Wykład 1

Wprowadzenie do krystalografii
1. Czym zajmuje się krystalografia
2. Ciało stałe a kryształ
3. Sieć przestrzenna a sieć krystaliczna
4. Wektor translacji, period identyczności i parametry
sieci krystalicznej
5. Współrzędne punktu
6. Równanie i wskaźniki prostej sieciowej
7. Równanie i wskaźniki płaszczyzny sieciowej
8. Pas płaszczyzn sieciowych
Czym zajmuje się krystalografia ?
1. Krystalografia geometryczna - opisuje kryształy stosując
geometrię euklidesową,

2. Krystalografia strukturalna - stosuje elementy geometrii

i teorii grup do analizy struktury kryształu; pozwala w
sposób wyczerpujący opisać strukturę kryształów,

3. Krystalografia fizyczna - opisuje właściwości fizyczne

kryształów w powiązaniu z ich strukturą; traktuje
właściwości kryształu jako konsekwencję struktury.
Czym zajmuje się krystalochemia oparta
na krystalografii strukturalnej ?

ZaleŜnością między składem chemicznym a

strukturą kryształu.

1. Wiązanie chemiczne w kryształach.

2. Podział i porównywalność struktur krystalicznych.
3. Przemiany fazowe, procesy krystalizacji i wzrostu kryształów.
 Kryształ

Monokryształ Polikryształ Krystalit

(pojedynczy kryształ) (proszek lub spiek)
Naturalne kryształy kwarcu
Naturalne kryształy kwarcu
Granaty
Mikrokryształki silseskwioksanu T8
Azbest
Mika (biotyt)
Ciało stałe krystaliczne
 Definicje kryształu
1. Definicja fenomenologiczna - kryształem nazywamy substancję
stałą, która wykazuje anizotropię przynajmniej jednej jego
właściwości fizycznej.
2. Definicja strukturalna - kryształ to substancja stała
zbudowana z atomów, jonów lub cząsteczek uporządkowanych
w czasie i przestrzeni.
3. Definicja morfologiczna - kryształ to ciało stałe posiadające swój
własny kształt (postać).
4. Definicja rentgenostrukturalna - kaŜda substancja, na której
ugięciu ulega promieniowanie rentgenowskie (promieniowanie X)
jest kryształem.
5. Definicja genetyczna – kryształ to substancja, dla której przejście
od stanu stałego do ciekłego (lub odwrotnie) jest przemianą fazową
zachodzącą w ściśle określonej temperaturze zwanej temperaturą
topienia (krzepnięcia).
Sieć przestrzenna a krystaliczna
Prosta i płaszczyzna sieciowa
 Sieć przestrzenna

RóŜne odległości międzyatomowe w sieci

Parametry sieciowe w układzie
trójwymiarowym

kąty:
α (kąt między osiami Y i Z),
β (kąt między osiami X i Z),
γ (kąt między osiami X i Y),
periody identyczności :
a (period identyczności wzdłuŜ osi X),
b (period identyczności wzdłuŜ osi Y),
c (period identyczności wzdłuŜ osi Z).
Współrzędne punktu w sieci
 Równanie prostej sieciowej

Prosta przechodząca przez początek układu współrzędnych

(punkt 0,0,0) oraz punkt stanowiący węzeł sieci, o
współrzędnych ua,vb,wc (gdzie u, v, w są liczbami całkowitymi)
musi spełniać równanie ogólne prostej postaci:
x : y : z = m : p : k
Współrzędne kaŜdego punktu leŜącego na prostej muszą
spełniać powyŜsze równanie, zatem:
x : y : z = ua : vb : wc
x/a : y/b : z/c = u : v : w
Prosta sieciowa o wskaźnikach [010]
Równanie płaszczyzny sieciowej
Dowolny punkt P o współrzędnych
x,y,z połączony punktem O wyznacza
wektor OP, którego rzut na normalną tej
płaszczyzny jest równy ON = n. Dla
kaŜdego punktu płaszczyzny P(xyz)
wektor OP jest sumą wektorów x, y, z.
Uwzględniając kąty pomiędzy normalną
do płaszczyzny a osiami moŜemy zapisać,
Ŝe suma rzutów wektorów składowych
jest równa odległości płaszczyzny od
początku układu współrzędnych:

xcosµ + ycosν + z cosξ = n

 Wskaźniki płaszczyzny sieciowej

h = v1w2 – v2w1
xcosµ + ycosν + z cosξ = 0 k = w1u2 – w2u1
dla [u1v1w1] i [u2v2w2] otrzymujemy l = u1v2 – u2v1
u1a cosµ + v2b cosν + w1c cosξ = 0
a cosµ : b cosν : c cosξ = h : k : l
u2a cosµ + v2b cosν + w2c cosξ = 0
Interpretacja wskaźników Millera
Liczby h, k i l (wskaźniki Millera), charakteryzują nachylenie płaszczyzny do
osi krystalograficznych i określają zbiór płaszczyzn do niej równoległych.

Równanie kierunkowe płaszczyzny:

a x/a cos µ + b y/b cos ν + c z/c cos ξ = 0
poniewaŜ:
a cosµ : b cosν : c cosξ = h : k : l

więc: h x/a + k y/b + l z/c = 0 (n)

Otrzymaliśmy równanie płaszczyzny, charakteryzujące jej nachylenie względem
osi krystalograficznych, przy pomocy parametrów: h = v1w2 – v2 w1 , k = w1u2 –
w2u1 oraz l = u1v2 – u2v1 i jej odległość od punktu 0,0,0 (parametr n).
Liczby h, k i l wskazują, ile razy odcinki odcięte na osiach X, Y i Z
przez pierwszą od węzła 0,0,0 płaszczyznę sieciową w komórce
elementarnej są mniejsze od periodów identyczności.
Płaszczyzny o wskaźnikach (211) w róŜnych ćwiartkach
układu współrzędnych
Pas płaszczyzn

Wskaźniki osi pasa

u = k1 . l2 – l1 . k2

v = l1 . h2 – h1 . l2

w = h1 . k2 – k1 . h2