Możliwości oceny wieku śladów linii papilarnych

Codzienna praktyka daktyloskopijna oraz przeprowadzone badania wykazują, że ślady linii

papilarnych wraz z upływem czasu ulegają procesowi starzenia się, który polega na przemianach w
substancji potowo-tłuszczowej, jej wysychaniu i utracie lepkości. Oprócz parowania wody, stano-
wiącej podstawowy składnik substancji potowo-tłuszczowej, zachodzą także przemiany związków
tłuszczowych z nienasyconych w nasycone. Pod wpływem tlenu i pary wodnej następuje jełczenie
tłuszczów, polegające na rozkładzie głównie nienasyconych kwasów tłuszczowych w cząsteczkach
glicerydów do hydrokwasów, które następnie przechodzą w aldehydy i kwasy tłuszczowe nasycone.
Przemiany te prowadzą do zmatowienia i stwardnienia substancji potowo-tłuszczowej. Wysoka
temperatura przyspiesza zarówno proces parowania, jak i jełczenia.
Wraz z przemianami zachodzącymi w substancji śladów zmienia się także ich obraz. Ślady
tracą czytelność, linie papilarne zwężają się, a niekiedy tracą ciągłość.
Upływ czasu od chwili pozostawienia śladów sprawia, że coraz trudniej jest je ujawnić,
zwłaszcza przy zastosowaniu proszków daktyloskopijnych. Trzeba jednak od razu zaznaczyć, że są
wyjątki od tej reguły. Na przykład ślady pozostawione na podłożu papierowym mogą być z powo-
dzeniem ujawniane za pomocą metody ninhydrynowej (prawdopodobnie także DFO) po upływie
wielu, nawet kilkudziesięciu lat.
Tempo starzenia się śladów linii papilarnych zależy do wielu czynników. Należą do nich
głównie skład substancji potowo-tłuszczowej, rodzaj podłoża na jakim ślady pozostawiono oraz wa-
runki zewnętrzne takie jak: temperatura, wilgotność, zapylenie, ruch powietrza, opady atmosfe-
ryczne.
Z szerokich badań nad wiekiem śladów, jakie przeprowadzono, wynika między innymi, że w
pomieszczeniach zamkniętych średni czas utrzymywania się śladów na podłożu szklanym wahał się
w granicach od około 3 miesięcy do 1,5 roku. Im większe stężenie związków tłuszczowych w sub-
stancji śladów, tym dłuższy był czas ich życia. Wyjaśnić przy tym należy, że w przypadku przytacza-
nych wyników badań, czas życia śladu rozumiany jest jako okres, jaki upływa od chwili pozostawie-
nia śladu do momentu, w którym ślad ten można jeszcze skutecznie ujawnić za pomocą argentora-
tu (ujawniony ślad musi nadawać się do identyfikacji). Na szklanym podłożu w przestrzeni otwartej
i w zmiennych warunkach klimatycznych, średni czas utrzymywania się śladów zawierał się w grani-
cach od 6 do 26 dni. Na metalach średni czas życia śladów był krótszy niż na szkle i wynosił w po -
mieszczeniu zamkniętym oraz przestrzeni otwartej odpowiednio: od niespełna 3 miesięcy (11 tygo-
dni) do 1 roku oraz od 4 do 20 dni. Jeszcze krótszy okazał się średni czas życia śladów na podłożach
z tworzyw sztucznych i w pomieszczeniu zamkniętym wynosił od 2 do 7 miesięcy, a w przestrzeni
otwartej od 3 do 20 dni. Ponadto stwierdzono, że w pomieszczeniach zamkniętych bardzo ważnym
czynnikiem, wpływającym na czas życia śladów, jest zapylenie. W miejscach osłoniętych od kurzu
czas życia śladów na szkle wydłużał się do granic: od ponad ½ roku (26 tygodni) do ponad 2 lat (27
miesięcy).
Środowisko wodne nie jest sprzyjające przechowywaniu się śladów linii papilarnych, jednak-
że szansa ich ujawnienia istnieje, nawet po upływie miesiąca przebywania śladów w wodzie.
K. Baniuk, prowadząc szeroko zakrojone badania, doszła do pewnych wniosków”
• trwałość linii papilarnych zależy od składu substancji potowo-tłuszczowej, rodzaju podłoża i
czynników środowiskowych,
• spośród czynników wpływających na trwałość śladów linii papilarnych najbardziej decydują-
ce znaczenie ma skład substancji potowo-tłuszczowej; przeciętny czas utrzymywania się śla-
dów o znacznej zawartości związków tłuszczowych w substancji śladu jest około 5-krotnie
dłuższy niż śladów pozostawionych samym potem,
• trwałość śladów linii papilarnych zależy także od stopnia gładkości i chłonności podłoża;
podłoża gładkie i niechłonne stwarzają dobre warunki do utrzymywania się śladów linii pa-
pilarnych, w przeciwieństwie do podłoży porowatych i chłonnych,
• kolejnymi czynnikami wpływającymi na czytelność i czas życia śladów są: temperatura i wil-
gotność powietrza, promieniowanie słoneczne, opady atmosferyczne i stopień zapylenia
powietrza; w środowisku o zmiennych warunkach atmosferycznych, bezpośrednio oddziału-
jących na ślady, korelacja między trwałością śladów a czynnikami atmosferycznymi jest bar-
dziej dostrzegalna, zwłaszcza przy ekstremalnym nasileniu tych czynników,
• o trwałości śladów linii papilarnych decyduje kumulatywne działanie wszystkich czynników
środowiskowych; czas utrzymywania się śladów na badanych podłożach, w pomieszczeniu
zamkniętym, jest około 15-krotnie dłuższy niż śladów przechowywanych w przestrzeni
otwartej i zmiennych warunkach klimatycznych,
• do czynników przyspieszających proces starzenia się śladów można zaliczyć wysoką tempe-
raturę (ponad 30 stopni), małą wilgotność powietrza, opady atmosferyczne, światło i zapy-
lenie powietrza; czynnikami opóźniającymi są: niska temperatura oraz znaczna zawartość
związków tłuszczowych w substancji śladów,
• proces starzenia się śladów linii papilarnych podzielić można na 2 etapy:
1 – wysuszenie substancji potowo-tłuszczowej
2 – utrata czytelności śladów.
 W pierwszym etapie procesu starzenia się śladów można wyróżnić trzy podetapy:
– zmatowienie substancji potowo-tłuszczowej,
– utrata jej lepkości,
– zwężenie linii papilarnych.
Niekiedy po zwężeniu linii papilarnych następuje utrata ich ciągłości. Dotyczy to wyłącznie śladów
potowych, w których proces wysychania został gwałtownie przyspieszony.
R.D. Olsen wyróżnia trzy grupy czynników mających wpływ na czas przetrwania śladów linii
papilarnych. Są to:
1) cechy osobnicze pozostawiającego ślady,
2) okoliczności pozostawienia śladów,
3) warunki zewnętrzne, w jakich przebywały ślady.
Do cech osobniczych Olsen zalicza: wiek, płeć, sposób odżywiania, bodźce termiczne i emocjonal-
ne, zawód i stan zdrowia człowieka. Chemiczny skład i ilość wydzieliny pokrywającej dłonie mogą
zmieniać się bardzo szybko, a ich ustalenie stanowi najtrudniejszy problem w badaniach nad wie-
kiem śladów. Okoliczności pozostawienia śladów stanowią: rodzaj podłoża, na którym ślady pozo-
stawiono, stopień zabrudzenia palców, sposób uchwycenia przedmiotu i siła nacisku na podłoże. Do
warunków zewnętrznych, mających wpływ na czas przetrwania śladów zostały zaliczone: tempera-
tura, wilgotność, zapylenie, opady atmosferyczne oraz sposób użytkowania przedmiotu, na którym
znajdują się ślady.
Chociaż starzenie się śladów linii papilarnych jest zjawiskiem obiektywnie stwierdzalnym, to
ocena ich wieku stanowi bardzo trudny i ciągle otwarty, być może nierozwiązywalny problem.
R.D. Olsen wyraża się bardzo sceptycznie o możliwościach dokonywania oceny wieku śla-
dów linii papilarnych. H.C. Lee oraz R.E. Gaensslen twierdzą, że wieku śladów linii papilarnych nie
można określić poprzez badanie techniczne. Zauważają jednak, iż jeśli ślad był ujawniony na podło-
żu niechłonnym, to do oceny jego wieku można jedynie wykorzystać wiedzę o tym, kiedy ostatni
raz była czyszczona powierzchnia, na której ujawniono ślad, przy czym należałoby dodać, że nie
każde czyszczenie podłoża powoduje usunięcie śladów linii papilarnych.
Wielu innych autorów wyraża podobnie sceptyczne stanowisko co do możliwości katego-
rycznego określenia wieku śladów linii papilarnych.
Oczywistym chyba jest, że nawet bez przeprowadzania doświadczeń, powinni być oczywi-
ste, że jest tak wiele zmiennych, których po prostu nie sposób ustalić. Każda z wielkiej liczby praw-
dopodobnie setek zmiennych, może podważać wyżej wskazane kalkulacje. Skoro jest więc niemożli-
we dokładne ustalenie nawet niewielkiej ich liczby, to choćby z niechęcią, musimy pogodzić się z
prawdą, że nie jesteśmy w stanie teraz ani prawdopodobnie nie będziemy w przyszłości,
dokonywać oceny wielu śladów daktyloskopijnych na podstawie analizy ich obrazu.
Pewne nadzieje na rozwiązanie problemu oceny wieku śladów linii papilarnych wiązane są
ostatnio z wykorzystaniem do tego celu metod laserowych. E.R. Menzel wykazał, że wraz z proce-
sem starzenia się substancji potowo-tłuszczowej tworzącej ślad następuje przesunięcie widma jej
fluorescencji w kierunku fal dłuższych. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że nawet w przypadku
pomyślnego zakończenia prowadzonych w tym zakresie badań, metody laserowe będą mogły być
wykorzystane do oceny wieku jedynie oryginalnego śladu, zabezpieczonego wraz z podłożem, a nie
jego obrazu utrwalonego na folii daktyloskopijnej lub zdjęciu.
Podsumowując należy przyjąć, że na obecnym etapie rozwoju nauki nie ma niestety możli-
wości dokonywania obiektywnej oceny czasu, jaki upłynął od chwili pozostawienia śladu linii papi-
larnych do momentu jego ujawnienia.

Niniejszy „skrypt” jest wiernym odzwierciedleniem treści książki autorstwa Jarosława Moszczyń-
skiego, zatytułowanej „Daktyloskopia. Zarys teorii i praktyki.”, wydanej przez Wydawnictwo
Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji.