WIADOMOŚCI PODSTAWOWE

System normatywny określa reguły postępowania jednostek bądź grup

społecznych. Przykłady systemów normatywnych: moralność, obyczaje, religia,
prawo.

Systemy normatywne różnią się funkcją społeczną, przedmiotem, zakresem i

metodą unormowań, a także rodzajem stosowanych sankcji. Inne pochodzenie,
cel, sposób w jaki system jest chroniony.

Prawo reguluje te stosunki społeczne, które zostały uznane przez państwo za

wymagające takiej regulacji.

Prawo ma charakter sformalizowany- stanowione jest w specjalnym trybie przez

upoważnione organy państwowe, poparte sankcjami, przestrzeganie
egzekwowane siłą przymusu państwowego. Treść ściśle określona, powszechnie
obowiązująca.

Więź prawna- więź łącząca strony stosunku regulowanego przez prawo,

wymusza zachowanie zgodne z treścią regulacji prawnej

Porządek prawny- zachowanie się adresatów norm prawnych jest zgodne z

treścią tych norm

Praworządność- ścisłe przestrzeganie prawa przez organy państwowe,

uwzględniające równość praw obywateli i przez inne podmioty (osoby prawne,
obywateli)

Niezawisłość sędziowska- podleganie sędziów tylko ustawom

Organy czuwające nad przestrzeganiem praworządności: Trybunał Konstytucyjny,

sądy, Najwyższa Izba Kontroli, organy prokuratury, Rzecznik Praw Obywatelskich
itp.

Norma prawna jest popartą przymusem państwowym ogólną regułą

postępowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego sposób
postępowania w przewidzianej normą sytuacji.

Norma prawna jest zawsze regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do
konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego (szerszego lub węższego) kręgu
adresatów

Akt administracyjny indywidualno-konkretny tyczy się konkretnej osoby, nie

jest normą prawną, ale jest wydawany na podstawie jakiejś normy prawnej.

Kazuistyczne sformułowanie normy- enumeratywne wskazanie w treści

normy przypadków w których (i tylko w których) ma ona zastosowanie

Dwustronny charakter normy- adresatom wskazują określony sposób

postępowania, uprawniają inne osoby do domagania się zachowania zgodnego z
normą. Obowiązkom jednych podmiotów odpowiadają uprawnienia drugich.
Budowa normy prawnej:

1) Hipoteza- określa krąg adresatów, do których norma się odnosi i

okoliczności w jakich ma zastosowanie

2) Dyspozycja- wyznacza sposób postępowania w sytuacji, gdy spełnione

zostały warunki przewidziane w hipotezie

3) Sankcja- określa następstwa zachowania się w sposób niezgodny ze

wskazaniami określonymi w dyspozycji

Normy imperatywne (bezwzględnie obowiązujące)- formułują w sposób

bezwzględny obowiązek postępowania w określony sposób w przewidzianych
prawem sytuacjach. Adresatowi normy nie wolno pod rygorem zastosowania
sankcji zachować się inaczej niż to przewiduje norma.

Normy dyspozytywne (względnie obowiązujące)- mimo ustanawiania pewnych

reguł pozostawiają jednak stronom swobodę kształtowania swego postępowania
odmiennie od postępowania określonego normą.

Istnieją normy o charakterze pośrednim (semiimperatywne), będące

imperatywnymi dla strony silniejszej, a działające jak dyspozytywne w stosunku
do strony słabszej.

Przepis prawny- wyodrębnione zdanie zamieszczone w akcie prawnym.

Przepisy ujmuje się najczęściej w formie artykułów lub paragrafów, te zaś dzielą
się na ustępy (cyfra arabska z kropką), punkty (cyfra arabska z nawiasem), litery.

Najczęściej w jednym przepisie wyrażona jest jedna norma prawna, ale zdarza się
też, że kilka przepisów dotyczy jednej normy lub jeden przepis wyraża dwie lub
więcej norm.

Istnieją przepisy, które nie zawierają żadnych norm prawnych, nie określają
bowiem żadnych reguł postępowania.

Instytucja prawna- zespół norm prawnych, stanowiących pewną całość i

regulujących typowy stosunek społeczny (np. instytucja sprzedaży, najmu,
przedawnienia, pełnomocnictwa itp.)

Stosunek prawny- rodzaj stosunku społecznego, regulowany przez prawo, w

którym strony stosunku połączone są więzią prawną. Jego uczestnicy występują
jako podmioty praw i obowiązków.

Elementy stosunku prawnego:

1) Podmioty- ludzie, grupy, organy, jednostki organizacyjne, spółki,

przedsiębiorstwa, stowarzyszenia itp. Między którymi zachodzi stosunek
prawny

2) Przedmiot stosunku prawnego-określone zachowanie się uczestników

stosunku, oparte na wzorcu postępowania zawartym w normie
 3) Prawo (uprawnienie)-możność domagania się przez podmiot uprawniony
określonego zachowania się od drugiej strony stosunku prawnego

4) Obowiązek, będący korelatem tego prawa

Wzajemne prawa i odpowiadające im obowiązki stanowią treść stosunku

prawnego

Prawo przedmiotowe- normy prawne.

Prawo podmiotowe- przyznana i zabezpieczona przez normy prawne a

wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.

Prawa podmiotowe bezwzględne-skuteczne przeciwko każdej osobie. Całe

otoczenie uprawnionego musi powstrzymać się od działań mogących naruszyć
jego prawo podmiotowe. (np. prawo własności)

Prawa podmiotowe względne-skuteczne wobec oznaczonej osoby lub grupy

osób. (np. prawa wynikające ze stosunków zobowiązaniowych)

Roszczenia- prawa lub uprawnienia konkretyzowane w ten sposób, że stwarzają

uprawnionemu możność żądania od oznaczonej osoby konkretnego zachowania
się.

Roszczenie niewymagalne- dopóki nie upłynął termin spełnienia świadczenia

Roszczenie staje się wymagalnym z chwilą gdy mija termin zadośćuczynienia

roszczeniu i upoważnia do wystąpienia na drogę sądową z powództwem, w celu
przymusowej realizacji roszczenia

Roszczenia względne powstają z chwilą powstania prawa podmiotowego,

roszczenia bezwzględne powstają później niż prawo z którego wynikają.

Zdarzenia prawne to zdarzenia wywołujące skutki prawne w postaci powstania,

zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.

1) Zdarzenia niezależne od woli ludzkiej (np. śmierć, powódź, pożar,

upływ czasu, mają charakter naturalny, ale powodują skutki prawne)

2) Zdarzenia zależne od woli ludzkiej (zwane działaniami) mogą polegać

na działaniu lub na zaniechaniu

Działania:

1) Akty prawne (nienormatywne)- zdarzenia prawne zmierzające do

wywołania skutków prawnych, dokonywane celowo

• czynności cywilnoprawne (np. zawarcie umowy, sporządzenie

testamentu, złożenie oferty) [jednostronne/ dwustronne/ wielostronne]

• akty administracyjne

• orzeczenia sądów
 2) czyny- zdarzenia prawne dokonywane bez zamiaru wywoływania skutków
prawnych, ale je wywołujące

• czyny bezprawne- czyny zabronione przez prawo karne, tj. przestępstwa,

czyny zabronione przez prawo cywilne, zwane deliktami cywilnymi (np.
nieumyślne wyrządzenie komuś szkody majątkowej), delikty (wykroczenia)
administracyjne, delikty dyscyplinarne itd.

• czyny dozwolone- nie są zabronione przez prawo, wywołują skutki

prawne. (np. objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej)

przestrzeganie prawa- postępowanie zgodne z prawem obywateli, osób

prawnych oraz innych jednostek

stosowanie prawa-formy działalności organów państwowych, ustalanie,

tworzenie, znoszenie określonych stosunków prawnych o określonej treści

Orzeczenia sądów, które powodują powstanie, zmianę lub ustanie stosunku

prawnego nazywamy konstytutywnymi.

Proces stosowania prawa:

1) ustalenie stanu faktycznego, a w szczególności ustalenie, czy zaistniało

zdarzenie niebędące z punktu widzenia prawa zdarzeniem obojętnym
(postępowanie dowodowe)

2) ustalenie, która norma prawna łączy z danym zdarzeniem skutki prawne (i

jakie) – kwalifikacja prawna

3) wyciągnięcie wniosków w postaci sprecyzowania w konkretnym przypadku

skutków prawnych, przewidzianych w sposób ogólny w normie prawnej
(subsumpcja)

4) podjęcie decyzji

wykładnia- interpretacja prawa

wykładnia statyczna- niezmienna

wykładnia dynamiczna- pod wpływem upływu czasu i zmiany stosunków

niezmienionemu brzmieniu nadaje się nowy sens

Rodzaje wykładni prawa:

1) kryterium podmiotowe (kto dokonuje?)

a) autentyczna – dokonuje ten sam organ, od którego dana norma

pochodzi. Obowiązuje powszechnie.

b) praktyczna- organy stosujące prawo (administracja państwowa, sądy-

wykładnia sądowa). Nie jest powszechnie obowiązująca, ma znaczenie
tylko dla konkretnej sprawy.
 c) doktrynalna (naukowa)- publikacje prawnicze, komentarze. Nie ma
mocy wiążącej. Autorytet autora.

d) prywatna

2) kryterium metody dokonywania wykładni

a) gramatyczna (językowa)- badanie sensu użytych słów, ich miejsca w

zdaniu, składni, rozmieszczenia znaków przestankowych. Ustalenie
treści badanej normy.

b) logiczna-ustalanie sensu normy drogą logicznego rozumowania na

podstawie zawartych w niej przesłanek, przebiegające wg różnych
schematów zaczerpniętych z logiki

c) celowościowa- zmierza do ustalenia treści normy przez analizę celów

dla jakich norma została wydana

d) systemowa-ustalanie treści normy przez analizę miejsca, jakie zajmuje

ona w systemie prawa oraz porównanie jej z normami sąsiadującymi

e) historyczna- ustalenie treści badanej normy na podstawie okoliczności

towarzyszących jej powstaniu. Przy dokonywaniu tego rodzaju wykładni
sięga się do motywów przyświecających wydaniu badanej normy,
protokołów obrad, dyskusji toczących się przy jej uchwalaniu itd.
Porównuje się też badaną normę z poprzednim uregulowaniem.

3) kryterium wyniku porównania z wykładnią językową

a) stwierdzająca- wyniki wszystkich metod wykładni są jednakowe, więc

trzeba ją rozumieć dokładnie tak, jak na to wskazuje jej literalne
brzmienie

b) rozszerzająca-normie należy nadać treść szerszą, niż wynika to z

brzmienia literalnego

c) zwężająca- normie należy nadać sens węższy niż wynikający z treści

użytych słów.

Powyższe sposoby wykładni mogą być stosowane nie tylko do interpretowania

norm prawnych, ale też do ustalania treści i zakresu aktów nienormatywnych
(orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych, umów itp.)

Metody wypełniania luk w prawie:

1) analogia ustawy – stosowana jest, gdy konkretny stan faktyczny

wymagający wydania orzeczenia nie jest regulowany żadną normą, ale
istnieje norma prawna regulująca stan faktyczny o zbliżonym charakterze.
W takiej sytuacji stosuje się normę regulującą stan faktyczny podobny.
 2) analogia prawa – stosowana jest gdy nie ma możliwości posłużenia się
analogią ustawy ze względu na to, że nie tylko rozpatrywany stan
faktyczny nie jest uregulowany w żadnej normie prawnej, lecz
równocześnie brak jest normy, która regulowałaby stany faktyczne
podobne. Organ stosujący prawo musi wydedukować nową normę, która
nie staje się powszechnie obowiązująca, lecz ma zastosowanie dla
rozpatrzenia konkretnego przypadku.

Istnieje zakaz stosowania analogii w prawie karnym. Czyn, który nie jest
wymieniony jako przestępny przez obowiązujące ustawy karne, nie może być
nigdy uznany za taki w drodze analogii.

Domniemanie prawne- ustawowe przypuszczenie o zaistnieniu pewnego faktu,

trudnego do dowiedzenia, na podstawie innego faktu udowodnionego lub
bezspornego.

Domniemanie faktyczne- wnioskowanie na podstawie jednych faktów o innych,

pozostających z pierwszymi w logicznym związku. Domniemanie faktyczne jest
oparte na zasadach logiki, nie wynika natomiast z przepisów.

Domniemanie może być obalone przez wykazanie jego nieprawdziwości w

konkretnym wypadku.

O kolizji norm mówimy, gdy określony stosunek prawny jest regulowany

dwiema lub więcej normami prawnymi, których dyspozycje lub sankcje nie
pokrywają się ze sobą.

Kolizja norm pod względem czasu (norma wcześniejsza nie uchylona po

wejściu późniejszej)

Przepisy prawa, w których zawarta jest konkretna klauzula o uchyleniu

poprzednio obowiązujących norm, noszą nazwę klauzul derogacyjnych.

Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą pod warunkiem, że przepisy

wcześniejsze nie mają charakteru szczególnego, a późniejsze ogólnego.
Późniejszy akt o charakterze ogólnym może uchylać wcześniejszy akt szczególny
jeżeli uczyni to wyraźnie w zamieszczonej klauzuli derogacyjnej.

Prawo nie działa wstecz- nowe przepisy nie mogą być stosowane do zdarzeń
powstałych przed ich wejściem w życie. Jednakże skutki tych zdarzeń ocenia się
wg nowych przepisów.

Ustawa w szczególnych przypadkach może mieć moc wsteczną.

Kolizja norm pod względem miejsca- wynika z różnic w normach prawnych

regulujących określony stosunek w różnych państwach.

W zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy tego państwa, którego

obywatelem jest dana osoba.
Do czynności prawnych, a w szczególności do umów, trybu i formy ich
zawierania, oceny ich ważności stosuje się przepisy tego państwa, na którego
terenie czynność jest dokonywana.

Przy ocenie stosunków dotyczących własności rzeczy i praw z nią związanych

stosuje się normy prawa tego państwa, na którego terenie rzecz się znajduje.

Źródła prawa- formy, w jakich zostają wyrażone normy prawne.

Formy te określa zazwyczaj konstytucja danego państwa.

Akty, które zawierają w swej treści normy prawne- akty normatywne.

Akty nienormatywne- akty prawne wydawane przez poszczególne organy w

trybie wykonywania obowiązujących przepisów, akty nie tworzące nowych,
powszechnie obowiązujących reguł postępowania. Nie są one źródłami prawa.

Akty nienormatywne organów państwowych wydawane w postaci decyzji

organów administracji naszą nazwę aktów administracyjnych.

System źródeł prawa- całokształt źródeł prawa w ich wzajemnym powiązaniu

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są:

1) Konstytucja

2) Ustawy

3) Ratyfikowane umowy międzynarodowe

4) Rozporządzenia

Akty prawa miejscowego

Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów

również mogą być aktami normatywnymi, jednak mają one charakter wewnętrzny
i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te
akty.

Konstytucja została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i przyjęta w

referendum konstytucyjnym

Do zmiany Konstytucji potrzebna jest w Sejmie kwalifikowana większość co

najmniej 2/3 głosów oraz kworum, w Senacie bezwzględna większość głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie

Ministrów. Z inicjatywą ustawodawczą mogą także wystąpić obywatele mający
prawa wyborcze do Sejmu, o ile ich grupa wyniesie minimum 100 000 osób. Gdy
projekt zgłasza Rada Ministrów, powinna ona równocześnie przedstawić skutki
finansowe projektowanej ustawy oraz załączyć projekty podstawowych aktów
wykonawczych. Inicjatywa poselska może przejawić się w drodze zgłoszenia
projektu przez komisję sejmową bądź przez grupę posłów w liczbie co najmniej
15.

Przyjęcie lub odrzucenie ustaw następuje zwykłą większością głosów w obecności

co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Senat: może przyjąć, wprowadzić poprawki albo odrzucić (30 dni)

Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie. Przed

podpisaniem może wystąpić do TK.

W przypadku odmowy prezydent przekazuje ustawę z umotywowanym wnioskiem

Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu przez Sejm
większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
Prezydent podpisuje ją i zarządza niezwłoczne ogłoszenie w DzU.

Rada Ministrów może określić wniesiony przez siebie projekt jako pilny. W takiej
sytuacji terminy rozpatrzenia ustawy przez Senat zostają skrócone do 14 dni.
Także do 7 dni zostaje skrócony termin podpisania ustawy przez Prezydenta.

Ustawy wchodzą w życie w 14 dni po ich ogłoszeniu, chyba że same stanowią

inaczej.

Jeżeli umowa międzynarodowa dotyczy pokoju, sojuszy, układów politycznych lub

wojskowych, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich, członkostwa
organizacji międzynarodowej lub gdy umowa wywołuje znaczne obciążenie
państwa pod względem finansowym ratyfikacja i wypowiedzenie wymaga
uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.

Po ogłoszeniu w Dz.U. ratyfikowanej ustawy międzynarodowej stanowi ona część

krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że
stosowanie jej jest uzależnione od wydania ustawy. Ratyfikowana za zgodą
wyrażoną w ustawie umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo przed ustawą,
jeśli ustawy nie da się pogodzić z umową. Gdy ratyfikowana umowa konstytuuje
organizację międzynarodową, prawo stanowione przez tę organizację jest
stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Do źródeł prawa stanowionych przez organy UE należą:

- rozporządzenia, stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach

członkowskich, obowiązujące zarówno państwa jak i ich obywateli,

- dyrektywy, wiążące państwa członkowskie, dające jednak adresatom wybór

odpowiedniej drogi ich realizacji,

- decyzje indywidualne, adresowane bezpośrednio do określonych podmiotów,

dla których są wiążące,

- zalecenia i opinie, formalnie nie wiążące, zwykle powodujące jednak

dostosowanie przepisów krajowych zgodnie z zaleceniami organów Unii, do
rozwiązań unijnych.
Rozporządzenia są wydawane przez Prezydenta, Radę Ministrów, Prezesa Rady
Ministrów oraz ministrów kierujących działami administracji rządowej. Mogą je
wydawać również przewodniczący komitetów wchodzący w skład Rady Ministrów,
a także KRRiT. Warunkiem wydania rozporządzenia jest istnienie w ustawie
wyraźnego upoważnienia, zwanego delegacją ustawową, do wydania
rozporządzenia w określonej dziedzinie.

O zgodności rozporządzeń z Konstytucją orzeka TK.

Rozporządzenia są obowiązkowo publikowane w Dz. U.

Akty prawa miejscowego ogłaszane są w wojewódzkim dzienniku urzędowym,

wydawanym przez wojewodę.

Źródła prawa o charakterze wewnętrznym

Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i

ministrów (akty te obowiązują tylko jednostki podległe organowi wydającemu je)

Uchwały Rady Ministrów mogą być aktami normatywnymi lub dotyczyć spraw
indywidualno-konkretnych (akty administracyjne)

Publikowane są ważniejsze uchwały, dotyczące szerszego kręgu organów i

jednostek podległych Radzie Ministrów. (w Monitorze Polskim)

Zarządzenia mogą być wydawane przez Prezydenta oraz przez Prezesa Rady
Ministrów i ministrów. Bywają wydawane przez kierowników urzędów centralnych
(np. Prezes GUS). Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustaw. Nie
zawsze są aktami normatywnymi.

W swym charakterze zarządzenia są zbliżone do uchwał, nie pochodzą jednak od

organu kolegialnego jakim jest Rada Ministrów, lecz od organów jednoosobowych.
Od rozporządzeń różni je to, że nie są źródłami powszechnie obowiązującego
prawa, a mają- podobnie jak uchwały- charakter wewnętrzny, oraz to, że zwykle
dotyczą spraw mniejszej wagi bądź spraw o węższym zakresie niż
rozporządzenia.

Rada Ministrów na wniosek Prezesa Rady Ministrów może uchylić zarówno

rozporządzenie jak i zarządzenie ministra.

Publikowane są jedynie ważniejsze zarządzenia. Publikacja nie jest warunkiem ich

obowiązywania, co różni zarządzenia od rozporządzeń. Opublikowanie następuje
w Monitorze Polskim lub w dziennikach urzędowych poszczególnych ministerstw
lub urzędów centralnych.

Tak jak uchwały, zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z

powszechnie obowiązującym prawem.

Organy promulgacyjne (organy przeznaczone do publikowania aktów

prawnych):
 • Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej(DzU) – ustawy,
rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz oświadczenia
rządowe związane z ich obowiązywaniem, obwieszczenia oraz inne akty
prawne, jeśli ich zamieszczenie w DzU przewiduje szczególny przepis
ustawy. Ponadto w DzU publikowane są orzeczenia TK

• Monitor Polski (MP)- uchwały naczelnych kolegialnych organów

państwowych, zarządzenia państwowych władz naczelnych i urzędów
centralnych oraz inne decyzje, instrukcje, okólniki i obwieszczenia
państwowych organów naczelnych i urzędów centralnych

• Dzienniki urzędowe poszczególnych ministerstw i urzędów

centralnych – zarządzenia, instrukcje, okólniki itp. Resortowych ministrów
lub prezesów urzędów centralnych, wyjaśnienia i komunikaty
poszczególnych departamentów o znaczeniu resortowym

• Wojewódzkie dzienniki urzędowe

Vacatio legis- okres między dniem opublikowania a dniem wejścia w życie aktu
normatywnego

Nowelizacja- częściowa zmiana dokonywana w akcie normatywnym

Nowela- zmienione lub nowe przepisy

Nowele poszczególnych aktów są publikowane tak jak akty normatywne, w

odpowiednich organach promulgacyjnych.

Ogłoszenie jednolitego tekstu dokonywane jest w DzU w formie obwieszczenia.

Komisja kodyfikacyjna- organ, którego zadaniem jest stworzenie nowgo

kompleksowego aktu prawnego, obejmującego swym zasiegiem gałąź lub dział
prawa, wewnętrznie niesprzecznego, którego normy są usystematyzowane i
oparte na pewnych wspólnych ogólnych zasadach

Taki akt prawny nazywamy kodeksem, proces tworzenia- kodyfikacją.

Inkorporacja- zebranie w jedną całość, według określonego porządku

rozproszonych dotąd przepisów, bez systematyzacji i bez poddania ich wspólnym
regułom ogólnym.

System prawa- całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie

Ulpian II w.n.e >>

prawo publiczne (interes państwa i społeczeństwa)/prawo prywatne (interes

jednostki) administracyjne, karne,
państwowe, cywilne, rodzinne, handlowe,
skarbowe, międzynarodowe pracy, międzynarodowe prawo
prywatne
systematyzacja ustawodawstwa- wyraz przekonania ustawodawcy o
celowości objęcia określonego kręgu stosunków jednym aktem normatywnym

gałęzie kompleksowe- wydzielone z całego prawa wszystkie normy dotyczące

jakiejś dziedziny np. prawo budowlane, prawo spółdzielcze (w odróżnieniu od
gałęzi podstawowych, jak prawo cywilne, karne, administracyjne).

Gałęzie wchodzące w skład polskiego systemu prawa:

1. Prawo państwowe – reguluje podstawowe zasady ustroju politycznego,

gospodarczego, społecznego. Głównym aktem jest Konstytucja RP z 1997
r.

2. Prawo administracyjne – obejmuje normy regulujące te stosunki, które

powstają w toku wykonawczej i zarządzającej (organizującej) działalności
organów administracji rządowej

3. Prawo finansowe – reguluje stosunki powstające w procesie dokonywanej

przez państwo akumulacji i dystrybucji środków pieniężnych

4. Prawo cywilne – reguluje przede wszystkim stosunki majątkowe (te, w

których występujące podmioty są w stosunku do siebie równorzędne).
Stosunki cywilnoprawne mają charakter niewładczy. Prawo cywilne
reguluje też niektóre stosunki prawne o charakterze niemajątkowym, np.
dotyczące praw osobistych. Podstawowym źródłem prawa jest kodeks
cywilny z 1964r. oraz inne liczne akty prawne, np. ustawa o
przedsiębiorstwach państwowych i ustawa Prawo spółdzielcze. Spółki
handlowe są regulowane przepisami kodeksu spółek handlowych z 2000 r.

5. Prawo pracy – normuje stosunki pracy, przy których praca jest

świadczona przez jedną osobę na rachunek innego podmiotu, z reguły za
wynagrodzeniem. Normy regulujące powstanie i ustanie stosunku pracy,
obowiązki i uprawnienia pracodawcy i pracownika, czas pracy, urlopy,
ochronę pracy, bezpieczeństwo i higienę pracy, rozstrzyganie sporów itd.
Kodeks pracy 1974 r.

6. Prawo rodzinne – reguluje stosunki społeczne wynikające z zawarcia

małżeństwa, stosunki powstające między rodzicami a dziećmi, a także
stosunki dotyczące przysposobienia oraz opieki nad osobami małoletnimi.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

7. Prawo karne – określa jakie czyny są przestępstwami, ustala zasady

odpowiedzialności za takie czyny oraz kary, jakie grożą za ich popełnienie.

8. Prawo procesowe – normy prawne określające postępowanie w sprawach

cywilnych (także gospodarczych, z zakresu prawa rodzinnego i prawa
pracy) oraz karnych, a także ustrój organów państwowych powołanych do
orzekania w tych sprawach. Prawo procesowe cywilne= procedura
cywilna= postępowanie cywilne. Prawo procesowe karne = postępowanie
 karne = procedura karna. Ustawy o Sądzie Najwyższym, o ustroju sądów
powszechnych, o prokuraturze.

9. Prawo międzynarodowe – stanowi zespół norm regulujących prawa i

obowiązki poszczególnych państw w ich stosunkach wzajemnych. Umowy
międzynarodowe, powszechnie przyjęte zwyczaje i zasady (zasada
wolności mórz, nienaruszalności wód terytorialnych). Podmiotem
zainteresowania prawa międzynarodowego są również organizacje
międzynarodowe, np. ONZ, UE.

10.Prawo gospodarcze- jako samodzielna gałąź w zasadzie nie występuje.

W ramach prawa cywilnego można wyróżnić szereg działów:

1) Część ogólną prawa cywilnego, obejmującą normy regulujące

zagadnienia wspólne dla całego prawa cywilnego

2) Prawo rzeczowe, regulujące przede wszystkim zagadnienia związane z

prawem własności, jego nabyciem, treścią, ochroną, oraz z tzw.
ograniczonymi prawami rzeczowymi, jak zastaw, hipoteka, własnościowe
prawo do lokalu w spółdzielniach mieszkaniowych

3) Prawo zobowiązaniowe, regulujące stosunki prawne wynikające z umów

(np. sprzedaży, zlecenia, najmu, przewozu) oraz powstające z innych
źródeł, jak np. z czynszów niedozwolonych

4) Prawo spadkowe

5) Prawo autorskie

6) Prawo wynalazcze

PRAWO PAŃSTWOWE
Konstytucja jest hierarchicznie najwyższym aktem prawnym obowiązującym w
państwie, w którym została uchwalona.

Konstytucja 3 maja 1791 r.- pierwsza w Europie, druga na świecie. Nosiła

nazwę ustawy rządowej, ale uchwalił ją Sejm Czteroletni.

Konstytucja Księstwa Warszawskiego nadana przez Napoleona 1807

r.

Konstytucja Królestwa Kongresowego 1815 r.

Konstytucja marcowa 1921 r. (własność prywatna jako podstawa ustroju

gospodarczego państwa, jej ochrona, ustrój republikański, władza zwierzchnia
należała do narodu, równość wobec prawa, równość i powszechność praw
wyborczych, podział władzy, Sejm i Senat wybierane w wyborach
powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych)
Konstytucja kwietniowa 1935 r. (odrzucenie szeregu rozwiązań
demokratycznych konstytucji marcowej, odrzucenie zwierzchnictwa narodu,
silna władza prezydenta, odejście od podziału władzy, brak odpowiedzialności
prezydenta przed parlamentem ani żadnym innym organem państwa,
odpowiedzialność przed Bogiem i historią)

Konstytucja PRL 1952 r. (wzorowana na konstytucji ZSRR, dominująca rola

własności państwowej, rozwój gospodarczy w oparciu o planowanie,
kierownicza rola partii robotniczej, najwyższy organ państwa- Sejm,
jednoizbowy parlament, brak urzędu prezydenta, zastępowała go Rada
Państwa, naczelny organ administracji państwowej- Rada Ministrów, terenowe
organy władzy- rady narodowe, wymiar sprawiedliwości w sporach między
tzw. jednostkami gospodarki uspołecznionej sprawował Państwowy Arbitraż
Gospodarczy, gospodarka nakazowo-rozdzielcza)

1992 r. Ustawa konstytucyjna, zwana Małą konstytucją (ograniczała się

jedynie do ukształtowania nowej struktury i kompetencji naczelnych i
terenowych organów państwa, powierzenie zadań samorządowi
terytorialnemu jako przejaw dążenia do decentralizacji władzy)

1997 r. Konstytucja RP (uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i

przyjęta w referendum konstytucyjnym, podzielona na XIII rozdziałów, Polska
jest demokratycznym państwem prawnym, w którym władza zwierzchnia
należy do narodu. Podstawę ustroju gospodarczego RP stanowi społeczna
gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności
prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych)

WŁADZA USTAWODAWCZA

Wybierany jest w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych, tajnych,

proporcjonalnych.

Po wyborach Prezydent zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu, który wybiera ze

swego grona Prezydium Sejmu (Marszałka i wicemarszałków).

Obowiązki Marszałka:

a) Przewodniczenie obradom Sejmu,

b) Strzeżenie jego praw,

c) Reprezentowanie go na zewnątrz

d) Przewodniczenie obradom Zgromadzenia Narodowego

e) Tymczasowe przejęcie obowiązków prezydenta w razie jego śmierci,

zrzeczenia się lub nieobjęcia urzędu

Obowiązki Prezydium Sejmu:

a) Zwoływanie posiedzeń Sejmu,

 b) Ustalanie porządku obrad

c) Inne funkcje związane z organizacją prac Sejmu

Prezydium Sejmu + przewodniczący klubów poselskich= Konwent

Seniorów (organ opiniodawczy)

Komisje stałe- powoływane na początku kadencji Sejmu

Komisje nadzwyczajne- powoływane w dowolnym momencie

Przewodniczący i wiceprzewodniczący kierują pracami komisji.

Komisje są organami powoływanymi dla wyrażania opinii w sprawach

przekazanych pod ich obrady przez Sejm, jak również organami pomocniczymi
Sejmu w zakresie wykonywanej przezeń kontroli, przede wszystkim nad
działalnością Rady Ministrów.

Sekretarze- wybierani przez Sejm, prowadzą listę mówców i protokoły

posiedzeń, dokonują obliczania wyniku głosowań

Regulamin Sejmu określa szczegółowe zasady organizacji wewnętrznej Sejmu.

Funkcje Sejmu RP:

1) Ustawodawcza

2) Kontrolna

3) Decyzyjna/ współdecyzyjna przy obsadzie personalnej niektórych organów

państwa

Projekt ustawy budżetowej może przedstawić jedynie Rada Ministrów, na 3

miesiące przez rozpoczęciem roku poprzedzającego rok budżetowy. Prezydentowi
nie przysługuje prawo weta w stosunku do ustawy budżetowej.

Sejm może uchwalić wotum nieufności rządowi albo pojedynczemu ministrowi, co

powoduje ich dymisję.

Możność zgłaszania przez posłów interpelacji i zapytań pod adresem premiera lub
członków Rady Ministrów, na które mają oni obowiązek udzielenia odpowiedzi (w
ciągu 21 dni).

Sejmowi podlega NIK.

Sejm wybiera sędziów TK, członków TS, RPO, Prezesa NIK (za zgodą Senatu),
Prezesa NBP, część członków RPP i KRRiT

Posiedzenia są jawne, ale jeżeli wymaga tego dobro państwa, może zostać
uchwalona tajność obrad.

Większość zwykła, bezwzględna, kwalifikowana

Posłowie są przedstawicielami Narodu, nie są związani instrukcjami swoich
wyborców, nie reprezentują wyłącznie ich partykularnych interesów.

Nietykalność poselska- poseł nie może być aresztowany bez zgody Sejmu

Immunitet poselski- ograniczenie możliwości prowadzenia postępowania

karnego przeciw posłowi. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności
karnej bez zgody Sejmu.

Kluby partyjne- forma organizowania się posłów wg kryterium przynależności

partyjnej

Koła poselskie- zorganizowane są na podobnych zasadach, dotyczą jednak

ugrupowań drobniejszych lub posłów bezpartyjnych i są mniej liczne.

Posłowie są nieodwołalni do dnia wygaśnięcia mandatu. Nie można łączyć funkcji

posła i senatora.

Poseł nie może być prezesem NBP, NIK, RPO, członkiem RPP. Sędziowie,
prokuratorzy, żołnierze, funkcjonariusze policji nie mogą sprawować mandatu
poselskiego.

Sejm może skrócić swą kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3
głosów ustawowej liczby posłów. Sejm może rozwiązać także Prezydent, po
zasięgnięciu opinii Marszałków Sejmu i Senatu.

Prezydium Senatu, immunitet, nietykalność, komisje, regulamin Senatu, jawne

posiedzenia, możliwe uchwalenie tajności obrad.

Senat może w ciągu 30 dni (przy ustawach pilnych 14 dni) wnieść poprawki lub
odrzucić projekt ustawy.

Odrzucenie przez Sejm poprawek Senatu wymaga uzyskania w głosowaniu w

Sejmie bezwzględnej większości głosów.

Senat jest organem współpracującym z organizacjami polonijnymi na obczyźnie.

WŁADZA WYKONAWCZA

Prezydent- najwyższy przedstawiciel RP, gwarant ciągłości władzy państwowej.

Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i
bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.
Reprezentuje państwo w stosunkach zewnętrznych (ratyfikowanie i wypowiadanie
umów międzynarodowych, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w
innych krajach i organizacjach międzynarodowych, przyjmowanie listów
uwierzytelniających i odwołujących przedstawicieli dyplomatycznych innych
państw). W sprawach wewnętrznych jest najwyższym zwierzchnikiem sił
zbrojnych. Mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców sił zbrojnych. Nadaje
obywatelstwo polskie, ordery, odznaczenia. Ma prawo łaski.

W sprawach szczególnych Prezydent może zwołać Radę Gabinetową tj. Radę

Ministrów obradującą pod przewodnictwem Prezydenta.
Prezydent desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów, odwołuje ministrów,
którym Sejm wyraził wotum nieufności, powołuje Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, składa do Sejmu
wniosek o powołanie Prezesa NBP, powołuje członków RPP i Rady Bezpieczeństwa
Narodowego.

Prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Za swą działalność nie ponosi

odpowiedzialności przed parlamentem, ale może być pociągnięty do
odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS, za naruszenie Konstytucji, ustawy lub
popełnienie przestępstwa.

Konstytucja przewiduje skrócenie kadencji Prezydenta wskutek jego śmierci,

zrzeczenia się urzędu, uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej
niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia lub złożenia
prezydenta z urzędu orzeczeniem TS.

Podstawowe zadania Rady Ministrów:

a) Prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej RP

b) Kierowanie administracją rządową

Do RM należą wszystkie sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych

organów państwa i samorządu terytorialnego.

RM zapewnia wykonanie ustaw.

Na RM spoczywa obowiązek uchwalenia projektu budżetu państwa, kieruje

jego wykonaniem, uchwala zamknięcie rachunków państwowych oraz
sprawozdanie z wykonania budżetu.

Corocznie NIK przeprowadza analizę wykonania budżetu państwa i przedkłada

ją Sejmowi.

W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes Rady Ministrów oraz

ministrowie. Mogą być powołani wiceprezesi Rady Ministrów, których liczba
nie jest konstytucyjnie określona, a także mogą być powoływani
przewodniczący określonych w ustawach komitetów (np. Komitetu Integracji
Europejskiej). Prezes i wiceprezesi RM mogą równocześnie pełnić funkcję
ministra.

Przedstawicielem RM w województwie jest wojewoda.

Prezydent RP desygnuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków

RM w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji
poprzedniego rządu. W ciągu następnych 14 dni prezes RM przedstawia
Sejmowi program działania RM z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania,
Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności
co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie niepowołania RM lub
nieudzielenia jej wotum zaufania Sejm wybiera prezesa RM oraz
proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje
tak wybraną RM. W razie niepowołania RM wg tego wariantu prezydent
powołuje prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków RM. Sejm
udziela RM wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów. Gdyby w tym trybie wotum zaufania nie
udało się uzyskać, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.

Członkowie RM ponoszą odpowiedzialność przed Sejmem i przed TS.

Sejm może wyrazić RM wotum nieufności, wskazując imiennie kandydata na

Prezesa RM. Jeżeli uchwała została podjęta przez Sejm, Prezydent przyjmuje
dymisję RM i powołuje wybranego przez Sejm nowego prezesa RM, a na jego
wniosek pozostałych członków RM. Sejm w ten sam sposób może wyrazić
wotum nieufności ministrowi. W takim wypadku Prezydent odwołuje ministra.
Na wniosek Prezesa RM Prezydent dokonuje zmian w składzie RM.

Prezes Rady Ministrów reprezentuje RM, kieruje jej pracami, zwołuje jej
posiedzenia i im przewodniczy, koordynuje i kontroluje pracę członków rządu,
sprawuje w granicach przewidzianych Konstytucją nadzór nad samorządem
terytorialnym. Zapewnia wykonywanie polityki RM i określa sposoby jej
wykonywania. Jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji
rządowej.

WŁADZA SĄDOWNICZA

Niezawisłość, niezależność od innych władz

Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne,

sądy administracyjne, sądy wojskowe.

Zasada nieusuwalności sędziów z piastowanego urzędu- złożenie z

urzędu może nastąpić wbrew woli sędziego tylko na mocy orzeczenia sądu i
tylko w szczególnych przypadkach określonych w ustawie (np. przekupstwa
sędziego)

Sędziowie są powoływani na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa przez

Prezydenta RP.

Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

Sądy powszechne: rejonowe, okręgowe, apelacyjne

Sąd Najwyższy- naczelny organ sądowy, sprawujący zwierzchni nadzór w

zakresie orzekania nad działalnością sądów powszechnych oraz sądów
wojskowych i administracyjnych. W jego skład wchodzą: Pierwszy Prezes,
prezesi oraz sędziowie SN. SN dzieli się na: Izbę Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych, Izbę Cywilną, Izbę Karną oraz Izbę
Wojskową. Na czele SN stoi Pierwszy Prezes, pracami każdej z Izb kieruje
jeden z prezesów. SN rozpatruje kasacje, podejmuje uchwały zawierające
rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w
konkretnej sprawie, wyjaśnia przepisy, których stosowanie wywołało
rozbieżności w praktyce itd. Pierwszego Prezesa SN powołuje na 6-letnią
kadencję Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.

Sądy polubowne- sądy niepaństwowe, bez udziału sędziów zawodowych. Nie

mogą orzekać tylko w sprawach sporów ze stosunku pracy oraz sporów o
alimenty

Zwyczajne środki odwoławcze:

Apelacja- środek odwoławczy, jaki można wnieść od każdego wyroku sądu

pierwszej instancji do sądu drugiej instancji

Zażalenie

Kasacja (w postępowaniu cywilnym) – możliwość wnoszenia skargi do sądu

trzeciej instancji w sprawach cywilnych. Kasację można oprzeć tylko na
podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenia przepisów postępowania, jeżeli
miały one wpływ na wynik sprawy.

SN może kasację oddalić, gdy brak podstaw jej wniesienia, lub kasację
uwzględnić. W tym ostatnim wypadku uchyla zaskarżony wyrok w całości lub
w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi, który wydał
wyrok lub innemu sądowi równorzędnemu.

Środki odwoławcze o charakterze nadzwyczajnym: wznowienie

postępowania, skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego, kasacja (w
postępowaniu karnym)

Sprawy gospodarcze rozpoznają sądy okręgowe jako sądy pierwszej instancji.

Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w

zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej.
Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał
organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych
organów administracji rządowej.

Sądy administracyjne orzekają po wyczerpaniu administracyjnych form

kontroli.

Pierwsza instancja: sądy wojewódzkie utworzone dla jednego lub kilku

województw. Od orzeczeń sądów przysługuje skarga kasacyjna do
stanowiącego drugą instancję NSA. Skarga ta może być oparta na naruszeniu
prawa materialnego lub naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć
wpływ na wynik sprawy.

NSA składa się z 3 izb: Finansowej, Gospodarczej i

Ogólnoadministracyjnej. Na jego czele stoi Prezes NSA powoływany przez
prezydenta na 6-letnią kadencji spośród kandydatów przedstawionych przez
ZOSNSA. Sędziów wszystkich sądów administracyjnych powołuje prezydent na
wniosek KRS.

Organami współdziałającymi w ochronie prawnej są: prokuratura, adwokatura,

radcowie prawni oraz notariat.

Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz ściganie

przestępstw. Prokuraturę stanowią Prokurator Generalny (Minister
Sprawiedliwości) wraz z podległym mu aparatem oraz prokuratorzy
powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury
(Prokuratura Krajowa, prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe).

PG kieruje działalnością prokuratury i wydaje w tym zakresie zarządzenia,

wytyczne i polecenia. Powołuje prokuratorów PK, apelacyjnych, okręgowych i
rejonowych.

Adwokatura- ogół adwokatów i aplikantów adwokackich, zorganizowany na

zasadach samorządu zawodowego.

Podstawową działalnością radców prawnych jest rozwiązywanie problemów

w zakresie prawa cywilnego, gospodarczego i prawa pracy.

Notariat jest instytucją, której celem jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu

prawnego i jego zgodności z prawem.

TK składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat,

bez prawa ponownego wyboru. Na czele TK stoi prezes. Prezesa i wiceprezesa
powołuje prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez ZOS
Trybunału. Sędziom TK przysługuje immunitet i nietykalność. Nie mogą być
pozbawieni wolności ani zatrzymani lub aresztowani z wyjątkiem wypadku
ujęcia na gorącym uczynku.

Skargę konstytucyjną do TK może wnieść każdy, kto uważa, że jego

konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Treścią skargi jest
wniosek o ustalenie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu
normatywnego, w oparciu o który sąd lub organ administracji orzekł o
wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego.

Orzeczenia TK są ostateczne. Mają powszechnie obowiązującą moc. Są

publikowane. Wchodzą w życie od dnia ogłoszenia, chyba że same stanowią
inaczej.

Odpowiedzialność konstytucyjną przed TS ponoszą: Prezydent RP,

Prezes RM, członkowie RM, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, osoby,
którym prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił
Zbrojnych oraz posłowie i senatorowie naruszający zakaz prowadzenia
działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści majątkowych z majątku
Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego.
W skład TS wchodzą: Przewodniczący, 2 zastępców oraz 16 członków
wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji
Sejmu. Przewodniczącym TS jest Pierwszy Prezes SN.

Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej. Na jej czele stoi prezes
powoływane przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat, ponownie może być
powołany tylko raz. Korzysta z immunitetu i przywileju nietykalności.
Podstawowym zadaniem NIK jest kontrola organów administracji rządowej,
NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek
organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i
rzetelności.

RPO stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela. Instytucja RPO

istnieje w Polsce od 1987 r. i wzorowana była na wywodzącej się ze Szwecji
instytucji ombudsmana, przyjmującego skargi na działalność administracji,
dążącego do naprawienia działań bezprawnych lub niesprawiedliwych,
informującego parlament o stanie ochrony praw obywateli.

RPO powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat. Odpowiada przed
Sejmem. Korzysta z immunitetu i przywileju nietykalności. RPO nie może
zajmować innych stanowisk (z wyjątkiem profesora szkoły wyższej), nie może
należeć do partii politycznej, związku zawodowego, prowadzić działalności
publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. RPO nie ma
uprawnień decyzyjnych. Może jedynie kierować wnioski i żądania w sprawie
zapewnienia ochrony praw obywateli, zaskarżać niewłaściwe decyzje
administracyjne, występować ze skargami kasacyjnymi itd.

KRRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu

publicznego w radiofonii i telewizji. Jej członków powołuje Sejm (4), Senat (2) i
prezydent (3). Na czele stoi przewodniczący, powoływany przez prezydenta.
Członek KRRiT nie może prowadzić działalności publicznej, niedającej się
pogodzić z godnością pełnionej funkcji, należeć do partii politycznej, związku
zawodowego.

NBP jedyny bank emisyjny państwa, centralna instytucja kredytowa,

rozliczeniowa oraz centralna bankowa instytucja dewizowa. Posiada wyłączne
prawo emitowania znaków pieniężnych RP. Do zadań należy ustalanie i
realizowanie polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość polskiego
pieniądza. Celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym
wspieraniu polityki gospodarczej rządu. Organizowanie rozliczeń pieniężnych,
prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności
dewizowej w granicach określonych ustawami, prowadzenie bankowej obsługi
budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie,
kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego oraz
opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów
należności i zobowiązań zagranicznych państwa.
 Organy NBP:

a) Prezes NBP powoływany przez Sejm na wniosek prezydenta, kadencja 6

lat. Przewodniczy RPP, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz
reprezentuje NBP na zewnątrz. Nie może należeć do partii politycznej,
związku zawodowego, prowadzić działalności niedającej się pogodzić z
godnością urzędu.

b) RPP- ustala coroczne założenia polityki pieniężnej, a w szczególności

ustala wysokości stóp procentowych NBP, zasady i stopy rezerwy
obowiązkowej banków oraz określa górne granice zobowiązań
wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych
instytucjach bankowych i finansowych.

c) Zarząd NBP- kieruje działalnością NBP. Skład: prezes NBP oraz 6-8
członków zarządu, w tym 2 wiceprezesów. Wiceprezesów i członków
powołuje i odwołuje prezydent na wniosek prezesa NBP

PRAWO ADMINISTRACYJNE
Administracja (zarządzanie)- realizowanie funkcji o charakterze
wykonawczym (planowanie, organizowanie, koordynowanie, kontrolowanie), a
także ogół organów zajmujących się administrowaniem.

Formy działalności administracji: wydawanie decyzji i aktów

administracyjnych, zawieranie porozumień, stanowienie norm prawnych,
działalność o charakterze społeczno organizatorskim (prowadzenie akcji
wyjaśniających, zachęcających, organizowanie zebrań, narad, czynów
społecznych), czynności materialno-techniczne (prowadzenie akt, kartotek,
statystyk, archiwów, doręczanie wezwań, inkasowanie podatków itp.)

Prawo administracyjne to gałąź prawa obejmująca normy regulujące stosunki

powstające w toku wykonawczej i zarządzającej działalności organów
administracji publicznej.

Prawo administracyjne materialne nie jest u nas unormowane w formie

jednolitego kodeksu. Jego źródłem są liczne ustawy.

Stosunki regulowane normami prawa administracyjnego nazywamy mianem

stosunków administracyjnoprawnych (administracyjnych). Jedną ze stron
takiego stosunku jest organ publiczny, który z racji swych uprawnień nie jest w
stosunku do drugiego podmiotu partnerem równorzędnym, lecz działającym z
pozycji organu władczego. Treścią stosunku administracyjnego są sprawy
regulowane normami prawa administracyjnego. Stosunki te powstają zwykle jako
konsekwencja aktów administracyjnych, a spory na tle tych stosunków
rozpatrywane są zwykle przez organy administracji w trybie postępowania
administracyjnego, a nie przez sądy w trybie postępowania sądowego. Istnieje
kontrola sądowa decyzji administracyjnych.
Prawo administracyjne formalne zwane postępowaniem administracyjnym
lub procedurą administracyjną. Przepisy tego prawa normują tryb postępowania
przed organami administracji. Zostało ono skodyfikowane (kodeks postępowania
administracyjnego 1960 r.)

1.01.1999 wprowadzenie trójstopniowego podziału terytorialnego państwa

Organem administracji rządowej na terenie województwa jest wojewoda oraz

działający pod jego zwierzchnictwem kierownicy określonych służb, inspekcji,
straży.

Podział organów administracyjnych:

• Centralne i terenowe

• Decydujące i pomocnicze

• Kolegialne i jednoosobowe

• O kompetencji ogólnej i specjalnej

Oprócz Rady Ministrów i ministrów do centralnych organów administracji

państwowej zalicza się urzędy centralne, administrujące określonymi działami
zarządu państwowego (np. GUS, Urząd Patentowy).

Ustrój i zadania samorządu terytorialnego reguluje ustawa o samorządzie

województwa i ustawa o samorządzie powiatowym z 5.06.1998 r. oraz ustawa o
samorządzie gminnym z 1990 r.

W myśl Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego z 1985 r. samorząd

terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnej, w granicach
określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw
publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców.

Województwo ma osobowość prawną. Organami samorządu województwa są:

sejmik województwa oraz zarząd województwa. W skład sejmiku wchodzą radni,
kadencja 4 lata. Zarząd jest organem wykonawczym.

Powiat ma osobowość prawną. Rada powiatu, zarząd powiatu. Rada wybiera

starostę oraz na jego wniosek pozostałych członków zarządu powiatu. Zarząd
wykonuje uchwały rady i zadania powiatu, w szczególności w zakresie budżetu
powiatu. Kadencja 4 lata.

Gmina posiada osobowość prawną. Rada gminy, albo rada miejska jeżeli siedzibą
gminy jest miasto. Wójt lub burmistrz, prezydent miasta. Pomagają im: sekretarz
gminy oraz skarbnik gminy.

Akt administracyjny- skierowane do oznaczonego adresata władcze

oświadczenie woli organu administracji publicznej zmierzające do wywołania
określonego skutku prawnego lub stwierdzające istnienie określonego stanu
rzeczy.
Podział aktów administracyjnych:

1) W zależności od skutków prawnych

a) Akty administracyjne konstytutywne tworzą, zmieniają lub uchylają

stosunki prawne.

b) Akty administracyjne deklaratoryjne nie tworzą nowych ani nie

zmieniają istniejących stosunków prawnych, a jedynie stwierdzają na tle
konkretnej sytuacji istnienie określonych praw i obowiązków.

2) a) wewnętrzne skierowane przez organ administracji do innego organu

hierarchicznie podporządkowanego, którego działalnością organ wydający
akt kieruje

b)zewnętrzne skierowane przez organ państwowy do innej jednostki, nie

podlegającej danemu organowi

3) Ze względu na rodzaj wywoływanych skutków

a) Rodzące skutki administracyjnoprawne większość aktów

b) Rodzące skutki w zakresie innych gałęzi prawa np. powstanie

stosunku pracy w drodze powołania lub mianowania

Akt administracyjny aby był ważny, musi:

• być wydany przez organ kompetentny

• wydany zgodnie z prawem (na podstawie ustaw lub innych aktów

normatywnych, w celu przewidzianym w ustawie)

• wydany w przewidzianym trybie i we właściwej formie

Akt, który nie spełnia powyższych przesłanek jest wadliwy. Jeżeli wada jest
nieistotna, akt jest ważny, wymaga jedynie uzupełnienia lub sprostowania.

Przepisy k.p.a. przewidują, że organ administracji publicznej stwierdza

nieważność decyzji, która:

• została wydana przez organ administracji państwowej niewłaściwy ze

względu na przedmiot decyzji,

• została wydana bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa,

• dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,

• została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie,

• jest niewykonalna, a niewykonalność ma charakter trwały,

• w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą,

 • zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.

Postępowanie administracyjne- tryb, w jakim organy administracji publicznej

rozpoznają indywidualne sprawy wymagające rozstrzygnięcia w drodze decyzji
administracyjnej.

Tryby postępowania administracyjnego:

• egzekucyjne – sprawy o przymusowe wykonanie aktów administracyjnych

• odrębne tryby dla spraw o istotnych cechach specyficznych

• postępowanie administracyjne ogólne (normowane przepisami k.p.a.)

Przebieg postępowania administracyjnego ogólnego

Ważniejsze zasady:

• zasada legalności (organy administracji muszą działać zgodnie z

przepisami i czuwać nad przestrzeganiem praworządności przez wszystkich
uczestników postępowania)

• zasada prawdy materialnej (zobowiązanie organów wydających decyzje

do wykrycia rzeczywistego, prawdziwego stan faktycznego)

• zasada udziału stron w postępowaniu (organy administracji

obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w postępowaniu, a przed
wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się w sprawach zebranych
dowodów i materiałów oraz ogłoszonych żądań)

• zasada instancyjności (od decyzji wydanej przez organ administracji

przysługuje odwołanie się do organu wyższego szczebla)

• zasada sądowej kontroli legalności decyzji (możność zaskarżenia

decyzji administracyjnych do sądu administracyjnego z powodu ich
niezgodności z prawem)

• zasada stabilności decyzji (decyzje nie podlegają odwołaniu w

administracyjnym toku instancji są ostateczne. Uchylenie lub zmiana tych
decyzji, albo stwierdzenie ich nieważności i wznowienie postępowania
może nastąpić tylko w przypadkach określonych w k.p.a.)

Postępowanie administracyjne zostaje wszczęte na żądanie strony lub z urzędu.

Organ musi przed przystąpieniem do rozpatrzenia sprawy ustalić, czy jest
rzeczowo i miejscowo właściwy.

Stroną jest każdy, czyjego interesu lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto
żąda czynności określonego organu ze względu na swój obowiązek lub interes.
Stronami mogą być osoby fizyczne, osoby prawne, podmioty gospodarcze oraz
państwowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne.
Strony mogą działać przez pełnomocników, chyba, że ich osobiste działanie jest
niezbędne ze względu na charakter czynności. Na prawach strony mogą brać
udział w postępowaniu administracyjnym prokurator oraz RPO.

Sprawy proste powinny być załatwione bezzwłocznie, wymagające postępowania

wyjaśniającego w ciągu 1 miesiąca, szczególnie skomplikowane 2 miesiące.

Organ administracji państwowej może wzywać osoby do udziału w

podejmowanych czynnościach i do składania wyjaśnień lub zeznań.

Za datę wszczęcia postępowania uważa się dzień doręczenia podania (żądania/

wyjaśnienia/ odwołania/ zażalenia), wnoszonego pisemnie, telegraficznie, za
pomocą dalekopisu bądź drogą elektroniczną.

Decyzja jest aktem administracyjnym, za pomocą którego organ administracji

rozstrzyga sprawę. Decyzja powinna zawierać oznaczenie organu administracji
państwowej, datę wydania, oznaczenie stron, powołanie podstawy prawnej,
rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie czy i w jakim trybie
przysługuje odwołanie, podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska
wydającego decyzję.

Organy administracji mogą oprócz decyzji wydawać postanowienia dotyczące

poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania, lecz nie
rozstrzygających o istocie sprawy.

Środkiem odwoławczym od decyzji jest odwołanie, na wydane postanowienia

można złożyć zażalenie.

Odwołanie nie wymaga szczegółowego uzasadnienia, wnosi się je w terminie 14

dni od doręczenia lub ogłoszenia decyzji.

Od decyzji organu drugiej instancji nie przysługuje odwołanie.

Odwołanie, zażalenie- środki odwoławcze zwyczajne

Wznowienie postępowania, wniosek o uchylenie decyzji jako nieważnej- środki

odwoławcze nadzwyczajne

Możliwości wznowienia postępowania i uchylenia decyzji SA ograniczone w

czasie.

Ugoda w postępowaniu administracyjnym stanowi formę porozumienia między

stronami w konkretnej sprawie, będącej przedmiotem postępowania. Ugoda
zastępuje wydanie decyzji, musi być zatwierdzona przez organ prowadzący
sprawę w drodze wydania odpowiedniego postanowienia.

Decyzję można zaskarżyć do sądu administracyjnego tylko wtedy, gdy jest

niezgodna z prawem.

Skarga może być wniesiona przez jedną ze stron lub RPO w ciągu 30 dni od
doręczenia lub ogłoszenia decyzji. Prokuratorowi przysługuje dłuższy termin.
Egzekucji administracyjnej podlegają:

• należności pieniężne (podatki, grzywny, itp.)

a) egzekucja z pieniędzy

b) egzekucja z wynagrodzenia za pracę

c) egzekucja z rachunków bankowych

d) egzekucja z wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych

e) egzekucja z ruchomości i nieruchomości

• obowiązki o charakterze niepieniężnym (np. obowiązek rozebrania

budynku)

a) grzywna w celu przymuszenia

b) wykonanie zastępcze

c) odebranie rzeczy ruchomej

d) odebranie nieruchomości, opróżnienie lokalu i innych pomieszczeń

e) przymus bezpośredni

Postępowanie egzekucyjne nie ma na celu karania, a jedynie wymuszenie

wykonania obowiązków.

Nie podlegają egzekucji przedmioty urządzenia domowego, niezbędne dla

zobowiązanego i członków rodziny, takie jak: pościel, bielizna, ubranie codzienne,
a także przedmioty niezbędne do wykonywania pracy zarobkowej i wykonywania
zawodu.

Na wniosek wierzyciela przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego organ

administracji może dokonać zabezpieczenia należności pieniężnej lub
wykonania obowiązku o charakterze niepieniężnym. Wniosek taki bywa
stawiany, gdy brak zabezpieczenia mógłby utrudnić lub udaremnić późniejszą
egzekucję. Zabezpieczenie może trwać miesiąc (gdy należność nie jest jeszcze
ustalona- 3 miesiące), a niekiedy, w uzasadnionych przypadkach, może być
przedłużone.

PRAWO KARNE
Dążenie do reedukacji sprawcy i podniesienie świadomości prawnej
społeczeństwa

Za przestępstwo może być uważany tylko czyn wyraźnie zabroniony przez

przepisy prawa karnego.

Prawo karne materialne- określa czyny przestępne, zasady odpowiedzialności

karnej i kary za popełnienie takich czynów
 a) powszechne

b) wojskowe

c) skarbowe

Prawo karne formalne- zwane prawem karnym procesowym lub procedurą

karną, określa tryb postępowania zmierzającego do ustalenia, czy przestępstwo
zostało popełnione, a w wypadku stwierdzenia faktu popełnienia przestępstwa
regulujące postępowanie mające na celu ustalenie, czy i jaką karę orzec w
stosunku do sprawcy

Prawo karne wykonawcze- reguluje sposób i tryb wykonania kar i stosowania

środków zabezpieczających.

Źródłem prawa karnego może być wyłącznie ustawa.

Zasadniczym źródłem obowiązującego prawa karnego jest kodeks karny z 6

czerwca 1997 r.

Kodeks karny składa się z 3 części:

1) część ogólna- reguluje zagadnienia ogólne takie jak zasady

odpowiedzialności karnej, formy popełnienia przestępstwa, wyłączenie
odpowiedzialności karnej, system kar i zasady ich wymierzania, zatarcie
skazania oraz wyjaśnienie wyrażeń ustawowych

2) część szczególna – określa poszczególne typy przestępstw i kary grożące

za ich popełnienie

3) część wojskowa- określa przestępstwa związane ze służbą wojskową

Inne źródła prawa karnego:

• ustawy szczególne, w całości poświęcone prawu karnemu np. kodeks karny

skarbowy z 1999 r. (określa przestępstwa podatkowe, dewizowe, celne)

• inne ustawy, zawierające przepisy dotyczące prawa karnego (np. ustawa o

obligacjach, ustawa Prawo bankowe z 1997 r.)

Norma prawa karnego składa się z dyspozycji i sankcji.

Kara pozbawienia wolności może być wymierzana najwyżej do 15 lat

Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu- prawo nie działa

wstecz, poza wyjątkowymi przypadkami, np. zbrodniarzy wojennych.

Jeżeli przestępstwo zostało popełnione zanim weszła w życie nowa ustawa, to

przy jej orzekaniu sąd odnosi się do tej, która jest względniejsza (korzystniejsza)
dla sprawcy

Przestępstwo uważa się za popełnione w czasie, w którym sprawca działał lub

zaniechał działania, do którego był obowiązany.
Polską ustawę karną stosuje się do sprawcy, który popełnił przestępstwo na
terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym.

Osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego lub konsularnego nie

podlegają orzecznictwu polskich sądów. (szefowie przedstawicielstw
dyplomatycznych państw obcych, osoby należące do personelu
dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw oraz
członkowie ich rodzin.

Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie go za

przestępstwo w miejscu jego popełnienia.

Polską ustawę karną stosuje się również do cudzoziemców, którzy popełnili

przestępstwo za granicą (np. przestępstwo przeciwko istotnym interesom RP,
obywatela polskiego lub polskiej jednostki organizacyjnej)

Przestępstwo- czyn człowieka społecznie szkodliwy, zabroniony przez normę

prawa karnego, karalny i zawiniony.

Nie zawsze czyn karalny jest przestępstwem. Przestępstwem jest tylko taki czyn
karalny, za który przewidziana jest kara w przepisach prawa karnego (tzw. kara
kryminalna). Wykroczenie nie jest przestępstwem.

W zależności od wysokości kary, jaka grozi za popełnienie przestępstwa,

kodeks karny przeprowadza klasyfikację przestępstw i wyróżnia:

• zbrodnie (czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy

od 3 lat)

• występki (czyny zagrożone grzywną powyżej 30 tzw. stawek dziennych,

karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności przekraczającą
miesiąc)

Czyny zagrożone karą niższą od dolnej granicy kar przewidzianych za występki

zalicza się do wykroczeń. Postępowanie w sprawach wykroczeń toczy się przed
wyodrębnionymi jednostkami sądów rejonowych. Sprawy drobne, zwłaszcza o
charakterze chuligańskim, rozpatrywane są od II kwartału 2007 r. przez tzw. sądy
24-godzinne.

Cechy charakteryzujące poszczególne typy przestępstw nazywamy ustawowymi

znamionami przestępstwa.

Przestępstwo kwalifikowane ma takie znamiona dodatkowe, które

przesądzają, że jest ono czynem bardziej niebezpiecznym społecznie niż
przestępstwo zasadnicze. Przestępstwo uprzywilejowane jest przestępstwem
mniej społecznie szkodliwym. Zagrożone jest karą łagodniejszą.

Przedmiot przestępstwa- określone dobra, chronione przez prawo karne,

przeciwko którym skierowane jest działanie sprawcy (np. mienie społeczne i
indywidualne, życie i zdrowie ludzkie, wolność sumienia i wyznania).
Strona przedmiotowa przestępstwa: sposób zachowania, środki i narzędzia,
konkretne okoliczności, czas, miejsce i sytuacja oraz skutki działania

Z popełnieniem przestępstwa mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy w świecie

zewnętrznym wystąpił jakiś obiektywny skutek działania sprawcy. Powstanie
skutku jest charakterystyczne tylko dla tzw. przestępstw skutkowych. Przy
przestępstwach skutkowych istotne jest istnienie między czynem sprawcy a
skutkiem związku przyczynowego.

Istnieją przestępstwa, dla których zaistnienia wystarczy samo zachowanie

sprawcy, bez konieczności nastąpienia jakiegoś skutku (np. płatna protekcja)

Podmiotem przestępstwa jest człowiek. Odpowiedzialność na zasadach

określonych w kodeksie karnym ponoszą tylko osoby, które dopuszczają się
czynu zabronionego po ukończeniu lat 17. Nieletni, którzy ukończyli lat 15, mogą
w wypadku popełnienia określonych w kodeksie zbrodni ponosić
odpowiedzialność karną, jeżeli okoliczności sprawy i stopień rozwoju sprawcy za
tym przemawiają, a zwłaszcza gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze
lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Osiągnięcie pełnoletniości nie jest koniecznym warunkiem ponoszenia

odpowiedzialności karnej. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po
ukończeniu lat 17 a przed ukończeniem lat 18, sąd stosuje zamiast kary środki
wychowawcze, lecznicze lub poprawcze, jeśli okoliczności oraz stopień rozwoju
sprawcy za tym przemawiają.

Przestępstwa indywidualne- takie, które mogą popełnić tylko osoby pełniące

np. określone funkcje lub znajdujące się w określonej sytuacji

Przestępstwa powszechne- te, które teoretycznie może popełnić każdy

Przestępstwo nie może istnieć bez winy.

Prawo cywilne dopuszcza możliwość odpowiedzialności bez winy, natomiast

prawo karne nie zna takiej możliwości. W prawie cywilnym, w przeciwieństwie do
prawa karnego, nie jest istotny stopień winy.

Wina umyślna w formie zamiaru bezpośredniego – zamiar sprawcy jest

bezpośrednio skierowany na dokonanie określonego czynu przestępnego, a przy
przestępstwach skutkowych- na wywołanie określonego skutku. (mechanik, który
nie naprawia hamulców w celu spowodowania wypadku drogowego)

Wina umyślna w formie zamiaru ewentualnego- sprawca przewiduje

możliwość popełnienia czynu zabronionego i na to się godzi. Nie zmierza wprost
do popełnienia przestępstwa. (mechanik kradnący olej dla własnych celów, mając
świadomość, że jego działanie może spowodować zepsucie nienasmarowanej
maszyny)

Wina nieumyślna- sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu

niedozwolonego popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności
wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego
czynu przewidywał, albo mógł przewidzieć.

Działanie lub zaniechanie o znamionach określonych w ustawie karnej nie jest

przestępstwem, jeśli po stronie sprawcy brak elementu winy. W takiej sytuacji
mówimy o przypadku, za który w świetle prawa karnego nie ponosi się
odpowiedzialności karnej.

Przy przestępstwach umyślnych można wyróżnić w czynie sprawcy

następujące zasadnicze stadia realizacji przestępstwa:

1. Zamiar- nie jest karalny, gdyż zachodzi w sferze psychiki człowieka. Nie
można karać nikogo za jego wewnętrzne stany psychiczne a nawet
decyzje, jeżeli nie towarzyszą im określone czyny.

2. Przygotowanie – uzyskanie lub przysposabianie środków, zbieranie

informacji, sporządzanie planu działania lub inne czynności, mające
stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio ku
dokonaniu przestępstwa a także wejście w porozumienie z inną osobą w
celu popełnienia przestępstwa. Przygotowanie nie jest w zasadzie karalne,
z wyjątkiem wypadków wyraźnie przewidzianych w ustawie. Przewidując
karalność przygotowania, kodeks określa jednocześnie granice, w jakich
może być wymierzona kara za przygotowanie.

3. Usiłowanie- zachowanie sprawcy, które zmierza bezpośrednio do

dokonania przestępstwa. Usiłowanie jest karalne. Sąd wymierza w
wypadku usiłowania kary w granicach zagrożenia przewidzianego dla
danego przestępstwa, które sprawca usiłuje popełnić. Takie usiłowanie
nazywane jest udolnym. Usiłowanie nieudolne zachodzi wtedy, gdy
sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie czynu jest niemożliwe ze
względu na brak przedmiotu nadającego się do dokonania na nim
przestępstwa lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do
wywołania zamierzonego skutku. W przypadku usiłowania nieudolnego sąd
może zastosować do sprawcy nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet
odstąpić od jej wymierzenia. Nie podlega karze za usiłowanie ten, kto
dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi przestępnemu.

4. Dokonanie- sprawca swym działaniem lub zaniechaniem spełnia

wszystkie znamiona przestępstwa określone w ustawie karnej.

Sprawca- osoba, która wykonuje samodzielnie przestępstwo bądź kieruje

jego wykonaniem przez inne osoby

Współsprawstwo- każdy z współsprawców odpowiada za popełnione

przestępstwo w granicach swego zamiaru

Podżegacz- ten, kto umyślnie nakłania inną osobę do dokonania czynu

zabronionego
 Pomocnik- ten, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, albo
godząc się na to, dostarcza jej środków, udziela rady lub informacji bądź też w
inny sposób ułatwia popełnienie tego czynu. Za pomocnictwo odpowiada
również ten, kto swoim zaniechaniem ułatwia popełnienie czynu
zabronionego.

Podżegacz i pomocnik odpowiadają samoistnie. Ich odpowiedzialność nie jest

uzależniona od odpowiedzialności sprawcy. Za podżeganie i pomocnictwo sąd
wymierza karę w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego
przestępstwa. W sytuacji, gdy mimo podżegania i pomocnictwa sprawca nie
usiłował nawet dokonać czynu zabronionego, sąd może zastosować do
podżegacza i pomocnika nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od
jej wymierzenia.

Przyczyny wyłączenia odpowiedzialności karnej

• Brak możliwości przypisania winy ze względu na stan psychiczny lub

wiek sprawcy

• Specyficzne okoliczności przewidziane w przepisach prawa karnego

Przyczyny wyłączające winę:

• Niepoczytalność – patologiczne zakłócenia psychiki sprawcy, powodujące

niemożność rozpoznania znaczenia dokonywanych czynów bądź
niemożność pokierowania swym postępowaniem (nie mylić z
poczytalnością ograniczoną, przy której osobie dokonującej czynu
zabronionego przypisuje się popełnienie przestępstwa, ale sąd może
zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary). Ograniczenie
odpowiedzialności karnej nie zachodzi w sytuacji, gdy sprawca wprawił się
w stan odurzenia powodujący wyłączenie bądź ograniczenie poczytalności,
które przewidywał lub mógł przewidywać.

• Błąd – rozbieżność między rzeczywistym stanem rzeczy a wyobrażeniem o

rzeczywistości ukształtowanym w umyśle sprawcy (błąd co do okoliczności
stanowiącej znamię czynu zabronionego, nazywany błędem faktycznym,
błąd co do bezprawności czynu)

Przyczyny wyłączające bezprawność:

• Obrona konieczna – odparcie bezpośredniego bezprawnego zamachu na

jakiekolwiek dobro chronione prawem. Użycie środka zbyt silnego bądź
zbyt intensywnego stanowi przekroczenie obrony koniecznej, które jest
czynem karalnym. Sąd może zastosować do osoby przekraczającej granice
obrony nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej
wymierzenia, gdy przekroczenie było wynikiem strachu lub wzburzenia
usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

• Stan wyższej konieczności- sytuacja, w której określone dobro może być

uratowane jedynie kosztem poświęcenia innego dobra. Chronione dobro
 musi mieć większą wartość niż dobro poświęcone. Przekroczenie stanu
wyższej konieczności jest czynem przestępnym. Sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Nie
może powoływać się na stan wyższej konieczności sprawca poświęcający
dobra, które miał obowiązek chronić nawet z narażeniem się na
niebezpieczeństwo osobiste (np. policjant, strażnik kolejowy, strażak).

• Działania w ramach uprawnień i obowiązków

• Dozwolone ryzyko – przepisy zezwalają w określonych ramach na

podejmowanie działalności o charakterze eksperymentalnym mimo
związanego z tym ryzyka, a w wypadku powstania szkód nie uznają tego
rodzaju działań za przestępne. Eksperyment jest niedopuszczalny bez
zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie
poinformowanego o spodziewanych korzyściach i niebezpieczeństwach
eksperymentu.

O zbiegu przepisów ustawy mówimy wówczas, gdy jeden czyn wyczerpuje

znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej. Ten sam
czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. Kara wymierzana jest na
podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą.

Zbieg przestępstw- sprawca popełnia kilka przestępstw. Odpowiada za

każde z nich i za każde zostaje skazany, sąd jednak wymierza mu karę łączną,
biorąc za podstawę kary wymierzane za każde zbiegające się przestępstwo.

Z przestępstwem ciągłym mamy do czynienia gdy sprawca podejmuje dwa

lub więcej zachowań (tego samego rodzaju) w krótkich odstępach czasu,
wykonując z góry powzięty zamiar.

Recydywa- popełnienie przez sprawcę kolejnego przestępstwa, po uprzednim

ukaraniu lub odbycie kary za przestępstwo popełnione poprzednio. Recydywa
wpływa na zaostrzenie odpowiedzialności karnej sprawcy.

Kara (kryminalna) – środek przymusu państwowego, stosowany przez sąd

do przestępcy, wyrządzający mu określoną dolegliwość i wyrażający
potępienie zarówno popełnionego czynu, jak i sprawcy.

Cele kary:

• Prewencja ogólna

• Prewencja szczególna

• Cel wychowawczy

Kary zasadnicze:

1. grzywna – obowiązek zapłacenia określonej sumy pieniężnej na rzecz

Skarbu Państwa(samoistna- wyłączna kara, niesamoistna- wymierzana
obok kary pozbawienia wolności). Grzywna wymierzana jest w stawkach
 dziennych. Najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa 360. Stawkę
dzienną ustala sąd biorąc pod uwagę dochody sprawcy, warunki osobiste,
rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Stawka dzienna
nie może być niższa od 10 złotych ani przekraczać 2000 złotych.

2. ograniczenie wolności- sprawca odbywa karę na wolności, ale jego

swoboda jest ograniczona. Minimalny czas trwania1 miesiąc,
maksymalny 12 miesięcy. Skazany nie może bez zgody sądu zmieniać
miejsca stałego pobytu, jest obowiązany do wykonywania pracy
wskazanej przez sąd (nieodpłatna, kontrolowana, na cele społeczne, w
wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie), ma obowiązek udzielania
wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. Dokonywane są
potrącenia z wynagrodzenia osoby zatrudnionej (od 10 do 25 %)oraz
ograniczenia swobody kształtowania stosunku pracy. Skazany może
zostać zobowiązany przez sąd do naprawienia w całości lub części szkody
wyrządzonej przestępstwem oraz do przeproszenia pokrzywdzonego.

3. pozbawienie wolności- minimum 1 miesiąc, maksymalnie 15 lat. Na

poczet orzeczonej kary zalicza się z mocy prawa okres rzeczywistego
pozbawienia wolności.

4. 25 lat pozbawienia wolności

5. dożywotnie pozbawienie wolności- nie orzeka się wobec sprawcy,

który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył lat 18.

Środki karne mają na celu wzmożenie siły represji karnej, zmierzają do

uniemożliwienia sprawcy popełniania przestępstw określonego rodzaju
przez wyeliminowanie go z pewnych dziedzin działalności, służą celom
prewencji ogólnej.

Środki karne, wymieniane przez kodeks karny:

1. pozbawienie praw publicznych – utrata czynnego i

biernego prawa wyborczego, prawa do udziału w wymiarze sprawiedliwości
oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych, samorządu
terytorialnego lub zawodowego, utrata posiadanego stopnia wojskowego,
powrót do stopnia szeregowego, utrata orderów, odznaczeń, tytułów
honorowych, utrata zdolności do ich uzyskania w okresie trwania
pozbawienia praw. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie
skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata za
przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne
potępienie.

2. zakaz zajmowania określonego stanowiska,

wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej
działalności gospodarczej,

3. zakaz prowadzenia działalności związanej z

wychowaniem, uczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi
 4. obowiązek powstrzymania się od przebywania w
określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z
określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca
pobytu bez zgody sądu,

5. zakaz prowadzenia pojazdów (musi być orzeczony, gdy

sprawca w chwili popełnienia wskazanych przestępstw znajdował się w
stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca
wypadku)

6. przepadek przedmiotów

7. obowiązek naprawienia szkody

8. nawiązka

9. świadczenie pieniężne

10. podanie wyroku do publicznej wiadomości

Środki karne mogą być jednorazowe, albo czasowe (od roku do 10 lat)

Okres na który orzeczono pozbawienie praw lub zakaz nie biegnie w czasie
odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne
przestępstwo.

Dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy, kara musi być współmierna
do stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu, jej wymierzenie musi
realizować cele kary.

Zasada indywidualizacji- kara musi być dostosowana nie tylko do wagi

popełnionego przestępstwa lecz również do osoby sprawcy.

Sąd powinien przy wymiarze kary uwzględnić:

a) motywację i sposób zachowania sprawcy

b) popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim

c) rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków

d) rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa

e) właściwości i warunki osobiste sprawcy

f) sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po

jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub
zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości

g) zachowanie się pokrzywdzonego

Kodeks nazywa młodocianymi osoby, które w chwili popełnienia przestępstwa

nie ukończyły lat 21 i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.
Sąd może stosować nadzwyczajne złagodzenie kary:

a) w przypadkach przewidzianych w ustawie

b) w stosunku do młodocianego

c) w szczególnie uzasadnionych wypadkach, gdy nawet najniższa kara

przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa

Gdy czyn stanowi zbrodnię, wymierzana kara nie może być niższa od jednej
trzeciej dolnej granicy zagrożenia. Jeżeli czyn jest występkiem, a dolną granicą
zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza
grzywnę, karę ograniczenia lub pozbawienia wolności. Gdy czyn jest występkiem,
a dolną granicą zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd
wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.

Gdy kara pozbawienia wolności nie przekracza lat 3, a społeczna szkodliwość

czynu nie jest znaczna, sąd ma możliwość odstąpienia od wymierzenia kary, przy
orzeczeniu równoczesnym środka karnego, jeżeli cele kary zostaną przez ten
środek spełnione.

Nadzwyczajne zaostrzenie kary- podwyższenie dolnej granicy kary bądź

dopuszczenie możliwości przekroczenie w zakreślonych ramach górnej granicy
ustawowego zagrożenia.

Możliwość zaostrzenia kary kodeks przewiduje w stosunku do recydywistów oraz

w wypadku przestępstwa ciągłego. (do najwyższego ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę, o ile nie powoduje ono przekroczenia granicy danego
rodzaju kary).

Celem warunkowego umorzenia postępowania jest dążenie do

oddziaływania wychowawczego nie przez orzekanie kary, lecz na innej drodze.
Polega ono na utrzymaniu w określonym czasie zagrożenia wymierzeniem kary,
jeśli sprawca nie będzie postępował właściwie, zmierza do stworzenia klimatu
sprzyjającego przestrzeganiu porządku prawnego przez sprawcę. (okres próby
wynosi od roku do lat 2)

Warunkowe zawieszenie wykonania kary polega na tym, że sąd wymierza

sprawcy określoną karę, lecz jej wykonanie odracza na przyszłość, stwarzając
jednocześnie szansę, że jeśli sprawca postępować będzie przez określony czas w
sposób właściwy kara nie zostanie w ogóle wykonana. Zawieszona może być
jedynie kara do lat 2. (okres próby wynosi od 2 do 5 lat w wypadku zawieszenia
kary pozbawienia wolności, zaś od roku do 3 lat w wypadku zawieszenia
wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności. Gdy sprawcą jest
młodociany, okres próby w odniesieniu do kary pozbawienia wolności wynosi od 3
do 5 lat) Gdy okres próby zakończy się pomyślnie, skazanie ulega zatarciu z
mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest możliwe po odbyciu przez

skazanego co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach,
jeżeli odbywa ją po raz pierwszy, a dwóch trzecich (w niektórych przypadkach ¾
kary) jeżeli już uprzednio odbywał karę pozbawienia wolności. Nie stosuje się
warunkowego zwolnienia w stosunku do skazanych, którzy wielokrotnie wracali
do przestępstwa.

Okres próby obejmuje czas pozostały do końca kary, jednak nie mniej niż 2 lata i
nie więcej niż 5 lat.

Jeżeli warunkowe zwolnienie nie zostało odwołane w okresie próby i w ciągu

dalszych 6 miesięcy, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Karalność przestępstwa ustaje jeżeli od czasu jego popełnienia

upłynęło:

• 30 lat, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa

• 20 lat, gdy czyn stanowi inną zbrodnię

• 10 lat, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności

przekraczającą lat 3

• 5 lat, gdy chodzi o występek zagrożony karą pozbawienia wolności nie

przekraczającą 3 lat

• 3 lata, gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywny

Jeżeli w podanych wyżej okresach postępowanie karne zostało wszczęte,

karalność przestępstwa ustaje z upływem lat 5 od zakończenia tych okresów.

Przedawnienie kary następuje, gdy od uprawomocnienia wyroku

skazującego upłynęło:

• 30 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas powyżej 5 lat

albo na karę surowszą

• 15 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności do lat 5

• 10 lat, w razie skazania na inną karę

Nie stosuje się przepisów o przedawnieniu do zbrodni wojennych i zbrodni

przeciwko ludzkości.

Zatarcie skazania ma na celu zniwelowanie po określonym czasie ujemnych

następstw skazania. Z chwilą zatarcia skazania uważa się za niebyłe, a wpisy
o nich usuwa się z Krajowego Rejestru Karnego.

Z mocy prawa zatarcie skazania następuje z upływem 10 lat od wykonania lub

darowania kary pozbawienia wolności albo przedawnienia jej wykonania a w
wypadku skazania na karę ograniczenia wolności lub grzywnę- z upływem 5
lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
 Zatarcie na wniosek skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może
zarządzić już po upływie lat 5, jeżeli skazany w tym czasie przestrzegał
porządku prawnego, a wymierzona kara nie przekraczała 3 lat.

W wypadku gdy sprawcę skazano osobno za popełnienie więcej niż jednego

przestępstwa lub gdy ponownie popełnił on przestępstwo, za które
wymierzono karę pozbawienia wolności w okresie, gdy biegł już okres
wymagany do zatarcia skazania za przestępstwo poprzednie dopuszczalne
jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

PRAWO CYWILNE
Działy prawa cywilnego:

1) część ogólna (obejmuje normy regulujące zagadnienia wspólne dla

całego prawa cywilnego lub kilku jego działów)

2) prawo rzeczowe (reguluje prawne formy korzystania z dóbr

majątkowych, problematykę prawa własności, nabycie, treść i sposoby
ochrony, zastaw, hipoteka)

3) prawo zobowiązaniowe

4) prawo spadkowe

5) prawo autorskie i wynalazcze (elementy majątkowe i niemajątkowe),

które nie jest regulowane przez kodeks cywilny, a przez przepisy
szczególne.

Kodeks cywilny 23 IV 1964 r., wielokrotnie nowelizowany, podstawowe znaczenie

miała nowelizacja z 28 VII 1990 r. (przystosowanie k.c. do warunków gospodarki
rynkowej)

Kodeks spółek handlowych 2000 r.

Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych 1981 r.

Ustawa Prawo spółdzielcze 16 IX 1982 r.

Prawo przewozowe

Ustawa o księgach wieczystych i hipotece

Zasady współżycia społecznego nie są normami prawnymi, uzupełniają

jednak istniejący porządek prawny.

Przepisy prawa cywilnego nie zawierające własnych ocen, a odsyłające do zasad

współżycia społecznego (a także do innych zasad ogólnych) nazywane są
klauzulami generalnymi. Umożliwiają one organom stosującym prawo
dokonywanie oceny konkretnych zachowań z punktu widzenia przewodnich zasad
leżących u podstaw danego systemu prawnego.
Stosunek cywilnoprawny – stosunek społeczny regulowany normami prawa
cywilnego

Swoboda ustanawiania i kształtowania stosunków cywilnoprawnych

Prawa i obowiązki składają się na treść stosunku cywilnoprawnego.

Zdolność prawna – możność występowania w charakterze podmiotu stosunku

cywilnoprawnego, zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Zdolność
prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia do momentu śmierci.

Zdolność do czynności prawnych- możność nabywania praw, zaciągania

zobowiązań i rozporządzania prawami przez własne działanie.

O zdolności do czynności prawnych decydują:

• Wiek

• Ewentualne całkowite lub częściowe ubezwłasnowolnienie

Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby pełnoletnie, a

ponadto małoletnie, które zawarły związek małżeński.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły

13 lat, ale nie ukończyły 18 i nie zostały całkowicie ubezwłasnowolnione.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie częściowo
ubezwłasnowolnione.

Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat 13
oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

Ubezwłasnowolnienie może nastąpić wyłącznie w drodze orzeczenia sądu.

Ubezwłasnowolnienie całkowite może orzec sąd w stosunku do osoby, która

wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju
zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w
stanie kierować swoim postępowaniem. Dla osoby takiej ustanawia się opiekę,
chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską.

Ubezwłasnowolnienie częściowe może nastąpić w tych samych

okolicznościach co ubezwłasnowolnienie całkowite, gdy stan osoby nie uzasadnia
ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej
spraw. Dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej ustanawia się kuratelę.

Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności

prawnych jest nieważna. (z wyjątkiem umów należących do powszechnie
zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego)

Gdy czynności prawnej dokonuje osoba mająca ograniczoną zdolność do

czynności prawnych, a czynność taka polega na zbyciu prawa lub zaciągnięciu
zobowiązania, do ważności takiej czynności potrzebna jest (z nielicznymi
wyjątkami) zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Jeżeli takiej zgody nie było, a
umowa została zawarta, jej ważność zależy od potwierdzenia umowy przez
przedstawiciela lub od potwierdzenia przez samą osobę ograniczoną w zdolności
do czynności prawnych po uzyskaniu przez nią pełnej zdolności. Jednostronne
czynności prawne polegające na zaciągnięciu zobowiązania lub na
rozporządzeniu prawem dokonane przez samą osobę o ograniczonej zdolności do
czynności prawnych są nieważne.

Osobą prawną jest wyodrębniona jednostka organizacyjna wyposażona przez

normy prawne w zdolność prawną, która może występować w stosunkach
cywilnoprawnych jako ich podmiot.

Osobami prawnymi są m.in. spółki kapitałowe (akcyjna i z o.o.), spółdzielnie,

przedsiębiorstwa państwowe, fundacje, uczelnie wyższe itd.

O tym, którym jednostkom przyznana zostaje osobowość prawna, decyduje

ustawodawca, kierując się względami celowości gospodarczej, stopniem
wyodrębnienia organizacyjnego itd.

Systemy powstawania osób prawnych:

1) system aktów organów państwowych - zasadniczą przesłanką

powstania osoby prawnej jest akt organu państwowego (ustawy –PAN,
uczelnie wyższe)

2) system koncesyjny – z inicjatywą utworzenia osoby prawnej

występują zainteresowane osoby fizyczne lub prawne, jednak jej utworzenie
możliwe jest dopiero po uzyskaniu zezwolenia odpowiedniego organu (zwykle
organu administracji) (banki- licencja udzielana przez Prezesa NBP za zgodą
Ministra Finansów)

3) system normatywny (zwany rejestracyjno meldunkowym)-

utworzenie osoby prawnej nie wymaga uzyskania specjalnego zezwolenia,
jednak do jej założenia muszą być spełnione wszystkie przesłanki
przewidziane w aktach normatywnych. Spełnienie tych przesłanek podlega
kontroli i jest warunkiem powstania osoby prawnej (w takiej drodze powstają
np. spółdzielnie i sp z o.o.)

Podstawową przesłanką uzyskania lub utracenia osobowości prawnej jest wpis do

rejestru lub wykreślenie z niego.

Wpis i wykreślenie mają charakter konstytutywny.

Gdy państwo uczestniczy w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot,

występuje w postaci Skarbu Państwa. Skarb Państwa jest podmiotem praw i
obowiązków w zakresie tej części mienia państwowego, która nie należy do
żadnej państwowej osoby prawnej.

Nadzór nad majątkiem Skarbu Państwa sprawuje Minister Skarbu.

Przedsiębiorcą w myśl kodeksu cywilnego jest osoba fizyczna, osoba prawna, a

także jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której ustawa przyznaje
zdolność prawną, prowadzącą we własnym imieniu działalność gospodarczą lub
zawodową.

Przedsiębiorca działa pod firmą. Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko
(czasem też pseudonim lub inne określenia). Firmą osoby prawnej jest jej nazwa.
Zawiera ona określenie formy prawnej osoby prawnej, może ponadto wskazywać
na przedmiot jej działalności, siedzibę, ewentualnie także inne określenia. Może
też zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej (za jej pisemną zgodą), jeśli
służy to ukazaniu związków tej osoby z przedsiębiorcą.

Firma ma na celu indywidualizację przedsiębiorcy.

Przepisy regulujące problematykę firmy zamieszczone w k.c., a także w innych

aktach prawnych, m.in. w kodeksie spółek handlowych, zwane bywają prawem
firmowym. Określają one zasady tworzenia, używania i ochrony firmy. Do zasad
takich należy przede wszystkim zasada prawdziwości firmy, która polega na tym,
że firma przedsiębiorcy nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do
osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca
działalności lub źródeł zaopatrzenia.

Zasada jedności- przedsiębiorstwo prowadzone przez danego przedsiębiorcę

może mieć tylko jedną nazwę.

Zasada wyłączności-na tym samym rynku tylko jeden przedsiębiorca może

używać określonej firmy

Firma nie może być zbyta, jednak przedsiębiorca może upoważnić innego
przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd.
Możliwe jest zbycie przedsiębiorstwa razem z firmą.

Firma należy do wartości niematerialnych, ale ma określoną wartość rynkową.

Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, ustawa o samorządzie załogi

przedsiębiorstwa państwowego

Cechy przedsiębiorstwa państwowego: samodzielność, samorządność,

samofinansowanie się

1) przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych

2) przedsiębiorstwa użyteczności publicznej

przedsiębiorstwa mieszane

a) międzynarodowe, tworzone i likwidowane przez organy administracji

państwowej wspólnie z innymi państwami

b) jednostki gospodarcze przewidziane w przepisach prawa, tworzone

przez przedsiębiorstwo państwowe wspólnie z innymi osobami prawnymi, a
także z osobami fizycznymi w celach gospodarczo uzasadnionych
 a) przedsiębiorstwa jednozakładowe

b) przedsiębiorstwa wielozakładowe

Zakłady są organizacyjnie wyodrębnionymi komórkami przedsiębiorstwa

tworzonymi w sposób określony w statucie. Nie mają one osobowości prawnej, a
ich stosunki prawne z innymi jednostkami wchodzącymi w skład
przedsiębiorstwa, jak również zasady występowania w stosunkach prawnych z
innymi jednostkami organizacyjnymi określa statut. Ich kierownicy działają
zwykle na podstawie udzielonych im pełnomocnictw w imieniu przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone przez naczelne oraz centralne

organy administracji państwowej a także Narodowy Bank Polski i banki
państwowe. W uzasadnionych wypadkach inny organ państwowy może utworzyć
przedsiębiorstwo państwowe po porozumieniu z naczelnym lub centralnym
organem administracji, właściwym ze względu na rodzaj działalności tworzonego
przedsiębiorstwa. W ten sposób powstają m.in. tzw. przedsiębiorstwa terenowe.

Organy, które tworzą przedsiębiorstwo państwowe, nazywane są w ustawie

organami założycielskimi.

Akt o utworzeniu przedsiębiorstwa jest aktem administracyjnym i określa nazwę,

rodzaj, siedzibę i przedmiot działania przedsiębiorstwa.

Postępowanie przygotowawcze- zbadanie i ocena potrzeby oraz warunków

utworzenia przedsiębiorstwa

Każde przedsiębiorstwo musi posiadać swój statut, uchwalony przez ogólne

zebranie pracowników na wniosek dyrektora przedsiębiorstwa. Statuty większości
przedsiębiorstw nie wymagają żadnego zatwierdzenia. Jedynie statusy niektórych
kategorii przedsiębiorstw (np. przedsiębiorstw użyteczności publicznej, handlu
zagranicznego, stacji radiowych i telewizyjnych, przemysłu teleelektronicznego,
transportu samochodowego) wymagają zatwierdzenia przez organ założycielski.

Obok statutu, określającego wewnętrzną strukturę organizacyjną, regulamin

organizacyjny, określający zakres działania, podział czynności i
odpowiedzialności osób pełniących funkcje kierownicze i samodzielne w
przedsiębiorstwie.

Wszystkie przedsiębiorstwa państwowe podlegają wpisowi do rejestru

przedsiębiorców. Organami rejestracyjnymi są sądy.

Do złożenia wniosku o wpis do rejestru jest obowiązany dyrektor (tymczasowy

kierownik), a w razie likwidacji lub upadłości przedsiębiorstwa- likwidator lub
syndyk masy upadłości. Do wniosku o wpis przedsiębiorstwa dołącza się odpis
aktu o utworzeniu, statut oraz inne dokumenty, których złożenia wymagają
przepisy.

Organami przedsiębiorstwa państwowego są:

 1) ogólne zebranie pracowników (delegatów)

2) rada pracownicza (15 członków, o ile statut nie ustala

inaczej)

3) dyrektor przedsiębiorstwa – uczestniczy w posiedzeniach

rady pracowniczej, organ zarządzający i reprezentujący przedsiębiorstwo na
zewnątrz. Powoływany przez radę pracowniczą (a w przedsiębiorstwach
użyteczności publicznej przez organ założycielski), spośród kandydatów
wyłonionych w drodze konkursu, na 5 lat lub na czas nieokreślony

Rada pracownicza może zawiesić dyrektora w czynnościach na okres nie dłuższy

niż 6 miesięcy. Na okres zawieszenia wyznaczany jest tymczasowy kierownik.

Umowa o zarządzanie

Czynności prawnych w imieniu przedsiębiorstwa dokonywać może samodzielnie

jego dyrektor, a także zastępcy dyrektora i pełnomocnicy przedsiębiorstwa, w
granicach umocowania. W przypadku gdy wartość rozporządzanego prawa
przekracza 5000 zł lub czynność może spowodować powstanie zobowiązania do
świadczenia o wartości 5000 zł do skuteczności oświadczenia woli konieczna jest
reprezentacja łączna w postaci współdziałania co najmniej 2 osób.

Pełnomocników ustanawia i odwołuje dyrektor.

Ustanowienie pełnomocnictwa wymaga formy pisemnej, pod rygorem

nieważności, a jego udzielenie i odwołanie podlega ujawnieniu w rejestrze.

Komercjalizacja – przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę

prawa handlowego

Prywatyzacja pośrednia – polega na zbyciu akcji bądź udziałów spółki

powstałej w wyniku komercjalizacji osobom trzecim. Zwykle dokonuje się tego w
drodze ogłoszenia publicznej oferty albo w drodze przetargu publicznego lub też
w drodze rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.

Prywatyzacja bezpośrednia polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami

materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa przez sprzedaż
przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, oddanie
przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce.

Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych 15 XII 2000 r.

Spółdzielnia- dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób, o zmiennym

składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich
członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą.

Podstawą prawną działalności spółdzielni jest jej statut. Powinien on określać:

1) oznaczenie nazwy spółdzielni z dodatkiem spółdzielnia lub

spółdzielczy i podaniem jej siedziby
 2) przedmiot działalności spółdzielni oraz czas trwania, o ile
założono ją na czas określony

3) wysokość wpisowego oraz wysokość i liczbę udziałów, które

członek obowiązany jest zadeklarować, terminy wnoszenia oraz skutki
niewniesienia udziału w terminie

4) prawa i obowiązki członków

5) zasady i tryb przyjmowania członków,. Wypowiadania

członkostwa, wykreślania i wykluczania członków

6) zasady zwoływania walnych zebrań, obradowania na nich i

podejmowania uchwał

7) zasady oraz tryb wyboru oraz odwoływania członków organów

spółdzielni

8) zasady podziału nadwyżki bilansowej oraz pokrywania strat

spółdzielni.

Statut uchwalają członkowie założyciele, zmiany istniejącego statusu

dokonywane być mogą przez walne zgromadzenie uchwałą podjętą większością
2/3 oddanych głosów.

Minimalna liczba założycieli:

• 10 jeżeli założycielami są osoby fizyczne

• 3 jeżeli założycielami są osoby prawne

• 5 w spółdzielniach produkcji rolnej

udziały/ wkłady członkowskie

Walne zgromadzenie- najwyższy organ spółdzielni

Rada nadzorcza

Zarząd – organ o charakterze operatywno- zarządzającym

Członkowie spółdzielni odpowiadają za zobowiązania spółdzielni do wysokości

zadeklarowanych udziałów

Rzeczy – materialne części przyrody na tyle wyodrębnione, że w stosunkach

społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne

Podział rzeczy:

• ruchome / nieruchome

prawa, które mogą być ustanawiane wyłącznie na ruchomościach- zastaw,

wyłącznie na nieruchomościach- służebność
 • oznaczone co do tożsamości (zindywidualizowane)/ oznaczone co do
gatunku (określone tylko według pewnych cech generalnych)

• podzielne / niepodzielne

część składowa rzeczy – wszystko, co nie może być od niej odłączone bez
uszkodzenia lub istotnej zmiany rzeczy i przedmiotu odłączonego

Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy-

zwanej rzeczą główną- zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w
faktycznym związku odpowiadającym temu celowi (np. koło zapasowe do
samochodu)

Pożytki naturalne- płody albo części składowe odłączone od rzeczy głównej

(np. owoce, zboże, warzywa, glina torf)

Pożytki cywilne – dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku

prawnego (np. czynsz najmu)

Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swymi

społeczno gospodarczym przeznaczeniem (np. odsetki od udzielonej pożyczki)

Przepisy o sprzedaży rzeczy stosuje się odpowiednio do sprzedaży energii.

Czynność prawna – czynność składająca się co najmniej z jednego oświadczenia

woli, zmierzającego do wywołania skutków prawnych

Oświadczenie woli – uzewnętrzniony przejaw woli wywołania określonych

skutków prawnych.

Oświadczenie woli wyrażone za pomocą słów, powszechnie przyjętych znaków lub

zachowania ujawniającego wolę, które wprost ma na celu wywołanie skutków
prawnych to oświadczenie woli wyraźne.

Oświadczenie woli dorozumiane- jego istnienie stwierdza się na podstawie

zachowania, które wobec całokształtu okoliczności towarzyszących należy przyjąć
jako przejawiane w tym właśnie celu.

Czynności prawne:

• jednostronne (złożenie oferty, wypowiedzenie członkostwa spółdzielni,

sporządzenie testamentu) / dwustronne

• konsensualne (dochodzą do skutku z momentem złożenia oświadczenia

woli)/ realne

• rozporządzające (czynność powodująca bezpośrednio przeniesienie prawa

podmiotowego, jego obciążenie lub zniesienie)/ zobowiązujące (czynność,
która zobowiązuje do określonego świadczenia, nie powoduje jednak
bezpośrednio rozporządzenia prawem podmiotowym)
Oferta- wystąpienie ze zdecydowaną propozycją zawarcia umowy, na
określonych warunkach

Przyjęcie oferty = akceptacja

Reklamy, cenniki itp. = zaproszenie do zawarcia umowy, ale nie oferta

Oferty skierowane do osób oznaczonych / oferty skierowane do osób

nieoznaczonych (tzw. oferty do ogółu lub do publiczności)

Składniki treści czynności prawnej:

a) istotne- określają i indywidualizują dany rodzaj czynności, pozwalają na

odróżnienie jej od czynności prawnych innego rodzaju

b) nieistotne – mogą wystąpić, ale ich brak nie wpływa na dojście danej
czynności do skutku

c) dodatkowe – nie zostały w ustawie potraktowane jako istotne, lecz którym

strony taki charakter nadały

Przesłanki ważności czynności prawnej:

1. Osoba dokonująca czynności prawnej musi mieć

zdolność do czynności prawnych

2. Gdy przepisy zastrzegają formę pisemną pod rygorem

nieważności lub inna formę szczególną, czynność musi być dokonana w
przewidzianej przepisami formie

3. Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą ani

z zasadami współżycia społecznego, jak również nie może mieć na celu
obejścia ustawy

Wady oświadczenia woli:

a) brak świadomości lub swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli

(czynność jest nieważna)

b) pozorność oświadczenia woli (czynność jest nieważna)

c) błąd

• błąd co do treści / błąd nie dotyczący treści

• istotny / nieistotny

Błąd Istotny co do treści- czynność nieważna. Możliwość uchylenia w

ciągu roku od wykrycia.

d) bezprawna groźba- możliwość uchylenia w ciągu roku od chwili,

kiedy ustał stan obawy
Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie
(przedstawicielstwo ustawowe) lub na oświadczeniu woli reprezentowanego
(pełnomocnictwo).

Pełnomocnictwo jest czynnością prawną jednostronną (oświadczenie woli

mocodawcy).

Pełnomocnik fałszywy- osoba zawierzająca umowę jako pełnomocnik bez

umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu

Pełnomocnictwo ogólne (umocowanie do czynności zwykłego zarządu,

udzielane na piśmie pod rygorem nieważności) / szczególne (do dokonywania
czynności określonego rodzaju)

Pełnomocnictwo wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika.

Pełnomocnictwo domniemane – np. sprzedawca znajdujący się w punkcie

sprzedaży

Prokura- rodzaj pełnomocnictwa, jakie może być udzielone wyłącznie przez

przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców.
Prokurent ma prawo dokonywać czynności prawnych, przekraczających zwykły
zarząd, o ile są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Do zbycia przedsiębiorstwa, dokonania czynności, na podstawie której następuje

oddanie go do czasowego korzystania, zbywania i obciążania nieruchomości jest
wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności.

Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie. Udzielenie i

wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców.

Prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do

czynności prawnych.

Prokura może być udzielona jednej osobie, kilku osobom łącznie (prokura
łączna) lub kilku osobom oddzielnie.

Prokura wygasa na wskutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenia

jego upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy. Wygasa
ona także ze śmiercią prokurenta, natomiast śmierć przedsiębiorcy ani utrata
przez niego zdolności do czynności prawnych nie powodują wygaśnięcia prokury.

Przedawnieniu ulegają wszystkie roszczenia majątkowe. Termin przedawnienia

wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z
prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata. (terminy ogólne)

Roszczenie przedawnione nie wygasa, a staje się roszczeniem niezupełnym

(naturalnym)

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się

wymagalne. Zawieszenie biegu przedawnienia, przerwa biegu przedawnienia.
Nabycie prawa własności:

a) pierwotne

• wywłaszczenie

• nabycie prawa własności od osoby nieuprawnionej

• zasiedzenie

• znalezienie

• odłączenie pożytków

• przeistoczenie rzeczy

b) pochodne

• na podstawie umowy

• w wyniku spadkobrania

Współwłasność łączna / w częściach ułamkowych

Posiadanie samoistne / zależne

Roszczenie petytoryjne- roszczenie o ochronę prawa własności. Roszczeniem

takim może być:

• roszczenie windykacyjne – żądanie właściciela wydania jego rzeczy przez

inną osobę

• roszczenie negatoryjne – żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem

i zaniechania naruszeń

Ochrona posiadania:

powództwo posesoryjne- wystąpienie do sądu o ochronę posiadania

obrona konieczna

samopomoc

Ustanowienie wieczystego użytkowania następuje w drodze umowy w formie aktu

notarialnego

Ograniczone prawa rzeczowe- prawa rzeczowe ustanawiane na rzeczy cudzej:

1. użytkowanie

2. służebność

• czynna / bierna
 • gruntowa / osobista

3. zastaw

4. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

5. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

6. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni

mieszkaniowej

7. hipoteka

Wygaśnięcie ograniczonego prawa rzeczowego nastąpić może z szeregu

przyczyn. Może ono wygasnąć na skutek upływu czasu, wskutek zrzeczenia się
przez uprawnionego ograniczonego prawa rzeczowego, jak również w wypadku
przejścia prawa na właściciela rzeczy obciążonej lub w wypadku przejścia na
uprawnionego prawa własności rzeczy obciążonej.

Użytkowanie nieprawidłowe- gdy przedmiotem użytkowania są rzezy

oznaczone tylko co do gatunku lub pieniądze, użytkownik staje się z chwilą
wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania
obowiązany jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki.

Służebność ustanawia się przeważnie w drodze umowy, niekiedy przez orzeczenie

sądu lub na skutek decyzji organu administracji.

Ten, kto daje rzecz w zastaw zwany jest zastawcą. Ten, czyja wierzytelność
zabezpieczona jest zastawem, zwany jest zastawnikiem.

Ustawa o księgach wieczystych i hipotece 6 VII 1982 r.

Prowadzeniem ksiąg wieczystych zajmują się sądy rejonowe.

Księga wieczysta zawiera 4 działy:

-pierwszy obejmuje oznaczenie nieruchomości oraz wpisy praw związanych z jej

własnością

-drugi obejmuje wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego

- trzeci przeznaczony jest przede wszystkim dla wpisów dotyczących

ograniczonych praw rzeczowych z wyjątkiem hipoteki

- czwarty jest przeznaczony na wpisy dotyczące hipotek

Zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych- w razie niezgodności

między stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym
stanem prawnym, treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność
prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył prawo własności lub inne
prawo rzeczowe.
Dłużnik odpowiada za zobowiązanie całym swoim majątkiem (odpowiedzialność
osobista)

Zasada nominalizmu- spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy

nominalnej

Klauzula rebus sic stantibus – spełnienie świadczenia może być uzależnione

od zmieniających się warunków zewnętrznych

Szkoda (majątkowa) >> odszkodowanie

krzywda (straty moralne, cierpienie fizyczne)>> zadośćuczynienie pieniężne za

doznaną krzywdę

odpowiedzialność kontraktowa- niewykonanie lub nieodpowiednie wykonanie

zobowiązania

odpowiedzialność deliktowa- w przypadku wyrządzenia szkody czynem

niedozwolonym

solidarność dłużników- solidarność bierna

solidarność wierzycieli – solidarność czynna

roszczenia regresowe (zwrotne) – roszczenia występujące między

współdłużnikami lub współwierzycielami po spełnieniu zobowiązania

Źródła zobowiązań:

1. czynności prawne

2. akty administracyjne

3. wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym

4. bezpodstawne wzbogacenie

5. inne zdarzenia, z którymi ustawa łączy skutek prawny w

postaci powstania zobowiązania

zastrzeżenia umowne: zadatek, prawo odstąpienia od umowy, odstępne.

Czynami niedozwolonymi nazywamy w prawie cywilnym działania

wyrządzające komuś szkodę niezwiązaną z istniejącym stosunkiem
zobowiązaniowym. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem
niedozwolonym nosi nazwę odpowiedzialności deliktowej.

Odpowiedzialność deliktowa opiera się na zasadzie:

Winy (umyślna- dolus, nieumyślna- culpa), ryzyka, słuszności

przepisy z zakresu odpowiedzialności deliktowej regulują wyrządzenie

szkody:
 a) czynem własnym

b) przez osoby, za które się odpowiada

c) przez zwierzęta i rzeczy

d) w związku z użyciem sił przyrody

Wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią oznacza że świadczenie powinno

być właściwe co do ilości i jakości oraz powinno być spełnione we właściwym
czasie i miejscu.