Przewodnik dla lekarzy weterynarii

Autorzy:

JERZY GAWOR
KATARZYNA JODKOWSKA
GRZEGORZ KURSKI
MICHAŁ CEREGRZYN

CHOROBY
JAMY USTNEJ KOTÓW
 Autorzy

Jerzy Gawor
Klinika weterynaryjna ARKA, Kraków
Sekcja Stomatologiczna PSLWMZ

Katarzyna Jodkowska
Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW, Warszawa
Sekcja Stomatologiczna PSLWMZ

Grzegorz Kurski
Klinika weterynaryjna ELWET, Warszawa
Sekcja Stomatologiczna PSLWMZ

Michał Ceregrzyn
Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt PAN, Jabłonna
konsultant naukowy marek Pedigree i Whiskas

CHOROBY
JAMY USTNEJ KOTÓW
Szanowni Państwo,

Do Państwa rąk trafia kompendium chorób jamy ustnej kotów opracowane przez
najlepszych w Polsce specjalistów z tego zakresu. Nie przypadkiem staje się to podczas
trwania akcji „Uśmiech Pupila”, gdyż właśnie ta akcja ma na celu uświadomienie, przede
wszystkim właścicielom zwierząt, jak ważna jest higiena jamy ustnej, a w szczególności
zębów, i jaką rolę odgrywa w tym postępowaniu profilaktyka chorób zębów i przyzębia.
Sekcja Stomatologiczna Polskiego Stowarzyszenia Lekarzy Weterynarii Małych
Zwierząt od lat prowadzi działania mające na celu propagowanie „zdrowych zębów”
u psów i kotów. Pomoc, jakiej w promocji zdrowia jamy ustnej udzielają nam specjaliści
z zakresu żywienia zwierząt, oraz rzetelna wiedza Autorów niniejszego opracowania dają
lekarzom weterynarii kolejne narzędzie do coraz lepszego zaspokajania potrzeb naszych
pacjentów i ich właścicieli.
Prezes Polskiego Stowarzyszenia
Lekarzy Weterynarii Małych Zwierząt
Prof. dr hab. Roman Lechowski


Wst¢p czoną od góry podniebieniem, gardłem w kierun-
Koty są coraz częściej pacjentami lecznic wetery- ku doogonowym i dobrzusznie dnem jamy ustnej.
naryjnych, a ich właściciele coraz lepiej rozumie- Wszystkie tkanki miękkie jamy ustnej pokryte są
ją, co może dolegać ich podopiecznym. Z tego błoną śluzową. Są to śluzówka przedsionka i ślu-
powodu problemy, które wcześniej były pomijane zówka policzka, dziąsło oraz wyspecjalizowana ślu-
lub po prostu niezauważane, powoli stają się coraz zówka pokrywająca język.
większym wyzwaniem dla lekarzy zajmujących się Uzębienie kotów wykazuje cechy charakterystycz-
medycyną małych zwierząt. Grupa schorzeń, które ne dla zwierząt mięsożernych: niskie ostroguzkowe
często stanowią powód wizyty u lekarza, to właśnie korony przystosowane do chwytania i rozdrabniania
schorzenia jamy ustnej. Pamiętając o tym, lekarz oraz brak powierzchni żujących – wyjątek stanowią
weterynarii powinien odpowiednio edukować opie- małe zęby trzonowe szczęki znajdujące się na końcu
kunów jego pacjentów, tak aby chronić ich przed łuków zębowych (ryc. 1).
chorobami i maksymalnie wcześnie rozpoznawać
wszelkie zaburzenia i choroby jamy ustnej, które
szczególnie u kotów mogą w istotny sposób wpły-
wać na jakość życia, a nawet przyczynić się do jego
wyraźnego skrócenia.
Jama ustna kotów jest przystosowana do ściśle mię-
sożernego sposobu odżywiania się tych zwierząt
i jest zaopatrzona w zredukowaną ilość ostrych,
tnących zębów. Kot ma możliwość szerokiego roz-
warcia szczęki i żuchwy oraz stosunkowo mocną
budowę kośćca trzewioczaszki. Mimo doskonałego
przystosowania do zadań, które ma ona do wykona-
nia, jama ustna narażona jest na wystąpienie szeregu
chorób i zaburzeń, które zostaną omówione w niniej­
szym przewodniku.

Aspekty kliniczne anatomii jamy

ustnej u kotów
Zadaniem jamy ustnej jest nie tylko przyjmowanie
pokarmu i płynów. Odgrywa ona także istotną rolę
w termoregulacji organizmu kota, ponieważ parowa-
nie wody z błon śluzowych jest podstawowym spo-
sobem oddawania nadmiaru ciepła u tych zwierząt. siekacze
W stanie fizjologicznym czynności oddechowe wy- k∏y
konuje jedynie tylna część jamy ustnej (gardło), ina-
czej jest u kotów z niedrożnością nosa, które są zmu- przedtrzonowce
szone do oddychania przez jamę ustną. Zęby i język trzonowce
to ważne narzędzia, dzięki którym koty mogą zdoby-
wać pokarm, bronić się i utrzymywać higienę. Wszel-
kie zaburzenia dotyczące jamy ustnej, takie jak bo-
lesność, problemy z ruchomością w obrębie stawów
skroniowo-żuchwowych czy niedrożności górnych
dróg oddechowych, w istotnym stopniu wpływają na
zdrowie i jakość życia zwierzęcia. Znajomość pra-
widłowej anatomii jest zatem punktem wyjścia i wa-
runkiem prawidłowego rozpoznawania chorób jamy
ustnej, a następnie odpowiedniego ich leczenia.
W jamie ustnej kota wyróżniamy przedsionek jamy
ustnej, który zlokalizowany jest pomiędzy wargami
i łukami zębów, oraz jamę ustną właściwą, ograni- (ryc. 1) Z´by sta∏e u kota


Koty zalicza się do grupy zwierząt difiodontycznych Dorosły kot posiada 16 zębów umiejscowionych
(o dwupokoleniowym uzębieniu), ponieważ wymie- w szczęce i 14 w żuchwie (ryc. 2). Wzory zębowe
niają zęby mleczne na stałe. Na świat koty przychodzą (mleczne i stałe) kota przedstawiono w tabelach 2 i 3.
bezzębne. W ciągu pierwszych tygodni życia wyrzy-
nają się im zęby mleczne. W wieku 6-8 tygodni młode (tabela 2) Wzór z´bowy kota – z´by mleczne (26)
kociaki posiadają pełen zestaw 26 zębów mlecznych Lewa Prawa
(dentes decidui), podczas gdy na uzębienie dorosłych P C I I C P
kotów składa się 30 zębów stałych (dentes perma- Szcz´ka 3 1 3 3 1 3
nentes). Zęby stałe wyrastają całkowicie w wieku ok. ˚uchwa 2 1 3 3 1 2
6 miesięcy (tabela 1).
(tabela 1) Czas wyrzynania si´ z´bów u kota (tabela 3) Wzór z´bowy kota – z´by sta∏e (30)
Z´by mleczne Z´by sta∏e Lewa Prawa
Siekacze 2-3 tygodni 3-4 miesi´cy M P C I I C P M
K∏y 3-4 tygodni 4-5 miesi´cy Szcz´ka 1 3 1 3 3 1 3 1
Przedtrzonowce 3-6 tygodni 4-6 miesi´cy ˚uchwa 1 2 1 3 3 1 2 1
Trzonowce Brak 4-5 miesi´cy
Warto zauważyć, że nie wszystkie zęby stałe mają
Wyróżniamy cztery następujące grupy zębów po- swojego „poprzednika”, a kompletne uzębienie mlecz-
dzielone w zależności od ich funkcji i budowy: ne nie gwarantuje posiadania kompletnego uzębienia
• siekacze (dentes incisivi, skrót I); stałego.
• kły (dentes canini, skrót C);
• przedtrzonowce (dentes premolares, skrót P); Szczególne struktury anatomiczne
• trzonowce (dentes molares, skrót M). w jamie ustnej kotów
Koty posiadają trzy duże, parzyste gruczoły ślino-
we: śliniankę podjęzykową, śliniankę żuchwową
i śliniankę przyuszną. Oprócz nich istnieje wiele
skupień gruczołów ślinowych, które biorą swoje na-
zwy od położenia. Jednym z nich jest mała ślinianka
językowo-trzonowcowa – glandula molaris lingua-
lis. Gruczoł ten można zobaczyć podczas badania
jamy ustnej. Jest on umiejscowiony po dojęzykowej
(wewnętrznej) stronie trzonowców żuchwy (ryc. 3).
Brodawka siekaczowa jest położona na podniebie-
niu w okolicy siekaczy. Jest to pojedyncza, zloka-

(ryc. 2a) Prawid∏owe z´by mleczne kota

(ryc. 3a) Glandula molaris lingualis

lizowana pośrodkowo wyniosłość wielkości ziarna

prosa. Bocznie od niej znajdują się ujścia przewo-
(ryc. 2b) Prawid∏owe z´by sta∏e kota
dów siekaczowych (ryc. 4).


(ryc. 3b) Glandula molaris lingualis
(ryc. 4) Brodawka siekaczowa i ujÊcia przewodów
siekaczowych
U kota na układ wędzidełek jamy ustnej składają się
dwa wędzidełka boczne wargi dolnej, często za-
opatrzone w rozbudowany przyczep wargowy (ryc.
5), oraz jedno słabo rozwinięte wędzidełko pośrod-
kowe wargi górnej. Swoje wędzidełko posiada rów-
nież język.
(ryc. 5a) Przyczep wargowy w´dzide∏ka bocznego wargi
dolnej
(ryc. 5b) W´dzide∏ko boczne wargi dolnej i w´dzide∏ko
j´zyka
Piśmiennictwo:
1. Krysiak K., Świeżyński K.: Anatomia zwierząt. Tom 2,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004: 39-102.
2. Wiggs R.B., Lobprise H.B.: Veterinary Dentistry: Principles
and Practice. Lippincott-Raven, Philadelphia 1997: 55-140.
3. Gorrel C.: Veterinary Dentistry for the General Practitioner
Saunders, Edinburgh 2004: 29-35, 131-157.
Predylekcje r asowe problemów
stomatologicznych u kotów
Praca hodowlana pozwala na osiągnięcie pożąda-
nych cech anatomicznych i behawioralnych kotów.
Niestety, ścisła selekcja pewnych cech fenotypo-
wych pociąga za sobą czasami ujawnienie się nieko-
rzystnych dla zdrowia przypadłości dziedzicznych.
Z drugiej strony wiele zaburzeń nie ma udokumen-
towanego dziedziczenia, mimo że w praktyce są ści-
śle kojarzone ze szczególnymi rasami czy liniami.
Jeżeli chodzi o predyspozycje rasowe do powstawa-
nia zaburzeń w jamie ustnej u kotów, to przekonania
o związkach konkretnych jednostek chorobowych
z rasą kotów są stale weryfikowane przez różnorod-
ne badania naukowe. W niniejszym rozdziale przed-
stawimy główne zaburzenia wrodzone i zaburzenia
rozwojowe (podsumowanie zob. tabela 4).

 (tabela 4) Zaburzenia rozwojowe w obr´bie jamy ustnej u kotów (na podstawie: Zoran D.L., Hitt M.E., DeBowes L.J.: Dis-
eases of the oral cavity and pharynx. W: Morgan R.V. (red.): Handbook of Small Animal Practice. Saunders, Philadelphia 1997)
Zaburzenie Przyczyny Objawy kliniczne Post´powanie
Rozszczep Wyst´puje jako wada Mo˝e wyst´powaç razem z rozszcze­ Rekonstrukcja chirurgiczna.
podniebienia w ˝yciu płodowym, pem podniebienia wtórnego lub jako Koty z tà wadà powinny byç
pierwotnego, mo˝e byç wynikiem osobna zmiana. Zdarza si´, ˝e nie daje wykluczone z hodowli
rozszczep wargi uszkodzenia ˝adnych objawów poza zmienionym
wewnàtrzmacicznego rysunkiem twarzy. Rozpoznanie na
lub dziedziczna podstawie badania klinicznego

Rozszczep Wyst´puje jako wada Problemy ze ssaniem, słaby wzrost, Rekonstrukcja chirurgiczna
podniebienia w ˝yciu płodowym, wyciek mleka z nozdrzy, dławienie si´, w wieku 3-4 miesi´cy poprzedzona
wtórnego mo˝e byç wynikiem kichanie, zapalenie nosa i zachłystowe odpowiednim post´powaniem
– rozszczep uszkodzenia zapalenie płuc (jako powikłania) mogà ˝ywieniowym. Koty z tà wadà
podniebienia wewnàtrzmacicznego prowadziç do Êmierci. Rozpoznanie na powinny byç wykluczone z hodowli
twardego lub dziedziczna podstawie badania klinicznego
i mi´kkiego
Przodo˝uchwie Genetyczne, Długa ˝uchwa i krótka szcz´ka mogà Wczesna ekstrakcja wstrzymanych
(prognathism) charakterystyczne dla predestynowaç do wyst´powania w rozwoju z´bów i nieprawidłowo
ras brachycefalicznych. chorób przyz´bia. Rozpoznanie na umieszczonych z´bów mlecznych.
U innych ras kon­sek­ podstawie badania klinicznego Zastosowanie procedur
wencjà jest nieprawid­ korekcyjnych
łowe wyrzynanie
si´ z´bów (wady
umiesz­czenia z´bów
lub wstrzymanie
wyrzynania)
Tyło˝uchwie Genetyczne u zwierzàt Wyst´puje wyraêne skrócenie ˝uchwy Brak odpowiedniego leczenia
(brachygnathism) dolichocefalicznych. w stosunku do szcz´ki – w skrajnych
Jest nieprawidłowe przypadkach mo˝e powodowaç
w ka˝dej rasie zaburzenie w prawidłowym pobieraniu
pokarmu. Rozpoznanie na podstawie
badania klinicznego

Zbyt długie Wrodzone. Cz´sto Zaburzenie w oddychaniu nasilajàce Chirurgiczne usuni´cie nadmiaru
podniebienie spotykane u ras si´ w trakcie çwiczeƒ fizycznych, przy tkanki
mi´kkie brachycefalicznych wysokiej temperaturze otoczenia.
Zaburzenia funkcji gardła. Rozpoznanie
na podstawie badania klinicznego

Konsekwencje brachycefalicznego typu

czaszki
Pożądaną cechą u kotów perskich i brytyjskich jest
bardzo wyraźne skrócenie kości żuchwy i szczęki
(ryc. 6). Niestety, wiąże się to z szeregiem niepra-
widłowości w obrębie jamy ustnej, co może istot-
nie wpływać na jakość życia zwierzęcia. Wszystkie
zaburzenia u tych kotów powinny być szybko roz-
poznawane, a właściciel i hodowcy informowani
o dziedziczności tych zaburzeń z sugestią wyklu-
czenia takich zwierząt z dalszego rozmnażania. Naj-
częściej występującym zaburzeniem jest zwężenie
nozdrzy, prowadzące do duszności i przewlekłych
zapaleń jamy nosowej, a czasami do oddychania
jamą ustną, którego efektem jest wysuszanie błony
śluzowej. W ten sposób osłabiany jest mechanizm
obronny jamy ustnej, co może inicjować rozwój
chorób przyzębia. Przypadki duszności wywołane (ryc. 6a) Przyk∏ad kota brachycefalicznego



(ryc. 6b) Z
 w´˝enie nozdrzy u kota perskiego
– konsekwencja brachycefalicznoÊci
(ryc. 6c) Zw´˝enie nozdrzy u kota perskiego
– konsekwencja brachycefalicznoÊci
zwężeniem otworów nosowych wymagają inter-
wencji chirurgicznej.
Kolejną konsekwencję skrócenia trzewioczaszki
stanowi nadmierne wydłużenie żagielka podniebie-
nia miękkiego, który ma tendencję do wwijania się
do jamy nosowej, zatykając drogi oddechowe, po-
wodując chrapanie, czasem duszność, zwiększoną
skłonność do zapaleń gardła i w efekcie oddychanie
jamą ustną. W przypadkach skrajnych wymagane
jest postępowanie chirurgiczne polegające na skró-
ceniu podniebienia miękkiego.
(ryc. 7) Nadliczbowe z´by sieczne
U ras brachycefalicznych często występują nadlicz-
bowe zęby sieczne, które są czynnikiem ułatwia-
jącym odkładanie się płytki bakteryjnej. Takie stło-
czenie sprzyja rozwojowi chorób przyzębia (ryc. 7).
Zęby nadliczbowe należy usunąć możliwie nie-
zwłocznie, żeby umożliwić normalne funkcjonowa-
nie pozostałego uzębienia. Wszelkie wady kotów
brachycefalicznych, które mają wpływ na ich zdro-
wie, powinny być traktowane jako wady wyklucza-
jące takie zwierzęta z hodowli.
PolipowatoÊç jamy nosowej i gardła
Choroba ta występuje u młodych kotów abisyń-
skich, powoduje obrzęk i opadnięcie podniebienia
miękkiego, czemu towarzyszą objawy duszności.
Rozwiązanie problemu stanowi przeprowadzenie
zabiegu chirurgicznego, co wymaga interwencji
specjalistycznej. Jeżeli obecność polipów nie do-
prowadza do przewlekłego nieżytu błony śluzowej
jamy nosowej, rokowanie jest raczej dobre.
Mukolipidoza typu II – wada ukształto-
wania czaszki u kotów birmaƒskich
Zaburzenie to uwarunkowane jest genem autoso-
malnym recesywnym. Objawami są znacznie po-
większona mózgowioczaszka oraz widoczny nie-
dorozwój trzewioczaszki. Zmiany dotyczą głównie
oczodołów, jamy nosowej, szczęki i żuchwy. Cho-
roba ta – jak każda wada genetyczna – powinna
powodować wykluczenie z hodowli. Postępowanie
skupia się na łagodzeniu różnorodnych konsekwen-
cji wadliwie ukształtowanej głowy.
Przerostowe zapalenie dziàseł
Zaburzenie pojawia się we wczesnym wieku, diag-
nozowane jest u kotów perskich i abisyńskich. Prze-
rośnięty wolny brzeg dziąseł powoduje powiększe-
nie się głębokości rowka dziąsłowego i powstanie
pseudokieszeni patologicznych. Celem leczenia
chirurgicznego jest przywrócenie dziąsłom ich pra-
widłowych rozmiarów. Dalsze postępowanie opiera
się na systematycznych zabiegach higienicznych
i profilaktycznych.
Przodo˝uchwie
U większości ras przodożuchwie jest cechą niepożą-
daną i jest traktowane jako wada dyskwalifikująca.
Z drugiej strony występuje jako cecha pożądana np.
we wzorcu kota perskiego (ryc. 8). Przodożuchwie
jest wadą szkieletową, czyli taką, której nie leczy
się w kierunku powrotu do zgryzu fizjologicznego.
Łagodzenie objawów polega na usuwaniu przyczyn


(ryc. 8) Przodo˝uchwie
wzajemnego urażania się zębów lub tkanek mięk-
kich i może obejmować szlifowanie zębów lub ich
usuwanie.
Rozszczep podniebienia
Rozszczep podniebienia to zaburzenie rozwojowe
stosunkowo rzadko spotykane, częściej niż w in-
nych rasach rozpoznawane jest u kotów syjamskich
(ryc. 9). Wada ta z reguły uniemożliwia prawidłowe
ssanie i jest powodem eutanazji. Koty z mniejszym
rozszczepem można operować po osiągnięciu przez
zwierzę wieku około 3-4 miesięcy.
(ryc. 9) Rozszczep podniebienia
10
Odontoklastyczne resorpcyjne nad˝erki
u kotów – FORL (feline odontoclastic
resorptive lesion)
Skłonność do tej choroby stwierdzono u kotów sy-
jamskich, abisyńskich i birmańskich. Dokładniejszy
opis umieszczono w osobnym rozdziale (ryc. 10).
(ryc. 10a) FORL
(ryc. 10b) FORL
Młodzieƒcze zapalenie dziàseł
Jest to choroba spotykana u kotów rasy maine coon,
kotów syjamskich, a także u krótkowłosego kota
europejskiego. Tuż po zakończeniu okresu wyrzy-
nania się zębów dziąsła pozostają rozpulchnione,
przerośnięte, krwawią przy badaniu. Głębokość
rowka dziąsłowego przekracza 2 mm. Można pró-
bować leczyć chorobę zachowawczo, wykonując
intensywne zabiegi higieniczne, lub przeprowadzić
zabieg gingiwektomii. Zlekceważenie zapalenia
grozi jego utrwaleniem i ewolucją w kierunku zapa-
lenia przyzębia (ryc. 11).
 (ryc. 11a) M∏odzieƒcze zapalenie dziàse∏
(ryc. 11b) M∏odzieƒcze zapalenie dziàse∏
Mukopolisacharydoza
Choroba ta może przebiegać w postaci deformującej
trzewioczaszkę. Występuje częściej u kotów syjam-
skich. Leczenie ma charakter paliatywny – usuwa się
przyczyny urazu (na przykład wadliwie rozmieszczo-
ne zęby urażające się nawzajem lub okoliczne tkanki
miękkie). W zależności od nasilenia objawów wy-
konuje się zabiegi skracające lub zmieniające kształt
koron zębowych, ewentualnie ekstrakcje.
Asymetria trzewioczaszki
Zaburzenie to spotykane jest u kotów długowłosych,
szczególnie brachycefalicznych. Często objawia się
krzywym zgryzem, który występuje w wyniku niesy-
metrycznego ułożenia stawów skroniowo-żuchwo-
wych. Asymetrię rozpoznaje się w oparciu o zdjęcie
cefalometryczne. Leczenie zmierza do usunięcia
przyczyny urazów i może polegać na interwencji
ortopedycznej (przesunięcie zęba), endodontycznej
(skrócenie korony zęba) lub zachowawczej (zmiana
kształtu korony zębowej) (ryc. 12).
(ryc. 12a) Asymetria trzewioczaszki
(ryc. 12b) Asymetria trzewioczaszki
Piśmiennictwo:
1. Crawley A.C., Muntz F.H., Haskins M.E. i wsp.: Prevalence
of mucopolysaccharidosis type VI mutations in Siamese cats.
J. Vet. Intern. Med. 2003; 17: 495-498.
2. Gough A., Thomas A.: Predyspozycje rasowe do chorób
u psów i kotów. SIMA WLW, Warszawa 2006.
3. Harvey C.E., Emily P.P.: Oral lesions of soft tissue and bone:
differential diagnosis. W: Small Animal Dentistry. Mosby,
St. Louis 1993: 42-89.
4. Hernandez M.: Breed Predisposition to Oral Pathology.
Proceedings of 8th World Veterinary Dental Congress, Kyoto,
11-13 July 2003: 126-128.
5. Nelson R.W., Couto C.G.: Small Animal Internal Medicine.
Mosby, Philadelphia 1998.
6. Wiggs R.B., Lobprise H.B.: Veterinary Dentistry: Principles
and Practice. Lippincott-Raven, Philadelphia 1997.
11
Wady zgryzu Przemieszczenie przyÊrodkowe kła
Wady zgryzu u kotów nie występują w takim nasi- Wada generująca uraz tkanek miękkich. Oprócz
leniu jak u psów i w większym stopniu niż u psów skłonności osobniczych tłem mogą być zaburzenia
mają charakter szkieletowy – wywołane są zabu- w wymianie uzębienia. Możliwe rozwiązania: prze-
rzeniami w kształcie i rozmiarach czaszki. Rzadziej mieszczenie, skrócenie lub usunięcie wadliwie ukie-
wiążą się z nieprawidłową lokalizacją poszczegól- runkowanego kła (ryc. 14).
nych zębów. Badanie ortopedyczne zgryzu oraz
ocena jego prawidłowości są złożone i wymagają
doświadczenia niezbędnego do prawidłowego osza-
cowania zaawansowania wady, adekwatnego roko-
wania, a co za tym idzie dobrania odpowiedniego
postępowania. Dokładny opis badania można odna-
leźć w zalecanym piśmiennictwie.
Wyróżnia się cztery podstawowe klasy wad zgryzu.
Klasa I to zaburzenia w szyku i ustawieniu zębów, któ-
re nie wynikają z wadliwej budowy czaszki. Najczęś-
ciej dotyczą kłów i mają związek z nieprawidłowym
kierunkiem wyrzynania. Klasa II wad zgryzu to tyło-
żuchwie, klasa III – przodożuchwie, a klasa IV – zgryz
krzywy, gdzie obserwuje się zmiany w linii zgryzu (ryc. 14a) Przemieszczenie doÊrodkowe k∏a
na boki. Klasy II, III oraz IV należą do wad szkiele-
towych, czyli takich, które uwarunkowane są wadami
anatomicznymi trzewioczaszki lub całej czaszki. Tym
samym samo przemieszczanie zębów nie zmienia isto-
ty problemu. Stwierdzenie wad szkieletowych powin-
no powodować wyeliminowanie kota z hodowli.

Klasa I wad zgryzu

Lance tooth – zàb lancowaty, donosowe

przemieszczenie kła szcz´ki
Często wynika z zaburzeń w procesie wyrzynania
się zębów. W wyniku tej wady kieł żuchwy opiera
się o kieł szczęki, blokując prawidłowy kierunek (ryc. 14b) Przemieszczenie doÊrodkowe k∏a
jego wyrzynania. Możliwe leczenie ortopedyczne
(przemieszczenie zęba) lub chirurgiczne (jego usu- Klasa II – tyło˝uchwie
nięcie) (ryc. 13). Istotą problemu jest relatywne skrócenie żuchwy
w stosunku do szczęki (ryc. 15). Wada często powo-

(ryc. 13) Lance tooth (ryc. 15) Ty∏o˝uchwie

12
duje urażanie podniebienia kłami żuchwy. Koniecz-
na interwencja w celu usunięcia urazu obejmuje:
przemieszczenie kłów w miejsce, gdzie nie będą po-
wodować urazu, skrócenie ich koron lub całkowite
usunięcie kłów.
Klasa III – przodo˝uchwie
Wada ta występuje najczęściej u kotów krótko-
czaszkowych. Nadmiernie wysunięta żuchwa może
powodować eksponowanie kłów i błony śluzowej
na zewnątrz, co wysusza jamę ustną i naraża ją na
choroby. Wskutek odmiennych relacji w uzębieniu
obserwuje się przy tej wadzie szybsze pojawianie
się chorób przyzębia (ryc. 16).
(ryc. 16) Przodo˝uchwie
Klasa IV – zgryz krzywy
W niektórych postaciach nazywany jest przez ho-
dowców „twistem”. Zgryz krzywy obserwuje się
już u kociąt z uzębieniem mlecznym, może też ob-
jawiać się po wymianie zębów u kilkumiesięcznych
kotów. Najczęściej uwarunkowany jest wadliwą,
asymetryczną budową czaszki, w której nierówno
rozmieszczone stawy skroniowo-żuchwowe powo-
dują przemieszczenie się kłów żuchwy. Postępowa-
(ryc. 17a) Zgryz krzywy
(ryc. 17b) Zgryz krzywy
nie powinno zmierzać do usunięcia urazu. W uzę-
bieniu mlecznym najczęściej stosuje się ekstrakcje,
w uzębieniu stałym – modelowanie korony zębowej,
jej skrócenie lub usunięcie zęba (ryc. 17).
Piśmiennictwo:
1. Harvey C.E., Emily P.P.: Occlusion, occlusive abnormalities,
and orthodontic treatment. W: Small Animal Dentistry. Mosby,
St. Louis 1993: 266-296.
2. Wiggs R.B., Lobprise H.B.: Basics of orthodontics.
W: Veterinary Dentistry: Principles and Practice. Lippincott-
Raven, Philadelphia 1997: 435-481.
Odontoklastyczne resorpcyjne
nad˚erki u kotów
(odontoklastyczna resorpcja
uz¢bienia kotów – feline
odontoclastic resorptive
lesion, FORL)
Cierpi na nie od kilkunastu do prawie 70% popula-
cji kotów domowych. W rzeczywistości odontokla-
styczna resorpcja uzębienia kotów może być jedną
z najbardziej powszechnych schorzeń jamy ustnej
tych zwierząt. Najczęściej występuje u kotów krót-
kowłosych, w wieku ok. 5 lat, częściej u samców.
Predysponowane są koty ras orientalnych, głównie
syjamskie i abisyńskie.
Etiologia i patogeneza
Choroba polega na stopniowej resorpcji tkanek
twardych zęba: szkliwa i zębiny, poczynając od
szyjki zęba. Pojawiające się zmiany mają półksięży-
cowaty kształt, nierówne brzegi, częściowo są ukry-
te poddziąsłowo. Podczas zgłębnikowania brzegi są
twarde i chropowate. Proces jest bolesny, gdyż zo-
stają obnażone zakończenia nerwowe w kanalikach
13
zębinowych. Ubytki szkliwa i zębiny wypełniają się
proliferującą i obrzękniętą tkanką łączną. Proces
resorpcyjny rozszerza się na całą koronę, doprowa-
dzając do otwarcia komory zęba. Choroba nie ma
nic wspólnego z próchnicą, ubytki powstają w wy-
niku działalności odontoklastów, które są aktywo-
wane cytokinami wydzielanymi miejscowo przez
komórki nabłonka, śródbłonka i nacieku zapalnego.
Etiologia choroby jest złożona i obecnie nie znamy
bezpośredniej przyczyny resorpcji odontoklastycz-
nej. Za czynniki doprowadzające do powstania tego
schorzenia uważa się przewlekłe choroby przyzę-
bia, infekcje wirusowe (szczególnie te powodujące
znaczną immunosupresję), częste wymioty (kwaśna (ryc. 18b) FORL
treść z żołądka wraz z sierścią) oraz błędy żywie-
niowe mające wpływ na lokalne i ogólne zaburzenia
w metabolizmie wapnia. Wiele badań wskazuje na
defekt (wrodzony lub nabyty) odpowiedzi immuno-
logicznej jako istotny czynnik w patogenezie. Jako
możliwą przyczynę pojawiania się FORL najnowsze
doniesienia analizują stosunkowo wysokie zawar­
tości witaminy D3 w gotowych karmach dla kotów
(w stosunku do zapotrzebowania dziennego).

Objawy kliniczne
Niechęć do jedzenia, zwłaszcza twardej karmy, przy
zachowanym prawidłowym łaknieniu, głośne miau-
czenie lub syczenie podczas jedzenia, gwałtowne
(ryc. 18c) FORL – zmiany kliniczne
wypluwanie kęsów, niekontrolowane drżenia żu-
chwy, przy dłużej trwającym procesie brak apety-
tu, zaniedbanie toalety okrywy włosowej, zapalenie
warg, ślinienie się. Rozpoznanie opiera się na bada-
niu zgłębnikiem miejsc w uzębieniu, które otoczone
są zmienionymi zapalnie dziąsłami. Zgłębnik wcho-
dzi do ubytków w koronach zębowych, wywołując
silną reakcję bólową nawet u znieczulonego kota.
Ostateczne potwierdzenie choroby wymaga wyko-
nania wewnątrzustnego zdjęcia RTG (ryc. 18).

(ryc. 18d) FORL – nad˝erki

Leczenie
Leczenie zachowawcze jest kontrowersyjne, ze
wzglę­du na wysokie prawdopodobieństwo nawrotu.
Można próbować je stosować, jeżeli zmiany są nie-
wielkie – polega na wypełnianiu ubytków cemen-
tem glassjonomerowym.
Najczęściej jednak pacjenci trafiający do lekarza
mają już zaawansowane nadżerki odontoklastyczne,
zajmujące większą powierzchnię zęba. W tym stanie
(ryc. 18a) FORL zaleca się podawanie niesteroidowych leków prze-

14
ciwzapalnych (przy czym należy wybierać preparaty w wycinkach pobranych z łuków gardłowo-podnie-
o jak najniższej toksyczności dla kotów). Postępowa- biennych jest charakterystyczny dla procesów tła
niem z wyboru jest, po uprzednim badaniu radiolo- immunologicznego, dlatego też podejrzewa się, iż
gicznym, usunięcie chorych zębów oraz korzeni po plazmocytarne zapalenie jamy ustnej jest nadmierną
zębach, których korony uległy złamaniu. Należy pa- reakcją immunologiczną miejscowego układu od-
miętać, że choroba często ma charakter przewlekły pornościowego na bytujące w jamie ustnej bakterie
i nadżerki mogą pojawiać się w kolejnych zębach. i ich metabolity, szczególnie beztlenowe.
Ponieważ etiologia schorzenia pozostaje nieznana, Objawy PZJUK obserwuje się często przy infekcjach
jak do tej pory jedynym sposobem, który prawdo- wirusowych, takich jak: kaliciwiroza, herpeswiroza
podobnie zmniejsza ryzyko pojawienia się FORL, typu 1, białaczka kotów, zakaźne zapalenie otrzew-
a z pewnością ułatwia jej wczesne rozpoznanie, jest nej, zespół niedoboru immunologicznego kotów.
codzienna systematyczna higiena jamy ustnej.
Objawy
Piśmiennictwo:
Zmienny apetyt, ból podczas jedzenia objawiają-
1. DeForge D.H., Colmery B.H. III: An Atlas of Veterinary
Dental Radiology. Iowa State University Press, Ames 2000.
cy się wypluwaniem kęsów, nieprzyjemny zapach
2. DeLaurier A., DeFlandre C., Allen S. i wsp.: Osteoclastic z jamy ustnej, nadmierne ślinienie – czasem śli-
resorptive lesions of cat teeth are associated with changes na może być podbarwiona krwią lub, w skrajnych
in the expression of genes that regulate osteoclast formation. przypadkach, ropą, podczas badania zwierzę broni
W: Proceedings of 9th European Congress of Veterinary
Dentistry, EVDS, Copenhagen 2000.
się przed dotykiem i próbą otwarcia jamy ustnej ze
3. Jodkowska K.: Odontoklastyczna resorpcyjna nadżerka względu na dużą bolesność wynikającą z procesu
u kotów. Mag. Wet. 2001; (12): 14-18. chorobowego (ryc. 19).
4. van Wessum R., Harvey C.E., Hennet P.: Feline dental
resorp­tive lesions. Prevalence patterns. Vet. Clin. North Am.
Small Anim. Pract. 1992; 22: 1405-1416.
5. Reiter A.M.: Further evidence for a possible role of vitamin
D in the aethiology of feline odontoclastic resorptive lesions
(FORL). W: Proceedings of 13th European Congress of
Veterinary Dentistry, EVDS, Krakow, Poland 2004.
6. Holmström S.: External osteoclastic resorptive lesions. Feline
Pract. 1992; 20: 7-11.

Plazmocytarne zapalenie jamy

ustnej kotów (PZJUK)
Schorzenie to zwane jest często limfocytarno-pla-
zmocytarnym zapaleniem jamy ustnej u kotów i diag-
nozowane u 2-4% ich populacji. Obserwuje się nieco
częstsze występowanie choroby u kotów somalijskich,
abisyńskich, birmańskich i perskich, choć nie stwier- (ryc. 19a, b) PZJUK – plazmocytarne zapalenie jamy ustnej
dzono jednoznacznych predyspozycji rasowych. W po-
pulacji chorych zwierząt przeważają kastrowane sam-
ce. Najmłodsze chore zwierzęta miały 8-9 miesięcy.

Etiologia i patogeneza
Zmiany lokalizują się na łukach gardłowych i pod-
niebieniu miękkim jako przekrwione, przerosto-
we i obrzęknięte deformacje błony śluzowej. Przy
dotyku miejsca te często krwawią, a swoją fakturą
i kolorem przypominają owoce maliny. Dziąsła
wokół zębów trzonowych i przedtrzonowych oraz
błona śluzowa nasady języka i gardła objęte są pro-
cesem chorobowym w następnej kolejności. Często
PZJUK towarzyszą odontoklastyczne resorpcyjne
nadżerki i zaawansowane postaci chorób przyzę-
bia. Naciek komórek plazmatycznych spotykanych (ryc. 19a, b) PZJUK – plazmocytarne zapalenie jamy ustnej

15
Leczenie
Ze względu na dużą liczbę potencjalnych czynni-
ków etiologicznych leczenie PZJUK powinno być
wielokierunkowe. Jednak ze względu na ograniczo-
ną wiedzę o rzeczywistych przyczynach choroby le-
czenie plazmocytarnego zapalenia jamy ustnej jest
w dużej mierze objawowe.
1. Jeśli wyniki testów FIV, FeLV są negatywne, na-
leży wdrożyć antybiotykoterapię, przeprowadzić
sanację jamy ustnej kota, zaś właściciela motywo-
wać do szczególnej opieki nad jamą ustną (prze-
mywanie błony śluzowej roztworami dezynfekują-
cymi i szczotkowanie zębów).
2. Sanacja jamy ustnej. Należy bardzo dokładnie
usunąć wszystkie osady nazębne i poddać eks-
trakcji zęby złamane, dotknięte resorpcją oraz za­
awansowanymi chorobami przyzębia. Po sanacji
ważnym etapem jest realizowanie profilaktyki
jamy ustnej kota przez jego opiekuna.
3. Przy słabych rezultatach takiego postępowania
lub w razie kłopotów z czynnościami manualnymi
w jamie ustnej pacjenta można rozpocząć terapię
lekami immunosupresyjnymi (np. glikokortykoste-
roidy – 1-2 mg/kg/dzień w dawkach zstępujących
aż do uzyskania najmniejszej dawki działającej).
4. W przypadku niepowodzenia leczenia zachowaw-
czego wskazana jest radykalna ekstrakcja wszyst-
kich zębów przedtrzonowych i trzonowych za-
równo w szczęce, jak i żuchwie. Jeżeli procesem
zapalnym objęte są również zęby sieczne i kły,
kota czeka totalna ekstrakcja uzębienia.
Piśmiennictwo:
1. Gawor J.: Zmiany patologiczne w jamie ustnej kotów – prze-
gląd 1640 zwierząt. Mag. Wet. 2000; suplement – koty.
2. Jodkowska K.: Plazmocytarne zapalenie jamy ustnej u kotów.
Mag. Wet. 2002; (12): 18-20.
3. Johnston N.: Acquired feline oral cavity disease. In Practice
1998; 20: 171-179.
4. Reubel G.H., Hoffmann D.E., Pedersen N.C.: Acute and
chronic faucitis of domestic cats. A feline calicivirus-induced
disease. Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. 1992; 22:
1347-1360.
Choroby przyz¢bia
Problem
Periodontopatie to najczęstsze choroby jamy ustnej
kotów domowych – dotyczą ponad 80% polskich
kotów powyżej 2. roku życia. Choroby przyzębia są
konsekwencją reakcji zapalnej w wyniku odkłada-
nia się płytki bakteryjnej i działalności bakterii jamy
ustnej i są ograniczone do tkanek przyzębia, czyli
struktury utrzymującej ząb w zębodole. Kamień na-
16
zębny towarzyszący większości chorób przyzębia,
mylnie okrzyknięty główną przyczyną periodon-
topatii, jest tylko jedną z wielu konsekwencji zło-
żonego procesu i samo pozbycie się kamienia nie
rozwiązuje problemów periodontologicznych.
Inicjatorem większości chorób przyzębia są mikro-
organizmy zasiedlające płytkę nazębną. Nieusuwa-
na płytka z czasem ulega inkrustacji solami wapnia
i magnezu pochodzącymi ze śliny i pokarmu, two-
rząc kamień nazębny. Metabolity wytwarzane przez
bakterie płytki oraz odpowiedź zapalna gospodarza
prowadzą do uszkodzenia tkanek dziąsła, więzadeł
przyzębia i wyrostka zębodołowego. Konsekwen-
cją nieleczonych periodontopatii jest utrata zębów.
Ponadto toczące się procesy zapalne w jamie ustnej
i penetracja tkanek okołozębowych przez bakterie
stanowią realne zagrożenie dla całego organizmu na
skutek tworzenia wrót infekcji, które rozprzestrzenia-
ją się na cały organizm i mogą upośledzać funkcje
ważnych narządów wewnętrznych, takich jak wątro-
ba, nerki czy serce. Problem postrzegany przez właś-
cicieli jako wyłącznie estetyczny – nieprzyjemny
zapach z jamy ustnej (halitosis) – okazuje się poważ-
nym problemem zdrowotnym, który ma potencjal-
ny wpływ na cały organizm. Dbanie o higienę jamy
ustnej powinno stać się zatem bardzo istotną częścią
ogólnej profilaktyki zdrowotnej kotów.
Stadia chorób przyz´bia
Zapalenie dziàseł – gingivitis
Jest to odpowiedź zapalna dziąsła bez destrukcji tka-
nek przyzębia. Charakteryzuje się obecnością płytki
i nieznaczną ilością kamienia nazębnego, zaczerwie-
nieniem brzegu dziąsła, obrzękiem części wolnej dzią-
sła i utratą punktowania jego powierzchni (ryc. 20).
Leczenie: usunięcie płytki i kamienia nazębnego,
wypolerowanie koron i wdrożenie właściwej i su-
miennej profilaktyki domowej.
(ryc. 20) Zapalenie dziàse∏ – gingivitis
Wczesne zapalenie przyz´bia Leczenie: sanacja jamy ustnej, kiretaż poddziąsło-
– gingivitis-periodontitis wy, gingiwektomia, czyli wycięcie przerośniętego
W tej fazie dochodzi do gromadzenia się płytki i ka- zapalnie brzegu wolnego dziąsła w celu zlikwido-
mienia poddziąsłowego, zaczyna formować się pa- wania obszarów bytowania bakterii beztlenowych,
tologiczna kieszonka dziąsłowa (głębokość powy-
żej 1 mm) w konsekwencji obniżenia się przyczepu
dziąsłowego, dziąsła mogą krwawić przy zgłębniko-
waniu. Jest to stadium graniczne dla zmian odwra-
calnych i nieodwracalnych (ryc. 21).
Leczenie: niezwłoczne usunięcie płytki i kamienia
nazębnego, opróżnienie kieszonek dziąsłowych ze
złogów poddziąsłowych, tak zwany kiretaż. Bez-
względnie konieczna jest profilaktyka domowa, po-
legająca na codziennym szczotkowaniu.

(ryc. 22a) Przewlek∏e zapalenie przyz´bia – periodontitis

(ryc. 21a) Z
 apalenie przyz´bia – patologiczna kieszonka
dziàs∏owa

(ryc. 22b) P
 rzewlek∏e zapalenie przyz´bia – zapalenie koÊci
z´bodo∏u

(ryc. 21b) Zapalenie przyz´bia

Przewlekłe zapalenie przyz´bia

– periodontitis
Zmiany w tej fazie choroby charakteryzują się głę-
bokimi kieszonkami patologicznymi ze znaczną
ilością złogów poddziąsłowych, dziąsła krwawią
przy dotyku, z kieszonek wydobywa się ropa. Do-
chodzi do recesji dziąseł z odsłonięciem powierzch-
ni korzeni i furkacji. Obserwowane są początki utra-
ty wyrostka zębodołowego. W stadium tym nie ma
możliwości odtworzenia prawidłowego przyzębia
(ryc. 22).
(ryc. 22c) P
 rzewlek∏e zapalenie przyz´bia – z recesjà
wyrostka z´bodo∏owego
konieczne bywa wycięcie patologicznych kieszo-
nek z przyczyn podobnych jak przy gingiwektomii.
W celu pokrycia odsłoniętego cementu zalecana jest
plastyka dziąseł. Bez profilaktyki domowej objawy
szybko nawrócą i przejdą do najbardziej zaawanso-
wanego stadium.
17
Ostre zapalenie przyz´bia z nasileniem
resorpcji koÊci z´bodołu – periodontitis
Po osiągnięciu tego stanu obserwuje się dużą ilość
kamienia nazębnego, który pokrywa zarówno koro-
nę, jak i odsłonięte korzenie, obecne są liczne ropnie
przyzębia. Zanik dziąseł i wyrostka zębodołowego
powoduje rozchwianie zębów na granicy wypadania.
Korzenie zębów tkwią w ziarninie zapalnej (ryc. 23).
Leczenie: usunięcie zębów rozchwianych i z obna-
żonymi korzeniami. Leczenie powikłań – ropni, prze-
tok, przewlekłych zapaleń gardła itp.
(ryc. 23) O
 stre zapalenie przyz´bia z nasileniem resorpcji
koÊci z´bodo∏u – periodontitis
Konsekwencje nieleczonych chorób
przyz´bia
Nieleczone i zaniedbane choroby przyzębia są przy-
czyną takich komplikacji, jak powstanie przetoki ust-
no-nosowej w wyniku uszkodzenia i zaniku blaszki
kostnej wyrostka zębodołowego kości szczęki oddzie-
lającego zębodół kła od jamy nosowej, ropnie przy-
zębia, odwierzchołkowe zapalenia miazgi zęba czy
patologiczne złamania żuchwy. W przypadkach zaist-
niałych chorób przyzębia nigdy nie dochodzi do sa-
mowyleczenia, stanowią one poważne zagrożenie dla
zdrowia całego organizmu. Bez profilaktyki domowej
i uświadomienia opiekuna pacjenta nie ma skutecznej
możliwości leczenia periodontopatii. Zapobieganie
chorobom przyzębia polega na systematycznej higie-
nie jamy ustnej i prawidłowym żywieniu.
Pierwsza pomoc w nagłych
przypadk ach
W dziale tym zostaną omówione procedury postępo-
wania z pacjentami z nagłymi problemami w obrębie
jamy ustnej. Bardzo często są to pacjenci po przeby-
tych urazach, dlatego pierwszoplanowo należy skon-
centrować się na ustabilizowaniu stanu ogólnego we-
dług zasad udzielania pierwszej pomocy, zapewniając
stabilizację krążenia i oddychania. Jednym z proble-
mów związanych z urazami trzewioczaszki są masyw-
ne krwotoki, u pacjenta stomatologicznego często wy-
stępuje upośledzenie czynności oddechowej na skutek
gromadzenia się skrzepów w jamie ustnej i/lub jamie
nosowej. Rozwiązaniem jest ustalenie źródła krwo-
toku i jego zaopatrzenie. Wykonuje się zimne okłady
i podaje leki hemostatyczne, witaminę K, etamsylat
(np. Cyclonamine). Koty źle tolerują utrudnione oddy-
chanie przez nos, toteż czynnikiem pogarszającym stan
pacjenta i komplikującym działanie lekarskie może być
jego ekscytacja wynikająca z niedrożności dróg odde-
chowych i niedotlenienia. Właściwym postępowaniem
jest umieszczenie pacjenta w klatce tlenowej. W przy-
padku niedrożności dróg oddechowych zagrażającej
życiu należy wykonać tracheostomię (ryc. 24).
Do typowo kocich urazów należy upadek ze znacz-
nej wysokości, zazwyczaj spowodowany przez wy-
padnięcie z okna. Efektem są często urazy w obrę-
bie jamy ustnej, zwykle złamanie żuchwy w okolicy
spojenia oraz pęknięcie podniebienia.
(ryc. 24a) Kot w trakcie tlenoterapii

Piśmiennictwo:
1. Wiggs R.B., Lobprise H.B.: Veterinary Dentistry: Principles
and Practice. Lippincott-Raven, Philadelphia 1997: 55-140.
2. Gorrel C.: Veterinary Dentistry for the General Practitioner.
Saunders, Edinburgh 2004: 29-35, 131-157.
3. Lobprise H.B., Wiggs R.B.: The Veterinarian’s Companion for (ryc. 24b) Kot po urazie trzewioczaszki z wykonanà
Common Dental Procedures. AAHA Press, Lakewood 2000. tracheostomià

18
Złamaniu w okolicy spojenia ˝uchwy towa-
rzyszą wyraźna bolesność i nadmierna ruchomość
okolicy spojenia, często także rozerwanie śluzów-
ki i dość skąpe krwawienie. Złamanie powinno
być zaopatrzone chirurgicznie jak najszybciej po
ustabilizowaniu stanu pacjenta. Zabieg zespolenia
złamanych odłamów wykonuje się za pomocą pętli
(cerklarza) z drutu.
P´kni´cie podniebienia to rozerwanie śluzów-
ki podniebienia, któremu prawie zawsze towarzyszy
rozerwanie szwu podniebiennego. Przy znacznych
rozmiarach uszkodzenia uraz może przebiegać
z masywnym krwotokiem. Jeżeli mamy do czynie-
nia ze znaczną niestabilnością brzegów rany, szparą
o szerokości >2-3 mm i/lub krwotokiem, niezbęd-
ne będzie zszycie rany (ryc. 25). Szwy w żadnym
wypadku nie mogą naprężać zbliżanych tkanek.
W sytuacji, gdy rana nie spełnia tych warunków,
dodatkowo oprócz szycia należy wykonać plastykę
podniebienia poprzez cięcia odprężające, rotacje czy
uwolnienie płata podniebienno-śluzówkowego.
Kolejną grupą pacjentów są ofiary wypadków ko-
munikacyjnych. Większość urazów w okolicy gło-
wy stanowią urazy żuchwy, a w szczególności zła-
mania i zwichnięcia.
(ryc. 25a) Urazowe p´kni´cie podniebienia
(ryc. 25b) Urazowe p´kni´cie podniebienia, szycie rany
Złamania ˝uchwy – obrzęk i krepitacja mogą być
słabo wyrażone, a także trudne do zbadania z uwagi
na ból i reakcje obronne. Zwykle złamanie dotyczy
trzonu i ma przebieg skośny. Najczęściej mamy do
czynienia ze złamaniami otwartymi, które należy
jak najszybciej zaopatrzyć. Przed przystąpieniem
do stabilizacji trzeba usunąć odłamy zębów z linii
przełomu. Stosujemy różne techniki unieruchomie-
nia odłamów z użyciem stabilizatorów z żywic poli-
meryzujących na zimno, drutu, gwoździ i płytek.
Zwichni´cie ˝uchwy to uraz stawu skroniowo-
-żuchwowego, jedno- bądź obustronny. Dane z wy-
wiadu i badania klinicznego wskazują na wyraźne
i nagłe zaburzenie linii zgryzu, „niedopasowanie”
łuków szczęki i żuchwy, asymetrie w budowie czasz-
ki. Często zmianie towarzyszą ślinienie oraz boles-
ność przy pobieraniu pokarmu. Repozycja żuchwy
powinna odbyć się tak szybko, jak to możliwe, gdyż
istnieje ryzyko wypełnienia przestrzeni stawowej
przez organizujący się skrzep.
Złamanie i/lub zwichni´cie z´ba są skutkiem
urazów mechanicznych, np. walki czy pogryzienia.
Złamanie dotyczy tkanek twardych zęba i często
przebiega z obnażeniem miazgi. Prawie zawsze wy-
maga konsultacji i skierowania na leczenie specja-
listyczne w celu założenia wypełnienia, a niekiedy
przeprowadzenia pełnego leczenia kanałowego. Nie-
leczony uraz miazgi zębowej powoduje ból i prowa-
dzi do zapalenia miazgi i/lub zgorzeli.
(ryc. 26) Złamany kieł szcz´ki
Zwichni´cie z´ba – uraz tkanek przyzębia prze-
biegający z częściowym lub całkowitym wysunięciem
się zęba z zębodołu. Często towarzyszy mu złamanie
ściany zębodołu. Wczesne osadzenie zęba w zębodo-
le (kilka godzin do kilku dni) i ustabilizowanie, czyli
reimplantacja zęba, stwarzają duże szanse wyleczenia
– zależnie od zaopatrzenia naczyniowego uszkodzo-
nych tkanek zęba. Alternatywą jest ekstrakcja zęba.
19
 (ryc. 27) Podra˝nienie Êluzówki jamy ustnej po pioktaninie
Inne urazy
Szczególną uwagę należy zwrócić na substancje
potencjalnie zlizywane przez zwierzę, np. środki
do odkażania ran: jodoform, pioktaninę. Poparzenie
substancjami żrącymi i silnie drażniącymi powodu-
je ślinienie, bolesność w trakcie przyjmowania po-
karmu oraz owrzodzenia na śluzówce (ryc. 27).
Przy podejrzeniu porażenia prądem, co sugeruje na-
gły zły stan ogólny i/lub odnalezienie uszkodzonych
przewodów elektrycznych, konieczna jest inspekcja
jamy ustnej. Zmiany w postaci liniowych poparzeń
mogą być widoczne na wargach i śluzówkach.
Ciała obce – żyłki, anielskie włosie – mogą owijać się
dookoła języka, powodując jego uraz, oraz wywoły-
wać objawy ze strony przewodu pokarmowego, głów-
nie w postaci wymiotów lub niedrożności jelit.
(ryc. 28a) Periodontitis – wskazanie do ekstrakcji
(ryc. 28b) Periodontitis – wskazanie do ekstrakcji
20
(ryc. 28c) Zestaw narz´dzi
(ryc. 28d) Zestaw narz´dzi
Usuwanie z¢bów u kotów
Problemy stomatologiczne u kotów najczęściej roz­
wiązuje się, usuwając zęby. Liczne ekstrakcje u ko-
tów zwykle wykonywane są z trzech powodów: pla-
zmocytarnego zapalenia jamy ustnej, FORL i chorób
przyzębia.
Zestaw do ekstrakcji zębów kocich składa się z po-
dobnych instrumentów jak do zabiegu na uzębieniu
psim – w skład zestawu wchodzą: kleszcze ekstrak-
cyjne, dźwignia „supercienka” (superslim), pęseta
operacyjna, nożyczki do szwów, igłotrzymacz, no-
życzki tkankowe, obsadka oraz zestaw raspatorów
(ryc. 28). Ponadto narzędziami tnącymi maszyno-
wymi niezbędnymi do opracowania twardych tka-
nek są wiertła typu różyczka do wycięcia blaszki
kostnej, separator do cięcia koron oraz frez diamen-
towy do wygładzenia ostrych brzegów kostnych.
Dokładna procedura ekstrakcji zęba u kota:
- kwalifikacja pacjenta do znieczulenia i zabiegu
chirurgicznego;
- znieczulenie i zabezpieczenie znieczulonego pa-
cjenta (monitoring, utrzymanie temperatury ciała,
ustalenie płynów infuzyjnych etc.);
- dokładne badania kliniczne i obrazowe;
- znieczulenie okołonerwowe operowanej okolicy
(ryc. 29);
- odcięcie przyczepu nabłonkowego oraz nacięcie
błony śluzowej określające rozmiar płata śluzów-
kowo-dziąsłowego;
- odpreparowanie płata śluzówkowo-dziąsłowego
(ryc. 30);
- usunięcie bocznej blaszki kostnej wyrostka zębo-
dołowego;
 (ryc. 29a) Znieczulenie oko∏onerwowe w otworze (ryc. 30b) Odpreparowany p∏at dziàs∏owy w ˝uchwie
podoczodo∏owym

(ryc. 29b) Z
 nieczulenie oko∏onerwowe w otworze
oko∏obródkowym
(ryc. 31) Wyj´cie rozchwianego korzenia z ˝uchwy

- wyrównanie krawędzi wyrostka zębodołowego

(ryc. 32);

(ryc. 29c) Znieczulenie oko∏onerwowe w otworze

˝uchwowym

- separowanie wielokorzeniowych zębów na części

(ryc. 32) W
 yrównanie kraw´dzi wyrostka z´bodo∏owego
jednokorzeniowe; w ˝uchwie
- zrywanie aparatu więzadłowego korzenia przy uży­
ciu dźwigni;
- wyjęcie rozchwianego korzenia (ryc. 31);

(ryc. 33a) Zamkni´cie rany w ˝uchwie p∏atem

(ryc. 30a) Odpreparowanie p∏ata dziàs∏owego w ˝uchwie Êluzówkowym

21
 Rak płaskonabłonkowy
Statystyki występowania guzów w jamie ustnej ko-
tów dają absolutne pierwszeństwo rakowi płasko-
nabłonkowemu, który stanowi ponad 65% diagno-
zowanych nowotworów jamy ustnej tych zwierząt
(ryc. 34). Rak płaskonabłonkowy bardzo szybko

(ryc. 33b) Zamkni´cie rany w ˝uchwie p∏atem

Êluzówkowym

- wyrównanie brzegów i ustalenie ostatecznego roz-

miaru płata śluzówkowo-dziąsłowego;
- z amknięcie rany płatem śluzówkowo-dziąsłowym
(ryc. 33);
- kontrolne zdjęcie RTG.
Lista powikłań, które mogą wystąpić po zabiegu
usuwania zębów u kota, obejmuje: krwotok, za-
palenie okostnej, zapalenie kości, złamanie kości,
pozostawienie części zęba, wtłoczenie fragmentu (ryc. 34a) Rak p∏askonab∏onkowy
korzenia do kanału żuchwy lub do jamy nosowej,
urażanie tkanek miękkich pozostającymi zębami,
przetokę ustno-nosową, uszkodzenie tkanek mięk-
kich otaczających jamę ustną. Najlepszym sposo-
bem na uniknięcie powikłań jest wykonanie zabiegu
zgodnie ze standardami, bez pośpiechu, przy dobrej
asyście i z wykorzystaniem właściwych instrumen-
tów, wyposażenia i oświetlenia.

Piśmiennictwo:
1. Blazejewski S. 3rd, Lewis J.R., Reiter A.M.: Mucoperiosteal
flap for extraction of multiple teeth in the maxillary quadrant
of the cat. J. Vet. Dent. 2006; 23: 200-205.
2. De Bowes L.J.: Single and surgical exodontia. Vet. Clin.
Small Anim. 2005; 35: 963-985.
3. Tutt C.: Exodontics. W: Small Animal Dentistry. Blackwell
Publishing, 2006: 131-173.
4. Gawor J.: Ekstrakcja zębów policzkowych u kota. Technika
operacyjna i uwarunkowania anatomiczne. Życie Wet. 2007.
Guzy jamy ustnej kotów i zespół
ziarniniak a kwasochłonnego
Choroby nowotworowe występują rzadziej u kotów
niż u psów, ale w odróżnieniu od psów większość
z nich stanowią guzy złośliwe: według statystyk za-
ledwie u 1,5% populacji kotów wykazuje się zmiany
neoplazmatyczne, jednak aż 80% z nich ma charak-
ter złośliwy (dla porównania: około 3,8% popula-
cji psów cierpi z powodu chorób nowotworowych,
z czego 1/3 z nich – na nowotwory złośliwe). Jama
ustna jest miejscem występowania około 7% przy-
padków choroby nowotworowej w organizmie i jest
czwartą z kolei najczęstszą lokalizacją guzów.
(ryc. 34b) Rak p∏askonab∏onkowy – RTG
uszkadza otoczenie kostne, ma naciekowy charakter
rozrostu. Pomimo że nie obserwuje się przerzutów,
dość szybko osiąga stadium rozrostu nieoperacyj-
ne. Guz ten we wczesnych stadiach rozrostu można
skutecznie leczyć radykalnymi zabiegami chirurgicz­
nymi; po osiągnięciu większych rozmiarów jest cho­
robą śmiertelną.
Czerniak złoÊliwy
Występuje w postaciach zawierających więcej lub
mniej melaniny i stanowi około 10% rozpoznań
w jamie ustnej. Jest bardzo złośliwym guzem i w za-
sadzie uchodzi za chorobę nieuleczalną – wynika to
z tego, że z reguły rozpoznawany jest w stadium
rozwoju uniemożliwiającym radykalne wycięcie.
W tym przypadku leczenie ma charakter paliatywny.

22
W przypadkach wczesnej diagnozy leczenie powin-
no obejmować zabieg chirurgiczny, chemioterapię,
leki immunostymulujące (ryc. 35).
(ryc. 35a) Czerniak z∏oÊliwy
(ryc. 35b) Rak p∏askonab∏onkowy
(ryc. 35c) Czerniak amelanotyczny – RTG
Włókniakomi´sak (fibrosarcoma)
Nowotwór ten ma podobną dynamikę wzrostu do
raka płaskonabłonkowego i podobnie do niego wy-
maga wczesnych interwencji. Istnieją doniesienia
na temat wrażliwości włókniakomięsaka na radio-
terapię. Według statystyk może stanowić około 6%
rozpoznań (ryc. 36).
(ryc. 36) W∏ókniakomi´sak
Guzy z´bopochodne
Nowotwory te wykazują miejscową złośliwość,
która szybko i spektakularnie uszkadza i deformuje
okoliczne tkanki. Są rzadko spotykane (1%), po-
dobnie jak wszystkie pozostałe wymagają szybkiej
interwencji (ryc. 37).
(ryc. 37a) Guz z´bopochodny
(ryc. 37b) Guz z´bopochodny – RTG
23
Kostniakomi´sak (osteosarcoma)
Guz wymagający usunięcia radykalnego. Rozrost
jest mało dynamiczny i w porównaniu z innymi gu-
zami kostniakomięsak nie powoduje demineraliza-
cji kości, ma za to silny, wyraźny cień wskazujący
na dużą gęstość swych tkanek (ryc. 38).
(ryc. 38) Kostniakomi´sak
NadziàÊlaki (epulides)
Występujące w formie nadziąślaków włóknistych
stanowią rzadką chorobę proliferacyjną u kotów, jej
przebieg jest zbliżony do przebiegu nadziąślaków
psich. Podobnie jak u psów ryzyko nawrotu jest
bardzo duże, jeżeli nie usunie się całego wyrostka
zębodołowego (ryc. 39).
(ryc. 39a) NadziàÊlaki (epulides)
(ryc. 39b) NadziàÊlak
24
Ziarniniak kwasochłonny
Zaburzenie jest formą zespołu eozynofilowego,
który może mieć postać wrzodu eozynofilowego,
płytki lub właśnie ziarniniaka. Jest zmianą rozro-
stową o podłożu zapalnym, będącym prawdopo-
dobnie wynikiem alergizacji. Stanowi 5-10% zmian
rozrostowych w jamie ustnej spotykanych w klini-
ce kotów. Forma wrzodu eozynofilowego występu-
je najczęściej na górnych wargach i przebiega bez
świądu. Ziarniniak lub płytka eozynofilowa przy-
biera postać wyniesionych zmian na podniebieniu
i przestrzeni podjęzykowej lub na grzbiecie języka.
Rozpoznanie ustala się na podstawie wyniku bada-
nia histopatologicznego, a leczenie obejmuje poda-
wanie glikokortykosteroidów miejscowo i ogólnie.
Duże ryzyko wznowy powoduje, że rokowanie jest
ostrożne (ryc. 40).
(ryc. 40a) Zespó∏ eozynofilowy
(ryc. 40b) Zespó∏ eozynofilowy
(ryc. 40c) Zespó∏ eozynofilowy
Piśmiennictwo:
1. Harvey C.E., Emily P.P.: Oral neoplasms. W: Small Animal
Dentistry. Mosby, St. Louis 1993: 297-312.
2. Harvey C.E.: Feline oral pathology, diagnosis and mana-
gement. W: Crossley D.A., Penman S. (red.): Manual of Small
Animal Dentistry. BSAVA, 1995.
3. Gawor J.: Postępowanie po stwierdzeniu guza w jamie ustnej
psa lub kota. Mag. Wet. 2001; (4): 22.
4. Gawor J.: Nadziąślaki – aktualne informacje na temat rozpo-
znawania i leczenia u psów i kotów. Mag. Wet. 2005; (5): 12.
5. Gawor J.: Czerniak złośliwy w jamie ustnej. Przegląd litera-
tury oraz doświadczenia własne. Mag. Wet. 2002; (4): 5.
Wirusowe infekcje górnych dróg oddecho-
wych, tzw. katar koci (FHV + FCV)
W przebiegu tej polietiologicznej choroby stwier-
dza się owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej,
a szczególnie języka (ryc. 42). Czynnikami spraw-
czymi są FHV i FCV – herpeswirus kotów i kalici-
wirus kotów. Zmiany są bolesne, wyraźnie odgrani-
czone, barwy od różowej do żywoczerwonej.

Zmiany w jamie ustnej

towarzyszÑce chorobom
układow ym
Jama ustna jest miejscem manifestowania się wielu
objawów chorobowych. Dla przebiegu leczenia pod-
stawową kwestią jest ustalenie, czy zmiany obserwo-
wane w jamie ustnej mają charakter pierwotny czy
wtórny – w tym celu należy zebrać wywiad, przepro-
wadzić badanie ogólne i badania dodatko­we, w tym
badanie laboratoryjne; jako ostatnie wy­ko­nuje się ba-
danie stomatologiczne pacjenta w znieczuleniu.
Poniżej przedstawiono jednostki chorobowe o cha-
rakterze systemowym, których objawy kliniczne (ryc. 42a) Katar koci
mogą być rozpoznane podczas badania jamy ustnej.

Choroby zakaêne

FeLV – białaczka kotów, FIV – zaka˝enie

wirusem niedoboru immunologicznego,
FIP – zakaêne zapalenie otrzewnej
Objawy tych infekcji wirusowych są nieswoiste,
obok nawracających spadków apetytu, anemii, go-
rączki występują zapalenie przyzębia i powiększe-
nie węzłów chłonnych.
W przypadku FeLV obserwuje się owrzodzenia ję-
zyka i warg (ryc. 41).

(ryc. 42b) Katar koci

Kandydoza
Infekcja drożdżakami Candida spp. najczęściej to-
warzyszy chorobom przebiegającym z defektem
im­mu­no­lo­gicznym, wyniszczeniem organizmu lub
leczeniu niszczącym florę saprofityczną (np. przy
długotrwałej antybiotykoterapii).
Na śluzówkach pojawiają się białe, serowate naloty.
Leczenie musi obejmować postępowanie przywraca-
jące prawidłową florę bakteryjną (probiotyki) oraz
(ryc. 41) Z
 miany w jamie ustnej w przebiegu bia∏aczki leczenie przeciwgrzybiczne miejscowe, a w przypad-
kotów kach opornych systemowe.
25
Choroby endokrynogenne
Cukrzyca
W przebiegu cukrzycy zachwianiu ulega miejsco-
wa odpowiedź immunologiczna, pojawiają się też
zaburzenia naczyniowe. Prowadzi to do upośledze-
nia mechanizmów obronnych dziąsła i zwiększonej
akumulacji płytki nazębnej. Zmiany te nie dają spe-
cyficznego obrazu, szczególnie przy braku higieny,
przyspieszają degradację przyzębia (ryc. 43).
(ryc. 43) Zmiany w jamie ustnej w przebiegu cukrzycy
u kota
NadczynnoÊç przytarczyc
(hiperparatyroidyzm)
Nadczynność przytarczyc występuje w powiązaniu
z niewydolnością nerek (częściej) lub jako wtórna
żywieniowa nadczynność przytarczyc związana z hi­
per­witaminozą A. Nadprodukcja parathormonu wy-
wołuje zaburzenia gospodarki wapniem, prowadząc
do osteomalacji. Ze strony jamy ustnej pojawiają się
objawy zmniejszonej mineralizacji kośćca szczęk
i żuchwy. W skrajnych przypadkach obserwujemy
nadmierną elastyczność kośćca, tzw. objaw gumo-
wej żuchwy. W obrazie RTG hiperparatyro­idyzm
widoczny jest jako rozrzedzenie substancji mineral-
nej kości. Leczenie prowadzi się po ustaleniu pier-
wotnej przyczyny choroby.
Zatrucia
Mocznica – objawia się m.in. wydalaniem mocz-
nika na powierzchnie błon śluzowych jamy ustnej.
Bakterie ureazododatnie przekształcają go w wolny
amoniak. Jest on odpowiedzialny za uszkodzenia
śluzówki. W zależności od zaawansowania choro-
by zmiany mogą mieć postać lekkich podrażnień
bądź ciężkich owrzodzeń. Obserwujemy brunatne
przebarwienie języka. Zapach amoniaku jest często
główną przyczyną wizyty u lekarza (ryc. 44).
26
(ryc. 44) Zmiany w jamie ustnej w przebiegu mocznicy
u kota
Zatrucia rodentycydami antykoagulacyjnymi,
np. diku­marolem i warfaryną – występują różnego
nasilenia krwawienia z dziąseł, niekiedy przyjmu-
jące postać masywnego krwotoku. Objaw jest po-
tencjalizowany współistniejącym stanem zapalnym
przyzębia. Krwawienia są trudne do opanowania.
Postępowaniem z wyboru jest podanie świeżej krwi
i preparatów witaminy K.
Choroby immunologiczne
Alergia kontaktowa, toczeń rumieniowaty układo-
wy, toczeń skórny krążkowy czy wypryski poleko-
we mogą powodować powstanie zmian przebiegają­
cych z depigmentacją błony śluzowej, depigmentacją
skóry warg i owrzodzeniami. Na wargach może do-
chodzić do utraty włosa.
Choroby nowotworowe poza jamà ustnà
Zaawansowane zmiany nowotworowe rzutują na
funkcjonowanie całego organizmu. Uszkodzenia
narządów wewnętrznych na skutek choroby no-
wotworowej, szczególnie przebiegające z obrazem
trombocytopenii, wywołują punkcikowate wyna-
czynienia, a przy głębokiej koagulopatii prowadzą
do krwotoku.
Inne
˚ółtaczka
Przy podwyższonym poziomie bilirubiny w prze-
biegu żółtaczki zmiana zabarwienia śluzówek jamy
ustnej jest jednym z pierwszych symptomów choro-
by (ryc. 45).
(ryc. 45) Objawy ˝ó∏taczki w jamie ustnej u kota
Enteropatia białkogubna, nefropatia
białkogubna
Pomimo różnej etiologii głównymi objawami ogól-
nymi tych schorzeń są podobnie wodobrzusze, bie-
gunki, wielomocz. Obie choroby prowadzą do utraty
białka oraz immunosupresji. Wtórnie mogą powsta-
wać owrzodzenia na śluzówce dziąseł i języka. Tera-
pia opiera się na leczeniu choroby podstawowej.
Piśmiennictwo:
1. Ettinger S.J., Feldman E.C.: Textbook of Veterinary Internal
Medicine. Wyd. 6, Elsevier Saunders, St. Louis 2005: 1290-1297.
2. Norsworthy G.D., Crystal M.A., Grace S.F., Tilley L.P.: The
Feline Patient: Essentials of Diagnosis and Treatment. Lippin-
cott Williams & Wilkins, Baltimore 2003: 243-247.
3. Frymus T.: Choroby zakaźne kotów. SIMA WLW, Warszawa
2000: 9-134.
4. Schaer M.: Clinical Medicine of the Dog & Cat. Manson
Publishing, London 2003: 251-270.
5. Kurski G.: Kryteria oceny zdrowotności przyzębia. Weteryna-
ria po Dyplomie, wydanie specjalne, listopad 2003; 6-7.
27
 KLUCZ DO ANKIETY PSY

Osad nazębny

czyste korony

płytka bakteryjna

kamień nazębny
na niektórych zębach

obfity kamień nazębny

Stan przyzębia

bez zmian

zapalenie dziąseł

zapalenie przyzębia

28
 KLUCZ DO ANKIETY KOTY

Osad nazębny

czyste korony

płytka bakteryjna

kamień nazębny
na niektórych zębach

obfity kamień nazębny

Stan przyzębia

zapalenie dziąseł

zapalenie przyzębia

29
Notatki:

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
30
www.usmiechpupila.com.pl