Professional Documents
Culture Documents
Panu Prezydentowi
Lechowi Kaczyńskiemu,
który miał odwagę oddać hołd i sprawiedliwość
nieznanym bohaterom „Solidarności,
ten dokument historii Polski
dedykuję -
redaktor wersji elektronicznej
G Ł O S Y Z Z A M U R U
/zeszyt III/
Redakcja SKRÓTU
ten zeszyt dedykuje
Kolegom z obozu
w KWIDZYNIE
1
SPIS TREŚCI
Od Wydawcy ...................................................................................................................................... 3
„Hej, Fryderyku, słyszysz jak grają?” ................................................................... 4
Wstęp .................................................................................................................................................. 5
Walka i bunt ................................................................................................................................. 6
Wołania do Boga ........................................................................................................................ 30
Trzynastego grudnia roku pamiętnego ........................................................................ 43
Chwila refleksji i zadumy ................................................................................................ 50
Pieśni sowizdrzalskie .......................................................................................................... 67
[Inne piosenki internowanych] .................................................................................... 103
Posłowie ....................................................................................................................................... 108
[Internowani] ............................................................................................................................. 109
[O twórczyni SKRÓT-u] ........................................................................................................ 110
[Historia zespołu „Kabaryna”] .................................................................................... 113
[Od redaktora wersji elektronicznej] .................................................................... 116
[Spis utworów] ........................................................................................................................ 117
[Indeks osób] ........................................................................................................................... 119
[Indeks miejsc] ...................................................................................................................... 120
2
Od Wydawcy
13 stycznia 1983
3
HEJ, FRYDERYKU, SŁYSZYSZ JAK GRAJĄ?
Już słychać zewsząd tupot nóg, Hej, słuchaj pilnie, grają dziś
Znak orła za symbol biorą. Scherzo,
Może przytuli dobry Bóg, Dyrygent Przemoc - na czele,
Ziemię zmęczoną i chorą. Pałkę podnosi i bije w serce,
Lekcji nie trzeba zbyt wiele.
Biegli zza krat, biegli jak
wiatr A teraz zaśnij z wierzbą na
Wtem dziwnie zastygli w biegu. twarzy,
A na ziemi tego roku Niech pejzaż Cię ukołysze.
Było tyle krwi na śniegu. My tylko czasem będziemy
marzyć,
Hej, Fryderyku, słyszysz jak Że kiedyś przerwiemy ciszę.
grają
Polonez Twój i mazurki, Biegli za drut, biegli za
Z bronią u boku dziś święto piach,
mają, Biegli ze słońcem w źrenicach,
Władzy synowie i córki. Za nimi został lekki strach.
Za nimi kłamstwa w dziennikach.
Hej, Fryderyku, plączą się
nuty, Nie chcieli idei wdeptać w
Fałsz wdarł się w bastion bruk,
polskości, Ogarnąć trybuny wrzawą,
Nocą stukają podkute buty, żeby pamiętał bliski wnuk
Uczą Polaków jedności. Nie zawsze kłaniać się brawom.
4
Wstęp
5
"Niech się skończy zło nieprawnych, abyś
umocnił niesprawiedliwego, Ty, co badasz
serca i nerki, Boże sprawiedliwy!"
/Werset 10 siódmego psalmu błagalnego
w tłumaczeniu Czesława Miłosza/
W A L K A I B U N T
/pieśni stare i nowe, liryka patriotyczna/
6
HYMN INTERNOWANYCH
„Hymn internowanych” powstał w roku 1939 w Rumunii, w Bals.
Śpiewany w ośrodkach odosobnienia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej od grudnia
1981.
8
Dla chleba i Polski pracowała wiara,
Rękami czarnymi od pługa,
Czerwoni na kantach zbijali dolary,
Prawili o braciach zza Buga.
Ref.: O cześć Wam...
Ref.: Strzelajcie...
Ref.: Strzelajcie...
Ref.: Strzelajcie...
X
[W innej wersji: „Strzelajcie, czerwoni...”]
9
MODLITWA OBOZOWA
Pieśń powstała w Iławie z fragmentów dwu wierszy Stefana Garczyńskiego, uczestnika
powstania listopadowego: "Modlitwy obozowej dnia 7-go maja w obozie pod Rudzienką"
i "Śpiewu ochotników poznańskich wychodzących na bitwę dnia 26-go maja".
Muzyka: T.W. "Modlitwa obozowa" weszła następnie do repertuaru chóru w Kwidzynie
/obóz w Iławie istniał do czerwca 82. Część internowanych przewieziono stąd do
obozu w Kielcach-Piaskach, zaś większość do Kwidzyna/.
10
ŚPIEW
X
"Śpiew" Rajnolda Suchodolskiego z 1863 śpiewał zespół "Kabaryna" /kabaryna - karcer
w obozie/ w Głogowie, obecnie Kwidzyn i Uherce. Tekst według antologii "Reduta"
w oprac. Marii Janion, Kraków 1979. W oryginale pierwszą strofę poprzedza werset:
"Bóg! Wolność! Niepodległość! Śmierć!"
PIEŚŃ STRZELCÓW
Pieśń Władysława Ludwika Anczyca z 1863 r. śpiewana jest w wielu obozach. Podajemy
ją za antologią "Zbiór poetów polskich XIX w. " Pawła Hertza, Warszawa 1962.
ROTA
"Rota" obok hymnu narodowego i „Boże, coś Polskę”, jest najczęściej śpiewaną
pieśnią na wszystkich obozowych uroczystościach. Ale słowa Marii Konopnickiej
zostały w obozach trochę zmienione.
12
ROTA "SOLIDARNOŚCI"
To zupełnie nowa wersja „Roty”, powstała w jednym z obozów Śląska.
ROTA OBOZOWA
Otrzymaliśmy ją z Kwidzyna. Nie oznacza to jednak, że powstała w tym ośrodku. Obóz
w Kwidzynie powstał 18 III 82 i był czynny do 23 XII 82. W Kwidzynie znaleźli się
ludzie przewiezieni z innych, w większości zlikwidowanych wiosną bądź latem 82.
ośrodków odosobnienia - początkowo z Suwałk, Krasnegostawu, Włodawy, Hrubieszowa,
a następnie także z Iławy, Łowicza, Lublina, z Ostrowa Wielkopolskiego i Gębarzewa,
z Głogowa, Grodkowa i Kamiennej Góry, z Opola i Nysy.
13
MAZUR KAJDANIARSKI
Nowa wersja mazura Ludwika Waryńskiego powstała w styczniu 82 w Kamiennej Górze
/obóz w Kamiennej Górze istniał od 13 XII 81 do 6 IV 82/. Dwie pierwsze i dwie
ostatnie strofy są bardzo nieznacznie zmienione w stosunku do oryginału. Taką
wersję śpiewał Kwidzyn.
Ten tekst wyszedł z Iławy, zapisany na okładce dzieł Lenina, opatrzony dopiskiem
autora: "tekst zrobiłem w celi nr 5 oddz. III - 16. 01. 82.
14
MY, PIERWSZA BRYGADA
Tę pieśń Tadeusza Biernackiego śpiewają wszystkie obozy. Tekst podajemy za
antologią "Pieśni o Józefie Piłsudskim" Apolinarego Krupińskiego /wyd. czwarte
uzupełnione przez Zygmunta Branickiego, Zamość 1929/. W kilku obozach refren został
zmieniony na: "My internowani, w /Łupkowie itp./ trzymani, na stos rzuciliśmy... "
15
HYMN ZABORZA
Ta przeróbka pieśni "My pierwsza brygada" powstała w obozie w Zabrzu-Zaborzu, który
istniał od 13 XII 81 do 3 VII 82. Ponownie został uruchomiony u schyłku lata 82
i działał do końca. Tekst, podobnie jak wiele innych, podajemy za "Śpiewnikiem
internowanego", Wydawnictwo Polskie - Drukarnia im. Józefa Piłsudskiego, Uherce
/obóz w Uhercach – Bieszczady – powstał w lutym 82. Przerwa wakacyjna trwała od
5 VIII do 16 VIII. Istniał do 23 XII 82.
PIERWSZA KADROWA
Jeszcze jedna pieśń legionowa, śpiewa ją również Łupków - w zmienionej wersji.
MARSZ STRZELCÓW
Pieśń legionowa z 1914 roku. Słowa spisane z taśmy nagranej w Uhercach.
17
TYLKO MI CIEBIE, MAMO,ŻAL /Pieśń lwowskich Orląt/
Pieśń powstała we Lwowie w 1918 r. Śpiewał ją zespół "Kabaryna" w Głogowie, a po
rozwiązaniu tego obozu - Gębarzewo, następnie Kwidzyn. Stąd otrzymaliśmy ją
w bardzo pięknym wykonaniu. Piosenki "Kabaryny" zawędrowały także do innych obozów.
Śpiewa się je m. in. w Uhercach.
18
NAPRZÓD DO BOJU ŻOŁNIERZE
W takiej wersji śpiewa tę pieśń Łupków.
19
MURY
Pieśń Jacka Kaczmarskiego w ośrodkach odosobnienia nabrała szczególnej wagi. Stała
się jedną z najpopularniejszych obozowych pieśni.
20
MARSZ SOLIDARNOŚCI
Nowe słowa do pieśni "Marsz, Marsz, Polonia" napisano w Gołdapi. Kobiecy obóz
w Gołdapi uruchomiono 8 I 82, a zamknięto 24 VII 82.
SOLIDARNOŚĆ
Grodków, kwiecień 82. Obóz w Grodkowie założony 24 XII 81 przetrwał do końca.
21
GRUDNIOWY RAPSOD
Słowa tej pieśni wstrząsająco śpiewanej przez Kwidzyn napisane zostały w Głogowie.
Grodków /"Śpiewnik obozowy", Obozowa Oficyna Wydawnicza, październik 1982/, do
którego przywieziono ludzi z Głogowa, podaje, że jest to wiersz. Być może, melodia
powstała później w innym obozie.
22
GÓRNIKOM Z KOPALNI "WUJEK"
Ten wiersz powstał również w Zabrzu-Zaborzu, 1982. Autor: Jacek Okoń.
ZŁOTY RÓG
Wiersz przekazały nam Uherce - obóz, w którym znalazło się wielu górników.
LEGIONY DUCHA
Tekst tej pieśni powstał w Zabrzu-Zaborzu.
W BIESZCZADZKICH: ŁAGRACH
Pieśń ułożona i śpiewana w Uhercach.
25
Trzymaj się bracie, podnieś głowę do góry.
Nic, że twardy i gorzki bywa więzienny chleb,
Wkrótce przeminą dni ponurej niewoli,
Wolny stanie się wreszcie piastowski szczep.
Ref.: Ach mury, mury...
CI, CO NA CZELE
Obóz w Nysie, w lutym 82.
26
PÓŁ ROKU GENERAŁA
Głogów, czerwiec 82.
28
NIE CHCEMY KOMUNY
Pieśń znana w kilku obozach, nagrana przez Załęże i Łupków. Napisana na motywach
piosenki partyzanckiej śpiewanej w latach 1944-47: "Pomylił się Stalin, pomylił się
wróg - a z nimi czerwona hołota - za Sybir, za Katyń, za spaloną wieś - odpłaci
Akowska piechota". Nie wiemy, gdzie powstała wersja współczesna.
X
Łupków śpiewa także: "zawiśnie czerwona hołota".
29
Panie, Boże mój, w Tobie szukam schronienia,
wybaw mnie od wszystkich prześladowców moich
i oswobodź mnie
/Werset 2 siódmego psalmu błagalnego/
W O Ł A N I E DO B O G A
/kolędy, pieśni i wiersze religijne/
30
BOGARODZICO, DZIEWICO
Słowa napisane najprawdopodobniej w Załężu /lub w Łupkowie/ stanowią parafrazę
pierwszej strofy "Hymnu" Juliusza Słowackiego. I z Załęża, i z Łupkowa otrzymaliśmy
zarówno piękne nagrania tej pieśni, jak i "Bogarodzicę" w wersji oryginalnej.
Bogarodzico, Dziewico,
Dziewico.
Usłysz nas Matko Boża,
Usłysz nas.
To ojców naszych śpiew,
Wolności błyska zorza,
Wolności bije dzwon!
Bogarodzico!
2x: Wolnego ludu krew
Zanieś przed Boga tron.
LULAJŻE, JEZUNIU
Kolęda związkowa ‘81 powstała w Białołęce, autor Maciej Zembaty. Obóz w Białołęce
istniał od 12 XII 81 do 23 XII 82.
31
BÓG SIĘ RODZI '81
Kolęda napisana także w Białołęce.
KOLĘDA INTERNOWANYCH
Kolęda internowanych powstała w grudniu 81 w Załężu.
32
W ZIMNĄ NOC, W ŚNIEŻNĄ NOC
Kolęda nagrana w Załężu, śpiewana przez chór łupkowski. Autor Walter Hofman
z Bielska-Białej.
WIGILIA W KIELCACH
Napisana najprawdopodobniej w kieleckim więzieniu, gdzie - przed uruchomieniem
Gołdapi - trzymano internowane kobiety. Kielecki obóz istniał od 13 XII 81 do
lutego 82.
34
MODLITWA INTERNOWANEGO
Modlitwa internowanego, śpiewana podczas nabożeństw, powstała w Iławie 2 maja 82.
Słowa i muzyka: P. W.
Ref.:
Usłysz nas, Ojcze, Nakarm nas, Ojcze!
Któryś jest w niebie! Dodaj sił, by sprostać snom,
Nie skąp Polsce swoich łask Co zajaśniały nam jak grom
I przywróć jej przeszłości I ocal w nas wolności świat
blask! Pomimo drutów, mimo krat!
Spraw, aby zabłąkany wróg Ojcze nasz!
Rozpoznał, światła Twoich dróg! Ojcze nasz!
Któryś jest chlebem, Ojcze nasz!
W ŚRODKU
Wiersz napisany zapewne w kobiecym obozie w Kielcach.
36
LITANIA SOLIDARNOŚCI
Litanię "Solidarności” odmawiano w kościołach Poznania i w obozach Wielkopolski.
Nie wiemy, czy powstała na "wolności", czy też w ośrodku odosobnienia.
Amen.
MODLITWA "SOLIDARNOŚCI"
Taka przeróbka „Modlitwy harcerskiej” powstała zimą 81/82 w Nysie.
37
TYŚ KRÓLOWĄ
Ten znacznie zmieniony tekst znanej pieśni nagrał w Załężu chór z Łupkowa.
O BOŻE WIELKI
Tę pieśń nagrano także w Załężu. Już wcześniej śpiewali ją internowani w Łupkowie.
38
W NOWE JUTRO
Pieśń nagrana na taśmę w Załężu, jak i w Łupkowie.
HYMN
Hymn ten napisany został w Kielcach-Plaskach.
39
CZARNA MADONNO
„Czarna Madonno”, „Matko Boża z Nazaretu”, „Panience na dobranoc” – wszystkie trzy
pieśni śpiewano w górniczym obozie w Zabrzu-Zaborzu.
42
"Oto ten poczyna nieprawość i brzemienny
jest zdradą a rodzi kłamstwo"
/werset 15 siódmego psalmu błagalnego/
43
BALLADA GRUDNIOWA
To Załęże i Łupków. Nie wiemy, czy tekst powstał w Załężu, czy też przywędrował
najpierw do Łupkowa z jakiegoś innego obozu. Styl wskazuje na Białołękę.
SOLIDARNI
Pieśń ta powstała również w Kielcach-Plaskach - do mel. "Hej, Sokoły".
47
TRZYNASTEGO GRUDNIA ROKU PAMIĘTNEGO [III]
Kolejna wersja, śpiewana również w Łupkowie.
X
[Jabłoński – Henryk Jabłoński, 1972-85 przewodniczący Rady Państwa, czyli teoretycznie
głowa państwa w PRL; 13 XII 1981 podpisał bezprawny wg ówczesnego prawa dekret o
wprowadzeniu stanu wojennego].
49
"Obróci się zdradliwość jego przeciw jego głowie
i gwałt jego spadnie na jego ciemię"
/werset 17 siódmego psalmu błagalnego/
C H W I L E R E F L E K S J I I T Ę S K N O T Y
/próby liryczne /
50
OPOWIEDZIEĆ
Ten wiersz nagrały na swą taśmę Uherce.
CZY WY WIECIE?
Śpiewa Łupków.
BALLADA O MATCE
Powstała w Zabrzu-Zaborzu.
51
DO ŻONY HANI
Wiersz napisany w Iławie, grudzień 81.
52
LIST DO ŻONY [II]
„List do żony”, „List do matki”, „Piosenka dla synka”, a także „List do Pana
Karola M.” powstały w Iławie w styczniu 82. Są to teksty jednego autora.
LIST DO MATKI
Mamo moja - ja wiem, Ty cierpisz jak inne
I nie pierwsza to już w Twoim życiu wojna -
Jak nie pierwsze w tym kraju ofiary niewinne,
A tak marzyłaś, że będziesz spokojna.
53
LIST DO PANA KAROLA M.X
KARTKA OD OJCA
Napisana w Kamiennej Górze, śpiewana później w Kwidzynie, Uhercach, Grodkowie.
X
Karol M. to Karol Małcużyński przeciwstawiający się w sejmie dekretowi o stanie
wojennym.
XX
Chodzi o Janusza Przymanowskiego, autora "Czterech pancernych i psa", który ostro
atakował w Sejmie Karola Małcużyńskiego.
XXX
Ośrodek odosobnienia dla internowanych w Kamiennej Górze mieścił się w dawnej
filii hitlerowskiego obozu Gross-Rosen.
54
KURANT
Pieśń powstałą w Głogowie w lutym 82 śpiewał chór "Kabaryna". Na taśmę nagrano
w Kwidzynie. Tekst podajemy w wersji opublikowanej w "Śpiewniku obozowym"
drukowanym w Grodkowie /Obozowa Oficyna Wydawnicza
56
DZIŚ DO CIEBIE PRZYJŚĆ NIE MOGĘ [IV]
Wersja śpiewana w Kwidzynie, powstała w Krasnymstawie, Włodawie lub Suwałkach.
Solidarność za kratami,
Lech Wałęsa w matnię wpadł,
Biały orzeł znów spętany,
Któż by przyszłość naszą zgadł.
57
GRAŁA GITARA
Ten tekst otrzymaliśmy od internowanych z Dolnego Śląska. Bliższych danych nie
mamy.
PŁONĄCA ŚWIECA
Wiersz napisany w kazamatach KWMO Katowice, kwiecień 82. Autor: K. Królak. KWMO
Katowice /tzw. "Pentagon"/ nigdy nie była ośrodkiem odosobnienia dla internowanych.
Przetrzymywano tu ich jednak czasowo. "Pentagon" wsławił się biciem i torturami.
58
LEKCJA HISTORII
Powstała w Zabrzu-Zaborzu.
JUŻ
Zabrze-Zaborze, 1982. Autor: Jacek Okoń.
PIEŚŃ INTERNOWANYCH
X
Słowa i muzyka M. Kantor - wiosna 82, Zabrze-Zaborze. Tekst podajemy za
"Śpiewnikiem internowanego" /Uherce, Drukarnia im. J. Piłsudskiego/.
GOŁDAPSKA GITARA
Piosenka powstała oczywiście w Gołdapi. W dobrym solowym wykonaniu znalazła się
wśród nagranych na taśmę piosenek z kobiecego obozu.
I
Dzień zaczyna się dość
wcześnie, II
Powoli wyłania się z mroku, Więzienie ludzi zmienia.
Z dniem budzi się nadzieja, Ktoś przez to przebrnie,
I powraca niepokój. Ktoś się zeszmaci.
Te same sprzęty i ściany, A za rację bycia człowiekiem
Te same myśli i słowa Przyszło teraz zapłacić.
Wciąż powtarzane jak pacierz. Nigdy nie pojmę systemu,
Twarze zmęczone apatią Działania ubeckiej machiny:
I ogłupiający spacer. Ten podpisał lojala i siedzi,
Niebo ma kolor błękitny. Bez podpisu zaś wyszedł ktoś
Niebo jest między kratami, inny.
Za oknem śmigłe rybitwy Dzień się zbliża do końca.
Wygrały wojnę z WRONAMI. Dzień podobny do wczoraj,
Nudno tu jak cholera! Z ulgą go skreślam,
Dziś ktoś na wolność wychodzi, Bo dziś jeszcze
Sto dni minęło na trasie. Nie dane mi było zwariować.
Łódź - ŁęczycaX - Łowicz. A życie się toczy niezmienne,
A z nami to jest różnie, Codziennie ktoś stąd wychodzi.
Więzienie zmienia ludzi, My zostajemy na trasie:
Lecz wielu żyje jak we śnie, Łódź - Łęczyca - Łowicz.
Grudzień ich nie obudził.
PRZELICZANKA
Pieśń napisana została w Zabrzu-Zaborzu.
62
NA MARGINESIE
Wiersz napisany w kwietniu 82 w Gołdapi.
POLSKIE KWIATY
Wiersz ten nagrany został na taśmę w Uhercach.
63
PYTANIA O ZMIERZCHU
Pieśń ta powstała w Kwidzynie w listopadzie 82. Słowa i muzyka - T.W.
64
ALLELUJA
Tymi słowami witali i żegnali swoich gości internowani w Kielcach-Piaskach; obyczaj
przyjął się w kilku innych obozach.
ZMARTWYCHWSTANIE
Wiersz znany w obozach bieszczadzkich. Nie wiemy, gdzie powstał.
GRYPS
Wiersz ten być może powstał w Gołdapi. Publikujemy go za Białostocką Oficyną
Wydawniczą /"Wiersze wojenne" – Białystok, kwiecień 82/.
Byłam u Mostowskich,
Na Rakowieckiej,
W Białołęce,
W Olszynce Grochowskiej,
Na Helu,
W Drawsku.
Teraz
Nie wiem, gdzie mnie trzymają,
Straciłam dużo krwi,
Przesłuchują bez przerwy,
Jest ciężko.
65
PIEŚŃ POŻEGNALNA [I]
Powstała w Grodkowie w lutym 82 do melodii starej pieśni harcerskiej.
66
Dół wykopał i wydrążył go, ale
wpadł do jamy, którą przygotował
/werset 16 siódmego psalmu błagalnego/
P I E Ś N I S O W I Z D R Z A L S K I E
/żartobliwe - ironiczne - szydercze/
67
MY NIGDY NIE PODDAMY SIĘ
My nigdy nie poddamy się - śpiewa Łupków.
X
[Leszek Moczulski – współtwórca ROPCiO, twórca i wieloletni przewodniczący KPN,
w okresie 1980-86 więziony przez ponad 5 lat; w latach 1969-77 tajny współpracownik SB].
68
KOŁYSANKA
Napisana w styczniu 82 w Głogowie. Chór "Kabaryna" nagrał tylko 7 pierwszych
zwrotek. Tyleż zamieszcza śpiewnik wydany w Grodkowie. Być może dalsze zwrotki
powstały później, w innym obozie, spisaliśmy je z taśmy nagranej w Kwidzynie.
NASZA WŁADZA
Tekst powstał prawdopodobnie w Załężu /marzec 82/. Piosenkę tę, przekazaną nam
przez Łupków, śpiewały także Iława i Kielce-Piaski.
MAZUR EUROPEJSKI
Nadesłały Uherce.
X
[Castro – Fidel Castro, komunistyczny dyktator Kuby]
XX
[Husak – Gustaw Husak, 1969-89 komunistyczny przywódca Czechosłowacji]
70
OBRONIMY CZERWONEGO BRATA
Tę starą piosenkę śpiewa się w Łupkowie.
X
[Kosygin – Aleksiej Kosygin, 1964-80 premier ZSRR]
XX
[Susłow – Michaił Susłow, 1964-82 główny ideolog KPZR]
71
SIEKIERA, MOTYKA
Nowy tekst okupacyjnej piosenki śpiewany w Kwidzynie. Powstał jednak w innym
miejscu, być może w Białołęce.
WOJNA GRUDNIOWA
Jeszcze jedna okupacyjna piosenka, przerobiona i śpiewana w Iławie w styczniu 82.
73
GENERAŁ WOJTEK
Inna wersja poprzedniej piosenki; powstała w Głogowie.
X
[Kampucza – oficjalna nazwa Kambodży w okresie rządów Pol-Pota]
74
W telewizji przedstawiono komentarz Urbana,
Komentarz Urbana, komentarz Urbana,
Cały świat nie widział dotąd takiego barana,
Takiego barana, barana, hej!
Redaktor Urban ma rację,
Mamy teraz demokrację,
Redaktor Urban ma rację,
Demokracja jest!
Lecz niedługo generały przestaną być grube,
Przestaną być grube, przestaną być grube,
Bowiem Reagan niespodzianie przykręcił im śrubę,
Przykręcił im śrubę, na fest, na fest.
Gdy zdechnie nam arystokracja,
Wtedy będzie demokracja,
Gdy zdechnie nam arystokracja,
Lepiej będzie wnet!
Wiara czołgów się nie boi, nie jest przestraszona,
Nie jest przestraszona, nie jest przestraszona,
Jak się cały naród wkurzy, trupem padnie WRON-a,
Trupem padnie WRON-a i Wojtek też!
To polski naród ma rację,
On zbuduje demokrację,
Bo polski naród ma rację,
Z dyktaturą precz!
WOJTUSIU, WOJTUSIU
Piosenka napisana w styczniu 82 w Iławie.
75
WOJCIECHU, WOJCIECHU
Piosenka śpiewana przez chór "Kabaryna" w Głogowie, powstała w styczniu 82 do mel.
"Wojenko, wojenko".
WYSKAKUJ Z MUNDURU
Tekst nadesłany z Łupkowa.
Wyskakuj z munduru,
Powieś go na haku,
Spierdalaj do Moskwy,
Sołdacki żołdaku.
Wyskakuj z munduru,
Powieś go na kołku,
Spierdalaj do Moskwy,
Sowiecki pachołku.
Wyskakuj z munduru,
Powieś go za drzwiami,
Spierdalaj do Moskwy
Siedź tam z Sowietami.
76
MATKI-POLKI DO GENERAŁA
Ten wiersz przekazały nam Uherce.
77
INWEKTYWY
Tekst powstał zimą lub wiosną 82. Latem dotarł do Kwidzyna, gdzie był śpiewany
/z niewielkimi zmianami/ na melodię "Imion" Tadeusza Chyły.
PŁONIE KOMITET
Piosenka śpiewana w Kwidzynie na mel. "Płonie ognisko i szumią knieje". Miejsce
i czas powstania nieznane.
78
ZIELONA WRONA
Nikt nie potrafi powiedzieć z całą pewnością, gdzie powstała ta najbardziej chyba
znana w kraju obozowa piosenka do mel. "Teraz jest wojna". SKRÓT przychyla się do
opinii, że pochodzi ona z Załęża /inni twierdzą, że z Kielc-Piasków/.
79
WRONOPODOBNI
Ten tekst powstał w Opolu już w grudniu 81.
ZWYCIĘŻY SOLIDARNOŚĆ
Zwycięży Solidarność - na tę samą melodię śpiewa Łupków.
82
DZWONECZEK
Piosenka śpiewana w Kwidzynie.
PÓŁROCZNE WSPOMINKI
Półroczne wspominki powstały w jednym z obozów Śląska.
X
[Bujak Zbigniew – członek władz „S” najdłużej ukrywający się w podziemiu w czasie
stanu wojennego; po ’89 w Unii Pracy, współzałożyciel spółki Agora SA]
84
PRZYMANOWSKI
Piosenka śpiewana w Łupkowie /na mel. "Kap, kap, płyną łzy"/
XX
[Zocha – Zofia Grzyb, radomska robotnica, pierwsza w historii kobieta w Biurze
Politycznym KC PZPR (1981-1986). Podobnie jak Siwak miała stanowić broń na „S”].
85
CHŁOPCY Z GOLĘDZINOWA
Dwie pierwsze zwrotki i refren pochodzą z opery "Cisi i gęgacze" Janusza
Szpotańskiego. Następne dopisano w Grodkowie w styczniu 82.
86
MARSZ BŁĘKITNEGO KORPUSU /Bojowa pieśń MO i SB/
Hymn ZOMO powstał przed sierpniem 1980 do mel. "Spoza gór i rzek". W dniach wojny
śpiewany w obozach w Iławie i Strzebielinku. Autor: A.R.
PANCERNY AUTOBUS
Kolejna piosenka z Gołdapi.
88
BY NIE PRZESZKODZIŁ WRÓG
Tekst śpiewany w Kwidzynie na mel. żołnierskiej piosenki z lat pięćdziesiątych.
Miejsce i czas powstania - nieznane.
UBEKI, UBEKI
Tę piosenkę śpiewają Uherce na mel. "Hej, wy konie, rumaki stalowe.
Ekstremistka jestem,
Danaż, moja dana!
Siedzę sobie w celi,
Bom internowana.
Ekstremistka jestem
Z Olszynki Grochowskiej,
Na koszt państwa pędzę
Żywot tu beztroski.
Od paru dni miewam
Nieproszonych gości,
Którzy mnie wciąż kuszą
Mirażem wolności.
Na którą powrócić
Łatwo jest szalenie,
Wystarczy podpisać
Jedno oświadczenie!
Lecz ja nie podzielam
Takiego poglądu,
Całym sercem wierzę
Rzecznikowi rządu.
Bo jak skuszą mnie te
Ubeckie namowy,
Może mnie ominąć
Ośrodek wczasowy!
Ekstremistka jestem
Danaż, moja dana,
Siedzę sobie w celi,
Bom internowana!
95
KULESZA-SONG
"Kuleszę" [na melodię „Graj, Cyganie, graj” Andrzeja Rosiewicza] śpiewają: Grodków,
Kwidzyn i Uherce. Piosenka powstała w Głogowie. W kwietniu 82 internowanego
Ryszarda Kuleszę wsadzono do kabaryny. Wówczas do komendanta obozu, Sautera
/obrońca gmachu UB w Poznaniu w 1956/, wpłynęło 40 indywidualnych próśb o
zamknięcie w kabarynie. Kuleszę wypuszczono. Wrócił do celi i zaczął brzdąkać na
gitarze. Inni podpowiadali słowa. [Autorzy: Janusz Sanocki, Zdzisław Bykowski].
KLAWISZU, KLAWISZU
Tę piosenkę /na mel. hymnu Słowacji/ śpiewają Uherce. Powstała w Zabrzu-Zaborzu.
WIĘZIENNE TANGO
Powstało w lutym 82 w Kamiennej Górze; śpiewają je Grodków, Kwidzyn i Uherce.
98
PIOSENKA O PORUCZNIKU LIPCZYŃSKIM
Powstała 16 VIII 82 w Uhercach. Porucznik Lipczyński, wyróżniający się brutalnym
traktowaniem internowanych, przez dwa miesiące musiał jej słuchać, zanim
przeniesiono go na inną placówkę.
A po piętnastej godzinie,
Um-pa-pa, um-pa-pa, um,
Gdy pora roboty minie,
Um-pa-pa, um-pa-pa, um,
99
WALCZYK W KABARYNIE
Ułożony w Głogowie w kwietniu 82 [Słowa: Janusz Sanocki, Zdzisław Bykowski - zespół
"Kabaryna"]. Śpiewany w wielu obozach.
PIOSENKA O PSEUDOINTERNOWANYM
[Na mel. przedwojennego przeboju Jerzego Petersburskiego "O czym marzy
dziewczyna?", słowa: Janusz Sanocki] śpiewa zespół "Kabaryna", internowani w
Kwidzynie i Uhercach, Grodkowie i Nysie; powstała w kwietniu 82.
101
POLSKA SAMBA
To również Głogów, zespół "Kabaryna", kwiecień 82. [Autorzy: Janusz Sanocki,
Zdzisław Bykowski]. Nagranie otrzymaliśmy z Kwidzyna /na mel. "Samba sikoreczka"/
Po gorącym lecie
Przyszła chłodna zima,
Była demokracja,
A teraz jej ni ma.
Za kratami siedzisz,
Przemoc Cię nie zgina,
Naród na nas czeka,
Więc i Ty się trzymaj!
Ci co nas wsadzili,
Wyjazd obiecują,
Złote Eldorado,
I miraże snują.
Pamiętaj o ludziach,
Co Ci zaufali,
Nie daj się przekupić,
Nie daj się wywalić.
102
[Inne piosenki internowanych]
Znalezione w internecie, czasem z informacją, skąd pochodzą, a
czasem w ogóle nie opisane.
[Na początek trzy piosenki, o których nic mi nie wiadomo. Gdzie powstały? Kto je
napisał? Gdzie były śpiewane?]
103
MY – INTERNOWANI
HYMN SOLIDARNOŚCI
104
NZS
Trzymaj się Leszku, nie trać wiary, choć rozbiły nas pałki i kule,
Choć wywrócono nasz pociąg w jeszcze większy tunel
I uchodzi z kotła reszta pary, trzymaj się, Leszku.
Dymy stoczni, hut, kopalń myślą ogarnij,
My z Tobą solidarni, przetrwamy i zwyciężymy.
Niechaj Noc Święta Narodzenia Pana, od tamtej nocy nas oczyści,
By nie pękła jak opłatek cienka ściana, dzieląca nas od nienawiści.
105
Z TAMTEJ STRONY WISŁY [II]
KTO TY JESTEŚ?
SIEDZĄ ZA KRATAMI
na mel. „Prząśniczki” [Stanisława Moniuszki].
106
POJEDZIEMY NA ŁÓW
Cela 3, Radocha, 1981
107
Posłowie [od redakcji SKRÓT-u]
13 listopada 1982
108
[Internowani]
109
[O twórczyni SKRÓT-u]
110
Jednak najgorsze było, szczególnie w mniejszych miejscowościach,
odrzucenie przez własne środowisko i wynikające z tego poczucie
izolacji. Dla działaczy, którzy po 13 grudnia tworzyli struktury
podziemne, internowani byli spaleni, dobrze rozpracowani przez SB i
włączenie ich w działalność stwarzało zagrożenie. Joanna Wierzbicka-
Rusiecka po raz kolejny dotarła do odrzuconych. Zrozumiała, że mogą
być bardzo przydatni przy przekazywaniu informacji z terenu, na którym
mieszkali. W kwietniu 1984 ukazało się nowe, zorganizowane przez nią
pismo – „AIS” – Agencja Informacyjna „Solidarności”. Potrafiła
zorganizować sieć współpracowników w blisko 40 miejscowościach, m.in.
w Grajewie, Ostrowi Mazowieckiej, Pszczynie, Otmuchowie, Nowej Soli,
Zakopanem. Osoby zaangażowane w zbieranie informacji zakładały na
swoim terenie własne sieci. Do Warszawy płynął stały strumień
lokalnych wiadomości, w drugą stronę wędrowała bibuła do kolportażu.
Do sierpnia 1984 ukazało się łącznie 28 numerów „AIS”-a, wszystkie
wydane w formacie A4, każdy po 20–25 stron. J. Wierzbicka-Rusiecka
sama redagowała i organizowała druk poszczególnych numerów. Andrzej
Perlak i Jerzy Węglarski nauczyli ją, jak obchodzić się z wałkiem
drukarskim. Początkowo robiła to w stolicy, następnie zorganizowała
druk rotacyjny – każdy numer w innym mieście, m.in. w Iławie,
Olsztynie, Lidzbarku Warmińskim, Grajewie, Łodzi i Siedlcach. Łączny
nakład nie był imponujący, sięgał do 300 egzemplarzy. Należy jednak
zwrócić uwagę, że „AIS” pełnił rolę podziemnej agencji informacyjnej.
Zawarte w piśmie wiadomości były przedrukowywane w setkach podziemnych
tytułów. Dzięki wspomnianej już Giże-Siankowskiej oraz Maciejowi
Kołaczkowskiemu docierały na Zachód i były wykorzystywane przez
paryską „Kulturę” i RWE.
Wiosną 1984 pojawiły się dwie oferty bliższej współpracy z innymi
podziemnymi strukturami. Pierwszą złożyła Helena Łuczywo z „Tygodnika
Mazowsze”, kolejną Zofia i Zbigniew Romaszewscy. J. Wierzbicka-
Rusiecka wybrała tę drugą propozycję. Do pomocy otrzymała Danutę
Jadczak i Jarosława Kosińskiego. Wkrótce jednak zaczęły się problemy,
ich współpraca nie układała się dobrze. W czasie wakacji w Bielsku-
Białej aresztowany został tamtejszy działacz, Antoni Bobowski. W jego
notatniku znalazł się adres J. Kosińskiego, który niebawem również
został zatrzymany. Wówczas znów pojawiły się pogłoski, że
współpracownikiem SB jest J. Wierzbicka-Rusiecka. Pismo przestało się
ukazywać.
Podejrzenia o współpracę ze służbami były bardzo dotkliwe, ale jej
nie załamały. Wczesną jesienią 1984 podczas spotkania w Katowicach
Maciej Faflak i ukrywający się Janusz Bargieł zaproponowali wydawanie
kolejnego pisma. Nosiło tytuł „KAT” – Krajowa Agencja Terenowa.
I znów, jak poprzednio, zaangażowano dziesiątki współpracowników
z całego kraju. Zastosowano proste metody druku, uruchomiono rotacyjne
drukarnie w Katowicach, Warszawie, Falenicy, Łodzi, Siedlcach.
Pierwszy numer „KAT”-a ukazał się w listopadzie 1984. Od „Skrótu”
i „AIS”-a oprócz tytułu różnił się tym, że zawierał nie tylko
informacje, ale także publicystykę. Artykuły i wywiady dostarczali
głównie: Janusz Czyż, Maciej Faflak, Krzysztof Ostapowicz, Wiesław
Radłowski, Ewa Rook, A. Rusiecki, J. Wierzbicka-Rusiecka, Andrzej
Zahorski.
111
„KAT” ukazywał się raz w miesiącu – do 15 czerwca 1986. Tego dnia
SB wtargnęła do mieszkania przy ul. F. Joliot-Curie w Warszawie, gdzie
odbywał się druk numeru poświęconego tragedii w Czarnobylu. Obok
Wierzbickiej-Rusieckiej aresztowano Witolda Bobryka, Adama
Maciejczaka, Przemysława Maksymiuka z Siedlec, Henryka Marchewkę
z Katowic i Danutę Karczewską z Augustowa. Sędzia Grażyna Puchalska
wydała wyroki roku i półtora roku więzienia dla wszystkich
zatrzymanych. Wyszli na mocy amnestii po kilku miesiącach. W tym
czasie, kilka dni po aresztowaniach, młodszy brat W. Bobryka, Adam,
uczeń szkoły średniej, wydał 16. numer „KAT”-a.
W Areszcie Śledczym w Olszynce Grochowskiej Wierzbicka-Rusiecka,
przy współpracy złodziejek, zdołała jeszcze wydać trzy numery pisma
„Kamczatka”. Po wyjściu na wolność kontynuowała działalność.
Jej przykład ukazuje, jak wiele można było zrobić w podziemiu
dzięki determinacji i pomysłowości, używając bardzo prostych rozwiązań
technicznych i równocześnie pozostając bez wparcia sprzętowego
i finansowego ze strony innych struktur. Pokazuje również, że bez
znanego opozycyjnego nazwiska taka działalność bywa przez historię
niesłusznie zapominana.
Włodzimierz Domagalski,
działacz „Solidarności Walczącej”,
członek Redakcji Encyklopedii „S”
GAZETA POLSKA, 1 kwietnia 2009
Encyklopedia „Solidarności”
112
[Zdzisław Bykowski
Historia zespołu „Kabaryna”X]
114
się posiadany przez Andrzeja Piesiaka legalny zbiór piosenek
i pieśni patriotycznych, turystycznych oraz ludowych zatytułowany
"Bazuna". Kilkaset utworów. Nasze koncerty trwały godzinami, bo
nierzadko po repertuarze stanu wojennego "prześpiewywaliśmy" jeszcze
całą "Bazunę". Od początku do ostatniej strony. A czasem, dla
urozmaicenia, od końca do początku.
Paradoksalnie, w całej Polsce obozy internowanych były jedynym
miejscem gdzie można było swobodnie i głośno śpiewać takie
piosenki...
[...]
Po moim wyjściu z Głogowa nie było problemu z uzupełnieniem składu
„Los Kabarinos”. Koncerty trwały. Teksty piosenek trafiały do innych
obozów. Po jakimś czasie przemycono do obozu radiomagnetofon.
Nagrano i powielono kasetę z repertuarem zespołu. Kopie kaset
trafiły na zewnątrz, w środowiska podziemnej "Solidarności" oraz do
rodzin internowanych.
Kasety krążyły też po Głogowie. Gdy po jakimś czasie do miejscowego
szpitala trafił też płk Sauter, pielęgniarki podrzucały kasetę
pacjentom, także w sali, gdzie kurował się pan komendant. M. in.
zafundowane mu w ten sposób katusze i kpiny otoczenia spowodowały,
iż w końcu z powodu rozstroju nerwowego, wylądował na rencie. I kto
mówi o etycznym etosie "Solidarności"?
Bawiąc się w Los Kabarinos (bo oprócz swoistej walki z komuną była
to i zabawa) nie mieliśmy do końca pojęcia o skutkach uprawianej
"sztuki".
[...]
Latem 1982 r. słucham Wolnej Europy. Jest czytany komunikat tajnych
władz Związku. Mowa w nim m.in. o wysuwanych wobec działaczy
podziemnej "Solidarności" propozycjach wyjazdu z Polski. Słyszę
słowa: "Jak śpiewają internowani w jednym z obozów:
<<Patrz w oczy wszystkim szczerze,
wierz w siebie, jak ja wierzę,
z kraju nie ucieka się,
kiedy w kraju tym jest źle.
Samba, nasza samba...>>"
To fragment z naszej "Samby-sikoreczki"...
115
[Od redaktora wersji elektronicznej]
Pani Joannie Wierzbickiej-Rusieckiej
w hołdzie
116
[Spis utworów]
118
[Indeks osób]
[W nawiasie kwadratowym] znajdują się informacje dodane przez redaktora.
Drukiem półgrubym zaznaczono strony, na których nazwa osoby lub miejsca pojawia się
w tekście piosenki.