Geografia ściaga
-1-
MAPY, CZAS, NAUKI GEOGRAFICZNE
Śr.geogr.: antropogeniczne i przyrodnicze (litosfera, atmosfera,
hydrosfera,biosfera, pedosfera).
Geografia zajmuje się rozmieszczeniem elementów środowiska
geograficznego, przyczynami takiego rozmieszczenia i zależnościami
pomiędzy tymi elementami.
Geografia:
fizyczna (kartografia, geologia, geomorfologia, klimatologia, hydrologia,
oceanografia, hydrografia, biogeografia, geografia gleb),
społeczno-gospodarcza (ludności i osadnictwa, przemysłu, rolnictwa,
usług, komunikacji, turystyki - rozmieszczenie).
Geografia:
ogólna (świat),
regionalna (dany region).
Siatka geograficzna-układ południków i równoleżników na globusie,
kartograficzna-układ południków i równoleżników na mapie zrzutowany
z globusa.
Południki- półokręgi,równe,wskazują pn.-pd.,łączą bieguny.
Równileżniki-powstają prostopadle do osi ziemi. Odwzorowanie-
przenoszenie siatki na płaszczyznę.
Siatki: wiernopolowe, wiernodoległościowe, wiernokątowe.
Siatka Mercantora: skrócone południki, wyrównane równoleżniki(do
równika).
Siatki: normalne (sieczna), skośne, poprzeczne.
Siatka stożkowa powstaje przez zrzutowanie siatki geograficznej na
pobocznicę stożka stykającego się z modelem kuli ziemskiej wzdłuż
wybranego równoleżnika. Służy do odwzorowania strefy klim.
umiarkowanego. Południki równej długości i w równych odległościach.
Równoleżnik styczny do stożka jest idealnie odwzorowany.
Siatka płaszczyznowa (azymutalna)-zrzutowanie siatki geograficznej na
płaszczyznę styczną do modelu kuli ziemskiej w punkcie bieguna, gdy
wyobrażone źródło światła znajduje się w środku kuli(jedna z możliwości).
Siatka walcowa-rzutowanie siatki geograficznej na pobocznicę walca
opasującą model kuli ziemskiej wzdłuż równika.
Siatka umowna Mollweidego, wiernopowierzchniowa, stosowana do
prezentacji zjawisk strefowych na Ziemi.
Mapa to obraz powierzchni.
Mapa geograficzna-obraz powierzchni Ziemi na płaszczyźnie, wykonany
w odpowiednim odwzorowaniu i skali, za pomocą odpowiednio dobranych
znaków umownych.
Elementy mapy:
matematyczne (skala, odwzorowanie, punkty osnowy geodezyjnej),
geograficzne(fizjograficzne-śr.przyr.,jeziora,wyżyny;śr.społeczno-geogr.-
koleje,miasta; pozaramkowe - legenda, skala(liczbowa, podziałka liniowa,
mianowana),nazwa mapy, wydawnictwo, rys. dodatkowe).
Mapa kreskowa: pozwala określić stromość, nie da się określić
wysokości.
Poziomicowa: stosowana obecnie, także cienowania.
Hipsometryczna: kolory Eugeniusza Romera stosowane obecnie,także
cieniowana. Cieniowana.
Metoda izorytmiczna: izolinie, zjawiska występują ciągle w środowisku
geogr., pozwala określić wielkość zjawiska w danym punkcie.
Sygnatur: znaki umowne, jakość a także ilość, względna wielkość,
sygnatury: liniowe (koleje), geometryczne(miasta),
powierzchniowe(lodowce), powierzchniowe, literowe (Fe),
obrazkowe(port-kotwica).
Zasięgu: jakość, kolor jest pomocniczy, linie wyznaczają zasięg (gleby).
Kropkowa: natężenie zjawiska(ludność).
Kartodiagram: koło, prostokąt; wielkość, charakter(zasoby kopalń).
Kartogram: przedziały, zjawiska nieciągłe w przestrzeni geogr. ,linie
zakreślają obszar o przedziale pewnego zjawiska(kierunek wiatru). Ziemia
jest elipsoidą obrotowa, geoidą. Następstwa ruchu obrotowego: dzień i
noc, spłaszczenie na biegunach,
siła Corolisa: na półkuli północnej ciała będące w ruchu odchylają się na
prawo od kierunku ruchu, a na południowej na lewo, pasaty zawsze
skręcają na zachód.
Czasy:
słoneczny(miejscowy danego południka),
strefowy(czas co 15-tego południka w strefie 7,50 na wschód i zachód),
urzędowy (stosowany w całym państwie lub jego części według
zarządzenia władz),
letni (państwa czasu południka 15 przechodzą w lecie na czas
30).22.06BN 23027`, KPN 46054`, ZR900, R66033`, ZK43006`, KPS00, BS-
23027`.21.03 i 23.09 BN i BS00, KPN i KPS23027`, ZR i ZK66033`,
R900.22.12 - odwrotnie niż 22.06.
Strefy oświetlenia:
międzyzwrotnikowa: 46054`-900 przynajmniej raz w roku 900,
2 umiarkowane: 00-900,
2 okołobiegunowe: od-27027` do 27027`.
ATMOSFERA
Stratosfera-
1)warstwa atmosfery ziemskiej leżąca nad troposferą; sięga do wys. 45-
50km; w dolnej części temp. nie zmienia się wraz z wysokością, w górnej
stopniowo wzrasta;
2) rozpościera się odpowiednio 6-8km nad biegunami oraz od 17km nad
strefą międzyzwrotnikową, sięgając do ok. 50km nad pow. Ziemi. Od
około 12km do 25km zaznacza się minimalna tendencja zwyżkowa
temperatury, ale w zasadzie utrzymuje się tam stała temperatura -550C.
W wyższych warstwach tej sfery temp. wzrasta, osiągając na wys. 50km
ok. 00C. Wynika to z dokonujących się tam pod wpływem
promieniowania słonecznego przemian tlenu O2 w O3 (ozon), a więc
reakcji wyzwalających ciepło. Ta górna subjednostka stratosfery to
ozonosfera. Jest to warstwa ochronna niezwykle ważna dla życia opartego
na białku (także dla ludzi).
Troposfera-warstwa ochronna atmosfery ziemskiej od pow. Ziemi do
wys. 6-18 km (6-8 nad biegunami ok.17 w strefie międzyzwrotnikowej);
charakteryzuje ją spadek temp. (0,6oC na 100m, ok. 11km nad pow. temp.
spada do -550C) w miarę wzrostu wysokości; zawiera ponad 99%
znajdującej się w atmosferze pary wodnej; skupia 0,8 całej masy
powietrza; procesy zachodzące w troposferze mają decydujący wpływ na
pogodę.
Rosa-
1)kropelki wody tworzące się wskutek kondensacji pary wodnej na pow.
gruntu oraz na przedmiotach znajdujących się na pow. Ziemi lub w jej
pobliżu; najczęściej rosa powstaje wskutek nocnego wypromieniowania
ciepła i związanego z tym spadku temp. poniżej punktu rosy; rosa
powstaje także, gdy ciepłe i wilgotne powietrze napływa na podłoże
wychłodzone do temp. punktu rosy napływającego powietrza.
2)zbiór kropelek wody tworzących się na powierzchni gruntu, roślinach
itd. wskutek kondensacji pary wodnej zawartej w atmosferze ziemskiej.
szadź-
1) krystaliczny nalot tworzy się z zamarzania przechłodzonych kropel
mgieł napływającyh na wychłodzoną powierzchnię gruntu bądź
przedmiotów;
2) puszysty, biały osad kryształków lodu narastający na przedmiotach
znajdujących się na pow. Ziemi wskutek zamarzania przechłodzonych
kropelek mgły przy zetknięciu się ich z przedmiotami o temp. niższej niż
0oC.
Wyż-obszar podwyższonego ciśnienia atm. (na mapie ujęty zamkniętymi
izobarami), w którym ciśn. wzrasta ku środkowi; cyrkulacja atmosfery w
wyżu ma charakter antycyklonalny.
Niż-obszar niskiego ciśn. atm. ,w którym ciśn. maleją ku środkowi;
cyrkulacja atm. w niżu ma charakter cyklonalny.
Front ciepły-powstaje kiedy ciepła masa przesuwającego się powietrza
napotka na swej drodze masę chłodną (ciężką), jako lżejsza wślizguje się
na cięższe chłodne powietrze.
Front chłodny-powstaje gdy przemieszczająca się masa chłodnego
napotka masę ciepła i wbija się pod nią; front tworzy się w miejscu
kontaktu obu mas.
Fen-powstaje gdy po dwóch stronach gór wytworzą się różnice ciśnienia i
dochodzi do ruchu powietrza. Po stronie wysokiego ciśn. wiatry wieją ku
szczytom. Wskutek unoszenia się powietrza zachodzą w nim przemiany
wilgotno-adiabatyczne. Powietrze się ochładza, dochodzi do kondensacji
zawartej w nim pary, wytwarzają się chmury i pojawiają się nawet bardzo
obfite opady. Po przekroczeniu wierzchołków pasm górskich powietrze
opada w dół, ogrzewając się sucho adiabatycznie do temp. wyższej od
występującej na tej samej wys. po przeciwnej stronie gór. Spadający z
wierzchołków pasm górskich wiatr jest porywisty, ciepły i suchy.
Monsuny-to wiatry o rytmie rocznym obejmujące ogromne obszary
kontynentów orza mórz. Geneza zjawiska jest taka sama, jak w przypadku
bryzy. Monsuny w klasycznej postaci występują w poł. i wsch. Azji.
Powstają na skutek sąsiedztwa olbrzymiego bloku kontynentalnego oraz
okalających go oceanów. Latem wiatry wieją ku centrum nagrzanego
lądu, niosąc ze sobą oceaniczną oceaniczną wilgoć. Zimą wysokie
kontynentalne ciśn. wytwarza skierowane ku oceanowi ruchy suchego
powietrza. Monsun letni ma duże znaczenie gosp. dla wielkich skupisk
ludności Azji Połuniowo-Wschodniej ze względu na nawadnianie
ogromnych obszarów lądu.
Bryza-wiatr powstający wskutek różnicy tempa nagrzewania i stygnięcia
wody oraz lądu. W ciągu doby może 2-krotnie dochodzić do zmian
układu ciśnienia w wąskiej strefie granicznej lądu i morza, a nawet lądu i
dużego jeziora. Skutkiem tych zmian jest bryza dzienna - wyraźna w
godzinach rannych - wiejąca w stronę lądu i bryza nocna -
najwyraźniejsza w godzinach wieczornych - wiejąca w stronę zbiornika
wodnego. Jest to wiatr o małej sile, ograniczonym zasięgu i rytmie
dobowym. Wielkie kompleksy miejskie lub przemysłowe położone
wewnątrz kontynentów też wyzwalają zjawisko podobne do bryzy.
Cieplejsze od otoczenia (do kilku oC) zurbanizowane powierzchnie
powodują podczas dnia obniżenie ciśn., a więc w w efekcie określony
ruch powietrza ku miastu.
Pasaty-opadanie stłoczonego powietrza w obszarach
międzyzwrotnikowych powoduje wzrost ciśn. Ciśnienie to jest
rozładowywane zarówno w kierunku równika jak i ku większym szer.
geogr. Od wysokiego ciśn. zwrotnikowego ku niskiemu ciśn.
równikowemu wieje pasat. Wskutek siły Coriolisa jest on odchylany w
prawo na półkuli pn. , w lewo na pd.
Największe opady-a)strefa równikowa (duża zawartość pary wodnej,
istnienie silnych prądów wznoszących, konweksyjne); b) podnóża
Himalajów (najwięcej, działanie letnich monsunów i wielkiej bariery
górskiej wymuszającej silne prądy wznoszące, Czerrapundżi 12-14 tys.
mm rocznie, czasem powyżej 20 tys.); c) pozostałe obszary, na których
występują monsuny; d) obszary górskie o astrefowym rozłożeniu na
Ziemi;
Najmniejsze opady-a) strefy zwrotnikowe i podzwrotnikowe (20-40o
szer., powszechne tu prądy zstępujące i wys. temp., poniżej 100-250mm
rocznie) b) pustynia Atacama w Chile (poniżej 10mm, najmniej na
świecie, usytuowanie w strefie zwrotnikowej, położenie w cieniu
Kordylierów - suchoadiabatyczne zmiany temp., wpływ zimnego Prądu
Peruwiańskiego.); Zimne prądy morskie omywając wybrzeża
kontynentów wodami o niskiej temp., są podobnie jak góry przyczyną
odstępstw od ogólnej strefowości opadów.
KLIMATY
klimat umiarkowany
-morski- występuje na wybrzeżach Europy, wyspy Brytyjskie i w jej
głębi, a także na wsch. wybrzeżu Ameryki Północnej; amplitudy
temperatur poniżej 25°- spowodowane wpływem morza i dużą różnicą kąta
padania promieni słonecznych. lato chłodne, zima ciepła opady nie są
ograniczone do jednej pory roku czy półrocza, powyżej 200mm-
spowodowane są bliskością morza (wilgoć), barierami górskimi.
-przejściowy-półwysep Labrador i wschodnia Europa. amplitudy wzrastają
do 25°-mniejszy wpływ morza; temperatura około 15° opady 600-
1000mm rocznie
-kontynentalny- Syberia, wsch. Europa amplitudy do 35° (50o - Syberia)-
różnice w kącie padania promieni słonecznych lato-ciepłe (rozgrzanie),
zima chłodna opady skąpe - poniżej 500mm (brak zb. wodnego)
-monsunowy-wschodnia Azja, wyspy japońskie temperatura poniżej 0°-
zima w lecie do 15°
KLIMAT OKOŁOBIEGUNOWY
-subpolarny-pn. Eurazja i Ameryka Pn. temperatury w lecie -10° do 10°
w zimie -30° do -10° lato trwa 3 miesiące, chłodne, amplitudy do 40°-niski
kąt padania promieni słonecznych opady,małe (śnieg) do 500mm
-polarny-Antarktyda, Grenlandia - niskie opady w lecie (śnieg) do 150mm
amplitudy do 50°, lipiec -10o- 0o, styczeń do -50o
KLIMAT RÓWNIKOWY
-równikowy Kotlina Kongo temp powyżej 20° duży kąt padania promieni
słonecznych amplitudy do 2,5 - duży kąt padania promieni słonecznych;
małe amplitudy dobowe opady: 1000-2500mm, konwekcyjne-codzienne
ok. godziny 14. ciągłe niże
-podrównikowy wilgotny 5°-10°szer. geogr. występuje wokół klimatu
równikowego; średnia temp. 25o; amplitudy około 5°- kąt padania promieni
słonecznych opady poniżej 2000mm około 1000-1500mm - wysokie; 1
lub 2 pory deszczowe.
-podrównikowy suchy występuje: 10°-20° szer.geogr. amplitudy około
10°-kąt padania promieni słonecznych; opady maleją im dalej od równika
(niżu) poniżej 1000mm jedna pora deszczowa 2-3 miesięcy
KLIMATY ZWROTNIKOWE
-kontynentalny suchy Sahara, Andy, Wlk. Pustynia Wiktorii, wyż
Meksykańska, płw. Arabski, pn. i pd. Afryki, suchy, brak roślinności,
pustynie, stepy niskie opady- poniżej 500mm cyrkulacja pasatowa, zimne
prądy morskie, bariery górskie, amplitudy dobowe duże, roczne 15°-20°
(duże oddalenie od morza)
-monsunowy Azja wsch. płw. Indyjski, Indonezja, arch. Malajski; suchy,
temp 10-20; opady 250-2000mm (przeważnie latem) temp roczna 26°;
amplitudy 10°;
-morski wybrzeża Madagaskar, Kuba, Wyżyna Brazylijska ciągłe opady
temp do 250, amplitudy 10o
PODZWROTNIKOWY
-kontynentalny południe Australii, Niź. Turańska, Płw. Syberyjski,
centrum Ameryki Pn., pas Azji - Himalaje, styczeń 0 0 i mniej, lato powyżej
200 ,opady konwekcyjne, małe ok. 350mm (bariery górskie), amplitudy
roczne do 30, dobowe wysokie latem
-morski płd. Australia, Nowa Zelandia, Argentyna, USA Ameryka Afryka
amplitudy roczne 10-15 wysokie opady przez cały rok z przerwą w porze
letniej
-śródziemnomorski Morze Śródziemne, Kalifornia amplitudy do 20
(trochę większe niż w morskim) lato bezopadowe, opady wysokie,
mniejsze od morskiego
-monsunowy wybrzeża Chin amplitudy 15, opady w lecie
ASTREFOWY
-górski wysokość n.p.m. wraz z nią zmienia się temperatura, piętro
klimatyczne, amplitudy, klimat siła wiatru
-mezoklimat (lokalny) zbiór mikroklimatów
-mikroklimat jednorodna powierzchnia topograficzna (miasta, pola, lasu)
HYDROSFERA
Obieg wody w przyrodzie. oceany- 97,2%; lód (śnieg)- 2,1%;
podziemne- 0,65%; powierzchniowe- 0,01%; rośliny; para wodna;
Utworzenie hydrosfery: 1. Po powstaniu litosfery nad ziemią unosiły się
gazy (woda) gdy ziemia ostygła woda opadła na ziemię. 2. juwenilna-
woda została wyparowana przez ziemię podczas zjawisk wulkanicznych.
Sublimacja- lód przechodzi w parę. Transpilacja- woda z roślin w parę.
Infiltracja- wsiąkanie. Obieg wielki- przenoszenie wilgoci z morza na ląd.
Retencja wody- b. ważny element obiegu, woda jest wyłączona lub
spowolniona w obiegu. Może być zatrzymana na wiele milionów lat.
Retencja podziemna- im głębiej jest woda tym na dłużej jest wyłączana.
Retencja powierzch.- lodowce, jeziora. Retencja u ludzi, roślin, zwierząt.
Retencja sztuczna- sztuczne zb. wodne, wielka (potężne zbiorniki), mała
(tamy,jazy,młyny).
Ruchy wody morskiej. 1.Falowanie- a) fala wiatrowa: wiatr spiętrza
wodę w grzbiety. Ich wysokość zależy od intensywności wiatru. Na
spiętrzanie wpływa długość (częściej) i wys. fali. Długość- odległość
między grzbietami lub dolinami fali. Przemieszcza się tylko grzbiet fali.
Cząstki wody poruszają się po okręgu i w zasadzie pozostają w miejscu.
Cząsteczka drga i przekazuje energię drgania następnej cząsteczce. Fala
się załamuje bo dół trze o dno a góra porusza się coraz szybciej. Na
zamkniętym morzu powstają mniejsze fale. Fale cyklonowe dochodzą do
20m wys. przy brzegu. Podstawa falowania- głębokość na której zanikają
ruchy cząstek wody wynosi ok. 0,5 długości fali. Przybój- dno jest płycej
niż podstawa falowania, fala i tory przez nią zakreślane zniekształcają się,
przjmują to posuwisto-zwrotny (do brzegu i od brzegu). Podstawa erozji
fali- 1/3 długości fali, głębokość do której sięga morfologiczna
działalność fali (podejmowanie i przenoszenie materiału). b) Tsunami
(samotna)- 40m wys., 800 km długości, 100-300 km/h. Powstaje na
skutek wstrząsu tektonicznego, wybuchu podwodnego wulkanu, upadku
meteorytu, wybuchu jądrowego, oderwania się masy lodu, bardzo
niszcząca, największa 3-krotnie obiegła ziemię. c) Sejsza- na jeziorach i
zamkniętych morzach, po nadejściu niżu i wyżu tafla podnosi się
nieznacznie ku ośrodkowi niżowemu i opada w wyżu. Po odejściu
ośrodków wraca do równowagi. 2. Pływy- podstawowe ruchy wód
morskich, rytmiczne co 12h27min., pionowe ruchy poziomu wód wskutek
grawitacyjnego oddziaływania Słońca i Księżyca, syzygijne - pełnia i
nów, kwadrowe 1. i 3. kwadra. Przypływ- spiętrzanie się wody przy
brzegu (Księzyc góruje lub dołuje), Bałtyk do 3cm, La Mache 9m,
Biskajska 5m, Bristolski 12m, zat. fundy 22m - im wężej tym wyżej .
Odpływy- prostopadle od lini przypływów. 3.Prądy morskie- „rzeki”
przemierzające pow. warstwy mórz i oceanów, powyrzej 10 km/h, ponad
100000 m3 wód/sek. wpływają na klimat, ciepłe- cieplejsze od wód, w
lecie obojętne, od równika do bieg.; zimne- od bieg. do równ., powstaja
na skutek stałych wiatrów; prądy gęstościowe (pod wodą); Prądy
wsteczne- ilość wody musi się wyrównać. Monsuny wpłyają na kierunek
prądów na O. Indyjskim. Dryf Wiatrów Zachodnich- powodowany przez
wiatry zachodnie, chłodny.
Jeziora. słonowodne, słodkowodne (zależy od klimatu) słone- gorąco i
sucho. Biologiczne typy jezior: 1. Oligotroficzne- świeże, głębokie,
strome brzegi, przezroczyste. kamieniste, ogromne ilości tlenu, mało
roślinności na brzegach, mao fauny. 2.Eutroficzne- brzeg złagodzony
przez wodę i erozję, muliste, dużo tlenu, roślinność, zielona barwa, ryby,
raki, ostrygi. Człowiek przyśpiesz eutrofizację przez aotany ifosforany z
pól i ścieków. 3. Dystroficzne- praktycznie martwe, b. płytkie,
trzęsawisko, bagno, brak tlenu (zredukowany przez substancje
organiczne), wydzielanie gazów (siarkowodór), brązowy kolor, brak
życia.
Zanikanie jezior- jeziora to zjawiska szybko przemijające z punktu
widzenia czasu geologicznego, wysychanie- efekt działalności człowieka-
wpływna klimat- brak opadów. Woda zasilająca j. Aralskie jest zużywana
prze ludzi. Czad zmniejszyło się o 1/2 . Zasilające rzeki zasypują jeziora
(muł, osady). Erozja - woda wylewa się do oceanów. Zarastanie- sukcesja
roślinna, spłaszczenie brzegów, roślinność, powstaje tofowisko niskie
pokryte kożuchem roślinnym, potem torfowisko wysokie (wrzosy)
głęboko jest woda. Geneza jezior ze względu na powstawanie misy-
pochodzenia: 1. Kosmiczne- upadek meteorytu, 2. Tektoniczne- uskoki,
formowanie się rowów tektonicznych, rozwój fleksur i fałdów, niereg.
podnoszenie się dna morskiego 3. Wulkaniczne- w kraterach, kalderach,
zagłębieniach między strumieniami zastygłej lawy, zaporze z lawy 4.
Ruchy mas skalnych- nisze osuwisk i obrywów, nierówności pow.
przemieszczonego grawitacyjnie materiału, obniżenia przegrodzone
osuwiskami, obrywami 5. Lodowcowe- a) akumulacja- nagromadzone
sady lodowcowe b) erozja lodowcowa- żłobienie podłoża przez lód c)
erozja wód polodowcowych- spadające z powierzchni lub wnętrza lodu
wód 6. Erozyjna lub akumulacyjan działalność płynących wód- fale
powodziowe, zatamowanie przepływu, odcięcei meandru 7. Działalność
wiatru- wywiewanie materiału, formowanie mis deflacyjnych 8.
Działalność wód podziemnych- procesy krasowe i wypłukiwnie 9.
Odcinanie mierzejami zatok morskich, ujściowych odcików rzek itd. 10.
Biogeniczne i antropogeniczne- budowa zapór, wyrobiska kopalni
odkrywkowych. odstojniki.
Lodowce. powyżej granicy wiecznego śniegu (im wyższa temp. i więcej
opadów tym niższa). Więcej opadów śniegu niz topnienia (ablacja), śnieg
zbiera się w strefie akumulacji (pole firnowe). Śnieg z opadów 80-90%
powietrza. Firn małe kryształki lodu, powstaje przez podtapianie i
ponowne zamarzanie płatków śniegu 40-60%, lód firnowy 20%, lód
lodowcowy 2-5%. 15m śniegu- 1mm lodu lodowcowego. Lodowce
górskie: 1. Alpejski- pole firnowe, jęzor lodowcowy schodzi do strefy
ablacji 2. Czapy lodowcowe- Skandynawia, Islandia, G 3. Piedmontowe-
wylewaja się na równinę z masywów górskich Lodowce kontynentakne-
lądolody (do 5km wys.), Grenlandia, Antarktyda, lodowiec szlefowy, g.
lodowe.
Rzeki. linijny spływ wody po powierzchni ziemi; dolina: koryto, terasy
zalewowe, nadzalewowe; rzeki stałe, okresowe, epizodyczne. Ustrój
(reżim) - charakter przepływu wody. Zasilanie podziemne, lodowcowe,
opadowe, roztopowo-śnieżne. Kongo- P: duży, najwyższy na świecie Z:
b. duże, opadowe S: równomierny; Nil- P: duży pomimo wielkich strat Z:
b. duże- równik opadowe, Abisyńska okresowe S: kwiecień-czerwiec
wysoki, listopad-styczeń mały; Wisła P: min- zima, koniec lata-pocz.
jesieni, max- wiosna, późna jesień Z: roztopowo-śnieżne (wiosna),
opadowe S: wys.- marzec-lipiec, umiark.- późna jesień. Loara P: średni Z:
opadowe, roztopowo-śnieżne S: wys. latem, niski zimą (małe opady);
Mackenzie, Jenisej P: max koniec lata, min koniec grudnia Z: opadowe,
roztop-śnież. S: wys. koniec lata, nisko grudzień; Amudawia- P: duży Z:
roztop-śnież. S: wys. latem, dość niski zimą Arno- P: max późna jesień,
zima wczesna, wiosna; lato- mały Z: deszczowe S: jak przepływ, latem
czasem wysycha Indygirka i wysokogórskie- P: min w październiku,
czasem zanika zimą, od maja gwałtownie wzrasta, max w śierpniu Z:
śnieżno-deszczowe.
Wody podziemne. powstają przez infiltrację (zależy od opadów,
ukształtowania terenu, roślin), podłoże przepuszczalne. W strefie areacji
woda związana. Woda kapilarna w małych szczelinkach. Wody gruntowe-
nie ma nad nimi skał, podatne na zanieczyszczenia chemiczne. Wody

głębinowe- w wartswach wodonośnych pod nieprzepuszczalnymi. Okna
hydrologiczne- miejsca nieprzepuszczalne w warstwie przepuszczalnej.
Źródło- naturalny, skoncentrowany wypływ wody podziemnej.
Wznoszenie artezyjskie- wytryskuje, subartezyjskie- podnosi do góry
Źródła: artezyjskie, grawitacyjne, gejzery- 120o woda zwiększa objętość,
podchodzi do góry, spada ciśnienie i następuje rozprężenie. Im mniejsza
szczelina tym niżej wyleci
TEKTONIKA, GÓRY, WIETRZENIE SKAŁ
WIETRZENIE SKAŁ Punkt wyjścia wszystkich procesów
zewnętrznych. Skały eksponowane na pow. litosfery rozpadają i rozkładają
się pod wpływem wody, zmien. temp. powiet., siły wiatru, czynników
biogenicznych. Intensywność wietrzenia zależy od klimatu: chem. - max
na równiku, min na zwrotniku, umiark. ponad średnio, biegun średnio; fiz.-
max na biegunie, min na równ., reszta średnie; biol. - max w umiark. i
równiku, min na biegunie i zwrot.; ZWIETRZELINA następstwo
wietrzenia, tworzy się na pow. litosfery, niezbyt gruba warstwa, podatna
na działanie grawitacji, wody, wiatru, śniegu, lodu, ma tendencje do
przemieszczania się FIZYCZNE rozpad skały na kawałki (zmiana wyglądu
fiz.), do 1.5 m a) insolacja: w dzień skała nagrzewa się i rozszerza, w nocy
kurczy , nie może objąć wnętrza i pęka na powierzchni, amplitudy dobowe
duże (brak wilgoci), najintensywniejsze na pustyniach, obsz.
wysokogórskich, powstają gruzy b) zamróz: w szczelinach gromadzi się
woda, która zamarzając zwiększa obj. i rozsadza skałę, powstają gołoborza
c) solne: deszcz wymywa z gleby sole, woda z solą wpływa w szczeliny,
woda paruje, tworzą się kryształki soli i rozsadzają - klimat suchy i
okresowo suchy CHEMICZNE do 1. poz. wód gruntowych, zmiana składu
chem., pod wpływem zanieczyszczonej zw. chem. wody : rozpuszczanie,
utlenienie, uwęglanowienie, hydratyzacja; powstają iły BIOLOGICZNE a)
charakter fiz.: korzeń w skale (głębsze od fiz.) b) zwierzęta: biegają i
poruszają, zrzucają kamienie, ryją, rozdrabniają c) char. chem.: gnijące
rośliny wydzielają kwasy; zmiany fiz. i chem.
BUDOWA ZIEMI SIAL: warstwa granitowa do 20, 30km, tylko w
obrębie lądów, lub na szelfie, d=2,7 g/cm 3 SIMA: warstwa bazaltowa, 5-
10 km, otacza całą skorupę ziemską, powstała jako pierwsza d=3 g/cm 3
POWIERZCHNIE NIECIĄGŁOŚCI: Conrada (górna) i Moho (dolna)
ASTENOSFERA: do 150 km, wchodzi w skład wnętrza ziemi, stan
półpłynny, często zmieniany, litosfera w niej pływa d=3,3 g/cm 3 SKAŁY
OSADOWE do 2O km
RUCHY TEKTONICZNE INTRUZJA: proces przemieszczania się
magmy we wnętrzu ziemi i stygnięcia LAWA: magma na powierzchni
ERUPCJA: wydostawanie się magmy
TRZĘSIENIA ZIEMI HIPOCENTRUM: miejsce wstrząsu
EPICENTRUM: ponad hipocentrum, na powierzchni, deformacje pow.
FALE: a) podłużne: cząstki ośrodka drgają wzdłuż drogi fali b) poprzeczne
w poprzek drogi na zmianę w obu kierunkach c) oscylacyjna eliptyczne
tory cząstek TRZĘSIENIA: a) tektoniczne: hipocentrum głęboko,
największy zasięg, duże zniszczenia, pęknięcia, przesunięcia uskoków b)
wulkaniczne: przed gwałtownym wybuchem wulkany, mniejsze, do
kilkunastu km średnicy c) zapadowe: (tąpnięcia), najsłabsze, naturalnie
( zapada się strop jaskini), człowiek (strop w kopalni) d) kosmiczne:
meteoryt e) wybuch jądrowy OBSZARY SEJSMICZNE: zach. wybrz.
Ameryk; pd. Włoch; Grecja, Turcja, Pontyjskie, Zagros, Irańska, Indu;
Himalaje, Tybet; Oceania, Japonia
GÓRY procesy górotwórcze polegają głównie na fałdowaniu serii
skalnych, zachodzą w głębi skorupy ziemskiej, często pod dnem morskim.
Największe łańcuchy górskie są pod wodą (doliny ryftowe - głębokie
wewn. rozłamy ciągnące się wzdłuż osi grzbietów). Procesy orogeniczne
trwają miliony lat, ich skutki są też na kontynentach. Lądowe systemy
górskie tworzą się wskutek likwidacji geosynklin (długi głęboki zbiornik
morski z obniżającym się dnem, gromadzą się osady). Dwie płyty litosf.
zbliżają się i napierając na siebie zamykają geosynkl. Dno stale się obniża,
a na nim ciągle odkładane są nowe warstwy osadów. Stale postępujące
zamykanie wymusza fałdowanie, często połączone z podnoszeniem
osadów. Uaktywniają się też procesy wulkaniczne z intens. wylewaniem
law. Podnoszenie kształtującego się górotworu prowadzi do utworzenia
wewnątrz morza wysp i ich powiększania. Czynniki zewn. działają na
nowo powstały ląd. Ogromne ilości materiału są przemieszczane do coraz
mniejszych mórz wewnętrz. Powstają tam warstwy lądowo-morskie
(molasa). Morza przestają istnieć, w rzeźbie litosfery pojawiają się góry.
Ich trzon tworzą zwykle skały zmetamorfizowane i krystaliczne, ich strefy
zewnętrzne zbudowane są z pofalowanych aż do płaszczowin włącznie
warstw skał osadowych. USKOKI, ROWY, ZRĘBY (deformacje
nieciągłe) tworzą się, gdyż z orogenezą związane są ruchy pionowe
litosfery, która pęka, nierówno się podnosi lub zapada
ORGANIZACJE GOSPODARCZE ŚWIATA
NAFTA – (North American Trade Agreement) ‘94, USA, MEX, CAN –
przeciw ekspansji Europy do MEX
AMC – (Andyjski Wspólny Rynek) ’69 VEN, COL, EKW, PER, BOL –
współpraca z USA
CARICOM - (Caribbean Community – Wspólny Rynek Karaibski), GUJ,
SUR, BEL, Am. Śr., M. Antyle, współpraca z USA i dużymi państwami
SELA - (Sistema Economico Latinoamericano - Latynoamerykański
System Gospodarczy) ’75, Am. Łac. (PAN) – reprezentowanie interesów
regionu wobec innych regionów i krajów (USA)
ASEAN - (Assocation of South East Asian Nations – Stowarzyszenie
Narodów Azji Południowo - Wschodniej) ’87, MAL, INZ, SIN, TAJ, FIL,
NGW, WIE – stworzenie własnego wewnętrznego rynku, konkurencja na
rynkach zewn.
ECOWAS – (Economic Community of West African State – Wspólnota
Gospodarcza Pańtsw Zachodniej Afryki) ’75 od NIG po MAU
UDEAC – (Unia Celna i Gosp. Afryki Środkowej) ’64, CON, CZA, GWR,
CAM, GAB, RŚA
CEPGL – (Wspólnota Gosp. Krajów Wielkich Jezior) ’76, ZAI, BUR,
totalny bałagan
APEC – (Asian-Pacific Economic Cooperation – Forum Współpracy
Gosp. Azji i Pacyfiku) ’89, MEX, USA, JAP, AUS, CHI -12 państw,
podobne do OECD
WNP – (Wspólnota Niepodległych Państw) ’91, Byłe ZSRR oprócz: AZE,
LIT, LAT, EST, cementuje współpracę z RUS
OPEC – (Organization of Petroleum Exporting Countries – Org. Państw
Eksport. Ropę Naftową) ’60 Libia, ALG, NIG, ARS, GAB, IRK, IRN,
KAT, OMA, ZEA, VEN, AZE, ANG, INZ, BOL, regulacja cen i
wydobycia ropy, ARS – zmniejsza wydobycie, IRK – embargo
EFTA – (European Free Trade Association – Europejskie Stowarzyszenie
Wolnego Handlu) ‘ 60, ISL, NOR, SZWAJC, współpraca z UE, szansa
rozwoju
OECD – (Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego) ’61, Kraje
najbogatsze + wyjątki (POL – łatwiejsze pożyczki) koordynacja
współpracy i rozwoju zach. państw uprzemysłowionych, pomoc krajom
rozwijającym się
HYDROLOGIA
Geografia ściaga
-2-
Hydrosfera- powłoka ziemska w stanie ciekłym, wodna powłoka Ziemi.
Zaliczamy do niej morza i powierzchniowe wody lądowe. Zaliczanie do
niej wszelkich wód, również wody higroskopijnej, krystalicznej i
chemicznej związanej w litosferze, a także wody w chmurach, w
atmosferze i wody w postaci pary wodnej jest zupełnie nieuzasadnione.
Hydrologia- dział geofizyki na pograniczu hydrogeologii, dotyczący wód
występujących w przyrodzie.
Hydrogeologia- dział nauki na pograniczu geologii i hydrologii, dotyczący
wód podziemnych.
Bilans wodny- zestawienie zysków i strat w ciągu roku hydrologicznego.
Bilans dodatni- zyski czyli inaczej zasoby wodne.
Bilans ujemny- są to straty wody poprzez spływanie wody, parowanie i
małą liczbę deszczów.
Rok hydrologiczny- okres odpowiadający długością rokowi
kalendarzowemu, ale rozpoczynający się od ważnej daty przyjętej przez
hydrologów. W Polsce zaczyna się 1 listopada.
Wszechocean- ocean powszechny, ogół mórz.
Falowanie- uderzanie mas powietrza o powierzchnię wody cząsteczki
wody poruszają się koliście i oscylują pionowo a przesunięcie następuje
gdy prędkość wiatru wzrasta i przewraca wierzchołki fal.
Przybój- wahadłowy ruch wody od brzegu, wywołany załamywaniem się
fali na płytkiej wodzie przybrzeżnej.
Kipiel- burzliwy ruch wody wywołany uderzaniem fali lub przyboju o
stromy brzeg.
Tsunami- fala pojedyncza, wywołana gwałtownym wstrząsem:
trzęsieniem ziemi, wybuchem podmorskiego wulkanu, gwałtownym
osuwiskiem.
Prąd morski- postępowy (strumieniowy) ruch wody morskiej będący
składnikiem jej krążenia.
Pływy- rytmiczny ruch wody morskiej wywołany przyciąganiem jej przez
księżyc, a w mniejszym stopniu przez Słońce. Zasadniczo poziom wody
morskiej podnosi się w momencie górowania i dołowania księżyca, a więc
mniej więcej co 12 ½ godziny. Ze względu na urozmaicone ukształtowanie
wybrzeży ruch ten przemienia się w ruch falowy, dochodzi do danego
miejsca na wybrzeżu najczęściej z opóźnieniem nazywanym portowym.
Prądy ciepłe- prąd morski niosący wody cieplejsze od otaczających go
wód: północnorównikowy, równikowy wsteczny, północnopacyficzny,
zatokowy, gwinejski, brazylijski, mozambicki, północnonorweski,
norweski, kuro-siwo, wschodnioaustralijski, alaski.
Prądy zimne- prąd morski niosący wody chłodniejsze os otaczających go
wód: oja-siwo, zachodnioaustralijski, dryf wiatrów zachodnich,
peruwiański, kalifornijski, labradorski, grenlandzki, benguelski, somalijski.
Wody podziemne- wody uzupełniające pory i pęknięcia w skałach.
Infiltracja- przesiąkanie
Retencja- zatrzymywanie
Transpiracja- parowanie
Warstwa wodonośna- infiltrująca woda wypełnia szczeliny bądź pory i
gromadzi się ponad utworami trudno przepuszczalnymi. Gdy zalega
głęboko sprzyja powstawianiu terenów suchych tzn. pustyń, zalegając
wysoko sprzyja powstawaniu bagien.
Wody zaskórne- znajdują się tuż pod powierzchnią gleby, są
zanieczyszczone, podatne na wpływy atmosferyczne, nie nadają się do
spożycia.
Wody gruntowe- leżą niżej, są naturalnie przefiltrowane i czyste.
Wody podgłębinowe- jeszcze niżej, zajmują zbiorniki i zagłębienia
naturalne, są bardzo czyste, są silnie zmineralizowane i mają podwyższoną
temperaturę, są cieplicami. Rodzaje wód: solanka, szczawa, siarczana,
arsenowa, radoczynna, gorzka.
Balneologia- dział medycyny o wodach mineralnych, zajmuje się
wykorzystywaniem ich w lecznictwie.
Niecka Artezyjska- nieckowaty układ warstw skalnych, na przemian
przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych warunkujący występowanie wód
artezyjskich lub subartezyjskich.
Niecka- wklęsła forma terenu o podłogich zboczach, otwarta w jedną
stronę niezbyt wydłużona.
Woda naporowa- woda gruntowa znajdująca się pod warstwą
nieprzepuszczalną, podlegającą ciśnieniu hydrostatycznemu. Po przebiciu
studni przez warstwę nieprzepuszczalną woda naporowa silnie napływa do
studni i osiąga poziom określany jako poziom pizometryczny, przy którym
słup wody w studni równoważy ciśnienie hydrostatyczne. Wody, których
poziom znajduje się powyżej poziomu terenu noszą nazwę wód
artezyjskich, wody pod mniejszym ciśnieniem- subartezyjskich.
Gejzer- źródło wrzącej wody okresowo wybuchającej fontanną od kilku
do 65 metrów wysokości.
Rzeka- większy ciek wodny, noszący nazwę własna lub w inny sposób
określany jako całość. W Polsce uważa się za rzekę ciek o dorzeczu ponad
100 km2.
Rzeka bliźniacza- jedna z pary mniej więcej jednakowo dużych rzek
płynących równolegle a przed ujściem łączących się ze sobą.
Rzeka epizodyczna- rzeka płynąca co pewien czas po ulewnych
deszczach na pustyni.
Rzeka główna- rzeka uchodząca do morza lub jeziora, nie będąca
dopływem innej rzeki.
Rzeka okresowa- rzeka płynąca regularnie w okresie deszczowym,
wysychająca w porze suchej.
Rzeka podziemna- rzeka krasowa płynąca w podziemnych jaskiniach.
Stan wody w rzece- wysokość poziomu w stosunku do przyjętej
podstawy wodowskazu. Za stan normalny uważa się stan ustalony na
podstawie wieloletnich obserwacji w ten sposób, że liczba obserwowanych
stanów wyższych jest równa obserwowanej liczbie stanów niższych. Za
stan średni uznaje się średnią arytmetyczną obserwowanych stanów w
określonym czasie. Stan wysoki jest to stan wyższy od normalnego,
przekraczający przyjętą granicę. Za dolną granicę stanów wysokich
przyjęto średnią wartość maksimów rocznych, za górną granice stanów
niskich- średnią wartość maksimów rocznych.
System rzeczny- rzeka główna wraz ze wszystkimi jej bezpośrednimi i
pośrednimi dopływami, a także jeziorami w tym dorzeczu.
Asymetria dorzecza- wyraźne zróżnicowanie między wielkością prawej i
lewej części dorzecza.
Zlewnia- cały obszar terenu, z którego wody powierzchniowe spływają do
wskazanego miejsca np. jeziora lub określonego poprzecznego przekroju
rzeki.
Dorzecze- zlewnia całej rzeki, wody ze zlewni spływają do ujścia rzeki.
Zlewisko- zlewnia określonego morza.
Ujście- miejsce, gdzie rzeka wpada do drugiej rzeki, do jeziora lub morza.
Rzeki tracące swą wodę stopniowo, nie mające ujścia noszą nazwę
ginących.
Ujście deltowe- ujście na delcie, przeważnie kilkoma ramionami.
Występują tam, gdzie rzeki wpływają do płytkich mórz zamkniętych, tam
gdzie rzeki niosą dużo wody i gdzie jest brak dużych pływów.
Ujście lejkowe- ujście rozszerzone i pogłębione wskutek przepływów i
odpływów morskich, które wyprzątają rzeczne osady. Ujścia lejkowate
mogą się również tworzyć na delcie, jeżeli rzeka niesie dużo namułów, a
morze podlega silnym pływom. Występuje w zbiornikach morskich
otwartych, przy oceanie, gdzie występują duże pływy.
Ustrój rzeki ( reżim, reżym )- normalny to jest ustalony na podstawie
wieloletnich obserwacji przebieg zasilania rzeki, stanów jej wody,
przepływów i zlodzenia w ciągu roku. Ustrój wodny rzeki zależy w dużej
mierze od klimatu, ukształtowania terenu oraz geologicznej budowy ziemi.
Jezioro- woda wypełniająca obniżenie terenu, zatrzymana w swym
spływie do morza, nie podlegająca swobodnej wymianie z wodą morską.
Jezioro bezodpływowe- jezioro nie oddające nadmiaru wód rzece. Często
jednak odpływ z jeziora jest ukryty, prowadzi drogą podziemną.
Jezioro dystroficzne- o wodach źle przewietrzanych, zakwaszonych,
uniemożliwiających rozwój bakterii azotowych, stąd ubogie życie
organiczne.
Jezioro eutroficzne- o wodach żyznych, stwarzających dobre warunki
rozwoju planktonu i wszelkiego życia wodnego.
Jezioro krasowe- jezioro, którego misa jest zapadliskiem krasowym na
dnie polja.
Jezioro morenowe- jego misa powstała w zagłębieniu pomiędzy pagórami
morenowymi lub na morenowej wysoczyźnie, bądź w miejscu wytopiska
albo nierównomiernej sedymentacji moreny, bądź zatamowania odpływu
przez wał morenowy.
Jezioro okresowe- jezioro wysychające w okresach suszy lub znacznie
zmniejszające swe rozmiary.
Właściwości wody morskiej dzielą się na chemiczne ( zasolenie- zależy
od temperatury, parowania, opadów i ilości rzek wpadających do morza,
morza zamknięte mają większe zasolenie, średnie zasolenie to 35 promili )
oraz termiczne ( temperatura powierzchniowa i głębokościowa ).
WPŁYW KOPALNI ODKRYWKOWYCH NA ŚRODOWISKO
NATURALNE
OGÓLNY ZARYS PROBLEMU
Węgiel tworzy się w pokładach. Niektóre znajdują się tak głęboko, że do
ich wydobycia potrzeba kopalni głębinowej. Gdy jednak węgiel jest blisko
powierzchni wystarczy budowa kopalni odkrywkowej. Jej istota polega na
dotarciu do surowca poprzez „odkrycie” przykrywającej go warstwy ziemi
i skał. Sposób ten jest korzystny pod względem ekonomicznym, ale
negatywnie wpływa na środowisko naturalne. Ścieki wypływające z takiej
kopalnie często uchodzą do rzek bądź strumieni, powodując ich skażenie
lub zapchanie. Trujące związki zabijają również wegetację. Kopalnie
odkrywkowe niszczą cenną glebę, która mogłaby być wykorzystana pod
pola uprawne, często też wymagają wycięcia dużych połaci leśnych.) Co
prawda w życie weszły przepisy nakazujące kompaniom górniczym
rekultywację ziemi po zakończeniu odkrywki, ale nie satysfakcjonują one
ekologów.
PROBLEM LASÓW
W stanie West Virginia w USA od początku lat 80 narasta problem
niszczenia lasów w celu tworzenia kopalń odkrywkowych. Powstają
gigantyczne kompleksy o powierzchni rzędu wielu tysięcy hektarów, w
obrębie których w krótkim czasie wydobywa się olbrzymie ilości węgla
przy stosunkowo niewielkiej liczbie pracowników.
Oficjalnie prawo nakazuje spółkom węglowym przywracanie
zniszczonych odkrywką obszarów do stanu sprzed rozpoczęcia
wydobycia lub do wykorzystania ich do tzw. „wyższych celów”.
Ekolodzy martwią się jednak, iż te bliżej niesprecyzowana „wyższe cele”
są przykrywką do przekształcania zniszczonych terenów w obszary
przemysłowe, bądź w inne, zgodne z koncepcją rządu, aczkolwiek
mające niewiele wspólnego z przywracaniem pierwotnego krajobrazu
okolicy.
W podobnie pesymistycznym tonie wypowiadają się już od dziesięcioleci
leśnicy. Ich zdaniem odtworzenie wyciętych lasów jest bardzo trudne na
zniszczonej glebie z powodu obniżenia poziomu wód gruntowych.
Proces ten może więc wynosić 100 lat, a nawet i więcej.
Szczególnie alarmujące okazał się ostatni raport Departamentu
Leśnictwa w stanie West Virginia. Zamieszczone w nim dane pokazują,
że:
- Od 1987 do 1995r. (8 lat) prawie 625 tys. ha lasów zostało wyciętych
w celu budowy kopalń, farm, domów i dróg. Jest to pierwsze
zmniejszenie się całkowitej powierzchni lasów w tym stanie od ponad 50
lat.
- 44% z powyższych 625 tys. ha (275 tys. ha) lasów zostało
przekształconych w kopalnie odkrywkowe.
- W wyniku obecnego procesu rekultywacji na wyeksploatowanych
terenach przywraca się jedynie drobną roślinność (trawy) i wegetację, a
nie drzewa i lasy, powodując nieodwracalne zmiany w środowisku.
W efekcie zmniejszona zostaje nie tylko ilość drzew, ale i populacja
dzikiej zwierzyny zamieszkującej tamtejsze lasy.
Przedstawiciele kompanii górniczych bronią się, mówiąc, iż dane
Departamentu Leśnictwa zostały zawyżone, gdyż uwzględniają
powierzchnię obszaru objętego zezwoleniem na przeprowadzenie
odkrywki, a nie obszaru już zniszczonego, gdyż odkrywkę rozwija się
tam powoli, przez nawet 10 lat. Nie można więc mówić o tak ogromnych
stratach. Dodają, że choć nowe metody wydobywania węgla polegające
na szybkim niszczeniu dużych połaci wzgórz utrudniają późniejszą
rekultywację, ich fachowcy zdobywają coraz większą wiedzę na temat
jak najlepszego przeprowadzania tego procesu.
Ekolodzy są jednak odmiennego zdania. Twierdzą, że samo posadzenie
drzew nie rozwiąże problemu. Na zniszczonym terenie nie ma ściółki
leśnej – liści, porostów i mikrobów, które przyczyniają się do powstawania
lasu. Dlatego wycięte drzewa nigdy nie będą mogły w pełni odrosnąć.
Poza tym spółki węglowe planują rekultywację jedynie 67% zniszczonych
obszarów leśnych.
Jednakże nie tylko problem samych lasów nurtuje tamtejsze organizacje
ochrony przyrody. Pokłady węgla znajdują się w przebiegającym przez
stan paśmie Appalachów. W efekcie zniszczeniu ulega krajobraz starych
gór. Pozostałe po odkrywce olbrzymie leje, wypełnianie są skałami i
żwirem. Materiał ten może zostać łatwo wymyty przez wodę w ciągu 25
lat, co stwarza w przyszłości ryzyko wielkich powodzi, gdyż w razie
wzmożonych opadów deszczu zniszczona powierzchnia nie wchłonie
wody. Jeszcze jednym negatywnym skutkiem działalności kopalń
odkrywkowych w tym regionie jest zatruwanie, a nawet i całkowite
zasypywanie górskich potoków. Podobna sytuacja miała miejsce niedawno
na Węgrzech, gdzie hałda arsenu (pierwiastka chemicznego, którego nawet
najmniejsza dawja może wywołać różne odmiany raka skóry i innych
nowotworów) obsunęła się do Dunaju, powodując duże zagrożenie dla
środowiska.
PRZYKŁAD REKULTYWACJI – HENRY (USA)
Teren pozostały po kopalni odkrywkowej nie jest wbrew pozorom
bezużyteczny. Wręcz przeciwnie – odpowiednio wykorzystany może
okazać się źródłem dużych zysków. Przykładem może być założona przez
dwóch Amerykanów (Bill Englebrecht i Steve Foglesong) The Black Gold
Cattle Company – jedna z najbardziej dochodowych inwestycji rolniczych
ostatnich lat w USA. Spółka zajmuje się hodowlą i sprzedażą bydła do
USA, Kanady i Meksyku oraz produkcją paszy. Rocznie hodowlę
opuszcza ok. 1000 sztuk bydła.
Większość zajmowanej przez spółkę ziemi została wykupiona od kompanii
górniczej. Znajdująca się w miejscowości Henry w stanie Illinois
odkrywka sięgała do głębokości ponad 18 metrów. Teren wyrównano i
przykryto 40-centymetrową warstwą gleby najlepszej jakości.
Obszar uprawno-pastewny zajmuje 3600 ha. Na plantacji, na której pracują
najnowocześniejsze maszyny uprawia się głównie kukurydzę i fasolę, a

także czerwoną koniczynę, pszenicę i sorgo. Oprócz tego kompania
zajmuje jeszcze 1200 ha niezagospodarowanego terenu pełnego jezior i
mokradeł przeznaczonego dla wędkarzy oraz amatorów jazdy konnej i
łowiectwa. Miejsce to zamieszkują liczne populacje indyków, przepiórek,
jeleni i wodnego ptactwa. Jest to więc znakomity teren rekreacyjny dla
wielu Amerykanów.
PRZYKŁAD REKULTYWACJI – NIEDERLAUSITZ (NIEMCY)
Region Niederlausitz leży mniej niż godzinę jazdy z Drezna autostradą A
13 w kierunku Berlina. Teren ma krajobraz wrzosowiska z
charakterystycznymi lasami sosnowymi, co sprawia, że trudno uwierzyć, iż
jest to jedna z największych w Niemczech kopalni węgla brunatnego.
Przykładny stopień rekultywacji pozostawia duże jeziora, obszary ochrony
przyrody i obszary wypoczynkowe w byłym miejscu pracy gigantycznych
maszyn odkrywkowych. Obszary te dają ludności możliwość wypoczynku
zapewniając jednocześnie dogodne warunki do życia dla flory i fauny.
Kopalnia odkrywkowa:
Jednakże, kopalnia odkrywkowa węgla brunatnego wymaga użycia
najcięższego sprzętu i najnowocześniejszej technologii. Kopalnia
odkrywkowa jest olbrzymim wykopem około 3 km długim i 1 km
szerokim. Węgiel leży na głębokości 40 do 100 m, więc ogromne objętości
nadkładu muszą zostać usunięte zanim osiągnięte zostaną pokłady węgla.
Osiąga się to przy użyciu koparek kołowych i jednonaczyniowych do
wykonania wykopu o głębokości około 100 m na powierzchni 3 x 1 km.
Nadkład jest usuwany przez koparki kołowe i jednonaczyniowe i
transportowany systemem przenośników, rozściełaczy nadkładu, itp. na
obszary poza wydobywcze kopalni gdzie jest składowany. Część
wyposażenia obszaru odkrywkowego jest wykonana z biegnących po
szynach mostów przenośnikowych, umożliwiając tym samym odkrycie
pasa węgla o długości około 3 km. Węgiel leżący w pokładach o
miąższości 12 m jest wydobywany przez koparki kołowe i
jednonaczyniowe, i ładowany do wagonów kolejowych taśmociągami.
Węgiel w wagonach jest transportowany do elektrowni lub urządzeń
przeróbki węgla. Tej skali kopalnia odkrywkowa wymaga obniżenia
poziomu wód gruntowych. Osiąga się to przez instalację studni w strefie
wielu kilometrów wokół kopalni, wypompowywanie wód gruntowych i
odprowadzanie ich na zewnątrz.
PRZYKŁAD REKULTYWACJI – LIPSK (NIEMCY)
Dziesiątki lat pracy kopalni węgla brunatnego usytuowanej na południe od
Lipska odcisnęły swoje ponure piętno na krajobrazie. Martwe ugory, hałdy
i wyrobiska złożyły się na obraz spustoszenia pozostały po dekadach
rabunkowej gospodarki. Wyzwanie, przed którym stanęli niemieccy
ekolodzy to przywrócić życie tym zniszczonym 70 tysiącom hektarów.
Tylko od 1981 do 1989 wydobyto tutaj 30 mln. ton rudy węgla brunatnego
i przerzucono 85 mln. ton metrów sześciennych gruntu. Setki hektarów
wspaniałego lasu Auenwald zostało zniszczone. Dwadzieścia wsi padło
ofiarą kopalni Zwenkau/Cospuden. Przed odkrywką musiało się cofnąć
nawet miasteczko Cospuden. Razem około 6000 mieszkańców
likwidowanych i zagrożonych domów zostało zmuszonych do
przesiedlenia się. Pobliskie elektrownie Böhlen i Espenhein dzień i noc
emitowały trujące związki siarki oraz pył węglowy zatruwając środowisko
na olbrzymim obszarze.
Kopalnia odkrywkowa dawno już przekroczyła lipskie rogatki, gdy
masowe protesty obywateli wiosną 1990 roku zatrzymały jej pracę. Runął
berliński mur a z nim plany wydobycia węgla brunatnego. Jeszcze w 1989
roku wydobycie w NRD wynosiło 300 mln. ton; w 1996 było to już tylko
80 mln. Nowe demokratyczne władze szybko podjęły decyzję o
przywróceniu do życia zdewastowanego środowiska. Obecnie rewitalizuje
się m.in. około 1000 ha terenów projektowanego parku krajobrazowego
Cospuden rozciągającego się pomiędzy resztkami lipskiego Auenwaldu a
łęgami Elstery w okolicy Zwenkau.
Kosztowny spadek
Rekultywacja terenów po byłej kopalni Zwenkaun/Cospuden jest częścią
zakrojonych na wielką skalę działań państwa niemieckiego. W ciągu
minionych 150 lat górnictwo we Wschodnich Niemczech zniszczyło i
wyeksploatowało w ramach odkrywkowego wydobycia węgla brunatnego
tereny o ogólnej powierzchni 70 tys. hektarów. Przywracanie pierwotnego
charakteru zniszczonym regionom jest o tyle trudne, że od połowy lat 70-
tych ze względu na postępujące trudności finansowe NRD zaprzestano
większości starań o rekultywację wyrobisk.
Rewitalizowanie olbrzymiej powierzchni nieczynnych wyrobisk w bardzo
krótkim czasie nie byłoby możliwe bez finansowego wsparcia projektu
przez budżet federalny, (który ponosi 50% kosztów) i kraje związkowe. W
latach 1991-1997 przeznaczano na ten cel z budżetu 1,5 miliarda marek
rocznie. Na kolejne pięć lat przewidziano w sumie dalsze 6 miliardów
marek. Dzięki tym środkom zmienia się krajobraz dwóch tradycyjnych
regionów wydobycia węgla brunatnego - na Łużycach na południe od
Cottbus oraz w Niemczech Środkowych wokół Lipska. Samych drzew
posadzono tam 48 milionów! Uważa się, że jest to największy w Europie
projekt uzdrawiania środowiska naturalnego.
Park Cospuden
Park krajobrazowy Cospuden kryje w sobie ogromne możliwości. Nowo
zalesione tereny na południe od Lipska przylegające do zachowanych
resztek starego lasu, stanowią atrakcyjny teren do uprawiania sportów i
świątecznego wypoczynku. Setki malowniczych ścieżek przecinają las
dając możliwość odbywania całodziennych wędrówek. Niezmiernie
ważnym punktem projektu rekultywacji opuszczonych wyrobisk było
powstanie zespołu jezior w otoczeniu wydm, łąk i lasów. W wyniku tych
działań natychmiast pojawiła się oferta skierowana do miłośników sportów
wodnych, przejażdżek konnych i rowerowych, kąpieli słonecznych i golfa.
Na tak olbrzymim terenie, każdy ma szansę znaleźć dla siebie własną oazę
spokoju.
Z czasem natura odzyska utracone na rzecz kopalni tereny. Odpowiednie
warunki zostały po temu stworzone. Nie tylko posadzono drzewa mając
nadzieję na odrodzenie się pierwotnego biotopu, także projektując nowe
jezioro Cospuden przewidziano na jego południowym krańcu rodzaj
rozlewiska, jako chronionego siedliska dla licznych gatunków wodnego
ptactwa.
Leniuchowanie na świeżym powietrzu, na czystej plaży i kąpiel w czystej
wodzie ma jednak swoją cenę. Dotarcie do pokładów węgla brunatnego
wymagało wypompowania z terenów odkrywkowych w okolicach Lipska i
na Łużycach 15 miliardów metrów sześciennych wód gruntowych. Teraz
przed naukowcami z kilku niemieckich uniwersytetów postawiono
zadanie, w jaki sposób najbardziej dla człowieka i przyrody przyjazny
wyrównać tak olbrzymi deficyt wód gruntowych. Jak wynika z poniższej
tabeli operacja napełniania zbiorników została rozpisana na długie lata.
Jzioro Cospuden
Utworzenie parku krajobrazowego Cospuden jest traktowane jako wkład
miasta Lipska w wystawę światową EXPO 2000, która ma się odbyć za
rok w Hanowerze. To m.in. z tego powodu prace przy zagospodarowaniu
jeziora Cospuden prowadzone są na dwie zmiany, także w soboty.
Geografia ściaga
-3-
Pośpiech potrzebny jest też z innego powodu. Codziennie przybywa wody,
poziom jeziora podnosi się codziennie o ponad 2 cm.
Myliłby się jednak ten, kto uważałby, że utworzenie kilku kilometrów
plaży ogranicza się tylko do zwykłego nawiezienia piasku. Idealne
kąpielisko wymaga, aby jego dno było należycie wyprofilowane. Do tego
dochodzi 100 metrowej szerokości plaża i sztuczne wydmy. Dlatego przy
budowie tych kąpielisk zatrudnionych jest stale ok. 170 pracowników.
Aby kształt plaży odpowiadał dokładnie koncepcji planistycznej, cały teren
musiała pokryć gęsta siatka punktów niwelacyjnych, z których każdy
wyznacza określoną wysokość. Najwyższy punkt plaży leży na wysokości
115 m npm, najniższy na 108 metrach. Ten ostatni znajdzie się później
dwa metry pod wodą. Do tego czasu lustro wody podniesie się jeszcze o
około dziesięć metrów. Pierwszy odcinek plaży po wschodniej stronie
jeziora jest właśnie wykańczany, na pozostałych prace postępują pełną
parą.
W celu osiągnięcia zaplanowanego profilu plaży, odpowiadającego
położeniu punktów niwelujących, spychacze i koparki usuwają wierzchnią
warstwę ziemi. Na różnych odcinkach wschodniej plaży została zdjęta i
wywieziona warstwa gruntu o głębokości od 1.6 do 3 metrów. Profilując
powierzchnię odsłania się warstwę leżącą o 60 cm niżej od planowanej
powierzchni późniejszej plaży, by następnie nanieść w to miejsce 30
centymetrową warstwę drenującą żwiru i przykryć ją podobną warstwa
piasku. Tylko do tego celu potrzeba 22 tys. metrów sześciennych piasku.
Ten ostatni etap, nawiezienie żwiru i piasku, wykonuje się już ręcznie przy
pomocy taczek łopat i grabi. Przemieszczanie takich olbrzymich ilości
żwiru, ziemi i piasku wymaga dużej sprawności i elastycznej organizacji.
Łyżka dziegciu
W styczniu 1997 roku w Lipsku została zorganizowana przez zrzeszenie
"Verlorene Orte" (Utracone miejscowości) wystawa obrazująca
świadectwa zniszczenia 12 wsi z terenu kopalni odkrywkowej
Zwenkau/Cospuden. Prasa przytoczyła słowa jednej z wysiedlonych:
"Mogę zrozumieć mieszkańców Heuersdorfu, którzy dzisiaj walczą o
zachowanie swojej gminy". Otóż to. Pomimo spadku zapotrzebowania na
węgiel jest on nadal wydobywany. Pech położonej o 30 km na południe od
Lipska miejscowości Heuersdorf, polega na tym, że zalegają pod nią
bogate złoża węgla brunatnego szacowane na 40 mln. ton. Aby je wydobyć
trzeba by zniszczyć wieś i kolejne setki hektarów powierzchni ziemi.
Problem jest ciągle nierozwiązany. W debatach krzyżują się złożone racje
ekonomiczne, socjalne i polityczne. Miejsca pracy w pobliskiej kopalni,
elektrowni i stalowni oraz bilans energetyczny regionu kontra ochrona
środowiska. Zieloni posiadają ważny argument w ręku - olbrzymi koszt
rekultywacji byłej kopalni Zwenkau/Cospuden.
W Żylinie na Słowacji podczas festiwalu "Ekotopfilm 96" jedną z
głównych nagród otrzymał film Franka Alleweldta pt. "Zmiana czy
koniec? Powstanie w Heuersdorf". Film pokazuje nie tylko opór małej
miejscowości przeciwko planom wielkich koncernów, wskazuje również
alternatywne rozwiązanie jakim są odnawialne źródła energii. W pobliżu
jednego z dawnych wyrobisk ma powstać grupa sześciu turbin wiatrowych
o łącznej mocy 3000 kW. Takie rozwiązanie pozwoli na zaoszczędzenie
prawie 6000 ton węgla brunatnego rocznie; tyle, ile przerabia jedna zmiana
jednego bloku nowej elektrowni w Lippendorf rocznie.
ZAGROŻENIA GLEB W POLSCE POD WPŁYWEM
DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA
Tematem mojej pracy jest „zagrożenie gleb w Polsce pod wpływem
działalności człowieka”. Jednak na wstępie zajmę się charakterystyką gleb
w Polsce. Gleba jest to powierzchniowa warstwa litosfery, stanowiąca
podłoże dla życia roślin i pod ich wpływem przy udziale pozostałych
elementów środowiska przyrodniczego ulęgająca zmianom.
Polska leży w strefie gleb:
- brunatnych i bielicowych – około 82 %.
- czarnoziemy – około 1% - powstałe na lessach – Nizina Wielkopolska,
Wyżyna Sandomierska, okolice Krakowa
Pozostałe grupy gleb zajmują małe powierzchnie:
- gleby bagienne (około 9%) – gleby słabe, złe, nieurodzajne, powstałe w
wyniku nagromadzenia szczątków roślinności bagiennej w warunkach
beztlenowych – tereny bagien nad Notecią, Warmią, Wieprzem
- mady (około 5%) – powstały na mułach rzecznych, występują w dolinach
rzek, na Żuławach Wiślanych
- czarne ziemie (około 2%) – gleby żyzne, urodzajne, powstałe na terenach
zabagnionych, ich czarne zabarwienie spowodowane jest duża zawartością
próchnicy – okolice Wrocławia, Kujawy
- rędziny (około 1%) – gleby dość urodzajne, powstałe na skałach
węglowych – Niecka Nidy, Polesie Lubelskie
Inne gleby:
- gleby górskie ( Karpaty, Sudety)
- gleby zdegradowane przez człowieka i przemysł (okręgi przemysłowe,
aglomeracje miejskie)
W Polsce wprowadzono podział na sześć klas bonitacyjnych ( I – gleby
bardzo dobre, VI – gleby złe). Najwięcej jest gleb średnich (IV klasa), a
najmniej bardzo dobrych ( I klasa).
Dobre gleby w Polsce układają się w dwa pasy:
- równoleżnikowy – od Wyżyny Lubelskiej po Nizinę Śląską
- południkowy – od Niziny Śląskiej w kierunku północno-wschodnim do
Żuław i Warmii.
Czynniki zagrażające glebom można podzielić na:
naturalne – z którymi człowiek nie ma nic do czynienia:
- erozja, pożary, susza, trzęsienia ziemii,
antropogeniczne – spowodowane przez człowieka:
- zatrucie metalami ciężkimi i substancjami toksycznymi obecnymi w
nawozach,
- zatrucie chemią roślinną,
- eksploatacja kopalń,
- zabudowa miejska,
- składowanie odpadów.
W tej pracy zajmę się opisem tych drugich czynników.
W przeciwieństwie do zanieczyszczeń powietrza i wody, zanieczyszczenia
gleby zalegają w niej bardzo długo - setki lat. Jest to tym bardziej groźne,
że gleba przyjmuje zanieczyszczenia powietrza opadające na nią wraz z
deszczem, oraz zanieczyszczenia spływające do niej z wód.
Dużym zagrożeniem dla gleby mogą być sztuczne nawozy, których celem
jest wzbogacanie gleby w pierwiastki niezbędne do życia roślin: azot (N),
fosfor (P), potas (K). Nawozy te stają się jednak szkodliwe, jeśli stosowane
są w nadmiernych ilościach. Równie groźne jest nadmierne stosowanie
środków ochrony roślin lub innych toksycznych substancji. Oddzielne
zagrożenie stanowi zakwaszanie gleb, które zależy od ilości kwaśnych
opadów oraz stopnia zakwaszenia wód. Zakwaszenie gleby prowadzi do
przedostawania się do niej trujących metali oraz wymywania składników
niezbędnych do życia roślin:
źródłem kwaśnych deszczów, zagrażających zarówno lasom jak i
zabytkom, jest zanieczyszczenie atmosfery.
Te żrące opady są rezultatem reakcji z udziałem lotnych węglowodorów,
dwutlenku siarki, tlenków azotu emitowanych przez przemysł, elektrownie
cieplne, transport i rolnictwo. Woda zawarta w chmurach,
przepływających ponad fabrykami, nasyca się wyrzucanymi w powietrze
substancjami chemicznymi. Dalsze reakcje prowadzą do powstania
kwasów: z dwutlenku siarki powstaje ostatecznie kwas siarkowy, z
tlenków azotu - kwas azotowy. Szkodliwe substancje wędrują z wiatrem w
postaci zawiesiny i opadając wraz z cząsteczkami wody na ziemię,
uszkadzają wiele ekosystemów. Wówczas gleby stają się niezdatne do
uprawy. Na zakwaszenie najbardziej narażone są gleby kwaśne z natury,
do których zaliczamy w Polsce bielice oraz gleby inicjalne obszarów
górskich. Bardzo ważnym zabiegiem w tej sytuacji jest zobojętnienie
kwaśnego odczynu gleby przez dostarczanie jej wapienia, lub dolomitu;
tzw. wapnowanie gleb. Wpływa ono buforująco na jej odczyn (hamują
wzrost kwasowości) oraz zapobiegają wymywaniu z gleby soli
mineralnych.
Jednym ze sposobów oczyszczania gleb jest wypłukiwanie z niej
substancji toksycznych, lub mieszanie gleb bardzo skażonych z glebą
czystą. Do gleb przedostają się również pochodzące z przemysłu i
motoryzacji metale ciężkie, które mogą z kolei przenikać do rosnących na
niej upraw. Zanieczyszczenie gleb powoduje również stosowanie soli jako
środków przeciwdziałających zlodzeniu ciągów komunikacyjnych. Inną
przyczyną degradacji gleb jest wycinanie drzew i krzewów na opał, co
może powodować pustynnienie.
Bardzo poważnym zagrożeniem dla gleb jest wydobywanie surowców
metodą głębinową oraz odkrywkową. Druga metoda jest o wiele bardziej
uciążliwa. Wyrobiska współczesnych kopalń zajmują ponad 1000ha i
schodzą poniżej 100m głębokości. Przyczyniają się do dewastacji
rozległych powierzchni gruntów, w tym gleb uprawnych, poprzez
całkowite ich wybranie, zasypanie zwałowiskami lub wysuszeniem(lej
depresyjny). Spośród innych źródeł zanieczyszczeń gleb należy wymienić
mało znane od tej strony, a przez to na ogół lekceważone wysypiska
odpadów. Przez rozwiewanie i rozmywanie wydostaje się stąd wiele
ekotoksyn, często dopiero wtórnie powstających na wysypiskach, sięgając
wpływami daleko od nagromadzonych odpadów. Innym zagrożeniem dla
gleb jest również powstawanie oraz rozrastanie się miast. Gleby w nich są
zanieczyszczone na ogół nie jednym, a kilkoma składnikami. W miastach
skażenie gleb jest szczególnie intensywne, zwłaszcza powodowane przez
ruch samochodowy, na co nakładają się emisje źródeł przemysłowych i
komunalnych, lokalne i nawiewane. Wpływ odległości od emitatora na
terenie większych miast, o bardziej skomplikowanej strukturze
urbanistycznej i budowlanej, jest wyraźnie niwelowany. Na przykład we
Wrocławiu zawartość zanieczyszczeń w glebie nie zależy od odległości od
tras komunikacyjnych.
Powietrze potrafi samo oczyścić się z zanieczyszczeń po kilku dniach,
woda może tego dokonać w ciągu kilku lat, zaś gleba może potrzebować
na to nawet tysiącleci.
OCEANY ŚWIATA
Oceany są największymi zbiornikami wodnymi na kuli ziemskiej . Ich
łączne zasoby wodne szacowane są na 97,2 % całych zasobów wodnych .
Pozostałe 2,8% to wody lądowe , lodowcowe , wody atmosferyczne , wody
podziemne i biosfery . Wraz z
oceanami zajmują 71% całkowitej powierzchni Ziemi .
Największym z oceanów jest Spokojny , który zajmuje 178,7mln km 2 -
rozciąga się od zachodnich wybrzeży Ameryk po wschodnie krańce Azji ,
Australii i Oceanii . Kolejnym pod względem wielkości jest Ocean
Atlantycki , który zajmuje 121,1 mln km 2 (liczone wraz Morzem
Arktycznym) - od zachodu oblewa wybrzeża Europy i Afryki , a od
wschodu wybrzeża obu Ameryk . "Najmniejszym" oceanem jest Indyjski ,
którego powierzchnię szacuje się na 76 mln km 2 . Położony jest między
Afryką , Azją i Australią .
Formy powierzchni występujące na dnie oceanicznym podobnie , jak
ukształtowanie powierzchni lasów , są bardzo różnorodne . Przedłużeniem
lądu poniżej linii brzegowej jest - szelf zatopiona przez morze do
głębokości około 200 m przybrzeżna część kontynentu . Granicę szelfu
wyznacza gwałtowny wzrost głębokości - w tym miejscu zaczyna się stok
kontynentalny . Jest to właściwa granica zasięgu poszczególnych
kontynentów . Na stromych powierzchniach stoków kontynentalnych
występują głębokie wcięcia nazywane podwodnymi kanionami .
Przypuszcza się , że powstały one na skutek żłobienia stoku
kontynentalnego przez osady lądowe naniesiona przez rzeki . Dlatego
kaniony podwodne znajdują się w sąsiedztwie ujść wielkich rzek świata
(np. Amazonka, Jordan) i są ich przedłużeniem . Poniżej stoków
kontynentalnych znajdują się baseny oceaniczne . Zajmują one około 70%
powierzchni dna oceanu . Głębie oceaniczne są podzielone od siebie
grzbietami oceanicznymi . W dnie oceanu
można także znależć samotne góry
Potężnym i stałym zjawiskiem występującym na oceanach są prądy
morskie . W znacznej mierze zawdzięczają one swe powstanie stałym
wiatrom o określonym kierunku , zwłaszcza pasatom i wiatrom zachodnim
. W rezultacie tworzą się charakterystyczne kręgi cyrkulacji wody
oceanicznej. Przedstawię to na przykładzie Oceanu Atlantyckiego .
Pasaty północno-wschodnie i południowo-wschodnie
poruszają powierzchniową warstwę oceanu przekazując energię wiatru
cząsteczkom wody . Ruch ten z czasem udziela się głębszym warstwom .
Wskutek tego olbrzymie masy wody jako Prąd Południowo równikowy i
prąd Północno równikowy podążają na zachód . Między nimi , jako
następstwo różnicy poziomu wód między zachodnią i wschodnią częścią
oceanu wytwarza się Równikowy Prąd Wsteczny . Po zachodniej stronie
oceanu prądy równikowe napotykają na przeszkodę w postaci lądów.
Ocierają
się o nie skręcają na półkuli północnej - w kierunku północnym, a na
południowej - w kierunku południowym (część wód Prądu
Południorównikowego na Atlantyku skręca na północny zachód łącząć się
z wodami Prądu Południoworównikowego) . Ponieważ ich wody są
cieplejsze od otaczających je wód oceanicznych , nazywamy je prądami
ciepłymi . Do prądów tych należą Prąd Zatokowy (Gofsztorm) i Prąd
Brazylijski .
Prądy ciepłe , dopłynąwszy do 40 N i S dostają się w
zasięg przeważających wiatrów zachodnich . Na półkuli południowej łączą
się one z wodami zimnego prądu , zwanego Dryfem Wiatrów Zachodnich ,
opływającego wszechocean z zachodu na wschód . Na półkuli północnej
wiatry wiatry zachodnie przesuwają nagrzane wody ku wschodowi . Część
wód Prądu Zatokowego pod nazwą Prądu Północnoatlantyckiego i Prądu
Norweskiego dociera do Europy ogrzewając jej północno-zachodnie
wybrzeże .
Prądy równikowe odciągają masy wód od zachodnich wybrzeży
kontynentów . Na to miejsce napływają zimne w stosunku do otoczenia
wody z szerokości umiarkowanych . We wschodniej części oceanu , w
strefie podzwrotnikowej i zwrotnikowej ukształtowały się więc zimne
prądy morski : Benguelski i Kanaryjski .
Występujące w okolicach podbiegunowych wiatry
północno-wschodnie na półkuli północnej i południowo-wschodnie na
półkuli południowej spowodowały powstanie zimnych prądów :

Labradorskiego , Oja-siwo i Dryfu Wiatrów Zachodnich . których sprzedaje się towary -większość z nich stanowi jedynie dekorację i
Oprócz prądów powierzchniowych w oceanach
występują prądy głębinowe . Oziębiona w strefie podbiegunowej woda
opada w kierunku dna i powoli przesuwa się w stronę równika . U
wschodnich wybrzeży oceanów wznosi się ona ku górze , na miejsce
ciepłych wód odpływających ku szerokościom umiarkowanym .
Wpływ prądów morskich na klimat jest ogromny .
Spowodowane jest to tym iż prądy morskie w krótkim odstępie czasowym
potrafią nanieść o kilkaset mln m 3 wody niż największe rzeki na świecie .
Stąd też w wielkim stopniu oddziałują one na klimat obmywanych przez
nie wybrzeży . W strefie zwrotnikowej zachodnie wybrzeża kontynentów
są stosunkowo chłodne i bardzo suche , wybrzeża wschodnie - są ciepłe i
wilgotne . W strefie umiarkowanej - odwrotnie wybrzeża zachodnie są
stosunkowo ciepłe i wilgotne , a wschodnie chłodniejsze i bardziej suche.
SŁOŃCE
Mając na celu dobro środowiska naturalnego oraz
wynalezienie nowego, tańszego źródła energii, naukowcy zaczęli
interesować się Słońcem i próbować bliżej je poznać. Mam dziś
przyjemność przedstawić w moim referacie gwiazdę, dającą życie naszej
planecie.
Zacznijmy od opisania procesu powstania Układu Słonecznego.
Ukształtował się on wraz z otaczającymi go planetami z wielkiej chmury
gazu, kurzu i pyłu. Chmura ta zaczęła się kurczyć, jednocześnie coraz
szybciej się obracając, a występowanie przy tym siły ośrodkowej
spowodowało spłaszczenie całego tworu. Materia w środkowej części
znacznie się zagęściła, a układ planetarny powoli przyjmował dzisiejszy
kształt.
Układ Słoneczny posiada dziewięć planet, po kolei to :
Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun i Pluton.
Tak jak wszystkie gwiazdy, Słońce jest samoistnie świecącą się
kulą gorącego gazu, dlatego też nie możemy dokładnie określić jego
powierzchni. Jednak średnica widocznej gołym okiem kuli słonecznej
wynosi 1 395 000 km. Taki odcinek zmieściłby 109 kul ziemskich, a we
wnętrzu Słońca zmieściłoby się ich około 1 300 000. 99,87% masy całego
Układu Słonecznego to Słońce ważące 330 000 razy tyle co Ziemia, reszta,
czyli 0,13% to planety, księżyce i komety. Mimo, że wydaje się olbrzymie
w skali naszego układu, to istnieją gwiazdy, przy których wygląda jak
Merkury względem Słońca. Przykładami są : Wega (4 razy Słońce), Arktur
(22 razy Słońce) i W Cephei (2400 razy Słońce).
Zewnętrzna część Słońca składa się z : fotosfery, korony i
chromosfery, na jego powierzchni występują także protuberancje.
Wewnętrzna zaś z : jądra Słońca, strefy promieniowania i strefy
konwencji, gdzie temperatura wynosi 15 milionów stopni, ciśnienie jest
200 miliardów razy większe od ziemskiego ciśnienia atmosferycznego, a
gęstość jest 7 razy większa od gęstości naszych najcięższych metali.
Wbrew pozorom Słońce nigdy nie zmienia koloru, jest ono
zawsze białe, jednak o wschodzie i zachodzie wydaje się tak blade, że
można je oglądać gołym okiem. W tych porach dnia Słońce wydaje się
czerwone, dzieje się tak, ponieważ docierają do nas przez grube warstwy
powietrza i kurzu , które charakteryzują się tym, że dobrze
przepuszczają tylko czerwoną barwę.
Gdy wyczerpią się zapasy ropy naftowej i uranu, powstanie nie
mały problem, a mianowicie : "Skąd wziąć nowe źródło energii? ". Nasza
planeta w każdej sekundzie otrzymuje około 50 miliardów kWh
(kilowatogodzin) energii słonecznej. Prawie 36% energii słonecznej
docierającej na Ziemię odbija się bezpośrednio od chmur i powierzchni
Ziemi. Oceany pochłaniają 30%, kontynenty 15%, a atmosfera 19%. Cała
ta energia zostaje wypromieniowana jako ciepło. 0,2% energii słonecznej
zawierają wiatry i prądy morskie, a jedyne 0,1 % wystarcza, by co roku
wytworzyć prawie setki miliardów
ton masy roślinnej.
Obliczono, że ogólny żywot Słońca powinien trwać przez
około 10 miliardów lat, przypuszcza się, że zostało mu jeszcze około 5
miliardów lat życia. Słońce od lat dostarcza ciepła naszej planecie,
powoduje, że woda ma postać płynną, a powietrze gazową , już w
przeszłości dostarczało energii, którą teraz odnajdujemy w węglu. Czyli,
gdy zginie Słońce, zginiemy my, jeśli jakiś wielki meteoryt nie rozniesie
Ziemi i jeżeli w ogóle nie spotka naszej planety żadna katastrofa, to
możemy się pocieszyć, że zostało nam jeszcze parę miliardów lat życia.
Może już niedługo zaczniemy zakładać kolektory słoneczne na dachy.
Zobaczymy co przyniesie przyszłość...
OZON
Geografia ściaga
-4-
4.Długość granic Polski:
nie służy żadnym celom użytkowym. Freon z zużytych lodówek i * ogólna wynosi 3 538 km
klimatyzatorów może być użyty ponownie -gdy pobierzemy go ze starego * południowa z Czechami i Słowacją wynosi 1330 km
urządzenia, możemy zastosować w nowym. * zachodnia z Niemcami liczy 467 km
* wschodnia z krajami byłego ZSSR wynosi 1244 km
* granica północna (morska) 528 km.
AMERYKA PÓŁNOCNA
Położenie Polski na tle głównych jednostek geologicznych Europy:
Ameryka N położona jest nad równikiem, czyli leży na półkuli północnej.
Ameryka N leży po lewej stronie od południka 0* i leży na półkuli
zachodniej. 1.Wielkie struktury geologiczne Europy:
Kontynenty graniczące z Ameryką N: a) Amerykę N od Ameryki S a)platforma wschodnioeuropejska (prekambryjska):
oddziela kanał panamski. b) Amerykę N od Azji dzieli cieśnina Beringa * budowa: fundament krystaliczny zbudowany ze skał magmowych i
i dwa morza . Morze Belinga i morze Czuchockie. przeobrażonych oraz pokrywa osadowa złozona ze skał osadowych.
Wody oblewające Amerykę N: a) Oceany: od wschodu ocean b)platforma paleozoiczna:
Atlantycki, od zachodu Ocean Spokojny b) morza Ameryki N: morze * obszary fałdowań kaledońskich, paleoeuropa, płn. i płn.-zach. Europa,
Czuchockie, Arktyczne, Beauforta, Baffina, Sargassowe, Karaibskie, np. góry szkockie
Beringa. Zatoki Ameryki N : zatoka Amundsena, Bothia, Foxe, Hudsona, * obszary fałdowań hercyńskich, mezoeuropa, zach. i płd.-zach. Europa,
Jamesa, św. Wawrzyńca, Meksykańska, Campeche, Panamska, np.Herz, Góry Świętokrzyskie
Kaliformijska, Norton, Alaska, Honduraska. * obszary fałdowań alpejskich, neoeuropa,np.Pireneje, Apeniny,
Półwyspy Ameryki N: Półwysep Bootha, Melvile, Ungawa, Floryda, Dymarskie, Karpaty
Jukatan, Kaliformijski, Alaska.
Wyspy Ameryki N: Ziemia Baffina, Wiktorii, Banksa, Królowej
Elżbiety, Aleuty, Nowa Fundlandia, Bermudy, Bahama, Kuba, Jamajka, 2.Położenie Polski na tle budowy geologicznej Europy:
Puerto Rico, Haiti, Dominika, Dominikana Niziny Ameryki N: a)archeoeuropa - płn.-wsch. część Polski, obszary fałdowań kaledońskich
Zatokowa, Atlantycka, Hudsońska b)paleoeuropa - część Sudetów:góry kaczowskie, izerskie, blok
Wyżyny Ameryki N : Labradorska, Meksykańska, Kolumbii, Kolorado, śnieżnika;południowa częśc gór Świetokrzyskich
Wielka Kotlina Góry Ameryki N: Koldyliery. Skaliste, Nadbrzeżne, c)mezoeuropa - pozostała część Sudetów i gór Świetokrzyskich
Alaska, Brooksa, Aleuckie, Kaskadowe, Sierra Nevada, Sierra Madre, d)neoeuropa - struktury alpejskie
Appalachy.
Najwyższy szczyt Ameryki N: Góry Alaska Mc Kinley (6194 m npm.)
Pustynie Ameryki N: Mohave, Wielka Pustynia Słona 3.Budowa geologiczna części Polski leżącej w obrebie platformy
wschodnioeuropejskiej.
a)jednostki:
* obniżenie nadbałtyckie,
USA * wyniesienie mazursko-suwalskie,
* obniżenie podlaskie,
Stolica: Waszyngton * wyniesienie Słowatycz,
Waluta: Dolary
* obnizenie nadbuzańskie.
Język urzędowy: Angielski
1. USA leży w środkowej części Ameryki N u wybrzeży dwóch oceanów:
Atlantyckiego i Spokojnego. USA graniczy z Kanadą i Meksykiem. Do
4.Jednostki tektoniczne platformy paleozoicznej w Polsce:
USA należą wyspy Hawaje na oceanie Spokojnym oraz płw. Alaska leżący a)wypietrzone i odsłoniete masywy orogeniczne,
u wybrzeży Kanady. 2. Krainy geograficzne
b)przykryte osadami permskimi, mezozoicznymi i kenozoicznymi.
USA:
Niziny: Zatokowa , Atlantycka
Wyżyny: Kolorado , Kolumbii , Wielka Kotlina 5.Struktury geologiczne należące do fałdowań alpejskich.
Pustynie: Wielka Pustynia Słona , Mohave.
Góry: Skaliste , Sierra Nevada , Nadbrzeżne , Kaskadowe , Alaska ,
Brooksa , Aleuckie ,Kordyliery ,Appalachy.
Zlodowacenia czwartorzędowe w Polsce:
3. Miasta USA: Boston , Nowy Jork , Philadelphia , Baltimore ,
Waszyngton , Miami , Atlanta , Nowy Orlean , Houston , Dallas , Detroit ,
Chicago , Denver , Las Vegas , San Diego , Los Angeles , San Francisco ,
Glacjały – okresy oziębienia się klimatu i intensywnego rozdzielania się
Sacramento. lądolodu.
4. Grupy Narodowościowe ludność biała - 80 % ludność czarna - 11% Pradoliny – były to koryta rzeczne, które tworzyły się wzdłuż czoła
Indianie - 0,5% ludność pochodzenia polskiego – ok. 7000000 lądolodu , którymi odprowadzane były wody.
5. Bogactwa mineralne USA: -ropa naftowa , -gaz ziemny , -węgiel
kamienny , - węgiel brunatny , -rudy żelaza , -fosforyty , -rudy uranu , -
rudy miedzi , - rudy cynku , -rudy ołowiu , -rudy rtęci , -rudy siarki ,
1.Plejstocen w Polsce:
-molibden , -srebro , -złoto , -boksyty a)czas trwania:
6. Przemysł USA - wydobywczy , -przetwórczy , - rzemieślniczy , -
- początek około 1,5 mln lat temu,
wysokiej technologii , - maszynowy , - lotniczy ,    -rolniczy - koniec około 10 tyś. lat temu,
7. Uprawy USA pszenica, ryż, kukurydza, orzeszki ziemne, bawełna,
cytrusy, tytoń, soja.
2.podział plejtocenu:
- zlodowacenie bałtyckie (najmłodsze)
MEKSYK - interglacjał eemski,
- zlodowacenie środkowopolskie,
Stolica: Meksyk - interglacjał wielki,
Waluta: Peso - zlodowacenie południowopolskie,
Język: Hiszpański - interglacjał przasnyski,
1. Meksyk leży w południowej części Ameryki N u wybrzeży oceany - zlodowacenie podlaskie (najstarsze).
Spokojnego. Meksyk graniczy z USA, Gwatemalą, Belize. Do Meksyku
należą wyspy Guadalupe i Revilla Gigedo na oceanie Spokojnym.
2. Krainy geograficzne: 3.Formy jakie powstały na obszarze lodowca w Polsce, przykłady:
wyżyny – Wyżyna Meksykańska - pola sandrowe – obecnie najczęściej porośnięte lasami, m.in. Puszczami:
góry – Kordyliery , Sierra Nevada ( Zach. Wsch. Płd. ) Augustowską, Kurpiowską, Piską i Borami Tucholskimi,
3. Miasta Meksyku: Meksyk, Guadalajara, Monterry, Puebla. - pradoliny – wrocławsko-magdeburska, barucko-głogowska,warszawsko-
4. Ludność Indianie - 29% białasy – 15% czarnuchy - 1% Metysi – berlińska,
55% - jeziora rynnowe – Gopło, Drawsko, Raduńskie, Charzykowskie
5. Bogactwa mineralne Meksyku srebro, bizmut, grafit, ołów, cynk, - jeziora powstałe w zagłębieniu moreny dennej – Śniardwy, Mamry,
kadm, antymon, arsen, ropa naftowa. Niegocin
6. Przemysł w Meksyku -spożywczy, hutniczy, włókienniczy, - jeziora wytopiskowe – są liczne i niewielkie
7. Uprawy w Meksyku pszenica, kukurydza, bawełna, trzcina cukrowa, - wały moren czołowych – najlepiej zachowane na pojezierzach –
kawa, banany. Dylewska Góra, Wieżyca, Szewskie Wzgórza
- stożki sandrowe – tucholski, augustowski, kurpiowski

Wiele osób wyjeżdża na urlop do krajów, gdzie klimat jest gorący i 4.Osady jakie pozostawił lodowiec:
słoneczny. Za opalanie skóry odpowiedzialne jest promieniowanie POLSKA - gliny,
ultrafioletowe docierające od Słońca; jednak większość tego Położenie Polski, jej terytorium i granice: - erotyki,
promieniowania, na szczęście dla naszej skóry, zostaje pochłonięta przez - sandry,
warstwę ozonową. Warstwa ta skutecznie chroni Ziemię i całkowicie - iły warwowe,
pochłania ogromnie niebezpieczną część promieniowania ultrafioletowego, 1.Przyladek Rozewie - 54 50`N - lessy,
zwanego UV-C oraz częściowo chroni nas przed nadmiarem Opołonek - 49 N - rumosz skalny,
promieniowania ultrafioletowego, zwanego UV-B (likwidacja tej ochrony Okolice Hrubieszowa - 24 E - żwiry,
zagraża ludzkiemu zdrowiu. Do atmosfery dostają się produkty ludzkiej Cedynia - 14 E - piaski,
działalności i skład atmosfery ulega zmianom. Dla części atmosfery - - muły,
warstwy ozonowej -zagrożeniem jest przemysłowa działalność człowieka. - stożki piargowe,
Głównymi czynnikami powodującymi zmniejszenie warstwy ozonowej są - strefa czasowa - środkowoeuropejska - rudy darniowe,
freony. Freony są związkami chemicznymi - to fluorochlorowe pochodne - strefa klimatyczna - umiarkowana, typ przejściowy - torfy.
metanu lub etanu. Są gazami odznaczającymi się dużą trwałością - strefa roślinna - strefa lasów mieszanych
chemiczną, mogą pozostawać w atmosferze nawet - tektonika -platformy prekambryjskie i paleozoiczne, obszar asejsmiczny
przez 100 lat. Ukształtowanie i rzeźba powierzchni Polski:

Naukowcy badają zjawiska zmniejszania się ozonu w stratosferze 2.Zmiany powierzchni Polski w ciągu dziejów:
prowadząc obserwacje z Ziemi i z satelitów, wysyłając balony-sądy oraz 990 - 250 tyś. km2 1.Czynniki wpływające na ukształtowanie Polski:
wykorzystując przyrządy pomiarowe na pokładach samolotów 1370 - 244 tyś. km2 - endogeniczne – alpejskie ruchy górotwórcze,
docierających do stratosfery. Wokół Antarktydy widoczne są obszary 1640 - 990 tyś. km2 - egzogeniczne,
atmosfery, gdzie nastąpiło zmniejszenie się grubości warstwy ozonowej, a 1918 - 388 tyś. km2 - procesy erozyjne
nad centrum Antarktydy zaobserwować można prawie całkowity zanik tej 1945 - 312 tyś. km2 - akumulacja materiałów, np. gliny, piasku w plejstocenie,
warstwy - jest to "dziura" ozonowa. "Dziura" tworzy się cyklicznie, mniej - działalność morza,
więcej we wrześniu - październiku i ta jej szczególna właściwość - akumulacyjna działalność wiatru i rzek na wybrzeżu morskim.
powodowała, że przez wiele lat naukowcy przypisywali zjawisku charakter 3.Kształtowanie się granic Polski w czasie II wojny światowej i po jej
naturalny. Zjawisko rozszerzania się "dziury" niepokojąco pogłębia się. zakończeniu:
Ten wywołany przez człowieka efekt jest tym bardziej niepokojący, że a)granica zachodnia: 2.Ukształtowanie powierzchni Polski:
mogą go pogłębiać czynniki naturalne - na zmniejszenie się ilości ozonu w * konferencja w Jałcie i Poczdamie - nachylenie powierzchni z południa na północny-zachód,
warstwie ozonowej wpływają wybuchy wulkanów. b)granica południowa: - różnice wysokości bezwzględnych:
* sprzed 1938, wzdłuż najwyższych pasm górskich · najwyżej wyniesiony punkt to Rysy – 2499 m n.p.m.
Zniszczenia warstwy ozonowej można uniknąć. Istnieją alternatywy dla c)granica wschodnia: · najniżej położony punkt – teren wsi Rączki Elblągskie – 1,8m n.p.m.
wszystkich zastosowań freonu. Na przykład rozpylacze aerozolowe, w *konferencja w Teheranie - różnica wysokości – 2500,8 m ,
których używa się freonu, można zastąpić rozpylaczami działającymi na d)granica północna: - dominacja terenów nizinnych:
zasadzie nieszkodliwej dla środowiska pompki. Pianki, które służą do * w 1958 roku na mocy porozumienia Polski ze Związkiem Radzieckim · średnia wysokość powierzchni Polski – 173m n.p.m.
opakowań, można produkować bez freonu. Ludzie zaczynają się * przebiega wzdłuz równoleżnika. · niski udział w powierzchni wyżyn i gór (8,7%).
zastanawiać, czy naprawdę potrzebne są te wszystkie opakowania, w

3.Pasowy charakter ukształtowania powierzchni Polski:
- pas gór fałdowań alpejskich – Karpaty,
- pas kotlin przedgórskich – zapadlisko przedkarpackie,
- pas starych gór i wyżyn – Sudety
- pas nizin środkowopolskich
- pas pojezierzy,
- pas pobrzeży,
Pasy: nizin środkowopolskich, pojezierzy i pobrzeży nazywamy Niżem
Polskim .
Masy powietrza i ich wpływ na kształtowanie się pogody i klimatu w
Polsce:
1.Czynniki kształtujące klimat Polski:
a)geograficzne:
- położenie w szerokościach umiarkowanych półkuli północnej,
- położenie w centrum Europy, pomiędzy ulegającą wpływowi Atlantyku
częścią zachodnią i kontynentalną częścią wschodnią,
- ukształtowanie powierzchni – dostęp zwrotnikowych mas powietrza jest
utrudniony przez bariery górskie Sudetów i Karpat,
- wysokość nad poziomem morza – rośnie wysokość, temperatura maleje,
ciśnienie maleje.
2.Typy mas powietrza w Polsce: · powietrze polarno-morskie (Ppm) –
dociera znad Atlantyku, latem oraz na początku i końcu zimy, przynosi
zachmurzenie i deszcze,
· powietrze podzwrotnikowo-morskie (Ppzm), dociera znad wyżu
azorskiego, latem jest przyczyną bardzo dużych opadów, a zimą silnych
odwilży i mgieł,
· powietrze polarno-kontynentalne ( Ppk), dociera znad Europy wschodniej
i Azji, w zimie i na wiosnę daje pogode słoneczną i małą wilgotność
powietrza,
· powietrze podzwrotnikowo-kontynentalne, dociera z Azji Mniejszej,
północnej Afryki, latem i jesienią daje typ ciepłej pogody słonecznej,
· powietrze arktyczne - dociera znad Grenlandii, w półroczu zimowym daje
silne mrozy i obfite opady śniegu, wiosną i jesienią przynosi falę
przymrozków.
3.Główne ośrodki baryczne, które wpływają na kierunki przemieszczania
się mas powietrza:
- wyż azorski,
- wyż grenlandzki,
- sezonowe azjatyckie:
· latem niż
· zimą wyż
4.Front – strefa kontaktu pomiędzy dwoma masami powietrza różniącymi
się właściwościami fizycznymi i chemicznymi
5.Front chłodny – chłodny i ustępująca masa powietrza ciepłego.
Klimat Polski:
1.Rozklad usłonecznienia w ciągu roku nie jest równomierny .Więcej dni
słonecznych ma wiosna i lato , a mniej jesień i zima. Średnio na dobe
przypada 4 godz. ze Słońcem.(tzn. bezpośrednim promieniowaniem
słonecznym).Największe jest na wschodzie – 4,5godz. na dobę, a
najmniejsze w górnośląskim Okręgu Przemysłowym – 3,5godz. na dobę.
Usłonecznienie – jest to czas, w którym tarcza słoneczna nie jest zasłonięta
przez chmury, Polska należy do krajów słabo usłonecznionych.
2.Czynniki geograficzne mające najwiekszy wpływ na klimat Polski:
- położenie w średnich szerokościach geograficznych,
- odległość od zbiorników wodnych(oceanu atlantyckiego i morza
bałtyckiego)
- wysokość bezwzględna(nad poziomem morza) mająca bezpośredni
wpływ na ciśnienie atmosferyczne a także na temperaturę powietrza i
opady
- rodzaj podłoża (pola uprawne, wody powierzchniowe, bagna, obszary
zabudowane)
- ukształtowanie powierzchni i charakter rzeźby (rodzaj formy).
3.Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego. Klimat Polski jest
klimatem przejściowym pomiędzy typowym klimatem oceanicznym, a
kontynentalnym.Średnia temperatura powietrza w styczniu jest
zróżnicowana. Na zachodzie i na obszarach nadmorskich wynosi około –
1C, natomiast na wschodzie dochodzi do –5C.Średnia temperatura
powietrza w lipcu nad morzem siega 17C i wzrasta w środkowej i
południowej Polsce do 19C.
W zimie rozkład średniej temperatury powietrza jest zbliżony do przebiegu
południkowego .Decyduje o tym fakt, że masy powietrza napływaja do
Polski głównie ze wschodu albo z zachodu. Ze wschodu napływa
wychłodzone powietrze kontynentalne, z zachodu cieplejsze powietrze
znad Atlantyku. Stąd wynika zjawisko, że im dalej na wschód Polski, tym
zimniej , im dalej na zachód – tym cieplej.
W lecie rozkład izoterm jest zbliżony do przebiegu równoleżnikowego, na
co ma wpływ promieniowanie świetlne, kąt padania promieni słonecznych,
równoleżnikowy układ krain geograficznych, wysokość nad poziomem
morza.
LITOSFERA
ruchy epejroniczne - powolne ruchy pionowe skorupy ziemskiej,
obejmujące duże obszary, nawet cale kontynenty.
trangersje i regresje- są skutkami ruchów epejrogenicznych, czyli
wkraczanie na obszar lądu morza lub jego wycofanie.
ruchy orogeniczne- inaczej górotwórcze , doprowadzają do powstania gór
fałdowych.
Geografia ściaga
-5-
geosynkliny - rowy oceaniczne wypełnione osadami, których dno ulega
obniżaniu pod wpływem gromadzących się osadów. a)roślinność
Przyroda Sudetów została silnie przekształcona pod wpływem działalności
człowieka. Tym niemniej zachowały się fragmenty naturalnych zbiorowisk
góry - fałdowe , zrębowe, wulkaniczne, grzbiety sródoceaniczne. roślinnych, które podlegają ochronie rezerwatowej. Do najcenniejszych
zalicza się torfowiska, których największe zespoły znajdują się w Górach
Izerskich, a także w Karkonoszach. W różnych częściach Sudetów
utworzono rezerwaty leśne. Jednak lasy sudeckie w ostatnich dwóch
fałdy- powyginanie warstwy skalne dziesięcioleciach doznały znacznych zniszczeń w wyniku oddziaływania
zanieczyszczeń atmosferycznych. Klęska ekologiczna w pierwszej
kolejności zaatakowała Góry Izerskie, potem Karkonosze i kolejne pasma
góry wulkaniczne - powstają wskutek działalności wulkanicznej. położone dalej na wschód. Obecnie sytuacja się poprawia. Wiele
Występują samotnie lub w grupach maja kształt stożkowy przestarzałych zakładów zatruwających środowisko zostało zamkniętych,
co wpłynęło na zmniejszenie stopnia zanieczyszczenia powietrza.
Pozwoliło to wycofać w 1996 r. region jeleniogórski z listy obszarów
ekologicznego zagrożenia. Zmiany widać zwłaszcza w Górach Izerskich,
grzbiety sródoceaniczne - występują w obrębie wszystkich oceanów. które dziesięć lat temu były cmentarzyskiem martwych drzew.
b)klimat
procesy plutoniczne - są wywołane przemieszczeniem się magmy w Klimat Sudetów określa się jako górski z wpływami oceanizmu.
obrębie skorupy ziemskiej. Temperatura obniża się wraz z wysokością , ale rosną opady. Roślinność
układa się piętrowo. W reglu dolnym spotkamy posadzone przez człowieka
świerki ( niegdyś rosły tu lasy jodłowo - bukowe; do dziś zachowały się
SUDETY jedynie w rezerwacie Puszczy Śnieżnej Białki w Górach Bialskich). W
reglu górnym występuje także las świerkowy, a ponad granicą lasów (w
1.BUDOWA GEOLOGICZNA I RZEŹBA Karkonoszach) rozciąga się piętro kosodrzewiny i roślinności alpejskiej.
Średnia temperatura w lipcu na wysokości 600 metrów wynosi 15C
Historia geologiczna Sudetów jest długa i barwna. Skały budujące dzisiaj natomiast w styczniu -3C a na śnieżce -7 do -8C. Opady od 800 mm u
Sudety powstawały w różnych warunkach, w wyniku odmiennych podnóży do1200 mm na grzbietach, rozłożone na wszystkie pory roku, z
procesów. Najstarsze z nich wielokrotnie przeszły proces fałdowania, wyraźnym maksimum w lipcu. Duży udział mają opady zimowe w postaci
uległy też przeobrażeniu. Spotykamy na powierzchni Sudetów ,skały śniegu.
różnego wieku, reprezentujące ery geologiczne od proterozoiku do
kenozoiku, zarówno magmowe(np. granity i bazalty), c)wody powierzchniowe
metamorficzne(np. .gnejsy i łupki krystaliczne) jak i osadowe(np.. Przez Sudety przebiega dział wodny odgraniczający dorzecza Odry, Łaby
wapienie, margle, węgle, piaskowce, lessy, piaski, żwiry, iły). Duże i Dunaju. Do największych rzek wypływających z gór należą : Nysa
zróżnicowanie skał i ich tektonika są świadectwem niezwykle złożonej Łużycka, Bór z Kwisą, Bystrzyca, Nysa Kłodzka, Łaba z Izerą i Upą oraz
historii tego górotworu. Góry wielokrotnie były wypiętrzane i niszczone. Morawa. Na niektórych utworzono sztuczne zbiorniki z elektrowniami np.
Główne rysy dzisiejszej rzeźby Sudetów powstały w młodszym Otmuchów, Nysa na Nysie Kłodzkiej, Pilchowice i inne. W Karkonoszach
trzeciorzędzie, kilkanaście milionów lat temu, kiedy to niemal zrównany znajduje się kilka jezior polodowcowych między innymi: Wielki Staw i
stary masyw górski uległ ponownie wypiętrzeniu pod wpływem Mały Staw.
pionowych ruchów skorupy ziemskiej. Niektóre fragmenty zostały
wyniesione silniej, inne słabiej. ZRÓŻNICOWANIE ROZWOJU GOSPODARKI POLSKI
2.PODZIAŁ SUDETÓW NA REGIONY Wartość produktów Krajowego Brutto na 1 mieszkańca:
PKB – wartość usług i produktów wytwarzanym w danym Kraju w ciągu
Tradycyjnie Sudety dzieli się na Zachodnie, , Środkowe i Wschodnie oraz roku. Polska należy do krajów średnio rozwiniętych, w którym PBK na 1
leżące na pn.-wsch. od nich Przedgórze Sudeckie i Zachodniosudeckie. mieszkańca wynosi 8000$
Granicę pomiędzy Sudetami Zachodnimi a Środkowymi wyznaczają:
Brama Lubawska, górny bieg Bobru, Przełęcz Domanowska oraz dolina Struktura gospodarki Polski:
Nysy Szalonej. Granicę pomiędzy Sudetami Środkowymi a Wschodnimi usługi – 64%
wyznaczają: Przełęcz Międzyleska, wschodni skraj doliny Nysy Kłodzkiej przemysł – 32%
oraz Przełęcz Kłodzka. Przedgórze Sudeckie oddzielone jest od rolnictwo – 4%
właściwych Sudetów wyraźnie widocznym w terenie progiem
wykształconym wzdłuż sudeckiego uskoku brzeżnego (góry wyrastają Zróżnicowanie uprzemysłowienia Polski:
nagle z równiny gwałtownie uciętym wałem). Próg ten ciągnie się - Najbardziej uprzemysłowione są okolice Warszawy, Śląsk i część Polski
zwiększając stopniowo swą wysokość - od okolic Złotoryi i Jawora przez zachodniej.
Świebodzice, Bielawę po Złoty Stok. Północną granicę Sudetów wyznacza Najmniej uprzemysłowione są województwa lubelskie, warmińsko-
słabo zaznaczony skraj ich pogórzy oraz również mało wyraźne przejście mazurskie, podkarpackie, podlaskie – część wschodnia Polski.
Przedgórza Sudeckiego w Nizinę Śląską. Granica ta w przybliżeniu biegnie
wzdłuż linii Zgorzelec - Bolesławiec - Złotoryja - Jawor - Sobótka - Czynniki lokalizacji przemysłu:
Strzelin – Nysa – wydobycie surowców mineralnych,
– wykwalifikowana kadra,
W skład Sudetów wchodzi ok. 40 grup górskich i innych jednostek – bliskość rynku zbytu,
geograficznych. – bliskość wody,
Sudety Zachodnie: – gęsta sieć komunikacyjna,
-Góry Izerskie – zaplecze naukowo badawcze.
-Karkonosze
-Podgórze Karkonoskie
-Kotlina Jeleniogórska GLEBA
-Rudawy Janowickie
-Góry Kaczawskie Gleba jest to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej posiadająca
-Pogórze Kaczawskie walory żyzności zapewniająca życie roślinom. Gleba może zalegać od 3
- Góry Łużyckie cm do 3 m. Żyzność substancji może być od 3 cm do 3 m. Skład
-Pogórze Łużyckie procentowy gleby przedstawia się następująco: 45% części mineralne, 25%
-Kotlina Żytawska woda, 25% powietrze, 5% substancje organiczne. W przeciwieństwie do
zanieczyszczeń powietrza i wody, zanieczyszczenia gleby zalegają w niej
Najwyższy szczyt Sudetów Zachodnich jest Śnieżka mająca 1602m. n p m. bardzo długo - setki lat. Jest to tym bardziej groźne, że gleba przyjmuje
w Karkonoszach zanieczyszczenia powietrza opadające na nią wraz z deszczem, oraz
zanieczyszczenia spływające do niej z wód.
Sudety Środkowe:
-Kotlina Kamiennogórska Dużym zagrożeniem dla gleby mogą być sztuczne nawozy, których celem
-Góry Kamienne jest wzbogacanie gleby w pierwiastki niezbędne do życia roślin: azot (N),
-Góry Wałbrzyskie fosfor (P), potas (K). Nawozy te stają się jednak szkodliwe, jeżeli
-Góry Sowie stosowane są w nadmiernych ilościach. Równie groźne jest nadmierne
-Obniżenie Noworudzkie stosowanie środków ochrony roślin lub innych toksycznych substancji. Do
-Góry Bardzkie gleb przedostają się również pochodzące z przemysłu i motoryzacji metale
-Góry Stołowe ciężkie, które mogą z kolei przenikać do rosnących na niej upraw.
-Góry Bystrzyckie Oddzielne zagrożenie stanowi zakwaszanie gleb, które zależy od ilości
-Góry Orlickie kwaśnych opadów oraz stopnia zakwaszenia wód. Zakwaszenie gleby
-Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy prowadzi do przedostawania się do niej trujących metali oraz wymywania
-Kotlina Kłodzka składników niezbędnych do życia rośli.
-Pogórze Orlickie
Woda zawarta w chmurach, przepływających ponad fabrykami, nasyca się
Najwyższy szczyt w sudetach środkowych to Orlica mająca 1084 m. n p wyrzucanymi w powietrze substancjami chemicznymi. Dalsze reakcje
m. w górach Orlickich prowadzą do powstania kwasów: z dwutlenku siarki powstaje ostatecznie
kwas siarkowy, z tlenków azotu - kwas azotowy. Szkodliwe substancje
Sudety Wschodnie: wędrują z wiatrem w postaci zawiesiny i opadając wraz z cząsteczkami
-Grupa Śnieżnika wody na ziemię, uszkadzają wiele ekosystemów. Wówczas gleby stają się
-Góry Złote niezdatne do uprawy. W wyjałowionych jeziorach giną ryby. A przede
-Góry Bialskie wszystkim - ginie las.
-Wysoki Jesionik
-Niski Jesionik Degradacja środowiska glebowego objawia się:
1. zmianą odczynu i struktury gleby
Najwyższy szczyt to Śnieżnik mający 1425m. n p m. 2. zmianą własności fizycznych i chemicznych gleby
Przedgórze Sudeckie: Dewastacja i degradacja gleb jest powodowana przez:
-Obniżenie Podsudeckie - górnictwo
-Wzgórza Strzegomskie - przemysł (energetyka, hutnictwo )
-Równina Świdnicka - przemysł chemiczny
-Masyw Ślęży - transport
-Kotlina Dzierżoniowska - chemizację
-Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie - intensyfikację rolnictwa
-Obniżenie Otmuchowskie - gospodarkę komunalną
-Przedgórze Paczkowskie - wycieki produktów ropopochodnych podczas ich produkcji, transportu i
-Wzgórza Bielawskie magazynowania
Podgórze Zachodniosudeckie
-Kotlina Turoszowska
-Pogórze Izerskie Gleba na Śląsku jest tak samo niebezpiecznie skażona, jak wody i
powietrze. Średnia zawartość ołowiu w jej warstwach ornych, w centralnej
części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, wynosi kilkaset
Ilość regionów wydzielanych w Sudetach świadczy o różnorodności ich miligramów na kilogram gleby. W skrajnych przypadkach stężenia te są
krajobrazu, który jest pochodną złożonej budowy geologicznej i procesów znacznie większe, np. w rejonie Tarnowskich Gór. Ta sytuacja wciąż się
rzeźbotwórczych. pogarsza. Każdego roku na kilometr kwadratowy gleb województwa
śląskiego opada od 27 kilogramów ołowiu w rejonie Czechowic-Dziedzic
3.KLIMAT, ROŚLINNOŚĆ,RZEKI do ponad 2600 kg tego metalu w okolicy Bukowna. Kadmu na kilometr
kwadratowy gleb spada od 0,6 kg w rejonie Gliwic do ponad 74 kg w

Katowicach. Potrzeba od 300 do 400 lat by ziemia uprawna poradziła sobie
z ołowiem, kadmem i innymi nie mniej groźnymi zanieczyszczeniami. Do
nich zaliczane są również, opadające w dużych ilościach na powierzchnię
GOP, rakotwórcze węglowodory aromatyczne i kwaśne deszcze. Te
ostatnie dostarczają glebom, szczególnie w ostatnim dziesięcioleciu,
dwutlenku siarki, głównie w rejonie huty "Katowice", Jaworzna, Bukowna
oraz północno-zachodniej części województwa. Jak wiadomo skażona
gleba rodzi skażoną żywność. W rejonach najbardziej zagrożonych nie
powinno uprawiać się w ogóle marchwi, pietruszki, buraków czerwonych,
kapusty, selera oraz wielu gatunków roślin pastewnych, przeznaczonych na
pasze. Przerażające jest fakt, że aż 48 % najbardziej uprzemysłowionego i
zanieczyszczonego województwa zajmują użytki rolne, plantacje warzyw i
sady.
Bardzo ważnym zabiegiem w tej sytuacji jest zobojętnienie kwaśnego
odczynu gleby przez dostarczanie jej wapienia, lub dolomitu; tzw.
wapnowanie gleb.
Jednym ze sposobów oczyszczania gleb jest wypłukiwanie z niej
substancji toksycznych, lub mieszanie gleb bardzo skażonych z glebą
czystą.
Powietrze potrafi samooczyścić się z zanieczyszczeń po kilku dniach,
woda może tego dokonać w ciągu kilku lat, zaś gleba może potrzebować
na to nawet tysiącleci.
ŚWIATOWY PROBLEM WYŻYWIENIA
Człowiek pojawił się około 90 tysięcy lat temu. Bardzo trudne warunki
życia, zwłaszcza zdobywanie pożywienia, sprawiły, że początkowo wzrost
liczby ludności odbywał się bardzo powoli. Dopiero przejście od
zbieractwa i myślistwa do uprawy roli poprawiło znacznie sytuację bytową
ludzi i spowodowało szybszy wzrost zaludnienia. Co roku liczba ludności
świata wielokrotnie się zwiększa. Największą dynamiką wzrostu liczby
ludności charakteryzuje się Afryka i Azja. Liczba ludności na świecie
rośnie obecnie o około 80 mln rocznie. Szybki wzrost liczby ludności
wywołuje szereg niekorzystnych zjawisk. Do najważniejszych z nich
należą:
-zjawisko głodu: według Światowej Organizacji ds. Wyżywienia i
Rolnictwa, około 800 mln ludzi żyjących w krajach rozwijających się
cierpi głód.
-zmiany w naturalnym środowisku: nadmierne wycinanie lasów,
powiększenie się obszarów pustynnych, degradacja gleb, zanieczyszczenie
wód, zwiększenie się obszarów deficytu wód, zanieczyszczenie powietrza.
-żywiołowa urbanizacja w krajach rozwijających się.
-nienadążanie rozwoju infrastruktury społecznej za tempem przyrostu
naturalnego.
Ludzie od najdawniejszych czasów chętnie zasiedlali obszary o warunkach
naturalnych korzystnych dla rozwoju rolnictwa. Dlatego też wielkie
cywilizacje rolnicze rozwinęły się nad rzekami np. w dolinie i delcie Nilu,
Gangesu, Huang-he i Jangcy. Drugim ważnym czynnikiem, który wpłynął
na tworzenie się dużych skupisk ludności było występowanie surowców
mineralnych umożliwiających rozwój przemysłu. Kolejnym ważnym
czynnikiem był rozwój handlu i żeglugi morskiej. Przyczynił się on do
powstania dużych skupisk nadmorskich obu Ameryk. Rozwinęło się
wówczas wiele ośrodków portowych, w których powstawały liczne
zakłady przemysłowe co spowodowało dalszą koncentrację ludności.
Jednym z największych problemów współczesnego świata jest Globalny
problem żywnościowy. Fale klęski głodu powracają co pewien czas z
wielką siłą, jak np. na początku lat 80.Według Banku Światowego w latach
90. głodowało ok. 800 mln ludzi. Obecnie na świecie około1,5mld ludzi
jest źle odżywionych lub niedożywionych, a około 500 mln jest stale
niedożywionych lub umierających z głodu. Najtragiczniejszy wymiar głód
ma w Afryce, co powodują, poza naturalnymi przyczynami, wojny
domowe i konflikty, np. w Somalii czy Rwandzie. Prognozy ostrzegają, że
świat jest bliski klęski głodu, która nastąpi, jeśli nie zostaną podjęte środki
zapobiegawcze. Na tym problemie skupia się wiele organizacji: w ramach
ONZ: Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Światowe
Stowarzyszenie do Walki z Głodem (ASCOFAM). W 1975 utworzono
System Globalnej Informacji i Wczesnego Ostrzegania oraz
Międzynarodową Interwencyjną Rezerwę Żywności.
Tworzone są przez międzynarodowe organizacje typu Bank Światowy,
Międzynarodowy Fundusz Walutowy programy mające na celu
zdynamizowanie produkcji żywności w regionach, które mogłyby stać się
"spichlerzem świata", a ze względu na trudności gospodarcze importują
żywność. W skali globalnej trudno bowiem mówić o jej braku, w
niektórych regionach politycy mają problemy z jej nadmiarem,
subsydiowaniem rolnictwa, z magazynowaniem nadwyżek żywności.
Obecnie szacuje się , że około 25% ludności w ciągu doby nie otrzymuje
nawet minimalnej ilości kalorii. Znacznie większy odsetek populacji
ludzkiej spożywa zbyt mało białka. Głód i niedożywienie są przyczyną
szerzenia się chorób, wzrostu śmiertelności niemowląt i dzieci. Jedną z
przyczyn niedoboru żywności jest zmniejszenie areału użytków rolnych.
Nadmierny wyrąb lasów, zagospodarowywanie terenów sawannowych lub
stepowych prowadzi do zniszczenia naturalnej pokrywy roślinnej.
Skutkiem tego jest przyspieszenie erozji gleby. Rozwój rolnictwa wiąże się
nie tylko z zajęciem pod uprawę całej zdatnej ziemi czy nawodnieniem
terenów, lecz także z użyciem coraz większej ilości nawozów sztucznych i
chemicznych środków niszczących rośliny i zwierzęta towarzyszące
uprawą. Niektóre środki ochrony roślin uprawnych (pestycydy) są bardzo
trwałe i ich wpływ na ekosystem też jest długotrwały. Obecnie zastępuje
się pestycydy o tak długim okresie trwałości i bardzo szerokim zakresie
działania takimi preparatami, które działają wybiórczo lub rozkładają się
bardzo szybko. Obecny poziom zaludnienia nie jest jeszcze zagrożeniem
dla środowiska. Większość ekosystemów i cała biosfera w dalszym ciągu
funkcjonuje i jest zdolna do samoregulacji i samo naprawiania.
TURYSTYKA
Rozwój turystyki międzynarodowej rozpoczął się dopiero w połowie XX
w. i od tego czasu systematycznie przybiera na sile. Współczesna turystyka
ma charakter ruchu masowego społeczno-kulturowego. Obejmuje on
podróże ludzi dla przyjemności, poznania świata, wypoczynku, leczenia,
biznesu, odbywane pieszo lub środkami lokomocji. Ruch ten jest celowy,
dobrowolny i przebiega w określonym czasie.
Turystyka to krótkotrwałe i dłuższe podróże poza miejsce zamieszkania
odbywane nie w celach zarobkowych.
Do czynników jej rozwoju należą m.in.:
– szybki wzrost liczby ludności świata, jej koncentracja na ograniczonych
przestrzeniach,
– urbanizacja,
– zdegradowane środowisko przyrodnicze,
– pragnienie spędzenia wolnego czasu w środowisku zdrowym,
– wzrost tempa pracy zawodowej i związanych z nią stresów,
– wzrost wykształcenia, zamożności ludzi i ich systematycznie rosnące
potrzeby,
– wydłużanie życia ludzkiego, skrócenie czasu pracy (urlopy, wakacje,
Geografia ściaga
-6-
weekendy),
– walory środowiska przyrodniczego i antropogenicznego,
Polityka państwa przejawia się głównie w odniesieniu do turystyki
międzynarodowej w formułowaniu przepisów prawnych, wydawaniu
paszportów, wiz, dokonywaniu odpraw celnych, dewizowych i
sanitarnych.
W Polsce turystyka może stać się źródłem większych dochodów, jeżeli
polityka państwa zmierzać będzie do:
- modernizacji starych i budowy nowych obiektów turystycznych i
wczasowych,
- tworzenia nowych miejsc pracy i zwiększania korzyści gospodarczych
wynikających z turystyki dla regionów i gmin,
- poprawy przepisów prawnych,
- zwiększania produkcji i sprzedaży sprzętu i usług turystycznych,
- zastosowania nowych technik marketingowych,
- unowocześnienia technik, organizacji i jakości usług turystycznych
poprzez kształcenia i doskonalenie kadry,
Podstawowym kryterium podziału turystyki są potrzeby człowieka i
wynikające z nich motywy jego działania, np. chęć poznania świata,
rozrywki, przeżyć emocjonalnych, potrzeby kulturalne, religijne,
biznesowe, odwiedziny krewnych, przyjaciół i inne.
Z tych motywów działań człowieka wynikają rodzaje turystyki:
– wypoczynkowa,
– krajoznawcza,
– sportowa,
– biznesowa,
– religijno-pielgrzymkowa, np. do miejsc takich jak: Częstochowa, Rzym,
Lourdes i inne,
– specjalistyczna (wykwalifikowana), np. kajakowa, żeglarska, narciarska,
rowerowa
Na podstawie innych kryteriów można turystykę podzielić na:
– indywidualną i zbiorową,
– krajową i zagraniczną,
– urlopową i weekendową,
– agroturystykę.
We współczesnej turystyce szczególnego znaczenia nabiera agroturystyka
to znaczy turystyka wiejska, polegająca na spędzaniu wolnego czasu w
środowisku wiejskim w wybranym gospodarstwie rolnym. Jnfrastrukturę
noclegową tworzą tu : pensjonaty, pokoje gościnne w gospodarstwie
rolnym, małe hoteliki, pola namiotowe na obszarach gospodarstw rolnych.
Turystyka jest zjawiskiem współczesnej kultury społeczeństw. Znajduje
odzwierciedlenie w różnych sferach życia: psychologicznej, społecznej,
przestrzennej i ekonomicznej, dzięki czemu pełni w społeczeństwie
następujące funkcje:
- wychowawczą (rozwija sprawność fizyczną, aktywność, odwagę,
koleżeńskość, umiejętności organizacyjne itp.),
- kształceniową (poszerza i utrwala wiedzę z różnych dziedzin, ćwiczy
umiejętności, np. obserwacji zjawisk przyrodniczych i społeczno-
gospodarczych oraz umiejętności ich oceny)
- edukacji kulturowej (popularyzacji dóbr kultury narodowej),
- miastotwórczą (sprzyja rozwojowi zakładów usługowych, hoteli,
banków, barów, restauracji),
Turystyka międzynarodowa
Światowa Organizacja Turystyki podaje, że ruch turystyczny w roku 1950
obejmował 25,3 mln, a w roku 1995 - 567 mln osób. Według prognoz na
rok 2000 wielkość tego ruch osiągnie 688 mln, a w 2005 r. około 1 mld
osób.
Wskaźnikiem rozwoju turystyki międzynarodowej są m. in. przychody ( w
mln USD ), uzyskane z wydatków osób odwiedzających dany kraj.
Przychody z turystyki międzynarodowej
Rok W mld USD
1950 – 2,1
1970 - 17,9
1990 - 249,3
1995 - 372,0
Pod koniec lat siedemdziesiątych w ramach regionów wydzielono
subregiony, a to na podstawie wysokiego udziału niektórych obszarów w
globalnym ruchu turystycznym i zajmowanej przez nie powierzchni.
W regionie europejskim wyróżniono następujące subregiony:
1. Wschodni - obejmujący: Estonię, Litwę, Łotwę, Rumunie, Bułgarię,
Słowację, Czechy i :Polskę.
2. Północny - obejmujący: Danię, Finlandię, Islandie, Irlandię, Norwegie,
Szwecje i Wielką Brytanię
3. Południowy - obejmujący: Cypr, Gibraltar, Grecję, Hiszpanię, Słowenię,
Portugalię, Turcję i Włochy
4. Zachodni - obejmujący: Austrię, Belgię, Holandię, Francję, Niemcy i
Szwajcarię
Regiony turystyczne w Polsce:
Regiony Subregiony
Nadmorskie szczeciński, kołobrzeski, gdański
Pojezierne i wyżynne kościersko-kartuski, brodnicki, iławsko-ostródzki i
olsztyński, Wielkich Jezior Mazurskich, suwalsko-augustowski, łagowski,
krakowsko-częstochowski, świętokrzyski
Sudeckie jeleniogórski, wałbrzyski, kłodzki
Karpackie żywiecki, tatrzańsko-podhalański, garczańsko-lubański,
sudecki, gorlicki, rymanowski, bieszczadzki
Nizin środkowopolskich poznańsko-gnieźnieński, warszawski, białowieski