Bazy danych

2 09/2008
 09/2008 (165)

SPIS TREŚCI
06 AKTUALNOŚCI
Rafał Kocisz
12 OPIS CD
BIBLIOTEKA MIESIĄCA
14 C5 – nowoczesna biblioteka kolekcji dla .NET
Maciej Paczewski
Maciej opisuje C5, czyli nową bibliotekę kolekcji dla .NET stworzoną
na Uniwersytecie IT w Kopenhadze. C5 nie tylko jest użyteczną bi-
blioteką kolekcji ale również nowym podejściem do wykorzystania
kontenerów w .NET. Mimo swojego niewielkiego wieku jest ona wy-
korzystywana w przemyśle gier komputerowych, sektorze banko-
wym, instytucjach finansowych oraz nawet w US Naval Research.
BAZY DANYCH
22 Optymalizacja bazy danych
Marek Krokiewicz
Każda aplikacja funkcjonuje w ramach ograniczonych zasobów sys-
temu, takich jak – pamięć, czas procesora, przepustowość sieci itp.
Słaba wydajność SZBD to zwykle problem zużycia dostępnego za-
sobu. Należy więc unikać takich sytuacji, uwzględniając możliwe,
chwilowe obciążenie systemu dodatkową pracą.
30 Oracle 11g
– platforma przetwarzania danych
Michał Jerzy Kostrzewa
Baza danych Oracle 11g to technologia wspierająca klientów w
tworzeniu skalowalnych, bezpiecznych systemów sprawnie do-
pasowujących się do zmiennych potrzeb. W oparciu o trzydzieści
lat doświadczeń na polu tworzenia niezawodnych baz danych,
Oracle 11g umożliwia budowę elastycznej, łatwej w zarządzaniu
infrastruktury, jaką będziemy mogli prosto, bezpiecznie i plano-
wo dopasować do zmieniających się wymagań.
TESTOWANIE OPROGRAMOWANIA
34 Była sobie inspekcja
Arkadiusz Merta
Arkadiusz w pierwszej części artykułu skoncentrował się na
wprowadzeniu do zagadnień z dziedziny inspekcji oraz na skon-
struowaniu odpowiedniego procesu. Proces ten został oparty na
modelu PDAC, który można odnaleźć m.in. w ISO 9001. Podsta-
wowymi jego wyróżnikami są elastyczność, skalowalność i uni-
wersalność. Choć większość przykładów odnosi się do imple-
mentacji oprogramowania, autor pokazuje, że takie same regu-
ły dotyczą np. inspekcji dokumentów. W następnym artykule zo-
staną zamieszczone uwagi dotyczące sposobów realizacji opisa-
nego procesu.

26 Inżynieria baz danych 42 Rzeczywisty czas czy rzeczywisty Linux?

Andrzej Dąbrowski
Andrzej przeprowadza analizę narzędzi Embarcadero wskazując jed-
noznacznie na to, że producentowi zależy na jak największej wszech-
stronności narzędzi. Są one przydatne w firmach, gdzie wykorzystuje
się wiele serwerów baz danych oraz dokonuje się migracji pomiędzy
różnymi typami platform bazodanowych. Rozwiązania te rewolucjo-
nizują sposób pracy z wieloma serwerami, pozwalając użytkownikom
na znaczne ograniczenie czasu potrzebnego na wykonanie powierzo-
nych im zadań oraz sprawniejsze ich zrealizowanie.
Racjonalny wybór
Paul N. Leroux, Romain Saha
Autorzy prezentują że pomimo tego, że system operacyjny QNX
Neutrino stanowi doskonałą platformę dla aplikacji czasu rzeczy-
wistego, nie ma konieczności dokonywania definitywnego wybo-
ru między QNX Neutrino a systemem Linux. Projektanci, którzy
korzystają z API standardu POSIX, mogą tworzyć programy dla
obu systemów operacyjnych, wykorzystując każdy z nich tam,
gdzie jest to najbardziej efektywne.

Miesięcznik
PHP Software
Solutions Developer’s
jest wydawany przezJournal
Software-Wydawnictwo
(12 numerów w Sp.
roku)
z o.o. Le périodique
Dział reklamy:hakin9 est publié par
adv@software.com.pl
jest wydawany przez Software-Wydawnictwo Sp. z o.o. Software-Wydawnictwo
Prenumerata: Marzena Sp. z o.o. pren@software.com.pl,
Dmowska
Dyrektor wydawniczy: Sylwia Pogroszewska Bokserska,
tel. 02-682
+48 22 427 Varsovie,
36 79; +48 22Pologne
427 36 53
Dyrektor wydawniczy: Sylwia Małecka Tél. +48 22 887 10 10, Fax. +48 22 887 10 11
Redaktor naczelny: Patrycja Wądołowska patrycja.wadolowska@software.com.pl www.phpsolmag.org
Redaktor naczelny: Iwona Chwedoruk iwona.chwedoruk@software.com.pl Adres korespondencyjny:
Redaktorzy prowadzący: Anna Kozioł anna.koziol@software.com.pl Directeur de la publication
Software-Wydawnictwo Sp.: Jarosław
z o.o., Szumski
Kierownik produkcji: MartaMagdalena
KurpiewskaSobiś
marta.kurpiewska@software.com.pl
magdalena.sobis@software.com.pl ul. Bokserska 1, 02-682 Warszawa, Polska
tel. +48 22 427
Imprimerie, 36 91, fax :+48
photogravure 10122 244 24
Studio, 59 Tęgi
Firma
Projekt
Skład i łamanie:
okładki: Grzegorz
AgnieszkaLaskowski
Marchocka www.sdjournal.org
Ekonomiczna 30/36,redakcja@software.com.pl
93-426 Łódź
Imprimé en Pologne/Printed in Poland
DTP Manager:
Projekt okładki:Robert
Agnieszka
Zadrożny
Marchocka
robert.zadrozny@software.com.pl
Abonnement (France métropolitaine, DOM/TOM) : 1 an
KierownikPiotr
Korekta: produkcji:
Ozaist Marta Kurpiewska marta.kurpiewska@software.com.pl Dołączoną do magazynu
(soit 6 numéros) 38 € płytę CD przetestowano programem AntiVirenKit firmy
G DATA Software Sp. z o.o.
Wyróżnieni
Korekta: betatesterzy:
Mateusz Lipiński matlipinski@wp.pl
Ł. Lechert, S. Nieszwiec, R.Zacharczyk Dépôt légal : à parution
Wyróżnieni betatesterzy: P. Bańka, A. Poniedziałek, R.Zacharczyk ISSN : 1731-7037
Nakład: 6 000 egz. Distribution : MLP
Dział reklamy: adv@software.com.pl Redakcja dokłada
Parc d’activités dewszelkich
Chesnes,starań,
55 bdbydepublikowane
la Noirée w piśmie i na towarzyszących mu
Prenumerata: Marzena Dmowska pren@software.com.pl nośnikach
BP 59 F - informacje i programy były poprawne, jednakże
38291 SAINT-QUENTIN-FALLAVIER CEDEXnie bierze odpowiedzialności
Artykuły pt. „Oracle 11g – platforma przetwarzania danych” oraz „Inżynieria za
(c) efekty wykorzystania ich; nie gwarantuje
2005 Software-Wydawnictwo, także réservés
tous les droits poprawnego działania programów
Nakład:
baz danych”
6 000sąegz.
artykułami sponsorowanymi. shareware, freeware i public domain.

4 09/2008
PROGRAMOWANIE JAVA
48 Swing Application Framework – GUI na nowo
Piotr Kochański
Technologia Java Swing, pozwalająca tworzyć graficzny interfejs
użytkownika w języku Java, od samego początku swojego istnienia,
czyli od ponad 10 lat, była bardzo pechowa. Pierwsze implementa-
cje były mało wydajne i uciążliwe w użyciu, kolejne wersje tego in-
terfejsu powoli wprowadzały potrzebne ulepszenia, ale nigdy Swing
nie stał się czymś lubianym i docenianym.

PROGRAMOWANIE
URZĄDZEŃ MOBILNYCH
54 Podstawy tworzenia gier w JME
Jacek Zagrodzki
Celem artykułu Jacka jest wprowadzenie w tematykę tworzenia apli-
kacji JME, a w szczególności gier. Artykuł podzielony jest na dwie
części. Pierwsza ma formę tutoriala z jasno określonymi krokami,
które należy wykonać aby otrzymać podstawową aplikację, która
może być stosowana jako punkt wyjściowy do tworzenia gier.

66 Programowanie gier dla Symbian OS

– szkielet aplikacji
Rafał Kocisz
Rafał tym tekstem rozpoczyna cykl artykułów traktujących o progra-
mowaniu gier dla Symbian OS – jednego z czołowych graczy na ryn-
ku mobilnych systemów operacyjnych. Na dzień dzisiejszy, za cał-
kiem rozsądną cenę otrzymujemy urządzenie wyposażone w kame-
rę o wysokiej rozdzielczości, kolorowy wyświetlacz, dostęp do sze-
rokopasmowego internetu, zintegrowany moduł GPS, wysokiej ja-
kości odtwarzacz dźwięku stereo, akcelerometr i układ wspomaga-
jący renderowanie grafiki 3D w czasie rzeczywistym. No i przy oka-
zji – aparat telefoniczny. Ten szalony pęd technologiczny tworzy
ogromną, otwartą przestrzeń dla nowych aplikacji, zaś lwią ich część
stanowią gry.

WYWIAD
76 Wywiad z przedstawicielami firmy Gamelion

Uszkodzone podczas wysyłki płyty wymienia redakcja.

Wszystkie znaki firmowe zawarte w piśmie są własności odpowiednich firm zostały

użyte wyłącznie w celach informacyjnych.

Redakcja używa systemu automatycznego składu

Osoby zainteresowane współpracą prosimy o kontakt:

sdj@software.com.pl

Druk: 101studio DTP

Wysokość nakładu obejmuje również dodruki. Redakcja nie udziela pomocy

technicznej w instalowaniu i użytkowaniu programów zamieszczonych na płycie
CD-ROM dostarczonej razem z pismem.

Sprzedaż aktualnych lub archiwalnych numerów pisma po innej cenie niż

wydrukowana na okładce – bez zgody wydawcy – jest działaniem na jego
szkodę i skutkuje odpowiedzialnością sądową.

www.sdjournal.org 5
 Aktualności
Ważna fuzja w świecie
mobilnego Linuksa
Organizacje Linux Phone Standard Forum
(LiPS) oraz Linux Mobile Foundation (LiMo),
zajmujące się na co dzień rozwojem linuk-
sowych rozwiązań dla urządzeń mobilnych
połączyły siły, bym móc stawić czoła swoim
rynkowym konkurentom – platformie Andro-
id oraz Symbianowi. Obie wspomniane fun-
dacje od początku swojego istnienia praco-
wały nad ułatwieniem wprowadzenia syste-
mu operacyjnego Linux do urządzeń prze-
nośnych. LiPS zajmowała się opracowaniem
API, które umożliwiłoby rozwój oprogramo-
wania dedykowanego dla mobilnych rozwią-
zań. Z kolei LiMo skupiało się nad stworze-
niem platformy, która umożliwiłaby progra-
mistom łatwe kreowanie oprogramowania
dla smartphone'ów. Teraz natomiast człon-
kowie LiPS wraz z realizowanymi przez siebie
projektami trafią do LiMo, które na chwilę
obecną jest największą organizacją zajmu-
jącą się rozwojem mobilnych wersji platfor-
my Linux. Obserwując ostatnie poczynania
na rynku urządzeń przenośnych, fuzja orga-
nizacji LiPS oraz LiMo ma jak największy sens.
Z jednej strony zmniejszy się ilość przedsię-
wzięć, których głównym celem jest tworze-
nie konkurencyjnych rozwiązań, a z drugiej
umożliwi opracowanie innowacyjnych tech-
nologii, które będą w stanie rywalizować na
rynku z oprogramowaniem komercyjnym.
http://www.limofoundation.org/
Microsoft wyróżnia polskie firmy
Laureatami tegorocznego konkursu Micro-
soft Partner Program Awards w regio-
nie Europy Środkowo-Wschodniej zostały
cztery polskie firmy. W tym roku jury kon-
kursu doceniło krakowski Axence za opro-
gramowanie do zarządzania siecią nVision,
krakowski Comarch za system klasy ERP do
zarządzania przedsiębiorstwem Comarch
ALTUM, warszawską firmę DCS Computer
Consultants Group za aplikację Orange E-
mail Box, zaimplementowaną u operatora
Orange oraz wrocławski IT-Dev za rozwiąza-
nie IT-Dev SharePoint DSL ToolKit for Visual
Studio. Ciekawostką jest, że jedno z rozwią-
zań – Comarch ALTUM – w chwili obecnej
nie jest jeszcze w ogóle oferowane w Polsce.
System ten powstał z myślą o rynkach zagra-
nicznych – przede wszystkim Niemczech,
Ukrainie, Włoszech, Stanach Zjednoczo-
nych oraz Wielkiej Brytanii. Wersja dostoso-
wana do polskich wymagań ma pojawić się
w 2009 roku pod nazwą CDN Altum. Micro-
soft Partner Program Awards to konkurs
w którym wyróżniane są firmy oferujące
innowacyjne rozwiązania przygotowane na
bazie narzędzi i rozwiązań firmy Microsoft.
Zwycięzcy i finaliści konkursu zostali oficjal-
nie nagrodzeni podczas Microsoft Worldwi-
de Partner Conference 2008 – ogólnoświa-
towej konferencji dla partnerów firmy, która
odbyła się w tym roku w Houston, w dniach
7-10 lipca. Warto dodać, że w ubiegłorocz-
nej edycji konkursu Microsoft Partner Pro-
gram Awards nie została nagrodzona żadna
firma z Polski.
http://dobreprogramy.pl
6 9/2008
Microsoft przejmuje firmy
P
o porażce w negocjacjach mających na
celu zakup Yahoo!, zarząd Microso-
ftu nie spoczął na przysłowiowych lau-
rach i szykuje się do kolejnych zakupów. W
jednym z wywiadów przedstawiciele Micro-
softu poinformowali o planach koncernu, do-
tyczących nabycia portugalskiej firmy Mobi-
Camp. Firma MobiCamp została założona w
roku 2000 w Bradze w Portugalii, specjalizuje
się w dostarczaniu rozwiązań dla rynku urzą-
dzeń mobilnych. Opracowała i ciągle rozwija
oprogramowanie MobileKeeper Backup & Re-
store, MobileKeeper Sharing & Communities
i Active mTicker, które używane jest przez du-
że przedsiębiorstwa do tworzenia kopii zapaso-
wych danych zgromadzonych na smartfonach,
publikacji ich zawartości w serwisach społecz-
nościowych, jak np. Facebook itp. Microsoft
wraz z przejęciem MobiCamp wiąże duże na-
dzieje na polepszenie jakości i funkcjonalno-
ści swoich produktów oraz usług, świadczą o
tym słowa Todda Petersa, wiceprezesa działu
Mobile Communications Business w Micro-
sofcie – „Użytkownicy oczekują od swoich te-
lefonów, by te dostarczały im najlepsze funk-
cjonalności znane z komputerów stacjonar-
nych oraz dawały możliwość surfowania w In-
ternecie”. Peters dodał także, iż Microsoft in-
westując we właściwe rozwiązania takich firm
jak np. MobiCamp zwiększy potencjał produk-
MSN.pl oficjalnie uruchomiony
P
o kilku miesiącach testów Microsoft
oficjalnie uruchomił polską wersję por-
talu MSN. Jest to 21 wersja językowa
portalu utrzymywana przez Microsoft. Wielu
rodzimych użytkowników czekało na nią od
dawna, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że
dotąd brakowało obecnej za granicą integracji
usług Windows Live z witryną MSN. Co znaj-
dziemy w portalu MSN.pl? Serwis stawia na
informację i rozrywkę. Najnowsze wiadomo-
ści z kraju i ze świata dostarczać będzie Agora,
wydawca Gazety Wyborczej. Część rozrywko-
wa i zawartość multimedialna tworzona bę-
dzie z pomocą Sony BMG, MTV i Starlounge.
Na razie portal jest dość ubogi w treść i póki
co sporą powierzchnię zajmują reklamy (głów-
nie usług Microsoftu) – firma zapowiada jed-
nak, że zawartość będzie stale poszerzana. W
ramach jedynej premierowej atrakcji urucho-
miono 1 lipca konkursu na najlepszy mini
klip wideo. Do wygrania była konsola Xbox
360. Na świecie z różnych wersji językowych
MSN korzysta miesięcznie ponad 465 milio-
nów unikalnych użytkowników. Polska wer-
tów Windows Mobile i Windows Live w dostar-
czaniu innowacyjnych i bezprzewodowych spo-
sobów na stałą łączność. Na chwilę obecną nie
są znane szczegóły dotyczące terminu i warun-
ków ewentualnego przejęcia portugalskiej kor-
poracji, wiadomo natomiast, iż po przejęciu zo-
stanie ona częścią microsoftowego działu Mo-
bile Communications Business i wesprze pra-
ce nad rozwiązaniami dla platformy Windows
Mobile oraz usługami sieciowymi Windows Li-
ve. Microsoft zamierza również kupić firmę Po-
werset specjalizującą się w mechanizmach wy-
szukiwawczych wykorzystujących zapytania se-
mantyczne, oparte na języku naturalnym. Fir-
ma ma zostać przejęta za co najmniej 100 mi-
lionów dolarów. Oficjalne ogłoszenie pojawi się
w ciągu miesiąca. Na razie ani Microsoft ani Po-
werset nie chcą komentować transakcji. Czemu
mają służyć te wszystkie zakupy? Tego do koń-
ca nie wie zapewne nikt, poza kluczowymi pra-
cownikami korporacji z Redmond. Faktem jest
jednak to, że Microsoft ciągle nie potrafi stwo-
rzyć wyszukiwarki, która byłaby konkurencją
dla Google. Nie pomagają zapewnienia Ballme-
ra, że programiści Live Search są tylko o krok od
sukcesu. Konieczne są więc zakupy. Ponieważ
nie wyszło z Yahoo!, Microsoft musi rozglądać
się za innymi firmami. Być może nowe nabytki
okażą się tym, czego w Redmond brakowało.
http://news.zdnet.co.uk/
sja MSN jest pierwszym samodzielnym porta-
lem z rodziny MSN w Europie Środkowej, fir-
ma podchodzi więc do niej na razie ostrożnie.
Michał Kostrzewa, kierownik działu produk-
tów MSN w polskim oddziale Microsoft, wy-
powiedział się, iż wierzę, że portal MSN znaj-
dzie swoje miejsce na rynku, a jego popular-
ność pozwoli korporacji z Redmond dołączyć
w perspektywie kilku lat do czołówki polskie-
go rynku internetowego – powiedział. Warto
przypomnieć, że pod koniec ubiegłego roku
uruchomiony został inny portal przeniesio-
ny z amerykańskiego rynku – AOL.pl. Mimo
upływu miesięcy nie zdobył on jednak więk-
szej oglądalności i jak na razie nic nie wskazu-
je aby miało się to zmienić. Podobnie stało się
zresztą z serwisem aukcyjnym eBay.pl, który
po szumnych zapowiedziach dogorywa. Czy
z MSN.pl będzie inaczej? Na pewno Micro-
soft, za sprawą ugruntowanej pozycji na pol-
skim rynku, ma dużo szersze możliwości pro-
mocji swojego portalu. Czy to wystarczy – po-
każe czas.
http://www.microsoft.com/poland

Fiji nie na sprzedaż
N
azwa kodowa „Fiji” w kontekście
produktów Microsoftu funkcjonuje
już od dosyć dawna. Odkąd świat o
niej usłyszał, nie słabną spekulacje na temat te-
go, co też firma z Redmond przygotowuje pod
tym kryptonimem. Do tej pory udało się usta-
lić, że będzie to najprawdopodobniej coś zwią-
zanego z Media Center, ale korporacja nie-
chętnie chwaliła się swoją pracą. Niezależnie
od tego, całą sprawą najwyraźniej bardzo prze-
jął się rząd Fiji, który poprzez swoich prawni-
ków wystosował oficjalne i bardzo stanowcze
pismo, w którym oświadcza, że nie zgadza się
na jakiekolwiek wykorzystanie nazwy kraju
do celów marketingowych, a w razie koniecz-
ności jest przygotowany do obrony swoich
praw. Na list natychmiast odpowiedział Ben
Green z działu Windows Client firmy Micro-
soft, przy okazji – chcąc, nie chcąc – ujawnia-
jąc rąbka tajemnicy na temat nowego produk-
tu. Zapewnił on, że Fiji to po prostu nazwa ko-
dowa aktualizacji do Windows Media Center,
Hyper-V oficjalnie wydany
M
icrosoft opublikował w centrum
prasowym oficjalną informację,
że platforma wirtualizacyjna Hy-
per-V została skierowana do produkcji. W be-
ta testach aktywnie brało udział ponad 250
firm partnerskich Microsoftu, a także wiele
innych – na własną rękę. Łącznie wersję be-
ta pobrano półtora miliona razy. Hyper-V to
platforma wirtualizacyjna o architekturze ty-
pu 1 (hypervisor) i rozmiarze około 1 MB, za-
rządzająca systemami wirtualnymi w party-
cjach, gdzie na partycji podstawowej pracu-
je system Windows Server 2008 (w wersji
pełnej lub Server Core). Obsługuje systemy
wirtualne 32- i 64-bitowe, do 4 wirtualnych
procesorów i do 64 GB pamięci RAM na sys-
tem. Oficjalnie jako systemy wirtualne wspie-
rane są Windows 2000/2003/2008, Win-
dows XP/Vista oraz Novell SUSE Enterpri-
se Linux. Hyper-V posiada dodatkowo funk-
cję szybkiej migracji maszyn wirtualnych po-
między fizycznymi serwerami (choć wyma-
ga to niestety wcześniejszego ich wstrzyma-
nia – migracja na żywo, podobnie jak możli-
wość modyfikowania parametrów fizycznych
maszyny w trakcie pracy zostały wycięte z fi-
nalnego produktu ponad rok temu). W usłu-
dze Windows Update dla systemów Windows
Server 2008 w wersjach 64-bitowych z licen-
cją na Hyper-V nowy produkt pojawi się w
postaci aktualizacji w okolicach 8 lipca. Sze-
reg producentów sprzętu zapowiedziało tak-
www.sdjournal.pl
która będzie dodawać obsługę nowych stan-
dardów telewizyjnych, zapewni nowe inte-
raktywne funkcje oraz ulepszy interfejs użyt-
kownika i proces instalacji Media Center. Jak
nietrudno się domyślić, Green poinformował
też, że ostateczna nazwa produktu będzie zu-
pełnie inna, niż kryptonim obowiązujący w
fazie beta. Zachowanie rządu Fiji może wyda-
wać się nieco dziwne – Microsoft, jak i wie-
le innych firm na świecie wykorzystuje rozma-
ite nazwy kodowe dla swoich projektów. Przy-
kładowo, Whistler (później Windows XP) to
szczyt w Kanadzie, a Longhorn (Windows Vi-
sta) to bar położony u podnóża gór Whistler i
Blackcomb (początkowo następca Visty, póź-
niej nazwę porzucono). Nazwy wysp, pasm
górskich czy nawet miast np. Windows Vien-
na) są więc często używane. Pytanie – gdzie
leży granica? Widocznie w oczach urzędni-
ków Fiji została ona przekroczona. Właściciele
Longhorn Saloon byli innego zdania.
http://news.zdnet.co.uk/
że wprowadzenie do sprzedaży zintegrowa-
nych serwerów, już zawierających wbudowa-
ny Hyper-V. Są wśród nich HP, Dell, IBM, Fu-
jitsu, Hitachi, NEC oraz Unisys. Cena Hy-
per-V w takiej konfiguracji będzie wynosić 28
dolarów. Kupując natomiast licencję na Win-
dows Server 2008 zawierającą Hyper-V otrzy-
muje się dodatkowe licencje na systemy wir-
tualne pracujące w ramach pierwszej, fizycz-
nej instancji – jedną w przypadku edycji Stan-
dard, cztery dla edycji Enterprise i nieograni-
czoną ilość dla edycji Datacenter. Te dodatko-
we licencje nie ograniczają jednak użytkowni-
ka do platformy Hyper-V.
http://www.techit.pl/
Aktualności
Chiny blokują SourceForge.net
Niedługo od zniesienia przez chińskie
władze blokady na anglojęzyczną wersję
internetowej encyklopedii Wikipedia,
chińscy decydenci zdecydowali się dla
odmiany zablokować dostęp do stron
projektu SourceForge. Decyzja chińskich
władz może bezpośrednio odnosić się do
niedawnych protestów przeciw letnim
Igrzyskom Olimpijskim rozgrywanym w
Pekinie, stolicy Chin. Kilka dni wcześniej
autor popularnego edytora dla programi-
stów Notepad++, dostępnego na łamach
SourceForge.net rozpoczął bojkot Pekinu,
tłumacząc, iż nie kieruje on swojego sprze-
ciwu przeciwko ludziom w Chinach, a rzą-
dowi chińskiemu. Bojkot dotyczy sytuacji
politycznej w Chinach, ale odnosi się także
do tamtejszego problemu praw człowie-
ka. Władze chińskie regularnie bloku-
ją dostęp do stron, poruszających wrażli-
we tematy polityczne Chin, ale czy sprze-
ciw twórcy jednej z aplikacji dostępnej na
łamach strony SourceForge jest powodem
do całkowitej blokady dostępu do tegoż
projektu?
http://www.moon-blog.com/
Google pozwane
na prawie miliard dolarów
Firma LimitNone oskarżyła Google o kra-
dzież jej pomysłów i zażądała 950 milio-
nów dolarów odszkodowania. LimitNone
uważa, że Google bezprawnie wykorzysta-
ło w swojej aplikacji Google Email Uplo-
ader rozwiązania z jej programu gMove.
Program ten służył do migracji poczty i
kalendarza. Ray Glassmann, szef Limit-
None, uważa, że choć dewizą Google jest
aby nie być złym, Google zaprosiło Limit-
None do współpracy, a potem ukradło jej
technologię. Podkreśla, iż pomimo tego,
że jego firma jest mała to jej działalność
powodowała wzrost sprzedaży produk-
tów Google.
http://betanews.com/
Google zaprzecza opóźnieniu
Androida
Za sprawą publikacji The Wall Street Jour-
nal, świat opanowała informacja o rzeko-
mym opóźnieniu premiery nowego sys-
temu Google dla urządzeń mobilnych
– Android. Powodem takie stanu rzeczy
miały być problemy po stronie operatorów
T-Mobile i Sprint Nextel. Android na rynku
miał być więc tak naprawdę widoczny
dopiero w 2009 roku. Google po raz kolej-
ny oficjalnie zaprzecza takim informacjom.
Firma stanowczo stwierdza, że pierwsze
urządzenia mobilne z systemem Android
na pokładzie zadebiutują jeszcze w drugiej
połowie tego roku. Google zaznacza rów-
nież, że obserwuje duże zainteresowanie
Androidem ze strony producentów sprzę-
tu. Taki obraz sytuacji wydaje się potwier-
dzać słowa Kevina Chena z HTC, który kilka
dni temu zapowiedział premierę pierwsze-
go smartfonu HTC z systemem Android na
koniec 2008 roku.
http://betanews.com/
7
 Aktualności
Linuksowe repozytorium
firm i specjalistów
Stowarzyszenie Linux Profesjonalny urucho-
miło pierwsze w Polsce repozytorium osób
i firm specjalizujących się w zagadnieniach
związanych z systemem Linux. Serwis http:
//www.linuxpro.org.pl rozpoczął swoją działal-
ność i w pierwszym etapie zaprasza do reje-
stracji osoby bądź firmy, które mogą pomóc
we wdrożeniu Linuksa w domu lub firmie.
Linuksowe repozytorium firm i specjalistów
to serwis internetowy, który powstał w celu
ułatwienia komunikacji pomiędzy osoba-
mi i firmami specjalizującymi się w zagad-
nieniach dotyczących systemu Linux, a ich
potencjalnymi klientami z pobliskiego miasta
czy regionu. Podstawą serwisu jest baza kon-
taktów do firm i osób prywatnych, które spe-
cjalizują się w dziedzinie Wolnego Oprogra-
mowania. Korzystając z wyszukiwarki na stro-
nie można będzie znaleźć fachowca, który nie
tylko wdroży Linuksa w domu czy firmie, ale
także w razie potrzeby zajmie się administra-
cją serwerami i zadba o ich bezpieczeństwo.
Jeżeli nie znajdzie się specjalisty spełniające-
go określone wymagania, można wówczas
zamieścić ogłoszenie, które ukaże się na stro-
nie i w kanałach RSS. Firmy oraz osoby pry-
watne zajmujące się Wolnym Oprogramowa-
niem i zainteresowane obecnością w serwisie
mogą się rejestrować na specjalnej podstro-
nie: http://www.linuxpro.org.pl/rejestracja.
http://www.linuxpro.org.pl/o-stowarzyszeniu
Red Hat pracuje
nad linuksowym hypervisorem
Red Hat ogłosił, że pracuje nad wbudowanym
linuksowym hypervisorem, który według pro-
ducenta ma być uzupełnieniem, a nie konku-
rencją dla istniejącego już rozwiązania Xen.
Aktualnie Embedded LInux Hypervisor znaj-
duje się w fazie beta i nie ma jeszcze informa-
cji co do planowanego terminu ukończenia
prac i metody dystrybucji. To będzie pierwszy
linuksowy hypervisor open-source – mówił
Paul Cormier, jeden z szefów działów Red Hat.
To system operacyjny następnej generacji
– dodaje tłumacząc, że mówiąc o wirtualizacji
i systemach operacyjnych powinno się myśleć
o nich jak o całości. Fundamentem nowego
hypervisora będzie projekt Kernel-based Vir-
tual Machine, już zintegrowany z jądrem
Linuksa od 2006 roku. KVM umożliwia m.in.
migrację wirtualnych maszyn on-line i oferu-
je rozbudowane funkcje wysokiej dostępno-
ści. Wysiłek Red Hata w dziedzinie wirtualizacji
skupiony był jak dotąd na projekcie Xen. Teraz
jest to produkt Citrixa. Na pytanie, czy podję-
cie prac nad nowym hypervisorem oznacza,
że firma widzi dla siebie mizerne perspektywy
w technologii Xen, Red Hat wymijająco odpo-
wiada, że chciałby udostępnić klientom obie
platformy i wybór najlepszego dla nich roz-
wiązania. Niejasny jest też sposób dystrybucji
hypervisora – być może będzie zintegrowany
z Red Hat Enterprise Linux (tak jak w tej chwili
w wersji 5 zintegrowano Xen). Póki co wersję
beta Embedded Linux Hypervisor można
pobrać z witryny oVirt (http://ovirt.org/).
http://www.techit.pl/
8 9/2008
Korporacje – „nie” dla Visty!
F
irmy Intel oraz General Motors dołączyły
do grona korporacji, które rezygnują z cał-
kowitej migracji na platformę Windows
Vista. Takie informacje podał do wiadomości
dziennik New York Times powołując się na rze-
komo sprawdzonych informatorów. Decyzja ta
podjęta została po analizie kosztów i korzyści mi-
gracji do najnowszego systemu operacyjnego Mi-
crosoftu, który swoją premierę miał już 18 mie-
sięcy temu. Zarząd Intela planuje wstrzymać się z
migracją do momentu wydania środowiska Win-
dows 7, czyli do roku 2010. Pomimo tego, iż fir-
ma Intel korzysta z Visty w swoich pojedynczych
oddziałach, to całkowita aktualizacja wszystkich
stanowisk komputerowych do tego systemu ope-
racyjnego nie wchodzi na chwilę obecną w grę i
około 80 tys. pracowników nadal korzystać będą
na swoich komputerach z Windowsa XP. Z ba-
dań przeprowadzonych przez analityków rynko-
wych wynika, iż około 30 procent klientów biz-
nesowych decyduje się na „przeskoczenie” któ-
rejś z edycji systemu Windows. Zdaniem Mi-
chaela Silvera, analityka z firmy Gartner, w przy-
padku Visty takich właśnie przedsiębiorstw bę-
dzie o wiele więcej. Jedną z głównych przyczyn
braku zainteresowania Vistą przez duże firmy
jest fakt, iż system ten posiada duże wymagania
sprzętowe, co w dzisiejszych realiach wiąże się z
gigantycznymi wydatkami, które przecież mogą
zostać dużo lepiej zaplanowane. Do grona kor-
poracji, które najnowszemu systemowi Micro-
softu mówią stanowcze „nie” dołączyła firma Da-
imler. Nie byłoby w tym fakcie nic niezwykłego,
gdyby oprócz rezygnacji z Visty nie pojawiła się
Eclipse 3.4
U
kazała się nowa wersja popularne-
go darmowego środowiska programi-
stycznego Eclipse, które zgodnie z tra-
dycją otrzymało nazwę kolejnego księżyca Jowi-
sza – Ganymede. Aktualizacja powiązana jest
z wydaniem pakietów od 23 zespołów zrzeszo-
nych w projekcie Eclipse. Projekt Eclipse powstał
w roku 2001 z inicjatywy firmy IBM, aktualnie
także informacja o rezygnacji z migracji do pa-
kietu biurowego Microsoft Office 2007. Warto
przypomnieć, że w gronie przedsiębiorstw, które
nie przeprowadzą migracji do Windows Vista, a
wstrzymają się do wydania jego następcy znaleźć
można m.in. firmy Intel i General Motors. Przed-
stawiciele korporacji Daimler oznajmili, iż firma
nie zamierza rozpoczynać migracji do Visty, a za-
trzyma się z aktualizacją środowiska operacyjne-
go na stanowiskach komputerowych do momen-
tu wydania Windowsa 7, czyli do roku 2010. Po-
dobne stanowisko przyjął motoryzacyjny poten-
tat w sprawie „przeskoczenia” pakietu Office
2007 i wstrzymania się z migracją do wydania
kolejnej wersji. Pomimo tych deklaracji przed-
stawiciele Daimler zapewnili, że na chwilę obec-
ną nie rozważają opcji zmiany dostawcy oprogra-
mowania i usług.
http://www.nytimes.com/
http://www.heise.de/
składa się on z siedmiu różnych pakietów opro-
gramowania, które zostały przystosowane do
zastosowań na szeroką skalę. Wśród nich zna-
lazły się m.in. Eclipse IDE for Java EE Develo-
pers, Eclipse Classic, Eclipse IDE for Java Deve-
lopers, Eclipse IDE for C/C++ Developers, Eclip-
se Modeling Tools, Eclipse for RCP/Plug-in De-
velopers oraz nowy pakiet Eclipse IDE for Java
and Report Developers. Z racji tego, iż platforma
jest bardzo elastyczna, każdy użytkownik za po-
średnictwem systemu wtyczek może ją niemal
dowolnie dostosować do swoich potrzeb. Obec-
nie obsługuje ona następujące języki programo-
wania – Java, C/C ++, Perl, PHP, Python, Cobol
oraz HTML. W nowej odsłonie Eclipse wprowa-
dzono cały szereg usprawnień mających na celu
ułatwienie pracy i zwiększenie produktywności
programistów. Opis wspomnianych usprawnień
znaleźć można na witrynie projektu.
http://www.eclipse.org/

Nokia otworzy Symbiana
N
ajwięksi światowi producenci tele-
fonów komórkowych, w tym Nokia,
Sony Ericsson, Motorola i NTT DO-
COMO poinformowali o planach połączenia
Symbiana, UIQ oraz MOAP(S), w celu utwo-
rzenia jednej otwartej platformy. Nokia za-
mierza przejąć wybrane części Symbian Limi-
ted nie będące jeszcze w posiadaniu przez niko-
go, a następnie przekazać Symbiana i S60 nowo
powstałej Fundacji. Tym samym, otwarcie Sym-
biana przez Nokię wydaje się ciosem skierowa-
nym w stronę Androida, nowego systemu pro-
dukcji Google dla urządzeń mobilnych. Acz-
kolwiek już teraz, także użytkownicy mobil-
List Microsoftu do klientów
Windows – co dalej?
P
onad miliard komputerów na świe-
cie pracuje dzisiaj pod kontrolą syste-
mu Windows – za to Microsoft dzię-
kuje swoim klientom na początku listu otwar-
tego, jaki Bill Veghte, Senior Vice President
wystosował do użytkowników swojego flago-
wego produktu. Zbliżając się do znaczącej da-
ty 30 czerwca 2008, kiedy zakończona zosta-
nie sprzedaż detaliczna i dystrybucja do part-
nerów OEM systemu Windows XP, Microsoft
informuje o skutkach tej decyzji oraz planach
na najbliższe lata. Zakończenie sprzedaży Win-
dows XP przypada na 30 czerwca. Po tym ter-
minie Microsoft przestanie dostarczać partne-
rom paczki z systemem, podobnie zamknięty
zostanie kanał sprzedaży OEM. Firma przypo-
mina jednak, że takie rozwiązanie nie zamyka
drogi do użytkowania Windows XP na nowych
komputerach – wystarczy zakupić Windows
Vista w edycjach Business lub Ultimate, które
posiadają prawo do downgrade'u do Windows
XP Professional. Sprzedaż Windows XP Ho-
me i Starter będzie też kontynuowana wraz ze
www.sdjournal.pl
ni mają możliwość wyboru pomiędzy różny-
mi platformami. Poza samą Nokią, Fundację
planują wesprzeć również takie firmy jak Sony
Ericsson, Motorola, LG Electronics, Samsung
Electronics i STMicroelectronics oraz najwięk-
si światowi giganci telekomunikacyjni – NTT
DoCoMo, AT&T Texas Instruments, czy też
Vodafone. Fundacja ma zacząć pracować tuż
po całkowitym przejęciu Symbiana przez No-
kię, czyli w pierwszej połowie 2009 roku. Ser-
wis Slashdot podaje, że kod Symbiana ma być
dostępny na wolnej licencji Eclipse Public Li-
cense (EPL) 1.0.
http://osnews.pl/
specjalnymi, niskobudżetowymi notebookami.
Co ze wsparciem technicznym i aktualizacjami
zabezpieczeń? Również tutaj nic się nie zmie-
ni. Jeszcze ponad rok temu Microsoft wydłu-
żył okres wsparcia technicznego do 2014 ro-
ku. Przez blisko sześć następnych lat Windows
XP pozostanie więc bezpieczny. Microsoft w li-
ście dzieli się też informacjami na temat Win-
dows Vista. Firma chwali się, że system obsłu-
guje już ponad 77 tysięcy urządzeń i 98 z listy
Top 100 aplikacji na świecie. Filtr antyphishin-
gowy Internet Explorera blokuje natomiast po-
nad milion szkodliwych stron tygodniowo. Vi-
sta to jednak nie wszystko. Microsoft zapowia-
da wydanie kolejnego systemu z rodziny Win-
dows – na razie oznaczonego kodowo jako „7”.
W liście oficjalnie podano, że jego premiery na-
leży oczekiwać około trzy lata po premierze
Windows Vista. Termin ten przypada zatem na
styczeń 2010. Nowy system będzie zbudowany
na fundamentach Windows Vista – nie będzie
żadnych spektakularnych zmian w jądrze.
http://www.microsoft.com/poland
Aktualności
Java wolna w 100%
Proces otwierania Javy trwa od ponad
dwóch lat. W jego efekcie Java zosta-
ła wydana na licencji GPL. Pozostało
jednak około 5% kodu, które nie zosta-
ło uwolnione. Free Software Founda-
tion nazwała to pułapką Javy. W celu jej
ominięcia powstał projekt IcedTea. Pro-
jekt ten bazuje na GNU Classpath i ma
na celu stworzenie wolnej implementa-
cji własnościowego fragmentu Javy w
OpenJDK. Najnowsza wersja OpenJDK
zawarta w linuksowej dystrybucji Fedora
9 spełniła rygorystyczne wymogi Java
Test Compatibility Kit (TCK). Oznacza to,
że dostarcza wszystkie wymagane API
Javy i działa dokładnie tak jak inne imple-
mentacje Javy SE 6. Java TCK jest wszech-
stronnym testem, mającym ponad milion
linii kodu, który sprawdza czy dana
implementacja Javy jest zgodna ze spe-
cyfikacją. W tej chwili wymogi Java TCK
spełnia tylko Fedora 9, ale można się spo-
dziewać, że jej śladami pójdą też inne sys-
temy Linuksowe.
http://www.osnews.com/
Microsoft
znów Najlepszym Pracodawcą
Microsoft zdobył tytuł Najlepszego Pra-
codawcy w Europie Środkowo-Wschod-
niej, w corocznym rankingu przeprowa-
dzonym wśród ponad 500 firm z dwuna-
stu krajów naszego regionu. Firma zosta-
ła uhonorowana tytułem po raz trzeci
z rzędu. W tegorocznej edycji rankingu
Microsoft znalazł się na czołowych miej-
scach w siedmiu krajach – w tym w Polsce.
Wyniki opracowano na podstawie kwe-
stionariuszy wypełnionych przez niemal
120 tys. pracowników oraz 3 tys. przed-
stawicieli najwyższej kadry menedżerskiej
z firm z całego regionu. Ocenie podlega-
ło zaangażowanie osób zatrudnionych w
firmie oraz stosowane praktyki w zakre-
sie zarządzania zasobami ludzkimi. Bada-
nie przeprowadziła firma doradztwa stra-
tegicznego – Hewitt Associates. Najlep-
szy Pracodawca jest konkursem, w którym
pracodawcę oceniają jego pracownicy.
Od innych tego typu inicjatyw konkurs
Najlepszy Pracodawca wyróżnia metodo-
logia, bazująca na audycie stosowanych w
organizacji systemów, programów i prak-
tyk z zakresu zarządzania zasobami ludz-
kimi, analizie zaangażowania pracowni-
ków oraz ocenie roli funkcji personalnej z
perspektywy najwyższej kadry menedżer-
skiej. W naszym regionie udział w badaniu
wzięło udział 591 firm z dwunastu krajów:
Austrii, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Węgier,
Słowacji, Słowenii, Turcji, Polski, Rumunii,
Rosji i Ukrainy. Konkurs na Najlepszego
Pracodawcę jest przeprowadzany przez
Hewitt Associates w kilkudziesięciu kra-
jach na całym świecie. Pierwsza edycja
miała miejsce w Stanach Zjednoczonych
w 1994 r.
http://www.microsoft.com/poland
9
 Aktualności

92% programistów ignoruje Vistę

Według badania Evans Data (http:
//www.evansdata.com/) zaledwie 8% pro-
gramistów tworzyło aplikacje dla systemu
Windows Vista w kwietniu. Dla porówna-
nia dla XP pisze około 49% programistów.
Vista jest wśród programistów mniej popu-
larna od GNU/Linuksa. Oprogramowanie na
ten system tworzy 9%-11% programistów.
Większym powodzeniem od Visty cieszy
się też Windows Server 2003, który osiągnął
wynik 11%. Przewiduje się, że w przyszłym
roku popularność Visty wzrośnie do pozio-
mu 24% i zbliży się do wyniku Windows XP:
29%. Udział Linuksa ma wzrosnąć do 15%.
Ze względu na szereg krytycznych opinii o
najnowszym klienckim systemie operacyj-
nym Microsoftu wielu programistów przy-
jęło postawę wyczekującą. Niektórzy z nich
chcą nawet przeczekać Vistę i zacząć pisać
pod Windows 7. Innym czynnikiem odstra-
szającym autorów oprogramowania jest fakt,
że pisanie dla Visty jest trudniejsze. Jest to
spowodowane mechanizmami zabezpiecza-
jącymi, a także mniejszą kompatybilnością.
http://www.cnet.com/
Opera nawiązuje współpracę z Allegro
Firma Opera Software, producent jednej z
najpopularniejszych przeglądarek interneto-
wych, poinformowała tuż po premierze naj-
nowszej wersji swojego produktu o nawiąza-
niu współpracy z największym polskim ser-
wisem aukcyjnym – Allegro.pl. Efektem tej
współpracy ma być promowanie polskiego
serwisu aukcyjnego za pośrednictwem naj-
nowszej wersji Opery 9.5 oraz Opery Mini
4.1. Na karcie szybkiego wyboru domyślnie
pojawi się wpis dotyczący Allegro, ponad-
to mechanizm wyszukiwania wbudowany w
przeglądarkę obsługiwał będzie przeszukiwa-
nie stron serwisu aukcyjnego autorstwa QXL
Poland. Jon von Tetzchner, szef Opera Softwa-
re, tłumaczy, iż Polska to dla jego firmy ważny
rynek, dlatego zdecydowała się ona na doda-
nie usługi Allegro do najnowszej wersji Opery.
http://opera.com/
Firefox 3
S
tało się! Miesiąc po wydaniu pierwszej
wersji kandydującej światło dzienne
oficjalnie ujrzała stabilna wersja prze-
glądarki Firefox 3. Nowy Ognisty Lisek w po-
równaniu do wersji 2.0.0.14 wnosi całkiem
sporo nowości. Pierwsze co rzuca się w oczy
to odświeżony interfejs, integrujący się z wy-
glądem używanego systemu i nowa domyśl-
na skórka. Prócz tego rozwinięto mechanizm
ochrony przed różnego rodzaju złośliwym
oprogramowaniem, zwiększono integrację z
zainstalowanymi programami zabezpieczają-
cymi oraz dodano wsparcie dla certyfikatów
Extended Validation SSL i modułu kontroli
rodzicielskiej systemu Windows Vista. Prze-
pisano także zupełnie od nowa mechanizm
odpowiedzialny za zarządzanie pamięcią,
dzięki czemu nowy Firefox nie pobiera tak
dużo pamięci RAM jak swój poprzednik. Do-
datkowo w „trójce” znajdziemy usprawnio-
nego menadżera przechowywania haseł, ob-
sługę wznawiania pobierania plików i pełny
zoom. Wiele zmian zostało wprowadzonych
w silniku aplikacji. Wśród nich znaleźć moż-
na nową architekturę wyświetlania czcionek
i grafik, obsługę JavaScript 1.8, kilka zmian
w sposobie renderowania HTML, styli CSS
i grafik SVG, menadżera profili kolorów i
wsparcie dla aplikacji uruchamianych w try-
bie offline. Dodano również możliwość przy-
stosowania lokalizacji i wielkości panelu wy-
szukiwania, instalacji rozszerzeń bezpośred-
nio z poziomu menadżera dodatków, a tak-
że nowe strony błędów SSL z czytelniejszy-
mi informacjami. Przy okazji premiery trze-
ciej odsłony Ognistego Liska nie da się po-
minąć planowanej przez Mozillę próby usta-
nowienia nowego rekordu Guinnessa w licz-
bie pobrań aplikacji w ciągu 24 godzin. Z tej
właśnie okazji, dzień wydania trzeciej odsło-
ny Firefox'a nazwany został „Dniem Pobiera-
nia” (ang. Download Day). Już od przeszło
paru tygodni przed wypuszczeniem „trój-
ki”, korporacja przekonywała członków swo-
jej globalnej społeczności do rozpowszech-
niania informacji i włączenia się do akcji, po-
przez organizowanie specjalnych imprez, czy
też umieszczania na swoich stronach interne-
towych przycisków promujących akcję. Jed-
ną z form było również składanie deklara-
cji online, na czele listy których, pod wzglę-
dem ilości osób, Polska uplasowała się w czo-
łówce, tuż obok Stanów Zjednoczonych, Bra-
zylii i Włoch. Niestety, wynik ten nie przeło-
żyło się na faktyczne wyniki. że Polska uplaso-
wała się na 11 miejscu za Stanami Zjednoczo-
nymi (3.252.673), Niemcami (852.432), Ja-
ponią (533.369), Wielką Brytanią (367.773),
Hiszpanią (355.335), Francją (346.319), Li-
twą (328.785), Kanadą (294.933), Włocha-
mi (291.305) i Iranem (264.804) z wyni-
kiem 242.649 pobrań, zaś liczba wszystkich
wyniosła blisko jedenaście milionów, co daje
83 terabajty pobranych danych i transfer na
poziomie 20 Gb/s. Nad przebiegiem całej ak-
cji czuwał komitet Guinessa pilnując, aby nie
doszło do nieprawidłowości. Szczegółowy
ranking poszczególnych państw znaleźć moż-
na na oficjalnej stronie akcji.
http://www.mozilla-europe.org/pl/firefox/

IBM otworzy kod DB2?

Całkiem możliwe, że za jakiś czas IBM wyda
swój serwer bazodanowy DB2 na licencji
open-source. Chris Livesey, dyrektor ds. opro-
gramowania do zarządzania informacją w
brytyjskim oddziale IBM zaznacza, że w naj-
bliższej przyszłości nie ma co do tego kon-
kretnych planów, ale już wkrótce takie posu-
nięcie może wymusić sam rynek. Już teraz
IBM udostępnia bezpłatną, oferującą pod-
stawową funkcjonalność edycję DB2 Express.
Livesey wspomina, że firma zawsze starała się
wspierać open-source, a nawet aspirowała do
bycia liderem na tym rynku. Otwarcie kodu
DB2 wydaje się naturalnym posunięciem i
IBM z pewnością to rozważy. Priorytetem dla
IBM w dalszym rozwoju DB2 jest ścisła inte-
gracja silnika baz danych z narzędziami Busi-
ness Intelligence. W drugiej kolejności firma
planuje wprowadzenie nowej technolo-
gii kompresji danych oraz kolejne funkcje w
zakresie bezpieczeństwa i ochrony danych.
http://www.cnet.com/

10 9/2008

NetSprint walczy o przetrwanie
P
olska wyszukiwarka NetSprint.pl
oraz portal Wirtualna Polska połączy-
ły platformy sprzętowe. Jak deklarują
obaj partnerzy, w wyniku tej operacji inter-
nauci będą mieli możliwość przeszukiwania
znacznie większej bazy polskich dokumen-
tów. Czy powstrzyma to ekspansję Google
na polskim rynku? Wirtualna Polska współ-
pracuje z firmą NetSprint od 2002 roku. Mi-
mo stosowania tej samej technologii wyszuki-
wawczej dotąd firmy utrzymywały jednak od-
dzielne platformy sprzętowe oraz stosowały
zróżnicowane algorytmy wpływające na po-
zycję stron w wynikach wyszukiwania. Te-
raz zacieśniają współpracę – celem jest ujed-
nolicenie wyników wyszukiwania w porta-
lu WP.pl z tymi znajdującymi się w serwi-
sie Netsprint.pl oraz w serwisach korzystają-
cych z tej wyszukiwarki. Połączenie instancji
wyszukiwarek ma pozwolić użytkownikom
otrzymywać bardziej trafne i bardziej aktual-
ne wyniki wyszukiwania, m.in. dzięki więk-
szej mocy obliczeniowej serwerów. W efekcie
zmian zbieranie i indeksowanie dokumen-
tów ma przebiegać znacznie szybciej. Wspól-
na instancja ma być też podstawą do znaczne-
go powiększenia liczby indeksowanych do-
kumentów. NetSprint oraz WP.pl zakładają,
że do końca roku 2008 wzrośnie ona o oko-
ło 300%. To oczywiście nie jedyne deklarowa-
ICANN zatwierdza plany
uwolnienia domen
W
czerwcu bieżącego roku ICANN
(The Internet Corporation for Assi-
gned Names and Numbers) głoso-
wał nad planami uwolnienia domen najwyż-
szego poziomu (TLD) i umożliwienia ich reje-
stracji. Wynik głosowania okazał się pomyślny
dla zwolenników nowej koncepcji. W związku
z tym można spodziewać się, że już niedługo
możliwe będzie rejestrowanie nie tylko domen
z aktualnie dostępnymi rozszerzeniami taki-
mi jak .com, .pl lub .net, ale także ze swoim wła-
snym rozszerzeniem. W sieci pojawią się więc
nazwy zakończone na przykład .google, .ebay
czy .microsoft. Zaakceptowany plan musi teraz
przerodzić się w oficjalny dokument, ostatecz-
nie definiujący zasady rejestracji TLDs. Taki
dokument ma powstać na początku 2009 ro-
ku i jeśli zostanie zatwierdzony przez zarząd
ICANN, rejestracja domen rozpocznie się w
pierwszym kwartale przyszłego roku. Wygląda
jednak na to, że proces rejestracji będzie zdecy-
www.sdjournal.pl
ne plusy tej operacji – łatwiej będzie pozycjo-
nować witryny, ma być także mniej spamu w
wynikach wyszukiwania. Nie należy jednak
oczekiwać, że zmiany te zagrożą pozycji Go-
ogle w Polsce na rynku wyszukiwarek. We-
dług ostatnich danych badania gemiusTraf-
fic, udostępnianych w serwisie Ranking.pl,
Google jest już na tym polu praktycznie mo-
nopolistą – aż 91,7% z wizyt z wyszukiwarek
na polskie strony objęte badaniem pochodzi
bezpośrednio z domeny Google.com. Do tego
doliczyć trzeba czołowe polskie portale hory-
zontalne, które poza wspomnianą Wirtualną
Polską, również korzystają mechanizmów wy-
szukiwawczych opartych o rozwiązania Go-
ogle. Z kolei z wyszukiwarki na łamach WP.pl
generowanych jest jedynie 2,2% wizyt, a bez-
pośrednio z NetSprint.pl poniżej 0,1%. Dane
te należy traktować oczywiście orientacyjnie,
niemniej oddają proporcje udziałów w pol-
skim rynku. Wydaje się, że dla tandemu WP i
NetSprint, jedyną szansą na przynajmniej za-
trzymanie ekspansji wyszukiwarki Google na
polskim rynku może być właśnie koncentra-
cja na jak najbardziej trafnych i rzetelnych wy-
nikach wyszukiwania polskiego Internetu. Je-
żeli wierzyć obu firmom – pierwszy krok w
tym kierunku został już uczyniony. Pytanie
tylko – czy nie za późno?
http://netsprint.pl/
dowanie bardziej skomplikowany, niż dzisiaj w
przypadku zwykłych domen. Po złożeniu apli-
kacji do ICANN i pomyślnym zweryfikowaniu
nazwy (czy nie jest obraźliwa lub nie narusza
praw firm i osób trzecich) trzeba będzie jesz-
cze słono zapłacić, znacznie więcej, niż speku-
lowano wcześniej – od 100 do 500 tysięcy do-
larów. Dodatkowo podmiot rejestrujący będzie
musiał wykazać, że jest w stanie technicznie
utrzymać nową końcówkę – albo samodziel-
nie, albo z pomocą firmy partnerskiej. Podczas
konferencji w Paryżu ICANN debatował tak-
że nad umożliwieniem rejestracji domen naj-
wyższego poziomu zawierających znaki spoza
alfabetu łacińskiego. Dzięki temu realna była-
by rejestracja końcówek np. z chińskimi znaka-
mi. Dyskusja, na razie bez konkretnych wnio-
sków, będzie kontynuowana na kolejnym po-
siedzeniu, które odbędzie się w listopadzie
bieżącego roku.
http://arstechnica.com/
Aktualności
Microsoft wypuszcza Open XML SDK 1.0
Microsoft udostępnił pierwszą wersję Softwa-
re Development Kit dla formatu Open XML.
SDK zawiera interfejs programowy aplika-
cji (API), który ma ułatwić tworzenie progra-
mów przeszukujących, tworzących oraz wali-
dujących dokumenty. Oferuje też funkcjonal-
ność związaną z modyfikacją danych oraz
wykonywaniem innych zadań. Z API będzie
można korzystać z poziomu każdego języka
wspieranego przez .NET Framework. Obecna
wersja SDK obsługuje wersję Office Open
XML zawartą w MS Office 2007, a więc nieco
inną od tej, która stała się standardem ISO.
http://www.slashdot.org/
Polska szóstym spamerem świata
Z Polski pochodziło aż 3% majowego ruchu
spamowego na świecie – wynika z opubliko-
wanego raportu firmy Symantec, The State of
Spam. Stawia to nasz kraj na szóstym miejscu
wśród światowej czołówki – wyżej niż Niemcy,
Włochy, Tajlandię, czy Wielką Brytanię. Pierw-
szą pozycję zajęły Stany Zjednoczone (28%
wszystkich niechcianych wiadomości), daleko
prześcigając pod tym względem inne państwa
– m.in. Rosję (7%), Turcję (6%), Chiny (4%), Bra-
zylię (4%). Specjaliści już dawno ostrzega-
li przed spamem wykorzystującym bieżące
wydarzenia do uwiarygodnienia przekazu. W
maju użytkownicy w Stanach Zjednoczonych
otrzymywali niechciane wiadomości od fik-
cyjnej firmy pożyczkowej. Ze względu na złą
sytuację gospodarczą byli oni zachęcani do
zaciągania szybkich pożyczek w przypadku
problemu ze spłatą bieżących wydatków. Ci,
którzy wypełnili formularz na stronie firmy, w
rzeczywistości przekazywali swoje dane oso-
biste do nieznanego źródła. Według najnow-
szego raportu w maju spam osiągnął poziom
ponad 80% wszystkich wysyłanych wiadomo-
ści. Oznacza to, że tylko jedna na pięć wiado-
mości e-mail odebranych przez użytkowni-
ków nie była spamem. 27% spamu dotyczyło
tematyki produktowej, 17% – usług interneto-
wych, zaś 16% – tematyki finansowej.
http://dobreprogramy.pl
Google Docs z obsługą plików PDF
Firma Google udostępniła nową wersję pakie-
tu biurowego Google Docs, oferującego moż-
liwość edycji dokumentów tekstowych i arku-
szy kalkulacyjnych, poprzez przeglądarkę,
wzbogacając ją o jedną z najbardziej oczeki-
wanych funkcjonalności – wsparcie dla plików
PDF. Aktualnie Google Docs pozwala na
wykonywanie podstawowych operacji zwią-
zanych z obsługą tego typu plików, takich jak
podgląd, przesyłanie, czy udostępnianie. Acz-
kolwiek, nie jest możliwa ich edycja, a jedy-
nie przenoszenie pochodzących z nich treści
do innych dokumentów. Działanie pierwszej
z nich prezentuje się bardzo podobnie do
dostępnej w sąsiedniej usłudze Google Books
natomiast jej działanie przypomina typowe,
okienkowe aplikacje. Dodatkowo użytkowni-
cy, którym został udostępniony dany doku-
ment mogą go pobrać na twardy dysk swo-
jego komputera. Niewykluczone, że podobna
funkcjonalność trafi też do Gmaila.
http://mashable.com/
11
 Opis CD
Delphi for PHP 2.0 – pierwsze
wizualne środowisko RAD dla PHP
Delphi for PHP rewolucjonizuje tworzenie aplikacji interneto-
wych wprowadzając w pełni zintegrowane, wizualne podejście ty-
pu RAD do programowania PHP oraz dostarczając liczne kompo-
nenty. Rozbudowany edytor PHP, debugger oraz nowe możliwo-
ści optymalizacji znacznie zwiększają szybkość oraz wydajność
tworzonego kodu. Tworzenie połączeń z czołowymi bazami da-
nych w tym MySQL, Oracle, Microsoft SQL Server, PostgreSQL
oraz InterBase jest łatwe a zintegrowana biblioteka komponentów
VCL for PHP pomaga programistom w szybkim i wizualnym two-
rzeniu Webowych aplikacji PHP oraz łatwym integrowaniu PHP,
JavaScript/AJAX oraz komponentów i kodu open source.
Jedynie Delphi for PHP dostarcza zarówno możliwość wglądu w
sam kod aplikacji PHP, jak też wgląd w jej projekt bezpośrednio z po-
ziomu środowiska IDE. Wgląd w projekt aplikacji pozwala progra-
mistom na tworzenie interfejsów użytkowników, połączeń bazoda-
nowych oraz wielu innych elementów poprzez przenoszenie odpo-
wiednich komponentów dostępnych na Palecie Narzędzi (Tool Palet-
ce) na formatkę. Właściwości i zdarzenia (properties and events) mogą
być określane poprzez Inspektora Obiektów (Object Inspektor) a zmia-
ny we właściwościach, dotyczące np. rodzaju czcionki, koloru oraz jej
rozmiaru są natychmiast odzwierciedlane w widoku projektu.
Delphi for PHP wykorzystuje zintegrowana bibliotekę PHP o na-
zwie VCL for PHP. VCL for PHP jest biblioteką przechowującą prak-
tycznie każdy kod źródłowy PHP, strukturę (framework) lub inną bi-
bliotekę w postaci wizualnych komponentów wielokrotnego wyko-
rzystania. Wystarczy umieścić komponent na formatce i wykorzystać
go w swojej aplikacji. Komponenty znajdujące się w bibliotece VCL
for PHP mają wbudowane właściwości, metody i zdarzenia czyniąc z
tworzenia interfejsów Webowych proste i szybkie zadanie. Biblioteka
VCL for PHP jest w pełni elastyczna i rozszerzalna, pozwalając użyt-
kownikowi na łatwe dodawanie nowych klas lub komponentów.
Zaawansowany edytor oraz debuger mogą uczynić żmudny i ner-
wowy procesu śledzenia i wyłapywania błędów w kodzie szybkim i
bezbolesnym. Delphi for PHP posiada dostosowywany edytor kodu
źródłowego pozwalający na podświetlanie składni, tworzenie zakła-
dek do nawigowania po dużych plikach oraz technologię Code Insi-
ght wspierającą określanie metod i właściwości. Zintegrowany debu-
ger pomaga w znajdowaniu i naprawie błędów, przeglądaniu break-
pointów oraz lokalnych i zdalnych zmiennych. Nowy zintegrowany
profiler Delphi for PHP umożliwia łatwe wyszukiwanie wąskich gar-
deł w aplikacjach Webowych PHP optymalizując ich wydajność.
GFI EventsManager
Zarządzanie logami zdarzeń z sieci rozległej – nie wymaga stania się
specjalistą! GFI EventsManager jest prostym w użyciu rozwiązaniem,
zbierającym informacje ze wszystkich urządzeń, które są odnotowane
w rejestrze zdarzeń systemu Windows, W3C i Syslog. Chwalony jest
za zaawansowane procesy obróbki zdarzeń z zastosowaniem dostar-
czonych reguł i filtrów, dając tym samym informację co się wydarzy-
ło w infrastrukturze IT. Umożliwia to ocenienie jak pracownicy wyko-
rzystują swój czas pracy np. kiedy włączają swoje komputery i z jakich
plików korzystają. Ponadto zapewnia maksymalną efektywność pra-
cy sieci dzięki wczesnemu powiadamianiu o wszelkich potencjalnych
12
uszkodzeniach sprzętu i oprogramowania, a podczas monitoringu za-
wiadamia o możliwych naruszeniach zasad bezpieczeństwa.
Korzyści:
• centralizuje zdarzenia Syslog, W3C i Windows, generowane
przez firewall, serwery, routery, stacje robocze i inne urzą-
dzenia pracujące w sieci;
• asystent upraszczający instalację, konfigurację i zarządzanie;
• bezkonkurencyjne skanowanie zdarzeń z wydajnością do po-
nad 6 milionów na godzinę;
• wstępnie skonfigurowane reguły przetwarzania zawarte w
produkcie zapewniają efektywną klasyfikację i zarządzanie
zdarzeniami;
• automatyczne monitorowanie zdarzeń oraz powiadamianie;
• zaawansowane raporty do efektywnego monitorowania ak-
tywności w sieci, dające szybki zwrot inwestycji.
IntelliJ IDEA
Przeznaczone do wykonania wydajnych opracowań – zintegrowa-
ne środowisko intelektualne Java, zapewniające stabilny zestaw
rozbudowanych środków narzędziowych. Możliwości funkcjonal-
ne IntelliJ IDEA są przeznaczone dla użytkowników oraz innych
osób chcących korzystać z funkcji programu.
Cechy kluczowe programu:
• pomoc intelektualna przy kodowaniu – potężny edytor, roz-
poznający Java, HTML/XHTML, XML/XSL, CSS, Ruby oraz
JavaScript, obsługuje struktury podobnie jak Rails i GWT, za-
pewniając środowisko dla zaawansowanego kodowania. Nieza-
leżnie od stosowanego przez Państwa języka, rozbudowane za-
bezpieczenie kodu, weryfikacja poprawności, formatowanie i
modelowanie – zawsze pozostają w Państwa rękach;
• nawigacja i przeszukiwanie – rozbudowana projektowa na-
wigacja struktury kodu, ułatwia analizę nawet dużych pli-
ków, zapewniając wygodny sposób ich przeglądania. System
przeszukiwania rozpoznaje elementy języków, wyświetlając
wyniki na interaktywnym panelu nawigacyjnym i pomaga
Państwu przeanalizować wszystkie znalezione pliki;
• pojemny refaktoring – duży zestaw refaktoringu (50+) rzeczy-
wiście obejmuje każdy aspekt przetwarzania kodu i pozwala sku-
tecznie obsługiwać i modernizować projekty. Wszystkie refak-
toringi obsługują języki i technologie Java, XML, JSP, EJB, Java-
script i Ruby oraz zapewniają elastyczne sterowanie kodem;
• analiza kodu – wbudowany analizator dynamicznego kodu,
zawierający ponad 600 rodzajów weryfikacji, wykonuje w lo-
cie analizę kodu i ujawnia wspólne błędy syntaktyczne oraz
inne błędy, ujawnione w procesie kompilacji. Analiza staty-
styczna kodu wykrywa krytyczne parametry pracy, „mar-
twe” kody, zależności i inne problemy dotyczące kodów;
09/2008

• kompilacja, wykonanie, uruchamianie – IntelliJ IDEA współ-
pracuje z licznymi kompilatorami Java. Mogą Państwo kompilo-
wać projekty, stosując swój ulubiony kompilator bez konieczno-
ści instalowania zintegrowanego środowiska do wykonania opra-
cowań. IntelliJ IDEA zawiera najlepszy w generacji JPDA moduł
przygotowania do pracy, posiadający prosty i wygodny interfejs
użytkownika. Unikatowa technologia HotSwap pozwala Pań-
stwu na modyfikowanie i rekompilację elementów kodu w pro-
cesie uruchamiania (przygotowania do pracy), bez konieczności
uruchamiania procesu w całości;
• API i pluginy – istnieje ponad 300 dodatków do programu In-
telliJ IDEA, które poszerzają jego możliwości funkcjonalne i
dodają różne wartościowe funkcje do procedury weryfikacji
kodu i refaktoringu, edytory i narzędzia, obsługę języków i ser-
werów aplikacji, itd.
Wymagania systemowe:
• Intel Pentium III/800 MHz or higher (or compatible);
• 256 MB RAM minimum;
• 1 GB RAM recommended;
• 300 MB hard disk space + at least 200 MB for caches;
• 1024x768 minimum screen resolution.
Windows:
• Microsoft Windows Vista/2003/XP/2000/NT 4.0 SP6a.
Linux:
• Red Hat Linux Fedora/9.x/8.x/7.3;
• GNOME or KDE desktop;
• JDK 1.6.
Mac OS X:
• Mac OS X 10.4 (Tiger);
• 1.42 GHz G4, G5 or Intel-based Mac recommended.
ReSharper
Dodatkowy moduł dla środowiska developerskiego dla C#, Visual Ba-
sic .NET, XML, XAML, i ASP.NET. Dostęp do funkcji ReSharper po-
chodzi bezpośrednio z interfejsu Visual Studio, co znacznie upraszcza
tworzenie programów o dobrej jakości przez indywidualnych dewelo-
perów lub grupy. ReSharper jest dostępny w trzech wersjach – pełna,
C# i Visual Basic .NET. Daje deweloperom innowacyjne narzędzia do
refaktoringu, udoskonalone mechanizmy testowania modułowego i
wiele innych opcji. JetBrains ReSharper gwarantuje podniesienie efek-
tów pracy programistów, zapewniając im inteligentne narzędzia uła-
twiające wpisywanie kodu, narzędzia do wykrywania i szybkiego po-
prawiania błędów, a także opcje projektowania wstecznego.
Wymagania systemowe:
• Operating System – Microsoft Windows 2000/XP/Vista;
• Processor – Pentium III 850 Mhz minimum;
www.sdjournal.org
Opis CD
• Memory – 512 Mb minimum (1Gb recommended);
• Disk space – 100 Mb;
• Microsoft Visual Studio 2005 with Service Pack 1 or Micro-
soft Visual Studio 2008 codename "Orcas" Beta
DotTrace 3.1
Profiler wysokiej jakości, przy pomocy którego deweloperzy będą mo-
gli dokonywać profilowania aplikacji .NET i ASP.NET, a także wykry-
wać fragmenty kodu programowego, ograniczającego wydajność syste-
mu, szybciej i dokładniej niż wcześniej. Najważniejszą z funkcji odno-
wionej wersji jest profil pamięci . Dzięki niemu, użytkownik może ob-
serwować dynamiczną zmianę stanu pamięci w czasie wykorzystywa-
nia aplikacji .NET. do optymalizacji zasobów. Teraz możliwe jest rów-
nież tworzenie migawek różnych momentów używania pamięci, w ce-
lu dalszej analizy, w dziewięciu różnych etapach. Kolejna widoczna in-
nowacja to funkcja integracji z Microsoft Visual Studio i obróbka przy
pomocy programu serwisów Windows.
Znaczącą innowacją jest również opcja szybkiego przeglądu pro-
filu Quick Info, przeznaczona do natychmiastowego przeglądu
migawek pamięci z ulepszoną filtracją.
Wymagania systemowe:
• Windows 32-bit;
• Processor with IA32 architecture;
• Microsoft Windows 2000, XP or 2003 Server;
• Microsoft .NET Framework 1.1 or 2.0;
• Internet Explorer 6;
• 512 megabytes of RAM or more is recommended;
• 40 megabytes of hard drive space;
• Please note – Memory profiling works only with Microsoft
.NET Framework 2.0 applications
for Windows 64-bit (x64)
• A processor with x64 architecture;
• Microsoft Windows XP x64 or 2003 Server x64;
• Microsoft .NET Framework 2.0 x64;
• Internet Explorer 6;
• 512 megabytes of RAM or more is recommended;
• 40 megabytes of hard drive space
• Please note – Memory profiling works only with Microsoft
.NET Framework 2.0 applications
TeamCity 3.1
Innowacyjne, niezależne środowisko deweloperskie do stałej integracji i
efektywnej pracy nad kodem aplikacji Java i .NET. Pakiet TeamCity za-
wiera wtyczki Eclipse, Microsoft Visual Studio, i IntelliJ IDEA, które za-
bezpieczają funkcje zintegrowanych środowisk deweloperskich.Team-
City automatyzuje i koordynuje kluczowe procesy współdziałania, za-
cieśnia integrację z wieloma środowiskami deweloperskimi, jak również
przyspiesza i upraszcza procesy testowania i analizy kodów aplikacji.
Nowa wersja zawiera wiele proponowanych przez użytkowników
funkcji, takich jak wsparcie Microsoft Visual SourceSafe 2005 i 6.0, in-
tegracja z pakietem Microsoft Visual Studio 2005, opcja pozwalająca na
szybkie przejście z testu do właściwego fragmentu kodu wyjściowego.
13
 Biblioteka miesiąca
C5
nowoczesna biblioteka kolekcji dla .NET
Artykuł ten dotyczy C5, czyli nowej biblioteki kolekcji dla .NET stworzonej
na Uniwersytecie IT w Kopenhadze w Danii przez Niels’a Kokholm oraz
Peter’a Sestoft. C5 nie tylko jest użyteczną biblioteką kolekcji ale również
nowym podejściem do wykorzystania kontenerów w .NET.
Dowiesz się:
• Czym jest biblioteka kolekcji C5 i jakie są jej
zastosowania;
• Jak efektywnie użyć kontenerów dostępnych
w ramach tej biblioteki;
• Jakie są wady i zalety C5.
Poziom trudności
M
imo swojego niewielkiego wieku
(wersja 1.0 została opublikowana
na początku 2006 a 1.1 w lutym
2008) jest ona wykorzystywana w przemyśle
gier komputerowych, sektorze bankowym, in-
stytucjach finansowych oraz nawet w US Na-
val Research. Autorzy projektując i implemen-
tując bibliotekę wykorzystali bagaż doświad-
czeń i obserwacji wywodzących się jeszcze z ję-
zyka Smalltalk, Java oraz obecnych kolekcji w
.NET. Co w połączeniu ze wsparciem ze strony
Microsoft Research przyczyniło się do powsta-
nia sporo ponad 25000 linii kodu implemen-
tujących bardzo zaawansowaną bibliotekę, jaką
jest C5, wspartą równie obszerną ilością testów
jednostkowych.
Czym jest biblioteka kolekcji oraz jakie
jest jej przeznaczenie nie trzeba nikomu spe-
cjalnie wyjaśniać. Biblioteka taka dostarcza
struktury oraz metody ułatwiające manipu-
lowanie kolekcjami danych. Musi być na ty-
le ogólna by mogła być użyta w wielu dziedzi-
nach oraz na tyle szczegółowa, aby była wydaj-
na i pozwalała na efektywne tworzenie aplika-
cji niezależnie od tego, czy stosujemy bibliote-
kę kolekcji w grach komputerowych, bazach
danych, kompilatorach czy podczas tworze-
niu aplikacji WWW. Większość bibliotek po-
siada implementacje wektorów, list połączo-
14
Powinieneś wiedzieć:
• Czytelnik powinien znać podstawy programo-
wania w języku C#;
• Czytelnik powinien posiadać podstawową
wiedzę z zakresu struktur danych i algoryt-
mów.
nych, kolejek priorytetowych, stosów, zbio-
rów, wielozbiorów czy słowników. Dodatko-
wo kolekcje, które są generyczne (ang. gene-
ric), pozwalają na bezpieczeństwo typu i pa-
rametryzacje poszczególnych implementacji
klas (unikami rzutowania z i na typ object jak
w .NET 1.1). Niniejszy artykuł dotyczyć bę-
dzie jednej z takich kolekcji napisanej całko-
wicie w C# i dostępnej dla wszystkich języ-
ków .NET od wersji 2.0 oraz Mono od 1.2.
Jest to C5, której nazwa pochodzi (najpraw-
dopodobniej, bo sami autorzy nie są pewni)
od Copenhagen Comprehensive Collection Clas-
ses for C#, mimo że, wbrew nazwie, do C# jej
użycie się nie ogranicza.
Po tym krótkim wstępie opisującym kon-
cepcję biblioteki kolekcji nasuwa się na myśl
następujące stwierdzenie – przecież dla każ-
dego języka czy framework’u mamy dostępne
gotowe biblioteki kolekcji. Po co więc tworzyć
nowe? Jest kilka takich bibliotek dla .NET, z
których najważniejszymi (poza C5) są Win-
tellect Power Collections oraz dostępne wraz
z BCL (Base Class Libraries) kolekcje z prze-
strzeni nazw System.Collections.Generic.
Wadami SCG, jak dalej nazywać będę System.
Collections.Generic, jest m.in. ograniczona
ilość struktur danych. Co więcej niektóre kla-
sy mają podobną funkcjonalność a nie są do-
stępne za pomocą wspólnego interfejsu, np.
listy połączone a tablice. Dodatkowo autorzy
C5 zarzucają SCG, że brak spójnych interfej-
sów powoduje wydłużenie czasu nauki kolek-
cji oraz naukę interfejsu poszczególnych klas a
nie ogólnych interfejsów implementowanych
przez te kolekcje. Co więcej SCG zostały za-
projektowane w celu przyspieszenia operacji
na niewielkich ilościach danych (dbając o sta-
łe współczynniki przy złożoności obliczenio-
we operacji). W C5 zdecydowano się nie dbać
o stałe współczynniki w złożoności obliczenio-
wej dając bardziej bogate właściwości. Niedo-
ciągnięcia SCG miała uzupełnić biblioteka Po-
wer Collections Peter’a Golde z firmy Wintel-
lect. Biblioteka ta wniosła dodatkowe struktu-
ry danych oraz algorytmy, co jest zauważalną
zaletą. Niemniej jednak jej wadą jest sam fakt,
że została ona zbudowana na bazie SCG i tym
samym większość problemów SCG jest nadal
aktualna w PowerCollections. O Power Col-
lections oraz System.Collections.Generic
w dalszej części artykułu.
Biorąc pod uwagę wady i problemy związa-
ne z istniejącymi kolekcjami powstały założe-
nia projektowe biblioteki C5. O założeniach
tych traktuje kolejny rozdział a tymczasem
warto jeszcze wspomnieć o tym, że biblioteka
ta dostępna jest zarówno w postaci binarnej jak
i kodu źródłowego. Biblioteka rozpowszechnia-
na jest na licencji zbliżonej do BSD a to ozna-
cza, że można modyfikować ją w dowolny spo-
sób nawet w celach komercyjnych bez potrze-
by zgłaszania tego autorom pod warunkiem za-
chowania wszystkich nagłówków dotyczących
praw autorskich.
Założenia projektowe biblioteki
Zanim poznamy szczegóły biblioteki, jak jej
używać oraz jak jest zbudowana, przyjrzyjmy
się podstawowym założeniom projektowym i
implementacyjnym C5. Założenia te są jedno-
cześnie charakterystyką tej biblioteki. A to dla-
tego ponieważ wszystkie podstawowe postula-
ty postawione w 2004 roku, kiedy to biblioteka
zaczęła się dynamicznie rozwijać, zostały zre-
alizowane. Rozdział ten jednocześnie stanowi
opis cech biblioteki i właściwości.
Jednym z podstawowych założeń projekto-
wych było, oczywiście, wsparcie dla najczę-
09/2008
 C5 – nowoczesna biblioteka kolekcji dla .NET

ściej używanych kolekcji, czyli m.in. list, ko-
lejek priorytetowych, zbiorów, wielozbiorów
(ang. multiset lub bag) czy słowników. Kolek-
cje uwzględniają wzorce wykorzystywane w
.NET (np. enumeracje z wykorzystaniem
foreach w C#). Dodatkowo kolekcje poza
iteratorami wspierają wyjątki (dziedziczenie
z klasy System.Exception) oraz, co jest jedną
z ich cech charakterystycznych, posiadają za-
implementowane zdarzenia! Zakodowane są
również bardzo przydatne (a nieco trudne i
drobiazgowe do implementacji) właściwości
jak enumeracja kolekcji w odwrotnej kolejno-
ści czy bardzo przydatna cecha zwana upda-
teable view, o której nieco później w dalszej
części artykułu. Kolejną i bardzo ważną ce-
chą jest programowanie bazujące na interfej-
sie, a nie implementacji. Innymi słowy biblio-
teka zaprojektowana jest z wykorzystaniem
jednej z dwóch głównych zasad projektowych
przedstawionej w klasycznej już pracy Design
Patterns: Elements of Reusable Object-Oriented
Software autorstwa Bandy Czworga. Zasada
ta to w oryginale program to an interface, not
an implementation. Innymi słowy autorzy bi-
blioteki odseparowali właściwą implementa-
cję kolekcji od implementowanych przez nie
interfejsów. Interfejsy ułożone są w logiczną
strukturę dziedziczenia na dole której znaj-
dują się konkretne kolekcje. Każdy z inter-
fejsów (np. IList<T> czy ICollection<T>)
ma minimalny niezbędny zestaw właściwo-
ści i metod. Dzięki temu osiągnięto to, że
za pomocą tego samego interfejsu możemy
korzystać z wielu zupełnie inaczej zaimple-
mentowanych kolekcji. Dla przykładu za po-
mocą IList<T> możemy korzystać zarów-
no z tablicy (listy opartej o tablicę) jak i li-
sty połączonej, czyli odpowiednio z kolekcji
ArrayList<T> oraz LinkedList<T>. Ostatnią
z ważniejszych cech było udokumentowanie
złożoności obliczeniowej operacji wszystkich
kolekcji. Dokumentacja ta dostępna jest na
stronie projektu.
Pisząc o założeniach implementacyjnych
Peter Sestoft i Niels Kokholm zdecydowali
się użyć najlepszych możliwie struktur da-
nych i algorytmów. Wybór ten oznacza, że
C5 niekoniecznie korzysta z łatwych do za-
implementowania algorytmów – wręcz prze-
ciwnie. Źródła projektu są dostępne, więc za-
praszam do ciekawej lektury. Na samym po-
czątku postanowiono również, że najważniej-
sza jest wydajność kolekcji w ujęciu asympto-
tycznym oraz bogate właściwości kolekcji. In-
nymi słowy algorytmy nie są zoptymalizo-
wane pod kątem małej ilości elementów. W
porównaniu do kolekcji z System.Collecti
ons.Generic C5 może wypaść nieco wolniej
przy niewielkiej ilości elementów, lecz szyb-
ciej w przypadku olbrzymiej ich ilości. Nie-
mniej jednak nie zapomniano o wydajnej im-
plementacji i profilowano użycie struktur
w porównaniu do obiektów w algorytmach.
Oczywiście całość została napisana tylko w
kodzie zarządzanym bez ani jednego bloku

�������������� ���������
����������������� ���������
��������������� ����������������
�

���������������������� �������������������
����������������� �����������������
��������������� ��� ������������������
� �������������
�

��������������
�����������������
�����������������������
��������������
�

���������������������������
�����������������
����������������������� �������������� �����������������
�������������������������� ����������������� �����������������
� ������������������ ������������������
������������������ �
�

�������������
�����������������
������������������
����������������������������
�

��������� ���������
����������������� �����������������
���������������������������� ���������������������������� ����������� ����������
� � ����������������� �����������������
����������������� �����������������
� �

�������� ����������������� ��������������������

����������������� ����������������� �����������������
��������������� �������������� ��������������
��������������� ��������������� ���������������
������������ � �
���������
�

Rysunek 1. Diagram hierarchii interfejsów kolekcji C5

www.sdjournal.org 15
 Biblioteka miesiąca

unsafe. Ostatnim z założeń implementa-
cyjnych jest odcięcie się od istniejących im-
plementacji kolekcji i zaimplementowanie
wszystkiego od zera. Oznacza to, że C5 nie
jest rozszerzeniem kolekcji z System.Colle
ctions.Generic. Piszę o tym, ponieważ in-
na biblioteka kolekcji czyli Wintellect .NET
Power Collections jest swego rodzaju rozsze-
rzeniem System.Collections.Generic w
konwencji istniejących już w tej przestrzeni
nazw kolekcji .NET, co do wielu zastosowań
może być ograniczeniem.
Budowa indeksu
dla pliku tekstowego – przykład
Przyjrzyjmy się bardzo prostej aplikacji za-
mieszczonej na Listingu 1. Zadaniem apli-
kacji jest dla zadanego pliku (w tym przy-
padku file.txt) stworzyć indeks. Indeks ten
ma przedstawiać posortowaną listę wyra-
zów oraz numery linii, w jakich one wystę-
pują. Funkcja CreateIndex tworzy indeks
natomiast funkcja PrintIndex wyświetla in-
deks na konsoli. Elementem głównym jest
obiekt index typu TreeDictionary<string,
TreeSet<uint>>. Jak widać, wyrazy są
kluczami identyfikującymi zbiór nume-
rów linii (typ TreeSet<uint>). Użycie
TreeDictionary<K,V> pozwala nam wyeli-
minować duplikaty słów w prosty sposób.
Dla każdego słowa zapisujemy obiekt kolek-
cji przechowującej numery linii (uint). Apli-
kacja najpierw tworzy obiekt index, następ-
nie korzystając z funkcji BCL otwieramy plik
i czytając linia po linii dzielimy go na słowa.
Następnie każde słowo sprawdzamy, czy jest
już w naszym indeksie czy jeszcze nie. Je-

Listing 1. Program budujący indeks pliku

using System; TreeSet<uint>());
using SCG = System.Collections.Generic;
using C5; index[word].Add(lineNumber);
using System.Text.RegularExpressions; }
using System.IO; }

namespace SDJ }
{ }
class IndexProgram
{
static TreeDictionary<string, TreeSet<uint>> index = static void PrintIndex()
null; {
foreach (string word in index.Keys)
// Uwaga: obsluga bledow celowo pominieta {
static void Main(string[] args) Console.Write("{0}: ", word);
{
CreateIndex("file.txt"); foreach (uint lineNumber in index[word])
PrintIndex(); Console.Write("{0} ", lineNumber);
PrintIndex2();
} Console.WriteLine();
}
}
static void CreateIndex(string fileName)
{
index = new TreeDictionary<string, static void PrintIndex2()
TreeSet<uint>>(); {
Act<KeyValuePair<string, TreeSet<uint>>> act =
// Wyrazenie regularne nie uwzgledniajace polskich new Act<KeyValuePair<string, TreeSet<uint>
// znakow diakrytycznych >>(PrintKVP);
Regex sepRegex = new Regex("[^a-zA-Z0-9]+"); index.Apply(act);
}
using (TextReader reader = new
StreamReader(fileName))
{ static void PrintKVP(KeyValuePair<string,
uint lineNumber = 0; TreeSet<uint>> kvp)
{
string line; Console.Write("{0}: ", kvp.Key);
while ( (line = reader.ReadLine()) != null) kvp.Value.Apply(new Act<uint>(delegate(uint
{ number) { Console.Write("{0} ", number);
lineNumber++; }));
string[] words = sepRegex.Split(line); Console.WriteLine();
}
foreach ( string word in words )
if (word.Length > 0) }
{ }
if (!index.Contains(word))
index.Add(word, new

16 09/2008
 C5 – nowoczesna biblioteka kolekcji dla .NET

żeli nie to dodajemy nową parę <string, mu, że jest ona dostępna w interfejsie już bardzo wygodny sposób na polimorficzne
TreeSet<uint>>. Jak możemy wyświetlić ICollectionValue (czyli wysoko w hierar- manipulowanie elementami kolekcji. Efekt
tak stworzony indeks? Otóż napisałem dwie chii dziedziczenia) to implementowana jest działania programu podobny będzie do Li-
funkcje (PrintIndex oraz PrintIndex2). przez wszystkie kolekcje C5. Stanowi ona stingu 2.
Jedna korzysta z foreach a druga z metody
Apply interfejsu ICollectionValue. O inter-
fejsach kolekcji i słowników dalej w artyku-
le. Natomiast metoda void Apply(Act<T> �������������� ��������������
����������������� �����������������
act) pobiera jako argument delegata przyj- ����������������������� ������������������
mującego argument typu T czyli kolejno �������������� ���������������

KeyValuePair<string, TreeSet<uint>>
oraz uint. Metoda ta wykonuje kod delega-
ta dla każdego elementu kolekcji. Dzięki te-

Listing 2. Wynik działania programu z

Listingu 1 (fragment) ��������������
�����������������
����������������������
a: 2 5
an: 2 ����������
anagram: 1 2 3 4
�������������
and: 1 3 4 5
�����
before: 4 ����������
belong: 2
�������
check: 4
���
class: 2 3 4
classes: 1 �����

create: 5 ��������

dictionary: 2 ��������������
... �������������
������
����
���������
������������������� ����������������������
�����������������
������������������ ������������������
�������������
���������������������
���������� ������������

������������ ���������������
����� ������������
���������� �����������
������� �����������������
���������������� ���������������������
������� ��������������������������
���
����� Rysunek 3. Interfejs ICollection
������
������� Power Collections
������ Biblioteka Power Collections jest projektem open source mającym na celu stworzenie biblioteki
generycznych kolekcji dla .NET. Podstawowym założeniem projektu było rozszerzenie klas z .NET
������
BCL (Base Class Libraries) w przeciwieństwie do tworzenia własnych rozwiązań od początku (jak
���� w przypadku C5). Biblioteka ta została stworzona przez firmę Wintellect i obecnie do pobrania
������� jest w portalu http://www.codeplex.com. Zawiera kolekcje i słowniki:
������ • Set;
����������������� • Bag;
• MultiDictionary;
�����������������
• OrderedDictionary;
������������ • OrderedMultiDictionary;
������������� • OrderedSet;
• OrderedBag;
����������
• Dequeue;
������������ • PriorityQueue.

Więcej o Power Collections na stronie http://www.codeplex.com/PowerCollections, gdzie dostępna

Rysunek 2. Interfejs ICollectionValue. Jeden z również jest dokumentacja.
podstawowych interfejsów C5

www.sdjournal.org 17
 Biblioteka miesiąca

Przegląd interfejsów kolekcji IEnumarable<T> na samej górze Rysunku czących bezpośrednio po interfejsach z .NET
Interfejs jest to definicja operacji, które są im- 1 jest interfejsem kolekcji o nieznanej wielko- Framework. ICollectionValue<T> jest ko-
plementowane przez daną klasę. Z racji, że jed- ści i niewielu specyficznych właściwościach. lekcją o znanej wielkości lecz niepozwala-
nym z podstawowych założeń projektowych Jest to interfejs pochodzący z SCG. Ważnym jącą na zmianę elementów w kolekcji. Roz-
C5 jest programowanie na bazie interfejsu, in- członkiem interfejsu jest GetEnumerator(), szerza IEnumerable<T> o metody CopyTo()
terfejsy i ich zrozumienie jest bardzo ważnym która to metoda zwraca obiekt klasy SCG.IE- oraz ToArray(), które kopiują elementy ko-
elementem poznawania biblioteki. Rysunek 1 numerator<T> pozwalający na iterowanie po lekcji do istniejącej lub nowej tablicy. Kolejny-
przedstawia hierarchię dziedziczenia. Z szesna- elementach kolekcji za pomocą słowa kluczo- mi nowymi członkami interfejsu są właściwo-
stu prezentowanych interfejsów czternaście po- wego foreach (w C#). Warto zauważyć, że ści Count oraz IsEmpty. Metody i właściwo-
chodzi z C5 natomiast dwa (IEnumerable<T> każda z kolekcji implementuje ten interfejs ści ICollectionValue<T> są widoczne na Ry-
oraz IShowable) są interfejsami z .NET Frame- i dlatego też w każdej z kolekcji możliwe jest sunku 2.
work. Na Rysunku widać zależności pomiędzy użycie foreach. Interfejs ICollection<T> jest implemento-
interfejsami. Poniżej opisałem wybrane inter- ICollectionValue<T> z biblioteki C5 jest wany przez wiele kolekcji C5. ICollection<T>
fejsy prezentując ich cechy charakterystyczne. jednym z ważniejszych interfejsów dziedzi- implementuje interfejs SCG.ICollection<T>
oraz C5.IExtensible<T>. Kolekcja taka jest
Listing 3. ICollection rozszerzalna (interfejs C5.IExtensible<T>),
czyli pozwala na dodawanie, usuwanie ele-
using System; mentów i grup elementów, pozwala na
using SCG = System.Collections.Generic; sprawdzanie przynależności elementu do
using C5; kolekcji oraz inne metody charakterystycz-
ne dla większości kolekcji. Listing 3 pre-
namespace CollectionApplication zentuje proste użycie kolekcji implemen-
{ tującej C5.ICollection<T> w postaci kla-
class ICollectionProgram sy C5.ArrayList<T> (oraz zakomentowanej
{ C5.LinkedList<T>).
static ICollection<string> collection = null; Na tym krótkim Listingu widzimy uży-
cie zdarzeń, właściwości ActiveEvents z
static void Main(string[] args) C5.ICollectionValue<T> oraz Apply z te-
{ go samego interfejsu. Dzięki metodzie Apply
collection = new ArrayList<string>(); oraz delegatowi Act<T> możemy w prosty spo-
//collection = new LinkedList<string>(); sób wyświetlić zawartość kolekcji na konsolę.
Diagram interfejsu jest prezentowany na Ry-
collection.ItemsAdded += new ItemsAddedHandler<string>(list_ItemsAdded); sunku 3.
collection.ItemsRemoved += new ItemsRemovedHandler<string>(list_ Kolejnym godnym uwagi interfejsem z bi-
ItemsRemoved); blioteki C5 jest IStack<T>. Jest to ukierunko-

EventTypeEnum events = collection.ActiveEvents;

// if ( events ... ���������������������������
�����������������
�����������������������
collection.Add("jeden"); ��������������������������
collection.Add("dwa");
collection.AddAll(new string[] { "trzy", "cztery", "piec" }); �������

���������
collection.Remove("trzy");
��������

collection.Apply(new Act<string>(Console.WriteLine));

static void list_ItemsRemoved(object sender, ItemCountEventArgs<string>

eventArgs)
���������
{ �����������������
// obsluga zdarzenia �������������������������������

} ����������

static void list_ItemsAdded(object sender, ItemCountEventArgs<string>

����������������
����
eventArgs)
{ �������
// obsluga zdarzenia ���
} ����
}
}
Rysunek 4. Interfejs IStack

18 09/2008
 C5 – nowoczesna biblioteka kolekcji dla .NET

wana kolekcja implementującą zachowanie sto-
su, czyli innymi słowy FIFO (First-In-First-Out).
Jak widać z diagramu na Rysunku 4 IStack<T>
rozszerza IDirectedCollectionValue<T>
o metody charakterystyczne dla stosu, czy-
li Pop i Push. Listing 4 prezentuje proste uży-
cie interfejsu IStack<T> wobec implementacji
C5.LinkedList oraz C5.ArrayList. Prezentu-
je to elastyczność C5 – stos zaimplementowany
zarówno jako lista połączona lub tablica.
Więcej szczegółowych i wyczerpujących in-
formacji o interfejsach znajduje się w doku-
mentacji a szczególnie w książce pod tytulem
The C5 Generic Collection Library dostępnej na
stronie projektu.
Kolekcje – implementacje
W rozdziale tym przyjrzymy się wybranym im-
plementacjom kolekcji C5. Jest to uzupełnie-
nie rozdziału traktującego o interfejsach i ce-
lem jego jest ułatwienie zrozumienia budowy
całej biblioteki i przedstawienie dostępnych
kolekcji. C5 posiada następujące implementa-
cje kolekcji:
• CircularQueue<T> ,
• LinkedList<T> ,
• ArrayList<T> ,
���������
���������
����������������
�������������
��������������������
��
������
• HashedLinkedList<T> ,
• HashedArrayList<T> ,
• WrappedArray<T> ,
• SortedArray<T> ,
• TreeBag<T> ,
• TreeSet<T> ,
• HashSet<T> ,
• HashBag<T>
• oraz IntervalHeap<T>.
Poniżej skupiłem się na kolejce cyklicznej (cir-
cular queue), tablicy oraz liście połączonej.
Reszta kolekcji jest opisana w materiałach on-
line, do których podałem linki w Ramce.
CircularQueue<T> (znany również jako bu-
for cykliczny) jest kolekcją implementującą
IStack<T> oraz IQueue<T>. Jej diagram prezen-
towany jest na Rysunku 5. Jak można sprawdzić
w kodzie źródłowym kolekcji CicularQueue<T>
używa tablicy elementów T[] i implementu-
je metody Push i Pop oraz Enqueue i Dequeue
do nawigacji po elementach tablicy. Pary me-
tod Push i Enqueue oraz Pop i Dequeue są sobie
odpowiednikami. CircularQueue<T> korzysta
z tablicy elementów T[] stąd też posiada stałą
prędkość dostępu do elementów za pomocą in-
deksu, czyli O(1), w porównaniu do dostępu do
bufora cyklicznego zbudowanego na liście połą-
czonej, czyli O(n).
ArrayList<T> jest kolekcją implementują-
cą aż 3 interfejsy – IList<T>, IStack<T> oraz
IQueue<T>. Jest to kolejna kolekcja, która ko-
rzysta z tablicy elementów. Stąd też dostęp do
poszczególnych elementów za pomocą indek-
su ma stałą prędkość, czyli O(1). Należy jed-
nak pamiętać, że wstawienie elementu na po-
czątku lub w środku tablicy powoduje przesu-
nięcie elementów znajdujących się pomiędzy
miejscem wstawiania nowego elementu a koń-
cem tablicy, czyli mówimy tutaj o liniowej zło-
żoności tej operacji. Dodatkowo ArrayList<T>
implementuje metodę Sort, która korzysta z al-
gorytmu quicksort.
LinkedList<T> tak samo jak ArrayList<T>
implementuje interfejsy IList<T>, IStack<T>
oraz IQueue<T>. W odróżnieniu jednak od
dwóch poprzednich kolekcji nie korzysta z ta-
blicy elementów lecz wewnętrznie wykorzystu-
je podwójnie połączoną listę węzłów, z których
każdy przechowuje elementy kolekcji. Stąd też
wstawienie elementu w dokowanym miejscu
listy zajmuje stały czas – O(1), lecz dostęp do
elementu za pomocą indeksu już stały – O(n).
Niemniej jednak dostęp do elementów znajdu-
jących się w pobliżu jednego z końców jest w
praktyce dosyć szybki.
Celem tego krótkiego rozdziału było przed-
stawienie wstępu do implementacji kolekcji C5
oraz zaprezentowanie podejścia do opisu ko-
lekcji, jakie zostało zaprezentowane przez au-
torów kolekcji. W dokumentacji C5 stawiany
jest bowiem nacisk na implementowane inter-
fejsy, sposób w jaki przechowywane są elemen-
ty oraz złożoność obliczeniową poszczególnych
operacji (a w szczególności tych wykonywa-
nych najczęściej). Reszta kolekcji, jak już pisa-
łem, jest wyczerpująco opisana w dokumenta-
cji projektu.
Słowniki
Słowniki jako struktury danych działają analo-
gicznie do słowników znanym nam z życia. Po-

�����
����
�������������� ������������
�������� ����������������� ���������
��������������� ����������������
�����
� �
��������
����������

����������������
���������������� �������������������
�����������������
���� ������������������
�������������
������� �

���������
����� ����������������� �����������������������
����������������� �����������������
������
��������������������������������������
���������������������������� ��������������
�
�������
�������
������
������������� �����������������
����������������� �����������������������
���������������������������
�������������������� ��������������������
��� ������������� �������������
������������������������ ������������������������������
���� �� ��

Rysunek 5. Klasa CircularQueue Rysunek 6. Słownik

www.sdjournal.org 19
 Biblioteka miesiąca

zwalają dla zadanego klucza odnaleźć odpowia- elementów jest stałej złożoności obliczeniowej, stawiłem cechy i założenia biblioteki, inter-
dające jemu elementy. Dobrym przykładem tzn. O(1). Warto również pamiętać, że enume- fejsy oraz implementacje. Nie jest to jednak
może być słownik angielsko – polski. Dla za- racja elementów w słowniku nie gwarantuje za- wszystko, co ma do zaoferowania bibliote-
danego słowa (klucza) otrzymujemy odpowia- chowania żadnego specjalnego porządku. ka C5.
dające hasło (wartość). C5 jak System.Collec TreeDictionary<T> implementuje ISorted Autorzy postanowili wzbogacić bibliote-
tions.Generic oraz Power Collections posiada Dictionary<T>. Słownik ten do reprezentacji kę o dodatkowe, zaawansowane i użyteczne
również słowniki. Na Rysunku 6 przedstawi- par [klucz, wartość] używa zbalansowanego elementy. W rozdziale tym wspomnę o naj-
łem drzewo dziedziczenia słowników. Jak wi- drzewa czerwono-czarnego (ang. balanced red ważniejszych z nich. Elementy te to – list
dać mamy dostępne dwie implementacje, czyli black binary tree). Dostęp do elementów, doda- view, read-only wrappers, sortowanie ta-
HashDictionary<T> oraz TreeDictionary<T>. wanie i ich usuwanie jest złożoności O(log n). blic, formatowanie kolekcji, zdarzenia, klono-
Obydwa implementują IDictionary<T> nato- Enumeracja słownika zwraca elementy posor- wanie kolekcji oraz serializacja. Poniżej skupi-
miast TreeDictionary<T> implementuje rów- towane zgodnie z uporządkowaniem klucza w łem się na list view, zdarzeniach oraz na se-
nież ISortedDictionary<T>. drzewie. rializacji.
HashDictionary<T> reprezentuje pary List view jest w zasadzie tym, co mówi
[klucz, wartość] używając do tego celu tabli- Zaawansowane elementy C5 sama nazwa. Jest to widok listy, czyli inny-
cy mieszającej (ang. hash table). Dostęp do ele- Poznaliśmy już podstawy kolekcji i słowni- mi słowy ciągły fragment dowolnej listy czy
mentów korzystając z klucza oraz wstawianie ków C5. W poprzednich rozdziałach przed- tablicy, na którym można dokonywać wszel-
kich operacji, które są de facto wykonywa-
ne na kolekcji, dla której stworzyliśmy list
Listing 4. IStack view. Listing 5 prezentuje przykład użycia
using System; list view. W najbardziej podstawowy spo-
using SCG = System.Collections.Generic; sób stworzenie list view polega na wywo-
using C5; łaniu metody View. Metoda ta należy do in-
terfejsu IList<T>. Elementem zwracanym
namespace StackApplication z metody jest obiekt typu IList<T>, który
{ spełnia warunki określone za pomocą argu-
class IStackProgram mentów do IList<T>.View(int start, int
{ count).
static IStack<int> stack = null; Pierwszy z nich określa numer elementu
początkowego listy a drugi ilość elementów,
static void Main(string[] args) które wejdą w skład widoku listy. Na pierw-
{ szy rzut oka jest to po prostu kolejna lista,
stack = new LinkedList<int>(); lecz dzięki swoim właściwościom pozwala
PushValues(stack, new int[] { 1, 2, 3, 4, 5 }); na wygodną implementację algorytmów wy-
magających operacji na fragmentach kolek-
cji (niezależnie od tego czy jest to lista po-
stack = new ArrayList<int>(); łączona czy tablica). Jak widać na Listingu
PushValues(stack, new int[] { 1, 2, 3, 4, 5 }); collection.View(0, 1) powoduje zwróce-
} nie widoku listy z pierwszym elementem.
Dla kontrastu collection.View(0, 0) byłby
to widok z zerową ilością elementów wskazu-
static void PushValues<T>(IStack<T> stack, T[] collection) jący na początek listy. Za pomocą widoków
{ można wstawiać, usuwać i edytować elemen-
foreach (T i in collection) ty kolekcji. Dodatkowo nie jest problemem
stack.Push(i); operowanie na jednej kolekcji za pomocą wie-
} lu widoków nawet jeżeli część z nich zawiera
} te same elementy.
} Zdarzeń w .NET nie trzeba przedstawiać.
Jest to standardowy mechanizm powiada-
miania części systemu o zmianach w innej
jego części. Odbywa się to za pomocą me-
chanizmu łączącego zdarzenia z metoda-
System.Collections.Generic mi reagującymi na te zdarzania przy pomo-
SCG jest przestrzenią nazw w .NET Framework od wersji 2.0 włącznie. Zawiera klasy, struktury i
interfejsy kolekcji i słowników generycznych. Z racji, że jest elementem .NET Framework nie wy- cy delegatów. C5 jest biblioteką, której ele-
maga dodatkowych bibliotek i jest dokładnie opisana w dokumentacji MSDN. Klasy kontenerów menty sygnalizują zdarzenia w przeciwień-
to: stwie do SCG czy innych mniej znanych ko-
lekcji. Przykład użycia zdarzeń znajduje się
• Dictionary;
na Listingu 3.
• LinkedList;
• List; Jak widać z przykładu metody list_
• Queue; ItemsAdded i list_ItemsRemoved są powiąza-
• SortedDictionary; ne ze zdarzeniami odpowiednio ItemsAdded
• SortedList; oraz ItemsRemoved. Dodatkowo dzięki in-
• Stack .
terfejsowi ICollectionValue<T> mamy
dostępne właściwości ActiveEvents oraz

20 09/2008
 C5 – nowoczesna biblioteka kolekcji dla .NET

ListenableEvents. Właściwości te pozwala- nu obiektu w celu zapisania jej na innym me- Powodem tego jest fakt, że po pierwsze to wy-
ją na odczyt zdarzeń, które są aktywne (jest dium. Może być to na przykład zapis na dys- magałoby implementacji metody Add(object
przypisany odpowiedni event handler) oraz ku albo przesył przez sieć. Wszystkie klasy obj) co spowodowałoby, że C5 nie wspiera-
jakie w ogóle są dostępne dla danej imple- kolekcji, słowników oraz wyjątków są seriali- łoby bezpieczeństwa typów (ang. type safe-
mentacji kolekcji. zowalne za pomocą binarnych formaterów z ty). Dodatkowo serializer XML nie wspiera
Kolejnym zaawansowanym elementem jest System.Runtime.Serialization.Formatter współdzielenia w grafie obiektów i tym sa-
serializacja. Celem serializacji jest transfor- .Binary. Należy jednak pamiętać, że C5 nie mym powodowałoby to niespójność większo-
macja kolekcji do postaci szeregowej (np. ta- wspiera serializacji XML, czyli serializacji za ści wewnętrznych struktur.
blica bajtów) z zachowaniem aktualnego sta- pomocą klas z System.Xml.Serialization.
Podsumowanie
Listing 5. List view W artykule tym przedstawiłem wstęp do bi-
blioteki C5 opisując różne elementy, jak in-
using System; terfejsy, implementacje kolekcji i słowników
using SCG = System.Collections.Generic; oraz wspominając o elementach zaawan-
using C5; sowanych. C5 jest na pewno godnym uwa-
gi rozwiązaniem, gdy potrzebujemy inten-
namespace ListViewApplication sywnie korzystać i przetwarzać duże ilości
{ danych.
class ListViewProgram Nie jest jednak ona pozbawiona wad, o
{ czym należy pamiętać decydując się na jej
static IList<string> collection = null; użycie. Wady te, jak na przykład brak zgod-
ności z interfejsami z .NET, rzutują na utrud-
static void Main(string[] args) nione łączenie kolekcji z kontrolkami GUI
{ dostępnymi w .NET. Dodatkowo należy pa-
collection = new LinkedList<string>(); miętać, że przy niewielkiej ilości danych ko-
lekcje C5 bywają mniej wydajne niż odpo-
//collection = new ArrayList<string>(); wiedniki z SCG.
Problemy te, jak zapewnia Peter Sestoft, ma-
collection.AddAll(new string[] { "raz", "dwa", "trzy", "cztery", "piec" ją zostać wkrótce rozwiązane – zostały zgło-
}); szone odpowiednie feature requests. C5 jest
tak rozbudowaną biblioteką, iż można by na-
IList<string> view1 = collection.View(0, 1); pisać o niej książkę. Na stronie projektu moż-
Console.Write("view1: "); na pobrać szczegółową dokumentację, która
foreach (string str in view1) przypomina książkę poświeconą poszczegól-
Console.Write(str); nym problemom użycia biblioteki. Dokumen-
tacja ta zawiera dokładny opis każdego z inter-
Console.WriteLine(); fejsów czy implementacji. Dodatkowo zawiera
// na konsoli: wiele przykładów użycia oraz ponad sto wzor-
// view1: raz ców i antywzorców, jak korzystać a jak nie z
klas biblioteki!
IList<string> view2 = collection.View(3, 0); Uważam, że C5 jest godnym uwagi roz-
view2.Insert(0, "view2_insert"); wiązaniem, które dzięki doskonałej doku-
Console.Write("collection: "); mentacji i logicznemu projektowi jest pro-
foreach (string str in collection) stą do nauki i kompletną biblioteką i, moż-
Console.Write("{0} ", str); na zaryzykować stwierdzenie, że w przyszło-
ści C5 mogłoby śmiało zastąpić klasy z .NET
Console.WriteLine(); Framework.
// na konsoli:
// collection: raz dwa trzy view2_insert cztery piec
} MACIEJ PACZEWSKI
} Autor tekstu pracuje w firmie BLStream Sp. z o. o.
} na stanowisku Senior Software Specialist. Na co
dzień zajmuje się m.in. .NET, Windows Mobile oraz
technologiami pokrewnymi. Programuje najczę-
W Sieci ściej w językach C++, C oraz C#. Firma BLStream
wchodzi w skład Grupy BLStream, która powstała
• http://www.itu.dk/research/c5/ – Strona główna projektu C5. Na stronie dostępne źródła oraz by efektywniej wykorzystywać potencjał dwóch,
binarka szybko rozwijających się producentów oprogra-
• http://www.itu.dk/research/c5/Release1.1/ITU-TR-2006-76.pdf – Książka opisująca C5 w wersji 1.1 mowania – BLStream i Gamelion. Firmy wchodzą-
• http://channel9.msdn.com/ShowPost.aspx?PostID=370368 – Interesujący wywiad ze współ-
twórcą biblioteki C5 (Peter Sestoft) na Channel 9 ce w skład grupy specjalizują się w wytwarzaniu
• http://www.codeplex.com/PowerCollections – Wintellect .NET Power Collections na Codeplex oprogramowania dla klientów korporacyjnych, w
• http://msdn.microsoft.com/en-us/library/system.collections.generic.aspx – Dokumentacja Sys- rozwiązaniach mobilnych oraz produkcji i testo-
tem.Collections.Generic (MSDN) waniu gier.
Kontakt z autorem: maciej@paczewski.com.

www.sdjournal.org 21
 Bazy danych

Optymalizacja
bazy danych
Wprowadzenie
Każda aplikacja funkcjonuje w ramach ograniczonych zasobów
systemu, takich jak – pamięć, czas procesora, przepustowość sieci itp.
Słaba wydajność SZBD (System Zarządzania Bazą Danych) to zwykle
problem zużycia dostępnego zasobu. Należy więc unikać takich sytuacji,
uwzględniając możliwe, chwilowe obciążenie systemu dodatkową pracą.
definiują tzw. postacie normalne(jest ich pięć,
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: wyższy numer oznacza większe restrykcje).
• Jakie elementy wpływają na wydajność bazy • Czym jest system zarządzania bazą danych;
danych; • Czym jest tabela oraz więzy integralności; Co daje normalizacja danych?
• Jak projektant/programista może poprawić • Czym jest zapytanie SQL. Z praktycznego punktu widzenia najistotniej-
wydajność systemu. sze jest to, że normalizacja chroni przed po-
wielaniem tej samej informacji (np. nazwa
producenta) w tej samej lub w różnych tabe-
Problem niskiej wydajności może dotyczyć do- lach. Brak normalizacji, prowadzi to do wielu
wolnego składnika systemu bazy danych, np: poważnych utrudnień, w trakcie użytkowania
Poziom trudności system i modyfikacji danych, tzw. anomalie.
• reguły biznesowe i projekt bazy danych;
• operacje wykonywane na bazie danych; Problemy braku normalizacji danych
• dostępna wolna pamięć operacyjna i czas Błędny projekt bazy danych skutkuje wielo-

O
ptymalizacja SZBD angażuje admini-
stratora, a więc sprzęt, konfiguracja i
utrzymanie oraz programistę, a więc
projekt bazy danych oraz implementacja aplika-
cji. Artykuł jest wstępem do programistycznego
aspektu optymalizacji. Stanowi ogólny przegląd
teoretycznych oraz praktycznych elementów, ja-
kie należy wziąć pod uwagę, optymalizując bazę
danych. Wymaga od czytelnika znajomości pod-
stawowych pojęć, jak baza danych, tabela, trans-
akcja, relacja, zapytanie SQL, itp. Jako podstawę
przyjęto Oracle 10g Express Edition. Jednakże
większość z przedstawionych tu zagadnień ma
charakter ogólny i nie zależy od SZBD.
Cele optymalizacji są różne, zależnie od ro-
dzaju systemu, np:
• OLTP (ang. On-Line Transaction Processing,
system bieżącego przetwarzania transak-
cji, np. system sprzedaży), zwykle optyma-
lizacja czasu odpowiedzi systemu. Arty-
kuł skupia się na tego typu rozwiązaniach;
• OLAP (ang. On-Line Analytical Processing,
hurtownie danych, zastosowania anali-
tyczne), zwykle optymalizacja czasu odpo-
wiedzi, technik agregacji danych oraz zu-
życia zasobów.
procesora; ma ograniczeniami (Rysunek 1). Poniżej kil-
• intensywność operacji dyskowych; ka przykładów:
• konflikty dostępu do zasobów;
• inne aplikacje działające na serwerze; • anomalia modyfikacji danych, chcąc po-
• platforma sprzętowa i system operacyjny; prawić np. Nazwę producenta trzeba by ją
• sieć komputerowa. poprawiać we wszystkich miejscach gdzie
występuje. Może to prowadzić do szeregu
Normalizacja pomyłek;
schematu bazy danych • anomalia usuwania danych, chcąc usunąć
Po ustaleniu reguł biznesowych, projekt sche- zabawkę musimy również usunąć infor-
matu bazy danych jest pierwszym elementem macje o producencie;
optymalizacji. Projektowanie skupia się na od- • redundancja, niepotrzebnie powtórzone
wzorowaniu wybranych obiektów i ich relacji nazwa i kraj producenta.
ze świata rzeczywistego na encje (zwykle encja
= tabela w bazie danych) i ich powiązań w sys- Kiedy stosować normalizację danych?
temie bazy danych. Zasady poprawnej budowy W praktyce schemat bazy danych normalizuje
schematu, czyli normalizacji schematu danych, się do trzeciej postaci normalnej (Rysunek 2).
ZABAWKA
NazwaZabawki NazwaProducenta KrajProducenta
Klocki P.H.U. Blok Polska
Lalka Kubuś sp. z.o.o. Polska
Rower Biker Francja
Piłka Kubuś sp. z.o.o. Polska
Rysunek 1. Schemat przed normalizacją, obarczony anomaliami

22 09/2008
 Optymalizacja bazy danych

Czasem, aby poprawić szybkość działania apli-
kacji, dopuszcza się pewne odstępstwa od tej
zasady, ale tylko jako wyjątek od reguły. Istnieje
ścisła definicja każdej postaci normalnej. Prak-
tyczna normalizacja do trzeciej postaci normal-
nej sprowadza się głównie do:
• wszystkie rozpoznawalne obiekty (ZA-
BAWKA , PRODUCENT, KRAJ) umieścić w
osobnych tabelach z unikalnym klu-
czem głównym. Realizuje się to przez
usuwanie wszystkich pól nie związa-
nych bezpośrednio z kluczem głów-
nym (np: IdZabawki (tu klucz główny) i
NazwaProducenta nie mogą być w jednej
tabeli bo ten sam producent może być też
producentem innych zabawek, a więc z
podania producenta nie wynika bezpo-
średnio IdZabawki);
• wszędzie gdzie odwołujemy się do innego
obiektu (referencja), należy podać tylko
jego klucz główny, który pełni wtedy rolę
klucza obcego (np. powiązanie zabawka –
producent).
Obiekty w bazie danych
Przygotowanie prawidłowego projektu sche-
matu bazy danych jest podstawą do praktycz-
nej realizacji systemu. Tak więc, w dalszej czę-
ści artykułu opisane zostaną wybrane obiek-
ty bazy danych oraz ich wpływ na wydajność
SZBD.
ku danych, bloku danych i pozycji tego rekordu w
bloku danych. W indeksie zapamiętany jest wła-
śnie ten RowId. Przez to dostęp do rekordu zloka-
lizowanego przez indeks jest bardzo szybki i efek-
tywny. Dodatkowo, jeżeli zapytanie SQL wymaga
tylko pól zawartych w indeksie, czytanie plików
danych może okazać się zbyteczne, ponieważ wy-
starczyć może informacja zawarta w indeksie.
Najpopularniejsze typy indeksów (różniące
się algorytmem działania) to:
• B-Tree, domyślny typ indeksu, najefektyw-
niejszy przy wysoce selektywnych danych
jak klucze główne i obce. Używany także,
gdy indeks obejmuje kilka pól w tabeli;
• Bitmap, stosowany do nisko selektywnych
danych jak np. płeć. W połączeniu z me-
chanizmem kompresji tabeli, umożliwia
zwrócenie dużej liczby rekordów przy mi-
nimalnym odczycie z dysku. Indeks może
być szczególnie wydajny przy zapytaniach
typu COUNT(), gdzie wystarczyć może tyl-
ko odczyt danych z samego indeksu (bez
czytania danych tabeli).
Kiedy stosować indeksy?
Zastosowanie indeksowania daje najlepsze rezul-
taty przy wybieraniu małej liczby rekordów z du-
żego zbioru. Wtedy najlepiej widać korzyść z ogra-
niczenia ilości bloków danych, które muszą zo-
stać odczytane z dysku. Zwykle przyjmuje się, że
indeks jest opłacalny, gdy z tabeli czytane jest nie
więcej niż około 15% rekordów. Indeksy odgrywa-
ją także istotną rolę przy zapytaniach ze złączenia-
mi tabel. W typowych aplikacjach biznesowych
indeksuje (B-Tree) się zwykle klucze główne i obce.
Dla pozostałych pól poszukuje się kompromisu.
Ile kosztuje indeks?
Zastosowanie indeksu przyspiesza odczyt da-
nych. Spowalnia jednak modyfikowanie danych
(INSERT, DELETE, UPDATE), ponieważ wymagana
jest odpowiednia aktualizacja informacji w in-
deksach. Wg dokumentacji Oracle, utrzymanie
jednego indeksu w tabeli, w przybliżeniu trzy-
krotnie wydłuża czas operacji modyfikacji da-
nych na tej tabeli. Jeżeli tabela zawiera trzy indek-
sy to czas modyfikacji danych może być w przy-
bliżeniu 9 razy dłuższy w porównaniu z aktuali-
zacją tej tabeli bez indeksów. Paradoksalnie, jeże-
li aplikacja np. tylko dodaje nowe dane, użycie in-
deksów może wręcz spowolnić jej działanie.
Po co w ogóle zapisywać dane na dysk skoro
operacja odczytu to wąskie gardło systemu? Po-
wody są co najmniej dwa:
• dysk jest znacznie pojemniejszy niż pamięć
operacyjna;
• jest to wymóg, aby po awarii zasilania od-
tworzyć aktualny i spójny stan danych.
Więzy integralności
Jeżeli dane gromadzone w bazie danych mają
być poprawne musi istnieć mechanizm, który

Indeksowanie ZABAWKA
Załóżmy, że mamy tabelę dokumentów maga-
IdZabawki NazwaZabawki IdProducenta
zynowych z dziesiątkami tysięcy a nawet mi-
lionami rekordów (rekord = wiersz w tabeli). 1 Klocki 1
Dane z tabeli przechowywane są w plikach da- 2 Lalka 2
nych (ang. datafile) na dysku. Pliki te czytane są 3 Rower 3
z dysku blokami (ang. data block). Chcemy po- 4 Piłka 2
brać z tabeli tylko dokumenty wybranego klien-
ta. Zwykłe czytanie kolejnych bloków danych z PRODUCENT
dysku, celem odnalezienia rekordów spełniają- IdZabawki NazwaZabawki IdProducenta
cych warunek byłoby szalenie nieefektywne.
1 P.H.U. Blok 1
Należy więc ograniczać ilość odczytów z dysku.
2 Kubuś sp. z o.o. 1

Co daje indeksowanie? 3 Biker 2

Utworzenie indeksu na wybranym polu tabe-
KRAJ
li oznacza, że w osobnym miejscu zapisywana
jest informacja (adres), w jakich blokach danych IdKraju NazwaKraju
można odnaleźć rekord zawierający konkretną, 1 Polska
indeksowaną wartość, np. Rekordy z dokumenta- 2 Francja
mi klienta o identyfikatorze K znajdują się na dys-
ku twardym, w blokach danych o numerach B1 i Rysunek 2. Schemat znormalizowany do trzeciej postaci normalnej
B2. Dzięki temu wybierając indeksowane rekor-
dy można czytać z dysku tylko wymagane bloki
danych, ograniczając powolne operacje dyskowe KLIENT KLIENT_GRUPA GRUPA
(operacje I/O). Indeksy wykorzystywane są głów-
nie w zapytaniach typu SELECT z klauzulą WHERE Klient_ID bigint <pk> Grupa_ID bigint Grupa_ID bigint <pk>
oraz przy złączeniach tabel.
Nazwa char Klient_ID bigint Nazwa char
W praktyce zrealizowane jest to tak, że każdy re-
kord w bazie danych ma przypisany unikalny iden-
tyfikator wiersza w tabeli, tzw. RowId. Równocze-
śnie wartość RowId jest wskazaniem kolejno do pli- Rysunek 3. Schemat przykładowej bazy danych

www.sdjournal.org 23
 Bazy danych

będzie tą poprawność kontrolował. Dane moż-
na sprawdzać na poziomie aplikacji użytkow-
nika (często stosowane jako uzupełnienie) lub
bezpośrednio w bazie danych, definiując odpo-
wiednie reguły.
Co dają więzy integralności?
Podstawowym zadaniem więzów integralno-
ści (ang. integrity constraints) jest wymuszenie
przestrzegania narzuconych reguł poprawno-
ści danych. Tak więc nie są one narzędziem do
przyspieszania aplikacji. Stanowią jednak istot-
ny element wydajności w rozumieniu szer-
szym. Wydajna baza danych to również taka,
która działa pewnie i broni się przed logicznie
niespójnymi informacjami. Ograniczenia zde-
finiowane bezpośrednio na bazie danych, po-
zwalają bezpiecznie podłączać do źródła da-
nych różne systemy. Gdy ograniczenie zadziała,
do aplikacji wysyłany jest wyjątek, który moż-
na odpowiednio obsłużyć. Typowe zadania wię-
zów integralności to:
• ochrona powiązań (referencji) między ta-
belami;
• podstawowa walidacja danych wpisywa-
nych do danego pola w tabeli (np. określe-
nie zakresu dopuszczalnych wartości).
Ile kosztują więzy
integralności i kiedy je stosować?
Jakkolwiek istnienie w bazie danych więzów in-
tegralności narzuca pewne koszt można przy-
jąć, że w typowej aplikacji biznesowej ich stoso-
wanie jest nieodzowne.
Wyzwalacze
Czasem może zaistnieć potrzeba wykonania ja-
kiejś dodatkowej czynności w trakcie edycji da-
nych w tabeli. Przykładowo może być konieczne,
aby każdą zmianę danych w tabeli odnotowywać
w osobnym dzienniku (tabeli).
Co dają wyzwalacze?
Podstawowym zadaniem wyzwalaczy (ang. trig-
gers) jest wykonanie dodatkowego kodu na sku-
W Sieci
• ciekawe artykuły dotyczące Oracle – http://www.orafaq.com/,
• dokumentacja Oracle 10g XE – http://www.oracle.com/pls/xe102/homepage,
• dokumentacja Oracle 10g – http://www.oracle.com/pls/db102/homepage,
• dokumentacja Oracle 10g, optymalizacja – http://download.oracle.com/docs/cd/B19306_01/
server.102/b14211/toc.htm
tek edycji danych w tabeli. Załóżmy, że wykona-
na jest operacja:
UPDATE KLIENT SET KRAJ=2 WHERE KOD=’PL’
Zmodyfikowane zostaną wszystkie wiersze
spełniające zadany warunek. Ważne jest, że
tworząc wyzwalacz można określić jak ma być
uruchomiony, tj:
• CREATE TRIGGER ... kod wyzwalacza będzie
wykonany tylko jeden raz dla całej operacji
UPDATE
• CREATE TRIGGER ... FOR EACH ROW... kod
wyzwalacza będzie wykonany dla każde-
go modyfikowanego rekordu osobno, tzn.
wszędzie gdzie KOD=’PL’ Ile kosztują wy-
zwalacze i kiedy je stosować?
Tworząc wyzwalacz należy pamiętać, że jego
kod będzie wykonany dla każdej, powiązanej
z tym wyzwalaczem operacji na danych. W
typowych aplikacjach biznesowych wyzwala-
cze stosowane są często ze względu na ich uży-
teczność. Zwykle do utrzymania bardziej zło-
żonych więzów integralności lub reguł bizne-
sowych.
Transakcja
Nieodzownym składnikiem typowego SZBD
jest transakcja, czyli niepodzielny zbiór opera-
cji na bazie danych. Cała transakcja może być
zatwierdzona (COMMIT) lub wycofana (ROLL-
BACK). Wszystkie operacje w bazie danych wy-
konywane są w ramach jakiejś transakcji. Sama
transakcja nie jest narzędziem optymalizacji,
natomiast może mieć na nią wpływ.
Ile kosztuje transakcja?
Co do kosztów należy głównie pamiętać, że:
• zatwierdzenie transakcji (COMMIT) zmusza
SZBD do utrwalenia dokonanych zmian,
czyli zapis na dysk;
• odwlekanie zatwierdzenia transakcji zmu-
sza SZBD do utrzymywania rosnącego
zbioru oryginalnych wartości danych, na
wypadek wycofania zmian (ROLLBACK).
W praktyce, zakres transakcji zwykle wymusza
logika biznesowa systemu, a nie względy optyma-
lizacji. Jedynie w przypadkach wyjątkowych, np.
aktualizacja danych w bardzo dużej tabeli, moż-
na rozważyć wykonanie częstszych COMMIT, np.
co 200 zaktualizowanych rekordów.
Optymalizacja zapytań SQL
Poniższy rozdział ma jedynie na celu zaprezento-
wanie wagi optymalizacji zapytań SQL. Dokład-
ny opis zagadnienia to materiał na książkę. Na
początek wyjaśnienie podstawowych zagadnień.
Plan wykonania (ang. execution plan) – aby
wykonać zapytanie SQL, SZBD musi je prze-
analizować i przygotować tzw. plan zapytania.
Plan zawiera dokładny opis użytych indeksów,
sposób dostępu do danych z tabeli, sposób i ko-
lejność łączenia tabel, uwzględnienie warun-
ków z sekcji WHERE. Aby plan wykonania był
wydajny, SZBD wykorzystuje tzw. optymaliza-
tor zapytań. Analiza wygenerowanego planu to
ważny element optymalizacji zapytań.
Optymalizator zapytań (ang. query optimizer)
– mechanizm SZBD, którego zadaniem jest wy-
generowanie możliwie optymalnego planu wy-
konania (o najmniejszym wskaźniku kosztów
wykonania zapytania). Domyślnie dla Oracle,
optymalny znaczy zużywający najmniej zaso-
bów. System Oracle udostępnia mechanizm pod-
powiedzi (ang. hints), który pozwala dodatkowo
wpływać na działanie optymalizatora. Obecnie
dostępne są dwa rodzaje optymalizatora:
• regułowy, bazuje na ustalonych zasadach
budowy planu zapytania. Mniej dyna-
miczny, ale bardziej przewidywalny w śro-
dowisku produkcyjnym (obecnie Oracle
odchodzi od tego rozwiązania);
• kosztowy, bazuje na luźniejszych zasadach
budowy planu oraz na dostępnych staty-
stykach dotyczących tabel, indeksów, itp.
Potrafi na bieżąco uwzględniać charak-
terystykę przechowywanych danych, ale
może być mniej przewidywalny w środo-
wisku produkcyjnym.
Należy pamiętać, że mówimy tu o optymali-
zacji zapytania SQL głównie w takiej postaci,
w jakiej je podano. Właściwe budowanie za-
pytań przez użytkownika ma, więc wciąż zna-
czenie podstawowe i przebiega następująco:

• przygotowanie lub poprawa zapytania i

Optymalizacja zapytań SQL wygenerowanie planu zapytania;
• analiza planu oraz poszukiwanie operacji
Planując optymalizację zapytań SQL w systemie Oracle, warto zapoznać się z następującymi te- czasochłonnych (np. pełny przegląd dużej
matami:
tabeli);
• SQLPLUS – narzędzie do wykonywania zapytań SQL (konsola tekstowa); • opcjonalne uzupełnienie zapytania o pod-
• SQL TRACE, TKPROF – narzędzia do analizy zapytań SQL wykonywanych przez działającą powiedzi dla optymalizatora (ang. hints);
aplikację. • powrót do pkt. 1 aż do osiągnięcia satys-
fakcjonującego wyniku.

24 09/2008

Zaprezentowane poniżej przykłady, zreali-
zowano przy pomocy programu SQL Com-
mands. Jest on udostępniony razem z ca-
łym panelem zarządzania Oracle Database
Express Edition. Posiada zakładkę Explain,
prezentującą zestawienie szczegółów wyko-
nania zapytania. Z kolumny Koszt (ang. Cost)
odczytać można koszt wykonania bieżącego
zapytania.
Optymalizacja SQL, przykład 1
Rozpatrzmy następujący przykład. Jest tabela
KLIENT z 5 0 000 rekordów oraz tabela KLIENT_
GRUPA z 50 rekordów. Klient może należeć do
wielu grup. Do danej grupy może należeć wie-
lu klientów (Rysunek 3).
Tworzymy zapytanie SQL, którego celem jest
wypisanie klientów, którzy należą do więcej niż
jednej grupy.
Na Listingu 1. pokazano przykład nieopty-
malnego zapytania SQL. Odczytany koszt wy-
konania powyższego zapytania wynosi 1572.
Problem w tym zapytaniu polega na ty, że
tabela KLIENT ma dużo rekordów i pełni ro-
lę tabeli zewnętrznej. Równocześnie wystę-
puje tu podzapytanie skorelowane, tzn. od-
wołujące się do rekordów z tabeli zewnętrz-
nej KLIENT.
knt_grp.klient_id = knt.klient_id.
Powoduje to, że osobno dla każdego rekordu
z tabeli KLIENT (50 000 rekordów) należy
wykonać podzapytanie skorelowane. A więc
dużą ilość razy system musi czytać małe por-
cje danych z dysku. To tak jakby na zakupach
biegać po każdą rzecz osobno, zamiast napeł-
niać koszyk. Tak więc w tym przypadku po-
dzapytanie skorelowane, okazało się nieko-
rzystne. Oczywiście mechanizmy wbudowa-
Listing 1. Nieoptymalne zapytanie SQL
select knt.klient_id, knt.nazwa
from klient knt
where
exists (
select knt_grp.klient_id
from klient_grupa knt_grp
where knt_grp.klient_id =
knt.klient_id
group by klient_id
having count(*) > 1
) wanymi funkcji systemu;
Listing 2. Poprawione zapytanie SQL
select knt.klient_id, knt.nazwa
from klient knt, klient_grupa knt_grp
where
knt.klient_id = knt_grp.klient_id
group by knt.klient_id, knt.nazwa
having count(*) > 1
www.sdjournal.org
ne, jak buforowanie danych, mogą w pew-
nym stopniu zniwelować niekorzystny efekt.
Na Listingu 2. to samo zapytanie w wersji
poprawionej. Odczytany koszt wykonania po-
wyższego zapytania wynosi 54.
Optymalizacja SQL, przykład 2
Kolejny przykład zaprezentuje efektywność in-
deksu. Załóżmy, że na tabeli KLIENT założony
jest indeks na polu NAZWA. Szukamy klienta, któ-
ry w swojej nazwie na początku lub końcu zawie-
ra słowo SKLEP. Należy pamiętać, że indeks na
polu tekstowym analizowany jest od pierwsze-
go znaku tekstu, i dalej poprzez kolejne znaki.
Poniżej przykład zapytania SQL (indeks nie bę-
dzie użyty):
select * from klient
where
nazwa like '%SKLEP'
Odczytany koszt wykonania powyższego za-
pytania wynosi 205. SZBD nie mógł użyć in-
deksu, ponieważ co prawda, nazwa klienta
musi kończyć się słowem SKLEP, ale zaczynać
się może od dowolnych znaków (a więc pierw-
sze znaki nazwy są nieokreślone). Spowodo-
wało to, że konieczny był odczyt pola NAZWA z
całej tabeli KLIENT.
Poniżej przykład zapytania SQL (indeks bę-
dzie użyty):
select * from klient
where
nazwa like 'SKLEP%'
Odczytany koszt wykonania powyższego za-
pytania wynosi 4. SZBD mógł użyć indeksu za
pola NAZWA , ponieważ narzucono warunek na
pierwsze znaki z nazwy klienta. Pozwoliło to
znacząco obniżyć koszt tego zapytania, ponie-
waż system odczytał tylko wymagane rekordy
z tabeli KLIENT.
Otrzymane wyniki mogą się nieco różnić, za-
leżnie od wersji Oracle, ilości i rodzaju przetwa-
rzanych danych, itp.
Kiedy stosować
optymalizację zapytań SQL?
W praktyce, optymalizacja wszystkiego nie ma
sensu. Optymalizuje się przede wszystkim za-
pytania SQL:
• powiązane z kluczowymi i najczęściej uży-
• uruchamiane przez wielu użytkowników
lub wielokrotnie w pętlach.
Inne mechanizmy optymalizacji
Często SZBD oferuje dodatkowe możliwości
optymalizacji danych, niezwiązanych bezpo-
średnio z koncepcją bazodanową. Również sys-
tem Oracle oferuje takie udogodnienia. Przy-
kłady poniżej.
Optymalizacja bazy danych
Kompresja danych
Kompresji danych może obejmować całą prze-
strzeń tabel lub wybrane tabele. Głównym ce-
lem kompresji jest ograniczenie ilości danych
czytanych bezpośrednio z dysku, co jak wiado-
mo jest operacją czasochłonną.
Mechanizm ten działa w sposób następujący.
W bloku danych, przechowującym dane tabe-
li, wszystkie powtarzające się dane zastępowa-
ne są skróconym ciągiem. Oryginalna wartość
zapisywana jest tylko raz. Takie podejście spra-
wia, iż skompresowany blok danych jest bardzo
podobny to zwykłego bloku i stosunkowo szyb-
ki do odtworzenia.
Zastosowanie kompresji daje najlepsze rezul-
taty w systemach, obciążonych częstym odczy-
tywaniem dużych ilości danych z dysku. Oczy-
wiście większa powtarzalność danych daje lep-
szy współczynnik kompresji.
Widok zmaterializowany
Mechanizm widoku zmaterializowanego ma
szerokie zastosowania. Ze względu na wydaj-
ność, jego główny cel to przyspieszenie zapytań
SELECT odwołujących się do obszernych i wy-
magających agregacji (uogólnienia) źródeł da-
nych. Przykładem może być zestawienie mie-
sięcznych obrotów budowane na podstawie
wszystkich operacji sprzedaży.
Ze względu na sposób użycia, widok zma-
terializowany jest podobny do tabel czy zwy-
kłych widoków. Może on jednak przechowy-
wać w sobie gotowy wynik czasochłonnego za-
pytania. Dzięki temu pisząc SELECT ... FROM
{nazwa widoku zmaterializowanego} uzysku-
jemy szybki dostęp do gotowych, odpowiednio
spreparowanych danych. Dodatkowo widok
zmaterializowany potrafi automatycznie kon-
trolować swoje tabele źródłowe i odpowiednio
uaktualniać się.
Podsumowanie
Optymalizator zapytań, buforowanie danych,
analiza statystyk, domyślna konfiguracja, itd,
to wszystko już działa w tle. W systemach małej
skali, w zasadzie zapewnia to odpowiednią wy-
dajność, bez dodatkowych zabiegów.
W systemach dużej skali, jak fabryka, hur-
townia, laboratorium wydajność jest bardzo
ważna, chwilami pierwszoplanowa. Dodatko-
wo jest to proces ciągły, powiązany z ewolu-
cją środowiska produkcyjnego. Zadaniem ad-
ministratora jest optymalizacja tego środowi-
ska, a zadaniem programisty jest dostarczanie
wydajnych komponentów w postaci modułów
programu. Temat wydajności pojawia się więc
na każdym etapie życia projektu.
MAREK KROKIEWICZ
Autor jest programistą w firmie P.I. KAMSOFT. Zaj-
muje się tworzeniem informatycznych systemów
zarządzania dla przedsiębiorstw.
Kontakt z autorem: mkrokiewicz@gmail.com
25
 Bazy danych

Inżynieria baz danych

Wykorzystanie narzędzi Embarcadero

Programowanie aplikacji i baz danych to dwie strony tej samej monety. Firma
Embarcadero, specjalizująca się do tej pory w rozwiązaniach dla baz danych,
poszerzyła swoją ofertę o narzędzia dla programistów poprzez przejęcie od
firmy Borland grupy CodeGear (Delphi, JBuilder). Przyjrzyjmy się zatem, co
firma Embarcadero ma do zaoferowania w swojej dotychczasowej dziedzinie.
konać przelewów, a niektórym klientom banko-
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: maty odmawiają wypłaty gotówki pomimo po-
• Jak narzędzia mogą pomóc w pracy administra- • Podstawowe wiadomości na temat baz danych. siadanych przez nich środków. Klienci są infor-
tora, architekta oraz programisty baz danych. mowani o chwilowej przerwie w pracy systemu,
zaś informatycy gorączkowo starają się zdiagno-
zować i usunąć problem. Powodem takiej kry-
łające nawet bez połączenia z serwerem bazy da- tycznej sytuacji może być działanie któregoś
nych. Drugą istotną zaletą narzędzi Embarcade- z użytkowników bazy danych, który zmienia-
Poziom trudności ro jest możliwość pracy z różnymi serwerami baz jąc dane nie zakończył transakcji powodując za-
danych. Jedno narzędzie obsługuje wiele serwe- blokowanie zmienionych danych. Na potrzeby
rów baz danych, zaczynając od platform komer- połączenia aplikacji użytkownika baza danych
cyjnych, takich jak Oracle, DB2, MS SQL Server, tworzy proces obsługujący to połączenie. Pro-

W
połowie maja 2008 roku świat kom- Sybase ASE, a kończąc na darmowych jak Fire- ces wykonuje kolejne instrukcje i zakłada blo-
puterowy zelektryzowała wiado- bird, czy MySQL. Dla osób pracujących z wieloma kady na aktualnie wykorzystywane dane. Dopó-
mość o sprzedaży przez firmę Bor- serwerami baz danych stanowi to bardzo wygod- ki transakcja nie zostanie zakończona (tj. nie zo-
land grupy CodeGear. Nowym właścicielem pro- ne rozwiązanie, dzięki wykluczeniu konieczności stanie wykonane polecenie COMMIT lub ROL-
duktów takich jak: Delphi, C++ Builder, Interbase poznawania i pracowania z różnymi narzędziami, LBACK), inne procesy nie mogą zmieniać za-
i JBuilder jest firma Embarcadero. Do tej pory fir- specyficznymi dla każdego z typów serwerów. Wy- blokowanych danych. Nie jest możliwe wtedy
ma Embarcadero oferowała szeroki wachlarz roz- mienione rozwiązania są sztandarowymi produk- na przykład zmodyfikownie stanu konta, co jest
wiązań dla osób zajmujących się bazami danych tami Embarcadero, więc właśnie im się przyjrzyj- przecież warunkiem niezbędnym do dokonania
(architektów danych, administratorów, programi- my na przykładzie praktycznych zagadnień. przelewu, czy wypłaty gotówki w bankomacie.
stów), a więc podobnego kręgu odbiorców, co gru- Przed taką sytuacją trudno się zabezpieczyć.
pa CodeGear. Jak mówią sami przedstawiciele fir- Administracja z DBArtisan Do problemu może doprowadzić nawet niepra-
my, programowanie aplikacji i baz danych to dwie Wyobraźmy sobie następującą sytuację: pewne- widłowe zamknięcie aplikacji, nieodpowiednio
strony tej samej monety, a obydwa obszary są za- go dnia w kilku oddziałach banku nie można do- napisane oprogramowanie lub nadmiar upraw-
zwyczaj obsługiwane przez te same osoby. Po zapo-
znaniu się z narzędziami Embarcadero pierwszą
rzeczą, która rzuca się w oczy jest ich ukierunko-
wanie na osobę, a dokładniej na rolę pełnioną w ze-
spole. Propozycją dla administratorów baz danych
jest DBArtisan, architektom firma oferuje narzę-
dzie ER/Studio, a z kolei dla osób zajmujących się
kodowaniem oraz logiką biznesową w bazach inte- Rysunek 1. DBArtisan – zakładka Blocking Lock
resujacą propozycją jest RapidSQL. Wszystkie na-
rzędzia z oferty firmy Embarcadero są specjalizo-
wane i mają służyć konkretnej grupie informaty-
ków do łatwej pracy w ich głównym obszarze za-
dań. Zarazem specjalizacja nie oznacza zawężenia
funkcjonalności, ponieważ typowe zadania moż-
na wykonywać za pomocą wszystkich narzędzi.
Przykładowo procedurę składowaną można utwo-
rzyć przy użyciu każdego z wymienionych progra-
mów, przy czym program RapidSQL posiada do-
datkowo rozbudowane analizatory składni, dzia- Rysunek 2. DBArtisan – zakładka Processes

26 09/2008

nień użytkownika w stosunku do jego wiedzy.
Jeśli mamy do czynienia z aplikacją do fakturo-
wania, wtedy problem trzeba rozwiązać szybko.
Jeśli dotyczy systemów finansowych, to trzeba
go rozwiązać natychmiast. Skorzystajmy z unika-
towej funkcjonalności programu DBArtisan do
wykrywania blokujących się procesów i błyska-
wicznie rozwiążmy problem.
Na potrzeby tego przykładu użyjemy SQL Se-
rver 2005 Express Edition wraz z przykładową
bazą Northwind oraz standardowej konsoli SQL
Server Management Studio Express. Do wygene-
rowania sytuacji testowej wykorzystamy specjal-
nie napisany program, który po otwarciu transak-
cji modyfikuje dane i nie zakończy transakcji. Na-
stępnie spróbujemy dokonać zmian tych samych
danych z poziomu konsoli. Zgodnie z oczekiwa-
niami Management Studio nie może wykonać in-
strukcji UPDATE i pozostaje w stanie oczekiwania
wyświetlając komunikat Executing query.
Po uruchomieniu programu DBArtisan i za-
logowaniu do serwera „rozwijamy” jego zakład-
ki przechodząc do sekcji odpowiedzialnej za wy-
dajność (Performance). Sekcja Performance po-
zwala obserwować procesy (Processes) oraz zało-
żone przez nie blokady (Locks), w tym najistot-
niejsze dla nas w tym przypadku blokady, któ-
re uniemożliwiają pracę innym procesom (Bloc-
king locks). Ponieważ szukamy szkodnika, od ra-
zu przechodzimy do zakładki Blocking locks, aby
sprawdzić wstrzymywane procesy (Rysunek 1).
Jak widać na ilustracji, zakładka ta udostępnia
szczegółowe dane o blokujących się wzajemnie
procesach ID procesu wstrzymującego i wstrzy-
mywanego, nazwy użytkowników tych proce-
sów, bazę danych oraz obiekty, których sytuacja
konfliktowa dotyczy. Od razu widzimy, że proces
nr 54 użytkownika BLOK wstrzymuje proces nr
55 użytkownika SA, a obydwa procesy odwołują
się do bazy Northwind. Chcąc dokładnie ziden-
tyfikować proces wstrzymujący korzystamy z za-
kładki Processes, która udostępnia szczegółowe da-
ne o procesach, takie jak ID procesów, ich statusy,
użytkowników za nie odpowiedzialnych, nazwy
lub adresy IP komputerów z których nawiązano
połączenia, typ aktualnie wykonywanej komen-
dy, a w niektórych przypadkach nazwę programu
użytego do połączenia (Rysunek 2). Warto wspo-
mnieć, że mówimy o procesach bazy danych wy-
Rysunek 3. ER/Studio – wybór typów obiektów
podczas reinżynierii
www.sdjournal.org
Wykorzystanie narzędzi Embarcadero
generowanych przez bazę na potrzeby obsługi po-
łączeń użytkowników. Ponieważ DBArtisan ob-
sługuje równocześnie wiele rodzajów baz danych,
to na przykład dla bazy DB2 z racji jej budowy bę-
dziemy mówić o wątkach, a nie procesach. Za-
kładki przy podłączeniu programu DBArtisan do
DB2 wyglądają nieco inaczej, ale posiadają iden-
tyczną funkcjonalność.
Szybka analiza zakładki Processes (Rysunek 2)
pozwala stwierdzić, że kłopotliwy proces nr 54
użytkownika BLOK pochodzi z komputera TO-
SHIBAA80 i w chwili obecnej oczekuje na po-
lecenie (Awaiting command). Oczekujący pro-
ces nr 55 użytkownika SA ma status wstrzyma-
ny (Suspended), a ostatnią komendą, jaką próbo-
wał wykonać było polecenie UPDATE. Jeśli chcie-
libyśmy uzyskać dokładniejsze informacje o blo-
kadach, które założyły obydwa procesy, możemy
skorzystać z zakładki Locks.
Mając wszystkie informacje o procesie blo-
kującym przetwarzanie możemy skontaktować
się z konkretnym użytkownikiem, a jeśli oceni-
my jego proces za niezbyt ważny, od razu termi-
nować ten proces poleceniem KILL. Po usunię-
ciu procesu nr 54 Management Studio realizu-
je w końcu swoje polecenie UPDATE. Po odświe-
żeniu zakładek DBArtisana widzimy, że zniknę-
ły wszystkie blokady – rozwiązaliśmy problem,
bankomaty działają!
Modelowanie danych z ER/Studio
Pewnego dnia otrzymujemy polecenie dołoże-
nia nowej funkcjonalności do istniejącej bazy da-
nych. Dowiadujemy się, że nie ma aktualnej spe-
cyfikacji dla naszej bazy. Istniejącą dokumenta-
cję kierownik projektu wręcza nam z lekkim za-
kłopotaniem, bo ostatnia aktualizacja tego doku-
mentu odbyła się pięć lat temu. Dokumentacja
jest nam niezbędna do pracy z klientem i progra-
mistami, dlatego najpierw musimy ją stworzyć.
W praktyce tego typu problemy z dokumen-
tacją zdarzają się w wielu firmach. Sprawdźmy,
jak łatwo możemy uzyskać dokumentację ist-
niejącej bazy danych za pomocą programu ER/
Rysunek 4. ER/Studio – model danych
Studio. W programie ER/Studio uruchamiamy
funkcję New data model, a następnie wybieramy
Reverse engineer an existing database.
Mamy dwie metody dostępu do baz danych –
natywny i poprzez sterowniki ODBC. W sposób
natywny są obsługiwane serwery – IBM DB2, MS
SQL Server, Oracle i Sybase ASE, a posiadając ste-
rowniki ODBC możemy pracować z innymi baza-
mi danych jak chociażby Interbase, Firebird czy
MySQL. W przypadku połączeń natywnych two-
rzona dokumentacja będzie zawierała wszystkie
typy obiektów dostępne w bazach danych, włącz-
nie z specyficznymi dla danego serwera, takimi jak
choćby tablespaces, packages, rollback segments
czy sequences dla serwerów Oracle. Przy zastoso-
waniu połączeń ODBC liczba rozpoznawanych
typów obiektów zależy od jakości sterownika.
Wszystkie obecnie używane sterowniki ODBC
pozwalają nam na utworzenie podstawowej struk-
tury danych (tabele, widoki, relacje, itp.).
Po wskazaniu bazy danych pojawia się okno,
w którym możemy wybrać, jakiego typu obiek-
ty chcemy odczytać z bazy danych. Do wyboru
mamy wszystkie typy obiektów znajdujące się
w bazie włącznie z tabelami systemowymi. Do-
datkowo dla każdego obiektu możemy zdecy-
dować, czy ma zostać uwzględniony przy two-
rzeniu modelu czy też nie. Istnieje więc możli-
wość ustawienia zakresu obiektów do odczytu z
dokładnością do każdego obiektu, a nie tylko do
typu obiektów.
Po określeniu zakresu prac reinżynieryjnych
(ang. reengineering) (Rysunek 3) generujemy mo-
del bazy danych (Rysunek 4). Najpierw tworzo-
ny jest model fizyczny, który w wybranym wcze-
śniej zakresie jest wiernym odwzorowaniem ba-
zy danych. Model ten zawiera obiekty z bazy ta-
kie jak tabele, procedury składowane, użytkowni-
ków, uprawnienia, itp. Typy obiektów, jakie znaj-
dują się w modelu fizycznym są zależne od bazy
danych, dla której ten model jest dedykowany.
Rozbudowane edytory obiektów pozwalają na
graficzne modelowanie właściwości obiektów.
Na rysunku 5 przedstawiono widok edytora ta-
27
 Bazy danych

bel dla tabeli Employees. Za pomocą edytora ta- na modyfikować, a zmiany modelu fizycznego W powyższy sposób, używając dwóch funkcji
bel możemy modyfikować nie tylko podstawowe możemy od razu nanosić na bazę danych. ER/Studio, odtworzyliśmy szczegółowy model
cechy tabel wynikające ze składni SQL samej ta- Na podstawie modelu możemy utworzyć bazy danych i wygenerowaliśmy na jego podsta-
beli (kolumny, typy danych, klucze obce, indek- dokumentację. W tym celu z menu Tools wy- wie dokumentację w HTML-u.
sy), ale także inne obiekty wymagające dodatko- bieramy Generate reports i ustalamy zakres da-
wych poleceń SQL (uprawnienia użytkowników nych, które chcemy umieścić w dokumentacji. Tworzenie kodu
dotyczące tej tabeli, powiązania z procedurami Możemy wybrać format HTML, lub RTF, kata- bazodanowego z RapidSQL
składowanymi, triggery, statystyki danych, itp.). log docelowy oraz bardzo szczegółowo określa- W ramach kontynuacji poprzedniego zadania
Dzięki takiemu ukierunkowaniu modelu fizycz- my zakres obiektów, a nawet cech obiektów do otrzymaliśmy polecenie utworzenia widoku
nego możemy bezpośrednio z niego generować umieszczenia w dokumentacji. (View) jako źródła danych raportu dla progra-
skrypty SQL tworzące bazę danych. Tak duża możliwość wybierania zakresu wszel- misty. Szczegóły widoku takie jak lista kolumn,
Na podstawie modelu fizycznego automa- kich prac z obiektami baz danych w ER/Studio sposób grupowania, oraz wyświetlania ustalamy
tycznie generowany jest model logiczny. Model jest wielką zaletą tego programu. Zakładkowa bu- z programistą. Wiadomo, że najlepiej pracuje się
logiczny jest modelem ogólnym i nie jest zdeter- dowa okien do wyboru obiektów sprawia, że po- z obrazem, więc na spotkanie zabieramy wyge-
minowany typem serwera SQL. Z tego modelu mimo tak rozbudowanych możliwości, obsługa nerowaną w poprzednim zadaniu dokumenta-
logicznego możemy generować modele fizycz- programu jest prosta. Możliwość określania za- cję. Zamiast tracić czas i energię na ręczne prze-
ne dla różnych typów baz danych. Jest to bar- kresu z dokładnością do pojedynczego obiektu pisywanie ustaleń ze spotkania, wszystkie infor-
dzo przydatna funkcjonalność podczas migra- jest bardzo ważna podczas reinżynierii, generacji macje z łatwością przełożymy na instrukcję SQL
cji bazy danych pomiędzy serwerami różnych skryptu SQL czy tworzenia dokumentacji. przy pomocy modułu Query Builder dostępne-
producentów. Dodatkowymi danymi do wprowadzenia są in- go w programie RapidSQL.
Program ER/Studio przedstawia w sposób formacje o dokumentacji, czyli nazwa dokumen- Program RapidSQL jest przeznaczony do
graficzny strukturę bazy danych, prezentu- tacji, autor, firmowe logo, itp. Po generacji otrzy- tworzenia i analizy kodu obiektów bazodano-
jąc na diagramie wszystkie obiekty i powiąza- mujemy dokumentację w wybranym formacie wych (np. procedur składowanych, wyzwala-
nia pomiędzy nimi. Utworzone modele moż- wyglądającą jak model w ER/Studio (Rysunek 6). czy, instrukcji DDL) oraz pracy ze skryptami. W
przykładzie użyjemy podprogramu Query Buil-
der, który służy do wizualnego budowania zło-
żonych instrukcji SQL.
Podczas tego zadania posłużymy się bazą Nor-
thwind umieszczoną na serwerze Oracle. Baza ta
jest wynikiem migracji pomiędzy serwerami MS
SQL Serwer i ORACLE. Migracji tej z braku miej-
sca tutaj nie pokażę, nie jest ona zreszta skompli-
kowana – wykorzystałem model utworzony w
poprzednim przykładzie i na jego podstawie
stworzyłem model fizyczny dla bazy Oracle, a na-
stępnie wygenerowałem skrypt SQL, który uru-
chomiłem na serwerze jako użytkownik HR.
Po uruchomieniu programu RapidSQL z me-
nu Tools wybieramy Query builder. Nowo otwar-
te okno pozwala nam przeciągać tabele z listy po
lewej stronie na część roboczą po prawej. Pro-
gram automatycznie pokazuje relacje pomiędzy
tabelami na podstawie kluczy obcych oraz po-
kazuje listę kolumn w tabelach (Rysunek 5). Po
przeciągnięciu tabel zaznaczamy kolumny, które
mają znaleźć się w tworzonym zapytaniu. Ponie-
waż domyślnie tworzone jest polecenie SELECT,
musimy zmieć typ polecenia na VIEW.
Do bardziej zaawansowanej pracy z SQL uży-
jemy zakładki DML. Widzimy tu nasze zapyta-
nie w postaci drzewa z pogrupowanymi informa-
Rysunek 5. ER/Studio – edytor tabel cjami w zakładkach COLUMNS, FROM, WHE-
RE, GROUP BY, HAVING, ORDER BY (dla SE-
LECT), SET (dla UPDATE), itp. W zakładkach
O firmie tych można dokonywać zmian w tworzonym za-
Założona w 1993 roku Embarcadero Technologies oferuje szeroką gamę międzyplatformowych
narzędzi bazodanowych wspierających wszystkie etapy cyklu życia baz danych: modelowanie, pytaniu. Zmiany będą automatycznie przenoszo-
tworzenie, optymalizację, administrację, a także wspierających migrację baz danych pomiędzy ne na model graficzny. Jeśli używamy kilku po-
serwerami SQL. W połowie 2008 roku firma podpisała porozumienie z Borland Software Corpo- wiązanych tabel, klucze obce automatycznie zo-
ration i przejęła firmę CodeGear, światowego lidera w dostarczaniu narzędzi programistycznych, staną przeniesione do klauzuli WHERE, gdzie
w tym Delphi, C++Builder iJBuilder. Obecnie Embarcadero łączy i stale rozwija w swojej ofercie
musimy samodzielnie określić sposób oraz hie-
rozwiązania z obszaru narzędzi programistycznych i narzędzi bazodanowych, stając się najwięk-
szym na świecie niezależnym dostawcą tych rozwiązań. Firma BSC Polska, przedstawiciel firmy rarchię łączenia warunków (AND, OR i kolejność
Borland jest także przedstawicielem Embarcadero w naszym kraju. Więcej informacji na stronie nawiasów). W zakładce DML możemy także do-
http://www.embarcadero.com.pl. dawać nowe warunki, zmieniać domyślny sposób
łączenia tabel (na np. LEFT JOIN), a także uży-

28 09/2008

wać bardziej zaawansowanych możliwości SQL
jak GROUP BY czy HAVING. Dokładny tekst
powstałego polecenie SQL widzimy w dolnym
oknie, z możliwością edycji w osobnym oknie.
Utworzyliśmy właśnie widok (View) o na-
zwie NOWE. Warto jeszcze dla pewności spraw-
dzić jego poprawność składni (check syntax). Ta-
ki test wykonuje RapidSQL samodzielnie i nie
wymaga łączenia z serwerem. Jeżeli jesteśmy
podłączeni do bazy danych, to utworzone po-
lecenie SQL możemy uruchomić (execute) od
razu. Jak widać na Rysunku 5, polecenie SQL
używa przedrostków HR (zalogowanego użyt-
kownika), co jest niezbędne dla bazy Oracle, ale
może stwarzać problemy dla innych typów baz,
np. MS SQL Server. Aby dostosować sposób ge-
neracji kodu do wymogów serwera SQL użyje-
my zakładki Query Builder/Statement Prospe-
rites. Możemy tutaj ustawić szereg parametrów,
jak chociażby opcje generate owner names, include
row count limits.
Zadanie wykonane – dzięki RapidSQL au-
tomatycznie utworzyliśmy widok korzystając z
graficznej reprezentacji struktury danych.
Rysunek 6. ER/Studio – dokumentacja w HTML
Rysunek 7. RapidSQL – graficzne tworzenie polecenia SQL.
www.sdjournal.org
Wykorzystanie narzędzi Embarcadero
Dlaczego warto?
Przedstawione przykłady to zaledwie znikoma
część funkcjonalności omawianych narzędzi. Ich
olbrzymią zaletą jest łatwość i intuicyjność obsłu-
gi oraz wsparcie wielu typów serwerów baz da-
nych. Zadziwiająco łatwo udało mi się dokonać
migracji bazy danych Northwind z MS SQL Ser-
wer do serwera Oracle Co więcej mogłem porów-
nać modele fizyczne dla obydwu baz i upewnić
się, że migracja jest kompletna. Kłopotliwe jest
używanie wielu programów wykonujących te sa-
me funkcje w inny sposób dla różnych baz. Zuni-
fikowanie narzędzi do jednego rozwiązania bar-
dzo ułatwia pracę oraz ogranicza liczbę aplika-
cji, które trzeba poznać i obsługiwać. Znikają od-
wieczne problemy typu: wiem jak to zrobić dla
DB2, ale jak to się robi w Oracle?
Pomimo iż Embarcadero nie koncentruje się
na obsłudze jednego, wybranego typu bazy da-
nych, ale dostarcza zintegrowane rozwiązania
wspierające wiele rodzajów baz możliwości na-
rzędzi Embarcadero w niczym nie ustępują
funkcjonalności oferowanej przez narzędzia firm
trzecich. Rozwiązania firmy Embarcadero często
uzupełniają standardowe możliwości interesują-
cymi funkcjonalnościami, jak chociażby lista za-
blokowanych procesów w DBArtisanie wraz z
przejrzystym pokazaniem procesów blokujących
i blokowanych. Część ułatwiających pracę funk-
cjonalności wprowadzono na zgłaszane poprzez
firmowy portal sugestie użytkowników.
Portal internetowy
Na koniec niniejszego artykułu kilka słów o wspo-
mnianym już firmowym portalu internetowym
(http://www.embarcadero.com). Oprócz standar-
dowych informacji handlowych, promocji oraz
możliwości pobrania produktów w wersjach te-
stowych (TRIAL) portal oferuje silne wsparcie dla
użytkowników. Znajdziemy w nim bardzo dużo
materiałów technicznych, włącznie z obszerny-
mi dokumentacjami (np. UserGuide dla ERStu-
dio – 603 strony). Inną formą wsparcia są fora te-
matyczne dotyczące poszczególnych narzędzi, na
których dyskusje służą nie tylko wymianie wiedzy
pomiędzy użytkownikami, ale również do komu-
nikacji ze specjalistami Embarcadero. Fora te od-
wiedzają konsultanci techniczni firmy, odpowia-
dając na pytania i udzielając porad technicznych.
Dodatkowym ciekawym audiowizualnym wspar-
ciem są seminaria internetowe (WEBseminaria),
przygotowane dema, oraz szczegółowo opisane
przykłady użycia poszczególnych narzędzi.
Podsumowanie
Analiza narzędzi Embarcadero wskazuje jedno-
znacznie na to, że producentowi zależy na jak naj-
większej wszechstronności narzędzi. Dzięki te-
mu są one przydatne w firmach, gdzie wykorzy-
stuje się wiele serwerów baz danych oraz dokonu-
je się migracji pomiędzy różnymi typami plat-
form bazodanowych. Rozwiązania Embarcadero
rewolucjonizują bowiem sposób pracy z wieloma
serwerami, pozwalając użytkownikom na znacz-
ne ograniczenie czasu potrzebnego na wykona-
nie powierzonych im zadań oraz sprawniejsze ich
zrealizowanie. Dostępność dokumentacji oraz
konsultantów technicznych znacznie ułatwia po-
znawanie narzędzi oraz wykorzystywanie w peł-
ni oferowanych przez nie możliwości.
Nastawienie firmy Embarcadero pozwala
również spokojnie patrzeć na przyszłość Del-
phi. Możemy nawet oczekiwać interesujących
efektów synergii produktów CodeGear i Embar-
cadero. Pozostaje nam tylko z niecierpliwością
oczekiwać na pierwszy po połączeniu plan stra-
tegiczny rozwoju produktów (RoadMap).
ANDRZEJ DĄBROWSKI
Andrzej Dąbrowski jest trenerem i konsultantem
technicznym BSC Polska. Pełni obowiązki CodeGe-
ar Technical Evangelist w Polsce. Pracował jako kie-
rownik działu oprogramowania zajmującego się
tworzeniem aplikacji bazodanowych. Zajmował się
zarówno tworzeniem baz danych, jak i oprogramo-
wania korzystającego z tych baz. Ukończył Wydział
Cybernetyki Wojskowej Akademii Technicznej.
Kontakt z autorem: adabrowski@borland.pl
29
 Bazy danych

Oracle 11g – platforma

przetwarzania danych
Przegląd nowych możliwości oferowanych przez bazę Oracle 11g
W trakcie ostatnich lat globalne znaczenie technologii informatycznych stało
się faktem – ich powszechne zastosowanie we wszelkich dziedzinach ludzkiej
działalności generuje potrzebę równie powszechnego, niezawodnego i
łatwego dostępu do wszelkich danych, jakie są przechowywane w rozmaitych
systemach.
Dostęp do danych
Dowiesz się: Efektywny dostęp do informacji znajdujących
• Co nowego pojawiło się w silniku bazy danych Oracle 11g; się w firmowych systemach wymaga sięgnię-
• Jakie nowe opcje są dostępne wraz z bazą Oracle 11g. cia zarówno do danych dobrze ustrukturalizo-
wanych, takich jak relacyjne bazy danych – jak
i nieustrukturalizowanych; przyjęło się szaco-
o koncepcje Grid Gomputing – współdziele- wać, iż około 80% informacji znajdujących się
nia zasobów przetwarzania dla efektywniej- w organizacji to dane zapisane poza bazami re-
Poziom trudności szego wykorzystania posiadanej infrastruk- lacyjnymi, w systemach takich jak poczta elek-
tury oraz zapewnienia maksymalnej nieza- troniczna, w dokumentach w systemie plików.
wodności. Koncepcja Grid Computing w im- Jednym z poważniejszych wyzwań stojących
plementacji Oracle to jedyna na rynku ofer- przed działem IT jest zapewnienie efektywne-

S
łużby informatyczne stoją przed wyzwa-
niem: jak sprostać nieustannie rosnącym
potrzebom składowania i dostępu do in-
formacji, w jaki sposób zapewnić adekwatny
poziom usług – niezawodność przetwarzania,
bezpieczeństwo, wydajność, jak reagować na
zmieniające się potrzeby ich organizacji. Jak
sprawić, by mimo wciąż rosnących wymagań
oraz złożoności systemów, efektywnie wspierać
działalność macierzystej organizacji.
Baza danych Oracle 11g to technologia
wspierająca klientów w tworzeniu skalowal-
nych, bezpiecznych systemów sprawnie do-
pasowujących się do zmiennych potrzeb, ja-
kie narzuca rynek. W oparciu o trzydzieści
lat doświadczeń na polu tworzenia niezawod-
nych baz danych, Oracle 11g umożliwia bu-
dowę elastycznej, łatwej w zarządzaniu infra-
struktury, jaką będziemy mogli prosto, bez-
piecznie i planowo dopasować do zmieniają-
cych sie wymagań.
Grid Computing
Jednym z naczelnych problemów dla służb
informatycznych jest koszt tworzenia i za-
rządzania niezawodną infrastrukturą. Kor-
poracja Oracle jest twórcą i dostawcą unikal-
nej technologii, umożliwiającej budowę skalo-
walnej, bezpiecznej infrastruktury w oparciu
ta oferująca równocześnie skalowalność syste-
mów, wydajność i niezawodność przetwarza-
nia, pełne wykorzystanie już posiadanej infra-
struktury IT (tak sprzętu jak i licencji na opro-
gramowanie).
Oferta Oracle obejmuje wszystkie elementy
niezbędne do stworzenia, wdrożenia i zarzą-
dzania środowiska Grid – poczynając od war-
stwy składowania danych (Automated Storage
Management), poprzez infrastrukturę (Orac-
le Clusterware), bazę danych (Oracle Real Ap-
plication Clusters), serwer aplikacyjny (Orac-
le Fusion Middleware), aż do narzędzi zarzą-
dzania i monitoringu (Oracle Enterprise Grid
Control, wsparty przez specjalizowane rozsze-
rzenia Management Packs, oracz System Mo-
nitoring Plug-ins). Co jest szczególnie istotne
– oferta korporacji Oracle jest nie tylko uni-
kalna na rynku, ale także sprawdzona w prak-
tyce przez tysiące klientów na całym świecie,
poczynając od wielkich korporacji, poprzez
organizacje publiczne, systemy policyjne i in-
stalacje wojskowe, na małych i średnich syste-
mach kończąc.
Oracle 11g jest kolejną wersją niezawodne-
go silnika bazy danych, optymalizowaną z my-
ślą o szczególnie ważnych systemach wyma-
gających najwyższej niezawodności, a także
uproszczenia procedur administracyjnych.
go dostępu do tychże dokumentów, jak też ła-
twość konsolidacji danych pochodzących z róż-
nych źródeł.
Oracle 11g oferuje szeroką paletę narzędzi
pozwalających korzystać ze zróżnicowanych
źródeł informacji, pozwalając na konsolidację
tak samych informacji – co umożliwia auto-
matyzację procesów organizacyjnych, jak też
umożliwia implementację zunifikowanego me-
chanizmu zarządzania danymi wraz ze spójną
polityką bezpieczeństwa i archiwizacji.
Dane nieustrukturalizowane
Baza danych Oracle od lat posiada wzorcowo
sprawną implementację składowania i dostę-
pu do nieustrukturalizowanych, takich jak pli-
ki i multimedia w bazie danych, dane geogra-
ficzne (opcja Spatial), dokumenty XML. Orac-
le 11g rozbudowuje te możliwości o nowe tech-
nologie jak binary XML oraz XML index, ofe-
rujące rewelacyjną poprawę wydajności (wedle
wewnętrznych testów – do 1500%).
Kolejne usprawnienia wersji Oracle 11g to
dostęp do nowych typów danych, takich jak
przetwarzanie obrazów zgodnie ze standar-
dem DICOM, łatwa implementacja technolo-
gii RFID, wsparcie dla analiz i przechowywa-
nia danych przestrzennych Spatial (2D, 3D, To-
pology, Networking, TIN, Georaster). Znaczą-

30 09/2008
REKLAMA
 Bazy danych
cą innowacją jest także możliwość zarządzania
dokumentami w systemie plików za pomocą
mechanizmów bazy danych (Secure Files), co
umożliwia ujednolicenie mechanizmów dostę-
pu (bezpieczeństwo informacji!) bez koniecz-
ności fizycznej konsolidacji danych.
Zintegrowana analiza danych
Wzrastająca waga i ilość danych w bazach pocią-
ga za sobą rosnące zapotrzebowanie na dostęp
do informacji, tak historycznych jak i bieżących.
Użytkownicy oczekują wydajnych mechani-
zmów pozwalających na odczyt i analizę dużych
zbiorów danych. Wychodząc naprzeciw tym po-
trzebom i oczekiwaniom, korporacja Oracle po-
siada znakomite narzędzia (takie jak OLAP, Da-
ta Mining), silnie zintegrowane z motorem bazo-
danowym oraz jego możliwościami analityczny-
mi (możliwości PLSQL, materialized views).
Oracle 11g rozbudowuje te możliwości o no-
wą funkcjonalność – Cube-organized materia-
lized views, unikalną kombinację pozwalającą
na wykorzystanie posiadanych systemów, apli-
kacji i umiejętności do odczytu danych z bazy
wielowymiarowej, z pełną szybkością oferowa-
ną przez OLAP. Kolejne innowacje to nowy al-
gorytm i sprawniejsze zarządzanie modelami
Data Mining,
Te właściwości, wspierane przez kolejne na-
rzędzia z oferty korporacji (Oracle Warehouse
Builder, Oracle Data Integrator) tworzą kom-
pletną, zunifikowaną infrastrukturę dla two-
rzenia i zarządzania hurtowniami danych i ba-
zami analitycznymi.
Zarządzanie dużą ilością danych
Szybko wzrastająca ilość informacji przechowy-
wanych w systemach jest coraz większym wy-
zwaniem dla służb informatycznych. Korpora-
cja Oracle od lat wspiera klientów w efektyw-
nym zarządzaniu dużymi bazami danych, dzię-
ki innowacyjnym i wydajnym możliwościom
oferowanym w ramach opcji partycjonowania
danych (Partitioning).
Oracle 11g przynosi znaczące nowości w
technologii partycjonowania, oferując nowe
sposoby partycjonowania (Interval – automa-
tyzujący zarządzanie partycjami w oparciu o
predefiniowane reguły oraz REF partitioning
wspierający implementację jednolitego party-
cjonowania tabel połączonych relacjami).
Uzupełnieniem mechanizmów partycjono-
wania jest nowy mechanizm kompresji danych,
oferowany jako opcja bazy danych (Compres-
sion) – całkowite przezroczysta dla istniejących
mechanizmów dostępu do danych.
W Sieci
• http://www.oracle.com/database/index.html – Baza danych Oracle 11g
• http://www.oracle.com/technologies/grid/index.html – Oracle Grid computing
• http://www.oracle.com/technology/deploy/availability/htdocs/maa.htm – Maximum Availabili-
ty Architecture
32
Zarządzanie cyklem życia danych
Information Lifecycle Management (ILM, zarzą-
dzanie cyklem życia danych) to metodyka skon-
centrowana na redukcji kosztów infrastruktu-
ry przy zachowaniu niezbędnej jakości dostę-
pu do danych. ILM opiera się o idee logicznego
podziału danych wedle kryteriów dostępności
(najczęściej używane dane – bieżące, versus da-
ne historyczne, niemodyfikowane i rzadziej od-
czytywane).
Zastosowanie technologii partycjonowa-
nia oraz kompresji umożliwia daleko sięgają-
ce oszczędności w infrastrukturze, co nabie-
ra szczególnego znaczenia przy dużych wolu-
menach danych i urządzeniach pamięci maso-
wej, pozwalając na optymalizację warstwy skła-
dowania danych przy daleko idącej (wedle na-
szych szacunków – do 94%) redukcji kosztów.
Wsparciem tu może być nowe narzędzie – Par-
titioning Advisor, upraszczające pracę admini-
stratorów bazy.
Najwyższy poziom dostępności
Znakomita większość kosztów utrzymania in-
frastruktury IT obraca się wokół zapewnienia
bezpieczeństwa, niezawodności i efektywności
przetwarzania danych. Implementacja koncepcji
Grid Computing dzięki technologii Real Appi-
cation Clusters jest unikalną na rynku propozy-
cją – co ważniejsze sprawdzoną w codziennym
użytkowaniu przez tysiące klientów, uzupełnia-
ną przez znaczące innowacje tak w silniku bazy
danych jak i specjalizowanych opcjach wspiera-
jących wysublimowane możliwości ochrony da-
nych, tak w samej bazie jak i poza nią.
Nowością w bazie danych Oracle 11g jest
opcja Oracle Total Recall, umożliwiająca imple-
mentację repozytorium zmian w danych (histo-
ria zmian). Opcja Oracle Total Recall wraz z no-
wym modułem SQL Recovery Advisor umożli-
wiają także szybki dostęp do danych historycz-
nych (stan sprzed zmian).
Wydajność
Baza Oracle od lat dzierży palmę pierwszeń-
stwa w testach wydajnościowych, wyznaczając
poziom odniesienia dla innych silników bazo-
danowych. Wersja Oracle 11g przynosi znaczą-
ce usprawnienia i optymalizacje podnosząc po-
przeczkę jeszcze wyżej. Znaczące optymalizacje
samego to nowe mechanizmy kompilacji zapy-
tań (Native Compilers), nowy mechanizm bu-
forowania danych (Client-side result caching).
Daleko idące usprawnienia zostały wprowadzo-
ne także do Real Application Clusters (Oracle
RAC), poprawiając wydajność zapytań do 70%.
Usprawniona diagnostyka (Oracle Automatic
Database Diagnostic Monitor) pozwala teraz na
szczegółową analizę wydajności Oracle RAC.
Bezpieczeństwo
Bezpieczeństwo jest podstawowym wymaga-
niem dla systemów naszych klientów – wspomi-
nając pierwsze, historyczne wdrożenia dla klien-
tów (służby wywiadowcze, wojsko). Wychodząc
naprzeciw zapotrzebowaniu klientów oraz wy-
maganiom prawnym (SOX, Basel II, PCI) korpo-
racja Oracle oferuje kompletny pakiet technolo-
gii pozwalających na stworzenie kompleksowe-
go, wielowarstwowego systemu zabezpieczeń w
przedsiębiorstwie – poczynając od systemów za-
rządzania tożsamością (Identity Management),
poprzez elastyczne technologie Middleware aż
do wysublimowanych technologii zabezpieczeń
bazy danych.
Dla bazy Oracle 11g oferujemy szeroką paletę
możliwości zabezpieczania dostępu do informa-
cji, oprócz standardowych mechanizmów uwie-
rzytelniania i autoryzacji opartych o hasło (do-
datkowa autoryzacja – Secure Application Ro-
les, selektywny dostęp do poszczególnych wier-
szy – Virtual Private Database, szczegółowy au-
dyt – Fine Grained Auditing). Tym uzupełnie-
niem są technologie Oracle Secure Backup (za-
bezpieczenie nośników kopii zapasowej), Orac-
le Database Vault (umożliwia wprowadzenie
separacji uprawnień oraz implementację szcze-
gółowej polityki bezpieczeństwa w oparciu o
wielostopniowe uwierzytelnienie). Uzupełnie-
niem dla powyższych są technologie Oracle Au-
dit Vault (dedykowana składnica zdarzeń, moni-
toring w oparciu o reguły) oraz Oracle Advan-
ced Security (całkowicie przezroczyste dla apli-
kacji szyfrowanie danych w bazie oraz w czasie
transmisji).
Efektywne zarządzanie zmianami
Elastyczna infrastruktura informatyczna umoż-
liwia lepsze dostosowanie systemów do potrzeb
organizacji, stawiając jednak przed służbami in-
formatycznymi istotne wyzwania przy imple-
mentacji tychże zmian. W szczególności moż-
liwość bezpiecznego – planowego – testowania
i wprowadzania zmian w infrastrukturze (tak
w warstwie oprogramowania jak i sprzętu) sta-
nowiła najważniejsze wyzwanie dla działalno-
ści specjalistów.
Oracle 11g przynosi nowe narzędzia ułatwia-
jące planowe i bezpieczne testowanie oraz imple-
mentację zmian, upraszczając zarządzanie i mo-
dyfikację systemów. Opcja Real Application Te-
sting wspiera specjalistów w analizie zmian sys-
temowych, pozwalając oszacować wpływ zmian
na wydajność systemów działających pod rze-
czywistym obciążeniem. Dzięki funkcjonalno-
ści Database Replay istnieje możliwość weryfi-
kacji wprowadzonych zmian oraz szczegółowej
analizy wpływu tych zmian na wydajność syste-
mu. Moduł SQL Performance Analyzer umoż-
liwia szczegółową analizę wydajności zapytań
09/2008
 Oracle 11g

zmienionej bazy danych, wraz ze szczegółową
optymalizacją zapewnianą dzięki SQL Tunning
Advisor (dostępny w Enterprise Manager Tun-
ning Pack).
Opcja Real Application Testing wraz z nową
funkcjonalnością w Oracle Data Guard pozwala
na łatwe i bezpieczne wykorzystanie zapasowe-
go środowiska przetwarzania danych od testów,
przy zachowaniu pełnej funkcjonalności tegoż
środowiska (nowa możliwość bazy Oracle 11g
– Snapshot Standby).
Podsumowanie
Przez ostatnich trzydzieści lat korporacja Orac-
le jest liderem rynku baz danych, wyznaczając
dalsze kierunki rozwoju dla całego rynku. Na-
sze technologie stanowią efekt lat pracy specjali-
stów, tworzących narzędzia dla systemów, jakie
tworzą nasi klienci i nasi partnerzy. Staramy się
dostarczyć technologie najlepiej wspierające na-
szych klientów, antycypując ich potrzeby oraz re-
agując na zgłaszane zapotrzebowania.
Oracle 11g przynosi znaczące usprawnienia
w obszarach, które nasi Klienci uznali za istot-
ne – największy nacisk to efektywne wsparcie
zarządzania informacją, pozwalające na reduk-
cję kosztów utrzymania systemów (TCO) oraz
łatwą i bezpieczną adaptację do zmiennych po-
trzeb organizacji. Kolejne obszary to bezpieczeń-
stwo przetwarzania oraz optymalizacja wyko-
rzystania posiadanej infrastruktury (Grid Com-
puting), a także sprawny i wygodny mechanizm
dostępu do wszelkich informacji przechowywa-
nych w organizacji.
Baza danych Oracle 11g stanowi kluczowy
element oferty korporacji Oracle, stanowiąc bez-
pieczną i skalowalną podstawę dla wszelkiego ty-
pu systemów informatycznych. Praktyczne spo-
soby implementacji bazy Oracle 11g wraz z po-
zostałymi technologiami (Middleware, Identi-
ty Management, zabezpieczenia) oferowanymi
przez korporację Oracle są opisane w dokumen-
tacji Maximum Availability Architecture, do-
stępnej na witrynie Oracle.
MICHAŁ JERZY KOSTRZEWA
Specjalista IT, 20 lat doświadczeń jako programista
(xBase, C/C++, języki skryptowe, aplikacje intrane-
towe), kierownik działu nowych technologii, specja-
lista baz danych i systemów wysokiej dostępności a
następnie architekt w polskim oddziale Microsoft.
Obecnie zatrudniony w korporacji Oracle jako Dyrek-
tor Regionalny, odpowiada za opcje bazy danych.
Kontakt z autorem: Michal.Kostrzewa@Oracle.com

Jeśli nie możesz odczytać zawartości płyty CD,

a nie jest ona uszkodzona mechanicznie, sprawdź
ją na co najmniej dwóch napędach CD.
W razie problemów z płytą,
prosimy pisać pod adres:
cd@software.com.pl

Redakcja nie udziela pomocy technicznej w instalo-

waniu i użytkowaniu programów zamieszczonych na
płytach CD-ROM dostarczonych razem z pismem.
 Testowanie oprogramowania

Była sobie inspekcja

Określenie, przygotowanie i definicja procesu inspekcji

Inspekcja jest jednym z bardziej kontrowersyjnych sposobów podnoszenia

jakości produktu. Wszyscy zgadzają się co do jej pozytywnych skutków,
z drugiej strony jest rozpoznawana jako proces kosztowny (w sensie
czasu i zasobów) oraz trudny do zarządzania. Okazuje się jednak, że
wymienionemu ryzyku można łatwo zapobiec poprzez konstrukcję
elastycznego procesu inspekcji i jego odpowiedzialną aplikację.

kacja do różnych organizacji niezależnie od

Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć:
• Czym jest inspekcja; • Podstawy zarządzania projektami;
• Jak stworzyć efektywny proces inspekcji; • Podstawy planowania jakości.
• Jak go przystosować do swoich potrzeb.
kiwanie źródła problemu w źle napisanym,
nieprzejrzystym kodzie jest bardzo nieefek-
Poziom trudności tywne. Niestabilne zachowanie, przypadko-
we błędy są często pochodną niechlujnej im-
plementacji.
Przeciwnicy podobnej pracy u podstaw
ich charakteru i rozmiarów.
Zgodnie z tą ideą poniższe opracowanie
składa się z części przygotowującej (zawie-
rającej podstawowe pojęcia i operacje), de-
finicji procesu i przykładowej jego aplikacji.
I tak, w części wstępnej znajdziemy określe-
nie pojęcia rola, w części procesowej pokaza-
ny zostanie zakres obowiązków przyporząd-
kowany do poszczególnych ról, a w części
aplikacyjnej – przedstawię zależności mię-
dzy rolami w procesie inspekcji a rolami w
projekcie.

O
roli zarządzania jakością (ang. Qu-
ality Management) nie muszę ni-
kogo przekonywać. Obecnie więk-
szość firm zajmujących się produkcją oprogra-
mowania legitymuje się zgodnością z wytycz-
nymi ISO 9001, ewaluacją dojrzałości proce-
sów (ang. Capability Maturity Model, CMM)
lub podobnymi.
Jakość stała się ważnym narzędziem walki
rynkowej – jej formalne zapewnienie jest co-
raz częściej warunkiem zawierania kontrak-
tów (zwłaszcza na wykonanie usług projek-
towania).
Jednym z bardziej istotnych procesów za-
pewniania jakości są mechanizmy inspekcji.
Przesłanie jest tu proste: lepiej zapobiegać
niż leczyć. Zamiast czekać na objawy (pro-
blemy podczas wykonania), poszukajmy naj-
pierw błędów u źródła (np. w kodzie źródło-
wym).
Spróbujmy konstruować rozwiązania zgod-
nie ze sztuką (ang. best practices). Spróbujmy
zacząć od zapewnienia stabilnej podstawy,
później zajmijmy się analizą zachowania pro-
duktu. Trudno nie docenić zalet takiego po-
dejścia. W projektach, gdzie kompilacja mo-
że trwać dziesiątki minut każdy podstawowy
błąd oznacza wymierną stratę czasu. Poszu-
podniosą kwestie praco- i czasochłonności
procedur inspekcji. Sam widziałem projek-
ty, w których inspekcja kodu stawała się pod-
stawowym zadaniem zespołu projektowe-
go. Oczywiście są dziedziny programowania,
gdzie podobne podejście jest pożądane. Tak
jest w przypadku produktów od których za-
leży życie i zdrowie człowieka. Pozostawmy
je jednak wąskiemu gronu specjalistów kon-
centrując się na projektach nie związanych z
leczeniem, lataniem i podatkami. Spróbujmy
wykonać sztukę będącą esencją umiejętności
menadżera.
Mając na uwadze znane osiągnięcia – wy-
bierzmy z nich to, co najlepsze i najbardziej
pasujące do ograniczającej nas rzeczywisto-
ści projektu.
Proces a jego aplikacja
Poniższy tekst został skonstruowany z myślą
rozdzielenia definicji procesu inspekcji, od je-
go aplikacji. Podobna metodologia zosta-
ła przyjęta np. w przypadku ISO 9001. Sam
dokument – norma, jest jedynie zbiorem wy-
tycznych. Od konkretnego klienta zależy, w
jaki sposób spełni on postawione wymagania.
Dzięki takiemu rozdziałowi proces jest uni-
wersalny i skalowalny. Możliwa jest jego apli-
Podobnie, przybliżone we wstępie pojęcie
procesu, będzie wykorzystane do zdefinio-
wania etapów inspekcji, aby w części aplika-
cyjnej zamieścić uwagi do realizowania tych
procesów.
Te trzy części stanowią razem pełny obraz
(jak ramy, szkic i wypełnienie). Mogą być ska-
lowane, dostosowywane do różnych potrzeb
(adaptowane) oraz kombinowane w zależno-
ści od potrzeb.
Skalowalność pokażę na przykładzie kom-
pletnej i osobistej inspekcji. Mimo że ich za-
sięg jest różny (odpowiednio cały produkt i
pojedyncza zmiana) – w obydwóch przypad-
kach wykorzystane mechanizmy (doktryny)
są identyczne.
Większość podanych uwag będzie się odno-
sić do kodu źródłowego, do fazy implementa-
cji oprogramowania. Kod źródłowy jest tu jed-
nak używany jako pewien przykład – szczegól-
ny przypadek.
Generalne zasady formułowane będą
względem produktu (jako rezultatu projek-
tu) a nie oprogramowania, przedmiotów in-
spekcji a nie kodu źródłowego i wreszcie ele-
mentów a nie funkcji. Zamierzeniem takie-
go uogólnienia jest zwrócenie uwagi na uni-
wersalność przytoczonych reguł. Od same-

34 09/2008

go Czytelnika zależy, czy zastosuje je do ko-
du źródłowego, dokumentów projektowych,
procesów w swojej firmie – do jakiegokol-
wiek tworu, którego natura umożliwia pod-
danie inspekcji.
Ostania uwaga dotyczy akcji wprowadzania
poprawek (ang. maintenance). W niektórych
publikacjach inspekcja i naprawa są rozdzie-
lane tak, jakby dokonanie analizy było celem
samym w sobie. Niestety praktyka pokazuje,
że w takich wypadkach wysiłek poświęcony
na inspekcję jest często marnowany. Produkt
ewoluuje, dojrzewa, dostosowuje do zmienia-
jącego się zapotrzebowania. Inspekcja musi
za nim nadążać. Właśnie dlatego wprowadza-
nie zmian będących następstwem wniosków
z inspekcji rozpatrzę jako integralną część te-
go procesu.
Kiedy zacząć?
Zwykle pierwsza inspekcja kompletna (IK) po-
winna mieć miejsce po wykonaniu 10% całej
pracy (Rysunek 1). W większości popularnych
cykli życia produktu oznacza to przeglądanie
szkieletu rozwiązania. Daje to unikalną moż-
liwość weryfikacji struktury (np. podziału na
moduły), spójności, konsekwencji w stosowa-
niu odpowiednich standardów (np. dla kodu
– nazewnictwa funkcji i zmiennych, komen-
towania kodu).
Kolejne powtórzenia inspekcji komplet-
nej mogą być ograniczane do nowo doda-
nych części, nie sprawdzanych wcześniej. Na-
leży tu jednak zadbać o ich spójność z resztą
rozwiązania.
Bardzo istotne jest przeprowadzenie inspek-
cji po wykonaniu 90% pracy nad produktem.
Jest to praktycznie ostatnia szansa doszlifowa-
nia produktu przed publikacją.
Inspekcja osobista
Użyty powyżej termin inspekcji kompletnej
(IK) odnosi się do zakresu przedmiotu anali-
zy. Inspekcja kompletna obejmuje swoim za-
sięgiem całość rozwiązania. Dla porównania,
na Rysunku 1 zaznaczona została inspekcja
osobista (IO).
Polega ona na przeprowadzaniu inspekcji
przez każdego z członków zespołu w czasie
tworzenia nowego fragmentu (lub poprawiania
już istniejącego) przed dodaniem go do główne-
go rozwiązania. Chodzi tutaj o aplikację takie-
go samego procesu jak dla inspekcji komplet-
nej w skali ograniczonej do pojedynczej zmia-
ny. Każdy z deweloperów jest zobowiązany do
rozpatrzenia stworzonego przez siebie frag-
mentu (nowej funkcji, rozdziału w dokumen-
cie) z punktu widzenia nie tylko wartości doda-
nej (nowej funkcjonalności, nowych informa-
cji, nowego formatowania), ale i rzemiosła, ja-
kości wykonania.
Weryfikacja poszczególnych fragmentów nie
pozwala oczywiście na jednoznaczne orzekanie
o poprawności całości rozwiązania.
www.sdjournal.org
Osobista inspekcja jest na to zbyt lokal-
na, odnosi się do niewielkich fragmentów,
które do reszty rozwiązania mogą nie paso-
wać. Wystarczy, że np. autorowi nieznane by-
ły wszystkie powiązania poprawianego frag-
mentu – jego kontekst. To co prawidłowe w
ograniczonym zakresie, może okazać się zu-
pełnie chybione w niektórych aspektach ca-
łości – np. ciągu operacji, jednoznaczności
przekazu.
Spotykamy tu się również z subiektywno-
ścią analizy osobistej. Jakość dostarczanej pra-
cy jest ograniczona stopniem zaawansowa-
nia jego autora. Kod, z którego student będzie
dumny, profesjonalista uzna zapewne za nie-
dopracowany.
Podobne zagrożenie może stwarzać dodanie
kodu autorstwa osoby dopiero wdrażającej się
w projekcie, która nie zna szczegółowych roz-
wiązań.
Określiłbym więc, że inspekcja osobista
stwarza raczej domniemanie jakości niż jej do-
wód. Nie może zastąpić inspekcji kompletnej.
IO można traktować jak środek konieczny ale
nie wystarczający.
Oczywiście rezultatów wprowadzenia IO nie
można nie doceniać. Posiadanie wstępnej wery-
fikacji pozwala na wczesne wykrywanie proble-
mów, ogranicza wysiłek związany z kompletną
inspekcją.
O ile inspekcja osobista może przyczy-
nić się do opóźnień poszczególnych zadań
w projekcie, wpływ kompletnej inspekcji na
harmonogram może być bardziej znaczący
(choć, jak twierdzi Brooks, najczęściej opóź-
nienia powodują termity, nie tornada – [5]).
Sposoby radzenia sobie z jej przeprowadze-
niem podam w dalszej części niniejszego
opracowania.
W przypadku gdy przedmiotem jest kod
źródłowy, inspekcję osobistą można dodat-
kowo połączyć z uzupełnianiem dokumen-
tacji projektu. Autor kodu ma wtedy obo-
wiązek odzwierciedlić wprowadzone zmia-
ny w odpowiednich dokumentach (ang. de-
tailed design). Konieczność wytłumaczenia
������������������
����
��
���
��� �
�
��� �����
�������������
����
��������
��
�������
��� ��
�������������
������
�������������
���������
Rysunek 1. Powtarzanie inspekcji kompletnej (IK) w czasie trwania projektu oraz inspekcja osobista (IO)
Była sobie inspekcja
dokonanych zmian, ich logiki, wymaga od
autora ponownego przejścia ścieżki wnio-
skowania.
Prześledzenie napisanego kodu, powtó-
rzenie toku rozumowania, skonfrontowanie
z już istniejącymi rozwiązaniami, sprawdze-
nie kontekstu pozwoli na odnalezienie wcze-
śniej niezauważonych błędów implemen-
tacji. Efekt poprawy jakości będzie tym sil-
niejszy.
Ulepszanie
Dosłowna aplikacja procesów jest wymienia-
na jako jedna z przyczyn porażek projektów.
Brak krytycyzmu, ustawianie projektów pod
obowiązujący proces czy wręcz jawne celo-
wanie w zewnętrzny audyt a nie faktyczne
potrzeby podnoszenia jakości są częstymi
zjawiskami. A przecież istotą każdego pro-
cesu jest jego stałe dostosowywanie i ulep-
szanie.
To właśnie tu leży trudność jego prawi-
dłowej aplikacji: w dobraniu elementów nie-
zbędnych i dostosowywaniu ich do konkret-
nych potrzeb.
Taki jest też proces inspekcji. Jego formal-
na definicja jest uniwersalna. Szybko widać
jednak, że jego aplikacja wymaga znacznie
większego nakładu pracy przy wykonaniu i
jeszcze większego w zakresie monitorowa-
nia postępów.
To jednak nie wszystko. Proces, aby miał
sens, musi być stale ulepszany – tak od stro-
ny formalnej definicji, jak i aplikacji. Wnio-
ski płynące z każdego etapu muszą być anali-
zowane nie tylko pod kątem ulepszania pro-
duktu (aspekt techniczny), ale i samego pro-
cesu inspekcji (aspekt formalny). Taki pro-
ces ewoluuje, żyje, dojrzewa wraz z produk-
tem; jest aktualny i adekwatny. Powoli prze-
staje być pojedynczym aktem, zrywem zwią-
zanym z nagle poznanym dodatkowym kryte-
rium akceptacji produktu. Staje się ważnym
(owocnym, regularnym) elementem mecha-
nizmu zapewniania jakości w projekcie (or-
ganizacji).
����������
�������
����
�� ��
���
�������������
���������
35
 Testowanie oprogramowania

Nie dzieje się to jednak samoistnie. Wy-
maga całkiem sporego nakładu pracy – ob-
serwacji rezultatów inspekcji, wyciągania
wniosków z uzyskanych wyników i dokony-
wania na ich podstawie odpowiednich akcji
naprawczych.
Trzeba zwrócić uwagę, które elemen-
ty (aspekty funkcjonowania, dziedziny rze-
miosła) wymagają większej uwagi (duża ilość
uwag w czasie inspekcji) a które wydają się do-
brze opanowane.
Trzeba zdać sobie sprawę z ważności zaob-
serwowanych braków oraz ich wpływu na pro-
dukt (obecny lub przyszłe wersje). Na tej pod-
stawie można decydować o zasięgu akcji na-
prawczych – krótkoterminowych (usunięcie
zaobserwowanego problemu) lub długoter-
minowych (odpowiednie przeprojektowanie
eliminujące możliwość ponownego wystąpie-
nia). Proces musi za takimi zmianami podą-
żać – np. poprzez dostosowane priorytetów
inspekcji.
�������
���������
������������
���������
�����������
��������
�������������������
�������
W przypadku kodowania – jeżeli właśnie
poprawiliśmy zarządzanie pamięcią, zamiast
wycieków pamięci raczej będzie nas intereso-
wać jej fragmentacja. Likwidacja strat pamięci
była celem pierwszej fazy inspekcji kodu; dru-
ga faza ma się koncentrować się na optymali-
zacji rozwiązania. W przypadku dokumenta-
cji – rozpoznanie rozbieżności w wyglądzie
różnych dokumentów może być impulsem do
stworzenia wspólnego wzorca (ang. template) i
wprowadzenia go do systemu jakości. Uzyska-
my wtedy referencję, punkt odniesienia, pod
kątem którego będziemy wykonywać kolejne
iteracje inspekcji.
Produkt dojrzewa – wymagania stawiane
przed nim będą coraz ostrzejsze. Inspekcja mu-
si je wspierać.
Powyższe stwierdzenia odzwierciedla szero-
ko stosowana metodologia cyklu PDCA, gdzie:
• P (ang. Plan) – zaplanuj, ustal przedmioty,
cele i metody pozwalające na ich osiągnię-
�������
���������
������������
���������
�����������
��������
�������
������������������
��������
cie (w PMBok [7] – ang. inputs, tools and
techniques, outputs,ITTO);
• D (ang. Do) – wykonaj to co zaplanowałeś;
• C (ang. Check) – kontroluj, monitoruj wy-
konanie, sprawdzaj rezultaty i porównuj je
z założonymi celami;
• A (ang. Act) – znając rozbieżności między
założeniami i rzeczywistymi efektami po-
dejmuj akcje w celu ulepszania.
Kontynuując przykład dokumentacji – uży-
wając wzorca stworzonego w wyniku po-
przedniej inspekcji oraz listy dokumentów
z nim niezgodnych (P) poprawiamy je (D)
sprawdzając czy zbieżność ze wzorcem zosta-
ła osiągnięta (C).
Jeżeli zauważymy, że wzorzec jest nie do
końca adekwatny dla wszystkich posiadanych
typów dokumentów, poprawiamy go z zamia-
rem użycia jako odnośnika w następnej inspek-
cji (A).
Przygotowanie do inspekcji
W poniższym tekście przywołam niejedno-
krotnie pojęcie procesu, należy się więc jego
przybliżenie. Proces odwołuje się do zarzą-
dzanej aktywności angażującej zasoby w ce-
lu przekształcania wartości wejściowych w
wartości wyjściowe. Grupa procesów powią-
zana jest przyczynowo – skutkowo, tzn. wyj-
ścia jednego procesu stanowią wejścia dla dru-
giego procesu.
Takie podejście pozwala na traktowanie
przedmiotu procesów w sposób nie struktu-
ralny (komu podlega, jak jest zorganizowa-
ny), ale funkcjonalny (jak działa, jak się zacho-
wuje). Różnica polega na przejściu z modelu
wertykalnego (granice wyznaczone strukturą)
na model horyzontalny (granice wyznaczone
funkcjonowaniem).
Można to zobrazować na przykładzie za-
rządzania pamięcią. Jak pokazano na Ry-
sunku 2, przyjęcie podejścia procesowego
(horyzontalnego) może znacząco wpłynąć

��������� ���������
������������ ������������

��������������������������������������
�

������������� ������������
������ ������
����������� �����������
�������� �������� ��������������������������������������
���������
��������������������
������������� ������������

��������������������������

��������������������������� ������������� ������������

Rysunek 2. Podejście strukturalne i procesowe Rysunek 3. Definiowanie perspektyw

36 09/2008

na architekturę rozwiązania. Zamiast pa-
trzyć na operacje wykonywane w poszcze-
gólnych modułach (punktowe, lokalne), po-
dejście procesowe pozwala śledzić zachowa-
nie całego produktu, efektywność w wybra-
nym horyzoncie (tu: zarządzania pamięcią).
Kryterium sukcesu staje się automatycznie
poprawność funkcjonowania całego rozwią-
zania, a nie jego poszczególnych części. Od-
zwierciedla to cel projektu, którym jest sa-
tysfakcja klienta.
Role
Proces inspekcji wymaga zdefiniowania no-
wych ról, do których będą przyporządkowa-
ni jego uczestnicy. Kwestią odpowiedniej apli-
kacji procesu będzie ich skojarzenie z rolami
projektowymi (np. architekt, deweloper, te-
ster). Podstawowymi rolami w zespole inspek-
cyjnym są:
• kierownik inspekcji (ang. review chair-
man);
• inspektor (ang. reviewer);
• autor (ang. author).
Potrzebujemy kogoś, kto będzie kierował
całym procesem, nadzorował i kontrolo-
wał jego wykonanie, zbierał i rozpowszech-
niał wyniki, przedstawiał ich interpretacje
i płynące z nich wnioski. Konieczni są in-
spektorzy, którzy przeprowadzą właściwą
analizę.
Aby analiza była efektywna, potrzebny bę-
dzie rodzaj konsultanta technicznego, ktoś
odpowiedzialny za dany fragment kodu, mo-
duł. Niekoniecznie to musi być fizyczny au-
tor kodu, chociaż tak tą rolę zwykło się na-
zywać.
W zależności od wybranej techniki inspek-
cji, zestaw można modyfikować. Należy za-
chować jednak ostrożność przy łączeniu tych
ról ze sobą. Autor nie będzie przecież obiek-
tywnie patrzył na własne dzieło. Kierownik
pełniący rolę inspektora musi wybierać po-
między zadaniami analizy i kierowania pro-
cesem.
Techniki inspekcji
Na potrzeby tego opracowania podzieliłem
techniki inspekcji na trzy grupy klasyfikowane
według wymaganego stopnia wykorzystania ze-
społu projektowego.
Pierwsza grupa wymaga zaangażowania
całego zespołu. Przykładem takiej techni-
ki jest inspekcja formalna (Fagana). Jest to
proces opierający się na serii spotkań. W ich
trakcie przedstawia się analizowany element
(np. fragment kodu) wszystkim zgromadzo-
nym, odbywa się dyskusja nad nim i w obec-
ności wszystkich rozważane są możliwe po-
prawki. Metoda ta pozwala na bardzo szcze-
gółową inspekcję ale wiąże się z dużymi na-
kładami.
www.sdjournal.org
Doświadczenia dowodzą, że średnia wy-
dajność będzie się wahać około 200 linii w
ciągu 9 godzin ([8])! Konieczne jest rów-
nież odpowiednie przygotowanie i przeszko-
lenie zespołu.
Kolejna grupa inspekcji odznacza się ogra-
niczeniem ilości wykorzystywanych ról do
inspektora i autora (faktyczna liczebność in-
spektorów i autorów jest tu kwestią obojęt-
ną). Komunikacja na danym etapie jest zre-
dukowana do osób bezpośrednio zaintereso-
wanych. Preferowane są mało formalne spo-
tkania.
Rozszerzenie tej metody jest szczególnie
często wykorzystywane przy implementacji
z użyciem doktryn agile (np. programowa-
nie w parach). W przypadku większego roz-
proszenia zespołu, komunikacja może odby-
wać się za pomocą poczty elektronicznej czy
list dyskusyjnych (stanowiących dodatkowo
medium dokumentacji). Taką technikę czę-
sto stosuje się w przypadku projektów typu
OpenSource [2], tworzonych przez luźną spo-
łeczność.
Rolę inspektora mogą z powodzeniem peł-
nić narzędzia dokonujące statycznej analizy ko-
du (skrypty czy specjalistyczne oprogramowa-
nie jak PCLint).
Rola człowieka – inspektora ogranicza się
wtedy do odpowiedniego przygotowania (skon-
figurowania, zainstalowania) narzędzia, wyko-
nania go i przetworzenia wygenerowanych wy-
ników.
W końcu mamy techniki tzw. inspekcji oso-
bistej (IO). Polegają one na tym, że każdy au-
tor jest zobowiązany do zweryfikowania wyni-
ków swojej pracy zanim ją doda do całego roz-
wiązania.
Oczywiście wymaga to odpowiedniego po-
ziomu samodyscypliny i jest skażone subiek-
tywnością oceny własnej pracy, może rów-
nież ograniczać propagację doświadczeń w
zespole.
Strategie inspekcji
Podane wyżej techniki inspekcji będziemy uży-
wać z dwoma podstawowymi strategiami in-
spekcji – perspektywami i listami sprawdzają-
cymi (ang. checklist).
Perspektywy pozwalają skoncentrować uwa-
gę inspektora na pojedynczym aspekcie. Za-
miast patrzeć na przedmiot inspekcji szuka-
jąc w nim wszelkich możliwych niedoskonało-
ści, inspektor koncentruje swoją uwagę na jed-
nej, wybranej kategorii problemów, na aspek-
cie (funkcjonalnym, organizacyjnym, estetycz-
nym) produktu.
Weźmy dla przykładu następujący fragment
kodu:
int FOO(int x, int y){
int a;
if( y > 0 )a = x / y;
return a;}
Była sobie inspekcja
Inspektor może stwierdzić:
• naruszenie standardów kodowania –
brak komentarzy nad funkcją, bloki ko-
du niepoprawnie sformatowane lub nie
zaznaczone, nic nie mówiąca nazwa
funkcji;
• przenośność – natywny dla C typ int mo-
że być interpretowany zależnie od rodzaju
platformy, na której kod zostanie wykona-
ny (8, 16, 32, 64 bity);
• operacje wejścia/wyjścia – zmienna wyj-
ściowa nie zainicjowana dla y<=0.
Oczywiście powyższa lista jest całkowicie
prawdziwa.
Czy jednak obejmuje wszystkie możliwe
przypadki? Problem polega na tym, że in-
spektor sprawdza wiele różnych czynników
na raz. Jego uwaga jest rozproszona. Jest więc
wielce prawdopodobne, że przy dziesiątej
funkcji z kolei zapomni zanotować brak ko-
mentarzy, przy dwudziestej nie wykaże bra-
ku sprawdzania parametrów wejściowych
(tu – groźba dzielenia przez zero). A może
w ogóle nie pomyślał, ile podobnych funk-
cji znajduje się w całym rozwiązaniu (redun-
dantny kod)?
Analiza przedstawionej funkcji pod jednym,
wybranym kątem byłaby o wiele szybsza. Co
więcej, inspektor na pewno zauważyłby moż-
liwości zautomatyzowania swojego zadania.
I po godzinie pracy nie zapomniałby, co miał
sprawdzić.
Oczywiście zanalizowanie wszystkich aspek-
tów przedmiotu inspekcji będzie wymagało za-
deklarowania wielu perspektyw.
Pokrycie przedmiotu inspekcji jest zależne
od ilości i rodzaju zdefiniowanych perspek-
tyw. Na przykładzie kodu źródłowego (Ry-
sunek 3) – niektóre linie kodu (ang. lines of
code, LOC) sprawdzi się tylko raz (przypa-
dek A), niektóre wielokrotnie (przypadek
B) a niektóre w ogóle (przypadek C). Jedno-
krotne sprawdzenie każdej linii kodu (czy-
li określenie perspektyw rozłącznych i jed-
nocześnie dopełniających się) jest sytuacją
idealną i trudną do osiągnięcia. Wielokrot-
ne sprawdzanie tych samych LOC jest ma-
ło efektywne.
Oczywiście w praktyce najczęściej będzie-
my mieli do czynienia z sytuacją, gdy zdefi-
niowane perspektywy nie obejmą dokładnie
całego kodu. Czy jest to sytuacją akceptowal-
na? Z punktu widzenia kompletności inspek-
cji (odsetku dotkniętego kodu – ang. code co-
verage) – nie.
Z punktu widzenia ograniczeń projekto-
wych odpowiedź ta musi być ważona wzglę-
dem konkretnych potrzeb. Ale przecież
klientowi nie chodzi o ładne słupki w specy-
fikacji produktu!
Dla klienta ważne jest, żeby produkt realizo-
wał jego wymagania. Jeżeli produktem jest pro-
37
 Testowanie oprogramowania
gram – ważne będzie żeby np. zadowalał się
niewielką ilością pamięci. Zwiększenie zapo-
trzebowania na pamięć oznacza bowiem wyż-
sze wymagania w stosunku do sprzętu a więc
ograniczenie zysku (zamiast o pececie pomyślcie
o telefonie komórkowym). Jeżeli stwierdzamy
problemy z konsumpcją pamięci – konstruuje-
my perspektywę koncentrującą się jedynie na
kwestiach związanych z alokacja, zwalnianiem,
fragmentacją pamięci i możliwymi wyciekami.
Niepełne pokrycie kodu przez inspekcję opartą
na takiej perspektywie nie stanowi problemu.
Skuteczność takiego horyzontalnego (przekro-
jowego, funkcjonalnego) podejścia do tematu
może okazać się kluczem do rynku.
Każdą perspektywę należy określić przez:
• aspekt – czego szukać;
Jakie cechy należy rozważyć? Pod jakim ką-
tem powinniśmy patrzeć na przedmiot in-
spekcji?
• zakres – gdzie szukać;
Które części przedmiotu zostaną poddane in-
spekcji?
• cel – co chcemy osiągnąć;
Jakie efekty ma przynieść inspekcja? Czego
powinniśmy się nauczyć? Jakich rezultatów
poszukujemy?
������������
���������
�������������������
����������
�����
�����������
� �
� �
Rysunek 4. Etapy procesu inspekcji
38
Inną funkcję pełnią listy sprawdzające. Są
one zbiorem cech, które zawsze należy spraw-
dzać. Wybór odbywa się na zasadzie kwalifi-
kacji znalezionych błędów według częstotli-
wości występowania oraz zagrożenia jakie mo-
gą stwarzać. Interpretacja wyników każdej in-
spekcji sprawi, że niektóre zagadnienia z listy
sprawdzającej będą usuwane (jako wcale lub
stosunkowo rzadko występujące) a inne będą
się pojawiać.
W ten sposób buduje się bazę podstawo-
wych mankamentów produktu. Śledzenie
zmian w takich listach może dostarczyć do-
datkowych wiadomości o silnych i słabych
stronach rzemiosła autorów oraz ich zmia-
nach w czasie. Jeżeli np. mimo przeprowa-
dzonego szkolenia w listach nadal dominu-
ją kwestie związane z zarządzaniem pamię-
cią – jest to jasny sygnał, że szkolenie było nie-
skuteczne.
Największymi zaletami list sprawdzających
jest to, że potrafią one zwrócić uwagę inspekto-
ra na konkretne, często powtarzające się proble-
my. Dobrze spisują się również w przypadku in-
spekcji osobistych. Mogą stanowić materiał do
automatyzacji.
Z drugiej jednak strony listy sprawdza-
jące, koncentrując się na pewnych szczegó-
łach, tracą z widoku szerszy obraz, funkcjo-
nalność. Nie można w nich zawrzeć wiedzy
eksperckiej, intuicji inspektora. Co więcej
– zbyt duże ich uszczegółowienie może spra-
wić, że inspektorzy, zamiast dokładnej anali-
��������
���������
�������
����������
�������
����
zy przedmiotu inspekcji, będą ograniczać się
jedynie do ich sprawdzenia.
Proces inspekcji
W tym rozdziale zdefiniujemy inspekcję jako
proces wykonywany w ramach procedur za-
pewniania jakości produktu. Inspekcja będzie
podzielona na kilka faz. Każda faza będzie mia-
ła zdefiniowane wejścia przekształcane z uży-
ciem zasobów w określone wyjścia. Te fazy to
(Rysunek 4):
• analiza;
• naprawa;
• weryfikacja;
• ulepszanie.
W następnych rozdziałach scharakteryzuję
każdą z faz.
Podobieństwo modelu przedstawionego
na Rysunku 4 do znanej z ISO 9001 PDAC
([3]) jest nieprzypadkowe. Zdefiniowanie
procesu inspekcji w ten sposób umożliwia
łatwe włączenie inspekcji do obowiązujące-
go systemu jakości w organizacji. Analogie
można również odnaleźć w PMBok. Analiza
w inspekcji odniesie się do grupy procesów
związanych z planowaniem (ang. planning);
naprawa i weryfikacja do realizacji (ang. exe-
cuting) i kontroli (ang. controlling); ulepsza-
nie ujęte jest w ramach zamykania procesów
(ang. closing).
Analiza
Pierwszą fazą inspekcji jest analiza. To etap,
podczas którego inspektorzy przegląda-
ją przedmiot inspekcji. Zadaniem inspekto-
ra jest skoncentrowanie się na wyszczegól-
nionym zakresem (pliki, katalogi lub modu-
ły) pod kątem pojedynczego aspektu w wy-
znaczonym celu – zgodnie z definicję zada-
nej perspektywy.
Przeprowadzenie takiej analizy wymaga do-
starczenia:
• odpowiedniej dokumentacji;
• odpowiednich narzędzi;
• przedmiotu analizy (np. kodu źródłowego).
Wymaganą dokumentację możemy podzielić
na dwie kategorie – procesową i projektową.
Dokumentacja procesowa powinna pomóc in-
spektorowi zrozumieć jak ma wypełnić swo-
je zadanie.
Stanowi rodzaj kodeksu postępowania, zbio-
ru zasad wobec których należy postępować.
Częścią dokumentacji procesowej jest np. de-
finicja perspektyw.
W przypadku inspekcji kodu ważnym ele-
mentem dokumentacji procesowej są stan-
dardy kodowania. Stanowią zbiór reguł, któ-
rych należy przestrzegać podczas pisania ko-
du źródłowego. Odnoszą się do konwencji
nazewnictwa, komentarzy ale i samej sztu-
09/2008
 Była sobie inspekcja

ki kodowania. Przykładowo dla C# najczę-
ściej wykorzystuje się standardy sformułowa-
ne dla Philips Medical Systems [4]. Z reguły
standardy kodowania określa się na poziomie
organizacji, jako część obowiązującego syste-
mu jakości.
Dokumentacja projektowa powinna z kolei
pomóc inspektorowi w zrozumieniu przed-
miotu analizy. Wymagane są wszelkie źródła
pozwalające na ogarnięcie natury przedmio-
tu, sposobu jego działania i przeznaczenia.
Mogą to być materiały źródłowe, dokumen-
ty zawierające specyfikacje wymagań użyt-
kownika, architektury, ogólnych i szczegóło-
wych rozwiązań projektowych, interfejsów,
konfiguracja projektu (np. reguły używania
systemów kontroli wersji) oraz dotyczące te-
stowania.
Zakłada się, że inspektor będzie miał rów-
nież dostęp do odpowiedniego zestawu na-
rzędzi, który umożliwi mu przeprowadze-
nie analizy oraz udokumentowanie wnio-
sków (komentarzy). Zazwyczaj jest to ze-
staw narzędzi używany na co dzień przez
autorów do pracy (edytory, systemy kontro-
li wersji, systemy raportowania błędów, pa-
kiety biurowe, kompilatory, środowisko te-
stowe).
Proszę zwrócić uwagę, że w czasie analizy
mogą powstać nowe narzędzia (np. skrypty)
automatyzujące pracę inspektora. Należy je
potem odpowiednio włączyć do konfigura-
cji projektu.
Przedmiot analizy ma odpowiadać mini-
malnym wymaganiom jakości, np kod źró-
dłowy musi się kompilować. Jeżeli podczas
kompilacji zgłaszane są ostrzeżenia, dobrym
pomysłem jest rozpoczęcie inspekcji od per-
spektywy, której celem jest ich usunięcie.
Przedmiot poddawany inspekcji powinien
być również stabilny w sensie jego rozwoju
– nie ma większego sensu inspekcja kodu,
który w ciągu najbliższego czasu ma czeka
przeprojektowanie (potrzeba taka może być
jednak wnioskiem z inspekcji).
W przypadku kodu, wiele źródeł proponu-
je dokonywanie inspekcji na wydruku zamiast
na ekranie. Nakłada to dodatkowe wymaganie
odpowiedniego sformatowania poprzez np.
dostosowanie maksymalnej długości linii do
możliwości drukarki.
Dbając o efektywność, pozostawiłbym jed-
nak wybór osobistym preferencjom inspek-
torów.
Sam proces analizy wykonuje inspektor.
Przegląda on przedmiot analizy w poszuki-
waniu wszelkich naruszeń rzemiosła. Takie
naruszenia odnoszą się do typowych błędów
w sztuce oraz naruszania przyjętych w pro-
jekcie (organizacji) standardów, jak np. ko-
dowania, formatowania dokumentów zgod-
nie ze wzorcem, gramatyki języka. Wnioski
z analizy zapisywane są w postaci komenta-
rzy (Tabela 2).
Należy tu zwrócić szczególną uwagę na
format ich raportowania. Zazwyczaj jest to
stosunkowo długa lista, musi być więc od-
powiednio precyzyjna pod względem okre-
ślenia problemu i sposobów jego reproduk-
cji. Komentarze mogą zawierać sugestie co
do sposobów rozwiązania problemu. Trze-
ba jednak podchodzić do nich z pewną re-
zerwą – mogą bowiem sugerować rozwiąza-
nia lokalne podczas gdy szersza analiza wy-
każe konieczność podjęcia bardziej general-
nych akcji.
Z podobną ostrożnością należy traktować
uwagi o charakterze ogólnym (np. moduł XX
powinien zostać przepisany). Mogą one wyni-
kać z przesłanek nie mających swojego uspra-
wiedliwienia w szerszym kontekście.
Dobrą praktyką jest określanie wpływu opi-
sanego problemu na całe rozwiązanie (ang. se-
verity). Pozwala to później odpowiednio szere-
gować zadania.
Komentarz może zawierać również pytanie
lub uwagę do zastosowanego rozwiązania.
Jednoznaczne określenie sposobu repro-
dukcji problemu opisywanego przez ko-
mentarz warunkuje efektywność naprawy.
Identyfikacja miejsca, które sprowokowało
komentarz, musi być niezależna od poten-
cjalnych zmian (wprowadzanych np. w wy-
niku innych komentarzy). Podanie np. sa-
mego numeru linii w pliku nie zawsze wy-
starczy.
Wszystkie komentarze z inspekcji nale-
ży gromadzić. Umożliwia to późniejszą ich
analizę pod kątem np. dojrzałości produk-

Tabela 1. Wybrane techniki inspekcji

Technika Opis Zalety Wady
Cały zespół
Formalna Uczestniczy cały zespół • Bardzo szczegółowa • Wymagająca pod względem zasobów i czasu
(Fagana) Definiowane są role • Bardzo dobra dystrybucja wiedzy • Wymaga szkolenia
• Moderator (prowadzi spotkania)
• Inspektor (przeprowadza analizę)
• Obserwator (dostarcza wiedzy do-
menowej)
• Prezenter (pokazuje analizowany
fragment)
• Autor (fizyczny autor dyskutowane-
go fragmentu)
Inspektor + Autor
Jeden na jeden Uczestniczy jedynie autor i inspektor. • Prosta, nie wymaga szkolenia • Ograniczony zasięg inspekcji
Spotkania osobiste, w małym zespo- • Elastyczna w zasobach wykorzy- • Autor i inspektor mogą zanalizować jedynie
le lub poprzez wymianę poczty elek- stania czasu wybrane aspekty, omijają bardziej skomplikowa-
tronicznej ne kwestie
• Trudności w śledzeniu postępów
• Trudności w dokumentowaniu
Wspomagana narzę- Rolę inspektora odgrywają narzędzia • Szybkość analizy • Narzędzia wymagają szkolenia
dziami do statycznej analizy kodu • Obiektywność • Zapewnienie wsparcia dla nich
• Możliwość śledzenia trendów w • Koszty zakupu zaawansowanych narzędzi mo-
analizie gą być wysokie
• Narzędzia są jedynie tak dobre, jak ich autorzy
Autor
Osobista Analiza tworzonego przez siebie ko- • Duża oszczędność czasu • Ograniczony zasięg inspekcji
du zanim udostępniony zostanie in- • Kod oddawany do rozwiązania • Subiektywna (autor nie może w pełni zastąpić
nym jest już wstępnie zweryfikowany inspektora)
• Trudności w propagacji doswiadczeń autora na
resztę zespołu

www.sdjournal.org 39
 Testowanie oprogramowania

tu. Na podstawie takiej dokumentacji moż-
na wysnuć wnioski co do generalnych środ-
ków zapewniających podniesienie jakości
produktu. Dla przykładu, może to być ko-
nieczność przeszkolenia zespołu w zakresie
standardów kodowania, specyfikacji platfor-
my docelowej.
W ten sposób komentarze stają się ważną
częścią dokumentacji projektowej.
Naprawa
Na podstawie komentarzy zgłoszonych przez
inspektorów na etapie analizy, można przy-
stąpić do poprawiania produktu. Na wstę-
pie wszystkie komentarze powinny być ze-
brane przez kierownika inspekcji. W konsul-
tacji z autorem, każdy z komentarzy klasyfi-
kuje się jako:
• zaakceptowany, tzn. uznany za zasadny;
• odrzucony, gdy uwaga jest bezpodstawna;
• odroczony, w przypadku gdy komentarz
nie ma szans na realizację w najbliższej
przyszłości;
• do dyskusji, gdy komentarz wymaga kon-
sultacji.
Zaakceptowane komentarze, o ile dotyczą
konkretnej zmiany (np. pomyłki w kodzie,
błędu merytorycznego w artykule) należy
zamieniać na raporty o błędach (ang. pro-
blem reports, PR) i zgłosić do systemu kon-
troli błędów (np. Bugzilla). Komentarze o
charakterze ogólnym (lub wnioski płyną-
ce z zebrania komentarzy szczegółowych)
powinny zostać ujęte w formie propozycji
Tabela 2. Przykładowe komentarze z inspekcji kodu
Inspektor Typ Wpływ Plik/
Rozdział
arekm Błąd Krytyczny foo.c
arekm Uwaga Ważny foo.c
arekm Uwaga Normalny foo.c
zmian (ang. change request, CR) lub nowych
wymagań (ang. requirement, REQ). Takie CR
i REQ trzeba uwzględnić w przyszłych wer-
sjach produktów (np. iteracjach implemen-
tacji – w zależności od przyjętego cyklu ży-
cia produktu).
Proszę zwrócić uwagę, że komentarze nale-
ży zawsze uzupełniać o odpowiednie notatki
dotyczące zmiany ich stanu oraz podjętych ak-
cji. Jest to konieczne, aby nie zgubić się w ich
mnogości.
Efektywność procesu inspekcji wyma-
ga, żeby etap analizy i naprawy operowały
na tym samym przedmiocie. Jedynie wte-
dy wszystkie komentarze będą adekwat-
ne i elementy przedmiotu (funkcje w ko-
dzie, rozdziały w dokumencie), do które-
go się odnoszą, były łatwe do identyfikacji.
Im dłużej zwleka się z rozpoczęciem wpro-
wadzania zasugerowanych zmian, tym wię-
cej komentarzy będzie się odnosić do nie-
istniejącego elementów lub zlokalizowanie
odpowiedniego fragmentu może być bar-
dziej pracochłonne (np. zmieni się numera-
cja rozdziałów).
Łatwo w ten sposób zniweczyć cały nakład
pracy, który został włożony w fazie analizy. Jest
to oczywiście krytyczne jedynie dla PR'ów.
W przypadku CR lub REQ ma mniejsze
znaczenie, gdyż odnoszą się one do przyszłych
rozwiązań.
Patrząc na model przedstawiony na Ry-
sunku 4 widzimy, że etap naprawy powi-
nien zakończyć się osiągnięciem wyznaczo-
nych przez perspektywę celów. Cele te po-
winny być określone w sposób umożliwiają-
Funkcja Opis
FOO Zmienna wyjściowa nie zainicjowana dla
y<=0
FOO Nazwa funkcji nic nie mówi o jej przeznacze-
niu – zob. standardy kodowania rozdz. 3.1.5
FOO Brak komentarzy
cy ich zmierzenie. Jedynie wtedy można bę-
dzie zweryfikować czy naprawa osiągnęła za-
mierzony efekt.
Weryfikacja
Etap weryfikacji polega na sprawdzeniu, czy
komentarze zgłoszone przez inspektorów
podczas analizy przedmiotu inspekcji zosta-
ły odpowiednio rozwiązane (przez autorów
w fazie naprawy). Odpowiednie rozwiązanie
oznacza że:
• problem zasygnalizowany przez inspekto-
ra nie jest już obserwowany;
• modyfikacja została dokonana zgodnie z
kontekstem i przyjętymi standardami dla
produktu;
• modyfikacja nie stwarza nowych proble-
mów i nie ma negatywnego wpływu na
resztę rozwiązania.
Powyższe stwierdzenia, na pierwszy rzut oka
trywialne, odnoszą się do realnych, codzien-
nych problemów jakości. Pierwsze z nich od-
nosi się do konieczność określenia sposobów
reprodukcji problemu. W przypadku kodu
źródłowego będzie to najczęściej wskazanie
pliku, funkcji, linii kodu, charakterystycz-
nej sekwencji. Weryfikacja będzie polegać na
sprawdzeniu czy odpowiedni fragment został
zmieniony. Podobnie łatwo zweryfikować ko-
mentarze dotyczące np. błędów gramatycz-
nych w dokumencie. Mówimy wtedy, że ko-
mentarz był testowalny.
Załóżmy jednak, że inspektor zalecił uszcze-
gółowienie opisu. Jeżeli to zrobimy – skąd pew-
Status Akcje
Nowy
Nowy
Nowy

PMBok
Project Management Body of Knowledge (PMBok) jest publikacją Project Management Institute (PMI) zawierającą zbiór najlepszych praktyk stosowanych
w zarządzaniu projektami. PMBok definiuje etapy projektu (grupy procesów) i określa jakie (w jakiej kolejności) powinny zajść w nich procesy. Każdy z
procesów (razem 44) jest określony przez wejścia, narzędzia i techniki oraz wyjścia (ITTO). Procesy są przyporządkowane do obszarów wiedzy aktyw-
nych w zależności od etapu projektu [1].

Bibliografia
• Project Management Institute, www.pmi.org;[1]
• The Cathedral and the Bazaar, Eric Raymond, 1997;[2]
• The TickIT Guide, British Standards Institution, 2001;[3]
• Coding Standards: C#, Philips Medical Systems – Software / SPI, 2005;[4]
• The Mythical Man-Month: Essays on Software Engineering, Fred Brooks, 1995;[5]
• The Executive in Action, Peter F. Drucker, 1996; [6]
• A Guide to the Project Management Body of Knowledge (Third Edition), Project Management Institute, 2004;[7]
• Four ways to a Practical Code Review, Jason Cohen, 2007;[8]

40 09/2008

ność, że dokonana zmiana jest wystarczająca,
tzn. sporny opis po naprawie jest wystarczają-
co szczegółowy?
Stąd wniosek, że weryfikacja niektórych
komentarzy (np. ogólnych) będzie wyma-
gała współpracy z inspektorem. Musi to zo-
stać ujęte przy tworzeniu harmonogramu in-
spekcji.
Druga uwaga dotyczy integralności produk-
tu. Każdy produkt wykonywany jest z pomo-
cą zestawu formalnych (standardy) i niefor-
malnych (zwyczaje) metod. Żadna wprowa-
dzona poprawka nie powinna tego stanu za-
kłócać – wewnętrzna spójność produktu mu-
si być zachowana.
Trzecia uwaga stanowi odzwierciedlenie
częstego problemu kontrolowania kontrolo-
wanych.
Polega to na konieczności upewnienia się,
że poprawka nie uczyniła więcej zła niż po-
dejrzewano o to oryginał. Czasami niewiel-
ka zmiana, może mieć bardzo poważne kon-
sekwencje – np. doprowadzić do znaczącego
spadku wydajności poprzez nieuważne uży-
cie muteksów.
Problem ten jest szczególnie ważny w
przypadku poprawek przy końcu cyklu pro-
dukcji (np. przy inspekcji 90%). Im mniej
czasu do publikacji, tym poważniejsze kon-
sekwencje popełnienia błędu (brak czasu
na poprawki i powtórzenia procedury te-
stowania).
Powyższe uwagi powinny być uwzględnione
przez obowiązujący w projekcie proces kontro-
lowania zmian. Inspekcja powinna ten proces
wykorzystywać.
Zestawienie osiągniętych rezultatów z cela-
mi wyznaczonymi w perspektywach pozwoli
na stworzenie miar określających efektywność
przeprowadzonego procesu inspekcji. W ten
sposób będziemy mogli upewnić się, że robimy
rzeczy dobrze [6].
Ulepszanie
Etap ulepszania należy wykorzystać do prze-
analizowania uzyskanych w czasie pozosta-
łych etapów miar. Niezadowalające wyniki bę-
dą oznaczać, że albo proces zastosowany przez
nas był niewystarczający, albo jego aplikacja by-
ła niepoprawna.
Przykładowo niewielka ilość komentarzy
zgłoszonych przez inspektorów może ozna-
czać, że:
• proces nie zagwarantował wszystkich
możliwych referencji;
• proces nie zagwarantował odpowiednich
kanałów komunikacji;
• proces nie zagwarantował odpowiedniego
przepływu informacji.
Uwaga pierwsza odnosi się do sytuacji,
gdy inspektorom nie zostały dostarczone
wszystkie źródła, jakie mogły pomóc im w
www.sdjournal.org
ich pracy. Dla przykładu – brakowało odpo-
wiedniego wzorca dla dokumentów, nie zo-
stało określone czy dokument ma być napi-
sany z użyciem brytyjskiej czy amerykań-
skiej wersji angielskiego. Inspektorzy oparli
więc swoją analizę na niepełnych przesłan-
kach. Jakość ich pracy (nie z ich winy) mo-
że być niższa niż się tego po nich spodzie-
wano.
Źródłem problemów może być także spo-
sób w jaki porozumiewali się członkowie ze-
społu inspekcyjnego. Zbyt duża nieformalność
doprowadza do chaosu i niemożności śledze-
nia postępów inspekcji. Za duża formalność
(np. skomplikowane formularze zgłaszania ko-
mentarzy) spowalnia pracę i czyni ją mało efek-
tywną.
Trzecia uwaga dotyczy organizacji pracy
podczas inspekcji. Jeżeli odpowiedzialność, ja-
ka łączy się z każdą z ról, nie zostanie dokład-
nie określona, członkowie zespołu inspekcyj-
nego nie będą świadomi swoich obowiązków.
Nie będą wiedzieli kto np. zleca zadania napra-
wy (kierownik inspekcji a może menadżer pro-
jektu), kto powinien odbierać od nich raporty
itp. Brak znajomości zależności pogorszy efek-
tywność.
Patrząc od strony aplikacji procesu, wspo-
mniana niewielka ilość komentarzy, może
oznaczać, że:
• inspektorzy nie mieli wystarczająco czasu;
• inspektorzy otrzymali zadania spoza ich
domeny;
• inspektorzy nie zostali dostatecznie zmo-
tywowani.
Pierwszy przypadek odnosi się do sytuacji, gdy
inspektor nie był w stanie należycie przygo-
tować się do inspekcji z powodu nadmierne-
go obciążenia innymi obowiązkami. Najczę-
ściej jest tak, że inspektor musi dzielić swój
czas miedzy zadania inspekcji i inne zadania
projektowe.
Nie jest to dziwne i nie będzie zaskocze-
niem, jeżeli codzienne potrzeby projektu bę-
dą brały górę nad zadaniami inspekcji (chy-
ba że priorytety zostaną celowo ustawione
inaczej).
Jeżeli jednak dodatkowo tempo inspekcji
narzucone przez kierownika będzie zbyt du-
że – materiał zostanie przeanalizowany po-
bieżnie.
Możliwe jest również, że dziedzina w któ-
rej inspektor jest ekspertem, nie pokrywa się z
umiejętnościami wymaganymi do wyznaczo-
nego mu zadania. Dociekliwy inspektor posta-
nowi zdobyć nową wiedzę (oczywiście jeżeli
będzie miał na to wystarczającą ilość czasu).
Leniwy – wystawi kilka poślednich ko-
mentarzy dla spokoju sumienia. Dociekli-
wy inspektor, zamiast wykorzystywać swoje
zdolności, będzie godzinami douczał się w
Internecie. Leniwy da fałszywe poczucie wy-
Była sobie inspekcja
sokiej jakości przedmiotu analizy. Obie te sy-
tuacje są negatywne a wynikają ze złej aloka-
cji zasobów.
Pozostaje kwestia motywacji: nie łudźmy
się, inspekcja nie jest najbardziej efektow-
nym z zadań projektowych. To żmudna praca
wymagająca wiele samodyscypliny. Jej efekty
nie zawsze są od razu widoczne. Brak prze-
konania o jej potencjalnych korzyściach mo-
że sprawić, że inspektorzy potraktują swoje
zadanie bez należytego zaangażowania. Re-
zultatami takich działań nie trzeba chyba
straszyć.
Przyczyną tego problemu mogą być nie-
jasno określone lub słabo mierzalne cele in-
spekcji.
Oprócz powyższych korekt, powinniśmy
również zadać sobie następujące pytania:
• Czy zastosowane przez nas techniki in-
spekcji sprawdziły się? Czy któreś z nich
powinniśmy używać częściej (więcej z
nich zaczerpnąć)?
• Czy perspektywy są efektywne? Które z
nich, ze względu na stan (dojrzałość) pro-
duktu, są najważniejsze? Czy mają odpo-
wiedni zasięg (cały produkt/najważniejsze
moduły)?
• Czy można usprawnić analizę poprzez
stosowanie narzędzi? Czy narzędzia uży-
te (powstałe) podczas analizy powin-
ny być włączone na stałe do konfiguracji
projektu?
• Czy komentarze są użyteczne? Czy łatwo
odtworzyć problemy, które sygnalizują?
Powyższe rozważania nazywamy walidacją.
To jest sprawdzenie, czy robimy dobre rze-
czy [6].
Podsumowanie części pierwszej
W pierwszej części opracowania skoncentro-
wałem się na wprowadzeniu do zagadnień z
dziedziny inspekcji oraz na skonstruowaniu
odpowiedniego procesu. Proces ten został
oparty na modelu PDAC, który można od-
naleźć m.in. w ISO 9001. Podstawowymi je-
go wyróżnikami są elastyczność, skalowalność
i uniwersalność.
Choć większość przykładów odnosiła się do
implementacji oprogramowania – pokazałem,
że takie same reguły dotyczą np. inspekcji do-
kumentów.
W drugiej części opracowania zamieszczę
uwagi dotyczące sposobów realizacji opisane-
go procesu.
ARKADIUSZ MERTA
Autor od 10 lat zajmuje się zagadnieniami pro-
jektowania i realizacji oprogramowania. Aktual-
nie jest pracownikiem Silicon & Software Systems
Polska zatrudnionym na stanowisku menadżera
projektów.
Kontakt z autorem: arkadiusz.merta@s3group.com
41
 Testowanie oprogramowania
Rzeczywisty czas czy
rzeczywisty Linux?
Racjonalny wybór
Twórcy systemów wbudowanych coraz bardziej interesują się systemem
operacyjnym Linux, czego głównym powodem jest otwarta struktura jego kodu
źródłowego. Tym niemniej, standardowe jądro Linux nie zapewnia możliwości
systemu czasu rzeczywistego, wymaganych w wielu systemach wbudowanych,
takich jak przewidywalny czas odpowiedzi i mikrosekundowe wstrzymania.
Dowiesz się:
• Jakie są możliwości czasu rzeczywistego Linuxa;
• Jakie są możliwości czasu rzeczywistego RTOS
QNX.
Poziom trudności
W
celu rozszerzenia funkcjonalności
czasu rzeczywistego, których bra-
kowało w systemie operacyjnym
Linux, stworzono kilka produktów, które roz-
wiązywały ten problem z różnym skutkiem. Na
przykład, niektórzy z producentów wykorzy-
stali możliwości struktury dwurdzeniowej, któ-
ra daje możliwość korzystania z niechronione-
go środowiska wykonawczego dla zadań reali-
zowanych w czasie rzeczywistym i zmusza pro-
gramistów do pisania nowych sterowników i pro-
jektowania usług nawet w przypadku obecności
ich odpowiedników w systemie Linux. W niniej-
szym artykule rozpatrywane jest inne podejście,
u którego podstaw leży wykorzystanie systemu
operacyjnego czasu rzeczywistego (RTOS), opra-
cowanego zgodnie ze standardem POSIX specjal-
nie dla aplikacji wbudowanych. Podejście takie
pozwala programistom systemu Linux nie tylko
korzystać ze znanych sposobów programowania,
ale także na wykorzystanie kluczowych zalet mo-
delu otwartego kodu źródłowego systemu opera-
cyjnego Linux. Oprócz tego takie podejście daje
możliwość pracy z wieloma usługami systemo-
wymi, których nie ma w standardzie systemu
42
Powinieneś wiedzieć:
• Co to jest czas rzeczywisty;
• Czym są systemy operacyjne czasu rzeczywistego.
operacyjnego Linux i jego dodatków, odpowiada-
jących za pracę w trybie czasu rzeczywistego.
Możliwości czasu rzeczywistego
w systemie operacyjnym Linux
System operacyjny Linux stawia programistę
systemów wbudowanych przez dylematem. Z
jednej strony, Linux pozwala mu na pracę z wie-
loma edytorami, wykorzystanie dużej części ist-
niejącego kodu źródłowego i interfejsów progra-
mowania aplikacji (API) standardu POSIX. Jed-
nocześnie standardowe jądro systemu Linux
nie daje takich możliwości pracy w trybie cza-
su rzeczywistego, jak gwarantowany czas reakcji
i mikrosekundowe wstrzymania, koniecznych w
wielu urządzeniach.
Przyczyną jest to, że system operacyjny Linux
ma architekturę o ogólnym przeznaczeniu. Sys-
tem Linux został stworzony w celu zachowania
funkcjonalności systemu UNIX i w znacznym
stopniu udoskonalony na potrzeby technologii sie-
ciowych i informacyjnych. Wymogi tych techno-
logii w znacznym stopniu różnią się od wymogów
stawianych przez systemy wbudowane, � tym sa-
mym rozwiązania kompromisowe, których reali-
zacja ma miejsce w systemie Linux, często nie mo-
gły być zastosowane w aplikacjach wbudowanych.
Zapoznajmy się dla przykładu z mechanizmem
szeregowania procesów. Zamiast korzystać z szere-
gowania z wywłaszczaniem opartego na prioryte-
tach tak, jak miałoby to miejsce w RTOS, system
operacyjny Linux wykorzystuje strategię równo-
uprawnienia, która daje każdemu z procesów moż-
liwość wykonania. W efekcie, procesy z wysokim
priorytetem, które wymagają szybkiej realizacji,
nie zawsze mają możliwość uzyskania natychmia-
stowego dostępu do zasobów procesora. W rzeczy-
wistości system operacyjny czasami wstrzymuje
wykonanie procesu z wysokim priorytetem, aby
udostępnić część zasobów procesora procesowi o
niskim priorytecie. Co więcej, system operacyjny
gubi informacje dotyczące priorytetów, kiedy ste-
rownik lub inna usługa systemowa, zwykle reali-
zowana poprzez jądro systemu, realizowana jest
po stronie wskazanego przez użytkownika wąt-
ku. Takie zachowanie powoduje nieprzewidywal-
ne opóźnienia i nie pozwala na realizację krytycz-
nych procesów na czas.
Należy zaznaczyć, że takiego modelu szerego-
wania nie należy traktować jako wady systemu
operacyjnego Linux. Przykładowo, model ten
zapewnia wysoką wydajność na ogólnym pozio-
mie, która potrzebna jest aplikacjom biurowym
i serwerowym. Tym niemniej, nie spełnia ocze-
kiwań w sytuacji, gdy musi pracować w środowi-
skach szeregowania deterministycznego takich,
jak routery sieciowe, narzędzia medyczne, ro-
boty przemysłowe i aplikacje wykorzystywane w
przemyśle motoryzacyjnym, dla których nie był
zaprojektowany.
W celu usunięcia mankamentów, które nie
pozwalają systemowi operacyjnemu Linux na
pracę w czasie rzeczywistym, stworzono kilka
produktów. Niektóre z nich opracowane zo-
stały przez producentów komercyjnych, in-
ne są efektem prac projektowych na otwar-
tym kodzie źródłowym. Istnieją także rozwią-
zania, w którym połączono te dwa podejścia.
Tym niemniej żadna z zastosowanych filozofii
nie stała się standardem. Co więcej, niektóre z
tych rozwiązań odchodzą od standardowych
09/2008

zasad programowania dla systemu operacyjne-
go Linux i standardu POSIX.
Możliwości czasu rzeczywistego
poza systemem Linux
Niektórzy z producentów starają się zapewnić
działanie systemu operacyjnego Linux w cza-
sie rzeczywistym kosztem jego realizacji w try-
bie zadania w jądrze czasu rzeczywistego (Rysu-
nek 1). Wszystkie pozostałe zadania, wymagają-
ce szeregowania deterministycznego, także reali-
zowane są w jądrze pod kontrolą mechanizmu
wywłaszczania, jednak posiadają wyższy priory-
tet niż sam system operacyjny Linux. W ten spo-
sób zadania te wywłaszczają system operacyjny
Linux w momencie, w którym muszą zostać zre-
alizowane i zwracają mu zasoby procesora po za-
kończeniu swojej pracy.
W opisanym modelu dwurdzeniowym jądro
czasu rzeczywistego zawsze daje pierwszeństwo
przerwaniom sprzętowym. Jeśli przerwanie re-
alizowane jest w trybie czasu rzeczywistego, ją-
dro zaplanuje wykonanie tego zadania. W prze-
ciwnym razie jądro przekaże zadanie do wyko-
nania przez system operacyjny Linux. Działa-
nia te są transparentne dla aplikacji, działających
w środowisku Linux; wyjątek stanowi rzecz ja-
sna czas procesora przeznaczony na pracę jądra
czasu rzeczywistego i jego zadań. Tym niemniej,
opisane podejście ma kilka wad, które zostały
opisane w kolejnych rozdziałach.
Zwiększenie natężenia
podczas kodowania
Zadania wykonywane w jądrze czasu rzeczywi-
stego nie mogą w pełni korzystać z istniejących
usług systemu operacyjnego Linux — systemów
plików, sieci itd. W rzeczywistości zwrot zadania
w czasie rzeczywistym do dowolnej usługi Linux
powoduje te same problemu z wywłaszczaniem,
które powodują niemożność deterministyczne-
go zachowania procesów Linux.
W takim przypadku konieczne jest utworze-
nie nowych sterowników i usług systemowych
dla jądra czasu rzeczywistego, nawet jeśli analo-
giczne usługi istnieją w systemie operacyjnym
Linux. O ile liczba takich gotowych sterowni-
ków nie jest duża, twórcy oprogramowania dla
������������������
������������������
�����������
�������������������������
������
Rysunek 1. W modelu dwurdzeniowym system operacyjny Linux pracuje jako zadanie o niskim priorytecie
w osobnym rdzeniu czasu rzeczywistego
www.sdjournal.org
Rzeczywisty czas czy rzeczywisty Linux?
systemu operacyjnego Linux zazwyczaj muszą
tworzyć potrzebne sterowniki na nowo, często
korzystając z nieznanego sobie interfejsu pro-
gramowania.
Niezawodne środowisko wykonawcze
System operacyjny Linux oparty jest o architek-
turę z jednolitym jądrem. Oznacza to, że aplika-
cje działają w przestrzeni użytkownika z pamię-
cią chronioną. Tym niemniej, zadania realizowa-
ne w jądrze czasu rzeczywistego nie korzystają
z zalet środowiska wykonawczego chronionego
przez solidny układ zarządzania pamięcią, które
system operacyjny Linux oferuje zwykłym pro-
cesom, nie działającym w trybie czasu rzeczywi-
stego. Zadania te realizowane są w niechronio-
nym obszarze jądra. Co za tym idzie, dowolne
zadanie czasu rzeczywistego, które zawiera typo-
wy błąd w kodzie, np. błędny znacznik C, zdol-
ne jest do spowodowania nieodwracalnej awarii
jądra systemu. Cecha taka jest problemem, po-
nieważ większość systemów czasu rzeczywiste-
go ma bardzo wysokie wymagania dotyczące
niezawodności.
Ograniczona przenośność
W podejściu dwurdzeniowym zadania czasu
rzeczywistego są nie procesami systemu opera-
cyjnego Linux, a wątkami i interpretatorami sy-
gnałów, które stworzone zostały dla wąskiej gru-
py interfejsów programowania aplikacji (API)
standardu POSIX lub, w niektórych przypad-
kach, dla niestandardowych API. Przeniesienie
istniejącego kodu i aplikacji systemu Linux do
środowiska czasu rzeczywistego jest zadaniem
trudnym.
Problem ten zwiększa się także dlatego, że w
różnych implementacjach systemów dwurdze-
niowych wykorzystywane są różne API. Zada-
nia, które zostały stworzone w celu wykorzy-
stania w aplikacjach czasu rzeczywistego jedne-
go producenta, mogą okazać się nieprzydatne
w przypadku aplikacji opracowanej przez inne-
go producenta. Zamiast wykorzystania ogólno-
dostępnych API systemu operacyjnego Linux,
producenci systemów wbudowanych zmusze-
ni są do wybierania między konkurencyjnymi
standardami.
������������
���������������
�����������������������������
Niedeterministyczne zachowanie istnie-
jących aplikacji i sterowników Linux
Ponieważ procesy w systemie operacyjnym Li-
nux działają poza jądrem czasu rzeczywistego,
ich zachowanie nie jest deterministyczne. Sze-
regowanie tych procesów nadal realizowane jest
przy pomocy algorytmu ze sprawiedliwym po-
działem, który stosowany jest w systemie opera-
cyjnym Linux.
Ograniczone możliwości projektowania
Jak już wspomniano, API wspierane przez jądro
czasu rzeczywistego oferują tylko część usług
API w standardzie POSIX i systemu operacyj-
nego Linux. Tym samym programiści otrzymują
bardziej ograniczone możliwości projektowania,
niż w przypadku wykorzystania systemu opera-
cyjnego Linux lub rozwiniętego RTOS.
Połączenie zalet
System operacyjny czasu rzeczywistego QNX
Neutrino jest znacznie bardziej elastycznym i
niezawodnym sposobem rozwiązania proble-
mów, które rozpatrujemy. Zamiast zmuszać pro-
gramistów do korzystania z niepewnych rozwią-
zań, QNX Neutrino oferuje sprawdzone środo-
wisko operacyjne czasu rzeczywistego, które:
• pozwala programistom oprogramowania
dla systemu Linux na korzystanie z istnie-
jących API i modeli programowania;
• rekompensuje braki w rozszerzeniach czasu
rzeczywistego dla systemu operacyjnego Li-
nux dzięki bardziej rygorystycznemu mode-
lowi środowiska wykonawczego, rozwinię-
tym możliwościom projektowania i jednoli-
temu środowisku tworzenia aplikacji czasu
rzeczywistego i zwykłych aplikacji;
• stworzone jest w oparciu o takie kluczowe
możliwości modelu systemu operacyjnego
Linux z otwartym kodem źródłowym, jak
łatwość usuwania błędów i dostosowywa-
nia systemu operacyjnego do potrzeb użyt-
kownika. W rzeczywistości, system opera-
cyjny czasu rzeczywistego oparty o mikro-
jądrową strukturę taki jak QNX Neutrino
oferuje zalety obydwu możliwości;
oferuje różne usługi systemowe (np. bezpiecz-
ną partycjonowanie, przetwarzanie rozproszo-
ne, rozbudowany system wsparcia procesorów
wielordzeniowych), których nie posiadają roz-
wiązania oferowane w oparciu o system opera-
cyjny Linux.
Pełna zgodność ze standardem POSIX
Grupa standardów IEEE pod nazwą POSIX
(Portable Operating System Interface – interfejs
przenośnych systemów operacyjnych) pierwot-
nie została stworzona na potrzeby systemów
operacyjnych Unix i określa interfejs programo-
wania, który często pozwala na pracę aplikacji,
opracowanych dla jednego systemu operacyjne-
go zgodnego ze standardem POSIX, w innym
43
 Testowanie oprogramowania
systemie operacyjnym, zgodnym z tym standar-
dem, bez konieczności wprowadzania jakichkol-
wiek modyfikacji. Należy pamiętać, że standard
POSIX określa nie architekturę systemu opera-
cyjnego, a interfejs programowania. Z tego po-
wodu system operacyjny czasu rzeczywistego
zdolny jest do oferowania wsparcia tych samych
interfejsów programowania w standardzie PO-
SIX, co system operacyjny Linux, a także wiele
cech charakterystycznych Linux, bez wykorzy-
stania jego niedeterministycznego jądra.
System operacyjny czasu rzeczywistego QNX
Neutrino reprezentuje podejście do programo-
wania aplikacji, niezależne od realizacji: oferu-
je API zgodne ze standardem POSIX, które two-
rzone są w oparciu o mikrojądrową architekturę
czasu rzeczywistego (Rysunek 2).
Ważną cechą RTOS QNX Neutrino jest to, że
POSIX nie jest jego uzupełnieniem. Podstawo-
wy składnik systemu QNX Neutrino – mikro-
jądro od samego początku opracowywane było
w celu zapewnienia wsparcia dla narzędzi stan-
dardu POSIX pracujących w trybie czasu rzeczy-
wistego, w tym także wątków. Dzięki temu sys-
tem operacyjny QNX Neutrino jest maksymal-
nie zgodny ze standardem POSIX, a jednocze-
śnie z systemem operacyjnym Linux.
Jednolite środowisko
W RTOS QNX Neutrino aplikacje czasu rze-
czywistego i pozostałe aplikacje wykonywane
są w tym samym środowisku. Aplikacje czasu
rzeczywistego mogą w pełni korzystać z API
standardu POSIX i mają pełen dostęp do usług
systemowych — interfejsów graficznych, syste-
mów plików, stosów protokołów itd. Oprócz
tego, istniejące aplikacje POSIX i Linux mogą
działać w systemie operacyjnym QNX Neutri-
no w sposób deterministyczny. I w końcu, w
związku z tym, że aplikacje czasu rzeczywiste-
go i aplikacje zwykłe działają w tym samym śro-
dowisku, komunikacja między procesami jest
znacznie prostsza.
���������
���������� �������������������������������
���������
��������
����������
Rysunek 2. Mikrojądro RTOS QNX Neutrino zawiera tylko podstawowe usługi systemowe. Wszystkie
usługi wyższego poziomu, w tym sterowniki i stosy protokołów, działają jako procesy dodatkowe,
które umieszczone są w przestrzeni użytkowej. W efekcie tego programiści mogą bez problemów
rozszerzać funkcjonalność systemu poprzez usługi specjalistyczne, bez konieczności skomplikowanego
programowania i debugowania kodu rdzenia.
44
Otwartość na rozwiązywanie problemów
i dostosowywanie systemu operacyjnego
Tym niemniej, zgodność systemu operacyjnego
czasu rzeczywistego z systemem Linux jest za-
letą pozorną, jeśli RTOS nie tworzy modelu na
bazie otwartego kodu źródłowego, dla którego
większość programistów wykorzystuje Linux.
Otwartość kodów źródłowych programów po-
zwala programistom na analizowanie architektu-
ry systemu operacyjnego w celu lepszej integracji
z nią własnych kodów, adaptowania komponen-
tów systemu operacyjnego do specyficznych wy-
mogów aplikacji, a także przyspieszenia proce-
su usuwania błędów w programach tworzonych
przez programistów oraz problemów związa-
nych z nieoczekiwanymi efektami wykonania ko-
du systemu operacyjnego. Krótko mówiąc, pro-
gramiści są w pewnym stopniu niezależni od do-
stawcy systemu operacyjnego i mogą pracować z
systemem samodzielnie (co nie jest możliwe przy
wykorzystaniu modelu „czarnej skrzynki” w wie-
lu komercyjnych systemach operacyjnych), choć
jednocześnie są zmuszeni do samodzielnego pro-
wadzenia własnego systemu operacyjnego.
System operacyjny czasu rzeczywistego QNX
Neutrino oferuje te zalety na dwa sposoby: po
pierwsze z pomocą rozszerzalnej architektury
mikrojądrowej, a po drugie dając dostęp do kodu
źródłowego sterowników, bibliotek, usług siecio-
wych i pakietów BSP, w tym do dokładnie udo-
kumentowanych pakietów projektowania ste-
rowników (DDK) do wielu urządzeń.
W związku z tym, że QNX Neutrino jest mi-
krojądrowym systemem operacyjnym, można go
dostosowywać do potrzeb użytkownika. Za wy-
jątkiem niektórych podstawowych usług (takich
jak szeregowanie, timery, obsługa przerw), któ-
re znajdują się w obrębie jądra, większość usług
systemowych (sterowniki, systemy plików, sto-
sy protokołów itd.) to aplikacje umieszczone w
przestrzeni użytkownika poza jądrem. Dzięki te-
mu opracowanie własnych sterowników i wyspe-
cjalizowanych rozszerzeń dla systemu operacyj-
��������������������������
��������� ���������
��������� ���������
�������������� ���������
���������� ����������
nego nie wymaga znajomości jądra i korzystania
ze specjalnych debugerów jądra. Opracowywa-
nie rozszerzeń systemu operacyjnego jest tak sa-
mo łatwe, jak w przypadków zwykłych aplikacji,
ponieważ rozszerzenia są programami znajdują-
cymi się w przestrzeni użytkownika. Programy
te można debugować za pomocą standardowych
narzędzi opracowania kodu, znanych każdemu
twórcy oprogramowania dla systemu Linux.
Redukcja nakładów pracy
Jak już wspomniano, zastosowanie dwóch jąder
zmusza programistów do pisania własnych ste-
rowników, z wykorzystaniem nieznanych inter-
fejsów programowania. Jak w większości środo-
wisk operacyjnych, opracowanie tych sterowni-
ków wymaga zastosowania złożonych narzędzi
debugowania jądra, długiej jego kompilacji i ko-
rzystania z drogich usług programistów.
System operacyjny czasu rzeczywistego QNX
Neutrino pozwala na rozwiązanie tego proble-
mu na kilka sposobów. Po pierwsze, QNX Neu-
trino należy do zaawansowanych systemów ope-
racyjnych z dużą ilością użytkowników i oferuje
wsparcie wielu sterowników do standardowych
urządzeń. Jak już wspomniano, wszystkie ste-
rowniki w systemie QNX Neutrino działają w
przestrzeni użytkownika, a co za tym idzie, moż-
na je opracowywać za pomocą standardowych
narzędzi i metod tworzenia kodu źródłowego.
Zadanie to jest prostsze dzięki pakietom projek-
towania sterowników firmy QNX, w skład któ-
rych wchodzi dokumentacja, biblioteki, pliki na-
główkowe i kod źródłowy, na podstawie którego
można tworzyć różne sterowniki.
Dodatkowe usługi mikrojądrowe
Ponieważ QNX Neutrino jest mikrojądrowym
systemem operacyjnym przeznaczonym dla
wbudowanych systemów, w jego skład wcho-
dzą usługi, których nie ma zarówno w standar-
dowej dystrybucji systemu Linux, jak i w rozsze-
rzeniach czasu rzeczywistego dla tego systemu.
Usługi te opisane są w kolejnych rozdziałach.
Zaawansowane wsparcie wieloproceso-
wości dla procesorów wielordzeniowych
System operacyjny czasu rzeczywistego QNX
Neutrino od początku był budowany z my-
Rysunek 3. Konfigurator systemu QNX Momentics
pozwala programistom na wizualizację
złożonych zachowań systemu wielordzeniowego
i koncentrację wysiłków na obszarach, które
gwarantują maksymalną równoległość i
wydajność
09/2008
 Testowanie oprogramowania
ślą o wieloprocesowym przetwarzaniu danych.
W 1997 roku firma QNX wprowadziła na ry-
nek technologię wieloprocesowości symetrycznej
(SMP) i zajmowała się jej rozwojem na przestrzeni
ostatniego dziesięciolecia. Niedawno firma QNX
zaprezentowała innowacyjną technologię wielo-
procesowości hybrydowej (BMP). Wieloproceso-
wość hybrydowa pozwala na realizację istnieją-
cych aplikacji na procesorach wielordzeniowych
bez wprowadzania zmian, a jednocześnie daje
aplikacjom, dopuszczającym działanie równole-
głe, możliwość działania w pełnym trybie SMP, co
zapewnia maksymalną skalowalność. Wieloproce-
sowość hybrydowa pozwala na przydzielenie ist-
niejącej aplikacji i wszystkich jej wątków do jedne-
go jądra, co zapewnia poprawność funkcjonowa-
nia aplikacji, nawet jeśli wykorzystywane są w niej
metody synchronizacji wątków, nieprzystosowane
do pracy w środowisku wielordzeniowym.
Zintegrowane środowisko programistyczne
QNX Momentics, utworzone zgodnie ze stan-
dardami Eclipse, zawiera także możliwości wie-
loprocesowości i daje dostęp do narzędzi wizuali-
zacji w celu dokonywania analizy, debugowania i
optymalizacji systemów wielordzeniowych (Rysu-
nek 3). W odróżnieniu od tradycyjnych narzędzi,
to instrumentarium odzwierciedla działania za-
chodzące w całym systemie wielordzeniowym, co
pozwala programistom na ujawnianie potencjal-
nych możliwości obróbki równoległej, zmniejsze-
nie ilości zbędnej migracji wątków między rdze-
niami, ograniczenie kosztownej komunikacji mię-
dzy procesami i lokalizację złożonych problemów
rywalizacji o zasoby, często pojawiające się w syste-
mach wielordzeniowych. Przedstawienie całego
systemu, które umożliwia to instrumentarium, w
połączeniu z szerokimi możliwościami wielopro-
cesowości systemu operacyjnego QNX Neutrino
pozwala na znaczne ograniczenie nakładów pracy,
koniecznych podczas przejścia ze środowiska jed-
nordzeniowego do wielordzeniowego.
Bezpieczeństwo i dostępność dzięki gwa-
rantowanemu wyodrębnieniu zasobów
procesora
Wiele współczesnych systemów wbudowanych
to urządzenia sieciowe, których funkcjonalność
rozszerzana jest przy pomocy niestabilnych apli-
kacji dodatkowych i składników informacyjnych.
Bezpieczeństwo i dostępność systemu mogą być
zakłócone, jeśli architektura systemu nie zawiera
odpowiednich środków zaradczych. Na przykład,
szkodliwe programy mogą spowodować krytyczne
awarie podstawowych funkcji systemu, pozbawia-
jąc je dostępu do zasobów procesora.
W celu rozwiązania tego problemu, system ope-
racyjny QNX Neutrino wspiera technologię inte-
ligentnego partycjonowania, która pozwala na łą-
czenie aplikacji w bezpieczne rozdziały i przydzie-
lenie każdemu z nich gwarantowanej ilości pamię-
ci i czasu procesora. Dzięki temu pamięć i proce-
sor są dostępne dla najważniejszych procesów na-
wet w przypadku dużego obciążenia mocy obli-
czeniowych oraz odmowy wykonania poleceń.
46
Oprócz tego, technologia inteligentnego party-
cjonowania firmy QNX może dynamicznie prze-
nosić moc procesora z partycji, które nie są zaję-
te, do partycji, które wymagają dodatkowym mo-
cy procesora, to znaczy ilość obsługiwanych party-
cji zmienia się tylko w przypadku pełnego jego ob-
ciążenia. Dzięki temu system zachowuje się stabil-
nie przy maksymalnym obciążeniu, wykorzystuje
100% mocy procesora, zachowując jednocześnie
bezpieczeństwo dzięki gwarantowanemu przy-
dzielaniu zasobów obliczeniowych. Aby docenić
zalety inteligentnego partycjonowania, wystarczy
porównać je z tradycyjnymi metodami szeregowa-
nia na bazie partycji, w których niewykorzystana
moc obliczeniowa procesora jest tracona, co powo-
duje, że projektanci systemów muszą korzystać z
droższych jednostek procesorowych.
W związku z tym, że system operacyjny Li-
nux ma jednolity charakter, większość sterowni-
ków, systemów plików i stosów protokołów przy-
pisana jest do jądra. Z tego powodu nawet jeden
błąd w którymś z wymienionych komponentów
może doprowadzić do nieodwracalnego zakłóce-
nia pracy jądra. Składniki systemu operacyjnego
QNX Neutrino działają w osobnych przestrze-
niach adresowych z chronioną pamięcią, dzię-
ki czemu trudniej im zakłócić pracę jądra lub
innych składników systemu. W taki sposób sys-
tem QNX Neutrino zapewnia kluczowym apli-
kacjom czasu rzeczywistego stabilniejsze środo-
wisko wykonawcze niż system operacyjny Linux
i znacznie bardziej bezpieczne, niż niechronione
rdzenie czasu rzeczywistego, na których oparta
jest struktura dwurdzeniowa.
Dynamiczna aktualizacja
usług systemowych
W mikrojądrowym systemie operacyjny można
dynamicznie aktualizować praktycznie każdy z
komponentów, czy to jest sterownik urządzenia,
stos protokołów lub aplikację, nie przerywając
przy tym pracy innych składników systemu. Po-
zwala to na łatwiejsze zapewnienie współczynni-
ka dostępności systemu, wynoszącego lub prze-
wyższającego wartość 99,999%. W praktyce sys-
temy oparte na technologiach firmy QNX czę-
sto działają przez 5-10 lat bez przerwy, chociaż
regularnie pojawiają się w nich nowe aplikacje i
komponenty systemowe.
Przeźroczyste przetwarzanie rozproszone
System operacyjny QNX Neutrino oferuje usługę
systemową określaną jako „przeźroczyste przetwa-
��� ���
���������
���������� ����
�����������
������������
Rysunek 4. Dzięki technologii inteligentnego partycjonowania każdy z podsystemów otrzymuje
gwarantowaną minimalną moc obliczeniową nawet przy pełnym obciążeniu procesora. Model środowiska
wykonawczego o podwyższonej pewności
rzanie rozproszone (TDP), która zapewnia aplika-
cjom przeźroczysty dostęp do sterowników urzą-
dzeń, stosów sieciowych i innych usług systemo-
wych, działających na innych węzłach sieci. Do-
wolny proces, posiadający odpowiednie prawa do-
stępu, może korzystać z prawie wszystkich zdal-
nych zasobów, jakby były one dostępne lokalnie.
Przezroczystość umiejscowienia usług syste-
mowych upraszcza projektowanie stabilnych
systemów, oferujących funkcjonalność wyrów-
nywania obciążenia. Wyobraźmy sobie na przy-
kład, że komputer oferuje usługi obliczeniowe
aplikacjom klienta poprzez sieć. W przypadku
awarii tego komputera i uruchomienia kompu-
tera zapasowego, aplikacje klienta nie muszą być
powiadomione o tym, że obróbka ich zapytań
dokonywana jest przez nowy komputer, ani nie
jest konieczne wykonywanie dodatkowych czyn-
ności w celu nawiązania połączenia z tym kom-
puterem. Wszystkie komunikaty, które wysyła-
ne są przez aplikacje klienta, są automatycznie
kierowane pod nowy adres.
Mechanizm przetwarzania rozproszonego fir-
my QNX zmniejsza także koszty urządzeń. Na
przykład, jeśli jedno z urządzeń samochodowego
systemu informacyjno-rozrywkowego wyposażo-
ne jest w połączenie Bluetooth, inne urządzenia
nie muszą posiadać własnego stosu Bluetooth i
urządzenia nadawczo-odbiorczego, ponieważ mo-
gą one korzystać z istniejącego połączenia.
Stabilna współpraca sieciowa
Mechanizm przetwarzania rozproszonego sys-
temu operacyjnego QNX Neutrino, który za-
pewnia niezależność od sieci, umożliwia prze-
źroczystą komunikację aplikacji poprzez zapaso-
we linie sieci – w przypadku awarii jednej z linii
system operacyjny automatycznie przekierowu-
je ruch na inne. Oprócz tego istnieje możliwość
wyrównania obciążenia wszystkich linii w sieci,
co zwiększa jej przepustowość. Aplikacje mogą
korzystać z zalet tej usługi bez konieczności two-
rzenia specjalnego kodu sieciowego.
Mniejsze zużycie pamięci
W związku z tym, że mikrojądrowa architektura
RTOS QNX Neutrino oferuje bardzo precyzyjną
skalowalność, QNX Neutrino zapewnia znacznie
bardziej kompaktowe środowisko wykonawcze,
niż system Linux. To najważniejsza zaleta w przy-
padku takich urządzeń, jak multimedialne i mo-
toryzacyjne systemy telematyczne, w których spa-
dek ceny pamięci o 2 dolary daje miliony dolarów
��� ���
��������� ���������
���������� ���������
09/2008

dodatkowych przychodów. Własny system okien-
kowy QNX Neutrino, QNX Photon microGUI,
także korzysta z architektury mikrojądrowej, co
pozwala programistom na bezproblemowe „odłą-
czanie” usługi graficznego interfejsu użytkownika,
która nie jest potrzebna w urządzeniach z ograni-
czoną ilością pamięci.
Zgodne, przetestowane jądro
W odróżnieniu od monolitycznego jądra systemu
operacyjnego Linux, którego zawartość zależy od
konkretnego systemu wbudowanego, mikrojądro
systemu QNX Neutrino można wykorzystać w
szerokiej gamie produktów bez konieczności mo-
dyfikacji. Praktycznie dla każdej rodziny proceso-
rów, wspieranej przez system QNX Neutrino, ist-
nieje tylko jedno binarne mikrojądro. Pracując na
nim, programiści mogą być pewni, że przeszło
ono wszelkie konieczne testy w laboratorium fir-
my QNX Software Systems oraz testy eksploata-
cyjne u klientów.
Kwestie dotyczące
licencjonowania
Warunki licencyjne, które określają zasady użyt-
kowania i rozpowszechniania systemu operacyj-
nego, mają duże znaczenie dla każdej firmy zaj-
mującej się projektowaniem urządzeń wbudo-
wanych. Na przykład, zasady posługiwania się
systemem operacyjnym Linux oparte są na Gene-
ral Public License (GPL) wersja 2, zgodnie z którą
dowolne modyfikacje kodu źródłowego tego sys-
temu powinny mieć otwarty charakter.
Licencja GPL wymaga, aby prace pochodne
były dostępne bezpłatnie na tych samym warun-
kach, jak prace źródłowe. Inaczej rzecz ujmując,
jeśli programista tworzy własny kod, który mo-
dyfikuje system źródłowy lub system na nim
��������
��������
����
������
Rysunek 5. Przeźroczyste przetwarzanie rozproszone łączy sieć oddzielnych systemów w jedną
maszynę logiczną. Pozwala to aplikacji, działającej na jednym z komputerów, na uzyskanie dostępu
do zasobów (sieć, systemy plików, portów USB itd.), umieszczonych na innym węźle, bez konieczności
przeprogramowania
www.sdjournal.org
Rzeczywisty czas czy rzeczywisty Linux?
oparty, cały kod powinien zostać otwarty. Ozna-
cza to, że rozwiązania autora mogą być wykorzy-
stywane przez jego konkurencję.
W chwili powstawania tego artykułu trze-
cia wersja licencji GPL jest dyskutowana przez
Free Software Foundation. Jest ona znacznie
surowsza od wersji drugiej i, chociaż nie jest to
do końca potwierdzone, licencja ta zmusi du-
żą liczbę firm do ujawnienia kodu źródłowe-
go swoich prac, jeżeli zdecydują się one na ko-
rzystanie z programów, które są przedmiotem
tej licencji.
Firma QNX Software Systems stara się zrobić
wszystko, aby ochronić swoich klientów przed
tego rodzaju problemami. QNX oferuje wiele
zalet otwartego kodu bez ryzyka związanego z
wykorzystaniem programów chronionych suro-
wymi warunkami licencji.
Czysta własność intelektualna
Ochrona własności intelektualnej to koniecz-
ność, której świadomi są producenci systemów
wbudowanych. Tym niemniej, ryzyko związane
ze złamaniem praw własności intelektualnej in-
nych firm często jest ignorowane.
Oprogramowanie z otwartym kodem źródło-
wym nie chroni użytkowników przed złama-
niem praw patentowych. Dla przykładu, sys-
tem operacyjny Linux tworzony jest przez pro-
gramistów, którzy nie mają możliwości ostatecz-
nie udowodnić, że tworzony przez nich kod nie
narusza istniejących lub przedstawionych do za-
twierdzenia patentów. Ponieważ licencje na pro-
dukty z otwartym kodem źródłowym nie prze-
widują możliwości rekompensaty, firmy posłu-
gujące się kodem źródłowych w swoich syste-
mach są odpowiedzialne za możliwe naruszenie
praw patentowych.
��������
�������
�����������
�������������������������
���������
���������
Zadanie określenia źródła i czystości otwar-
tego kodu leży po stronie firmy, która korzysta
z tego kodu. Przez to stosowanie otwartego ko-
du nie tylko wprowadza do projektowania ele-
menty ryzyka, ale także powoduje bezpośred-
ni wzrost nakładów. Ryzyko złamania praw au-
torskich zależy bezpośrednio od ilości kodu, a
koszty są uwarunkowane koniecznością wyko-
nania prawnych i technicznych ekspertyz w ce-
lu kontroli czystości kodu.
Ryzyko związane z własnością intelektualną
może także pojawić się przy równoległym wy-
korzystaniu programów z otwartym kodem źró-
dłowym w urządzeniu wbudowanym. Istnieje
możliwość, że dwie prace osobno nie łamią żad-
nych patentów, jednak połączenie ich prowadzi
do złamania prawa własności intelektualnej.
Firma QNX Software Systems nieustannie
dokłada starań, które mają na celu zapewnie-
nie czystości własności intelektualnej, uwalnia-
jąc swoich klientów od konieczności straty czasu
i pieniędzy na rozwiązanie tych problemów. W
żadnym ze składników środowiska wykonawcze-
go firmy QNX nie jest wykorzystany kod, któ-
ry chroniony jest licencją General Public Licen-
se projektu GNU. Oprócz tego, firma QNX bie-
rze na siebie odpowiedzialność za cały kod jądra
swoich systemów operacyjnych niezależnie od
tego, czy został on stworzony przez ekspertów
firmy, czy zapożyczony z otwartych źródeł.
Podsumowanie
Pomimo tego, że system operacyjny QNX Neu-
trino stanowi doskonałą platformę dla aplikacji
czasu rzeczywistego, nie ma konieczności doko-
nywania definitywnego wyboru między QNX
Neutrino a systemem Linux. Projektanci, któ-
rzy korzystają z API standardu POSIX, mogą
tworzyć programy dla obu systemów operacyj-
nych, wykorzystując każdy z nich tam, gdzie jest
to najbardziej efektywne. Aby przenieść więk-
szość aplikacji spod systemu Linux lub aplika-
cji z otwartym kodem do systemu operacyjnego
QNX Neutrino, z reguły wystarczy dokonać po-
nownej kompilacji kodu źródłowego i przypisać
go do bibliotek QNX Neutrino.
Tym niemniej system operacyjny QNX Neu-
trino, w odróżnieniu od Linux, od początku
tworzony był do pracy w trybie czasu rzeczy-
wistego, a co za tym idzie, uwalnia programi-
stów od wielu nakładów i problemów, charakte-
rystycznych dla rozszerzeń czasu rzeczywistego.
Programiści mają dostęp do programów z otwar-
tym kodem w standardzie POSIX, a jednocze-
śnie mogą korzystać z zalet zgodnego i spraw-
dzonego środowiska czasu rzeczywistego.
PAUL N. LEROUX
Analityk techniczny firmy QNX Software Systems,
paull@qnx.com
ROMAIN SAHA
Manager działu systemów sieciowych firmy QNX
Software Systems, rsaha@qnx.com
47
 Programowanie JAVA

Swing Application
Framework
GUI w języku Java na nowo

Technologia Java Swing, pozwalająca tworzyć graficzny interfejs

użytkownika w języku Java, od samego początku swojego istnienia, czyli
od ponad 10 lat, była bardzo pechowa. Pierwsze implementacje były
mało wydajne i uciążliwe w użyciu, kolejne wersje tego interfejsu powoli
wprowadzały potrzebne ulepszenia, ale nigdy Swing nie stał się czymś
lubianym i docenianym.
Żeby nie przedłużać wstępu przejdźmy do rze-
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: czy, czyli przyjrzyjmy się przykładowej aplika-
• co to jest Swing Application Framework (SAF); • czytelnik powinien znać podstawy języka Java cji Szukacz (Rysunek 1). Szukacz jest napisaną
• w jaki sposób tworzyć aplikacje GUI w Java oraz technologii Java Swing. w Javie kulawą i ubogą funkcjonalnie namiast-
Swing wykorzystując SAF. ką unixowego grep-a, ma za to graficzny inter-
fejs użytkownika.
Aplikacja jest skonstruowana inaczej niż w
poznamy najważniejsze elementy interesują- większości demonstracyjnych aplikacji Swing
cej nas technologii. Application Framework, które można zna-
Poziom trudności leźć w Internecie. Problemem używanych tam
Do czego służy SAF przykładów jest ich mała użyteczność w rzeczy-
SAF z założenia ma być rozwiązaniem pro- wistej sytuacji. Przykłady te dzielą się na dwie
stym, koncentrującym się na zasadniczych grupy:

W
końcu firma SUN podjęła bar-
dziej zdecydowane kroki, mające
usprawnić działanie Java Swing
zarówno od strony użytkownika końcowego
jak i programisty. Java SE w wersji 6.0 wpro-
wadziła wiele pozytywnych zmian jeśli cho-
dzi o funkcjonalność, szybkość działania i wy-
gląd aplikacji tworzonych w Javie. Następnym
krokiem, skierowanym głównie do programi-
stów, jest uproszczenie tworzenia aplikacji z
interfejsem użytkownika przez wprowadze-
nie frameworka Swing Application Frame-
work (JSR-296).
Swing Application Framework jest dłu-
go oczekiwaną nakładką na niskopoziomową
funkcjonalność Swinga, która znacznie ułatwia
i przyspiesza pracę przy budowie GUI. Artykuł
jest poświęcony zwięzłemu omówieniu SAF, w
szczególności zobaczymy jak ułatwia on opro-
gramowanie typowych elementów aplikacji z
GUI (ang. Graphical User Interface) – inicjali-
zacji i zamykania aplikacji, programowania wie-
lowątkowego, obsługi zdarzeń.
Naszym celem jest utworzenie prostej apli-
kacji szukającej plików na dysku, na jej bazie
problemach, na jakie napotykamy się two-
rząc programy z interfejsem użytkownika w
Javie.
SAF zajmuje się następującymi aspektami
tworzenia aplikacji z interfejsem użytkownika:
• cyklem życia aplikacji od jej uruchomienia
po zamknięcie;
• zarządzaniem zasobami: łańcuchami zna-
ków, kolorami, ikonami, czcionkami itp.
artefaktami, które występują w typowej
aplikacji. Oczywiście wszystkie zasoby
mogą być internacjonalizowane/lokalizo-
wane;
• obsługą zdarzeń (co ma się stać, gdy użyt-
kownik naciśnie przycisk X). W szczegól-
ności SAF upraszcza znacząco obsługę dłu-
gotrwałych zdarzeń, które powinny wy-
konywać się w wątkach roboczych, a nie
głównym;
• przechowywaniem stanu aplikacji. Po za-
mknięciu aplikacji pamięta ona jaki był
stan interfejsu użytkownika (rozmiar
okien, ich położenie) przed zamknię-
ciem.
• aplikacje wyklikane od początku do koń-
ca w środowisku NetBeans, korzystające
z kreatorów kodu tam dostępnych – SAF
jest produktem firmy SUN, podobnie jak
NetBeans, który w najnowszej wersji za-
wiera wsparcie dla SAF;
• aplikacje napisane całkowicie ręcznie,
włącznie z elementami GUI.
Żadna z tych sytuacji nie jest typowa. Po
pierwsze, nie każdy chce używać NetBean-
sa (fakt, jest on bardzo dobrym produktem
jeśli chodzi o tworzenie GUI), a nawet jeże-
li go używamy, to istnieje duża szansa, że ma-
my już napisany kawałek kodu, który nie uży-
wa SAF i chcielibyśmy go gładko zintegrować
frameworkiem.
Co do drugiej sytuacji, jeśli nie jesteśmy
maniakalnymi zwolennikami ręcznego pi-
sania kodu GUI, co zazwyczaj kończy się
mniejszą lub większą katastrofą połączoną z
gromami rzucanymi na Swinga i Javę w ogó-
le, to pewnie chcemy użyć jakiegoś wizual-
nego narzędzia, które pozwoli nam wykli-

48 09/2008

kać strukturę interfejsu użytkownika. Narzę-
dzie to na pewno jeszcze nie wspiera SAF, a
my oczywiście nie chcemy być zmuszeni do
rezygnacji z jego użycia.
Zobaczymy dalej jak tworzyć GUI tak, jak
nam jest najwygodniej i móc go w każdej chwili
zintegrować z SAF. Zatem do dzieła.
Cykl życia aplikacji
Zajmiemy się teraz podstawowym elemen-
tem każdej aplikacji SAF, czyli klasą uru-
chamiającą interfejs użytkownika. Musi
ona dziedziczyć po klasie Application lub
SingleFrameApplication frameworka. Kla-
sa SingleFrameApplication daje nam kil-
ka dodatkowych usług oraz gotową instan-
cję klasy reprezentującej okno w Swingu,
czyli JFrame.
Z powodów opisanych powyżej będziemy
jednak samodzielnie tworzyć okno aplikacji
– chcemy używać SAF, ale nie chcemy, żeby
nam się on w aplikacji za bardzo panoszył. Kla-
sa Application jest abstrakcyjna, dziedzicząc
po niej musimy zaimplementować samodziel-
nie metodę void startup(), którą za chwilę
się zajmiemy.
Popatrzmy na Listing 1, na którym znajduje
się główna klasa aplikacji Szukacz, MainApp.
Zacznijmy analizę klasy MainApp od końca,
od metody main(String[]). Metoda Applic
ation.launch(Application) uruchamia ca-
łą aplikację. Jest ona bardzo wygodna, bo dzię-
ki niej nie musimy pamiętać o inicjalizacji in-
terfejsu użytkownika z poziomu odpowied-
niego wątku – wątku EDT (ang. Event dispat-
ching thread).
Zróbmy w tym miejscu małą dygresję, żeby
ustalić terminologię no i żeby osoby mniej oby-
te z tematem wiedziały w czym rzecz.
Trzeba pamiętać, że typowa, ale bardziej zło-
żona aplikacja Swingowa, potrzebuje co naj-
mniej trzech wątków:
• głównego, który powinien tylko urucho-
mić aplikację;
• wątku Event dispatching thread, w którym, i
tylko w którym można tworzyć i modyfiko-
wać komponenty interfejsu użytkownika;
• wątku lub wątków roboczych, które wy-
konują wszystkie dłużej trwające zadania
– nie chcemy ich wykonywać w ramach
EDT, żeby nie blokować interfejsu użyt-
kownika.
Rysunek 1. Główny ekran aplikacji Szukacz
www.sdjournal.org
Swing Application Framework – GUI na nowo
Listing 1. Główna klasa aplikacji Szukacz inicjalizuje powstawanie interfejsu użytkownika oraz
zawiera obsługę zakończenia działania aplikacji
package pl.xoft.saf.finder.ui;
import java.awt.Component;
import java.util.EventObject;
import javax.swing.JOptionPane;
import org.jdesktop.application.*;
public class MainApp extends SingleFrameApplication{
ResourceMap resource;
ApplicationContext ctxt;
@Override
protected void startup() {
FrameView view = new MainViewFrame(this);
view.setFrame(new MainFrame());
show(view);
addExitListener(new ExitListener() {
public boolean canExit(EventObject e) {
Object[] options = {resource.getString("label.yes"),
resource.getString("label.no")};
Object source = (e != null) ? e.getSource() : null;
Component owner =
(source instanceof Component) ?
(Component)source : null;
boolean mayExit = JOptionPane.showOptionDialog(
owner,
resource.getString("label.exit"),
resource.getString("Application.name"),
JOptionPane.YES_NO_OPTION,
JOptionPane.QUESTION_MESSAGE,
null,
options,
options[1]) == JOptionPane.YES_OPTION;
return mayExit;
}
public void willExit(EventObject event) {
//do nothing
}
});
}
@Override
protected void initialize(String[] args) {
System.out.println("Inicjalizacja... ");
this.ctxt = getContext();
ResourceManager mgr = ctxt.getResourceManager();
resource = mgr.getResourceMap(MainApp.class);
}
@Override
protected void shutdown() {
System.out.println("Koniec pracy!! Czyścimy");
}
public static void main(String[] args) {
Application.launch(MainApp.class, args);
}
}
49
 Programowanie JAVA
Często popełnianym błędem jest inicjalizacja
GUI z poziomu wątku głównego, a nie EDT;
zazwyczaj nie powoduje to problemów, ale
zdarza się, że pojawiają się przykre i trudne do
wykrycia błędy.
Metoda Application.launch() powoduje
rozpoczęcie wywołania kolejnych metod odpo-
wiedzialnych za obsługę cyklu życia aplikacji.
Jedyna metoda, którą musimy przesłonić
to void startup(), pozostałymi możemy za-
jąć się wtedy, gdy są nam do czegoś potrzebne.
Przyjrzyjmy się teraz metodom, które mamy do
dyspozycji:
• metoda void initialize(String[]). Mo-
żemy w niej wykonać różnego rodzaju
czynności inicjalizacyjne, które są potrzeb-
ne przed konstrukcją interfejsu użytkow-
nika. Jako parametr przyjmuje ona automa-
tycznie tablicę parametrów uruchomienio-
wych aplikacji;
• metodę void startup() musimy prze-
słonić obowiązkowo: w tej metodzie
�������������
����������������������
�������
�������������������������
���������������������������
������������������
������������������������������
��������������������
���������
�������������
�����������������������������
Rysunek 2. Architektura aplikacji Szukacz
50
inicjalizujemy tworzenie interfejsu
użytkownika. Musi powstać w niej in-
stancja klasy FrameView, która jest mo-
stem pomiędzy SAF a oknem aplika-
cji, reprezentowanym u nas przez klasę
MainFrame . Potencjalnie MainFrame nie
musi nic wiedzieć o SAF, dzięki czemu
mamy dużą swobodę pracy z nią – nie
jesteśmy uzależnieni od SAF, ale w każ-
dej chwili możemy używać tych jego ele-
mentów, które chcemy – demonstruje to
diagram na Rysunku 2;
Po lewej stronie diagramu znajdują się
klasy zależące silnie od klas interfejsu
programistycznego SAF, najważniejsza z
nich to główna klasa aplikacji, MainApp .
Po prawej stronie diagramu są klasy im-
plementujące graficzny interfejs użyt-
kownika. Mogą one w ogóle nie zależeć
od SAF, albo zależeć w taki sposób, że-
by nie przeszkadzało nam to używać do-
wolnego narzędzia do graficznego two-
rzenia GUI. Klasyczny sposób użycia
������������������
���������
��������������
���������������������������
����������������������
�����������������������
������������������
��������
�����������������
����������������������������������������
��������������
���������������������������
������������������
����������������������������
������������������������������������������
����������������������
������������������
����
���������������
�����������������������������
�����������������������������
���������������������������
��������������������������������������
SAF polega na tym, że klasa okna aplika-
cji dziedziczy po klasie FrameView SAF,
czego właśnie chcemy uniknąć
• metody void ready() nie ma na Listingu
1, przesłaniamy ją wtedy, gdy potrzebne są
jakieś czynności inicjalizacyjne po utwo-
rzeniu GUI, które mogą na przykład za-
brać więcej czasu. Zazwyczaj chcemy jak
najszybciej pokazać użytkownikowi inter-
fejs aplikacji, a gdy się on mu z podziwem
przygląda, możemy spokojnie dokończyć
inicjalizację;
• metoda void exit() kończy działanie
aplikacji. Odbywa się to w ten sposób, że
jeśli z poziomu aplikacji wywołane jest
zdarzenie żądające zakończenia pracy (np.
klikniemy przycisk z krzyżykiem okienka
aplikacji), to przejmowane jest ono przez
klasę typu ExitListener, która spraw-
dza, czy wolno zakończyć działanie apli-
kacji. W naszym przypadku w metodzie
startup() dodajemy naszą implementa-
cję ExitListener -a, który wyświetla okno
dialogowe z pytaniem o pozwolenie za-
mknięcia aplikacji;
• metoda void shutdown(). Gdy zapadnie
decyzja, że możemy zamknąć aplikację, to
ostatnią rzeczą, jaka jest robiona, jest wy-
wołanie tej metody.
Zarządzanie zasobami
Kolejnym elementem, który daje nam SAF
jest ustandaryzowane zarządzanie zasoba-
mi. Dotyczy to w zasadzie wszystkich skład-
ników aplikacji, które nie są kodem Java: na-
pisów na etykietach, przyciskach, itp., ikon,
używanych czcionek, kolorów. W jaki sposób
to się odbywa?
Zasoby dzielą się na globalne i lokalne. Za-
łóżmy, że główną klasą naszej aplikacji jest
GlownaKlasaAplikacji.
Zasoby globalne są umieszczone wte-
dy w pliku GlownaKlasaAplikacji.proper-
ties, który musi się znajdować w pakiecie na-
zwa.pakietu.resources, przy założeniu, że klasa
GlownaKlasaAplikacji znajduje się w pakie-
cie nazwa.pakietu. W naszym przypadku za-
soby globalne dla języka polskiego znajdzie-
my w pliku MainApp.properties, a dla języ-
ka angielskiego w MainApp_en_US.proper-
ties. Oba pliki są w pakiecie pl.xoft.saf.fin-
der.ui.resources.
Zasoby lokalne są przechowywane zgod-
nie z tę samą konwencją co powyżej – każ-
da klasa ma swój plik z zasobami umieszczo-
ny w pliku properties o nazwie takiej samej
Rysunek 3. Fragment menu aplikacji Szukacz,
pozwalający zmieniać wielkość czcionki.
09/2008
 Swing Application Framework – GUI na nowo

jak nazwa klasy. Do zasobów dostajemy się

tak, jak to demonstruje listing klasy MainApp Listing 2. Demonstracja automatycznej konwersji definicji zasobów, czyli łańcuchów znaków, na
klasy języka Java
(Listing 1).
W metodzie initialize(String[]) two-
rzymy uchwyt do bardzo użytecznej klasy, 66. jMenuItem3.setAction(actionMap.get("makeLarger"));
ApplicationContext, reprezentującej środo- 67. jMenuItem3.setAccelerator(KeyStroke.getKeyStroke(KeyEvent.VK_PAGE_UP,
wisko (kontekst) działania aplikacji. Następ- InputEvent.ALT_MASK | InputEvent.CTRL_MASK));
nie z kontekstu aplikacji wyciągamy klasę za- 68. jMenuItem3.setIcon(resourceMap.getIcon("jMenuItem3.icon"));
rządzającą zasobami: ResourceManager. W kla- 69. jMenuItem3.setText(resourceMap.getString("jMenuItem3.text"));
sie MainApp zasobów używamy przy tworzeniu 70. jMenuItem3.setName("jMenuItem3");
okna dialogowego, które pojawia się, gdy ktoś 71. jMenu2.add(jMenuItem3);
chce zamknąć aplikację.
Bardzo użyteczną cechą SAF jest automa- Listing 3. Demonstracja obsługi zdarzenia polegającego na naciśnięciu przycisku Szukaj w oknie
aplikacji
tyczna konwersja niektórych zasobów na kla-
sy Java.
Przeanalizujmy pokazany na Listingu 2 frag- 1. //fragmenty klasy MainPane
ment klasy MainFrame. Interesuje nas element 2. public class MainPane extends javax.swing.JPanel {
menu pozwalający zwiększyć lub zmniejszyć 3.
wielkość czcionki. 4. File f = null;
Aby menu było czytelniejsze jest tam 5.
umieszczona odpowiednia ikona (Rysunek 6. public MainPane() {
3). Bez SAF sami byśmy musieli z łańcucha 7. initComponents();
znaków, reprezentującego konkretny zasób, 8. }
wyprodukować obiekt klasy ImageIcon, a tu- 9.
taj wystarczy, że użyjemy metody Resource 10. //w metodzie pozostawiona jest tylko inicjalizacja
Map.getIcon(String). Podobnie konwerto- //interesujących nas w tej chwili komponentów
wane są z łańcuchów znaków definicje czcio- 11. private void initComponents() {
nek i kolory. 12. jTextArea1 = new javax.swing.JTextArea();
Niby drobne udogodnienie, ale jeśli doło- 13. jButton1 = new javax.swing.JButton();
żymy do tego internacjonalizację i pomno- 14. jTextField2 = new javax.swing.JTextField();
żymy wszystko przez, powiedzmy, 500 wy- 15.
stąpień w dużej aplikacji, to okaże się, że 16. jTextArea1.setColumns(20);
jednak trochę rękę i klawiaturę oszczędzi- 17. jTextArea1.setEditable(false);
liśmy. 18. jTextArea1.setFont(resourceMap.getFont("jTextArea1.font"));
19. jTextArea1.setRows(5);
Akcje – obsługa zdarzeń 20. jTextArea1.setName("jTextArea1");
Wreszcie dochodzimy do najciekawszego ele- 21.
mentu SAF, uproszczonego definiowania ak- 22. ActionMap actionMap = Application.getInstance(MainApp.class).getContext().
cji. W Swingu jeśli chcemy, żeby jakiś kom- getActionMap(MainPane.class, this);
ponent oprócz siedzenia w oknie aplikacji 23. jButton1.setAction(actionMap.get("search"));
mógł zrobić coś pożytecznego, musieliśmy 24. jButton1.setText(resourceMap.getString("jButton1.text"));
dodać do niego nasłuchiwacza zdarzeń (Ac- 25. jButton1.setName("jButton1");
tionListener lub innego), a następnie tegoż 26.
nasłuchiwacza zaimplementować jako osob- 27. jTextField1.setEditable(false);
ną klasę. 28. jTextField1.setText(resourceMap.getString("jTextField1.text"));
SAF całą tę procedurę bardzo upraszcza, po 29. jTextField1.setName("jTextField1");
prostu tworzymy metodę, oznaczamy ją meta- 30. }
daną @Action i dodajemy do mapy akcji infor- 31.
mację o tym, że pojawiła się obsługa pewnego 32. @Action
zdarzenia. 33. public void search() {
Popatrzmy na fragment kodu, wzięty z klasy 34. jTextArea1.setText("");
MainPane (Listing 3). 35. Grep g = new Grep(jTextField2.getText());
Interesuje nas wyłącznie obsługa przyci- 36. try {
sku Szukaj, dlatego cały kod służący do in- 37. if(f != null)
nych celów został usunięty z Listingu 3. W 38. g.searchInFiles(f);
linii 32 zaczyna się metoda search, oznacza- 39. } catch (FileNotFoundException ex) {
my ją metadaną @Action, żeby zarejestrować 40. Logger.getLogger(MainPane.class.getName()).log(Level.SEVERE, null, ex);
ją jako akcję. 41. } catch (IOException ex) {
Pozostaje jeszcze powiązać odpowiedni 42. Logger.getLogger(MainPane.class.getName()).log(Level.SEVERE, null, ex);
przycisk (JButton1) z tę akcją. Robimy to w li- 43. }
nii 23, wykorzystując klasę javax.swing.Ac- 44. getJTextArea1().setText(g.getFormatedSearchResults());
tionMap. 45. }
Warto zwrócić uwagę na to, że może- 46. }
my się odwoływać do akcji zdefiniowanych

www.sdjournal.org 51
 Programowanie JAVA

Listing 4. Implementacja wyszukiwania zrobiona w ten sposób, by odbywało się ono w osobnym wątku

1. //fragmenty klasy MainPane 29. }

2. public class MainPane extends javax.swing.JPanel { 30.
3. 31. private class SearchNoBlockingTask extends Task<String,
4. File f = null; Void> {
5. 32. StringBuilder str = null;
6. public MainPane() { 33. Grep g = null;
7. initComponents(); 34.
8. } 35. SearchNoBlockingTask(Application app) {
9. //w metodzie pozostawiona jest tylko inicjalizacja 36. super(app);
interesujących nas w tej chwili 37. jTextArea1.setText("");
komponentów 38. g = new Grep((jTextField2.getText()));
10. private void initComponents() { 39. }
11. ActionMap actionMap = Application.getInstance(MainApp.c 40.
lass). 41. protected String doInBackground() {
getContext().getActionMap(MainPane.class, this); 42. try {
12. 43. if(f != null )
13. jButton2.setAction(actionMap.get("searchNoBlocking") 44. g.searchInFiles(f);
); 45. } catch (FileNotFoundException ex) {
14. jButton2.setText(resourceMap.getString("jButton2.text 46. Logger.getLogger(MainPane.class.getName()).log(Leve
")); l.SEVERE, null, ex);
15. jButton2.setName("jButton2"); 47. } catch (IOException ex) {
16. 48. Logger.getLogger(MainPane.class.getName()).log(Leve
17. jTextField2.setText(resourceMap.getString("jTextField2 l.SEVERE, null, ex);
.text")); 49. }
18. jTextField2.setName("jTextField2"); 50. return g.getFormatedSearchResults();
19. 51. }
20. jButton4.setAction(actionMap.get("cancel")); 52. protected void succeeded(String result) {
21. jButton4.setText(resourceMap.getString("jButton4.text 53. getJTextArea1().setText(result);
")); 54. }
22. jButton4.setName("jButton4"); 55. }
23. } 56.
24. 57. @Action
25. @Action(block=Task.BlockingScope.COMPONENT) 58. public void cancel() {
26. public Task searchNoBlocking() { 59. if(searchTask != null)
27. searchTask = new SearchNoBlockingTask(Application.getIns 60. searchTask.cancel(true);
tance(MainApp.class)); 61. }
28. return searchTask; 62. }

Uruchomienie przykładów dołączonych do artykułu

Kod źródłowy wszystkich przykładów jest dostępny razem z czasopismem na płycie oraz na stronie http://www.xoft.pl/wp-content/uploads/2008/03/
szukacz.zip.
Przykłady są dołączone w postaci projektu środowiska NetBeans. W katalogu zawierającym projekt umieszczone są źródła języka Java (src), w
podkatalogu dist z kolei umieszczone jest archiwum Szukacz.jar, zawierający binarną wersję aplikacji. Aby go uruchomić należy mieć zainstalo-
waną wersję 6.0 języka Java. Uruchomienie polega na dwukrotnym kliknięciu archiwum JAR lub, jeśli to nie działa, na wykonaniu z linii poleceń
komendy java -jar Szukacz.jar.
Osoby niecierpliwe mogą bezpośrednio uruchomić aplikację przez Java Web Start wchodząc na stronę http://www.xoft.pl/wp-content/uploads/
2008/03/szukacz.jnlp.

Bibliografia
SAF jest nową technologią, nie do końca ustandaryzowaną, z tego powodu nie znajdziemy zbyt wielu źródeł informacji. Poniżej jest kilka miejsc war-
tych odwiedzenia:

• strona główna projektu: https://appframework.dev.java.net/.

• wywiad z Hansem Mullerem, twórcą SAF A Framework for Swing: http://www.artima.com/lejava/articles/swingframework.html.
• wprowadzenie do tworzenia aplikacji SAF w NetBeans Introduction to the Swing Application Framework: http://www.netbeans.org/kb/60/java/gui-saf.html.
• dwa ciekawe artykuły poświęcone programowaniu z użyciem SAF: Using the Swing Application Framework (http://java.sun.com/developer/
technicalArticles/javase/swingappfr/) i Swing Application Framework Hacks Unleashed For Smarty Pantses (http://weblogs.java.net/blog/diverson/
archive/2007/04/swing_applicati.html).
• informacje o klasie SwingWorker, służącej do zarządzania wątkami w aplikacjach Swing znajdziemy na stronie http://swingworker.dev.java.net/.

52 09/2008

w innych klasach, przekazując odpowiedni
obiekt do metody ApplicationContext.ge
tActionMap(Class, Object) – jest to bar-
dzo wygodne, gdyż raz zdefiniowaną ak-
cję można wykorzystywać w całej aplikacji.
Pewnie najwygodniejszy byłby tutaj mecha-
nizm wstrzykiwania zależności (ang. depen-
dency injection), ale SAF ma być prosty, więc
przynajmniej w obecnej wersji wyszukuje-
my odpowiednią klasę i metodę z kontek-
stu aplikacji.
Opisana implementacja funkcjonalności
wyszukiwania jest bardzo prosta, ma jednak-
że jedną dosyć zasadniczą wadę: jeżeli wy-
szukiwanie trwa dłużej, to blokuje ono in-
terfejs użytkownika, w szczególności nie ma
możliwości przerwania wyszukiwania. Dla-
czego tak się dzieje jest jasne – długotrwa-
łe zadanie wykonujemy w wątku EDT, od-
powiedzialnym za rysowanie interfejsu użyt-
kownika.
Musimy zatem uruchomić wyszukiwanie w
osobnym wątku. Brzmi to z pozoru dość pro-
sto, ale w praktyce jest uciążliwe, gdyż trzeba
zsynchronizować działanie wątku szukające-
go z wątkiem EDT, rysującym interfejs użyt-
kownika.
Dotychczas najwygodniejszym rozwiąza-
niem było wykorzystanie klasy narzędzio-
wej SwingWorker. Podobne podejście sto-
suje SAF, tyle, że użycie analogicznego me-
chanizmu jest prostsze niż w przypadku
SwingWorker-a.
Przyjrzymy się jeszcze raz klasie MainPane,
tyle, że innemu jej fragmentowi, który znajdu-
je się na Listingu 4.
Tak jak wcześniej, do komponentu, w tym
przypadku przycisku, przypisujemy akcję
searchNoBlocking (linia 13). Metoda obsłu-
gująca wyszukiwanie zwraca obiekt typu Task,
którego instancję musimy utworzyć w meto-
dzie searchNoBlocking (linia 27).
Oczywiście nikt nam nie da gotowej klasy
Task – trzeba ją samodzielnie napisać, przesła-
niając odpowiednie metody. Nasza implemen-
Rysunek 4. Kreator NetBeansa służący do
przypisywania akcji do kontrolki GUI.
www.sdjournal.org
Swing Application Framework – GUI na nowo
tacja klasy Task nazywa się SearchNoBlocking
Task (linia 31), przesłaniamy w niej trzy me-
tody:
• konstruktor, w którym inicjalizujemy po-
trzebne obiekty, warto zwrócić uwagę na
to, że możemy w nim modyfikować stan
GUI;
• doInBackground(), która jest odpowie-
dzialna za uruchomienie wyszukiwa-
nia – ta metoda działa w osobnym wąt-
ku, nie blokuje zatem interfejsu użytkow-
nika, nie wolno w tej metodzie odwoły-
wać się w związku z tym do elementów
GUI. Metoda ta jest automatycznie uru-
chomiana, gdy tworzymy instancję klasy
SearchNoBlockingTask ;
• succeeded , która jest wywoływana
gdy tylko skończy się działanie meto-
dy doInBackground() – w tej metodzie
możemy zaktualizować interfejs użyt-
kownika przy pomocy danych uzyska-
nych z metody doInBackground(). Me-
toda ta jest oczywiście uruchomiona w
wątku EDT, dlatego może modyfikować
GUI.
Klasa SearchNoBlockingTask ma jeszcze
inne użyteczne metody, z jednej z nich ko-
rzystamy w metodzie cancel , umieszczonej
na samym końcu Listingu 4, przerywa ona
wyszukiwanie po kliknięciu w odpowied-
ni przycisk.
Co jeszcze potrafi SAF
Jest jeszcze kilka rzeczy, o których warto
wspomnieć. SAF ułatwia implementację bar-
dzo często pożądanej funkcjonalności, czy-
li paska postępu dla długotrwałych operacji.
SAF zapamiętuje także automatycznie stan
GUI – wielkość i położenie okien. Ponieważ
nasz przykład nie do końca jest skonstruowa-
ny zgodnie z duchem SAF to akurat ta funk-
cjonalność nie działa.
Użycie SAF
w środowisku NetBeans
Mimo, że założeniem artykułu jest przeźroczy-
stość ze względu na używane środowisko pro-
gramistyczne, warto wspomnieć w jaki spo-
sób można uprościć sobie życie dzięki NetBe-
ansowi.
Środowisko NetBeans w wersji 6.1 daje do
ręki programiście narzędzia pozwalające na
szybki start ze Swing Application Framework.
Przede wszystkim tworząc nowy projekt Java
możemy wybrać jako typ projektu Java Desk-
top Application.
Kreator projektu utworzy dla nas najważ-
niejsze klasy, jakich potrzebuje SAF, czyli kla-
sę główną aplikacji i klasę reprezentującą głów-
ne okno aplikacji. Dodatkowo dostajemy kilka
gotowych składników GUI, takich jak goto-
wy szkielet menu aplikacji czy pasek postę-
pu. Gdy będziemy dodawać nowe elementy
interfejsu użytkownika NetBeans będzie tak-
że automatycznie tworzył odpowiednie pli-
ki zasobów.
Dodawanie obsługi zdarzeń odbywa się w
bardzo przyjazny sposób, klikamy prawym kla-
wiszem na wybranej kontrolce GUI (na przy-
kład na przycisku) i wybieramy Set Action. Po-
jawia się wtedy okienko (Rysunek 4), w którym
możemy przypisać jako akcję istniejącą meto-
dę lub utworzyć nową oraz skonfigurować ak-
cję – możemy akcji przypisać skrót klawiszo-
wy, skonfigurować ją tak, żeby wykonywała się
w tle, itp.
Podsumowanie
Czy SUN-owi uda się spopularyzowanie
SAF? Niewątpliwie Swing potrzebuje tego ty-
pu rozwiązania, a jak na razie nie bardzo wi-
dać konkurencję na tym polu. SAF musi mieć
także dobre wsparcie narzędzi do tworzenia
interfejsu użytkownika. Obecnie mamy do
dyspozycji tylko NetBeansa, który sprawdza
się całkiem dobrze, mimo kilku drobnych
uciążliwości.
W szerszym kontekście ciekawsze pyta-
nie brzmi, co się będzie działo na polu two-
rzenia interfejsu użytkownika, bo ewident-
nie szykuje się tutaj mniejszy lub większy
przełom.
Z jednej strony tradycyjne aplikacje gru-
bego klienta przestają być wystarczające w
niektórych zastosowaniach, z drugiej stro-
ny webowy interfejs użytkownika, któ-
ry można utworzyć przy pomocy HTML/
CSS/JavaScript, nawet jeśli wykorzystuje się
AJAX, jest daleki od tego, co byśmy chcieli
dostać. Jaka więc technologia ma szansę się
przebić?
Być może uproszczenie instalacji Javy, które
ma być wkrótce dostępne w ramach Java SE 6
Update 10 (zwanego wcześniej 6uN), do łask
wrócą applety.
Z technologicznego punktu widzenia są
one w wielu zastosowaniach bardzo skutecz-
nym rozwiązaniem. Być może zyska popu-
larność najnowsze dziecko firmy SUN, Ja-
vaFX, który ma zdecydowanie uprościć two-
rzenie GUI. Trzeba jednak pamiętać o twar-
dych konkurentach na tym polu – Adobe
Flex i Adobe Air oraz oczywiście Silverlight
od Microsoftu. Niewątpliwie czekają nas cie-
kawe czasy.
Uwaga: artykuł bazuje na aktualnej, czyli
dość wczesnej wersji SAF, która może się jesz-
cze zmieniać, także z czasem niektóre przykła-
dy mogą przestać działać.
PIOTR KOCHAŃSKI
Autor jest konsultantem firmy Erudis, odpowiedzial-
nym za technologię Java.
Kontakt z autorem: p.kochanski@erudis.pl,
strona WWW: http://www.xoft.pl
53
 Programowanie urządzeń mobilnych

Podstawy
tworzenia gier w JME
Jeśli zawsze chciałeś stworzyć gierkę na swój telefon komórkowy lub po
prostu poznać podstawy Javy Micro Edition – to jest artykuł dla ciebie.
Najpierw, krok po kroku, stworzymy prostą szkieletową aplikację. Następnie
przedstawię trochę tajników tworzenia gier i smaczków związanych z JME.
Aby stworzyć projekt należy wybrać New
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: Project. Pojawi się okienko (Rysunek 2), w któ-
• Co to jest JME; • Jak programować w Javie. rym podajemy nazwę projektu i nazwę klasy,
• Jak stworzyć prostą aplikację JME na telefon, która będzie punktem wejściowym naszej apli-
skompilować, uruchomić w emulatorze i na te- kacji. Aplikacje w JME nazywają się MIDlety.
lefonie; Nazwa klasy może być dowolna ale dobrą prak-
• Jak można ugryźć zagadnienie tworzenia gier. tyką jest zawarcie w niej słowa MIDlet.
Gdy podamy nazwy klikamy Create Project i
przechodzimy do kolejnego okna (Rysunek 3).
ne rzeczy na prawdziwych telefonach mogą nie Z lewej strony mamy dużo zakładek, w których
działać tak jak się tego spodziewamy. możemy poustawiać masę opcji. My jednak
Poziom trudności Do tworzenia gry będziemy używać pakietu skupimy się tylko na wyborze platformy doce-
WTK (patrz Słowniczek). Stworzymy w nim lowej, która określi na jakich telefonach nasza
projekt oraz będziemy go używać do kompilowa- aplikacja będzie (a przynajmniej powinna) się
nia, robienia buildów które można wgrać na tele- uruchamiać oraz jakie API będziemy mieli do

J
ak to wynika ze wstępu celem artykułu fon (pliki jad/jar) oraz uruchamiania gry w emu- dyspozycji w czasie programowania.
jest wprowadzenie w tematykę tworze- latorze telefonu. Klikamy w pole wyboru wartości Target Plat-
nia aplikacji JME, a w szczególności gier. form i wybieramy JTWI. Ogólnie można przy-
Artykuł podzielony jest na dwie części. Pierw- Aplikacja bazowa jąć, że są to telefony z MIDP2 i CLDC1.0 (patrz
sza ma formę tutoriala z jasno określonymi kro- ramka Java Micro Edition) czyli grupa obejmują-
kami, które należy wykonać aby otrzymać pod- Krok 1: Ściągnij i zainstaluj WTK ca szeroką gamę telefonów (nie pokrywa starych
stawową aplikację, która może być stosowana WTK dostępne jest za darmo ze strony Suna bardzo ograniczonych urządzeń, ale też nie ogra-
jako punkt wyjściowy do tworzenia gier. Dru- (W Sieci). Instalacja jest banalna i sprowadza nicza się do tylko najnowszych-super-hiper). Po wy-
ga część artykułu stanowi poglądowy opis bu- się do klikania dalej. braniu platformy klikamy OK co zakończy two-
dowy prostej gry napisanej w JME, opartej na rzenie projektu. Powinniśmy powrócić do główne-
podstawie stworzonej w części tutorialowej. Krok 2: Tworzymy projekt w WTK go okna WTK, w którym pojawi się informacja, że
Przy okazji druga część artykułu powinna na- Odpalamy WTK (Start -> Programy -> Sun Ja- stworzony został katalog z projektem i jego lokali-
świetlić pewne trudności, z którymi muszą się va (TM) Wireless Toolkit 2.5.2 for CLDC -> zacja. Znajduje się on domyślnie w:
zmierzyć twórcy gier dla JME. Wireless Toolkit 2.5.2). Naszym oczom uka- [Documents and Settings]/[user]/j2mewtk/
Artykuł zakłada znajomość podstaw Javy. rze się okienko z Rysunku 1. 2.5.2/apps/[nazwa projektu].
Nic poza tym. Pomóc może obeznanie z IDE,
w którym lubimy pisać, gdyż będziemy dołą-
czać zewnętrzne biblioteki. Aczkolwiek moż-
na też pisać w notatniku, wtedy nic nie trze-
ba dołączać.
Droga, którą przebędziemy tworząc naszą
grę jest trochę wyidealizowana dla celów edu-
kacyjnych. Idealizacja polega na tym, że nie bę-
dziemy się zbytnio przejmować tym co w świat-
ku JME określa się jako porting – póki co zakła-
damy, że wszystko działa na telefonach tak jak
powinno, zgodnie ze specyfikacją i tak samo jak
na emulatorze.
Jednakże, będę sygnalizował miejsca, na któ-
re trzeba zwrócić szczególną uwagę gdyż pew- Rysunek 1. WTK

54 09/2008
 Podstawy tworzenia gier w JME

Krok 3: Konfiguracja IDE
Kod możemy pisać w Notatniku ale na pewno o
wiele wygodniej jest używać dobrego IDE. Istnie-
ją różne pluginy do popularnych IDE ułatwiające
tworzenie aplikacji JME (np. NetBeans Mobili-
ty Pack, EclipseME) jednak my nie będziemy ich
używać, do naszych potrzeb nie są one potrzebne.
W naszym ulubionym IDE tworzymy pusty
projekt zwykłej aplikacji Javowej. Jako katalog
z kodem źródłowym wskazujemy katalog [ka-
talog projektów WTK]/SimpleGame/src. Musi-
my także podłączyć biblioteki zawierające pa-
kiety javax.microedition.*, których będzie-
my używać; podłączamy pliki cldcapi10.jar i
midpapi20.jar, które można znaleźć w katalo-
gu lib pakietu WTK.
Krok 4: Hello World – prosta aplikacja
W tym momencie powinniśmy być gotowi
do programowania. Ogólna architektura na-
szej gry wyglądać będzie następująco:
• klasa SimpleGameMIDlet – punkt wejścia dla
aplikacji, tu odbędzie się podstawowa inicja-
lizacja; także tutaj znajduje się główna pętla
gry (która nie implementuje funkcjonalności
gry, a tylko naprzemiennie wywołuje metody
aktualizującą grę i rysującą);
• klasa SimpleGameCanvas – tutaj znajduje się
implementacja naszej gry, dwie główne meto-
dy to tick (tu się dzieje wszystko co nie jest
rysowaniem, np. obsługa wciśniętych klawi-
szy, update obiektów na planszy, wykrywa-
nie kolizji, liczenie punktów itd.) i paint (od-
powiedzialna za rysowanie); metody te będą
naprzemiennie wywoływane z pętli głównej
znajdującej się w SimpeGameMIDlet.
tive, Paused, Destroyed. Na moment obecny wy- Dlet, które muszą zostać zaimplementowane. W
starczy wiedzieć że gdy telefon pomyślnie stwo- naszym bardzo prostym przykładzie ich imple-
rzy instancję midletu wprowadza go w stan Ac- mentacja ograniczy się do samego faktu ich ist-
tive, co skutkuje wywołaniem metody startApp. nienia. Jednak gdy będziemy chcieli dopiąć na-
Jest to punkt wejściowy dla naszej gry. szą grę do końca należy się tymi metodami zająć,
W metodzie startApp tworzony jest obiekt a w zasadzie zająć obsługą zmian stanu midletu,
naszej klasy SimpleGameCanvas i ustawiany ja- które są wynikiem tzw. interrupcji (np. gdy w cza-
ko obiekt, który odbierał będzie wywołania me- sie działania gry ktoś do nas zadzwoni).
tody paint (czyli będzie nam służył do rysowa- Ostatnią metodą klasy SimpleGameMIDlet jest
nia). Ostatnią rzeczą, którą robimy przy uru- run. Stanowić ona będzie główną pętlę naszej gry.
chamianiu aplikacji jest wywołanie metody Pierwszy raz zostaje ona wywołana pośrednio po
callSerially, która poprosi midlet o wywoła- wywołaniu callSerially w metodzie startApp.
nie metody run wskazanego obiektu (obiekt ten Metoda run wywołuje metodę tick obiektu
musi implementować interface Runnable). W canvas (jest on instancją klasy SimpleGameCanvas,
naszym przypadku do callSerially przekazu- a jak wspomniałem wcześniej, klasa ta poza ryso-
jemy this, czyli zostanie wywołana metoda run waniem zajmuje się także całą logiką gry) w ce-
klasy SimpleGameMIDlet. lu aktualizacji stanu gry. Następnie, jeśli gra po-
Kolejne dwie metody to destroyApp i winna toczyć się dalej prosimy o przerysowanie
pauseApp. Są to abstrakcyjne metody klasy MI- ekranu (wywołanie canvas.repaint) oraz po-
Java Micro Edition
Java Micro Edition (JME, popularny też jest skrót J2ME) jest wersją języka Java zaprojektowaną z
myślą o urządzeniach o ograniczonych możliwościach (najczęściej są to urządzenia przenośne,
np. telefony, palmtopy). Od strony programisty na JME można patrzyć jako na Javę w wersji 1.4
z wyciętymi pewnymi pakietami i dodanymi kilkoma innymi, stworzonymi specjalnie z myślą o
JME. Co zostało usunięte, a co dodane określają tzw. konfiguracje, które definiują podstawowe
wymagania stawiane urządzeniom oraz podstawowe dostępne API. Na bazie konfiguracji two-
rzone są tzw. profile, które określają dodatkowe funkcje dostępne dla programistów.
Dwie główne konfiguracje: CDC i CLDC (Słowniczek). CLDC jest powszechnie używane w telefo-
nach komórkowych. Najpopularniejszym profilem spotykanym u nas jest MIDP, bazujący na CLDC.

Na Listingu 1 i Listingu 2 znajdują się obie

wspomniane klasy. Jeżeli przepiszemy ich kod
to powinno być możliwe skompilowanie i uru-
chomienie naszej aplikacji. Ale najpierw przyj-
rzyjmy się kodowi.
Klasa SimpleGameMIDlet jest klasą dziedziczą-
cą z abstrakcyjnej klasy MIDlet. Każda aplikacja
JME (dla precyzji dodam, że profilu MIDP) mu-
si posiadać klasę dziedziczącą z MIDlet. W chwili
gdy użytkownik z menu telefonu uruchamia nasz
program, stworzona zostanie instancja naszej kla-
sy dziedziczącej z MIDlet, a następnie midlet zo-
stanie wprowadzony w swój cykl życia. Nie będę
wchodził w szczegóły dotyczące stanu życia mi-
dletu (polecam link z ramki W Sieci), wspomnę
tylko, że midlet może znajdować się w stanach Ac-

Rysunek 2. Podajemy nazwę projektu i nazwę

głównej klasy Rysunek 3. Opcje projektu, nam wystarczy tylko wybór platformy

www.sdjournal.org 55
 Programowanie urządzeń mobilnych

nowne wywołanie metody run (przez wywoła- następnie odpalane w kolejności ich zgłoszenia. czyć naciskając RSK (patrz Słowniczek). Przyj-
nie metody callSerially). W przypadku gdy Dzięki temu mechanizmowi otrzymujemy na- rzyjmy się kodowi klasy SimpleGameCanvas że-
gra powinna się zakończyć wywołujemy meto- przemienne wykonywanie metod tick i paint by zobaczyć jak to działa (Listing 2).
dę notifyDestroyed, która wprowadzi midlet w klasy SimpleGameCanvas. Pierwszą rzeczą jaka rzuca się w oczy jest
stan Destroyed co powinno zaowocować wyłącze- dziedziczenie z klasy GameCanvas (która dzie-
niem i posprzątaniem po midlecie przez oprogra- Wprawka do gry dziczy z Canvas). W aplikacjach JME klasa,
mowanie telefonu. Na tym etapie nasza gra wyświetli żółte tło, ru- która będzie używana do rysowania musi dzie-
Prośby przerysowania i wywołania metody chomy napis Hello World!, kod ostatniego naci- dziczyć z klasy Canvas – zawiera ona metodę
run są wewnętrznie przez midlet kolejkowane, a śniętego klawisza oraz będzie ją można wyłą- paint, która jest wywoływana przez telefon w
celu przerysowania ekranu.
Listing 1. Klasa SimpleGameMIDlet
Nasza klasa dziedziczy z GameCanvas (a zatem
i z Canvas). GameCanvas jest dostępna w telefo-
import javax.microedition.lcdui.Display; nach z profilem MIDP2 i umożliwia (między
import javax.microedition.midlet.MIDlet; innymi) włączenie trybu pełnoekranowego na
import javax.microedition.midlet.MIDletStateChangeException; większości telefonów (na np. Motorolach zawsze
zostaje widoczny u góry pasek stanu telefonu).
public class SimpleGameMIDlet extends MIDlet implements Runnable Na początku klasy SimpleGameCanvas de-
{ finiujemy:
SimpleGameCanvas canvas;
• stałą kodu klawisza RSK (omówione dalej
protected void startApp() throws MIDletStateChangeException { w części poświęconej obsłudze klawiatury);
• zmienną lastKeyPressed zawierająca kod
if( canvas == null) ostatnio wciśniętego klawisza;
{ • zmienną isRunning – przechowuje infor-
// create canvas object: mację czy należy dalej kontynuować grę;
canvas = new SimpleGameCanvas(); • zmienną x – pozycja napisu Hello World!,
który będziemy wyświetlać.
// use our canvas for painting:
Display.getDisplay(this).setCurrent(canvas); Następnie mamy konstruktor, w którym wy-
wołujemy konstruktor GameCanvas (znacze-
// call run() nie przekazywanego parametru pozostawiam
Display.getDisplay(this).callSerially(this); do samodzielnego zbadania) oraz ustawiamy
} pełnoekranowy tryb wyświetlania.
} Kolejnym elementem jest metoda rysująca.
Jak już wspomniałem, wypełnia ona tło żółtym
protected void destroyApp(boolean unconditional) throws MIDletStateChangeException kolorem oraz rysuje napis Hello World! oraz kod
{ ostatniego wciśniętego klawisza. Wydaje mi się,
} że jej kod jest dość oczywisty. Warto jednak
wspomnieć o metodach:
protected void pauseApp() {
} • kolor rysowania ustawiamy meto-
dą setColor klasy Graphics, np.:
public void run() g.setColor(0xFFFF00), kolor podajemy ja-
{ ko jedną liczbę int w formacie 0xAARRG-
// update game: GBB (alpha, red, green, blue), w większości
canvas.tick();

//
if(canvas.isRunning())
{
// request repaint:
canvas.repaint();

// request to call run() again:

Display.getDisplay(this).callSerially(this);
}
else
{
// tell the phone that we've finished and MIDlet can be destroyed
this.notifyDestroyed();
}
}
} Rysunek 4. Emulator: przed uruchomieniem
midletu i po

56 09/2008
 Podstawy tworzenia gier w JME

zastosowań możemy pominąć składową

Listing 2. Klasa SimpleGameCanvas alpha (przezroczystość);
• rozmiar ekranu (w pikselach) pobieramy
import javax.microedition.lcdui.Graphics; metodami getWidth i getHeight ; warto tu
import javax.microedition.lcdui.game.GameCanvas; wspomnieć że spora grupa telefonów ma
problemy z tą metodą i zwraca złe wymia-
public class SimpleGameCanvas extends GameCanvas ry, nie zdziw się więc jeśli na twoim telefo-
{ nie nie będzie wypełniony cały ekran;
public static final int KEY_RSK = -7; • do wypełnienia prostokątnego obszaru
ustawionym wcześniej kolorem służy me-
private boolean isRunning = true; // wheter game should still run toda fillRect klasy Graphics ;
• do rysowania tekstu ustawionym wcze-
private int x = 10; // x position of "Hello World" string śniej kolorem służy metoda drawString
private int lastKeyPressed; // last key pressed klasy Graphics .

public SimpleGameCanvas() Po metodzie rysującej znajduje się metoda tick ,

{ której zadaniem jest aktualizacja stanu gry. W
super(false); tej chwili wykonuje one tylko dwie czynności –
setFullScreenMode(true); zwiększa zmienną x aby napis Hello World! się
} przesuwał, oraz sprawdza czy wciśnięty został
klawisz RSK, jeśli tak to ustawia flagę informu-
public void paint(Graphics g) jącą o tym, że chcemy wyłączyć grę.
{ Wartość flagi zawierającej informację o wci-
System.out.println("paint"); śnięciu klawisza RSK jest zmieniana w me-
todzie keyPressed. Jest to metoda odziedzi-
// fill background: czona z klasy Canvas i jest ona wywoływana
g.setColor(0xFFFF00);
int w = getWidth();
int h = getHeight();
g.fillRect(0, 0, w, h);

// draw some texts:

g.setColor(0x0);
g.drawString("key: "+lastKeyPressed, 10, 10, Graphics.TOP | Graphics.LEFT); Rysunek 5. Elementy gry
g.drawString("Hello World!", x, 30, Graphics.TOP | Graphics.LEFT);
}
Słowniczek
public void tick()
• CLDC – Connected Limited Device Confi-
{ guration, najczęściej spotykana w tele-
System.out.println("tick"); fonach konfiguracja Javy Microedition;
• JME – Java Micro Edition, wersja Javy na
x++; urządzenia o ograniczonych zasobach
if(x > 200) {
(mało pamięci, wolne procesory);
• konfiguracja – specyfikacja podstawo-
x = 10;
wych wymagań i API które muszą po-
} siadać telefony;
} • MIDP – Mobile Information Device Pro-
file, najczęściej stosowanych w telefo-
protected void keyPressed(int key) nach profil Javy Microedition, stworzo-
ny na bazie CLDC;
{
• OTA – over the air, metoda wgrywania
lastKeyPressed = key; aplikacji na telefon przez ściągnięcie ich
na telefonie z sieci (najczęściej przez in-
if(key == KEY_RSK) ternet);
{ • profil – specyfikacja dodatkowych wy-
// this will result in stop calling SimpleGameMIDlet.run
magań i API zbudowanych na bazie
określonej konfiguracji;
isRunning = false;
• RSK – right soft key, prawy soft key, patrz
} soft keys;
} • soft keys – dwa klawisze (lewy i prawy,
czasem jeszcze trzeci środkowy), które
public boolean isRunning() najczęściej znajdują się bezpośrednio
pod ekranem telefonu i są standardo-
{
wo używane w menu telefonu do wy-
return isRunning; borów typu tak/nie;
} • WTK – Wireless Toolkit, pakiet firmy Sun
} potrzebny do tworzenia aplikacji JME.

www.sdjournal.org 57
 Programowanie urządzeń mobilnych
przez telefon gdy zostanie wciśnięty jakiś kla-
wisz. Analogicznie klasa Canvas posiada meto-
dę keyReleased, wywoływaną gdy jakiś klawisz
przestaje być wciśnięty.
Krok 5: Zrobienie builda
Wiemy już jak wygląda kod naszego programu.
Czas go skompilować – należy kliknąć przycisk
Build w głównym oknie WTK. Jeśli kod nie za-
wiera błędów pojawi się napis Build complete. W
przypadku błędów zostaniemy o tym poinformo-
wani, a błędy zostaną wypisane w oknie WTK.
Krok 6: Uruchomienie w emulatorze
Zanim spróbujemy uruchomić naszą grę na te-
lefonie warto sprawdzić jej działanie w emula-
torze. Jest to bardzo proste – klikamy przycisk
Run z głównego okna WTK.
Przed uruchomieniem gry należy ją zbudo-
wać. Jest to szczególnie ważne jeżeli dokonamy
zmian w kodzie i chcemy zobaczyć ich działa-
nie – po każdej zmianie należy ponownie zbu-
dować projekt.
Jeżeli wszystko przebiegło sprawnie zobaczy-
my okno emulatora, a w nim nazwę naszego
midletu. Myszką należy kliknąć na RSK telefo-
nu aby uruchomić midlet. Naszym oczom uka-
rze się żółty ekran z poruszającym się napisem
Loading
Splash
3s delay
any key pressed
Intro
any key pressed
Rysunek 6. Stany gry
Listing 3. Stany gry
public static final short STATE_Loading
public static final short STATE_Splash
public static final short STATE_Intro
public static final short STATE_Gameplay
public static final short STATE_GameOver
// obecny stan gry:
protected short state = STATE_Loading;
58
Hello World!. Istne szaleństwo (Rysunek 4).
Bardzo przydatną cechą emulatora jest kon-
sola. Wszystkie komunikaty normalnie wy-
świetlane w konsoli będą widoczne w oknie
WTK (np. wywołania System.out.println).
Polecam przeprowadzenie eksperymentu i do-
danie na początku metod tick i paint wywo-
łań, odpowiednio: System.out.println(„tic
k”) i System.out.println(„paint”). W kon-
soli WTK, po uruchomieniu midletu, powinny
na przemian wypisywać się te dwa napisy.
Krok 7: Wgranie na telefon
Aby wgrać midlet na telefon musimy utworzyć
pakiet dystrybucyjny (para plików jar/jad). W
pasku menu WTK wybieramy Project -> Packa-
ge -> Create Package. Spowoduje to skompilowa-
nie aplikacji i umieszczenie klas oraz plików za-
sobów (obrazki, dźwięki itp.) w pliku jar oraz
stworzenie pliku jad. Umieszczone zostaną one
w [katalog projektów WTK]/SimpleGame/bin.
Teraz czas na wgranie gotowej do dystrybucji
aplikacji na telefon. Sposobów jest kilka, a ten
który wybierzesz zależy od twojego telefonu.
Bluetooth
Najwygodniejszą chyba metodą wgrywania
aplikacji na telefony jest Bluetooth (dalej w
Gameplay
[end game conditions]
Game over
= 1; // ladowanie gry
= 2; // ekran z tytulem gry
= 3; // tekst informacyjny przed gra
= 4; // rozgrywka
= 5; // po grze
skrócie nazywane przeze mnie BT). Oczywiście
zarówno telefon jak i komputer muszą posia-
dać BT. W przypadku komputera wiele lapto-
pów posiada wbudowane urządzenie BT. Moż-
na także kupić BT podłączany do komputera
przez port USB.
Procedura wgrania midletu na większość tele-
fonów polega na wysłaniu do telefonu pliku jar.
Niektóre telefony (mniejszość) wymagają także
wgrania pliku jad lub połączenia BT przez spe-
cjalny program. Jednak w większości wypadków
po prosty wgrywamy plik jar na telefon.
Aby tego dokonać należy włączyć Bluetooth
w menu telefonu oraz ustawić tryb widoczno-
ści (żeby inne urządzenia, np. komputer, mogły
wykryć telefon). Jeśli posiadamy dobrze skon-
figurowany BT wystarczy (w Windowsie) klik-
nąć na pliku jar prawym guzikiem myszy, a na-
stępnie z menu kontekstowego wybrać Wyślij
do -> Bluetooth. W zależności od sterowników
BT w naszym systemie kolejne menu mogą wy-
glądać różnie ale najczęściej sprowadzają się do
następujących kroków:
• wyszukaj urządzenia BT;
• gdy pojawi się spis urządzeń wybieramy
nasz telefon;
• zostaniemy poproszeni o podanie hasła
PIN – wpisujemy coś, np. 1234;
• telefon powinien zareagować i powiado-
mić nas o przychodzącym połączeniu –
akceptujemy połączenie i wpisujemy taki
sam kod PIN jak wcześniej na kompute-
rze;
• powinniśmy zostać zapytani o chęć zain-
stalowania aplikacji;
aplikacja instaluje się na telefonie.
Port podczerwieni
Procedura wgrywania przez port podczerwień
jest bardzo podobna do wgrywania przez Blu-
etooth. Umieszczamy telefon względem kom-
putera tak żeby czujniki podczerwieni obu
urządzeń były w siebie wycelowane. Następnie
musimy nawiązać połączenie między telefo-
nem i komputerem. Jeśli się to uda to w menu
Wyślij Do dostępna będzie opcja wysłania pliku
do podłączonego komputera (ikonka połącze-
nia podczerwienią), którym na prawdę będzie
nasz telefon. Po przesłaniu pliku na telefon po-
winien uruchomiać się proces instalacji.
OTA
Over The Air (OTA) to nazwa sposobu dys-
trybucji aplikacji poprzez ściągnięcie jej na
telefon przez sieć operatora, najczęściej uży-
wając połączenia GPRS.
Dla nas oznacza to tyle, że wgrywamy pli-
ki jad i jar na jakiś serwer, skąd dostępne będą
przez HTTP (czyli w praktyce przez wpisanie
adresu pliku w przeglądarce internetowej). Te-
lefon musimy skonfigurować aby można było z
niego wchodzić na strony internetowe, odpala-
my przeglądarkę wbudowaną w telefon i w po-
09/2008
 Podstawy tworzenia gier w JME

lu adresu strony do otworzenia wpisujemy link

Listing 4. Metoda tick, decydowanie co zaktualizować to pliku jad. Plik jad powinien się ściągnąć, a te-
lefon powinien zainicjować instalację midletu.
public void tick()
{ Czas na grę
if (isKeyTyped(KEY_RSK)) Na tym etapie mamy działającą aplikację JME,
{ która coś rysuje i odświeża się, możemy ją zbudo-
// wcisniety RSK - wychdzimy z gry wać oraz uruchomić w emulatorze i na telefonie.
this.isRunning = false; Mamy więc punkt wyjściowy do stworzenia gry.
return; Czas zatem zabrać się za grę – będzie to pro-
} sta strzelanka o jakże wysublimowanym tytule
Attack of the Killer Space Monsters. Design gry
/* wygląda następująco:
* --- obliczamy czas miedzy klatkami ---
*/ • gracz porusza w prawo/lewo statkiem ko-
long currentTime = System.currentTimeMillis(); smicznym znajdującym się na dole ekranu;
• statek gracza posiada dwa działka, z pra-
if(this.lastFrameTime == 0) { // to wystapi na samym poczatku dzialania gry wej i lewej strony;
this.lastFrameTime = currentTime; • gracz wciskając klawisz wyboru na telefo-
} nie strzela z działek, na przemian z lewego
i prawego;
int tickTime = (int)(currentTime – this.lastFrameTime); • zadaniem gracza jest strzelanie do potwo-
rów, jeden celny strzał zabija potwora;
• potwory pojawiają się u góry ekranu i po-
/* ruszają w dół;
* --- aktualizacja gry --- • potwory pojawiają się w falach, każda kolej-
*/ na fala generuje większą ilość potworów, po-
switch(this.state) jawiają się one częściej i poruszają szybciej;
{ • wystrzał odejmuje 10 punktów graczowi;
case STATE_Loading: • trafienie potwora usuwa go z gry i daje gra-
tickLoading(); czowi 20 punktów;
break; • gracz przegrywa gdy choć jeden potwór
dotrze do dołu ekranu bądź zderzy się ze
case STATE_Splash: statkiem gracza.
tickSplash(tickTime);
break; Rysunek 5 przedstawia wszystkie elementy gra-
ficzne występujące w grze. Kolejno są to: kosmicz-
case STATE_Intro: ny potwór, statek gracza i dwie klatki animacji po-
if(isAnyKeyPressed()) cisku plazmowego, którymi strzela gracz.
{
changeState(STATE_Gameplay); Architektura gry
} Cały kod gry zajmuje sporo miejsca i nie zmie-
break; ściłby się cały w artykule. Gotowa gra (kod źró-
dłowy wraz z projektem WTK oraz pliki jad/
case STATE_Gameplay: jar) dostępna jest na stronie SDJ. Zachęcam do
tickGame(tickTime); ściągnięcia kodu i analizowanie go wraz z czyta-
break; niem artykułu.
Podstawą gry są stworzone przez nas klasy
case STATE_GameOver: klasy SimpleGameMIDlet i SimpleGameCanvas.
if(isAnyKeyPressed()) Pierwsza z nich w ogóle się nie zmieni wzglę-
{ dem tego co do tej pory stworzyliśmy. Nato-
changeState(STATE_Intro); miast druga będzie stanowić trzon gry odpo-
} wiedzialny m.in. za: zarządzanie stanami i logi-
break; ką gry, ładowanie potrzebnych zasobów, reago-
} waniem na input gracza, aktualizowaniem i ry-
sowaniem obiektów w świecie gry.
Dodatkowo stworzymy klasy reprezentują-
/* ce obiekty w świecie gry: klasę Actor stanowią-
* --- zapisywanie wartosci z obecnej klatki, beda uzyte w nastepnej klatce --- cą klasę bazową dla klas Monster, Projectile i
*/ SpaceShip.
this.prevKeysState = this.currKeysState; Stworzymy także klasy pomocnicze:
this.lastFrameTime = currentTime; ResManager (menadżer zasobów) i FP (arytmety-
} ka stałoprzecinkowa) oraz klasy stanowiące tylko
zbiory stałych DeviceConstants (różne stałe spe-

www.sdjournal.org 59
 Programowanie urządzeń mobilnych

cyficzne dla telefonu, dla którego tworzymy grę) i
ResConstants (identyfikatory zasobów).
Maszyna stanów
Sama gra na wysokim poziomie abstrakcji jest
maszyną stanów (Rysunek 6), która zaimple-
mentowana jest w bardzo prosty sposób – sta-
ny zdefiniowane są jako niby-enumeracje (Li-
sting 3; często stosowane w JME gdzie nie ma
prawdziwych enumeracji) wraz ze zmienną
state, określającą aktualny stan gry. Do tego
dochodzą metody changeState (zmienia stan),
onStateLeave (wywoływana z changeState
tuż przed zmianą stanu) oraz onStateEnter
(wywoływana z changeState tuż po zmianie
stanu). Polecam wyszukanie w kodzie wystą-
pień metody changState, da to dobry obraz
implementacji przejść między stanami.
Punktami wyjścia dla operacji przeprowadza-
nych w każdej klatce są metody tick i paint (wy-
woływane naprzemiennie w głównej pętli gry, w
klasie SimpleGameMIDlet, patrz Listing 1). W
nich na podstawie aktualnego stanu gry podejmo-
wana jest decyzja co w danym momencie zrobić.
Przyjrzyjmy się Listingowi 4, zawierającemu
nową metodę tick. Wykonuje ona następujące
czynności:

Listing 5a. Decyzja co narysować w zależności od stanu • sprawdzanie czy wciśnięty został RSK, je-
śli tak ustawia flagę która spowoduje za-
public void paint(Graphics g) mknięcie gry;
{ • obliczanie czasu pomiędzy klatkami (tzw.
switch(state) tick time); metoda System.currentTime
{ Millis() zwraca aktualny czas (ilość mili-
case STATE_Loading: sekund od 1 stycznia 1970 roku); tick time
paintLoading(g); będziemy używać do poruszania obiektów;
break; • sprawdzany jest aktualny stan gry i w zależ-
ności od niego wywoływane są odpowied-
case STATE_Splash: nie metody, specyficzne dla danego stanu.
paintSplash(g);
break; Analogicznie do metody tick działa metoda
paint (Listing 5a) – sprawdzany jest stan gry
default: i wywoływana jest odpowiednia metoda ry-
paintGame(g); sująca, aczkolwiek część decyzji odnośnie te-
} go co ma być narysowane trafia to metody
} paintGame (Listing 5b).

Listing 5b. Dalszy ciąg decydowania co narysować Zasoby – ładowanie i zarządzanie

Nasza gra ładuje potrzebne jej zasoby (zaledwie
private void paintGame(Graphics g) cztery obrazki) w metodzie tickLoading. Me-
{ toda ta jest wywoływana co klatkę tak długo jak
// narysuj obiekty w swiecie gry: gra znajduje się w stanie STATE_Loading, a w
paintGameField(g); każdym jej wywołaniu ładujemy kolejne części
potrzebnych nam zasobów. Do ładowania uży-
// narysuj elementy nad obszarem gry: wamy obiektu klasy ResManager.
g.setColor(0xFFFFFF); ResManager to menadżer zasobów – w na-
szym przypadku kontroluje on obrazki i teksty,
switch(state) i przechowuje referencje do nich. W klasach
{ gry nie będziemy bezpośrednio trzymać refe-
case STATE_Intro: rencji do obrazków ani tekstów, w zamian bę-
paintIntro(g); dziemy przechowywać ich identyfikatory (zde-
break;

case STATE_Gameplay:
paintHUD(g);
break;

case STATE_GameOver:
paintHUD(g);
paintGameOver(g);
break;
}
}

Listing 6. Ładowanie obrazu z pliku znajdującego się w pliku jar gry

// pobieranie strumienia do pliku znajdujacego sie w jar:
in = this.getClass().getResourceAsStream(fileName);

// tworzenie obrazu ze strumienia:

images[imageId] = Image.createImage(in);

Rysunek 7. Screen z gry, z emulatora

60 09/2008

finiowane w klasie ResConstants) i na żądanie,
używając identyfikatora, pobierać potrzebny
obrazek lub tekst z menadżera. W dowolnym
momencie możemy też usunąć wszystkie zaso-
by przechowywane przez menadżera.
Menadżer wewnętrznie przechowuje obrazy
i teksty w zwykłych tablicach. Identyfikatory za-
sobów to po prostu indeksy do tablic. Jeśli więc
zasób jest załadowany to pobranie go jest bardzo
szybkie i odbywa się przez wyciągnięcie elementu
tablicy. Należy przy tym uważać bo jeśli zasób nie
był załadowany to pobranie go zwróci nam null
(stosuje się też menadżery, w których nie trzeba
jawnie ładować zasobów, przy pierwszej próbie
pobrania zasobu menadżer sam go załaduje).
Schemat używania naszego menadżera za-
sobów jest następujący, na przykładzie ładowa-
nia obrazów:
• w fazie ładowania (metoda tickLoading )
wywołujemy metodę loadImage przeka-
zując identyfikator obrazu;
• w kodzie gry, np. podczas rysowania mu-
simy dostać obiekt klasy Image , wywołu-
jemy więc metodę getImage przekazując
identyfikator obrazu;
• w chwili gdy potrzebujemy usunąć obrazki
z pamięci (najczęściej gdy przeładowujemy
zasoby, np. ładując nową plansze czy prze-
chodząc między różnymi modułami gry)
wystarczy wywołać freeAllImages, dzięki
temu że jedyne referencje do obrazów były
trzymane przez menadżera garbage collector
będzie mógł usunąć obrazy z pamięci.
Ogromną zaletą używania menadżera za-
sobów jest kontrola pamięci. Jeśli będziemy
trzymać się schematu, że nasz kod przecho-
wuje tylko identyfikatory zasobów zamiast re-
ferencji do nich, możemy praktycznie jawnie
usuwać zasoby z pamięci.
Co do samych zasobów – aby móc w czasie
działania midletu załadować jakiś plik, plik ten
musi znajdować się w archiwum jar midletu. Aby
to nastąpiło umieszczamy pliki zasobów w podka-
talogu res katalogu projektu WTK naszej gry.
A jak odczytać dane z pliku, który znaj-
duje się w archiwum jar? Używając metody
getResourceAsStream klasy Class, która zwra-
ca nam strumień do czytania z pliku. Listing
6 przedstawia przykład ładowania obrazka za-
czerpnięty z klasy ResManager.
Jeszcze słowo o obrazkach – standardem w
JME jest obsługa obrazów w formacie PNG.
Teoretycznie możemy użyć dowolnego takiego
pliku, jednak w praktyce stosuje się kilka tech-
nik aby uniknąć rozmaitych problemów (patrz
Ramka PNG dla JME).
Input z klawiatury
i problemy z telefonami
Tworząc grę bardzo wygodnie jest posiadać
zestaw metod do sprawdzania stanu klawi-
szy w danej klatce. Klasa Canvas oferuje nam
www.sdjournal.org
Podstawy tworzenia gier w JME
co prawda metody keyPressed i keyReleased Metod pressed używa się do sprawdzania cią-
ale brak metod, które można odpytać w do- głego inputu z klawiatury, np. gracz musi ca-
wolnym momencie, np. w kodzie decydują- ły czas trzymać wciśnięty klawisz prawo/lewo
cym o przejściu między stanami gry. Dlatego w żeby poruszać statkiem kosmicznym. Nato-
SimpleGameCanvas takie metody zostały zaim- miast metod typed używa się gdy reakcja na
plementowane, są to: wciśnięcie klawisza jest impulsowa, tzn. gracz
musi puścić klawisz i wcisnąć go jeszcze raz że-
• – czy dany klawisz jest w
isKeyPressed by ponownie wywołać akcję – np. strzelanie z
obecnej klatce wciśnięty; karabinu.
• isAnyKeyPressed – czy jakikolwiek kla- Analizę implementacji powyższych me-
wisz jest w obecnej klatce wciśnięty; tod zostawiam we własnym zakresie czytel-
• isKeyTyped – czy dany klawisz został w nikowi. Warto jednak wspomnieć o proble-
obecnej klatce wciśnięty (tzn. w poprzed- mie jakim jest fakt, że producenci telefonów
niej nie był wciśnięty, a w obecnej jest). stosują różne kody klawiszy. Nasza gra może
W Sieci
• http://java.sun.com/products/sjwtoolkit/download.html – strona, z której można ściągnąć WTK
• http://developers.sun.com/mobility/learn/midp/lifecycle/ – cykl życia midletu
• http://www.humanbalance.net/gale/us/download.html – program GraphicsGale, bardzo do-
bre narzędzie do przygotowywania plików PNG dla gier JME
PNG dla JME
Tworząc grafiki do gier JME należy mieć na uwadze kilka rzeczy: rozmiar aplikacji, przezroczy-
stość oraz rozmaite niedoskonałości telefonów.
Rozmiar
W JME zawsze trzeba liczyć się z rozmiarem aplikacji, dlatego praktyką jest tworzenie jak naj-
mniejszych plików graficznych (w sensie ilości bajtów).
Pierwszą podstawową techniką redukcji rozmiaru jest zapisywanie plików z użyciem palety (za-
miast zapisywania dla każdego piksela kanałów RGB). Im mniej kolorów w palecie tym obraz jest
mniejszy (czasami walczy się o kilkadziesiąt bajtów). Często stajemy przed dylematem – czy jesz-
cze zredukować paletę (kosztem jakości) i zyskać trochę miejsca. Najczęściej stosuje się kompro-
mis – redukcja ilości kolorów tak, że prawie nie widać różnicy, a rozmiar jest odczuwalnie mniej-
szy od oryginału.
Drugą techniką jest stosowanie programów optymalizujących pliki PNG. Bardzo często pliki
stworzone w popularnych programach graficznych posiadają zapisane różne dodatkowe dane,
nie będące danymi obrazu, a sam obraz jest zapisany nieoszczędnie. Istnieje kilka narzędzi (naj-
częściej w formie programu uruchamianego z linii komend), które służą do czyszczenia i opty-
malizacji plików PNG. Polecam poszperanie w sieci i poczytanie o takich programach jak: pngo-
ut, pngcrush, pngcrunch czy pngshrink.
Przezroczystość
Format PNG daje nam dwie możliwości zapisania informacji o przezroczystości. Możemy albo za-
wrzeć w pliku kanał alfa (czyli dla każdego piksela zapisujemy jego stopień przezroczystości, w
skali 0-255) albo użyć palety i wskazać jeden dowolny jej kolor z palety jako przezroczysty (tele-
fon rysując naszą grafikę nie będzie rysował pikseli o kolorze oznaczonym jako przezroczysty).
Jeśli chodzi o kanał alfa to bardzo dużo telefonów sobie z nim nie radzi i najczęściej opcja ta jest
pomijana. Jeśli jednak zależy nam na efektach opartych na częściowej przezroczystości to mu-
simy liczyć się z tym, że będą dostępne na tylko niektóre telefony. Na pozostałe trzeba będzie
tworzyć jakieś techniki zastępcze.
Jeśli chodzi o przezroczystość jednego koloru, to wiele telefonów zakłada, że kolor oznaczony
jako przezroczysty jest pierwszym kolorem w palecie. Jeśli tak nie jest informacja o przezroczy-
stości jest na tych telefonach pomijana. Wymaganie to jest problematyczne gdyż większość po-
pularnych programów graficznych nie daje nam możliwości bezpośredniego operowania na pa-
lecie. Z tego powodu często zdarza się, ze nie jesteśmy w stanie w łatwy sposób wymusić aby ko-
lor przezroczysty znajdował się na pierwszym miejscu.
Polecam zapoznanie się z programem GraphicsGale (patrz ramka W Sieci), dzięki któremu można
uniknąć wielu frustracji, a który pozwala na różne przydatne operacje dotyczące palety.
Smaczki
Po za opisanymi wcześniej problemami zdarzają się (rzadko, ale się zdarzają, i dotyczą konkret-
nych modeli telefonów) różne bardzo dziwne rzeczy. Spotkałem się z kilkoma telefonami, któ-
re potrafiły wczytać grafiki PNG tylko o parzystej szerokości obrazu. Pewne telefony traktują ko-
lor biały zawsze jako przezroczysty, niezależnie od tego co zapisane jest w pliku. Do tego zawsze
trzeba nastawić się na możliwość, że telefon po prostu odmówi wczytania obrazu. Jeżeli przytra-
fi ci się taka właśnie sytuacja i mimo wszelkich prób pliku wczytać się nie uda – spróbuj go otwo-
rzyć i zapisać w jakimś programie graficznym, którego to dej pory nie używałeś. Zdarzyło mi się
kilka razy, gdy to magicznie pomogło.
61
 Programowanie urządzeń mobilnych

Listing 7. Podstawowe operacje arytmetyki stałoprzecinkowej

public class FP czesc ulamkowa)
{ public static int toInt(int fp_value)
// ilosc bitow przeznaczonych na czesc ulamkowa {
public final static int BIT_SHIFT = 16; return (fp_value >> 16);
// zwraca reprezentacje fixed-point podanej wartosci }
public static int toFP(int value) // mnozenie dwoch liczb fixed-point, wynik tez jest FP
{ public static int mulFP(long fp_a, long fp_b)
return (value << 16); {
} return (int)((fp_a * fp_b) >> BIT_SHIFT);
// zwraca reprezentacje fixed-point podanego ulamka }
zwyklego (a/b) // dzielenie dwoch liczb fixed-point, wynik tez jest FP
public static int toFP(int a, int b) public static int divFP(int fp_a, int fp_b)
{ {
return (a << BIT_SHIFT) / b; return (int)((long)(fp_a) << BIT_SHIFT / fp_b);
} }
// zamienia wartos fixed-point na zwykla liczbe (tracimy }

Listing 8. Klasa Actor

public class Actor {

{ case DRAW_Image:
// mozliwe tryby rysowania aktora: {
public static final byte DRAW_Image = 0; int x = FP.toInt(fp_posX) - refX;
public static final byte DRAW_Line = 1; int y = FP.toInt(fp_posY) - refY;
public static final byte DRAW_Box = 2; Image img = ResManager.getInstance().getImage(im
public static final byte DRAW_Custom = 10; ageId);
public static final byte DRAW_None = 11; g.drawImage(img, x, y, Graphics.LEFT |
Graphics.TOP);
byte drawType = DRAW_Box; // domyslnie aktor rysowany jest break;
jako kwadrat }
int color = 0xFFFFFF; // uzywane przez typy: line, box
short imageId; // uzywane przez typ : image case DRAW_Box:
{
// pozycja w swiecie: int x = FP.toInt(fp_posX) - refX;
int fp_posX; int y = FP.toInt(fp_posY) - refY;
int fp_posY; g.setColor(color);
g.drawRect(x, y, width, height);
// wektor predkosci: break;
int fp_velX; }
int fp_velY;
case DRAW_Line:
// punkt referencyjny (offset wzgledem gornego-lewego rogu) {
short refX = 10; int x = FP.toInt(fp_posX) - refX;
short refY = 10; int y = FP.toInt(fp_posY) - refY;
g.setColor(color);
// rozmiar: g.drawLine(x, y, x+width, y+height);
short width = 20; break;
short height = 20; }
}
// flaga oznaczajaca czy obiekt jest do usuniecia ze swiata gry: }
private boolean toBeDestroyed = false;
public void destroy()
public void tick(int tickTime, int fp_dt) {
{ toBeDestroyed = true;
// na podstawie aktualnej predkosci wyznacz nowe polozenie: }
fp_posX += FP.mulFP(fp_dt, fp_velX);
fp_posY += FP.mulFP(fp_dt, fp_velY); public boolean isToBeDestroyed()
} {
return toBeDestroyed;
public void paint(Graphics g) }
{ }
switch(drawType)

62 09/2008
 Podstawy tworzenia gier w JME

otrzymywać różne kody w wywołaniach me-
tod keyPressed i keyReleased w zależności
od telefonu.
Zresztą różnych niespójności pomiędzy pro-
ducentami (a często i pomiędzy modelami tej
samej firmy) jest dużo więcej. Ponadto, często
zdarzają się błędy w implementacji Javy na te-
lefonach i niektóre metody nie działają tak
jak powinny. Z tych powodów powstała klasa
DeviceConstants, która zwiera stałe wartości,
które mogą różnić się między telefonami lub
ich otrzymanie w czasie działania midletu mo-
że być problematyczne. W chwili obecnej znaj-
dują się tam:
• rozdzielczość ekranu – tą informację spo-
ro telefonów zwraca błędnie w czasie dzia-
łania midletu;
• kody klawiszy – tutaj jest duża niespój-
ność wśród producentów.
Jako, że wartości fixed-point są przechowywa- dodawanie przedrostka fp_ do nazw wszystkich
ne w zmiennych typu int problemem staje się zmiennych, które będą przechowywać wartości
rozróżnienie, która liczba jest normalna, a któ- fixed-point. Dzięki temu zawsze wiemy z jaką
ra jest wartością fixed-pint. Dobrą praktyką jest liczbą mamy do czynienia.
Listing 9a. Fragment metody tickGame, który aktualizuje aktorów
// update monsters:
for(int i=0; i < enemies.size(); i++)
{
Actor monster = (Actor)enemies.elementAt(i);
monster.tick(tickTime, fp_dt);
}
// update projectiles:
for(int i=0; i < projectiles.size(); i++)
{
Actor projectile = (Actor)projectiles.elementAt(i);
projectile.tick(tickTime, fp_dt);
}

Jeśli na twoim telefonie masz problemy z roz- // update player ship:

dzielczością lub klawiszami, spróbuj dostoso-
wać stałe z DeviceConstants.
W profesjonalnych build systemach uży-
wanych to tworzenia aplikacji i gier JME
często stosuje się bazy danych z ogrom-
ną ilością parametrów opisujących poszcze-
gólne modele telefonów. Kod klas typu
DeviceConstants nie zawiera wartości wpi-
sanych na sztywno tylko referencje do pól ba-
boolean left = isKeyPressed(KEY_LEFT);
boolean right = isKeyPressed(KEY_RIGHT);
boolean fire = isKeyTyped(KEY_SELECT);
playerShip.setSteering(left, right, fire);
playerShip.tick(tickTime, fp_dt);
Listing 9b. Metoda rysująca aktorów
private void paintGameField(Graphics g)

zy. W fazie budowania wstawiane są tam kon- {

kretne wartości dla telefonu, dla którego robi // fill background:
się builda (najczęściej używa się do tego celu g.setColor(0x0);
preprocesora). g.fillRect(0, 0, DeviceConstants.screenWidth, DeviceConstants.screenHeight);

Arytmetyka stałoprzecinkowa // paint monsters:

Bardzo często w grach potrzebujemy ułamków. if(enemies != null)
Pozycje postaci, prędkości, kod liczący fizykę i {
wiele innych modułów używa ułamków. for(int i=0; i < enemies.size(); i++)
Niestety w konfiguracji CLDC1.0 nie mamy {
typu float. Co prawda pojawił się w CLDC1.1, Actor monster = (Actor)enemies.elementAt(i);
ale procesory telefonów najczęściej nie mają jed- monster.paint(g);
nostki FPU do obliczeń zmiennoprzecinkowych }
więc obliczenia na floatach są strasznie powolne. }
Ponadto ogromna grupa telefonów na rynku to
CLDC1.0. // paint projectiles:
Bardzo łatwo i wydajnie można poradzić so- if(projectiles != null)
bie z tym problemem stosując tzw. arytmety- {
kę stałoprzecinkową (fixed point). Przeznacza- for(int i=0; i < projectiles.size(); i++)
my pewną ilość bitów zwykłej liczby całkowitej {
na część ułamkową. Na przykład jeśli przezna- Actor projectile = (Actor)projectiles.elementAt(i);
czymy 16 bitów na część ułamkową to liczba 1 projectile.paint(g);
będzie reprezentowana przez wartość 65536, }
liczba 0.5 przez wartość 32768. }
Wartości fixed-point można dodawać i odej-
mować jak zwykłe liczby: 1+0.5 = 1.5 jest repre- // paint player's ship:
zentowane przez 65536+32768 = 98304. Na- if(playerShip != null)
tomiast mnożenie i dzielenie wymaga dodatko- {
wych operacji. playerShip.paint(g);
Do wygodnej obsługi operacji na liczbach fi- }
xed-point używamy klasy FP. Jej kod znajduje się }
na Listingu 7. Komentarze metod opisują krót-
ko ich zastosowanie.

www.sdjournal.org 63
 Programowanie urządzeń mobilnych

Obiekty w świecie gry
Czas zająć się tym co dzieje się w czasie działa-
nia gry. Jak to jest zrobione, że pojawiają się po-
twory, gracz może poruszać statkiem i że poci-
ski trafiają (lub nie) w przeciwników.
Zacznijmy od klasy Actor (Listing 8). Defi-
niuje ona obiekt, który jest elementem świata
gry, pewnej wirtualnej przestrzeni. Dalej będę
nazywał takie obiekty aktorami. Klasa Actor
definiuje takie cechy jak: wygląd, rozmiar, po-
zycja w świecie, prędkość poruszania się. Do te-
go dochodzą funkcje tick/paint, które mają
aktualizować i rysować aktora.
Klasa Actor przewidziana jest by z niej dzie-
dziczyć. I robimy to. W naszej grze nie uży-
wamy instancji klasy Actor ale jej podklas:
Monster, Projectile, SpaceShip.
Chciałbym także zauważyć, że klasa Actor
korzysta z pewnych wcześniej opisanych me-
chanizmów, np. pozycja i prędkość zapisana
jest jako fixed-point, pole imageId definiuje jaki
obrazek będzie używany do rysowania aktora, a
sam kod rysujący używa resource managera.
Wszyscy aktorzy w naszej grze przechowy-
wani są w klasie SimpleGameCanvas. Stwo-
rzone są dwa obiekty klasy Vector: enemies i
projectiles, oraz referencja do statku kosmicz-
nego kontrolowanego przez gracza: playerShip.
W trakcie samej rozgrywki (stan STATE_
Gameplay) co klatka na wszystkich aktorach
wywoływane są metody tick i paint (Listingi
9a i 9b). Klasy dziedziczące z klasy Actor mogą
dodawać funkcjonalność, np. metoda tick kla-
Listing 10. Obsługa różnych zdarzeń w czasie gry
private static final int MONSTER_KILL_AWARD = 20;
private static final int FIRE_PENALTY
// gdy gracz wystrzelil pocisk
void onProjectileFired(Projectile projectile)
{ wiście do rozwijania swojej wiedzy o tworzeniu
projectiles.addElement(projectile);
score += FIRE_PENALTY;
} jakim są telefony komórkowe.
sy SpaceShip odpowiedzialna jest za reagowa-
nie na input gracza, poruszanie statku w obrę-
bie ekranu i tworzenie nowych pocisków (gry
gracz strzeli), a obiekty klasy Projectile w cza-
sie swojej aktualizacji obsługują zmianę używa-
nego podczas rysowania obrazka, przez co ma-
my prosty efekt animacji lecącego pocisku.
Poza tym, w metodzie tickGame, po zaktu-
alizowaniu aktorów, dzieje się kilka rzeczy do-
tyczących świata gry:
• obliczany jest czas jaki pozostał do wyge-
nerowania nowego potwora – co klatka
odejmowany jest tick time; jeśli czas do-
biegł do zera tworzony jest nowy potwór
(metoda spawnMonster, losowane są jego
pozycja i parametry);
• sprawdzane jest czy pociski i potwory nie
wyszły poza obszar gry – jeśli tak, są za-
znaczane do usunięcia ze świata gry (wy-
wołanie na nich metody destroy);
• sprawdzane są kolizje (używana metoda
actorsIntersect) – kolizje oparte są na te-
ście przecięcia dwóch prostokątów; spraw-
dzamy kolizje między pociskami i potwora-
mi oraz między statkiem gracza i potworami;
• na końcu usuwani są aktorzy, którzy w
czasie przebiegu gry zostali oznaczeni jako
do usunięcia.
Logika gry
Wiemy już, że co klatka wszyscy aktorzy są aktu-
alizowani i rysowani. Cały czas toczy się swoista
= -10;
symulacja. Jednak zostaje nam jeszcze jeden ele-
ment – coś co decyduje czy gra się skończyła czy
nie, ile gracz ma punktów i za co je zdobywa, co
się ma stać gry trafimy potwora lub gdy potwór
pożre statek gracza – logika gry.
W naszej grze większość logiki zawarta jest w
kilku zdefiniowanych stałych i kilku metodach
(Listing 10) wywoływanych w czasie trwania
symulacji gdy zaistnieją pewne okoliczności.
Inaczej mówiąc, tocząca się w czasie gry sy-
mulacja informuje o wystąpieniu pewnych zda-
rzeń, a kod logiki gry reaguje – zmienia ilość
punktów, usuwa aktorów, zmienia stan gry.
Podsumowanie i co dalej
Nauczyliśmy się jak stworzyć prostą aplika-
cję JME, którą można wykorzystać jako bazę
do tworzenia własnych projektów. Mam tak-
że nadzieję, że przybliżyłem pewne zagadnie-
nia dotyczące szeroko pojętego programowania
gier, w szczególności w aspekcie JME. Ponadto
przedstawiłem przykład architektury prostej
gry (oszałamiający efekt na Rysunku 7).
Jeszcze raz zachęcam do analizy kodu (jak
już wspomniałem w trakcie artykułu, kod do-
stępny jest na stronie SDJ) gdyż zawiera on peł-
ną działającą grę, a niestety nie wszystko dało
się zmieścić w artykule i na listingach.
Kończąc chciałbym jeszcze wspomnieć o rze-
czywistym świecie, w którym praktycznie na każ-
dy telefon (ewentualnie grupę kilku telefonów)
trzeba wykonać porting, tzn. dostosować grę tak
żeby wszystko działało jak trzeba na konkretnym
telefonie. A niestety bardzo często pojawiają się
niespodziewane bugi mimo iż gra chodzi wspa-
niale w emulatorze, a nawet na kilku telefonach
– na kilku innych na pewno coś się zepsuje.
Dlatego jeśli zainteresowało cię robienie gier w
JME zachęcam do zapoznania się z jakimś build
systemem (np. J2ME Polish) oraz do testowania
swoich gier na prawdziwych telefonach. No i oczy-
gier – wiele technik znanych z pecetów lub konsol
można stosować z powodzeniem także w medium

// gdy jakis potwor ma kolizje z jakims pociskiem

void onMonsterHit() JACEK ZAGRODZKI
{ Jacek Zagrodzki od długiego czasu interesuje się sze-
score += MONSTER_KILL_AWARD; roko pojętą tematyką tworzenia gier komputerowych.
} W sferze zawodowej Jacek pracuje na stanowisku Se-
nior Java Developer w firmie Gamelion, wchodzącej
// gdy jakis potwor doszedl do dolu planszy w skład grupy BLStream, gdzie zajmuje się tworzeniem
void onMonsterEscaped() gier w Javie na telefony komórkowe. Grupa BLStream
{ powstała by efektywniej wykorzystywać potencjał
changeState(STATE_GameOver); dwóch, szybko rozwijających się producentów opro-
} gramowania - BLStream i Gamelion. Firmy wchodzące
w skład grupy specjalizują się w wytwarzaniu oprogra-
// gdy jakis potwor ma kolizje ze statkiem gracza mowania dla klientów korporacyjnych, w rozwiąza-
void onPlayerHit() niach mobilnych oraz produkcji i testowaniu gier.
{ Kontakt z autorem: jzagrodzki@gmail.com
changeState(STATE_GameOver); Autor pragnie podziękować swojej ukochanej na-
} rzeczonej Ani, która wspierała go w trakcie pisa-
nia artykułu.

64 09/2008
 Programowanie urządzeń mobilnych
Programowanie
gier dla Symbian OS
Szkielet aplikacji
Niniejszy tekst rozpoczyna cykl artykułów traktujących o programowaniu
gier na telefony komórkowe działające pod kontrolą Symbian OS. W
pierwszym odcinku cyklu przedstawiona jest implementacja szkieletu aplikacji
zawierającego takie podstawowe udogodnienia jak pętla gry, rysowanie, a także
przechwytywanie i obsługa zdarzeń klawiatury oraz interakcja z systemem.
Dowiesz się:
• Jak rozpocząć pracę z narzędziami do progra-
mowania aplikacji dla Symbian OS;
• Jak zaimplementować pętlę gry w aplikacji dla
Symbian OS;
• Jak w grach pisanych pod Symbian OS efek-
tywnie renderować grafikę, obsługiwać zda-
rzenia klawiatury i przechwytywać podstawo-
we zdarzenia systemowe.
Poziom trudności
M
aszyny, które jeszcze kilkadziesiąt
lat temu stanowiły jedynie mrzon-
kę wąskiej garstki specjalistów, dziś
mieszczą się w naszych kieszeniach. Mowa tu
oczywiście o nowoczesnych telefonach komór-
kowych. Na dzień dzisiejszy, za całkiem rozsąd-
ną cenę otrzymujemy urządzenie wyposażone
w kamerę o wysokiej rozdzielczości, kolorowy
wyświetlacz, dostęp do szerokopasmowego in-
ternetu, zintegrowany moduł GPS, wysokiej ja-
kości odtwarzacz dźwięku stereo, akcelerometr
i układ wspomagający renderowanie grafiki 3D
w czasie rzeczywistym. No i przy okazji – apa-
rat telefoniczny. Ten szalony pęd technologicz-
ny tworzy ogromną, otwartą przestrzeń dla no-
wych aplikacji, zaś lwią ich cześć stanowią gry.
Niniejszy tekst rozpoczyna cykl artykułów
traktujących o programowaniu gier dla Sym-
bian OS – jednego z czołowych graczy na ryn-
ku mobilnych systemów operacyjnych.
Zanim zaczniemy...
...kilka słów wstępu. Tak jak wspomniano wy-
żej, niniejszy artykuł traktuje o programowa-
66
Powinieneś wiedzieć:
• Średnio zaawansowana wiedza ogólna z za-
kresu programowania w języku C++;
• Podstawowa wiedza z zakresu programowa-
nia orientowanego obiektowo w języku C++.
niu gier na telefony komórkowe działające pod
kontrolą Symbian OS. Cykl poświęcony jest
przede wszystkim dla programistów języka
C++, którzy nie znają, lub znają słabo system
operacyjny Symbian, a chcieliby na poważnie
zainteresować się programowaniem gier na
urządzenia mobilne pracujące pod jego kon-
trolą. Symbian jest tworem potężnym i z pro-
gramistycznego punktu widzenia dość kon-
trowersyjnym (ciekawą dyskusję na ten temat
przedstawia artykuł pt. Unix – piszemy pro-
gram na komórkę autorstwa Bartosza Taudula,
przedstawiony w numerze 06/2008 Software
Developer's Journal). Cykl moich artykułów
ma na celu przedstawienie tych udogodnień
oferowanych przez Symbiana, które są klu-
czowe przy programowaniu gier. Aby nieco
uprościć to niełatwe zadanie, przedstawione
rozważania ograniczać się będą do dziewiątej
wersji wspomnianego systemu oraz platformy
Series60. W niniejszym tekście przedstawiony
zostanie szkielet aplikacji dostosowany do po-
trzeb mobilnych gier, stanowiący bazę dla ko-
lejnych, bardziej zaawansowanych rozważań.
W ramach omówienia wspomnianego szkie-
letu przeanalizowane zostaną takie zagadnie-
nia jak implementacja głównej pętli gry, ryso-
wanie, obsługa interakcji aplikacji z użytkow-
nikiem poprzez klawiaturę, oraz obsługa pod-
stawowych zdarzeń systemowych.
Środowisko pracy
Przygodę z programowaniem gier dla Sym-
bian OS rozpoczniemy od przygotowania
środowiska pracy. Zakładam, że Czytelnik
posiada system operacyjny Windows XP. Na
początek musimy zainstalować dystrybu-
cję Perl'a oraz środowisko uruchomieniowe
języka Java. W dalszej kolejności będziemy
potrzebowali SDK (Software Development
Kit), zawierającego podstawowy zestaw na-
rzędzi potrzebnych do tworzenia aplikacji
dla Symbian OS. Nasz wybór pada w tym
przypadku na pakiet S60 3rd Edition SDK
for Symbian OS, Feature Pack 2. Pakiet ten
dostępny jest za darmo na portalu Forum No-
kia – przed jego ściągnięciem wymagana jest
jednak rejestracja (ramka W Sieci). Aby roz-
począć instalację wystarczy rozpakować po-
brane archiwum z SDK i uruchomić plik se-
tup.exe. Proces powinien odbyć się bezpro-
blemowo. Na sam koniec instalator zapyta
się o zgodę na doinstalowanie zestawu na-
rzędzi kompilacyjnych dla procesora ARM.
Na pytanie to należy odpowiedzieć twierdzą-
co – bez tego zestawu nie będziemy w sta-
nie zbudować naszej aplikacji w wersji dzia-
łającej na urządzeniu. Jeśli chodzi o wymaga-
nia dla SDK, to przed jego instalacją powin-
niśmy uzbroić się w około 1GB wolnej prze-
strzeni dyskowej oraz odrobinę wolnego cza-
su (ze względu na dużą liczbę małych pli-
ków w archiwum instalacja trwa dość dłu-
go). Pracę ze środowiskiem warto rozpocząć
od uruchomienia emulatora. Można to zro-
bić wybierając odpowiednią opcję z Menu
Start lub – prościej – wpisując z linii pole-
ceń komendę epoc. Jeśli wszystko poszło do-
brze, to nasze dotychczasowe wysiłki nagro-
dzone zostaną uruchomieniem się emulatora
(Rysunek 1).
Po uruchomieniu emulatora należy zareje-
strować SDK wybierając z menu opcję Help
09/2008
 Programowanie gier dla Symbian OS – szkielet aplikacji

–>Register. Drugim narzędziem składającym

Listing 1. Definicja klasy CGameSkeletonApplication się na nasze środowisko pracy – w odniesie-
class CGameSkeletonApplication niu do tego artykułu – będzie Carbide.C++
: public CAknApplication v1.3. Carbide to IDE stworzone w oparciu o
{ platformę Eclipse, dedykowane jako wspar-
public: cie dla programistów tworzących aplikacje
TUid AppDllUid() const; pod Symbian OS. Narzędzie to w darmowej
wersji Express można pobrać z portalu Fo-
protected: rum Nokia (ramka W Sieci).
CApaDocument* CreateDocumentL(); Przy pierwszym uruchomieniu Carbide
prosi o ustalenie folderu roboczego – najwy-
}; // class CGameSkeletonApplication godniej jest w tym celu stworzyć sobie kata-
log przeznaczony na symbianowe projekty
Listing 2. Implementacja metod klasy CGameSkeletonApplication (najlepiej na tym samym dysku, na którym
const TUid KUidGameSkeletonApp = { 0xA000958F }; zainstalowane było SDK). Po uruchomieniu
IDE automatycznie załaduje wtyczki z SDK
CApaDocument* CGameSkeletonApplication::CreateDocumentL() i poprosi o restart. Po ponownym urucho-
{ mieniu IDE nasze środowisko będzie goto-
return ( static_cast< CApaDocument* >( we do pracy.
CGameSkeletonDocument::NewL( *this ) ) );
} Szkielet aplikacji – przegląd
Rozważania przedstawione w dalszej czę-
TUid CGameSkeletonApplication::AppDllUid() const ści artykułu opierać się będą na kodach źró-
{ dłowych przykładowej aplikacji – GameSke-
return KUidGameSkeletonApp; leton. Kody te można pobrać z witryny SDJ.
} Kluczowe fragmenty wspomnianych ko-
dów przedstawione będą na listingach w ni-
Listing 3. Interfejs klasy CGameSkeletonDocument niejszym artykule, aczkolwiek gorąco nama-
class CGameSkeletonDocument wiam do pobrania całej paczki, chociażby w
: public CAknDocument celu uruchomienia przykładowego progra-
{ mu i poeksperymentowania z kodem źró-
public: dłowym.
static CGameSkeletonDocument* NewL( Symbian uważany jest za system trudny do
CEikApplication& aApp ); nauki. Wynika to chociażby z faktu, że apli-
static CGameSkeletonDocument* NewLC( kacja typu Hello World składa się z około 50
CEikApplication& aApp ); kilobajtów kodu i konfiguracji rozmieszczo-
nych w kilkunastu plikach. Dodatkowo Sym-
virtual ~CGameSkeletonDocument(); bian narzuca pewne specyficzne idiomy ko-

CEikAppUi* CreateAppUiL();

private:
CGameSkeletonDocument( CEikApplication& aApp );

void ConstructL();
}; // class CGameSkeletonDocument

Listing 4. Interfejs klasy CGameSkeletonAppUi

class CGameSkeletonAppUi
: public CAknAppUi
{
public:
CGameSkeletonAppUi();
virtual ~CGameSkeletonAppUi();
void ConstructL();
private:
void HandleCommandL( TInt aCommand );
TKeyResponse HandleKeyEventL(
const TKeyEvent& aKeyEvent,
TEventCode aType );
private:
CGameSkeletonContainer* iAppContainer;
}; // class CGameSkeletonAppUi Rysunek 1. Okno emulatora przy pierwszym
uruchomieniu po instalacji SDK

www.sdjournal.org 67
 Programowanie urządzeń mobilnych

dowania, które mocno odbiegają od standar-

du języka C++. W przypadku pisania progra- Listing 5. Definicja konstruktora klasy CGameSkeletonAppUi
mów dla Symbian OS stosuje się często kre- void CGameSkeletonAppUi::ConstructL()
atory generujące szkielety aplikacji. W dal- {
szej części artykułu opiszę właśnie taki szkie- CAknAppUiBase::SetFullScreenApp( ETrue );
let, stanowiący punkt wyjścia przy progra- BaseConstructL();
mowaniu gier. Symbian oferuje cały szereg
architektur aplikacji z graficznym interfej- CAknAppUi::SetKeyBlockMode();
sem (np. architektura jednowidokowa lub
wielowidokowa). Z punktu widzenia pro- iAppContainer
gramisty gier, dużą cześć wiedzy na temat = new ( ELeave ) CGameSkeletonContainer;
wspomnianych architektur można pominąć. iAppContainer->ConstructL( ApplicationRect() );
W naszej szkieletowej aplikacji zastosujemy
bardzo prostą architekturę bazującą na jed- AddToStackL( iAppContainer );
nej, pełnoekranowej kontrolce. Osoby zainte- }
resowane szczegółami technicznymi związa-
nymi z architekturą aplikacji w Symbian OS Listing 6. Definicja destruktora klasy CGameSkeletonAppUi
zapraszam do ramki Bibliografia gdzie przed- CGameSkeletonAppUi::~CGameSkeletonAppUi()
stawiłem tytuły nawiązujące do tego tematu. {
W niniejszym podpunkcie przedstawię jedy- if ( iAppContainer )
nie to, co konieczne jest do zrozumienia pre- {
zentowanego przykładu. Na początek – szyb- RemoveFromStack( iAppContainer );
ki przegląd klas wchodzących w skład naszej delete iAppContainer;
przykładowej aplikacji. Zacznijmy od klasy C }
GameSkeletonApplication. definicja tej kla- }
sy przedstawiona jest na Listingu 1.
Jak widać na wspomnianym Listingu, de- Listing 7. Definicja metody HandleCommandL
finicja ta nie jest specjalnie skomplikowana. void CGameSkeletonAppUi::HandleCommandL( TInt aCommand )
Klasa CXXXApplication (gdzie wedle kon- {
wencji Symbianowej XXX to nazwa projek- switch ( aCommand )
tu) odgrywa rolę punktu wejścia aplikacji {
(ang. entry point). Kluczowa jest tu metoda case EEikCmdExit:
fabrykująca CreateDocumentL(), która od- {
powiada za tworzenie dokumentu aplikacji Exit();
(CApaDocument). Osoby zaciekawione zna-
czeniem magicznych prefiksów i postfiksów break;
(np. C lub L) w nazwach prezentowanych klas }
oraz ich metod zapraszam do przeczytania default: break;
}
}

Listing 8. Funkcje zdefiniowane w pliku GameSkeleton.cpp

LOCAL_C CApaApplication* NewApplication()
{
return new CGameSkeletonApplication;
}

GLDEF_C TInt E32Main()

{
return EikStart::RunApplication( NewApplication );
}

Listing 9. Schemat pętli gry

while ( Gra trwa )
{
1. Oblicz czas który minął od poprzedniego
przebiegu pętli.
2. Uaktualnij model gry na podstawie różnicy czasu,
który upłynął od ostatniego przebiegu pętli czasu.
3. Narysuj na podstawie modelu kolejną ramkę gry
i wyświetl ją na ekranie.
4. Zsynchronizuj dźwięk z modelem gry.
Rysunek 2. Efekt działania aplikacji }
GameSkeleton

68 09/2008

ramki zatytułowanej Idiomy kodowania przy
programowaniu aplikacji dla Symbian OS.
Wracając do metody CreateDocumentL(),
w jej ciele (Listing 2) jest dynamicznie two-
rzona i jednocześnie zwracana instancja kla-
sy CGameSkeletonDocument. Druga meto-
da klasy CGameSkeletonApplication, czyli
AppDllUid() zwraca tzw. UID aplikacji. Pi-
sząc w uproszczeniu, UID to niepowtarzal-
ny identyfikator aplikacji. Skąd i w jaki spo-
sób taki UID można pobrać, to już odręb-
na kwestia – będę o tym pisał w dalszej czę-
ści artykułu. Dociekliwi Czytelnicy zaintere-
sują się zapewne dlaczego instancja obiektu
CGameSkeletonDocument tworzona jest przy
pomocy tajemniczej metody statycznej NewL.
Tychże Czytelników odsyłam tym razem do
ramki zatytułowanej Idiomy kodowania przy
programowaniu aplikacji dla Symbian OS.
W dalszej kolejności warto zainteresować
się klasą CGameSkeletonDocument. Interfejs
tej klasy przedstawiony jest na Listingu 3.
Według nomenklatury symbianowej klasa
CXXXDocument reprezentuje część M (model)
z wzorca MVC (ang. Model-View-Controller)
na którym bazuje architektura aplikacji UI.
Innymi słowy – klasa ta odpowiada za zarzą-
dzanie danymi tej aplikacji (np. wczytywanie
i zapisywanie danych na dysk w przypadku
tzw. aplikacji opartych na plikach). W przy-
padku naszego szkieletu gry nie będziemy ko-
rzystać z klasycznego MVC i w tym kontek-
ście klasa CGameSkeletonDocument ma cha-
rakter pomocniczy. To co nas w tej klasie inte-
resuje to metoda fabrykująca CreateAppUiL,
która istnieje jedynie po to, aby zwrócić in-
stancję obiektu klasy CGameSkeletonAppUi.
Klasa ta (jej interfejs pokazany jest na Li-
stingu 4) odpowiada za zarządzanie graficz-
nym interfejsem użytkownika – reprezentu-
je część V (ang. view, czyli widok) we wspo-
mnianym wcześniej wzorcu MVC.
Klasa CGameSkeletonAppUi nawiązuje do
interesujących nas tematów, więc przeanali-
zujemy ją bardziej szczegółowo. Gdyby nasz
szkielet reprezentował aplikację z systemo-
wym interfejsem graficznym dla Symbia-
na, to właśnie ta klasa byłaby odpowiedzial-
na za przechowywanie i kontrolę jej widoku
(lub widoków). Widoki, z kolei odgrywają ro-
lę kontenerów kontrolek. W przypadku pi-
sania gry niepotrzebny nam jest cały ten na-
rzut, dlatego skorzystamy z prostego konte-
nera (CGameSkeletonContainer), który re-
prezentuje prostą kontrolkę przykrywają-
cą cały wyświetlacz urządzenia. Do szcze-
gółów samej kontrolki przejdziemy w dal-
szej części artykułu – teraz skupmy się na
implementacji poszczególnych metod klasy
CGameSkeletonAppUi. Na początek konstruk-
tor ConstructL() (Czytelników zdziwio-
nych dlaczego nazywam zwyczajną metodę
konstruktorem, zapraszam do lektury ram-
ki Idiomy kodowania przy programowaniu na-
www.sdjournal.org
Programowanie gier dla Symbian OS – szkielet aplikacji
Listing 10. Interfejs klasy CGameSkeletonContainer
class CGameSkeletonContainer
: public CCoeControl
{
public:
static TInt Tick( TAny* aCallback );
~CGameSkeletonContainer();
void ConstructL( const TRect& aRect );
void FocusChanged( TDrawNow aDrawNow );
void SizeChanged();
TInt CountComponentControls() const;
CCoeControl* ComponentControl( TInt aIndex ) const;
TKeyResponse OfferKeyEventL(
const TKeyEvent& aKeyEvent,
TEventCode aType );
private:
void Draw( const TRect& aRect ) const;
void StartTickGenerator();
void StopTickGenerator();
void OnTick();
void Draw( CGraphicsContext& aGc ) const;
void Update( TInt64 aDt );
CWsBitmap* iBackupBitmap;
CFbsBitmapDevice* iBitmapDevice;
CFbsBitGc* iBitmapGc;
CFpsCounter* iFpsCounter;
CPeriodic* iTickGenerator;
TTime iTickStart;
TTime iTickStop;
TKeyState iKeyState;
}; // class CGameSkeletonContainer
Listing 11. Definicja metody CGameSkeletonContainer::ConstructL
void CGameSkeletonContainer::ConstructL( const TRect& aRect )
{
CreateWindowL();
SetBlank();
SetRect( aRect );
iBackupBitmap
= new ( ELeave ) CWsBitmap( iCoeEnv->WsSession() );
iBackupBitmap->Create(
Rect().Size(),
iEikonEnv->DefaultDisplayMode() );
iBitmapDevice
= CFbsBitmapDevice::NewL( iBackupBitmap );
User::LeaveIfError(
iBitmapDevice->CreateContext( iBitmapGc ) );
iTickGenerator
= CPeriodic::NewL( CActive::EPriorityStandard );
iFpsCounter = CFpsCounter::NewL(
KFpsCounterIntervalInSeconds );
ActivateL();
}
69
 Programowanie urządzeń mobilnych

tywnych aplikacji dla Symbian OS). Ciało tej ekranowy. Kolejna instrukcja (wywołanie żemy zaobserwować dwufazową konstruk-
funkcji przedstawione jest na Listingu 5. BaseConstructL()) odpowiada za inicjali- cję naszej kontrolki (patrz: Idiomy kodowa-
Pierwsza instrukcja tej metody, czy- zację składowych kontrolki odziedziczonych nia przy programowaniu natywnych aplikacji
li wywołanie funkcji SetFullScreenApp() z klasy bazowej. Cel wywoływania funkcji dla Symbian OS). Na końcu metody umiesz-
z klasy bazowej CAknAppUiBase odpowia- SetKeyBlockMode() opisany będzie w dalszej czono kod odpowiedzialny za bardzo istotną
da za przełączenie aplikacji w tryb pełno- części artykułu. W następnym kroku mo- operację – dodanie wspomnianej kontrolki
do stosu kontrolek. Gdybyśmy pominęli ten
Listing 12. Definicja metody StartTickGenerator odpowiedzialnej za uruchomienie timera krok, to nasza kontrolka nie otrzymywałaby
systemowych powiadomień związanych z ob-
void CGameSkeletonContainer::StartTickGenerator() sługą klawiatury i nie bylibyśmy w stanie ob-
{ służyć interakcji użytkownika z aplikacją.
if ( !iTickGenerator->IsActive() ) W destruktorze klasy CGameSkeletonAppUi
{ (Listing 6) nie dzieje się nic ciekawego oprócz
iTickGenerator->Start( zdjęcia naszego kontenera ze stosu kontrolek
oraz zniszczenia go przy pomocy operato-
KDesiredFramesPerSecond, ra delete.
KDesiredFramesPerSecond, Definicja metody HandleCommandL (Listing
7) może wydawać się mało ciekawa, ale warto
TCallBack( CGameSkeletonContainer::Tick, przeanalizować jej treść.
this ) ); W systemie Symbian, w kontekście interak-
iTickStart.HomeTime(); cji z użytkownikiem mamy do czynienie z dwo-
} ma typami komunikatów: są to komendy oraz
} zdarzenia klawiatury. Komendy reprezentu-
ją pewne zdarzenie logiczne, związane z sys-
Listing 13. Definicja metody CGameSkeletonContainer::Tick() temowymi komponentami graficznego inter-
TInt CGameSkeletonContainer::Tick( TAny* aCallback ) fejsu użytkownika (np. wybór opcji w menu).
{ W przypadku programowania gier, z kompo-
ASSERT( aCallback ); nentów tych rzadko się korzysta. Jeśli potrze-
bujemy menu w grze, to raczej narysujemy je
CGameSkeletonContainer* gameSkeletonContainer = ręcznie i obsłużymy przy pomocy niskopozio-
mowych zdarzeń klawiatury. W tej sytuacji po-
static_cast< CGameSkeletonContainer* >( aCallback ); wstaje pytanie: po co implementujemy metodę
HandleCommandL() w naszym szkielecie? Otóż
gameSkeletonContainer->OnTick(); istnieje ku temu konkretny powód. Chodzi o
to, że każda aplikacja symbianowa musi w po-
return ETrue; prawny sposób obsłużyć systemową komendę
} EEikCmdExit. Komenda ta przychodzi do apli-
kacji od systemu w takich sytuacjach jak zabi-
Listing 14. Implementacja metody CGameSkeletonContainer::Draw() cie aplikacji:
void CGameSkeletonContainer::Draw( const TRect& aRect )
const • z poziomu listy aktywnych zadań syste-
{ mowych;
CWindowGc& gc = SystemGc(); • przy pomocy czerwonego klawisza;
• z powodu jej deinstalacji;
gc.BitBlt( aRect.iTl, iBackupBitmap, aRect ); • z powodu niskiego poziomu pamięci w
} systemie.

Listing 15. Implementacja metody CGameSkeletonContainer::OnTick() Zignorowanie tej komendy nie przynosi ra-
void CGameSkeletonContainer::OnTick() czej nic dobrego. Teoretycznie moglibyśmy nie
{ przeładowywać definicji HandleCommandL() z
iTickStop.HomeTime(); klasy bazowej, która poprawnie obsługuje ten
komunikat, aczkolwiek w takiej sytuacji traci-
TInt64 dt = iTickStart.Int64() - iTickStop.Int64(); my możliwość reakcji na to istotne zdarzenie
(można przy tej okazji spróbować np. zapisać
iTickStart = iTickStop; stan gry na dysk, aby następnym razem nie za-
czynać rozgrywki od początku).
Update( dt ); Na końcu pozostaje nam rozważyć definicję
Draw( *iBitmapGc ); metody HandleKeyEventL(). Metoda ta służy
do obsługi niskopoziomowych zdarzeń genero-
DrawNow(); wanych przez klawiaturę. W naszym przypad-
ku implementacja tej metody jest trywialna i
iFpsCounter->Update(); mieści się w jednej linii:
}
return EKeyWasNotConsumed;

70 09/2008
 Listing 16. Implementacja metody uaktualniającej zawartość tylnego bufora
void CGameSkeletonContainer::Draw(
CGraphicsContext& aGc ) const
{
aGc.Reset();
aGc.SetBrushColor( KRgbBlack );
aGc.SetBrushStyle( CGraphicsContext::ESolidBrush );
aGc.DrawRect( Rect() );

TBuf< KFpsMessageMaxLength > fpsMessage;

fpsMessage.Format( KFpsMessageFormatString,
iFpsCounter->Fps() );

aGc.UseFont( iEikonEnv->NormalFont() );
aGc.SetPenColor( KRgbWhite );
aGc.DrawText( fpsMessage,
TPoint( KFpsMessagePosX,
KFpsMessagePosY ) );
aGc.DiscardFont();
}

Listing 17. Obsługa zdarzeń klawiatury

TKeyResponse CGameSkeletonContainer::OfferKeyEventL(
const TKeyEvent& aKeyEvent,
TEventCode aType )
{
TKeyResponse response = EKeyWasConsumed;
TKeyState input = KKeyNull;

switch ( aKeyEvent.iScanCode )
{
case EStdKeyDevice0: input = KKeySoftLeft; break;
case EStdKeyDevice1: input = KKeySoftRight; break;
case EStdKeyUpArrow: input = KKeyUp; break;
case EStdKeyDownArrow: input = KKeyDown; break;
case EStdKeyLeftArrow: input = KKeyLeft; break;
case EStdKeyRightArrow: input = KKeyRight; break;
case EStdKeyDevice3: input = KKeyFire; break;
case '0': input = KKey0; break;
case '1': input = KKey1; break;
case '2': input = KKey2; break;
case '3': input = KKey3; break;
case '4': input = KKey4; break;
case '5': input = KKey5; break;
case '6': input = KKey6; break;
case '7': input = KKey7; break;
case '8': input = KKey8; break;
case '9': input = KKey9; break;
default: response = EKeyWasNotConsumed; break;
}

if ( EEventKeyDown == aType )
{
iKeyState |= input;
}
else if ( EEventKeyUp == aType )
{
iKeyState &= ~input;
}

return response;
}

www.sdjournal.org 71
 Programowanie urządzeń mobilnych

Zwrócenie takiej wartości przez tę funkcję Pętla gry (panik to w nomenklaturze Symbian OS pe-
jest sygnałem dla silnika aplikacji, że zda- Większość aplikacji przeznaczonych dla Sym- wien rodzaj assercji), stanowiącego zmorę
rzenia klawiatury będą obsługiwane gdzie bian OS działa w oparciu o zdarzenia gene- wielu programistów symbianowych. W prak-
indziej – w naszym przypadku będą one rowane na bazie interakcji z użytkownikiem. tyce fakt ten objawia się wystąpieniem sys-
przekierowywane bezpośrednio do naszej Typowa aplikacja symbianowa (na przykład temowej notki z napisem ViewSrv 11 i za-
kontrolki. program do pisania SMS-ów) czeka na reak- trzymaniem aplikacji. Aby w pełni zrozu-
Tak oto przebrnęliśmy przez klasy stanowią- cję użytkownika (np. wciśnięcie klawisza). mieć skąd bierze się ten komunikat, należa-
ce fundament szkieletu gry. Ostatnia klasa z Jeśli wspomniana reakcja nie następuje, to ło by wyjaśnić ideę tzw. aktywnych obiektów
tego zestawu, czyli CGameSkeletonContainer aplikacja po prostu nie robi nic. Podejście ta- (ang. active objects), czyli mechanizmu lek-
zawiera to, co stanowi istotę niniejszego ar- kie jest jak najbardziej uzasadnione w przy- kich wątków zaimplementowanych w syste-
tykułu – czyli wszystkie podstawowe mecha- padku programów dedykowanych systemom mie Symbian. Temat ten wykracza jednak
nizmy obsługi gry. Wspomniane mechani- mobilnym. Przy jego stosowaniu, w sytuacji poza ramy niniejszego artykułu, zaś jego zro-
zmy będą opisywane w kolejnych podpunk- kiedy użytkownik nie generuje żadnych zda- zumienie nie jest konieczne do pisania gier
tach artykułu. rzeń, wątek aplikacji może być zawieszony, bazujących na przedstawionym tu szkielecie.
Aby zakończyć przegląd prezentowanego dzięki czemu urządzenie zużywa mniej cen- Osoby zainteresowane pogłębieniem swojej
szkieletu aplikacji, warto wyjaśnić znacznie nej energii. W przypadku gier sytuacja wy- wiedzy w zakresie aktywnych obiektów odsy-
funkcji zdefiniowanych w pliku GameSkele- gląda nieco inaczej: wnika to z faktu, że w łam do ramki Bibliografia, w której przedsta-
ton.cpp (Listing 8). przypadku tego rodzaju aplikacji tematem wiłem listę tytułów zgłębiających między in-
Funkcje te definiują główny punkt wejścia przewodnim jest zazwyczaj akcja. Jeśli użyt- nymi i tę tematykę.
całego projektu – taki odpowiednik funk- kownik nie reaguje, to (zazwyczaj) przegry- Pisząc w dużym uproszczeniu, opisany
cji main() w konsolowych programach pisa- wa, gdyż akcja w międzyczasie toczy się da- wyżej problem wynika z faktu, że aktywne
nych w języku C lub C++. Prawdziwa funk- lej. Innymi słowy – brak reakcji użytkowni- obiekty, na których opiera się wielowątko-
cja main() ukryta jest w systemowym silni- ka w grze nie oznacza, że będzie ona stać bez- wość w Symbian OS, nie podlegają wywłasz-
ku aplikacji (ang. application framework), któ- czynnie. W przypadku tego rodzaju aplikacji czaniu i kręcąca się bez końca pętla while()
ry wykorzystuje funkcje przedstawione na Li- – wymagających ciągłej aktualizacji zarówno sprawiłaby, iż inne wątki działające w sys-
stingu 8 w celu stworzenia instancji naszej w warstwie graficznej (widok) jak i logicznej temu nie mogłyby dojść do głosu. Kluczem
aplikacji. (model) – jako mechanizm sterujący stosuje do rozwiązania tego problemu jest wyko-
Duża część przedstawionego wyżej kodu się tzw. pętlę gry. Pętla taka przedstawiona rzystanie tzw. timera (będącego w rzeczywi-
ma charakter powtarzalny – przy tworze- jest w postaci pseudokodu na Listingu 9. stości aktywnym obiektem), czyli mechani-
niu nowego projektu trzeba go napisać od no- W dalszej części tego podpunktu przedsta- zmu, który powoduje cykliczne wywoływa-
wa, podmieniając jedynie pewne jego części. wię, w jaki sposób można zrealizować wspo- nie funkcji zwrotnej (ang. callback). W na-
Aby uprościć ten proces, przy tworzeniu no- mnianą pętlę w aplikacji dedykowanej dla szym przypadku, każde takie wywołanie od-
wych projektów aplikacji symbianowych, wy- Symbian OS. Już na samym początku trzeba powiadać będzie jednemu przebiegowi opisa-
korzystuje się różnego rodzaju generatory ko- mocno podkreślić, że blokująca pętla while, nej wyżej pętli gry. W tym momencie, w gło-
du. W drugiej części cyklu artykułów o pro- podobna do tej, którą pokazałem na Listingu wach niektórych Czytelników może pojawić
gramowaniu gier dla Symbian OS, w którym 9, absolutnie nie wchodzi w rachubę. Gdy- się myśl o tym, aby wykorzystać wielokrotne
będę między innymi pokazywał, jak na przy- by ktoś pokusił się o jej zastosowanie, to po timery do kontroli logiki aplikacji. Pomysły
kładzie zaprezentowanego tu szkieletu stwo- kilkunastu sekundach miałby okazję zaob- takie należy raczej odrzucić – ich stosowanie
rzyć prostą grę, zaprezentuję narzędzie auto- serwować skutki wystąpienia niechlubnego, prowadzi do powstawania trudnych proble-
matyzujące ten proces. systemowego panika EVwsViewEventTimeOut mów synchronizacyjnych, zaś wynikowy kod
trudno się rozwija i pielęgnuje. Dodatkowo,
Listing 18. Obsługa zdarzenia utraty aktywności używanie wielu aktywnych obiektów pro-
wadzi do zużywania zasobów jądra systemu
void CGameSkeletonContainer::FocusChanged( i znacznie obniża wydajność aplikacji. Jeden
TDrawNow aDrawNow ) timer stanowiący serce naszej gry będzie jak
{ najbardziej wystarczający. W tym momencie
if ( IsFocused() ) proponuję spojrzeć na Listing 10 zawierający
{ interfejs klasy CGameSkeletonContainer.
StartTickGenerator(); Do zawartości wspomnianego Listingu
} będę odnosił się wielokrotnie. W tym miej-
else scu proponuję zwrócić uwagę na wskaź-
{ nik do obiektu CPeriodic. Obiekt ten, two-
if ( iTickGenerator->IsActive() ) rzony dynamicznie w konstruktorze klasy
{ CGameSkeletonContainer (Listing 11) repre-
StopTickGenerator(); zentuje wspomniany timer.
} Dostęp do obiektu otrzymujemy przez
} wskaźnik iTickGenerator. Działanie timera
jest bardzo proste. Tuż po stworzeniu jest on
if ( aDrawNow ) nieaktywny. Sposób jego uruchomienia przed-
{ stawiony jest na Listingu 12.
DrawNow(); Na początek musimy sprawdzić czy ti-
} mer nie jest przypadkiem już uruchomio-
} ny. Jeśli ten warunek jest spełniony to mo-
żemy rozpoczynać pracę. Uruchomienie ti-

72 09/2008

mera wykonujemy za pośrednictwem funk-
cji Start(). Funkcja ta przyjmuje trzy argu-
menty – pierwszy z nich określa po jakim
czasie timer ma ruszyć, druga definiuje in-
terwał pomiędzy kolejnymi tyknięciami zaś
ostatni opakowuje funkcję zwrotną. Obiekt
opakowujący przyjmuje adres funkcji (w na-
szym przykładzie jest to statyczna metoda
CGameSkeletonContainer::Tick) oraz adres
obiektu, który do tej metody będzie przeka-
zywany przy każdym jej uruchomieniu. W
naszym przypadku jest to wskaźnik na siebie
samego (this). Ten prosty trik pozwala nam
przekazać do funkcji zwrotnej obiekt, który
kontroluje timer. Spójrzmy teraz na defini-
cję funkcji CGameSkeletonContainer::Tick
(Listing 13).
Ta statyczna metoda rzutuje otrzymany
wskaźnik typu TAny* (symbianowy odpo-
wiednik typu void* – ramka zatytułowana
Symbian a definicje typów) na wskaźnik do
kontenera (CGameSkeletonContainer*) i wy-
wołuje na nim metodę OnTick(). Ta ostatnia
jest już zwyczajną metodą niestatyczną i ja-
ko taka posiada dostęp do wszystkich skład-
ników klasy. W metodzie tej możemy umie-
ścić ciało pętli gry.
Uważni czytelnicy analizujący implemen-
tację metod klasy CGameSkeletonContainer
zauważyli być może pewien potencjalny de-
fekt. Chodzi o to, że w konstruktorze kla-
sy nie występuje inicjacja wszystkich skła-
dowych (np. iTickStart, iTickStop czy
iKeyState). Wbrew pozorom, efekt ten jest
zamierzony i wiąże się z tym, że składowe w
klasach oznaczonych prefiksem C, czyli – we-
dług symbianowych konwencji kodowania
– dziedziczących po klasie bazowej CBase,
są automatycznie zerowane przez konstruk-
tor CBase.
Zanim przejdziemy do omawiania kolej-
nych zagadnień, warto jeszcze ustosunkować
się do wykorzystania stałej KDesiredFrames
PerSecond. Stała ta określa częstotliwość tyka-
nia naszego timera i co za tym idzie – maksy-
malną liczbę ramek rysowanych w trakcie jed-
nej sekundy, czyli tzw. współczynnik FPS (ang.
Frames Per Second). W przypadku prezentowa-
nego przykładu wartość wspomnianej stałej
wynosi 1000000/30. 1000000 określa licz-
bę mikrosekund w jednej sekundzie (timer
przyjmuje interwały zapisane w mikrosekun-
dach). W tej sytuacji zakładamy, że timer uru-
chomi funkcję OnTick() około trzydziestu razy
w trakcie jednej sekundy. Dociekliwi czytelni-
cy mogą zastanawiać się dlaczego dobrałem tę
wartość w taki, a nie inny sposób. Oto wyjaśnie-
nie. W systemie Symbian w wersji 9 standardo-
wa rozdzielczość timera wynosi 1/64 sekundy
(dokładnie 15.625 milisekund) – ogranicze-
nie to dotyczy zarówno emulatora jak i sprzę-
tu. Inaczej mówiąc – timer nie jest w stanie ty-
kać szybciej niż 64 razy na sekundę. W tej sytu-
acji, jeśli ustawimy interwał timera na 20 mili-
www.sdjournal.org
Programowanie gier dla Symbian OS – szkielet aplikacji
sekund, to tyknięcia i tak będą występować co go API (DSA, czyli Direct Screen Access), bądź
około 30 milisekund (2 x 15.625 milisekund). wykorzystaniu biblioteki OpenGL ES. W na-
Stąd wniosek, że w celu uzyskania równomier- szym przykładzie wykorzystane jest jeszcze
nego tykania warto przydzielać interwały o inne podejście, powszechnie znane jako po-
wielokrotności 15 milisekund. Dobrana prze- dwójne buforowanie (ang. double buffering).
ze mnie wartość daje stosunkowo równomier- Podejście to w kontekście Symbian OS może
ną częstotliwość odświeżania ekranu na pozio- być z powodzeniem wykorzystywane zarów-
mie 30/31 FPS. Częstotliwość ta jest stosunko- no przy implementacji stosunkowo statycz-
wo optymalna dla większości gier uruchamia- nych gier logicznych, jak i szybkich, dyna-
nych na telefonach komórkowych. Pętlę gry, w micznych gier akcji. W przypadku stosowa-
zależności od potrzeb, można zaimplemento- nia tej techniki aplikacja wykorzystuje tzw.
wać na bazie innych timerów, np. CHeartBeat, tylny bufor (ang. back buffer), na którym ry-
CTimer czy CIdle. Niektóre, alternatywne roz- suje się scenę. Później bufor ten jest przeno-
wiązania w tym zakresie przedstawię w kolej- szony do bufora ramki (czytaj: na ekran) przy
nych artykułach z cyklu Programowanie Gier pomocy jednej, szybkiej operacji binarnego
Dla Symbian OS. kopiowania (ang. blitting). Z racji tego, że po-
jedyncze operacje rysowania w buforze ram-
Rysowanie ki są zazwyczaj bardzo czasochłonne, to ryso-
System Symbian oferuje cały szereg API prze- wanie poszczególnych elementów sceny gry
znaczonych do rysowania. Najprostszy spo- bezpośrednio na ekran jest zazwyczaj wą-
sób renderowania grafiki wiąże się z wyko- skim gardłem wydajnościowym i na doda-
rzystaniem standardowego kontekstu gra- tek powoduje nieprzyjemne dla oka migota-
ficznego (CWindowGc). Dostęp do tego kon- nie. Korzystając z techniki podwójnego bu-
tekstu można uzyskać następująco: forowania unikamy obydwu problemów. W
przypadku aplikacja GameSkeleton, do imple-
CWindowGc& gc = SystemGc(); mentacji opisanej wyżej techniki wykorzy-
stamy klasę CWsBitmap, która posłuży nam ja-
Za odrysowanie kontrolki na ekranie odpo- ko tylny bufor. Kod odpowiedzialny za two-
wiada funkcja Draw() w klasie ją reprezen- rzenie i inicjację obiektu tej klasy znajduje
tującej. się w metodzie CGameSkeletonContainer::
Do funkcji tej przekazywany jest prostokąt ConstructL (Listing 11). Oprócz samej bit-
określający fragment ekranu, na którym kon- mapy (iBackupBitmap) potrzebne są nam
trolka może rysować (w naszym przypadku dwie dodatkowe składowe: iBitmapDevice
jest to pełny obszar wyświetlacza). Na Listingu oraz iBitmapGc. Obiekty reprezentowane
14 przedstawiona jest implementacja metody przez te składowe niezbędne są do stworze-
CGameSkeletonContainer::Draw(). Do zawar- nia kontekstu graficznego związanego z bit-
tości tego Listingu powrócimy za moment. mapą reprezentującą tylny bufor. W rezulta-
Kolejna alternatywna metoda rysowania cie możemy używać iBitmapGc jak zwyczaj-
polega na bezpośrednim odwoływaniu się nego kontekstu graficznego, zaś wyniki prze-
do bufora ekranu przy pomocy dedykowane- prowadzanych na nim operacji zostaną zapi-
Konwencje oraz idiomy kodowania
przy programowaniu aplikacji dla Symbian OS
Symbian narzuca na swoich programistów cały szereg konwencji oraz idiomów kodowa-
nia, które dość znacząco wpływają na postać kodu źródłowego aplikacji tworzonych pod
ten system. Jeśli chodzi o konwencje kodowania, to najbardziej w oczy rzucają się defini-
cje typów podstawowych (TInt, TReal itd.); prefiksy w nazwach klas, atrybutów i składowych
oraz postfiksy w nazwach funkcji. Co do nazw klas – wyróżniane są cztery podstawowe ich
rodzaje i w tym kontekście stosuje się różne nazewnictwo. Klasy T reprezentują typu pod-
stawowe oraz ich złożenia, klasy C alokują zasoby, klasy M reprezentują interfejsy zaś kla-
sy R – uchwyty do zasobów. Najczęściej spotykany postfiks w nazwach funkcji to L – ozna-
cza on tzw. funkcje leave'ujace. Mechanizm ucieczki (ang. leave) to symbianowa podróbka
wyjątków. Z mechanizmem tym wiąże się idiom dwufazowej konstrukcji obiektów (metody
NewL()/ NewLC()/ConstructL()) oraz tzw. stos czyszczenia (ang. cleanup stack). Wszystkie te
konstrukcje stosuje się o to, aby uniknąć gubienia zasobów systemowych (głównie pamię-
ci). Co do symbianowych konwencji kodowania, to trzeba przyznać, że posiadają one swo-
je plusy (np. narzucają spójność i porządek w kodach źródłowych). Idiomy kodowania nie-
stety wypadają nieco gorzej – stanowią one zazwyczaj źródło nadmiarowej pracy i utrudnia-
ją pielęgnację programów. Pozytywne jest to, że Symbian dostrzega powoli potrzebę stoso-
wania alternatyw w odniesieniu do idiomatycznego sposobu kodowania i wspiera nowe roz-
wiązania (np. wtyczki Open C/C++). W kolejnych odsłonach cyklu przedstawię bliżej te spo-
śród symbianowych idiomów kodowania, które są niezbędne dla programistów gier. Opo-
wiem także o wspomnianych wtyczkach (Open C/C++), które dla tychże programistów są
szczególnie ciekawe.
73
 Programowanie urządzeń mobilnych

sane (czytaj: narysowane) w iBackupBitmap. kiem do obiektu klasy CFpsCounter. W ra- mentacji, a wydajnością. Bardziej zaawanso-
W tym miejscu warto wrócić do przedsta- mach tej klasy zaimplementowano prosty wane techniki renderowania w Symbian OS
wionej wcześniej funkcji odrysowującej za- mechanizm zliczania ilości narysowanych planuję zaprezentować w jednym z kolejnych
wartość kontrolki na ekranie (Listing 14). klatek na sekundę (ang. frames per second, odcinków cyklu.
Jak widać na wspomnianym listingu, funk- FPS). Z punktu widzenia klientów tej klasy
cja ta odpowiada jedynie za skopiowanie za- najistotniejsze jest wywoływanie na jej obiek- Interakcja z użytkownikiem
wartości tylnego bufora na ekran. Operację tę cie metody Update() po narysowaniu każdej, Interakcja z użytkownikiem w systemie
realizujemy przy pomocy funkcji BitBlit(). kolejnej klatki (co też czynimy w prezento- Symbian OS odbywa się przede wszystkim
W tym momencie warto przeanalizować ko- wanym przykładzie – Listing 15). Na Listin- przy pomocy klawiatury. Jak już wcześniej
lejność operacji związanych z rysowaniem w gu 16 pokazana jest implementacja metody wspominałem, w naszym szkielecie gry za
naszej przykładowej aplikacji. Kluczową rolę Draw(), odpowiedzialnej za uaktualnianie za- obsługę tejże interakcji odpowiada klasa
w tym procesie odgrywa kod zawarty w me- wartości tylnego bufora. CGameSkeletonContainer. Implementacja
todzie CGameSkeletonContainer::OnTick() Pierwsza część metody Draw() odpowia- tego mechanizmu umieszczona jest w funk-
(Listing 15). da za zamalowanie całego prostokąta ekra- cji OfferKeyEventL (Listing 17).
Na początku tej metody wyliczamy różnicę nu czarnym kolorem. Część druga odpowia- Funkcja ta jest asynchronicznie wywo-
czasu, na podstawie której uaktualniać będzie- da za rysowanie licznika FPS (wartość liczni- ływana przez silnik aplikacji w przypad-
my logikę gry – zakładamy, że odpowiadać bę- ka pobierana jest z obiektu reprezentowane- ku występowania kolejnych zdarzeń klawia-
dzie za to funkcja Update(), która jest wywoły- go przez składową iFpsCounter). Rysowanie tury. W naszym przypadku system obsłu-
wana w dalszej kolejności. Następnie mamy wy- za pomocą kontekstu graficznego (CGraphic- gi wspomnianych zdarzeń opiera się na uak-
wołanie funkcji Draw(). Warto w tym miejscu sContext) jest stosunkowo nieskomplikowa- tualnianiu odpowiednich bitów w składowej
zauważyć, że wywołana funkcja ma sygnaturę: ne i nie odbiega specjalnie od konwencji spo- iKeyState. W przypadku gdy dany klawisz
tykanych na innych platformach. Ciekawość jest wciśnięty, to odpowiedni bit w tej skła-
void CGameSkeletonContainer::Draw( CGra- Czytelników może pobudzić za to zmienna dowej zostaje zapalony. W sytuacji odwrotnej
phicsContext& aGc ) const; lokalna zdefiniowana jako: – bit jest gaszony. Maski dla poszczególnych
klawiszy zdefiniowane są w oddzielnym pli-
Innymi słowy – nie jest to systemowa funkcja TBuf< KFpsMessageMaxLength > fpsMessage; ku nagłówkowym (KeyState.h), tak aby moż-
rysująca zawartość kontrolki na ekranie, tyl- na było je wykorzystywać wielu plikach źró-
ko zdefiniowana przez użytkownika metoda Zmienna ta jest przykładem tzw. deskrypto- dłowych. Testowanie wciśnięcia danego kla-
służąca do renderowania tylnego bufora. Ge- ra – czyli obiektu reprezentującego napis w wisza można łatwo zrealizować przy pomo-
neralnie, przy programowaniu gier w Sym- programach pisanych pod Symbian OS. W cy operatorów bitowych. Dla przykładu, na-
bian OS dobrze jest definiować w klasach re- porównaniu do standardowego szablonu re- stępujący fragment kodu testuje czy wciśnię-
prezentujących wizualne elementy aplikacji prezentującego napisy w języku C++ (std: ty został klawisz 7:
metody rysujące, które przyjmują argument :string ), deskryptory to dość skompliko-
o typie CGraphicsContext , stanowiący klasę wany twór i na tym etapie pominiemy ich if ( iKeyState & KKey7 ) { /* ... */ }
bazową dla wszystkich kontekstów graficz- szczegółowy opis. Do tematu wrócimy w ko-
nych. Jeśli skorzystamy z tego interfejsu, to lejnych odcinkach cyklu. Prezentowana aplikacja obsługuje klawisze
wynikowy kod źródłowy będzie niezależny Podsumowując zawartość tego podpunk- kierunkowe oraz enter, a także klawisze ste-
od zastosowanej metody renderowania. tu warto zauważyć, że przedstawiony tu me- rujące (tzw. softkeys – duże klawisze znajdu-
Analizując zawartość klasy CGameSkele chanizm rysowania nie jest najbardziej efek- jące się zazwyczaj bezpośrednio pod wyświe-
tonContainer, warto zwrócić uwagę na skła- tywnym z możliwych, aczkolwiek reprezen- tlaczem telefonu komórkowego) oraz klawi-
dową iFpsCounter. Składowa ta jest wskaźni- tuje złoty środek pomiędzy prostotą imple- sze numeryczne. Warto w tym miejscu dodać,
że w aplikacjach Symbian OS równoczesna ob-
sługa wielu klawiszy jest domyślnie wyłączo-
Bibliografia na. Aby włączyć tę obsługę, należy dodać w
• Developing Software for Symbian OS: An Introduction to Creating Smartphone Applications konstruktorze klasy CGameSkeletonAppUi (Li-
in C++; Steve Babin; John Wiley & Sons, 2005. Ta pozycja dobra jest dla Czytelników, któ- sting 4) wywołanie:
rzy chcieliby stosunkowo szybko poznać podstawy programowania aplikacji dla Sym-
bian OS CAknAppUi::SetKeyBlockMode( ENoKeyBlock );
• Symbian OS Explained: Effective C++ Programming for Smartphones; Jo Stichbury; John
Wiley & Sons, 2004. Ta pozycja dobra jest dla czytelników, którzy chcieli by poznać bar-
dziej specjalistyczne tematy związane z programowaniem Symbian OS, np. szczegóły Niestety, metoda ta dostępna jest tylko na
dotyczące implementacji i korzystania z aktywnych obiektów platformie Series60.

Interakcja z systemem
Dość specyficzną cechą dotyczącą progra-
W Sieci mowania gier na urządzenia mobilne, jest
• ftp://ftp.activestate.com/ActivePerl/Windows/5.6/ActivePerl-5.6.1.635-MSWin32-x86.msi – obsługa tzw. przerwań (bądź interrupcji).
dystrybucja Perla potrzebna do tworzenia aplikacji dla Symbian OS Wyobraźmy sobie, że podczas trwania akcji
• http://java.sun.com/ – stąd można pobrać środowisko uruchomieniowe języka Java gry dzwoni telefon. W tej sytuacji warto by
• http://www.forum.nokia.com/ – portal dla programistów piszących oprogramowania dla wstrzymać pętlę gry – przynajmniej do cza-
telefonów firmy Nokia; można stąd pobrać bezpłatne narzędzia programistyczne wyko-
su zakończenia rozmowy. Powodów ku temu
rzystywane w niniejszym artykule
• http://www.newlc.com/ – portal programistów aplikacji dla Symbain OS; można tu zna- jest wiele. Najważniejsze z nich to:
leźć cały szereg interesujących informacji – zarówno dla początkujących jak i zaawanso-
wanych • automatyczna ochrona użytkownika przed
skutkami nagłego wyrwania się z akcji gry –

74 09/2008

można w tym przypadku założyć, że mało
kto będzie w stanie kontynuować grę w trak-
cie rozmowy;
• oszczędzanie energii telefonu – wszak
kręcąca się pętla gry tę cenną energię zu-
żywa.
Na dodatek, Symbian jest systemem wielo-
zadaniowym i użytkownik może w każdej
chwili przeskoczyć do innej aplikacji – w tej
sytuacji spauzowanie pętli gry byłoby rów-
nież jak najbardziej na miejscu. Wszystkie
omówione powyżej sytuacje można uogól-
nić do jednego systemowego zdarzenia ja-
kim jest utrata aktywności (ang. focus). Zda-
rzenie to występuje w aplikacji wtedy, gdy
inna aplikacja przejmuje kontrolę (mogliby-
śmy użyć analogii ze świata Windows i po-
wiedzieć: kiedy inne okienko wyskakuje na
wierzch). Tak właśnie dzieje się, kiedy w tele-
fonie symbianowym rozpoczyna się rozmo-
wa (za obsługę połączenia głosowego odpo-
wiada dedykowana aplikacja), tak samo jest
gdy użytkownik wybierze z listy zadań in-
ny program.
Zdarzenie utraty aktywności obsługuje-
my z poziomu klasy kontrolki (CGameSke-
letonContainer). W przypadku wystąpie-
nia tego zdarzenia, silnik aplikacji asyn-
chronicznie wywoła na kontrolce funkcję
FocusChanged(). Przyjrzyjmy się, jak funkcja
ta jest zaimplementowana w naszej kontrol-
ce (Listing 18).
Implementacja jest prosta: na począt-
ku sprawdzamy czy aplikacja utraciła bądź
odzyskała kontrolę (służy do tego funk-
cja IsFocused()). W pierwszym z tych
dwóch przypadków wywołujemy pomocni-
czą funkcję StopTickGenerator(), spraw-
dziwszy uprzednio czy aby nasz timer
wcześniej był uruchomiony (iTickGenera-
tor->IsActive()). Implementacja funkcji
StopTickGenerator() jest trywialna i spro-
wadza się do wywołania funkcji Cancel()
na obiekcie timera, co powoduje jego zatrzy-
manie:
void CGameSkeletonContainer::StopTickGe-
nerator()
{ iTickGenerator->Cancel(); }
W przypadku odwrotnym (tj. kiedy apli-
kacja odzyskuje kontrolę) wywołuje-
my omówioną już wcześniej funkcję
StartTickGenerator(), odpowiedzialną za
uruchomienie timera (Listing 12). Dzięki
temu prostemu zabiegowi, jesteśmy w sta-
nie obsłużyć cały szereg wydarzeń zakłóca-
jących naszą grę.
Oczywiście, interakcja z systemem nie
kończy się na obsłudze zdarzenia utraty
kontroli przez aplikację. Kolejne przydatne
mechanizmy związane z tą tematyką (mię-
dzy innymi obsługę zmiany orientacji ekra-
www.sdjournal.org
Programowanie gier dla Symbian OS – szkielet aplikacji
nu oraz wykrywanie braku aktywności użyt-
kownika) będę omawiał w kolejnych artyku-
łach z cyklu.
Testujemy!
Nadszedł wreszcie upragniony moment
przetestowania naszej przykładowej aplika-
cji. Aby tego dokonać, należy wykonać nastę-
pujący szereg czynności. Na początek aplika-
cję trzeba zbudować. W tym celu posłużymy
się środowiskiem Carbide.C++. Archiwum z
aplikacją należy rozpakować, a następnie za-
importować do Carbide korzystając z opcji
File –> Import –> Symbian OS –> Symbian OS
Bld.inf file. Wspomniany plik Bld.inf znaj-
duje się w podkatalogu group projektu. Ro-
lę tego, oraz pozostałych plików konfigura-
cyjnych w projektach symbianowych omó-
wię w kolejnym odcinku z serii moich ar-
tykułów. Teraz skupimy się na uruchomie-
niu aplikacji. Po zaimportowaniu projek-
tu należy go zbudować (Project –> Build Pro-
ject). Jako, że domyślnie ustawioną konfigu-
racją w tym projekcie jest Emulator Debug,
to efektem naszego ostatniego działania bę-
dzie stworzenie binarnej wersji naszej aplika-
cji działającej pod emulatorem. Przy pomocy
komendy Run –> Run (Ctrl + F11) możemy
obejrzeć efekt działania aplikacji GameSkele-
ton (Rysunek 2).
Wspomniany efekt – czyli czarny ekran z
narysowanym licznikiem FPS – nie jest mo-
że porażający, aczkolwiek mając na uwadze
przedstawioną wyżej analizę, wiemy, że stoi
za nim dość obszerna mechanika.
W dalszej kolejności warto by zająć się
uruchomieniem naszego przykładu na fi-
zycznym urządzeniu. Niestety, ze wzglę-
du na dość skomplikowany proces certyfi-
kacji (Symbiana wymaga, by każda aplikacja
działająca na telefonie została podpisana od-
powiednim certyfikatem bezpieczeństwa),
kwestię tę chwilowo pominiemy (wrócimy
do niej w kolejnym artykule z cyklu).
Zadanie domowe
Przedstawiony wyżej szkielet aplikacji sta-
nowi solidny wstęp do bardziej zaawanso-
wanych i ciekawszych tematów związanych z
programowaniem gier. Czytelników, którym
przypadł do gustu niniejszy tekst i planują
kontynuować lekturę mojego cyklu w kolej-
nym numerze SDJ, zachęcam do wykonania
kilku ćwiczeń związanych z przedstawiony-
mi tu materiałami. Po pierwsze, warto zapo-
znać się bliżej z narzędziem Carbide, a szcze-
gólnie z debuggerem. Jako pierwszą część za-
dania domowego zalecam powstawianie w
różnych miejscach naszej przykładowej apli-
kacji punktów wstrzymania (ang. breakpo-
ints), uruchomienie jej w trybie debug (F11)
i przeprowadzenie praktycznych obserwacji
mechaniki działania szkieletu (pętla głów-
na, zdarzenia itd.). Jako drugie zadanie, pro-
ponuję zapoznać się z metodami dostępny-
mi w ramach klasy CGraphicsContext. Ko-
rzystając ze wspomnianych metod warto w
ramach ćwiczenia zaimplementować me-
chanizm wizualizacji zdarzeń klawiatury.
W tym celu można narysować zbudowaną z
prymitywów graficznych oraz tekstów imita-
cję klawiatury telefonu i w zależności od sta-
nu zmiennej iKeyState podświetlać (np. ry-
sować innym kolorem) te jej fragmenty, dla
których wystąpiło naciśnięcie klawisza. Me-
chanizm ten można wykorzystać do przete-
stowania systemu obsługi zdarzeń klawiatu-
ry – warto zaimplementować go tak, aby we-
ryfikował obsługę wciśnięć wielu klawiszy
jednocześnie.
Podsumowanie
W niniejszym artykule przedstawiłem szkie-
let aplikacji dla Symbian OS, stanowiący so-
lidny punkt wyjścia przy pisaniu gier. W ko-
lejnych podpunktach pokazałem jak oprogra-
mować pętlę gry, renderowanie zawartości
ekranu, prosty system obsługi zdarzeń kla-
wiatury oraz podstawowe mechanizmy inte-
rakcji z systemem. W kolejnym artykule z cy-
klu pokażę jak:
• zaimplementować prostą grę bazującą na
przedstawionym szkielecie;
• zaprogramować operacje odczytu i zapi-
su danych z/do plików;
• dołączyć do przedstawionego szkieletu
obsługę dźwięku;
• wykorzystać idiomy programistyczne
Symbian OS przy tworzeniu gier;
• uruchomić grę na telefonie.
Na koniec chciałbym wymienić osoby, któ-
re dzięki swoim wnikliwym recenzjom przy-
czyniły się do znacznej poprawy jakości ni-
niejszego artykułu. Wspomniane osoby to:
David de Rosier, Jacek Noe Cybularczyk oraz
Mateusz Kula. Chciałbym również podzięko-
wać mojej ukochanej żonie – Oli, za cierpli-
wość, którą okazała mi w trakcie pisania te-
go artykułu.
RAFAŁ KOCISZ
Pracuje na stanowisku Dyrektora Techniczne-
go w firmie Gamelion, wchodzącej w skład Gru-
py BLStream. Rafał specjalizuje się w technolo-
giach związanych z produkcją oprogramowa-
nia na platformy mobilne, ze szczególnym na-
ciskiem na tworzenie gier. Grupa BLStream po-
wstała by efektywniej wykorzystywać potencjał
dwóch, szybko rozwijających się producentów
oprogramowania – BLStream i Gamelion. Firmy
wchodzące w skład grupy specjalizują się w wy-
twarzaniu oprogramowania dla klientów korpo-
racyjnych, w rozwiązaniach mobilnych oraz pro-
dukcji i testowaniu gier.
Kontakt z autorem: rafal.kocisz@gmail.com
75
 Wywiad
Sebastian Szczygieł
Sebastian Szczygieł pracuje w firmie Gamelion
(http://www.game-lion.com/) na stanowisku Kie-
rownika Produkcji. Jest odpowiedzialny za kom-
pleksowe zarządzanie pracami projektowymi, któ-
re są wykonywane w ramach czterech niezależnych
Studio, wchodzących w skład firmy. Sebastian jest
od siedmiu lat zawodowo związany z produkcją
oprogramowania (o charakterze zarówno bizneso-
wym jak i rozrywkowym) dla urządzeń mobilnych,
tworzonego na bazie takich technologii jak Sym-
bian, Windows Mobile, BREW oraz Java.
Kontakt: sebastian.szczygiel@game-lion.com
Rafał Kocisz
Rafał Kocisz pracuje w firmie Gamelion (http://
www.game-lion.com/) na stanowisku Dyrekto-
ra Technicznego. Jest odpowiedzialny za komplek-
sowe zarządzanie technicznym pionem firmy, na
co składa się kontrola rozwoju firmowej bazy ko-
du, równoważenie wewnętrznego portfolio wie-
dzy, wyznaczanie kierunków technologicznego
rozwoju, utrzymywanie wysokiej jakości technicz-
nej produktów oraz oraz zarządzanie personelem
technicznym w ramach czterech niezależnych Stu-
dio, wchodzących w skład firmy. Rafał jest od sied-
miu lat zawodowo związany z produkcją oprogra-
mowania (o charakterze zarówno biznesowym jak
i rozrywkowym) dla urządzeń mobilnych, tworzo-
nego na bazie takich technologii jak Symbian, Win-
dows Mobile, BREW oraz Java.
Kontakt: rafal.kocisz@game-lion.com
76
Wywiad z przedstawicielami
firmy Gamelion
SDJ: Panie Sebastianie, czy mógłby Pan po-
krótce przedstawić naszym Czytelnikom
charakterystykę rynku mobilnych gier?
Sebastian Szczygieł: Aby zapewnić sukces na
rynku gier mobilnych niezbędnym jest zagwa-
rantowanie najwyższego pokrycia rynku urzą-
dzeń mobilnych. Wielu operatorów sieci ko-
mórkowych po prostu odmawia sprzedaży gry
jeśli nie wspiera ona dostatecznej liczby tele-
fonów z oferty przezeń prezentowanej. To jest
największe wyzwanie dla firm oraz różnica w
stosunku do innych rynków gier, jak rynek PC
czy konsol, gdzie gry są tworzone zwykle na
określoną platformę. Skalę tego wyzwania ilu-
struje fakt, iż najwięksi wydawcy mobilnych
gier, np. Gameloft czy Electronic Arts, publikują
tytuły wspierające ponad 800 telefonów.
SDJ: Jaką rolę na tym rynku odgrywa Ga-
melion?
SS: Gamelion jest największym europejskim
niezależnym twórcą gier na platformy mobil-
ne. Posiada trzy studia w trzech polskich mia-
stach (Szczecin, Bydgoszcz i Łódź) oraz studio
we Lwowie na Ukrainie, zatrudniając łącznie po-
nad 140 osób. Ponadto Gamelion posiada jed-
ną z największych baz telefonów wśród firm te-
go rodzaju. Składa się ona z ponad 1000 urzą-
dzeń, nie tylko europejskich, ale także amery-
kańskich, południowoamerykańskich i australij-
skich. Klienci Gamelion wywodzą się z dziesiąt-
ki najlepszych wydawców gier, włączając po-
wszechnie znane firmy, jak Electronic Arts, Sony
Pictures, Disney, Namco Bandai czy Nokia. War-
to również w tym miejscu wspomnieć, że Ga-
melion wchodzi w skład Grupy BLStream. Gru-
pa ta powstała by efektywniej wykorzystywać
potencjał dwóch, szybko rozwijających się pro-
ducentów oprogramowania – BLStream i Ga-
melion. Firmy wchodzące w skład grupy specja-
lizują się w wytwarzaniu oprogramowania dla
klientów korporacyjnych, w rozwiązaniach mo-
bilnych oraz produkcji i testowaniu gier.
SDJ: Jak według Pana wygląda najpew-
niejsza droga do sukcesu w biznesie gier
na telefony komórkowe?
SS: Gry odnoszące największy sukces na rynku,
to konwersje dobrze znanych klasycznych tytu-
łów, jak Tetris czy Pacman, gry oparte na licen-
cjach filmowych (dla przykładu Gamelion stwo-
rzył grę mobilną na bazie filmu Hancock, świe-
żej produkcji w której wystąpił Will Smith), al-
bo konwersje najnowszych tytułów z platform
PC lub konsolowych. Patrząc na wyniki sprze-
daży łatwo zauważyć, że większość użytkow-
ników telefonów kupuje gry bazujące na tytu-
łach, które już znają. Jest to częściowo związane
z metodą sprzedaży gier mobilnych. Najwięk-
sza część przychodów pochodzi bezpośred-
nio z portali operatorów komórkowych, zwy-
kle łatwo dostępnych, możliwych do pobrania
za pomocą jednokrotnego wciśnięcia klawisza,
a także z telefonów dystrybuowanych przez da-
nego operatora. Ze względu na małe rozmia-
ry ekranu i ograniczoną przestrzeń na prezen-
tację nowej produkcji, często tytuł gry zostaje
tym czynnikiem, który decyduje o powodze-
niu marketingowym gry. Gry tworzone wyłącz-
nie na telefony komórkowe odnoszą sukces ko-
mercyjny tylko wtedy, jeśli są najwyższej jakości
i wydawca zainwestował w działania marketin-
gowe na portalach operatorów. Dobrym przy-
kładem są produkcje lidera rynku, firmy Game-
loft, chociażby gra samochodowa Asphalt któ-
ra jest najlepszą grą wyścigową na telefony ko-
mórkowe.
SDJ: Jakich zagrożeń można się spodzie-
wać w tej branży?
SS: Chociaż rynek gier mobilnych ciągle się roz-
wija, wyraźnie widać, iż branża ta stawia sta-
le rosnące wymagania i coraz mniej nowych
firm pojawia się na rynku. Wyróżnić można
dwa główne powody takiego stanu rzeczy. Po
pierwsze, koszty portingu na setki urządzeń
stają się wyższe z każdym rokiem i tylko nie-
liczne firmy w branży (włączając Gamelion) są
w posiadaniu wszystkich niezbędnych po te-
mu urządzeń. Po drugie, operatorzy zmniejsza-
ją liczbę wydawców i dostawców treści z który-
mi współpracują. Wydawca, który chce nadal
współpracować bezpośrednio z operatorem
komórkowym, musi zapewniać nie tylko sta-
łą wysoką jakość swoich gier na wszystkie wy-
magane modele telefonów, ale być zdolnym
do spełnienia wszystkich wymagań operatora
w jak najkrótszym czasie.
SDJ: Czy na rynku Polskim istnieje zapo-
trzebowanie na mobilne gry?
SS: Polska jest największym z nowych kra-
jów Unii Europejskiej i ma potężny poten-
cjał aby stać się ważnym rynkiem dla wydaw-
ców gier mobilnych. Jednakże w tym wyścigu
nadal znajdujemy się daleko w tyle za konku-
rentami pokroju Wielkiej Brytanii, Niemiec czy
Francji, które są wiodącymi krajami w Europie
pod względem przychodów z produktów na
telefony komórkowe. Główną przyczyną ta-
kiego stanu rzeczy jest fakt, że na dzień dzi-
siejszy Polacy nie są przyzwyczajeni do kupo-
wania oprogramowania do swoich telefonów.
Na tym polu operatorzy komórkowi, dostaw-
cy treści i wydawcy w Polsce ciągle mają do
odrobienia pracę domową pod tytułem: mak-
09/2008

symalizacja przychodów z treści dostarcza-
nych na telefony komórkowe.
SDJ: Jak w Pańskiej opinii rynek mobil-
nych gier będzie rozwijał się w najbliż-
szych latach?
SS: Wraz z następną generacją telefonów mo-
bilnych w Europie i Stanach Zjednoczonych, jak
również stałej poprawie zasięgu sieci 3G, bę-
dziemy mogli obserwować więcej zaawanso-
wanych technicznie gier w przyszłości. Nie tylko
jakość gier będzie ulegać poprawie, ale gry bę-
dą coraz intensywniej wykorzystywały połącze-
nie telefonów z siecią komórkową do wymia-
ny danych. Najprostszym sposobem, aby zoba-
czyć, czego można się spodziewać w przyszło-
ści, jest spojrzenie na obecny rozwój w Japonii.
Nie tylko telefony są tam bardziej zaawansowa-
ne, ale znacznie więcej gier korzysta aktywnie
z połączenia sieciowego, zarówno do łączenia
użytkownika z innymi graczami, jak też do po-
bierania dodatkowych materiałów do gier.
SDJ: Panie Rafale, jakie trendy technolo-
giczne dominują na rynku gier mobilnych?
Rafał Kocisz: Rynek gier mobilnych zdomino-
wały obecnie dwa trendy: programowanie
natywne oraz programowanie multiplatfor-
mowe w oparciu o technologię JME. W pierw-
szym przypadku gry pisane są pod konkret-
ne platformy mobilne (np. Symbian, Windows
Mobile czy BREW) w języku C++, z wykorzy-
staniem systemowych API, bądź na bazie mul-
tiplatformowych bibliotek opakowujących te
API. W drugim przypadku mamy do czynienia
z programowaniem w Javie.
SDJ: Którą z opisanych wyżej technologii
proponowałby Pan naszym Czytelnikom ja-
ko punkt startowy? Czego warto się uczyć,
aby móc zaistnieć na rynku gier mobilnych?
RK: Obydwa podejścia są ciekawe i na pewno
warto uczyć się ich obydwu. W przypadku pro-
gramowania w Javie na pewno dużo łatwiej
jest rozpocząć naukę, aczkolwiek mi osobiście
bardziej interesujące wydają się technologie
natywne. Pracując z takim technologiami ma-
my o wiele większe pole do popisu. Wynika to z
faktu, że korzystając z natywnych API uzyskuje-
my bezpośredni dostęp do zasobów systemo-
wych i możemy w pełni wykorzystać możliwo-
ści urządzenia. Nie musimy się również zmagać
z ograniczeniami, które ze względu na wymo-
gi przenośności nakłada platforma JME. Przy
wyborze kierunku nauki warto też pamiętać
o równoważeniu portfolio wiedzy poprzez roz-
wijanie swoich umiejętności z zakresu wiedzy
ogólnej. Technologie ewoluują i zmieniają się z
dnia na dzień, zaś wiedza ogólna deaktualizuje
się znacznie wolniej. Programiście gier mobil-
nych na pewno przyda się zaawansowana zna-
jomość obiektowych języków programowania
(C++/Java), umiejętność stosowania wzorców
projektowych czy specjalizacja w obszarach
www.sdjournal.org
związanych z programowaniem gier (np. gra-
fika 2D/3D, matematyka, fizyka, AI).
SDJ: Z jakimi technicznymi problemami
potykają się programiści gier dedykowa-
nych na platformy mobilne? Jak można ich
uniknąć?
RK: Problemów zdecydowanie nie brakuje. Jak
już było wcześniej wspomniane, największym
wyzwaniem firm egzystujących na rynku mo-
bilnych gier jest zapewnienie przenośności na
jak największą liczbę urządzeń. Wyzwanie to
poza warstwą biznesową ma również swój wy-
miar technologiczny. W przypadku produkcji
gier natywnych stosuje się zazwyczaj tzw. multi-
platformowe wrappery, tj. biblioteki, które ukry-
wają pod ujednoliconym interfejsem szczegó-
ły systemowe poszczególnych platform doce-
lowych zapewniając w ten wygodną warstwę
abstrakcji. Programiści korzystający z takiego
narzędzia mogą skupić się na programowaniu
warstwy gry, bez zawracania sobie głowy szcze-
gółami systemowymi. Dodatkową zaletą takie-
go rozwiązania jest przenośność – na bazie jed-
nego kodu źródłowego można zbudować bi-
narne wersje danej gry działające na odmien-
nych platformach. Niestety, budowanie i utrzy-
mywanie takich rozwiązań jest bardzo trudne i
drogie. Biblioteki tego rodzaju są zazwyczaj roz-
wiązaniami komercyjnymi (na przykład FUSE
firmy Polarbit) bądź wewnętrznymi projektami
firm produkujących oprogramowanie mobilne.
Gamelion, dla przykładu, rozwija swoją własną
warstwę abstrakcji o nazwie CLAW. Biblioteka ta
została użyta przy produkcji takich tytułów jak
Fifa 08 na platformy Symbian S60 oraz N-Gage.
W przypadku rozwiązań opartych na platformie
JME sytuacja nie wygląda wcale lepiej. Co praw-
da JME zapewnia podstawowy poziom przeno-
śności, jednakże przy projektach, które mają za-
pewniać wsparcie dla kilkuset urządzeń, wystę-
puje cała masa problemów wynikających z róż-
nic sprzętowych oraz software’owych na po-
ziomie implementacji maszyny wirtualnej. Kło-
pot w tym, że różne implementacje JME w od-
mienny sposób obsługują dźwięk czy przerwa-
nia systemowe. Przerwania to kolejny poważ-
ny problem, z którym muszą borykać się pro-
gramiści gier mobilnych. W przypadku aplikacji
desktopowych nie trzeba kłopotać się tym, że w
trakcie pracy programu rozpocznie się połącze-
nie głosowe bądź przyjdzie SMS. Przerwań te-
go typu występuje na urządzeniach mobilnych
bardzo dużo i co gorsza, na rożnych telefonach
(często nawet w ramach jednej serii) trzeba je
obsługiwać w odmienny sposób. Ze względu
na opisane wyżej problemy, proces produkcji
gier dzieli się zazwyczaj na dwie fazy: progra-
mowanie – gdzie powstaje bazowa wersja apli-
kacji obsługująca wąski zakres urządzeń refe-
rencyjnych, oraz porting – gdzie przystosowuje
się grę do pracy z resztą urządzeń. Podsumowu-
jąc – trudno jest zaistnieć na rynku gier mobil-
nych w pojedynkę. Szansę na wybicie się mają
Wywiad
dynamiczne, rozwojowe firmy, zdolne do zaofe-
rowania pełnego pakietu usług – zarówno pro-
gramistycznych jak i portingowych. Ważne jest
również posiadanie w swoich szeregach ela-
stycznych technologicznie i chętnych do nauki
pracowników. Ten ostatni warunek jest szcze-
gólnie istotny ze względu na szalony pęd tech-
nologiczny we wspomnianym segmencie ryn-
ku. W Gamelion cały czas jesteśmy otwarci na
zatrudnianie zdolnych i otwartych ludzi, speł-
niających powyższe warunki.
SDJ: Jak widzi Pan przyszłość branży gier
mobilnych w kontekście technicznym?
Czy gry mobilne mają szansę dogonić
swoje desktopowe odpowiedniki?
RK: To trudne pytanie. Jeszcze kilkanaście lat
temu mało kto przewidywał tak dynamiczny
rozwój technologii mobilnych z jakim mamy
aktualnie do czynienia. Pytanie o rozwój gier
mobilnych jest w zasadzie pytaniem o rozwój
technologii komórkowych samych w sobie. W
bliskiej perspektywie należy spodziewać się
przypływu coraz to bardziej technologicznie
zaawansowanych urządzeń mobilnych, a co
za tym idzie coraz bardziej rozbudowanych
gier, zarówno pod kątem ilości treści jak i ja-
kości grafiki oraz dźwięku. Takie tytuły jak Fifa
08 czy Assassin’s Creed w wersji mobilnej mó-
wią same za siebie. Pomimo stosunkowo dużej
mocy, która drzemie pod maską urządzeń mo-
bilnych, ich głównym ograniczeniem pozosta-
je mały wyświetlacz i stosunkowo niewygod-
ny kontroler. Dopóki te problemy nie będą roz-
wiązane, trudno mówić o tożsamości gier de-
sktopowych i mobilnych. Aczkolwiek, możli-
we jest, że w nieco dalszej przyszłości telefony
zaczną zastępować komputery osobiste i wte-
dy owa bariera zostanie przełamana. Aktualnie
można by raczej dyskutować o podobieństwie
gier mobilnych do ich odpowiedników na kie-
szonkowe konsole pokroju Sony PSP czy Nin-
tendo DS. Myślę, że na dzień dzisiejszy jest to
główne wyzwanie zarówno dla producentów
mobilnych urządzeń jak i gier, aczkolwiek na
jego osiągniecie zapewne przyjdzie nam jesz-
cze trochę poczekać. Kolejnym dużym wyzwa-
niem jest unifikacja narzędzi i bibliotek do bu-
dowy oprogramowania na komórki. Sądzę,
że najbliższe lata przyniosą nam jakieś pozy-
tywne zmiany w tym zakresie. Dla przykładu,
bardzo interesująco zapowiada się inicjaty-
wa Khronos Group, w ramach której tworzo-
ny jest zestaw standardów wspierających opi-
sany wyżej cel. Dla przykładu, aktualnie trwają
prace nad implementacją standardu OpenGL
ES 2.0 w telefonach komórkowych. Standard
ten oferując programowalny potok graficzny
w postaci sprzętowo wspomaganych shade-
rów przybliży nasze kieszonkowe cuda do ich
PC’towych odpowiedników. Jedno jest pewne
– przyszłość mobilnych gier, zarówno w kon-
tekście technologicznym jak i biznesowym za-
powiada się bardzo ekscytująco.
77
 KLUB PRO
Oferta skierowana dla firm
Jeżeli Twoja firma jest prenumeratorem Software Developer’s Journal za comiesięczną
dopłatą 50 PLN +VAT możesz dodatkowo otrzymać reklamę.
Wystarczy tylko, aby profil Twojej firmy pokrywał się z naszym magazynem.
Wyślij do nas: logo firmy, dane kontaktowe i informację o firmie
Reklama przez 12 kolejnych numerów tylko za 600 PLN +VAT.
Jeżeli nie posiadasz jeszcze prenumeraty możesz ją zamówić w atrakcyjnej cenie.
Dla nowych prenumeratorów specjalna oferta – 690 PLN.

Skontaktuj się z nami:

sdj@software.com.pl tel. 22 427 36 91
pren@software.com.pl http://buyitpress.com

Opera Software Architektury systemów IT

Opera Software’s vision is to deliver the best In-
ternet experience on any device. We are offering
browser for PC/desktops and embedded pro-
ducts that operates across devices, platforms
and operating systems. Our browser can deliver
a faster, more stable and flexible Internet expe-
rience than its competitors.
http://www.opera.com
Twórca frameworków JUVE i serwera aplikacji
AVAX oferuje usługi, doradztwo, rozwiązania do
tworzenia nowoczesnych, dużych systemów i roz-
wiązań informatycznych/internetowych, integrują-
ce architektury ery post-J2EE/.NET, wykorzystu-
jące MDD/MDA dla dziedzin – bankowość, teleko-
munikacja, handel, e-commerce, ERP/Workflow/
CRM, rozwiązania internetowe, portalowe.
www.mpsystem.com mpsystem@mpsystem.com

FRONTLINE STUDIOS Future Processing

Frontline Studios – amerykańsko-polski twórca gier
konsolowych oraz PC – szuka utalentowanych ko-
derów (bardzo dobra znajomość C/C++; Java, Del-
phi, UML), doświadczonych grafików (2D, 3D) oraz
zespołów developerskich. Oferujemy długotermi-
nową pracę nad poważnymi projektami. Nie prze-
gap tej okazji!
Future Processing to dynamiczna firma techno-
logiczna działająca na globalnym rynku opro-
gramowania. Jesteśmy zespołem wysokiej klasy
specjalistów posiadających wiedzę i doświadcze-
nie niezbędne do realizacji ambitnych projektów
informatycznych. Jeśli programowanie to Twoja
pasja dołącz do nas! (możliwość pracy zdalnej).

kadry@frontstudios.com http://www.future-processing.pl

Intercon Sp. z o.o. Kei.pl

Dostawca zaawansowanych rozwiązań informa-
tycznych, nowoczesnych systemów sprzedażo-
wych, systemów e-commerce oraz programów
partnerskich. Oferujemy systemy wspierające za-
rządzanie przedsiębiorstwem oraz wielokanałową
sprzedaż, rozwiązania typu e-CRM, systemy typu
work-flow, zaawansowane wnioski internetowe, roz-
wiązania portalowe.
http://www.intercon.pl
Kei.pl działa na rynku usług hostingowych od 2000
roku. Do naszych zadowolonych Klientów z du-
mą możemy zaliczyć wiele przedsiębiorstw sekto-
ra MSP, instytucji oraz osób prywatnych. W ofer-
cie Kei.pl znajdują się pakiety hostingowe, a także
usługi dla wymagających Użytkowników – platfor-
my e-Biznes oraz serwery fizyczne.
http://www.kei.pl
KLUB PRO
StatConsulting
StatConsulting to firma o znaczącej pozycji na ryn-
ku usług analitycznych oraz Data Mining. Nasza
oferta obejmuje m.in. modele scoringowe, rozwią-
zania Fraud Detection oraz modelowanie ryzyka.
Tworzymy także własne rozwiązania informatycz-
ne na potrzeby projektów Data Mining, Data Quali-
ty, zarządzania ryzykiem itd.
http://www.statconsulting.com.pl
Transition Technologies S.A.
Firma w branży high-tech od 1991. Producent opro-
gramowania dla przemysłu (ponad 350 referencji z
instalacji na całym świecie). Usługi z zakresu: hur-
townie danych i Business Intelligence, rozwiązania
eBusiness, optymalizacja, integracja danych, aplika-
cji oraz procesów biznesowych, portale korporacyj-
ne, consulting i outsourcing usług IT, zaawansowa-
na automatyka cyfrowa.
http://www.tt.com.pl
IT SOLUTIONS
Wdrożenia i szkolenia z zakresu:
• SQL Server
• SharePoint Services
IT SOLUTIONS • MS Project / Server
• Tworzenie aplikacji w technologii .NET
http://www.itsolutions.biz.pl
marcin.pytlik@itsolutions.biz.pl
Osmosys Technologies Sp. z o.o.
Dostarczamy kompletne rozwiązania dla rynku cy-
frowej telewizji interaktywnej. Oferujemy oprogra-
mowanie typu middleware, aplikacje JAVA, syste-
my nadawcze oraz usługi „pod klucz”. Nowe obsza-
ry działalności firmy to: odtwarzacze Blu-ray Disc,
DLNA/Home Networking, akceleratory 3D, systemy
‘Video on Demand’, Push VoD oraz systemy rekla-
my interaktywnej.
http://www.osmosys.tv
TTS Company Sp. z o.o.
Sprzedaż i dystrybucja oprogramowania komputero-
wego. Import programów na zamówienie. Ponad 200
producentów w standardowej ofercie. Chcesz kupić
oprogramowanie i nie możesz znaleźć polskiego do-
stawcy? Skontaktuj się z nami – sprowadzimy nawet
pojedyncze licencje.
http://www.OprogramowanieKomputerowe.pl
EPRO
Naszą misją jest projektowanie najwyższej jako-
ści dedykowanych systemów IT, które cechuje
wysoka niezawodność, wydajność, ergonomicz-
ność i intuicyjność w obsłudze oraz administracji.
Głównym elementem oferty EPRO jest oprogra-
mowanie sklepu internetowego oraz identyfika-
cja wizualna.
tel. 085 743 66 38
http://www.epro.com.pl
Softline rozwiązania mobilne
Wiodący producent systemów mobilnych, do-
stawca aplikacji użytkowych dla biznesu (Sym-
bian OS, Windows Mobile, J2ME ) zaprasza do
współpracy. Zostań naszym partnerem. Dołącz
do zespołu.
http://www.softline.com.pl
SWD Software Sp. z o.o
System operacyjny czasu rzeczywistego RTOS
QNX. Oficjalny dystybutor w Polsce.
Zakres działalności: lokalizacja produktów QNX,
dostawy sprzętu i oprogramowania, doradztwo
przedsprzedażowe, wsparcie techniczne, certyfi-
kowane szkolenia, opracowania na zamówienie.
http://www.swdsoft.pl
Roczna prenumerata

tylko
250,-
Software Developer’s Journal (poprzednio Software 2.0)
jest miesięcznikiem głównie dla programistów, którzy li-
czą, że dostarczymy im gotowe rozwiązania, oszczędza-
jąc im czasu i pracy. Jesteśmy czytani przez tych, któ-
rzy chcą być na bieżąco informowani o najnowszych osią-
gnięciach w dziedzinie IT i nie chcą, żeby jakiekolwiek
istotne wydarzenia umknęły ich uwadze. Aby zadowolić
naszych czytelników, prezentujemy zarówno najnowsze
rozwiązania, jaki starsze, sprawdzone technologie.

Kontakt
1. Telefon 2. Online
+48 22 427 36 91 pren@software.com.pl
+48 22 427 36 79
+48 22 427 36 50 3. Adres
Bokserska 1
2. Fax 02-682 Warszawa
+48 22 244 24 59 Polska
 Zamówienie prenumeraty

Prosimy wypełniać czytelnie i przesyłać faksem na numer:

00 48 22 244 24 59
lub listownie na adres:
Software-Wydawnictwo Sp. z o. o.
ul. Bokserska 1
02-682 Warszawa
Polska
E-Mail: pren@software.com.pl
Przyjmujemy też zamównienia telefoniczne:
0048 22 427 36 91
0048 22 427 36 79
0048 22 427 36 50

Jeżeli chcesz zapłacić kartą kredytową,

wejdź na stronę naszego sklepu internetowego www.buyitpress.com.

Imię i nazwisko ...............................................................................

Nazwa firmy.....................................................................................

Dokładny adres ..............................................................................

.........................................................................................................

Zadzwoń Telefon ............................................................................................

3
+48 22 427 36 9
E–mail .............................................................................................

lub ID kontrahenta ................................................................................

zamów Numer NIP firmy .............................................................................

mailowo! Fax (wraz z nr kierunkowym) .........................................................

□ automatyczne przedłużenie prenumeraty

Prenumerujesz
– zyskujesz
l oszczędność
pieniędzy Ilość Od
Ilość zama- numeru
l szybka dostawa Tytuł nume- wianych pisma Cena
rów prenume- lub mie-
l prezenty rat siąca

l bezpieczna płatność Software Develope-

12
180*/

ność on–line r’s Journal (1 płyta CD)

– dawniej Software 2.0
250
PLN

* cena prenumeraty rocznej dla osób prywatnych

W następnym numerze Software Developer’s Journal 10/2008 (166)

W sprzedaży od 18 września

PROGRAMOWANIE JAVA PROGRAMOWANIE PHP

Obliczenia numeryczne Zaawansowana obróbka
w programach kompute- grafiki w PHP
rowych
Porównanie opensource-
owych platform
blogowych opartych
o PHP i bazy danych

TESTOWANIE NOWE ARTYKUŁY

OPROGRAMOWANIA W DZIAŁACH
Inteligentne partycjono- Biblioteka miesiąca
wanie zasobów w syste-
mach czasu rzeczywistego XML

I wiele innych artykułów, których nie możesz przeoczyć!

Redakcja zastrzega sobie

możliwość zmiany zawartości pisma.