SŁOWNIK ZAGROŻEŃ

Łukasz Kobus
 Pod pojęciem zagrożenie należy rozumieć
zakres zdarzeń, wywołanych celowo lub losowych,
które wywierają negatywny wpływ na
funkcjonowanie politycznych i gospodarczych
struktur państwa, na warunki bytowania ludności
oraz stan środowiska naturalnego.
 Analiza sytuacji w zakresie nadzwyczajnych
zagrożeń ludzi i środowiska  w okresie pokoju
wskazuje na nieuchronność  zdarzeń wywołanych
zarówno siłami natury jak również powodowanych
awariami i katastrofami technicznymi. Z tego też
względu umownie zagrożenia można podzielić na
katastrofy naturalne i techniczne.
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski
żywiołowej (DZ.U. z dnia 22 maja 2002 r.) wprowadza
następujące definicje dotyczące zagrożeń:
„Art. 3.
1. Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) klęsce żywiołowej - rozumie się przez to katastrofę

naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają
życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich
rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a
pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy
zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we
współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz
specjalistycznych służb i formacji działających pod
jednolitym kierownictwem,
2) katastrofie naturalnej - rozumie się przez to zdarzenie
związane z działaniem sił natury, w szczególności
wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne
wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe
występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi,
pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i
morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe
występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo
chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu,

3) awarii technicznej - rozumie się przez to gwałtowne,

nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu
budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu
urządzeń technicznych powodujące przerwę w ich
używaniu lub utratę ich właściwości.
 2. Katastrofą naturalną lub awarią techniczną może być
również zdarzenie wywołane działaniem terrorystycznym.”

Podział zagrożeń:

I. KATASTROFY NATURALNE

Powodzie
Huragany i silne wiatry
Susza
Trzęsienia ziemi
Wyładowania atmosferyczne
Epidemie
Plagi zwierzęce
II. KATASTROFY TECHNICZNE

Pożary
Chemiczne
Komunikacyjne
Budowlane

III. AKTY TERRORU

IV. ZAKŁÓCENIA BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU

PUBLICZNEGO
I. KATASTROFY NATURALNE
POWÓDŹ - zalanie przez wodę terenów, zwykle nadbrzeżnych, głównie w
wyniku wezbrania rzeki, powodujące znaczne szkody gospodarcze,
przyczyną powodzi bywa nagły spływ wód roztopowych z zimowych
opadów śnieżnych lub obfite i długo trwałe opady deszczu.
Powodzie w Polsce ze względu na proces powstawania, można podzielić na:
opadowe - których przyczyną są silne opady naturalne czyli o dużym
natężeniu lub rozlewne na dużym obszarze zlewnym.
roztopowe - których przyczyną jest gwałtowne topnienie śniegu
zimowe - których przyczyną jest nasilenie niektórych zjawisk lodowych
sztormowe - których przyczyną są silne wiatry, sztormy występujące na
zalewach i wybrzeżach
Wielkość powodzi określa się w 3-stopniowej skali:
małe - o zasięgu lokalnym,
średnie - o zasięgu regionalnym, nie mają wpływu na funkcjonowanie
państwa,
duże - o zasięgu krajowym, mają charakter klęski żywiołowej, zakłócają
normalne funkcjonowanie państwa lub jego dużej części, istnieje wtedy
konieczność pomocy międzynarodowej.
HURAGAN (tajfun)

Cyklon tropikalny, w którym średnia prędkość wiatru wynosi

powyżej 33 m/s (nie mniej niż 12° w skali Beauforta). Siłę
huraganów mierzy się za pomocą skali Saffira-Simpsona, gdzie 5
stanowi zjawisko o nasileniu ekstremalnym. Huragan jest nazwą
stosowaną dla zjawisk występujących nad akwenami Oceanu
Atlantyckiego, natomiast tajfun – dla sztormów nad akwenami
Oceanu Indyjskiego czy Oceanu Spokojnego.
Huragany powstają nad akwenami, w których temperatura wody
przekracza 26 stopni Celsjusza. Huragany tworzą się nad wodami
Atlantyku, a najbardziej narażonymi na nie obszarami świata są
południowe rejony Stanów Zjednoczonych oraz wybrzeża Afryki.
SUSZA

Długotrwały okres bez opadów atmosferycznych lub nieznacznym

opadem w stosunku do średnich wieloletnich wartości. Powoduje
przesuszenie gleby, zmniejszenie lub całkowite zniszczenie upraw
roślin alimentacyjnych (a co za tym idzie klęski głodu),
zmniejszenie zasobów wody pitnej, a także zwiększone
prawdopodobieństwo katastrofalnych pożarów.
Wyróżnia się suszę atmosferyczną, glebową i fizjologiczną.
- susza atmosferyczna ma miejsce, gdy przez 20 dni nie występują
opady deszczu
- susza glebowa oznacza niedobór wody w glebie, powodujący
straty w rolnictwie
- susza fizjologiczna w środowisku jest woda, ale nie może być
pobrana
Susze atmosferyczna i glebowa zanikają stosunkowo szybko.
TRZĘSIENIE ZIEMI
Gwałtowne rozładowanie naprężeń powstałych w skorupie ziemskiej w czasie ruchów
fragmentów litosfery. Z miejsca uwolnienia tych naprężeń , hipocentrum ogniska trzęsienia
ziemi, rozchodzą się fale sejsmiczne. Punkt na powierzchni Ziemi położony nad ogniskiem
to epicentrum, miejsce, gdzie fale docierają najwcześniej i gdzie straty są największe. Siła
wstrząsów maleje w miarę oddalania się od epicentrum.
Badaniem trzęsień ziemi zajmuje się sejsmologia.

Intensywność wstrząsów sejsmicznych oznacza się za pomocą:

12-stopniowej skali Mercallego (skali MCS) – określającej intensywność trzęsienia ziemi,
otwartej skali Richtera – używa się do ściślejszej oceny siły trzęsienia ziemi.

Podział trzęsień ziemi:

ze względu na przyczynę:
tektoniczne (90%), wulkaniczne (ok. 7%), zapadowe (ok. 2%), antropogeniczne
ze względu na głębokość ogniska:
płytkie (85%), średnie (12%), głębokie (3%)
Ze względu na częstotliwość występowania trzęsień na danym terenie wyróżnia się obszary:
sejsmiczne – częstych i silnych trzęsień ziemi,
pensejsmiczne – rzadkich i słabych wstrząsów,
asejsmiczne – bez wstrząsów sejsmicznych
PIORUN (wyładowanie atmosferyczne)
Wyładowanie elektryczne w atmosferze powstające naturalnie, zwykle towarzyszące
burzom. Piorunowi często towarzyszy grom dźwiękowy oraz zjawisko świetlne
zwane błyskawicą. Może ono przybierać rozmaite kształty i rozciągłości, tworzyć
linie proste lub rozgałęziać się do góry lub w dół. Występują błyskawice, które
widoczne są jedynie jako rozjaśnienie powierzchni chmury, inne znów w ciągu
ułamku sekundy przypominają swym kształtem świecący sznur pereł.
Podczas uderzenia pioruna wyzwala się potężna energia. Główna jej część zostaje
rozproszona w postaci ciepła w powietrzu tworzącym kanał plazmy tzn. ogrzanie i
jonizacja składników powietrza w kanale, energia cieplna w większości rozprasza
się, niewielka jej część przekształca się na błysk i grzmot. Część pierwotnej energii
elektrycznej zostaje rozładowana w punkcie uderzenia łuku elektrycznego w
powierzchnię ziemi, co może być bardzo niebezpieczne dla znajdujących się w
pobliżu ludzi oraz urządzeń.
Wewnątrz chmury burzowej wieją silne wiatry mieszające krople wody i drobiny
lodu, które trą mocno o siebie. Lód przemieszcza się ku górze chmury, po drodze
oddając elektrony wodzie, więc szczyt chmury staje się elektrododatni
EPIDEMIA

Występowanie w określonym czasie i na określonym terenie

przypadków zachorowań, zachowań lub innych zjawisk związanych
ze zdrowiem w liczbie istotnie większej niż oczekiwana. Epidemie o
niewielkiej liczbie przypadków zachorowań ograniczone do
określonego obszaru i czasu określa się terminem ognisko
epidemiczne.

W polskim prawie administracyjnym stosowana jest definicja legalna

epidemii choroby zakaźnej, którą określono jako "wystąpienie na
danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w
liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo
wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas
niewystępujących".
W języku potocznym termin epidemia używany jest często jako
synonim masowych zachorowań wywołanych chorobami zakaźnymi.
PLAGI ZWIERZĘCE

Wścieklizna - ostra choroba zakaźna ptaków i ssaków, w tym

człowieka na tle wirusowego uszkodzenia ośrodkowego układu
nerwowego. Objawy u zwierząt: agresywność lub brak lęku przed
człowiekiem szczególnie u zwierząt dziko żyjących, skłonność do
kąsania, porażenie mięśni. Wirus przenosi się przez ślinę chorych
zwierząt (głównie przez pogryzienie - pies, kot, wilk, jenot, borsuk,
sarna).
Wszawica - inwazja wszy lub zmiany skórne wywołane przez wszy -
bąble i silny swąd. Wesz odżywia się krwią i przenosi groźne
choroby takie jak dur plamisty, gorączkę okopową.
Pchły - bezskrzydlate stawonogi pasożytujące na ptakach i ssakach,
przenoszą zarazki dżumy, niektóre gronkowce, jest pośrednim
żywicielem tasiemca psiego. Bardzo dokuczliwe dla ludzi i zwierząt.
II. KATASTROFY TECHNICZNE
POŻAR - niekontrolowany proces palenia materiałów
palnych w miejscu do tego nie przeznaczonym
przebiegający z wydzielaniem dużej ilości ciepła,
światła, dymu (czasami trującego). Powstaje wskutek
czynników zewnętrznych (zaprószenie ognia, np.
przez niedopałek papierosa, iskry z urządzeń
technicznych, zwarcia w instalacji elektrycznej,
pioruna, wypalania ściernisk, bezmyślnie rzuconej
butelki skupiającej promienie słoneczne) lub
czynników wewnętrznych (reakcje chemiczne
egzotermiczne).
AWARIE

CHEMICZNA - wypadki z niebezpiecznymi substancjami

chemicznymi mogą wystąpić na skutek nieprzewidzianych
awarii, katastrof lub klęsk żywiołowych. Zagrożenie
naturalnego środowiska człowieka, zagrożenie zdrowia lub
życia mieszkańców może zostać spowodowane przez
obiekty stałe (zakłady chemiczne, składnice, magazyny) lub
ruchome (cysterny samochodowe i kolejowe).
KOMUNIKACYJNA - to zderzenie pojazdów
mechanicznych uczestniczących w ruchu drogowym
(kolejowym), ale też upadek statku powietrznego (może
powodować przerwy w komunikacji). Katastrofą
komunikacyjną jest także zderzenia pojazdu z przeszkodą
lub kolizja pojazdów uczestniczących w ruchu drogowych
z pojazdami szynowymi.
KATASTROFA BUDOWLANA

Jest wynikiem zawalenia się budowli wskutek zachwiania

stabilności obiektu. Główne przyczyny to: podmycie przez
prąd rzeki lub fala powodziowa, osunięcie ziemi
spowodowane np. długotrwałymi opadami lub wiosennymi
roztopami i osunięcie się wykopów fundamentowych.
III. AKTY TERRORU
TERRORYZM

To szeroki termin określający użycie siły lub przemocy

w stosunku do osób lub własności, którego celem jest
zastraszenie, przymuszenie, okup lub spełnienie żądań
politycznych albo religijnych. Akt terroru ma wywołać
strach w jak największej części społeczeństwa i dać
odczucie, że władza jest bezsilna wobec takich
poczynań. Skutkiem terroryzmu jest najczęściej duża
liczba ofiar, uszkodzenia budynków, ale też i
zakłócenia w dostępie do podstawowych usług.
IV. ZAKŁÓCENIA BEZPIECZEŃSTWA I
PORZĄDKU PUBLICZNEGO
EKSPLOZJA DEMOGRAFICZNA
1900r. – 1,8 mld
1990r. – 5 mld
2000r. – 6,2 – 6,5 mld
2050r. – 7,5 – 8,5 mld
Globalny wzrost liczby ludności wyprzedza wzrost
produkcji żywności. Podwojenie obecnej liczby
ludności wymagałoby prawdopodobnie 4-krotnego
wzrostu produkcji rolnej, 6-krotnego zużycia energii,
8-krotnego wzrostu wartości produkcji globalnej.
PROBLEM WYCZERPYWALNOŚCI SUROWCÓW
NATURALNYCH

Nieodnawialne zasoby przyrody tworzyły się wiele

milionów lat. Powstają tak powoli, że z perspektywy
długości ludzkiego życia ich zapasy są skończone,
wyczerpywalne. Do surowców nie odnawialnych należą
między innymi paliwa kopalne (węgiel, ropa, gaz ziemny).
Można się obawiać, że za ok. 100 lat wyczerpią się niektóre
z nieodnawialnych zasobów ziemi.
ZADŁUŻENIE MIĘDZYNARODOWE
Ogół kredytów i pożyczek zaciąganych przez państwa
za granicą. Kryzys wywołany zadłużeniem może mieć
ogromne, długofalowe skutki na całym świecie
dosięgające nie tylko państwa ubogie i rozwijające się
ale również państwa rozwinięte.
GŁÓD I NIEDOŻYWIENIE
Rozpowszechniony na pewnym obszarze niedobór żywności,
powodujący niedożywienie lub śmierć głodową dużej liczby
ludności.
Główne przyczyny to:
Eksplozje w krajach rozwijających się
Wolne tempo rozwoju rolnictwa
Konflikty zbrojne
Klęski żywiołowe
Niesprawiedliwy podział żywności
Błędne decyzje polityczne
WYŚCIG ZBROJEŃ
Rywalizacja dwóch lub więcej państw w dziedzinie
wojskowości, polegająca na zwiększeniu ilości bądź
jakości środków i zasobów koniecznych do
prowadzenia działań wojskowych w celu uzyskania
decydującej przewagi nad przeciwnikiem.
CHOROBY CYWILIZACYJNE
Globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby,
spowodowane rozwojem cywilizacji.
AIDS, anoreksja, choroba górska, choroba lokomocyjna, choroba
wysokościowa, cukrzyca, depresja, jadłowstręt psychiczny,
nadciśnienie tętnicze, natręctwa, nerwica, zakupoholizm.
NARKOMANIA
Patologiczne zjawisko społeczne, uzależnienie spowodowane krótszym lub
dłuższym zażywaniem leków (głównie przeciwbólowych środków
narkotycznych) albo innych środków uzależniających.

Charakteryzuje się koniecznością przyjmowania środka odurzającego,

tendencją do stałego zwiększania dawki oraz fizycznym i psychicznym
uzależnieniem.

Narkomania w krótkim czasie prowadzi do poważnych zmian psychicznych.

Często staje się przyczyną wejścia na drogę przestępczą.

Metody leczenia są zazwyczaj nieskuteczne. Bardzo często zmiany

psychiczne i uzależnienie są nieodwracalne. Medyczne metody leczenia nie
przynoszą większych skutków. Nieco lepsze wyniki dają niekonwencjonalne
metody terapii polegające na długotrwałym odosobnieniu i oddziaływaniach
psychoterapeutycznych, połączonych z terapią pracą.
PRZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA

To zjawisko kryminalne występujące w skali międzynarodowej,

którego nie można ściśle ograniczyć stanem faktycznym
przestępstwa. Obejmuje ona zbiór poszczególnych przestępstw,
złożoną postać aspołecznych zachowań, nie jest zjawiskiem
wcześniej nie znanym, występuje w wielu krajach, w różnej formie, a
przedmiotem jej zainteresowań są różne obszary życia społeczno-
ekonomicznego.
LITERATURA:
* Encyklopedia Popularna PWN wyd.25, Warszawa, 1995
* Świat Wiedzy – Wszechstronne źródło informacji dla całej
rodziny, Kolekcja Marshalla Cavendisha
* Słownik Encyklopedyczny Edukacji Obywatelskiej” Europa
Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena
Stadtmüller, 1999
Strony www:
- wiadomosci.gazeta.pl
- sciaga.pl
- poznan.pl/mim/public/publikacje/pages.html?id=
1742&instance=1017&parent=0&lang=pl (definicje zagrożeń)