivni element čija je dužina znatno veća od
dimenzija poprečnog preseka, i na njemu razlikujemo "vrh" koji se
nalazi na njegovom donjem kraju, i "glavu" koja se nalazi na njgovom
suprotnom kraju.
Sila od konstrukcije objekta (zida ili stuba) prenosi se na jedan ili

više šipova putem armirano betonskog veznog elementa koji se
naziva "jastuk". Jastuk ima ulogu, osim da prenese silu sa objekta na
šip, da poveže šipove kako bi solidarno primili pripadajuću silu.
Slika 40. Šematski prikaz šipa
Materijali od kojih se mogu izvoditi šipovi su raznovrsni (Slika 41):

drvo (a), čelik (b), nearmirani beton (d) i armirani beton (c i e).
- 60 -
Slika 41. Vrste šipova
5.1. Drveni šipovi
Drveni šipovi (Slika 42) najčešće se izvode od bora, smreke ili jele.
Dužine su do 20 metara. Ređe se koriste tvrda drva, kao hrast ili
bukva. Njihove dužine su do 15 metara.
Vrh šipa ojačava se "kapom" od čeličnog lima radi lakšeg probijanja

tla i sprečavanja da zašiljen vrh drveta ne otupi tom prilikom. Glava
šipa ojačava se prstenovima od čeličnih traka iz razloga da se drvo
ne raspukne usled siline udaranja malja po šipu.
- 61 -
Slika 42. Drveni šip
Ovi šipovi izvode se pobijanjem pomoću malja i makare (Slika 43).

Makara je uređaj koji drži šip u predviđenom položaju i vrši njegovo
pobijanje putem učestalog podizanja i puštanja malja na glavu šipa.
Drveni šipovi, obzirom na proces truljenja drveta u vlažnom tlu,
koriste se za privremene objekte. Ovo je i najveći nedostatak ovih
šipova.
Najčešće se koriste na šumskim terenima.
Slika 43. Nabijanje šipa u tlo
- 62 -
5.2. Čelični šipovi
Čelični šipovi (Slika 44) izvode se od profila raznih oblika poprečnog

preseka. Dužina su do 35 metara.
Slika 44. Čelični šip
Vrh šipa se izvodi zakošen kao bi se mogao laškše pobijati u tlo.
Ovi šipovi se pobijaju pomoću makare, kako je objašnjeno kod

drvenih šipova. Primenjuju se kod privremenih objekata gde su
velike sila (do 900 kN) koje treba preneti na tlo.
Nedostatak njihove primene je što su podložni koroziji i imaju veliku

cenu u odnosu na druge vrste šipova.
5.3. Šipovi od nearmiranog i armiranog betona
Šipovi od nearmiranog i armiranog betona najčešće su korišćeni u

praksi. Prema načinu izvođenja dele se na prefabrikovane i izvedene
na samom terenu.
5.3.1. Prefabrikovani šipovi
Prefabrikovani šipovi (Slika 45) redovno su armirani.
- 63 -
Slika 45. Prefabrikovan armirano betonski šip
Duzina su do 20 metara. Poprečni presek je kvadratan, jer je veća

površina omotača kvadratnog preseka od kružnog preseka iste
površine poprečnog preseka.
Armatura šipa proračunava se za dve faze:

- za prijem aksijalne sile od objekta (faza eksploatacije);
- za prijem momenata savijanja koji nastaju tokom vađenja šipa iz
kalupa, manipulisanja i transporta (faza transporta), gde su
dominantni momenti savijanja (Slika 46).
Slika 46. Statička šema šipa u fazi manipulisanja i transporta
- 64 -
Uzengije kod ovih šipova izvode se spiralnog oblika, s tim da su
progušćene kod glave i vrha šipa zbog povećanih uticaja izazvanih
koncentracijom opterećenja tih elemenata šipa od udaranja malja
odnosno probijanja tla. Vrh šipa ojačan je "papučom" od čeličnog
lima.
Ovi šipovi koriste se na gradilištima gde se želi njihovo brzo
izvođenje, s tim da se pre otpočinjanja radova šipovi proizvedu u
fabrici betona.
5.3.2. Šipovi izvedeni na samom terenu
Šipovi izvedeni na samom terenu mogu biti nearmirani (Slika 41d) i

armirani (Slika 41e). Po načinu izvođenja mogu biti izvedni
postupkom utiskivanja u tlo i bušenjem.
Sistem utiskivanja u tlo (Slika 46) izvodi se pomoću makare koja
podizanjem i spuštanjem malja potiskuje u tlo čeličnu cev koja je do
jedne trećine visine napunjena peskom. Prilikom udara malja u
pesak, obzirom da se stvaraju horizotalne sile od peska na čeličnu
cev, to cev, zajedno sa peščanim čepom, prodire kroz tlo. Ovim
načinom stvara se kružni otvor projektovane dubine. Po dostizanju
projektovane dubine čelična cev se fiksira tako da se onemogući
vertikalno pomeranje i sa nekoliko naknadnih udaraca malja u
šljunčni čep formira se proširenje na vrhu šipa. Po završetku ovog
postupka čelična cev se izvlači.
Slika 46. Postupak izvođenja šipa utiskivanjem čelične cevi u tlo
- 65 -
U slučaju da je šip armiran, u otvor u tlu postavlja se unapred
postavljen armaturni koš. Po tom se vrši betoniranje. Ovaj sistem
šipova u praksi je poznat pod imenom "Franki šipovi".
Nedostatak primene ovog postupka je u tome što udari malja

izazivaju potrese tla, što nije preporučljivo raditi na lokacijama koje
su blizu postojećih objekata, posebno ako nisu otporni na
horizontalne uticaje. Ovo se posebno odnosi na zidane objekte koji
nisu obezbeđeni za prijem propisanih seizmičkih uticaja.
U ovim slučajevima bušenje rupa za šip izvodi se pomoću svrdla

prečnika koji odgovaraju prečniku šipa (Slika 47). Postupak
armiranja i betoniranja šipa je u svemu isti kao kod sistema
utiskivanja.
Slika 47. Postupak izvođenja šipa bušenjem tla
- 66 -
5.3.3. Šipovi postavljeni ispod postojećih temelja
Pored napred navedenih tipova šipova, postoje i šipovi koji se koriste

za povećanje nosivosti temelja postojećih objekata prilikom
nadogradnje. Ovaj sistem šipova poznat je u našoj praksi pod
imenom "Mega" šip (Slika 48).
Slika 48." Mega" šip
Mega šip sastoji se od segmenata dužine oko jednog metra, s tim da

je prvi segment, koji je vrh šipa, zašiljen i ojačan čeličnim limom, u
svemu kao kod betonskog prefabrikovanog šipa. Segmenti se
međusobno povezuju čeličnim "trnovima" kako bi se prilikom
izvođenja sprečilo bočno smicanje susednih elemenata.
Ova vrsta šipova izvodi se na sledeći način. Ispod postojećeg

trakastog temelja, iskopa se tlo za pristup radnika i opreme, a širine
oko 1,5 metara. Postave se hidraulična presa koja se razupire na
postojeći temelj putem valjanih čeličnih profila i na prvi segment šipa.
- 67 -
Stvaranjem pritiska u presi ona potiskuje prvi element do dubine
njegove dužine. Po tom postavlja se drugi element i postupak se
ponavlja.
Međusobno se šipovi povezuju armirano betonskim serklažom.
Prilikom izvođenja ove vrste šipova veoma je važno voditi računa o

kontroli projektovanog pritiska u hidrauličnoj pumpi, kako se ne bi
dogodilo da šip u slučaju prekoračenja projektovane sile izvrši
odizanje temelja i zida, što bi za posledicu imalo njihovo oštećenje.
Po izvođenju šipa prostor između šipa i temelja se podbetonira.
Zatim se prelazi na sledeći šip, tako da se niz šipova izvodi
sukcesivno jer nije moguće potkopati u isto vreme temelj po celoj
njegovoj dužini.
Ovde treba napomenuti da se ova vrsta šipova ne može primenjivati

za poduhvatanje postojećih objekata prilikom izvođenja temeljnih
jama susednih objekata jer isti nemaju mogućnost prijema
horizontalnih potisaka tla. U tim slučajevima koriste se čelični šipovi.
Postupak je u svemu isti kao i kod betonskih „"Mega" šipa s tim da
se čelični šipovi izvode od cevastih profila koji se nastavljaju
međusobnim varenjem. Tako formirani šipovi, obzirom da po celoj
svojoj dužini imaju nastavke koji su vareni, mogu da prime
horizontalne potiske tla ispod postojećeg objekta i da time obezbede
temeljnu jamu.
5.4. NAČIN POSTAVLJANJA ŠIPOVA

Osnovni princip postavljanja šipova je da se sila od stuba ili zida
prenese ravnomerno na dva ili više šipova, pri čemu se nastoji da se
izbegne ekscentrično unošenje sile u šipove. Šipovi se postavljaju u
grupe, koje su međusobno povezane jastukom (Slika 49).
Elemet koji prenosi sile stubova i zidova na šipove ("jastuk")

proračunava se na uticaje momenata savijanja i prijem glavnih kosih
zatežućih napona.
Šipovi se mogu postavljati i pod uglom u slučajevima kada postoje

dominantne horizontalne sile i momenti koje ne mogu primiti samo
verikalno postavljeni šipovi (Slika 50).
- 68 -
Slika 49. Načini postavljanje šipova u grupe
Slika 50. Način postavljanja šipova pod uglom
- 69 -
5.5. PRORAČUN NOSIVOSTI ŠIPA
Nosivost šipa, prema Whitlow-u (*), (Slika 51) proračunava se prema
nosivosti šipa na pritisak na vrhu (Svš) i nosivosti šipa trenjam po
omotaču šipa (So), tako da je nosivost šipa data izrazom
S = Svš + So (62)
Slika 51. Proračun nosivosti šipa
Nosivost vrha šipa izračunava se tako da se prvo odredi dozvoljen

napon na koti vrha šipa
 σvš = σ02 + f g (63)

gde je
g = γ2 h2 + γ1 (h1 + Df - 2,00) (64)
σ02 je nosivost na dubini 2,0 metra, Df je dubina fundiranja, f je

koeficijent koji zavisi od vrste tla kako je dato u tabeli V.
Tabela V. Vrenosti koeficijenta f
Vrsta tla f
Nevezani šljunak 2,5
Peskovite gline 2,0
Gline 1,5
Les 1,0
______________________________________________________
- 70 -
a h1 i h2 su visine slojeva tla u kojem se nalazi šip, odnosno γ1 i γ2 su
zapreminske težine odgovarajućeg tla.
Tada je nosivost vrha šipa
Svš = 2 F σvš (65)
gde je F poprečni presek šipa.
Nosivost šipa trenjem po omotaču data je izrazom
So = 1,2 (O h1 t1 + O h2 t2) (66)
gde je O obim poprečnog preseka šipa, a t1 i t2 su dozvoljeni naponi

trenja između šipa i tla, i kreću se u granicama od 0,01 do 0,04 MPa,
zavisno od vrste tla i materijala og kojeg je napravljen šip.
Šipovi koji svojim vrhom ne dosežu nosivo tlo nose samo trenjem
između omotača i tla (Slika 52A), i oni se u praksi nazivaju "lebdeći"
šipovi.
Slika 52.
Oni šipovi koji svojim vrhom ulaze u nosivo tlo nose trenjem između
omotača i tla, i pritiskom vrha na tlo (Slika 52B). U praksi ovakvi
šipovi nazivaju se "oslonjeni".
- 71 -
5.5.1. Primer određivanja nosivosti šipa tipa "Franki":
Slika 53. Šematski prikaz "Frenki" šipa
Za zadate podatke, a prema skici datoj na slici 53, odrediti nosivost

šipa:
Df = 3,00 m1
Øšipa=50 cm.
f = 1,50
σ02 = 0,12 MPa
h1 = 8,00 m1, γ1 = 18,00 kN/m3, t1 = 0,02 MPa
h2 = 4,00 m1, γ2 = 19,50 kN/m3, t2 = 0,03 MPa
Prvo se odredi vrednost g.
g = 19,50 · 4,00 + 18,00 · (8,00 + 3,00 - 2,00) = 240,00 kN
Dopušteni napon na koti vrha šipa iznosi
σvš = 0,12 + 1,50 · 240,00E-3 = 0,48 MPa
tako da je nosivost vrha šipa
Svš = 2 · (3,14 · 0,502 / 4) · 0,48 = 0,188 MN
Kako je obim šipa
O = 0,50 · 3,14 = 1,57 m1
- 72 -
to je nosivost šipa po omotaču
So = 1,2 · (1,57 · 8,0 · 0,02 + 1,57 · 4,00 · 0,03) = 0,528 MN
Ukupna nosivost šipa je
S = Svš + So = 0,188 + 0,528 = 0,716 MN
5.6. Određivanje sila u šipovima
Kada su vertikalni šipovi, međusobno povezani jednim armirano

betonskim jastukom, opterećeni vertikalnom silom a pri tom je
horizontalna sila mala, što je najčešći slučaj kod fundiranja
arhitektonskih objekta, šipovi se postavljau simetrično u odnosu na
vertikalnu silu (Slika 54).
Slika 54. Način rasporeda šipova
- 73 -
Cilj ovoga je da se vertikalna sila ravnomerno rasporedi po svim
šipovima. U tom slučaju ukupna sila V sa ravnomerno deli na svaki
vertikalni šip pa je sila S u svakom šipu
V +G
S= (67)
n
gde je G sila od mase armirano betonskog jastuka, a n je broj
šipova.
Horizontala sila H deli se ravnomerno na sve šipove

H
Hs = (68)
n
U praksi dolazi do odstupanja prilikom postavljanja šipova, ili se
pojedini šipovi ne izvedu, odnosno dogodi se lom šipa tokom
izvođenja. U tim slučajevima moraju se odrediti vrednosti sila u svim
šipovima obzirom na eksentricitet sile V na težište izvedenih šipova
(Slika 55).
Slika 55. Određivanje sila u ekscentrično izvedenim šipovima
- 74 -
Verikalna sila V na udaljenjima e xt i e ty od težišta šipova može se
zameniti silom koja deluje u težištu T i odgovarajućim momentima
M x = V ⋅ e ty (69)
oko x ose i
M y = V ⋅ e xt (70)
oko y ose.
Primenjujući izraze za određivanje težišta površine, momenta

inercije i napona u pojedinim tačkama preseka izloženog
eksentričnom pritisku, a obzirom da su površine poprečnih preseka
šipova jednake, to površinu jednog šipa možemo prikazati Fs = 1 .
Tada je položaj težišta T je određen izrazima
Σeixt
xt = (71)
n
i
Σeiyt
yt = (72)
n
gde su eixt i eiyt udaljenja težišta šipova od referentnih osa Y i X, a n
je ukupan broj šipova.
Sila u i - tom šipu iznosi

ΣV Mx My
Si = ± ⋅ e y
± ⋅ eix (73)
n Σ eiy 2
( )
i
Σ eix 2
( )
(i = 1,2,3,...., n)
x y
gde su e i e udaljenja težišta i - tog šipa od tačke težišta T.
i i
- 75 -
III. POTPORNI ZIDOVI
Potporni zidovi su konstrukcije koje prihvataju aktivni zemljani

pritisak, na mestima gde su projektovane kaskade ili useci u terenu.
Dimenzionisanje zidova vrši se iz uslova dozvoljenih napona u tlu,
stabilnosti na klizanje i stabilnosti na preturanje.
Određivanje napona u tlu
Naponi u tlu određuju se za zbirne uticaje momenata i vertikalnih sila

koji deluju u tezištu spojnice T (Slika 56). Za zbirni moment M i
vertikalnu silu V, naponi u vlaknima 1 i 2 su :
σ 1 =
V M
+
F W
≤σ
z.dozv.
(78)
σ 2
V M
= −
F W
≥0 (79)
gde je M = H ⋅ s moment sile H u odnosu na težište temeljne

spojnice T, F površina temeljne spojnice, i W otporni moment
temeljne spojnice.
Za određivanje zemljanog pritiska vidi poglavlje I-9., izrazi od 23 do
42.
Slika 56. Šematski prikaz potpornog zida
- 76 -
U slučaju kad je σ2<0 (Slika 57), odnosno kada spojnica beton-tlo
ne može da primi napone zatezanja, mora se odrediti širina stope
koja na celoj površini trpi napone pritiska. Ova širina se određuje iz
uslova isključenja zone zatezanja. Polozaj sile V određen je
izrazom
M
e= (80)
V
Odstojanje od ivice jezgra preseka do maksimalno pritisnute ivice
preseka je
B
c= −e (81)
2
Slika 57. Kontrola napona u slučajevima pojave napona zatezanja u temeljnoj

spojnici
pa je širina aktivnog preseka koji prima pritiske, pri naponu σ2=0,

jednaka 3 ⋅ c , odnosno sila je na ivici jezgra preseka. Kako su u, tom
slučaju, članovi sa desne strane jednakosti 79. međusobno jednaki,
to je
maxσ 1 = 2 ⋅ ≤ σ zdozv
V
(82)
3⋅ c
Stabilnost na klizanje
Stabilnost na klizanje je određena iz uslova da je koeficijent klizanja
V ⋅ tgϕ
nk = ≥k (83)
H
- 77 -
gde je k - dozvoljeni koeficijent sigurnosti na klizanje a ϕ je ugao
unutrašnjeg trenja tla.
Vrednosti dozvoljenog koeficijenta sigurnosti na klizanje k zavise od

vrste tla i opterećenja
k = 1.5 (1.8) - za peskovito i šljunkovito tlo;
k = 2.0 (2.5) - za glinovito tlo.
Navedene vrednosti važe za ukupno dejstvo svih sila, uključujući i
seizmičko dejstvo, a vrednosti u zagradama važe samo za dejstvo
glavnih opterećenja.
Stabilnost na preturanje
Stabilnost na preturanje određuje se iz uslova da ne dođe do

preturanja oko tačke 1, odnosno najisturenije tačke poprečnog
preseka zida. Koeficijent stabilnosti na preturanje dat je izrazom
M
np = s ≥ 1.5 (84)
Mp
gde je Mp moment preturanja, odnosno moment svih sila koje deluju

tako da teže da preture zid oko tačke 1, a Ms je moment stabilnosti,
odnosno moment svih sila koje deluju tako da spreče preturanje oko
te
tačke.
- 78 -
1. Primer dimenzionosanja potpornog zida
Za dati potporni zid i navedene podatke (Slika 58), izvršiti kontrolu

nosivosti potpornog zida.
Slika 58. Primer potpornog zida
Podaci:
hk = 2.50 m - slobodna visina zida
Df = 1.00 m - dubina fundiranja
- 79 -
γ = 18.0 kN/m2 - zapreminska tezina tla
p = 5.0 kN/m2 - korisno opterćenje na tlu
σzdozv. = 0.14 MPa - dozvoljeno naprezanje u tlu
ϕ= 30° - ugao unutrašnjeg trenja
nk = 1.8 - dozvoljen koeficijent stabilnosti na klizanje
np = 1.5 - dozvoljen koeficijent stabilnosti na preturanje
MB 20
GA 240/360
Prvo određujemo koeficijent aktivnog zemljanog pritiska

λ a = tg2·(45°-30°/2) = 0.333
Slika 59. Uticaji na potporni zid
Horizontalni pritisci u karakterističnim nivoima su
po = 5.0 ⋅ 0.333 = 1.665 kN/m
p1 = (5.0+18.0 ⋅ 3.50) ⋅ 0.333 = 22.644 kN/m

Sila horizontalnog pritiska H1 iznosi
H1 = (1.665+22.644) ⋅ 0.5 ⋅ 3.50 = 42.54 kN

Položaj sile H1 nalazi se u težištu dijagrama horizontalnih sila
pritisaka
s1 = (3.50/3) ⋅ (2 ⋅ 1.665+22.644)/(1.665+22.644) = 1.25 m
- 80 -
Horizontalna sila pritiska H2 se određuje analogno prethodno
navednom postupku
p2 = 18.0 ⋅ 1.0 ⋅ 0.333 = 5.994 kN/m
H2 = (5.994 ⋅ 1.0)/2 = 2.997 kN

s2 = 1.0/3 = 0.333 m
Tada je ukupna horizotala sila koja deluje na potporni zid
ΣH = H1 - H2 = 42.54 - 2.997 = 39.54 kN

Moment horizontalnih sila u odnosu na ravan temeljne spojnice je
Mh = 42.54 ⋅ 1.25 - 2.997 ⋅ 0.333 = 52.18 kNm
Za pretpostavljene dimenzije potpornog zida, određuju se vertikalne

sile:
V1 = 1.80 ⋅ 0.40 ⋅ 25.0 = 18.00 kN

V2 = 0.30 ⋅ 3.10 ⋅ 25.0 = 23.25 kN
V3 = 1.10 ⋅ 3.10 ⋅ 18.0 = 61.38 kN
V4 = 0.40 ⋅ 0.60 ⋅ 18.0 = 4.32 kN
V5 = 1.10 ⋅ 5.0 = 5.50 kN
ΣV =112.45 kN
Kontrola stabilnosti na klizanje
Koeficijent sigurnosti na klizanje je
112.45 ⋅ tg 30 o
nk = = 1.64 ≥ 1.5
39.54
Ukoliko je koeficijent sigurnosti na klizanje manji od dozvoljenog,

mora se korigovati geometrija stope.To se može postići formiranjem
zakošenja u ravni temeljne spojnice ili povećanjem širine stope što
nije ekonomično obzirom na povećanje utroška materijala za
potporni zid.
Način obezbeđenja od klizanja potpornog zida zakošenjem u ravni

temeljne spojnice dat je na slici 60.
- 81 -
Slika 60. Zakošenje temeljne spojnice
Zakošenje temeljne spojnice izvodi se tako da rezultanta svih

vertikalnih i horizontalnih sila R deluje pod uglom od 90o na tu kosu
ravan.
R = H 2 +V 2 (85)
pa je tada ugao nagiba ravni temeljne spojnice
H
α = arctg ⋅ (86)
V
Kontrola stabilnosti na preturanje
Moment preturanja u odnosu na tačku 1 je
Mp = 42.54 ⋅ 1.25 = 53.18 kNm

Moment stabilnosti u odnosu na tačku 1 je
Ms = 2.997 ⋅ 0.333+18.00 ⋅ 0.90+23.25 ⋅ 0.55+61.38 ⋅ 1.25+4.32 ⋅

0.20+5.50 ⋅ 1.25
Ms = 114.45 kNm
- 82 -
Koeficijent stabilnosti na preturanje je
114.45
np = = 2.15 ≥ 1.5
53.18
Kontrola naprezanja u tlu

Kontrola naprezanja u tlu na nivou temeljne spojnice vrši se u
odnosu na težište preseka 1-2.
Moment savijanja u odnosu na težište preseka je
Mt = Mh + ΣV(i) x e(i), i=1,2,3,4,5

gde je e(i) odstojanje i-te sile V(i) od težišta preseka T.
Mt = 52.18+23.25 ⋅ 0.35-61.38 ⋅ 0.35+4.32 ⋅ 0.70-5.50 ⋅ 0.35

Mt = 39.94 kNm
Površina stope temelja je
F = 1.00 ⋅ 1.80 = 1.80 m2
Otporni moment stope temelja iznosi
W = 1.00 ⋅ 1.802/6 = 0.54 m3
Tada su naponi u tačkama 1 i 2 (Slika 61)

σ1 = 112.45 ⋅ 10-3/1.80 + 39.94 ⋅ 10-3/0.54 = 0.137 MPa < σzdozv.
σ2 = 112.45 ⋅ 10-3/1.80 - 39.94 ⋅ 10-3/0.54 = -0.0115 MPa < 0
Slika 61. Dijagram napona u tlu
- 83 -
Kako je σ2 < 0 to se koriguje širina stope temelja koja prima samo
pritiske.
Slika 62. Dijagram napona u tlu sa isključenim naponom zatezanja
Ekscentricitet vertikalne sile iznosi
e = 39.94/112.45 = 0.36 m
gde je c udaljenje sile od ivice preseka
c = 0.90-0.36 = 0.54 m
Obzirom da je dimenzija jezgra preseka B/3 to za slučaj kada je sila

na ivici jezgra preseka maksimalni napon je
112.45 ⋅ 10 −3
maxσ 1 = 2 ⋅ = 0.139 MPa < σ zdozv = 0.14MPa
V
= 2⋅
3⋅c 3 ⋅ 0.54 ⋅ 1.0
Zaključak: potporni zid, usvojenih dimenzija, zadovoljava sva tri

merodavna parametra.
Prema odredbama Pravilnika o tehničkim normativima za temeljenje

građevinskih objekata (član 64) napon u tlu se određuje iz uslova da
ekscentrično postavljena sila deluje centrično u težištu dela površine
temeljne spojnice (Slika 63).
- 84 -
Slika 63. Određivanje napona u tlu prema Pravilniku o tehničkim normativima za
temeljenje građevinskih objekata
Tada je napon u tlu za širinu stope (2 á c) koja prima silu V u svom

težištu
112.45 ⋅ 10 −3
maxσ z = 0.104MPa < σ zdozv = 0.14 MPa
V
= =
2⋅c 2 ⋅ 0.54
Napominje se da postupak sa kontrolom maksimalnih ivičnih

naprezanja u tlu u odnosu na propisima datog postupka daje stvarno
stanje napona pa time i podatak o realnom sleganju ivice temelja
koje je u funkciju napona u tlu.
Određivanje potrebne armature u zidu u spojnici c-c
Pritisak zemlje meraodavan za spojnicu c-c iznosi
p3 = (5.00+3.10 ⋅ 18.0) ⋅ 0.333 = 20.246 kN/m

pa je merodavna sila
H3 = (1.665+20.246) ⋅ 0.5 ⋅ 3.10 = 33.96 kN

koja deliuje na udaljenju od preseka c-c
s3 = (3.10/3) ⋅ (2 ⋅ 1.665+20.246)/(1.665+20.246) = 1.111 m
- 85 -
Analogno napred navedenom postupku
p4 = 0.60 ⋅ 18.0 ⋅ 0.333= 3.596 kN/m
H4 = 3.596 ⋅ 0.60 ⋅ 0.5 = 1.08 kN

s4 = 0.60/3 = 0.20 m
Moment u preseku c-c je
Mc = 33.96 ⋅ 1.111-1.08 ⋅ 0.20 = 37.48 kNm
Za pretpostavljenu debljinu zida 30.0 cm. određuje se potrebna

armatura (veliki ekscentricitet).
dz=30cm h=30.0-3.0=27.0cm
M ckr = υ sr ⋅ M c = 1.63 ⋅ 37.48 = 61.09kNm
Vkr = 1.63 ⋅ 23.25 = 37.89kN

M ckr 61.09
e= = = 1.61m
Vkr 37.89
M akr = Vkr ⋅ ea
ea = ekr + 0.5 ⋅ d z − a = 1.61 + 0.5 ⋅ 0.3 − 0.03 = 1.73m
M akr = 37.89 ⋅ 1.73 = 65.55kNm = 0.06555MNm
Za MB 20 i GA 240/360 εa=10‰, εb=3.5‰ ⇒ rkr = 0.618

2 2
 h 
 ⋅ b = 
0.27 
M kr
b =   ⋅ 1.0 = 0.19MNm > M a = 0.06555MNm
kr
 rkr   0.618 
Presek će biti jednostruko armiran.
- 86 -
h 0.27
rkr = = = 1.054
M akr 65.55 ⋅ 10 −3
b 1.0
rkr = 1.054 ⇒ ε a = 10‰; ε b = 1.42‰; k z = 0.9555
M akr V 65.55 ⋅ 10 −3 37.89 ⋅ 10 −3
Fa = − kr = −
σ vi ⋅ k z ⋅ h σ vi 240 ⋅ 0.9555 ⋅ 0.27 240
Fa = 10.6cm 2 − 1.578cm 2 = 9.02cm 2
za ∅12 f a′ = 1.13cm 2
f a′ 1.13
t= ⋅ 100 = ⋅ 100 = 12.52cm usvojeno ∅12/12.5
Fa 9.02
Fa pod = 0.2 ⋅ Fa = 0.2 ⋅ 9.02 = 1.804cm 2
za ∅6 f a′ = 0.28cm 2
f a′ 0.28
t= ⋅ 100 = ⋅ 100 = 15.52cm usvojeno ∅6/15
Fa 1.804
Šematski raspored potrebne armature dat je na slici 64.
Slika 64. Šematski prikaz rasporeda potrebne armature
Napominje se da se na spoljnoj površini zida usvaja konstruktivna

armatura ∅6/20, u oba ortogonalna pravca. Cilj ove armature je da
primi napone zatezanja u betonu, koji se javljaju usled velikih
temperaturnih promena kojima je izložen zid u spoljnom prostoru
- 87 -
(Slika 65). Na istoj slici dat je prikaz usvojene armature koja je data
sprovedenim proračunom.
Slika 65. Način armiranja potpornog zida
2. Uticaj podzemne vode na potporni zid

U slučajevima kada u tlu iza potpornog zida postoji prisustvo
podzemnih voda tada se ukupna horizontala sila koja potiskuje zid
povećava za vrednost horizontalnog potiska vode (Slika 66).
Slika 66. Uticaj podzemen vode na potporni zid
- 88 -
Kako je intenzitet potiska vode pw jednak visini hw to je potisak vode
na potpornu konstrukciju
hw ⋅ p w
Hw = (87)
2
i deluje na visini
hw
sw = (88)
3
pa je moment sile u odnosu na temeljnu spojnicu
M w = H w ⋅ sw (89)
Ovi uticaji se superponiraju sa aktivnim pritiskom tla koji je određen

izrazima 29 i 30. Tada je ukupna horizontalna sila koja deluje na
potporni zid
H = H1 − H 2 + H w (90)
Odnosno merodavni moment iznosi
M = H 1 ⋅ s1 − H 2 ⋅ s 2 + H w ⋅ s w (91)
O ovoj pojavi treba vodi računa jer ako se potporni zid projektuje bez
uticaja podzemne vode a tokom eksplaotacije dodje do pojave
podzemnih voda, povećanje potisaka od podzemne vode može
dovesti do rušenja potporne konstrukcije.
Sprečavanje stvaranja prisustva podzemnih voda može se

najednostavnije postićii postavljanjem drenažnih otvora u zidu kako
bi se omogućilo dreniranje vode u tlu iza potpornog zida, odnosno
smanjila visina nivoa podzemnih voda. Način za drenažu tla iza
potpornog zida dat je u poglavlju Konstruktivnii detalji.
3. Uticaj kohezije tla na potporni zid
Kada tlo poseduje koheziju c tada uticaj kohezije smanjuje aktivni

zemljani pritisak na potporni zid (Slika 67).
- 89 -
Slika 66. Uticaj kohezije tla na potporni zid
Horizontalni uticaj kohezije iznosi

H c = c ⋅ sc (92)
Tada je momet koji je rezultat sila kohezije
M c = H c ⋅ sc (93)
gde
hc
sc = (94)
2
Ukupna horizontala sila koja deluje na potporni zid iznosi
H = H1 − H 2 − H c (95)
Odnosno merodavni momet iznosi
M = H 1 ⋅ s1 − H 2 ⋅ s 2 − H c ⋅ s c (96)
Iz navedenih izraza uočljivo je da kohezija tla može znatno smanjiti

uticaje na potporni zid pa time se mogu reducirati njegove dimenzije.
Napominje se da u praksi treba biti veoma oprezan sa uzimanjem
kohezije u proračun uticaja na potporne konstrukcije, posebno u tlu
koje se sastoji od gline ili lesa. Naime, naknadnim provlažavanjem
tla koje se može pojaviti tokom eksploatacije konstrukcije vrednost
intenziteta kohezije opada. U tim slučajevima stabilnost potpornog
zida je ugrožena jer vrednosti Hc i Mc postaju beznačajno male u
izrazima 95. i 96. što za posledicu ima znatno povećanje uticaja na
potpornu konstrukciju a za koje nije kontrolisana.
- 90 -
IV. ZAŠTITA TEMELJNIH JAMA
Prilikom iskopa temeljnih jama za izvođenje temelja objekta koju su

projektovani na kotama nižim od fundiranja suseda, ulice ili okolnog
terena, neophodno je, u fazi izrade temelja, izvršiti njeno
obezbeđenje kako ne bi došlo do obrušavanja zasečene zemlje.
Postoje više načina za obezbeđenje temeljnih jama. Ovde su data

neka od rešenja koji se koriste u praksi.
1. Obezbeđenje rovova
Rovovi se izvode radi postavljanja instalacionih razvoda u tlu.

Slobodna visina rova bez obezbeđenje moguće je izvesti do visine
od 1,5 m1 jer do te visine eventualno obrušavanja tla ne može
ugroziti radnike u jami.
Za sve zaseke u tlu koje ima malu vrednost kohezije mora se izvršiti
obezbeđenje i to posebno sa stanovišta bezbednosti radnika u rovu.
Slika 66. Dijagram napona pritiska tla za dubine do 5,0 m1
Za dubine do D = 5,0 m1, shodno odredbama Pravilnika o tehničkim

normativima za temeljenje građevinskih objekata (član 137) može se
- 91 -
usvojiti pojednostavljena šema potisaka tla kako je dato na slici 66,
gde je
D – dubina iskopa
λa = tg 2 ⋅ (45 0 − ϕ / 2) - koeficijent horizontalnog zemljanog pritiska
γ - zapreminska masa tla
c - kohezija
ϕ - ugao otpornosti protiv smicanja
p = 0,8 ⋅ γ ⋅ D ⋅ λa
Po dobijanju dijagrama pritisaka tla, dimenzionise se konstrukcija

obezbeđenja temeljne jame. Ta konstrukcija može biti od drvene
građe ili od čeličnih profila.
2. Dijafragme
Dijafragame su takve konstrukcije koje svojim ukljestenjem u tlo

ispod kote iskopa formiraju sistem konzole koja nosi horizontalne
potiske tla i time obezbeđuju temeljnu jamu.
Postoji više metoda za proračun stabilnosti ove konstrukcije i

presečnih sila. Ovde se daje rešenje autora Roja Whitlow-a (Slika
67).
Slika 67. Određivanje uticaja na dijafragmu
- 92 -
Aktivni pritisak tla je
1
Pa = ⋅ λa ⋅ γ ⋅ ( H + d ) 2 (97)
2
gde je
λa = tg 2⋅ (45 0 − ϕ / 2)
γ - zapreminska masa tla
Pasivni otpor tla je

1
Pp = ⋅ λp ⋅ γ ⋅ d 2 (98)
2
gde je
λp = tg 2⋅ (45 0 + ϕ / 2)
Za uslov da je suma momenat u tački C jednaka nuli
ΣMc=0 (99)
uz uvođenja faktora sigurnosti F=2, moment savijanja u tački C je
1 Pp ⋅ d 1
ΣM c = 0 = ⋅ = ⋅ Pa ⋅ ( H + d ) (100)
3 F 3
1 1
⋅ λa ⋅ γ ⋅ d 3 = ⋅ F ⋅ λ a ⋅ γ ⋅ ( H + d ) 3 (101)
6 6
Kada se jednačina reši po d
d 3 = F ⋅ λa 2 ⋅ ( H + d ) 3
(102)
tada je dubina ukopavanja dijafragme
H
d= (103)
λp 2
1
( ) −1
3
F
- 93 -
Preporuka, na osnovu eksperimentalnih istraživanja, je da se ova
vrednost poveća za 20%, pa bi ukupna dubina ukopavanja
dijafragme bila
Ds = 1.2 ⋅ d (104)
Maksimalni moment savijanja na dijafragmi biće na mestu zs ispod
tačke B gde je suma transverzalnih sila nula
1 1
⋅ λp ⋅ γ ⋅ z s2 / F = ⋅ λa ⋅ γ ⋅ ( H + z s ) 2 (105)
2 2
z s2 = F ⋅ λa 2 ⋅ ( H + z s ) 2 (106)
tada je
H
zs = (107)
λp
−1
F
Maksimalni moment je
1 1
M max . = ⋅ λa ⋅ γ ⋅ ( H + z s ) 3 − ⋅ λp ⋅ γ ⋅ z s3 / F (108)
6 6
Kako dijafragme mogu biti projektovane kao armirano betonske

konstrukcije ili od profilisanih čeličnih limova, to se prema momentu
savijanja datom u izrazu 108. vrši njihovo dimenzionisanje.
2.1. Primer određivanja uticaja na dijafragmu
Za dijafragmu datu na slici 67. i zadate sledeće podatke:

H = 6,00 m1
γ = 18,00 kN/m3
ϕ= 30 (ugao unutrašnjeg trenja tla)
F=2
odrediti dubinu ukopavanja dijafragme kao i maksimalni momnet
savijanja.
Koeficijent aktivnog pritiska tla je

λa = tg 2⋅ (45 0 − 30 / 2) = 0.333
Koeficjient pasivnog otpora tla je
λp = tg 2⋅ (45 0 + 30 / 2) = 3.000
- 94 -
Dubina ukopavanja dijafragme iznosi
6.00
d= 2 1
= 9.23m1
3.00
( ) −1
3
2
ova vrednost se povećava za 20% pa je ukupna dubina ukopavanja
d s = 1.2 ⋅ 9.23 = 11.08m1
Mesto maksimalnog momenta je

6.00
zs = = 5.35m1
3.00
−1
2
Maksimalni moment savijanja dijafragme iznosi
1 1
M max . = ⋅ 0.333 ⋅ 18.0 ⋅ (6.00 + 5.35) 3 − ⋅ 3.00 ⋅ 18.0 ⋅ 5.35 3 / 2 = 771.59kNm
6 6
3. Obezbeđenje temeljnih jama razupiranjem i ankerovanjem

Dijafragme se mogu razupirati međusobno ako to omogućava
geometrija jame (Slika 68).
Slika 68. Razupiranje dijafragmi
- 95 -
Na mestima gde postoji mogućnost postavljanja horizontalnih zatega
izvodi se prihvatanje dijafragmi zategama koje se ankeruju u
ankerne blokove (Slika 69) i u vertikalne privremene šipove (Slika
70).
Slika 69. Ankerovanje dijafragmi u ankerne blokove
Slika 70. Ankerovanje dijafragmi za šipove
Kod velikih visina iskopa temeljnih jama koriste se sistemi

prednapregnutih zatega koji se ankeruju u tlo putem injektiranja
betona u zonu ankerovanja. Ovaj sistem omogućava otkop temeljne
- 96 -
jame u više koraka tako da je tokom svih faza iskopa obezbeđena
stabilnost tla (Slika 71).
Slika 71. Ankerovanje dijafragmi pomoću prednapregnutih zatega
Kod ovog načina ankerovanja buše se otvori u tlu u koje se

postavljau kablovi za prednaprezanje i injektiraju sitnozrnim
betonom. Po ostvarivanju proračunate marke injektiranog betona vrši
se utezanje kablova čime se postiže stabilnost dijafragme.
Prihvatanjem dijafragmi putem razupiranja ili ankerovanjem u

gornjim delovima, obzirom na promenu statičke šeme, smanjuju se
momenti savijanja u poprečnom preseku dijafragme, kao i dubina
ukopavanja.
- 97 -
V. PRORAČUN FUNDIRANJA NA ELASTIČNOJ PODLOZI
Obzirom na deformabilnost tla i činjenice da temeljna konstrukcija

nije apsolutna kruta, to se uzimajući u obzir interakciju tla i temeljne
konstrukcije prilikom proračuna presečnih sila u temeljnoj konstrukciji
i deformacija tla dobijaju rezultati različiti od onih kada se
proračunava sa usvojenom pretpostavkom da je temeljna
konstrukcija apsolutno kruta i da se napon u tlu linearno raspoređuje.
Ova metoda proračuna zasniva se na kompatibilosti deformacija

temeljne konstrukcije i tla u funkciji njihovih deformacionih
karakteristika. Postupak se praktično svodi na proračun temeljne
kostrukcije opterećene silama od objekta oslonjenom na nizu
elastičnih oslonaca. Ovaj proračun se u praksi sprovodi nekim od
kompjuterskih programa kao što su STAAD, SAP i Radimpex.
Temeljna konstrukcija se oslanja na tlo koje je simulirano elastičnim
osloncima (Slika 72).
Slika 72. Simulacija elastičnih oslonaca tla
Temeljna konstrukcija ima svoje karakteristike preseka (moment

inercije i površinu poprečnog preseka) i modul elastičnosti (Eb).
Elastični oslonci definisani su koeficijentom posteljice tla, koji
pretstavlja odnos stvarnog napona u tlu, σ zstv. , i istovremene
deformacije, odnosno sleganja, tla, s.
σ zstv.
k= (109)
s
- 98 -
Da bi se rešio ovaj izraz potrebno je odrediti sleganje tla za stvarnu
vrednost napona σ zstv. .
Za vrednost modula stišljivosti tla Ms i Poasonov koeficijent tla ν

odredi se modul elastićnosti tla Eo
 2 ⋅ν 2 
E o = M s ⋅ 1 −  (110)
 1 −ν 
Poasonov koeficijent tla zavisi od vrste tla i dat je u tabeli VI
Tabela VI. Vrenosti posaonovog koeficijenta za pojedine vrste tla
Tlo ν
Šljunak 0.25
Pesak 0.30
Prašina 0.35
Glina 0.40
Sleganje temelja s iznosi
s=
(1 −ν )⋅ p ⋅ k
2
(111)
Eo ⋅ F
gde je p dodatni pritisak u tlu od objekta umanjen za težinu
iskopanog tla
p = (σ zstv. − γ ⋅ D f ) ⋅ F (112)
U ovom izrazu γ je zapreminska masa tla, D f je dubina fundiranja
odnosno visina iskopanog tla i F je površina temelja.
Koeficijent k je odnos dimenzija osnove temelja (dužine L i širine B)

čija je vrednost data u tabeli VII.
Tabela VII. Vrednosti koeficijenta k za odnose dimenzja temelja L-B

L/B k
1 0.88
2 0.86
3 0.83
4 0.80
5 0.77
- 99 -
1. Primer određivanja vrednosti koeficijenta posteljeice tla
Za zadate vrednosti
Ms = 9000 MPa
σ zstv. = 0.09 MPa
Vrsta tla: glina
Dimenzije temelja: L = 21.00 m1, B = 7.00 m1
Df = 3.00 m1
Zapreminska težina tla: g = 18.50 kN/m3
odrediti koeficijent posteljice tla.
Prvo se odredi modul elastičnost Ms tla s tim da je ν = 0,4 za

glinovito tlo.
 2 ⋅ 0 .4 2 
E o = 9000 ⋅ 1 −  = 4200 MPa
 1 − 0 .4 
Površina temelja je
F = 21.00 ⋅ 7.00 = 147.00m 2
Dodatni pritisak na tlo umanjen za težinu iskopanog tla iznosi
p = (90.0 − 18.5 ⋅ 3.00) ⋅ 147.00 = 5071.50kN
Sleganje iznosi
s=
(1 − 0.4 )⋅ 5071.50 ⋅ 0.83 = 0.006m
2
1
= 6.00mm.
4200 ⋅ 147.00
Tada je vrednost koeficijenta posteljice tla
0.09
k= ⋅ 1000 = 15000kN / m 3
0.006
- 100 -
2. Uporedni prikaz rezultata proračuna po pretpostavci
nedeformabilnog temelja i bez uticaja deformabilnosti tla, i
temelja fundiranog na elastičnoj podlozi
Za skicu temelja datog na slici 72. sa datim vrednostima sila P =

360.00 kN, raspona l = 8.0 m1, dimenzija poprečnog preseka temelja
b/d = 100/60 cm., MB 30, napona u temeljnoj spojnici σ = 0.09 MPa i
koeficijenta posteljice tla k = 15000 kN/m3, dati su uporedni rezultati
proračuna po pretpostavci nedeformabilnog temelja i bez uticaja
deformabilnosti tla, i temelja fundiranog na elastičnoj podlozi.
Na slici 73. dati su rezultati proračuna po pretpostavci

nedoformabilnog temelja i bez uticaja deformabilnosti tla.
90
1 I 2
360 360
8
360.0
[dT]
(kN)
360.0
720.0
[dM]
(kNm)
0.89
fY
(cm)
Slika 73. Rezultati proračuna po pretpostavci nedeformabilog temelja
Rezultati proračuna koji je rađen uzimajući u obzir deformacione

karakteristike tla i temelja prikazani su na slici 74.
- 101 -
Dijagram momenata savijanja (kNm)
Dijagram napona u tlu (kN/m2)
Dijagram sleganja tla – deformacije temelja (mm.)
Slika 74. Rezultati proračuna po metodi fundiranja na elastičnoj podlozi
Upoređujući rezultate proračuna uočljive su sledeće razlike:

- Moment savijanja u temelju je za 21% manji u kada se
proračunava po metodi fundiranja na elastičnoj podlozi.
- Naponi u tlu za slučaj proračuna metodom fundiranja na
elastičnoj podlozi nisu ravnomerni po celoj dužini temelja već
su veći ispod sila P a manji na sredini raspona. Ovo je
sasvim logično obzirom da su u proračunu uzete
deformacione karakteristike tla i temelja.
- Sleganje tla, odnosno deformacija temelja, za slučaj
proračuna metodom fundiranja na elastičnoj podlozi su veća
ispod sila a manja na sredini raspona.
Iz napred navedenog može se zaključiti da primena metode

proračuna temelja na elastičnoj podlozi u odnosu na proračun
temelja kao nedeformabilne konstrukcije daje manje momente
savijanja u temeljnoj konstrukciji pa time i ekonomičniji utrošak
armature u temelju, i realan raspored napona u temeljnoj spojnici
kao i deformacije temeljne konstrukcije.
- 102 -
VI. KONSTRUKTIVNE POJEDINOSTI TEMELJENJA
Prilikom projektovanja i izvođenja temeljnih konstrukcija neophodno

je voditi računa o određenim principima i detaljima koji su propisani
Pravilnikom o normativima za temeljenje građevinskih objekata
(Službeni list SFRJ, br.:15/89) i Pravilnikom o tehničkim normativima
za izgradnju objekata visokogradnje u seizmičkim područjima
(Službeni list SFRJ, od 25.02.1981. godine).
1. MEĐUSOBNA POVEZANOST TEMELJA
Temelji moraju biti međusobno povezani veznim gredama u oba

ortogonalna pravca (Slika 75).
Slika 75. Način povezivanja temelja
- 103 -
Vezne grede se usvajaju kao konstruktivni elementi približnih
dimenzija 40/40 cm. sa minimalno propisanim procentom armiranja.
Njihova uloga je dvostruka - da spreče međusobno razmicanje
temelja i da smanje diferencijalna sleganja susednih temelja.
2. TEMELJENJE NA ISTOJ I RAZLIČITIM KOTAMA
Treba težiti da temelji objekta budu fundirani na istoj dubini. Razlog

za ovo je sadržan u činjenici da temelji fundirani na višoj koti
prouzrokuju horizntalne pritiske tla koji se prenose na konstrukciju
objekta koja je na nižoj koti fundirana.
Kako ovo nije uvek moguće ostvariti, bilo zbog projektantskih

zahteva ili prirodnog nagiba terena, tada se vrši postepeno
kaskadiranje temelja (Slika 76).
Slika 76. Kaskadiranje temelja
U ovakvim sluajevima denivelisanje temelja se izvodi u kaskadama

odnosa visine prema dužini 1/2, odnosno u praksi 50/100 cm.
Na ovaj nain vrši se kaskadiranje kako trakastih temelja, tako i

veznih greda i kontra ploča.
U slučajevima fundiranja uz, postojeće, susedne objekte obaveza je

da se temelji novog objekta izvedu na dubini fundiranja susednog
objekta. Tu postoje dva slučaja:
- 104 -
a/ Temelj suseda je dublje fundiran od potrebne kote fundiranja
novog objekta (Slika 77). Tada se temelj novog objekta mora spustiti
na kotu fundiranja susednog objekta.
Slika 77. Slučaj fundiranja kada je postojeći temelj dublje fundiran od

novoprojektovanog
b/ Temelj suseda je pliće fundiran od potrebne kote fundiranja novog

objekta (Slika 78). Tada se vrši spuštanje temelja suseda na kotu
fundiranja temelja novog objekta. Ova operacija se radi pre
izvođenja novog objekta.
Slika 78. Slučaj fundiranja kada je postojeći temelj pliće fundiran od

novoprojektovanog
- 105 -
Spuštanje postojećeg temelja na projektovanu kotu izvodi se putem
podbetoniranja istog. Da bi se izvelo podbetoniranje, potrebno je
prvo izvršiti iskop ispod temelja, pa potom betonirati prostor ispod
temelja. Da bi se obezbedio dobar kontakt između postojećeg
temelja i podbetoniranog dela, potrebno je donju površinu
postojećeg temelja dobro očistiti od zemlje, a da bi umanjili efekte
skupljanja betona deo prostora visine oko 25 cm. ispod postojećeg
temelja betonira se betonom sa malim vodocementnim faktorom
(beton "vlažan kao zemlja"). Ovaj sloj betona ugrađuje se nabijanjem
pomoću drvenih oblica ili vibratorom.
Kako nije moguće izvršiti podbetoniranje temelja odjednom po celoj

njegovoj dužini, jer bi se ugrozila stabilnost objekta, to se postupak
iskopa zemlje i podbetoniranje vrši u lamelama duzine 1,0 do 1,2
metra, sa preskokom ("u šah poretku"), kako je prikazanona slici 78.
Ovim načinom se sprečavaju deformacije postojećeg temelja i zida
iznad njega.
3. ZAŠTITA ARMATURE TEMELJA
Prilikom izvođenja armiranih temelja neophodno je da armatura bude

postavljena na istu podlogu. To podrazumeva da se ne sme
postavljati armatura direktno na tlo kao što su glina, peskovita glina i
les, jer zaprljana armatura ne može ostvariti atheziju sa betonom.
Zato se ili izvodi sloj "mršavog" betona (beton čvrstoće MB5 do
MB10) debljine 5 cm. na koji se postavlja armatura (Slika 79), ili se,
u slučajevim postavljanja tampon sloja šljunka armatura postavlja
direktno na šlunak (Slika 80).
Slika 79. Izvođenje temelja na sloju betona male čvrstoće
- 106 -
Slika 80. Izvođenje temelja na tampon sloju šljunka
4. MINIMALNA DUBINA FUNDIRANJA
Minimalna dubina fundiranja uslovljena je sa dva parametra:

- oslanjanje temalja na nosivo tlo;
- dubina mržnjenja tla.
Temelji se moraju postaviti tako da zadovolje oba navedena uslova.
Često pri samoj površini tla nalaze se slojevi sa organskim

primesama, koje su podložne truljenju. U ovim slučajevima
temeljenje se obavlja na dubini ispod ovih slojeva.
Dubina mržnjenja tla zavisi od lokalnih klimatskih uslova. Temelji se

moraju postaviti na dubinu 10 do 20 cm. veću od dubine smrzavanja
tla. U suprotnom voda koja se nalazi u porama tla, prilikom
mržnjenja menja zapreminu pa time dolazi do promene uslova
oslanja temelja na tlo i do razaranja samog tla.
U našim klimatskim prilikama preporuka je da se objekat fundira na

dubini od najmanje 80,0 cm.
5. NAČIN IZVOĐENJA POTPORNIH ZIDOVA
Potporni zidovi se izvode u segmentima, odnosno dužinama od 4.00

do 5.00 metara (Slika 81). Razlozi za ovaj način izvođenja je
sadržan u sledećim činjenicama:
- 107 -
- Prilikom iskopa, odnosno zasecanja tla, većih dužina
potrebno je obezbediti da se ceo zasečeni front zemlje ne
obruši;
- Obzirom da ovakvim načinom izvođenja elementi potpornog
zida su međusobno dilatirani, time je sprečen negativni efekat
uticaja temperaturnih dilatacija koje na većim dužinama
poprečni presek zida ne može da prihvati pa bi došlo do
pojave prslina u zidu.
Slika 81. Postupak izvođenja potpornih zidova po fazama
Ovaj način izvođenja potpornih zidova u praksi naziva se "izvođenje

u kampadama".
Kod potpornih zidova potrebno je voditi računa i o sledećim detaljima
(Slika 82).
Slika 82. Detalj izvođenja potpornog zida
- 108 -
Prednju, vidnu, stranu zida treba izvesti sa otklonom od vertikale za
5 do 10 cm. Ovo treba učiniti iz dva razloga:
- Obzirom da su naponi u temeljnoj spojnici veći u tački 1 nego
u tački 2, to će i sleganja tla biti veče u tački 1. Iz tog razloga
može doći do delimične rotacije potpornog zida pa se
predviđenim otklonom sprečava mogućnost da zid zauzme
položaj sa negativnim otklonom.
- U slučaju kada je zid izveden tako da je prednja strana zida
apsolutno vertikalna i da nema nikakvog otklona, u tom
slučaju, a posebno kod većih visina zida, pojavljuje se
neprijatan psihološki efekat kod ljudi koji se nalaze ispred
zida.
Da bi se sprečila pojava podzemnih voda iza potpornog zida i time

se povećala sila pritiska na zid koji bi mogao da ugrozi stabilnost
zida, posebno ako zid nije računat na pritisak od podzemne vode,
izvode se otvori za dreniranje vode iza zida. Ti otvori se postavljaju
na međusobnom razmaku od 1.00 do 1.20 m1. Poprečni presek
otvora je oko 5.00 cm. U praksi ovi otvori se nazivaju "barbakane".
U cilju da se obezbedi pouzdano dreniranje tla iza zida prvo se

nasipa sloj krupnozrnog šljunka, zatim se nasipa sloj sitnozrnog
šljunka i na kraju sloj tla koje je uzeto iz samoniklog tla prilikom
iskopa.
- 109 -
VII. GEOMEHANIČKI ELABORAT
Ovo poglavlje obuhvata objašnjenja šta projektant konstrukcije

dostavlja inženjeru geomehanike i koje podatke dobija u
geomehaničkom elaboratu a neophodni su za korektni projekat i
proračun fundiranja objekta.
Slika 83. Situaciona podloga sa prikazanim bušotinama
- 110 -
Projektant dostavlja geomehaničaru osnovu objekta na situacionom
planu (Slika 83), presek kroz objekat (Slika 84) gde je definisana
kota planiranog fundiranja objekta, spratnost, konstruktivni sistem i
opterećenje od objekta.
TAVAN
IV SPRAT
IIII SPRAT
II SPRAT
I SPRAT
PODRUM
Slika 84. Presek kroz objekat sa prikazom slojeva tla
Na osnovu datih podataka inženjer geomehanike vrši ispitivanje tla

na kojem će se obaviti fundiranje objekta. Na licu mesta se rade
istražene bušotine i jame. Tom prilikom uzimaju se uzorci tla. Na
osnovu uzoraka tla određuju se dubine pojedinih slojeva tla, njihov
međusobni položaj, geomehaničke karakteristike svakog sloja tla i
nivo podzemnih voda (*).
______________________________________________________
(*) Podaci uzeti iz Geomehaničkog elaborata preduzeća Omni Projekt, Beograd
- 111 -
Slika 85. Prikaz nalaza uzoraka uzetih iz bušotine
- 112 -
Dubina ispitivanja tla određena je sledećim izrazom
p⋅B
D= (113)
100
Gde je D dubina ispitivanja izražena u metrima, p prosečno

specifično opterećenje u temeljnoj spojnici izraženo u kN/m2 i B
širina objekta pri dnu temelja izražena u metrima.
U geomehaničkom elaboratu za svaku bušotinu daju se navedeni

podaci sa opisom svakog sloja tla (Slika 85).
Takođe, daju se preseci kroz istražne bušotine iz kojih se vide

dubine i međusobni položaj slojeva tla (Slika 84).
U okviru geomehaničkog elaborata projektant konstrukcije objekta

dobija sledeće podatke:
1. Saglasnost geomehanišara da se fundiranje obavi u

predviđenom sloju ili sugestiju da se fundiranje izvrši u
nekom drugom sloju ako je to neophodno.
2. Sugestiju geomehaničara za način fundiranja i eventualne
intervencije u tlu ako se za njih ukaže potreba, kao što je
zamena tla na primer.
3. Geomehaničke karakteriske tla kao što su modul stišljivosti
Ms, ugao unutrašnjeg trenja ϕ, vrednost kohezije c, jedinična
zapremiska težina tla γ, dozvoljena nosivost tla σ zdozv. ,
predviđeno ukupno sleganje objekta s i razliku sleganja
pojedinih tačaka temelja po dužini objekta odnosno
diferencijalna sleganja ∆ s.
Svi navedeni podaci predstavljaju podlogu za projetovanje i

dimenzionisanje temelja predmetnog objekta.
- 113 -
VIII. LITERATURA
Stevanović Stevan: Fundiranje I, Naučna knjiga, Beograd, 1989
Whitlow Roy: Basic Soil Mechanics, Longman, New York, 1989
Vujičić Čedomir: Fundiranje I, Naučna knjiga, Beograd, 1985
Vujičić Čedomir: Fundiranje II, Naučna knjiga, Beograd, 1991
Todorović Tiosav: Osnovi geotehnike u bujičarstvu, Univerzitet u Beogradu,

Beograd, 1991
Bowles J.E.: Foundation Analysis and Design, Mc Graw-Hill Book Co.,

New York, 1970
Leonhardt F.: Forlesungen uber Massivbau, Dritter Teil, Berlin, 1977
Dimitrijević Milorad: Osnovi mehanike tla, AS 0.3.7, Arhitektonski fakultet,

Beograd, 1974
Kasagrande L.: Geomehanika omogućuje uštedu, Građevinska knjiga,

Beograd, 1955
Pravilnik o normativima za temeljenje građevinskih

objekata, Službeni list SFRJ, br.:15, 1989
Pravilnik o tehničkim normativima za izgradnju objekata

visokogradnje u seizmičkim područjima, Službeni list
SFRJ, 25.02.1981
Pravilnik o tehničkim normativima za beton i armirani

beton, Službeni list SFRJ, br.: 11, 1987
- 114 -
Prof. dr Milan Gli{i} , dipl.ing.arh., ro |en je u
Beogradu 1949. godine. U svojoj dugogodi{njoj
praksi radio je na izradi projekata konstrukcija
arhitektonskih objekata, izvo|enju i nadzoru
radova, a dvadeset pet godina u ~estvujeu nastavi
na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u
Beogradu na Katedri za statiku konstrukcija.
Poslednjih petnaest godina dr`i predavanja na
predmetima : Betonske konstrukcije, Fundiranje
arhitektonskih objekata i Konstruisanje skloni{ta.

Fundiranje

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fundiranje

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prof.

FUNDIRANJE ARHITEKTONSKIH OBJEKATA

Dr Milan Glišić, dipl.ing.arh.

Tiraž 300 primeraka

Projektovanje fundamenata arhitektonskih objekta je oblast inžinjerskog

Ovom knjigom obuhvaćene su oblasti fizičkih i mehaničkih osobina tla,

Ovaj udžbenik sadrži celokupnu materiju iz nastavnog programa

Podnaslov ovog rukopisa glasi "Betonske konstrukcije – prvo poglavlje".

Veliku zahvalnost dugujem prof. dr Milanu Laziću, dipl.ing.arh. i

U Beogradu, marta 2004. godine Autor

I. OSNOVNI POJMOVI O TLU .................................................................1

II. OSNOVNI TIPOVI TEMELJA ............................................................15

III. POTPORNI ZIDOVI ………………………………………………...76

IV. ZAŠTITA TEMELJNIH JAMA ..........................................................91

V. PRORAČUN FUNDIRANJA NA ELASTIČNOJ PODLOZI .............98

VI. KONSTRUKTIVNE POJEDINOSTI TEMELJENJA........ ..............103

VII. GEOMEHANIČKI ELABORAT ....................................................110

VIII. LITERATURA ...............................................................................114

Zemljina kora je nastala hlađenjem magme od koje su formirane

a/ Eluvijalno tlo - nastaje na mestu svog prvobitnog postanka. Iz

Tlo se satoji od zrna i čestica različitih veličina, koji formiraju

- nekoherentna tla (drobina, obluci, šljunak i pesak)

1a. Homogene podloge 1b. Slojevite podloge 1c. Heterogene podloge

Slika 1. Vrste podloga

Slika 2. Šematski prikaz struture tla

Poroznost tla je manja što je zastupljeno više različitih frakcija.

4. FIZIČKE OSOBINE TLA

Fizičke karakteristike određuju stanje u kom se tlo nalazi. Osnovne

Ako posmatramo prizmu tla (Slika 3) i uvedemo sledeće oznake:

Jedinična (zapreminska) težina granularnog skeleta tla:

Tabela I. Vrednosti jediničnih težina granularnog skeleta

Vrsta materijala γs(kN/m3).

Jedinična (zapreminska) težina tla u prirodnom stanju glasi:

Slika 3. Šematski prikaz prizme tla

Za vrednosti e<0.6 smatra se da je podloga dobra za fundiranje

Slika 4. Šematski prikaz uzorka tla

Jedinična (zapreminska) težina tla u apsolutno suvom stanju ( γ d )

Jedinična (zapreminska) težina vodom potpuno zasićenog tla( γ z )

Propustljivost vode kroz tlo meri se koeficijentom vodopropustljivosti

5.2. Otpornost tla

Narušavanje stabilnosti u tlu nastaje kao posedica smicanja, i

Slika 5. Grafički prikaz slučajeva otpornosti tla na smicanje

Granični slučajevi izraza (11) nastaju kada ne postoji kohezija (Slika

5.3. Deformabilnost tla

Deformabilnost tla uslovljena je elastičnošću granularnog skeleta

Dinamičko opterećenje izaziva znatna sleganja temelja na

U zavisnosti od vremena trajanja opterećenja tla deformacije mogu

6. GRANIČNI PRITISCI NA TLO

Granični pritisak na tlo je maksimalni pritisak temelja na tlo pri

Pgr = (1 + 0,3 ⋅ B/L) ⋅ c ⋅ N c + γ ⋅ D f ⋅ N q + 0,4 ⋅ γ ⋅ B ⋅ N γ (12)

B - širina osnove stope temelja;

Slika 6. Grafički prikaz faktora Nc , Nq i N γ prema Terzaghiju

Vrednosti Nc, Nq i N γ zavise od ugla unutrašnjeg trenja tla i iznose

Dozvoljen pritisak na tlo, odnosno dozvoljeni napon u tlu, određuje

Koeficijent sigurnost, prema našim propisima (*), kreće se u

I pored činjenice da u svakom pojedinačnom slučaju podaci iz

Tabela II. Približne vrednosti dozvoljenih nosivosti tla

Vrsta tla MPa

Vrednosti, date u ovoj tabeli, su orijentacione i ovde su prikazane sa

Pritisak temelja na tlo, neposredno u temeljnoj spojnici, rasprostire

Ako su b ′ i b ′′ širine dva temelja (Slika 7) opterećenih istim

Slika 7. Rasprostiranje pritiska po dubini

kako je b ′′ > b ′ , to je: