10/2008 (166)

SPIS TREŚCI
06 AKTUALNOŚCI nąć wielu błędów w sztuce, zapewnia weryfikację na wczesnym sta-
Rafał Kocisz dium. Zachęca zespół projektowy do współpracy, dzielenia się wie-
dzą, wprowadza dobre nawyki. Zapewnia produktowi stabilną pod-
12 OPIS CD stawę a członkom zespołu sposób podnoszenia umiejętności.

38 Wstęp do IBM WebSphere MQ v6.0

BIBLIOTEKA MIESIĄCA
14 OVal – walidacja spójności danych w aplikacjach
korporacyjnych
Sebastian Piotrowski
Walidacja spójności danych to mało lubiany temat w społeczności
programistycznej, zazwyczaj kojarzy się z monotonną, powtarzalną
i mało kreatywną pracą. Z drugiej strony – w kontekście wymagań
jakościowych w aplikacjach korporacyjnych, spójność danych to je-
den z kluczowych aspektów, którego nie można pominąć. W niniej-
szym artykule pokażemy jak usprawnić i uprzyjemnić sobie pracę
związaną z walidacją spójności danych w aplikacjach biznesowych
pisanych w języku Java, przy pomocy biblioteki OVal.
NARZĘDZIA PROGRAMISTYCZNE
22 Joomla 1.0.do 1.5 – migracja krok po kroku
Stefan Wajda
Wprawdzie Joomla 1.5 jest następcą 1.0, ale różnice między obu wyda-
niami są tak istotne, że Joomla 1.0.x nie można unowocześnić do Joom-
la 1.5 przy pomocy łatki aktualizującej. Jedyną możliwą drogą jest migra-
cja – założenie nowej witryny na Joomla 1.5 i przeniesienie danych z Jo-
omla 1.0.x. Migracja przebiega w dużej mierze automatycznie. Ten arty-
kuł przeprowadzi Cię krok po kroku przez cały proces migracji.
TESTOWANIE OPROGRAMOWANIA
28 Była sobie inspekcja – aplikacja procesu inspekcji
Arkadiusz Merta
Inspekcja kodu jest jednym z ważniejszych procesów jakościowych,
które powinny być prowadzone w ramach projektu. Pomaga unik-
Paweł Pietrasz
Paweł opisuje IBM WebSphere MQ jako rozwiązanie pozwalające na inte-
grację różnych systemów informatycznych poprzez dostarczenie mechani-
zmów pozwalających na łatwą wymianę komunikatów pomiędzy nimi.
42 Wyzwalacze w aplikacjach biznesowych
Artur Mościcki
Artur omawia kwestie związane z wykorzystaniem wyzwalaczy (trig-
gerów) w aplikacjach biznesowych. Oprócz typów wyzwalaczy, ta-
bel INSERTED i DELETED prezentuje sposoby identyfikacji rodzaju
triggera, sposoby wywołania rekurencyjnych i zagnieżdżonych wy-
zwalaczy. Omawia również triki pozwalające na nieuruchamianie
wyzwalacza dla określonych wierszy oraz niezwykle istotną z punk-
tu widzenia aplikacji biznesowych kwestię wykorzystywania wy-
zwalaczy na perspektywach.
BAZY DANYCH
50 Lokal zamienię od zaraz
Artur Opaliński
Artur opisuje jakie problemy występują podczas przeróbki aplika-
cji do funkcjonowania w nowej wersji systemu operacyjnego. Nawet
jeśli same zmiany w aplikacji nie są skomplikowane, przejście przez
stosowną część cyklu jej rozwoju zajmuje czas – przeważnie naj-
cenniejszy zasób w projektach informatycznych. Niestety, nierzad-
ko oprócz przerabiania kodu samej aplikacji typu enterprise, trze-
ba uwzględnić jej integrację z nowym środowiskiem operacyjnym
– nowe metody startowania, zmiany niektórych komend systemu
operacyjnego i formatu ich wyników, ponowną instalację i konfigu-
rację usług pomocniczych, itd

Miesięcznik
PHP Software
Solutions Developer’s
jest wydawany przezJournal
Software-Wydawnictwo
(12 numerów w Sp.
roku)
z o.o. Le périodique
Dział reklamy:hakin9 est publié par
adv@software.com.pl
jest wydawany przez Software-Wydawnictwo Sp. z o.o. Software-Wydawnictwo
Prenumerata: Marzena Sp. z o.o. pren@software.com.pl,
Dmowska
Dyrektor wydawniczy: Sylwia Pogroszewska Bokserska,
tel. 02-682
+48 22 427 Varsovie,
36 79; +48 22Pologne
427 36 53
Dyrektor wydawniczy: Sylwia Małecka Tél. +48 22 887 10 10, Fax. +48 22 887 10 11
Redaktor naczelny: Patrycja Wądołowska patrycja.wadolowska@software.com.pl www.phpsolmag.org
Redaktor naczelny: Iwona Chwedoruk iwona.chwedoruk@software.com.pl Adres korespondencyjny:
Redaktorzy prowadzący: Anna Kozioł anna.koziol@software.com.pl Directeur de la publication
Software-Wydawnictwo Sp.: Jarosław
z o.o., Szumski
Kierownik produkcji: MartaMagdalena
KurpiewskaSobiś
marta.kurpiewska@software.com.pl
magdalena.sobis@software.com.pl ul. Bokserska 1, 02-682 Warszawa, Polska
tel. +48 22 427
Imprimerie, 36 91, fax :+48
photogravure 10122 244 24
Studio, 59 Tęgi
Firma
Projekt
Skład i łamanie:
okładki: Grzegorz
AgnieszkaLaskowski
Marchocka www.sdjournal.org
Ekonomiczna 30/36,redakcja@software.com.pl
93-426 Łódź
Imprimé en Pologne/Printed in Poland
DTP Manager:
Projekt okładki:Robert
Agnieszka
Zadrożny
Marchocka
robert.zadrozny@software.com.pl
Abonnement (France métropolitaine, DOM/TOM) : 1 an
Kierownik produkcji:
Wyróżnieni betatesterzy:
Marta
Ł. Kurpiewska
Lechert, S. Nieszwiec, R.Zacharczyk
marta.kurpiewska@software.com.pl Dołączoną do magazynu
(soit 6 numéros) 38 € płytę CD przetestowano programem AntiVirenKit firmy
G DATA Software Sp. z o.o.
Nakład: 6Mateusz
Korekta: 000 egz.Lipiński matlipinski@wp.pl Dépôt légal : à parution
Wyróżnieni betatesterzy: P. Bańka, A. Poniedziałek, R.Zacharczyk ISSN : 1731-7037
Distribution : MLP
Dział reklamy: adv@software.com.pl Redakcja dokłada
Parc d’activités dewszelkich
Chesnes,starań,
55 bdbydepublikowane
la Noirée w piśmie i na towarzyszących mu
Prenumerata: Marzena Dmowska pren@software.com.pl nośnikach
BP 59 F - informacje i programy były poprawne, jednakże
38291 SAINT-QUENTIN-FALLAVIER CEDEXnie bierze odpowiedzialności
za
(c) efekty wykorzystania ich; nie gwarantuje
2005 Software-Wydawnictwo, także réservés
tous les droits poprawnego działania programów
Nakład: 6 000 egz. shareware, freeware i public domain.

4 10/2008
SYSTEMY OPERACYJNE ZESTAWIENIE
54 Inteligentne partycjonowanie zasobów w syste- 70 Zestawienie narzędzi do testowania oprogra-
mach czasu rzeczywistego mowania
Roman Końszyn
Roman opisuje technologię inteligentnego partycjonowania zaso-
bów – rozszerzenie systemu operacyjnego czasu rzeczywistego na WYWIAD
poziomie jądra. Technologia ta pozwala na tworzenie bezpiecznych 74 Wywiad z Kevinem Parkerem
grup składających się z kilku aplikacji i wątków, pozwalając jednocze-
śnie na maksymalnie efektywne wykorzystanie zasobów procesora. W
niniejszym artykule przyjrzymy się dokładniej, co to jest inteligentne
partycjonowanie zasobów i jakie zalety ma ono dla programistów i
projektantów wbudowanych systemów czasu rzeczywistego.

PROGRAMOWANIE UML
58 Język UML 2.x w dydaktyce akademickiej
Stanisław Wrycza, Bartosz Marcinkowski
Autorzy zaprezentowali założenia metodologiczne dotychczas sto-
sowanego programu nauczania języka UML. Artykuł zawiera uwa-
runkowania oraz wyniki badania ankietowego oraz wnioski, ściśle
związane z modyfikacjami, poczynionymi w dotychczas stosowa-
nym programie nauczania języka UML. Treść niniejszego artykułu
oparto na doświadczeniach uczelni wyższych w Gdańsku, zebranych
w ramach wykładów i laboratoriów, wspieranych studiami przypad-
ków, narzędziami CASE i treściami e-learningowymi.

WARSZTATY
64 Własny „słup ogłoszeniowy” – konta użytkowni-
ków oraz administracja
Piotr Plenik
Piotr w poprzednim artykule utworzył serwis ogłoszeniowy, który
spełnia swoją podstawową funkcję – umożliwia przeglądanie oraz
samodzielne dodawanie ogłoszeń. Jednak nie wróży mu sprawnego
działania bez kont użytkowników z możliwością dodawania ogło-
szeń tylko po zalogowaniu, zarządzania ogłoszeniami oraz użytkow-
nikami przez administratora oraz krótszych i czytelniejszych adre-
sów URL. W tym artykule zajmiemy się wszystkimi w/w kwestiami,
pozostawiając na koniec kwestie kończenia aplikacji oraz ostatecz-
ną publikację na serwerze.

Uszkodzone podczas wysyłki płyty wymienia redakcja.

Wszystkie znaki firmowe zawarte w piśmie są własności odpowiednich firm zostały

użyte wyłącznie w celach informacyjnych.

Redakcja używa systemu automatycznego składu

Osoby zainteresowane współpracą prosimy o kontakt:

sdj@software.com.pl

Druk: 101studio DTP

Wysokość nakładu obejmuje również dodruki. Redakcja nie udziela pomocy

technicznej w instalowaniu i użytkowaniu programów zamieszczonych na płycie
CD-ROM dostarczonej razem z pismem.

Sprzedaż aktualnych lub archiwalnych numerów pisma po innej cenie niż

wydrukowana na okładce – bez zgody wydawcy – jest działaniem na jego
szkodę i skutkuje odpowiedzialnością sądową.

www.sdjournal.org 5
 Aktualności
Del.icio.us szybsze i bez kropek
Yahoo! wprowadził zmiany w del.icio.us
– hostowanej usłudze do przechowywa-
nia, opisywania i współdzielenia łącz do
witryn internetowych (zwanych popular-
nie odnośnikami). Najważniejszą zmianą
według firmy są modyfikacje silnika strony,
które mają sprawić, że witryna będzie dzia-
łać szybciej pod rosnącym obciążeniem
– aktualnie z del.icio.us korzysta około
pięciu milionów użytkowników. Użyt-
kownikom jednak nie to rzuci się w oczy,
przynajmniej nie od razu – inna zmiana
polega bowiem na... rezygnacji z kropek
w nazwie i adresie serwisu. Yahoo! na ofi-
cjalnym blogu usługi przyznaje, że kropki
były dla większości użytkowników ogrom-
nym utrudnieniem. Ludzie często mylili
nazwę, wpisując różne kombinacje – np.
de.licio.us, del.icio.us.com albo del.licio.us.
Serwis był więc łakomym kąskiem dla
scammerów. Teraz nazwa i adres brzmi
po prostu delicious.com i jest prostsza do
zapamiętania. Obecni użytkownicy ser-
wisu oczywiście będą musieli się do niej
przyzwyczaić, a także ponownie zalogo-
wać. Inne, już nie tak zauważalne zmiany
w serwisie to między innymi wydłużenie
opisów zakładek z 255 do tysiąca znaków.
Nowych funkcji i widoków doczekał się
także interfejs serwisu.
http://yahoo.com/
Gears ze wsparciem
dla Gmail i Google Calendar
Firma Google poinformowała o planach
przedstawienia nowych odsłon GMail i
Google Calendar, obsługujących wtycz-
kę Gears, co ma pozwolić na pracę z
tymi aplikacjami bez aktywnego połą-
czenia z Internetem. Kolejną nowością w
obydwu aplikacjach będzie obsługa stan-
dardu SyncML do synchronizacji kontak-
tów. Zapowiedź ta jest najprawdopodob-
niej próbą popularyzacji produktów kor-
poracji na rynku biznesowym, a szczegól-
nie wśród niewielkich przedsiębiorstw.
Mało który pracodawca zaryzykował-
by brak dostępu do tak podstawowych
usług jak poczta, czy kalendarz, wskutek
awarii sieci. Co ciekawe, niektórzy konku-
renci Google, np. Zimbra czy Zoho, oferu-
ją już niektóre z wymienionych funkcjo-
nalności, właśnie w oparciu o produkt
giganta z Mountain View, zapewniając
dostęp do swoich aplikacji w trybie offi-
line. Wprowadzenie obsługi protoko-
łu SyncML (Synchronization Markup Lan-
guage) jest również warte podkreślenia.
Dzięki niemu możliwe stanie się synchro-
nizowanie informacji pomiędzy różnymi
urządzeniami, głównie za sprawą uzna-
nia go przez gigantów komórkowych, w
tym Nokię, Sony, LG, IBM-a i Siemensa,
implementując wsparcie dla niego, przy-
najmniej w części produktów. W najbliż-
szym czasie standard SyncML ma umożli-
wiać też również eksport wiadomości, co
czyni go tym bardziej interesującym roz-
wiązaniem.
http://www.readwriteweb.com/
6 10/2008
Microsoft
wesprze Fundację Apache
P
odczas odbywającej się w USA konferen-
cji Otwartego Oprogramowania, Funda-
cja Apache poinformowała o pozyskaniu
nowego sponsora, jakim jest Microsoft. Gigant z
Redmond zobowiązał się bowiem do wspierania
fundacji kwotą 100 tys. dolarów rocznie, przy-
łączając się tym samym do grona platynowych
sponsorów, tuż obok Google i Yahoo!. Zdaniem
Justina Erenkrantza, prezesa fundacji, nowa ini-
cjatywa Microsoftu jest kolejnym krokiem w za-
kresie zwiększenia interoperacyjności. Wierzy,
że przedsięwzięcie to jest wyłącznie podyktowa-
ne uzasadnioną chęcią polepszenia współpracy
pomiędzy Apache, a rozwiązaniami spółki. Jako
przykład wskazuje projekt Apache POI, będący
zbiorem bibliotek Javy, pozwalający na zapisy-
wanie i odczytywanie dokumentów w formacie
MS Office. Twierdzi ponadto, że społeczność
skupiona wokół serwera, na ogół pragmatycz-
na i otwarta na udział zewnętrznych korpora-
cji, nie powinna mieć nic przeciwko uczestnic-
twu Microsoftu. Nie wiadomo na razie, czy opi-
Zawirowania wokół Yahoo!
L
ipiec i początek sierpnia bieżącego roku
były dla koncernu Yahoo! gorącymi mie-
siącami. Czas ten był pełen emocji szcze-
gólnie dla zarządu korporacji. Całe zamieszanie
zaczęło się od tego, że inwestor Carl Icahn po od-
mownej odpowiedzi Yahoo! na kolejną propozycję
sfinalizowania transakcji z Microsoftem złożył w
Securities and Exchange Commision (odpowied-
nik Komisji Nadzoru Finansowego sprawujący
w USA kontrolę nad obrotem giełdowym) infor-
macje co do planowanych zmian w zarządzie fir-
my. Analitycy zastanawiali się, czy Icahn sprzyja-
jący Microsoftowi będzie chciał wymienić cały za-
rząd Yahoo!, czy tylko jego część. Okazało się, że
chodzi o wszystkie dziewięć osób. Jeśli Icahnowi
udałoby się przeforsować tę zmianę podczas wal-
nego zgromadzenia akcjonariuszy, to wtedy nawet
bez większościowego pakietu akcji, ale ze swoimi
ludźmi w zarządzie mógłby kontrolować całą fir-
mę i najprawdopodobniej doprowadziłby do fu-
zji Yahoo! z Microsoftem na warunkach propo-
nowanych przez giganta z Redmond. Tymczasem
pojawiły się informacje, że możliwy jest kompro-
mis. Akcjonariusze zrzeszeni w grupę nazywanej
Yahoo Plan B, na czele której stanął Ironfire Capi-
tal zaproponowani, by uniknąć agresywnej i po-
tencjalnie szkodliwej dla firmy batalii i zawczasu
zawrzeć z Icahnem kompromis – zgodzić się na
czterech proponowanym przez niego członków
zarządu, a pięć miejsc obsadzić dotychczasowymi
sane wyżej posunięcie jest częścią szerszej inicja-
tywy Microsoftu w celu zwiększenia kompaty-
bilności Apache z platformą .NET. Pomimo za-
pewnień Erenkrantz'a, informacja na temat ru-
chu Microsoftu spotkała się w środowisku Open
Source z dużym dystansem, nutką podejrzliwo-
ści, oraz – z zadowoleniem. Najprawdopodob-
niej, wiele osób, w dalszym ciągu będzie po-
strzegało całą sytuację jako swego rodzaju pułap-
kę, aczkolwiek – jak zapewnia jeden z przedsta-
wicieli Fundacji – model zarządzania organiza-
cją nie pozostawia miejsca na jakiekolwiek nad-
użycia. Sam Ramji, szef działu do spraw wolne-
go oprogramowania w Microsofcie, równocze-
śnie zapewnił, że wspomniany krok w żaden
sposób nie wiąże się z rezygnacją z rozwijania
serwera IIS. Korporacja nie ukrywa przy tym, że
korzyści płynące z nawiązanej współpracy, mogą
przełożyć się na implementację nowych, cieka-
wych funkcji w nadchodzącym IIS8, w tym na
wsparcia dla języka PHP.
http://www.techit.pl/
dyrektorami. Równolegle pojawiła się kolejna cie-
kawa informacja, że przybywa akcjonariuszy, któ-
rzy proponują całkowite odparcie nacisków Icah-
na. Wśród nich jest fundusz Legg Mason Capital
Management, jeden z najbardziej znaczących ak-
cjonariuszy Yahoo!. Posiada on około 6,5% akcji
firmy – dwadzieścia razy więcej, niż grupa Plan B.
W tym momencie wizja przejęcia całkowitej kon-
troli nad internetowym koncernem przez Carla
Icahna zaczęła tracić realne kształty. W końcu za-
rządowi Yahoo! udało się zawrzeć kompromis z in-
westorem. W ramach ugody Carl Icahn wycofał
się z dążenia do wymiany całego zarządu. Ośmiu
jego dotychczasowych członków ma zostać wybra-
nych ponownie, w tym prezes Jerry Yang. Jedyną
osobą, która zrezygnuje będzie Robert Kotick. W
jego miejsce wejdzie nie kto inny, tylko sam Carl
Icahn. Dodatkowo skład zarządu będzie rozsze-
rzony o dwie osoby, które wskaże sprzyjający Mi-
crosoftowi inwestor. Oznacza to, że firmą Yahoo!
będzie niedługo zarządzać nie dziewięć, a jedena-
ście osób. Nie wiadomo jeszcze, jaka będzie polity-
ka nowego zarządu względem Microsoftu. Icahn
nawet mając po swojej stronie dwóch innych
członków raczej nie ma zbyt wiele do powiedze-
nia. Być może jednak kompromis zakrojony jest na
szerszą skalę i poczyniono już pewne ustalenia w
tej kwestii. O szczegółach dowiemy się zapewne w
niedalekiej przyszłości.
http://betanews.com/

Bilion adresów stron zindek-
sowanych przez Google
S
tale rośnie ilość publikowanych w In-
ternecie informacji. Jak wynika z
pierwszego raportu przygotowanego
przez Google w 1998 roku, ilość witryn oscy-
lowała wówczas w graniach 26 milionów. Na
przestrzeni ostatnich ośmiu lat widywaliśmy
już wiele dużych liczb. Bilion jest ogromną
liczbą niepowtarzalnych adresów URL, a ty-
le właśnie, jak twierdzi Google, zindeksowa-
nych zostało w ich wyszukiwarce. Czy jed-
nak tak duża ilość zindeksowanych doku-
mentów faktycznie oznacza ich istnienie i ja-
ka jest liczba stron na całym świecie? Google
z uśmiechem odpowiada, że nie wie, gdyż nie
ma czasu spojrzeć na nie wszystkie. Ściślej
mówiąc, ich liczba jest tak naprawdę nieskoń-
czona. Przykładowo miejsca zawierające tzw.
automatycznie generowaną treść, jak kalen-
darze internetowe, w których obecne są lin-
ki do następnych dni, mogłyby być traktowa-
ne za każdym razem jako nowa strona. Tak się
jednak nie dzieje, ponieważ nie wynikają z te-
go żadne korzyści. Przykład ten pokazuje tak-
że, że nie ma jednej, ścisłej definicji określa-
jącej co jest użyteczną witryną, a co nie. Acz-
kolwiek korporacja jest dumna z posiadania
największego indeksu spośród wszystkich
wyszukiwarek, a jej celem jest zindeksowa-
nie wszystkich danych świata. Dwaj inżynie-
rowie Google, Jesse Alpert i Nissan Hajajlm,
wspominają natomiast same początki, kie-
Google bliskie
przejęcia Digg.com
W
okolicach marca br. pojawiły się
pierwsze informacje na temat
przejęcia Digg.com przez Go-
ogle. Na początku dyrektor zarządzający ser-
wisu agregującego newsy, Jay Adelson, sta-
nowczo zaprzeczał tym informacjom. Jed-
nakże kilka miesięcy później sprawa nabra-
ła szybkiego tempa – podpisane zostało na-
wet wstępne porozumienie określające wa-
runki przejęcia i wydawało się, że sprawa
jest bardzo bliska pozytywnego finału. Do-
celowo, serwis Digg miał stać się częścią Go-
ogle News. Google było gotowe za to zapłacić
200 milionów dolarów. Okazało się jednak,
że gigant z Mountain View w ostatniej chwi-
li zdecydował się odejść od rozmów, zabiera-
jąc 200 mln dolarów. Do zerwania transak-
cji doszło na etapie końcowego badania tech-
nologii wykorzystywanych przez Digg'a oraz
www.sdjournal.org
dy Sieć nie była jeszcze tak duża i nie każdy
miał do niej swobodny dostęp, co też wyraź-
nie przekładało się na ilość publikowanych in-
formacji. Wówczas bowiem jedna stacja robo-
cza była w stanie obliczyć wykres Page Rank
na 26 milionów na przestrzeni kilku godzin,
a następnie wykorzystaniu tak przygotowane-
go zbioru przez określoną ilość czasu. Dzisiaj,
wyszukiwarka giganta z Mountain View, na
bieżąco indeksuje zasoby sieci, gromadząc i
aktualizując informacje o stronach, przetwa-
rzając grafy połączeń wiele razy w ciągu dnia.
Zdaniem korporacji, wykres biliona adresów
idealnie oddaje porównanie z mapą przedsta-
wiającą identyczną ilość skrzyżowań. Zatem,
aby przedstawić ogrom pracy wykonywanej
przez klastry obliczeniowe, Google za przy-
kład podaje, iż każdorazowe obliczenie wy-
kresu jest równoważne z określeniem na ma-
pie miasta skrzyżowania, które są obecne na
każdej drodze w Stanach Zjednoczonych, z tą
różnicą, że mapa ta jest blisko 50 tysięcy razy
większa od rzeczywistej mapy USA z 50 tysią-
cami razy większą liczbą dróg i skrzyżowań.
Niewątpliwe wynik Google przyprawia zwy-
kłego zjadacza chleba o lekki ból głowy. Pozo-
staje mieć nadzieję, że firma nie spocznie na
laurach, wkraczając na coraz to nowsze ryn-
ki internetowego biznesu i świadcząc nowa-
torskie usługi.
http://www.google.com/
kontroli jego raportów finansowych, pod-
czas którego wydarzyło się coś, co spowodo-
wało podjęcie tak drastycznych decyzji. Dwa
niezależne źródła zbliżone do jednej ze spół-
ek podają natomiast, iż faktycznym powo-
dem zerwania rozmów były problemy tech-
niczne, które wyszły na jaw w wyniku owej
kontroli. Inne źródło ujawnia zaś, że przy-
czyną była niezgodność charakterów po-
szczególnych zespołów obu korporacji. Tym
samym, w mocno niesprzyjającej atmosfe-
rze, trudno najprawdopodobniej będzie zna-
leźć Digg'owi kupca. W tym celu wynajął on
bank inwestycyjny Allen & Co. Wiadomo
jednak, że jest on jednak znany głównie z za-
mykania powierzonych mu przedsiębiorstw.
Czy to oznacza że również i Digg niebawem
zniknie z Sieci?
http://www.techcrunch.com/
Aktualności
Google będzie
inwestował w rozwijające się firmy
The Wall Street Journal donosi, że Google
stworzy fundusz venture capital i będzie
inwestować w małe, rozwijające się przedsię-
wzięcia. Działanie funduszy tego typu polega
na wykupywaniu części udziałów w niewiel-
kich firmach, co zwykle właścicielom daje
spory zastrzyk gotówki niezbędny do rozwi-
nięcia działalności, a funduszowi gwarantu-
je zyski – oczywiście w przypadku sukcesu
firmy, w którą wcześniej zainwestował. Grupa
pracująca nad projektem założenia funduszu
w Google kierowana jest przez Davida Drum-
monda, jednego z wysoko postawionych
dyrektorów firmy. Nad wyborem firm, w które
fundusz będzie inwestować czuwać ma Wil-
liam Maris, 33-letni inwestor giełdowy, który
na koncie ma już szereg sukcesów inwestycyj-
nych z bardzo dużymi zyskami. Informacja nie
została jeszcze oficjalnie potwierdzona przez
Google, nie wiadomo też jaka będzie struktu-
ra funduszu. Jest to jednak ważny krok w ogól-
niejszym kontekście – pokazuje nowe pode-
ście dużych firm do start-upów, gdzie zamiast
zwykłego przejmowania ich i wcielania we
własne struktury, inwestuje się w nie i rozwija
ich działalność pod dotychczasową marką.
http://www.techcrunch.com/
Mojave – Vista wcale nie taka straszna?
Mojave to nazwa kodowa nowej wersji sys-
temu operacyjnego Windows, bezpośred-
niego następcy Visty, który ma rozwiązywać
wszystkie problemy i niedociągnięcia aktual-
nego systemu – tak Microsoft mówił uczestni-
kom doświadczenia. W rzeczywistości Mojave
to bezprecedensowy eksperyment, w którym
udział wzięło ponad 120 użytkowników Win-
dowsa, Linuksa i Mac OS X należących do naj-
bardziej zagorzałych sceptyków i krytykan-
tów Visty. Zamiast nowego systemu pokazy-
wano im właśnie... Windows Vista. W trakcie
10-minutowej demonstracji i po niej kamery
nagrywały reakcje i komentarze uczestników.
Eksperyment jest może nieco kontrowersyj-
ny, ale efekty mówią same za siebie. Zdecy-
dowana większość uczestników była bardzo
zadowolona z tego, co zobaczyli. Niektórzy
po prostu nie umieli wyjść z podziwu, jaki
postęp dokonał się od czasów Visty. Innym
wręcz brakowało słów. Wszystkie te reakcje
można obejrzeć w klipach wideo, które poja-
wiły się na witrynie projektu Mojave (http:
//www.mojaveexperiment.com/). Projekt był
realizowany przez trzy dni w lipcu w San Fran-
cisco. Komputer, który był wykorzystywa-
ny do demonstracji to notebook HP Pavilion
DV2000 z 2 GB pamięci RAM. Nie jest to wcale
maszyna o bardzo wygórowanych możliwo-
ściach sprzętowych. Wytłumaczeniem takie-
go wyniku eksperymentu jest raczej fakt, że
większość z tych, którzy najbardziej krytykują
nowy system Microsoft po prostu go nie uży-
wało, a spora część nigdy nawet nie widzia-
ło w akcji. Microsoft zapowiada, że planuje
wykorzystać wyniki eksperymentu w przy-
szłych kampaniach marketingowych Visty.
Ciekawe czy to doświadczenie zmieni wize-
runek systemu?
http://www.microsoft.com/poland
7
 Aktualności
DNSSEC zabezpieczy domeny .org
ICANN jednogłośnie zatwierdził propo-
zycję Public Interest Registry, operato-
ra domen .org, by zarządzana przez nich
globalna domena najwyższego pozio-
mu była pierwszą, która wdrożyła proto-
kół zabezpieczeń DNSSEC. W ramach tego
porozumienia PIR będzie również aktyw-
nie pracować na rzecz stworzenia planu
edukacyjnego i adopcyjnego DNSSEC w
pozostałych strukturach Internetu. Ideą
DNSSEC jest rozwiązanie fundamental-
nych problemów zabezpieczeń liczącego
już ćwierć wieku systemu DNS. Niedawno
patchowane przez szereg producentów
luki umożliwiające atak typu cache poiso-
ning nie mają prawa bytu po implemen-
tacji DNSSEC m.in. za sprawą wykorzy-
stania podpisów cyfrowych. Umożliwia-
ją one sprawdzenie, czy otrzymane infor-
macje pochodzą z prawidłowego serwe-
ra. DNSSEC jest rozwijany od 1997 roku.
Wczesne wersje miały poważne proble-
my architekturalne, które uniemożliwia-
ły szerokie zastosowanie w strukturach
Internetu. Wkrótce większość problemów
została rozwiązana, ale pojawiły się kolej-
ne – tym razem o charakterze formalno-
prawnym. Również i na tym polu DNSSEC
obronił się, ale najważniejsze części spe-
cyfikacji zostały opublikowane dopiero
w marcu bieżącego roku. Tak naprawdę
domena .org nie jest pierwszą TLD, która
wdroży DNSSEC. Wcześniej zrobiły to nie-
które inne krajowe domeny najwyższego
poziomu. Wdrożenie DNSSEC przez .org
de facto oprócz korzyści rodzi także kolej-
ny problem – ICANN (i tylko ICANN) uzyska
w ten sposób dostęp do głównych kluczy
szyfrujących, a nie wszyscy są zgodni co
do tego, czy amerykańska instytucja może
być godna zaufania w tak delikatnej kwe-
stii, jaką jest światowy Internet.
http://www.techit.pl/
ContentID – pies na pirackie materiały
Firma Anvato zaprezentowała technolo-
gię o nazwie ContentID, która z założe-
nia pomóc ma w walce z rozpowszech-
nianiem nielegalnych materiałów wideo.
W skład wspomnianej technologii wcho-
dzą dwa moduły – Perceptual Signature,
oraz Perceptual Search. Pierwszy z nich w
opinii producenta jest narzędziem, które
umożliwi symulację ludzkiej percepcji.
Drugi natomiast to wyszukiwarka podo-
bieństw pomiędzy oryginalnymi materia-
łami, a tymi publikowanymi w popular-
nych serwisach pokroju YouTube. Avanto
dumnie informuje, że mechanizm w prze-
ciągu zaledwie pięciu sekund potrafi prze-
skanować około miliona minut, czyli prze-
szło 16,6 tys. godzin ścieżek wideo, zacho-
wując przy tym skuteczność na poziomie
99%. Jeśli technologia ContentID w prak-
tyce okaże się tak skuteczna, jak zachwa-
la ją obecnie producent, może oznaczać to
znaczny przełom w ochronie praw autor-
skich, ale jednocześnie koniec takich serwi-
sów jak YouTube czy DailyMotion.
http://mashable.com/
8 10/2008
Microsoft skierował
SQL Server 2008 do produkcji
P
odczas konferencji Wednesday Micro-
soft podał do wiadomości, że SQL Se-
rver 2008 osiągnął status RTM (Release
to Manufacturing), co oznacza, że produkt skie-
rowany został do produkcji. Wraz z nową wer-
sją aplikacji wydano także jej edycję Web. Wer-
sja Web pojawiła się stosunkowo późno, na żą-
danie klientów, którym nie odpowiadała żadna
z pozostałych edycji serwera. SQL Server 2008
znajdował się w fazie betatestów od ponad ro-
ku i prace nad oprogramowaniem zostały wła-
śnie ukończone. Microsoft wstępnie udostęp-
nił produkt posiadaczom subskrypcji progra-
mów MSDN oraz TechNet. Microsoft SQL Se-
rver 2008 to nowy system do zarządzania i ana-
lizy danych. SQL Server 2008 oferuje nowe,
rozbudowane możliwości, takie jak efektywne
zarządzanie w oparciu o reguły, audyty, obsłu-
ga bardzo dużych hurtowni danych, dane geo-
graficzne i przestrzenne oraz zaawansowane
usługi raportowania i analizy. SQL Server 2008
jest bezpieczną, efektywną i inteligentną plat-
formą niezbędną do obsługi aplikacji o znacze-
niu krytycznym dla działalności firmy. Baza da-
nych Microsoftu udostępniona została w sze-
ściu edycjach, każda dopasowana do preferen-
cji i wymagań odrębnego segmentu odbiorców:
Compact, Express, Web, Standard, Enterrpri-
se, oraz Workgroup. Nowa wersja – SQL Se-
rver 2008 Web – została wydana po raz pierw-
szy wraz z tą edycją produktu Microsoftu. Skie-
rowana jest do przedsiębiorstw hostujących da-
ne. Zawiera narzędzia niezbędne wsparciu ni-
skobudżetowych, wielkoskalowych aplikacji
Webowych oraz środowisk przechowywania
danych. Podczas spotkania Wednesday Micro-
soft przekonywał zaproszonych gości o korzy-
Inteligentne blacklisty
przyszłością zabezpieczeń?
N
aukowcy z instytutu SANS i SRI In-
ternational stworzyli eksperymen-
talną wersję algorytmu do inteligent-
nego, dynamicznego tworzenia blacklist. Algo-
rytm przypomina ten używany przez Google
podczas określania wskaźnika PageRank. Usłu-
ga została nazwana Highly Predictable Blackli-
sting. Jak działa nowatorski algorytm? W skrócie
blacklista tworzona jest indywidualnie dla każ-
dego członka obsługiwanej przez SANS Internet
Storm Center sieci DShield na podstawie oce-
ny prawdopodobieństwa, że atakujący odwiedzi
właśnie tę konkretną witrynę. Ocena dokonywa-
ściach płynących z wdrożenia nowego SQL Se-
rvera podając 10 konkretnych przyczyn prze-
mawiających za adaptacją nowej wersji w środo-
wisku korporacyjnym. Mowa była między in-
nymi o lepszej skalowalności nowej edycji oraz
wzroście wydajności. Gigant z Redmond pod-
kreślił także, iż opinie otrzymywane od użyt-
kowników starszej edycji programu pozytyw-
nie wpłynęły na rozwój programu. Pozwoliło to
rozwinąć nową wersję aplikacji bazodanowej w
przeciągu zaledwie trzech lat. W oficjalnej not-
ce prasowej Microsoft pochwalił się także kil-
koma wielkimi przedsiębiorstwami testujący-
mi SQL Server 2008, m.in. były to Xerox, Sie-
mens, Fidelity Investments czy Clear Channel
Communications. Kampania reklamowa no-
wej wersji produktu opatrzona została trzema
słowami – inteligentny, zaufany i produktyw-
ny. Microsoft mówi także, iż nowy SQL Server
2008 to nie tylko ulepszona baza danych, lecz
także centralne repozytorium dla Microsofto-
wego modelu strategii zarządzania danymi oraz
inteligentnego biznesu w firmie. Użytkownicy
starszych edycji SQL Server chcący wdrożyć
najnowszą wersję oprogramowania powinni za-
interesować się narzędziem Microsoft SQL Se-
rver 2008 Upgrade Advisor. Jako ciekawostkę
warto dodać, że radość w Microsofcie z okazji
ukończenia nowego SQL Server była tak duża,
że Ted Kummert, viceprezes korporacji, prze-
farbował włosy na jasno pomarańczowo. Więcej
informacji na temat SQL Server 2008 można
znaleźć na oficjalnej stronie produktu znajdu-
jącej się pod adresem http://www.microsoft.com/
sqlserver/2008/en/us/default.aspx.
http://www.idg.pl/
http://www.techit.pl/
na jest na podstawie analizy logów firewalla ty-
sięcy innych biorących udział w projekcie. Ogól-
na idea polega na przewidywaniu, jakie sieci i wi-
tryny mogą być atakowane w przyszłości na pod-
stawie danych o podobnych atakach w przeszło-
ści. Usługa HPB została oficjalnie zademonstro-
wana zostanie podczas konferencji Usenix Secu-
rity Symphosium. Zainteresowani mogą zapi-
sać się do sieci DShield i samodzielnie przetesto-
wać działanie usługi wysyłając swoje logi w odpo-
wiednim formacie, stosując się do instrukcji za-
wartych na stronach projektu.
http://www.techit.pl/

Google Knol – poważny
konkurent Wikipedii?
P
arę miesięcy temu pojawiła się informa-
cja o rozpoczęciu zamkniętego, wyma-
gającego zaproszenia, programu beta
nowej usługi Google, której zadaniem jest zbie-
ranie naukowych i specjalistycznych publikacji,
pisanych przez samych użytkowników. Usłu-
ga nosi nazwę Google Knol i niedawno zosta-
ła udostępniona publicznie. Ideą przyświecają-
cą Google Knol jest przede wszystkim umożli-
wienie użytkownikom pisania, a następnie do-
dawania, poprawiania i komentowania treści
na tematy, w których są specjalistami. Podsta-
wową cechą odróżniającą go od Wikipedii jest
przywiązywanie wielkiej uwagi do autorstwa.
Autorzy są wymieniani z imienia i nazwiska
z opcjonalnym zdjęciem obok. Metoda mode-
rowanej współpracy (ang. moderated collabo-
ration) pozwala natomiast każdemu czytelni-
kowi dokonać dowolnej edycji, którą pierwot-
ny autor tekstu może zaakceptować, odrzucić
bądź zmodyfikować, zanim zmiany staną się
widoczne publicznie, co ma pomóc w walce z
wandalizmem. Od strony edytorskiej nie widać
wielu zmian w porównaniu z edytorem Google
Docs. Możliwe jest między innymi ustawienie
formatowania oraz wstawienie grafik, cyta-
tów, linków i przypisów. Serwis pozwala rów-
nież na zdefiniowanie licencji na jakiej publi-
kowany jest przez nas tekst, a także umieszcze-
nie reklam AdSense, dzięki czemu kiedy autor
zdecyduje się umieścić je przy swoim artykule,
otrzyma część zysków pochodzących z reklam.
Usługa daje też możliwość oceniania, czy zre-
cenzowania przez zaproszonego specjalistę da-
ICANN otwiera
rejestrację domen .me
O
rganizacja ICANN sprawująca kon-
trolę nad światowym systemem do-
men otworzyła ogólnodostępną,
światową rejestrację domen zakończonych
rozszerzeniem .me. Rozszerzenie to zostało
przyznane Czarnogórze jako krajowa domena
najwyższego poziomu, po uzyskaniu przez nią
niepodległości. Z tego faktu ucieszą się nie tyl-
ko osoby chcące podkreślić swoją tożsamość w
Internecie, ale przede wszystkim firmy, któ-
re od momentu uruchomienia prerejestracji
w maju wydały majątek na rezerwację takich
domen, jak buy.me, love.me, date.me czy con-
tact.me. Później te i inne domeny robiły furo-
rę na serwisach aukcyjnych. Od teraz pod no-
wymi domenami będą uruchamiane serwisy,
www.sdjournal.org
nego hasła, przed jego publikacją. Witryna jest
dostępna pod adresem http://knol.google.com/.
Jako ciekawostkę związaną z nowym serwisem
warto wspomnieć o pewnym drobnym proble-
mie firmy Google. Otóż wszystko byłoby w po-
rządku, gdyby nie fakt, iż domena Knol.com,
pod którą miałaby funkcjonować usługa jest
już zajęta. Obecnie usługa funkcjonuje pod ad-
resem knol.google.com, natomiast domena, któ-
rą Google jest zainteresowane należy do holen-
derskiej firmy, specjalizującej się w dystrybu-
cji odkurzaczy. Wspomniany adres został za-
rejestrowany przez Hilco Knola, właściciela
przedsiębiorstwa w 2002 roku za kilka EUR.
Jeśli transakcja zostanie sfinalizowana, ozna-
czać to może dla niego interes życia. Przedsta-
wiciele korporacji z Mountain View skontakto-
wali się już z Knolem w sprawie zakupu wspo-
mnianej domeny. Koncern zaoferował w za-
mian okrągłą sześciocyfrową sumę. Holender-
ski przedsiębiorca odrzucił jednak propozycję
wyszukiwarkowego giganta, tłumacząc, iż po-
datek dochodowy w Holandii nie dał by mu zy-
sku jakiego oczekuje. Dodał także, że gotów jest
odstąpić domenę za kwotę 1 miliona Euro, któ-
ra pozwoli mu opłacić zmianę całego wizerun-
ku jego firmy. Google uważa, że adres postaci
knol.com byłby dużo atrakcyjniejszy dla usługi,
niż dotychczasowa subdomena. Teraz pytanie,
czy koncern zdecyduje się za tą atrakcyjność w
postaci domeny położonej najwyżej w hierar-
chii gTLD zapłacić tak dużą sumę?
http://www.google.com/
http://domainnews.com/
a kolejne adresy będą mogły być rejestrowa-
ne bez ograniczeń. Według rejestru ICANN,
do tej pory przyjęto ponad 30 tysięcy wnio-
sków rejestracyjnych dla domen .me. ICANN
w 2008 roku ma sporo pracy. Najpierw orga-
nizacja zmniejszyła ograniczenia w rejestracji
domen .pro, dotąd zastrzeżonych dla specjali-
stów wykonujących wolne zawody. Później za-
decydowano o totalnym uwolnieniu domen
najwyższego poziomu tak, by wkrótce możli-
we było rejestrowanie dowolnych rozszerzeń
– oczywiście za spore pieniądze. Dla chiń-
skich użytkowników Internetu opracowano
także możliwość używania chińskich znaków
zamiast rozszerzenia .cn.
http://betanews.com/
Aktualności
Midori – przyszłość
systemów operacyjnych?
Serwis SDTimes podzielił się informacja-
mi uzyskanymi z wewnętrznych doku-
mentów Microsoftu na temat projektu
Midori – systemu operacyjnego nowej
generacji, który być może za kilkanaście
lat zostanie następcą Windows. System
ten oparty jest na mikrojądrze Singula-
rity. Pracuje nad nim zespół podlegają-
cy Craigowi Mundiemu, zajmującemu
stanowisko Chief Research and Strate-
gy Officer w firmie Microsoft. Midori
to system o zupełnie innej architektu-
rze, niż znany dzisiaj Windows. Jest to
system rozproszony, bez wątpienia wpi-
sujący się w realizowaną od niedaw-
na przez Microsoft strategię Software
+ Services. Potencjalny następca Okie-
nek będzie składał się z kodu zarządza-
nego (opartego o .NET Framework) i nie-
zarządzanego. Aplikacje pracować będą
na wyższym poziomie, który będzie war-
stwą abstrakcji dla fizycznych maszyn
i procesorów. Ten model wewnętrznie
przez Microsoft nazywany jest Asyn-
chronous Promise Architecture. Z doku-
mentacji Midori wynika także, że będzie
on posiadał obiektowe API pracujące w
podwyższonym modelu bezpieczeństwa.
Duże zmiany pojawią się również w war-
stwie graficznego interfejsu użytkow-
nika – chociaż ze wspomnianej wynika,
że Microsoft nie zdecydował się jeszcze
na konkretne rozwiązania. Nie wiadomo
również, czy Midori w ogóle kiedykol-
wiek ujrzy światło dzienne. Na razie pro-
jekt jest dopiero w fazie inkubacji, rodzi
się w głowach inżynierów Microsoftu i
pewnie dopiero w ciągu kilku najbliż-
szych lat wyjaśni się, czy zostanie sko-
mercjalizowany.
http://www.techit.pl/
VIA otwiera dokumentację chipsetów
VIA Technologies – największy tajwań-
ski producent obwodów scalonych znany
głównie z chipsetów do płyt głównych,
procesorów i pamięci – opublikował nie-
zwykle obszerne wytyczne dla progra-
mistów tworzących otwarte sterowniki.
Ponad ośmiuset stronicowa dokumenta-
cja udostępniona na stronach VIA opisu-
je technologię PadLock – generatora liczb
losowych i zaawansowanego, sprzętowe-
go silnika kryptograficznego obsługujące-
go między innymi algorytmy RSA, wbudo-
wanego w procesory VIA Eden, C3 oraz C7,
technologię układów VX800/820 – czyli
między innymi pierwszego zintegrowane-
go procesora graficznego VIA wspierają-
cego DirectX 9.0 oraz technologię chipse-
tu mobilnego CX700. Krok ten jest częścią
zapowiedzianej wcześniej strategii popra-
wy wizerunku firmy w środowisku Open
Source i nastąpił w ślad za zatrudnieniem
Heralda Weltego – programisty pracują-
cego nad jądrem Linuksa oraz założycie-
la GPL-Violations.org – w roli łącznika ze
społecznością.
http://www.slashdot.org/
9
 Aktualności
MPAA planuje
serwis z legalnymi treściami
Organizacja MPAA (Motion Picture Asso-
ciation of America) próbowała dotąd
wielu sposobów walki z piractwem
– jej ostatni pomysł ma jednak szansę
okazać się pierwszym posunięciem nio-
sącym faktyczne korzyści dla użytkowni-
ków. Według różnych źródeł, MPAA pra-
cuje nad witryną informującą o legal-
nych możliwościach nabywania w sieci
filmów bez konieczności uciekania się do
rozwiązań nielegalnych. Witryna, która
nie ma jeszcze nazwy, pozwoli wyszu-
kać interesujące pozycje, po czym skie-
ruje użytkowników do pobliskich (dla nas
raczej dość odległych, bo pewnie wyłącz-
nie za oceanem) miejsc, gdzie można
nabyć bilety lub wypożyczyć bądź kupić
płyty DVD, a także do serwisów interne-
towych pozwalających legalnie pobrać
cyfrowe treści. Jak informuje serwis Ars
Technica powołując się na anonimowe
źródła gazety Variety, za inicjatywą stoją
wszystkie główne wytwórnie filmowe
oraz większość internetowych przedsię-
wzięć sprzedających filmy online. Sam
serwis będzie przedsięwzięciem nieko-
mercyjnym. Pomysł na serwis powstał w
wyniku badań, które wskazały, że wielu
przeciętnych użytkowników ma proble-
my z odróżnieniem w sieci... treści legal-
nych oraz nielegalnych. Zaawansowa-
nym internautom odróżnienie iTunes
od serwisów torrentowych z pewnością
nie przysparza najmniejszych trudności,
widać jednak że nie dla wszystkich są to
rzeczy oczywiste – sporo ludzi wpisuje
po prostu w Google poszukiwane tytuły
i bez większego zastanowienia udaje
się w zaproponowane, nie zawsze legal-
ne miejsca. Póki co, pracownicy MPAA
wstrzymują się od komentarzy na temat
tego pomysłu.
http://arstechnica.com/
DirectX 11 zapowiedziany
Podczas tegorocznego GameFest (http:
//www.xnagamefest.com/) firma Micro-
soft oficjalnie zapowiedziała kolejną, jede-
nastą już wersję bibliotek DirectX. Naj-
nowsza edycja, podobnie jak poprzednia,
przeznaczona będzie tylko pod Windows
Vista. Kiedy wypuszczono DX10, użytkow-
nicy zmuszeni zostali do zmiany kart gra-
ficznych na obsługujące nowy standard.
Jedenastka na szczęście takiej rewolucji nie
wprowadza – jest kompatybilna z poprzed-
nią wersją bibliotek, a więc także z obsłu-
gującym je sprzętem. DX11 niesie ze sobą
nowe technologie, które pozwolą na użycie
kart GPU jako równoległego procesora
o ogólniejszym zastosowaniu (nie tylko
odpowiedzialnego za grafikę), czy popra-
wią rozłożenie mocy na wątkach w maszy-
nach wielordzeniowych. Dojdzie również
sprzętowe wsparcie dla teselacji, co umoż-
liwi twórcom gier pokazanie w swoich tytu-
łach ładniejszych, mniej kanciastych brył
przy oglądaniu modeli z bliska.
http://www.gamikaze.pl/
10
Oprogramowanie Open
Source zagrożeniem dla firm?
F
irma Fortify Software, specjalizująca się w
przeprowadzaniu audytu oprogramowa-
nia, przetestowała 11 aplikacji Open So-
urce, napisanych w Javie, przeznaczonych do pra-
cy w firmie. Jak się okazało, każda z nich zawie-
rała luki w bezpieczeństwie. Według Jacoba We-
sta, szefa grupy odpowiedzialnej za przygotowa-
nie raportu, fakt występowania licznych usterek
bezpieczeństwa jest niepokojący. Korporacje po-
winny traktować oprogramowania Open Sour-
ce jako poważne zagrożenie. Howard Schmidt,
były doradca do spraw bezpieczeństwa informa-
tycznego Białego Domu, twierdzi natomiast, że
otwarte oprogramowanie stanowi piętę achilleso-
wą współczesnych przedsiębiorstw. Jego wdroże-
nie powinno być wcześniej dokładnie przemyśla-
ne, rozważając wszystkie jego zalety i wady, gdyż
nie posiada ono narzędzi do szybkiego elimino-
wania wykrywanych błędów. Twórca jądra Linuk-
sa, Linus Torvalds, w odpowiedzi na opublikowa-
ny raport, stwierdził, że osoby zajmujące się bez-
Microsoft otworzy kolejne
laboratorium Open Source
M
icrosoft zapowiedział otwarcie kolej-
nego laboratorium badawczego do
spraw interoperacyjności i produk-
tów Open Source, tym razem – na Filipinach. In-
auguracja nowego oddziału korporacji odbyła się
we wrześniu br., w którym różnego rodzaju entu-
zjaści i pasjonaci otwartego oprogramowania, bę-
dą mogli zajmować się wspieraniem działań na
rzecz interoperacyjności w produktach korpora-
cji, w tym implementacji formatu Open Docu-
ment Format (ODF). Zdaniem dyrektora gene-
ralnego NNC, stanowić ono będzie doskonałe
miejsce do wykazania się kreatywnością, z kolei
sam Microsoft uważa, że prace te torują drogę dla
Polskie domeny .eu w czołówce
P
olacy zarejestrowali do tej pory po-
nad 150 tys. domen Unii Europejskiej
(.EU). Daje nam to 5 miejsce w Europie
i potwierdza rosnące zainteresowanie domena-
mi w naszym kraju. Przed nami są tylko tacy gi-
ganci rynku internetowego jak: Niemcy (876
tys.), Holendrzy (387 tys.), Brytyjczycy (361
tys.) i Francuzi (224 tys.). W Polsce szczegól-
nie silny wzrost rejestracji .eu nastąpił w ostat-
nim półroczu. W grudniu zeszłego roku było
100 tysięcy polskich domen .eu. W ciągu pół
pieczeństwem sieciowym, postrzegają na ogół ota-
czający ich świat jedynie w barwach białych bądź
czarnych, jednocześnie krytykując taką postawę.
Niezwykle mocno skrytykował też programistów
systemu OpenBSD, który z założenia ma być naj-
bezpieczniejszą dystrybucją Uniksa. Stwierdził
on bowiem, iż będąc skoncentrowanym tak moc-
no na łataniu usterek bezpieczeństwa, nie zaj-
mują się niczym innym. Według Fortify Softwa-
re, postawa Torvaldsa, w kwestiach bezpieczeń-
stwa jest wspólna w społeczności Open Source,
która wyraźnie nie ignoruje tych kwestii, nie sta-
wia ich jednak za priorytet. Przedstawiony w ra-
porcie obraz wydaje się tym bardziej ważny, bio-
rąc pod uwagę fakt, że wiele firm już teraz patrzy
w stronę wdrożenia bezpłatnych rozwiązań. Rów-
nież najnowsze badania Gartnera wskazują, że do
2011 roku aż 80% przedsiębiorstw, wykorzysty-
wane oprogramowanie, przynajmniej częściowo,
będzie opierać się o otwarte komponenty.
http://www.darkreading.com/
zachowania jeszcze lepszej współpracy technolo-
gii korporacji z innymi rozwiązaniami. Oddział
ten nie jest pierwszym w historii Microsoftu; fir-
ma posiada wiele podobnych placówek zlokalizo-
wanych w różnych częściach globu.
http://www.gmanews.tv/
roku nastąpił więc 50-procentowy wzrost. Jak
zaznacza Marcin Majerek z serwisu Domeny.pl
dodając do tego 1,1 mln polskich domen naro-
dowych i ponad 300 tysięcy innych adresów
zagranicznych rejestrowanych przez Polaków,
czyni to z naszego kraju silnego gracza na ryn-
ku internetowym. Domeny .eu rejestrowane są
od grudnia 2005 roku. To dziewiąty pod wzglę-
dem ilości adres na świecie. W sumie jest ich –
na dzień dzisiejszy – około 2,85 miliona.
http://domeny.pl/
10/2008

Google pozwane za kampa-
nię reklamową w AdWords
K
alifornijski prawnik Hal Levitte skie-
rował do sądu pozew przeciwko fir-
mie Google, zarzucając jej oszustwo
i naruszenie etyki biznesowej. Sprawa dotyczy
wykupionej przez niego w systemie AdWords
reklamy usług jego poradni prawniczej Levit-
te International. Pozew trafił do sądu 11 lipca
br., prawnik zarzuca w nim firmie Google, iż
został oszukany poprzez wyświetlanie promo-
cyjnych tekstów jego poradni prawniczej na ni-
skiej jakości stronach parkingowych, czyli stwo-
rzonych głównie z myślą o gromadzeniu i prze-
chowywaniu masowo linków. Twierdzi on, iż
nie został należycie poinformowany o fakcie,
że wykupiona przez niego kampania reklamo-
wa w AdWords będzie wyświetlana na tego ty-
pu stronach. Według ekspertów zatrudnionych
przez Levitte’a zarówno reklamy wyświetlane
na łamach serwisów parkingowych, oraz stro-
nach błędów, na których promocyjne teksty
również były wyświetlane, nie działają popraw-
nie. Proceder pierwszy dał 202 528 odsłon,
668 kliknięć i ani jednej konwersji. Drugi na-
Cuil konkurencją dla Google?
P
od koniec lipca br. ruszyła nowa wy-
szukiwarka internetowa Cuil, któ-
ra chwali się indeksem zawierają-
cym ponad 120 mld unikalnych stron. Bio-
rąc pod uwagę fakt, że indeks Google jest nie-
mal dziesięciokrotnie większy, warto przyj-
rzeć się, czym Cuil zamierza przekonać do
siebie użytkowników – jest to bowiem pro-
jekt ambitny, spekulacje na jego temat cią-
gnęły się już od kilku lat, a szczegóły utrzy-
mywane były dotąd w wyjątkowo dużej ta-
jemnicy. Co czyni Cuil unikalnym i wartym
uwagi przedsięwzięciem? Po pierwsze, jest to
dziecko byłych pracowników Google, którzy
nie odeszliby raczej z firmy z naiwnym po-
stanowieniem zbudowania w garażu auten-
tycznej konkurencji bez oryginalnego pomy-
słu. Otóż Cuil opracował rzekomo wielokrot-
nie tańszą w utrzymaniu technologię indek-
sowania zasobów w sieci i obsługi zapytań
użytkowników, która dodatkowo zapewniać
ma bardziej dokładne wyniki wyszukiwania.
Tego można się było spodziewać, pytanie czy
idą za tym większe konkrety... Cuil twierdzi,
że nie kataloguje stron wyłącznie na podsta-
wie wyrwanych z kontekstu słów kluczowo
występujących w treści, ale także w oparciu o
relacje między nimi. Jest to podejście seman-
tyczne, nie używa ono jednak technik sztucz-
www.sdjournal.org
tomiast to 1009 wyświetleń reklamy, 25 klik-
nięć i podobnie jak w poprzednim przypadku
żadnej konwersji. Łącznie za tą bezwartościową
kampanię promującą Levitte zapłacił około 140
USD, czyli około 15% całego budżetu, przezna-
czonego na reklamę swoich usług. Aktualnie
prawnicy Levitte’a starają się nadać sprawie sta-
tus pozwu zbiorowego. Są oni przekonani, iż
sprawa nie dotyczy tylko ich klienta, ale rów-
nież wielu innych oszukanych w ten sposób.
Jeśli sędzia prowadzący sprawę nada jej status
pozwu zbiorowego i znajdzie się odpowiednia
liczba oszukanych klientów może to oznaczać
dla giganta z Mountain View ogromne proble-
my i konieczność wypłaty wysokich kar.
http://informationweek.com/
nej inteligencji do zgadywania znaczeń in-
deksowanych zdań – jak to czynią rozwiąza-
nia konkurencyjne, a dużo prostszego i przez
to skuteczniejszego algorytmu pozwalające-
go po prostu precyzyjniej kategoryzować wi-
tryny. Dodatkowo, Cuil opracował dość ory-
ginalny interfejs użytkownika prezentujący
wyniki wyszukiwania w trzech kolumnach
zawierających znacznie szerszy opis witryn, a
także zdjęcia. W prawym górnym rogu znaj-
duje się kontrolka pozwalająca zawęzić wyni-
ki wyszukiwania do konkretnych kategorii.
Firma twierdzi, że prywatność użytkowni-
ków jest jej oczkiem w głowie – adresy IP łą-
czących się z Cuil komputerów nie są nigdzie
zapisywane. Cuil nie wykorzystuje również
ciastek do kojarzenia konkretnych maszyn
z zapytaniami. Być może ten właśnie aspekt
funkcjonowania Cuil okaże się jego najwięk-
szym atutem, tak jak kiedyś atutem Google
nad Altavistą okazało się odejście od znie-
nawidzonych przez użytkowników praktyk
pozycjonowania wyników oraz zanieczysz-
czania wyników wyszukiwania spamem. W
chwili obecnej dość trudno dobić się do ser-
wisu Cuil ze względu na częste przeciążenia
serwerów związane z wyjątkowo dużym za-
interesowaniem usługą.
http://www.techcrunch.com/
Aktualności
Aurora – nowy kształt webowego
interfejsu użytkownika?
Firma Adaptive Path, przy współpracy z
Mozilla Labs, zaprezentowała na począt-
ku sierpnia br. w San Francisco, projekt
kolejnej koncepcji interfejsu webowego o
nazwie Aurora. Jego głównym autorem jest
Jesse James Garrett, znany między innymi
z popularnej ostatnimi czasy techniki two-
rzenia aplikacji WWW – AJAX. Ideą przy-
świecającą Aurorze jest przywrócenie kilku
podstawowych cech współcześnie rzadko
spotykanych, w tym świadomości kontek-
stu, naturalnej interakcji, ciągłości, czy też
możliwości pracy z aplikacjami przez wielu
użytkowników jednocześnie, dzięki czemu
możliwe stałoby się zastosowanie wspólne-
go interfejsu użytkownika bez względu na
wykorzystywany typ urządzenia czy para-
metry jego ekranu, a także łatwość przy-
stosowania przeglądarki do użytkownika,
a zarazem do trudności w zarządzaniu inte-
rakcją z siecią Web. Jeśli chodzi o zarządza-
nie, różnego rodzaju dane takie jak ludzie,
miejsca i rzeczy są przedstawiane w posta-
ci obiektów w trójwymiarowej przestrzeni.
Ich położenie jest ściśle powiązane z działa-
niami ze strony użytkownika. W przypadku,
gdy korzysta on z danego obiektu, zbliża
się on do niego, w przeciwnym wypadku,
powoduje to jego oddalanie. Zmiana poło-
żenia odbywa się natomiast za pomocą
specjalnego paska przypominającego w
działaniu dock z systemu Mac OS X, umiej-
scowionego w dolnej części ekranu. Projekt
jest udostępniony na licencji Creative Com-
mons Attribution-Noncommercial-Share
Alike w wersji trzeciej. Dostępny jest rów-
nież krótki film (http://www.vimeo.com/
1450211?pg=embed&sec=1450211) przed-
stawiający praktyczne wykorzystanie inter-
fejsu. Jak ponadto zapewnia Adaptive Path,
jego nowy produkt jest zaledwie puntem
wyjścia dla otwartej dyskusji na temat przy-
szłości interfejsów użytkownika.
http://www.adaptivepath.com/
Google znów zyskuje
na rynku wyszukiwarek w USA
Według najnowszych statystyk opublikowa-
nych przez Hitwise, na rynku wyszukiwarek
w Stanach Zjednoczonych Google jeszcze
bardziej umacnia swoją niekwestionowaną
pozycję lidera. Google w czerwcu br. uzyskał
wynik blisko 70%, o jeden procent więcej, niż
w maju. W tym samym czasie wyszukiwarki
dwóch największych rywali, Yahoo! i Microso-
ftu, traciły udział w rynku. Yahoo! tradycyjnie
uplasowało się na drugim miejscu z wynikiem
około 19%, a Live Search jak zwykle musiał
zadowolić się jednocyfrowym wynikiem na
poziomie nieco ponad 5%. Na czwartym,
ostatnim monitorowanym miejscu w statysty-
kach Hitwise za czerwiec znalazł się Ask.com z
wynikiem niewiele ponad 4%. Wyniki zostały
opracowane na podstawie danych zebranych
od 10 milionów użytkowników w USA. Warto
zauważyć, że Google utrzymuje wynik powy-
żej 60% od września 2006 roku i nic nie wska-
zuje na to, by miało się to szybko zmienić.
http://www.cnet.com/
11
 Opis CD
TurboDemo 6.5
Wciąż myślisz jak zrobić prezentację inną niż wszystkie? Nie trać
czasu TurboDemo 6.5 to program stworzony z myślą o Tobie!
TurboDemo to skuteczny i prosty w użyciu program, który prze-
chwytuje ekran i tworzy interaktywne dema, samouczki, symula-
cje oprogramowania oraz filmy w kilka minut. Nie wymaga znajo-
mości programowania i co najważniejsze dostępny jest w polskiej
wersji językowej.
Przy rozpowszechnianiu nowego produktu często zadawane
jest pytanie: jak dotrzeć do jak największej liczby odbiorców? Pro-
fesjonalna prezentacja w tym wypadku to dopiero początek. Wów-
czas najlepszym rozwiązaniem jest umieszczenie prezentacji w In-
ternecie. Jednak zwykle są one zbyt duże… i tutaj pomoże Ci tak-
że TurboDemo. Jednym kliknięciem zmieni prezentację na Flasha,
a następnie dzięki zaawansowanej kompresji umieści ją na stronie
internetowej.
To doskonałe narzędzie dla specjalistów ds. marketingu, szkole-
niowców wielu branż, twórców różnych stron i portali interneto-
wych oraz dla indywidualnego użytkownika.
TurboDemo 6.5 to program do tworzenia interaktywnych
dem. Przygotowanie prezentacji składa się z trzech podstawo-
wych etapów: rejestrowanie obrazów oraz dźwięków, dodawa-
nie do zapisanego materiału efektów specjalnych (m.in. animo-
wane notatki, dymki i rollovery, obiekty interaktywne o kon-
figurowalnych kształtach, stylach, kolorach i formatowaniu), a
na końcu opublikowanie w wybranym formacie. A jest z cze-
go wybierać. TurboDemo potrafi dodawać interaktywne efek-
ty do prezentacji, a następnie zapisywać gotową wersję w for-
matach: Flash, Java, EXE, AVI, ASF, PDF, animowanych GIF,
BMP i JPEG. W każdej chwili można skorzystać z kreatora, a
wspaniałą zaletą jest przejrzysty interfejs programu. Wszystko
to sprawia, że w każdej chwili możemy przedstawić swoją pre-
zentację, a następnie przesłać ją pocztą elektroniczną, zyskując
czas i pieniądze.
Funkcjonalność programu sprawia, że można dowolnie kształ-
tować graficznie każdą prezentację i zmieniać jej opisy tekstowe,
tworząc na przykład różnego rodzaju materiały poglądowe, testy,
quizy czy konkursy z wyświetlaną punktacją i statystyką. To spra-
wia, że program cieszy się uznaniem zarówno uczniów, jak na-
uczycieli oraz wykładowców, ułatwia proces nauczania i czyni go
bardziej atrakcyjnym.
Nowością w wersji 6.5 jest możliwość ustawienia jakości dźwię-
ku przy formacie do ASF, nowe paski postępu dla formatu Flash, a
także nowe skórki dla baloników i notatek. Program dostępny jest
w wersjach: Standard, Professional, Studio oraz Enterprise.
Program TurboDemo to profesjonalne narzędzie dla twór-
ców, specjalistów oraz indywidualnych użytkowników, jednym
słowem dla wszystkich.
Więcej informacji: http://www.turbodemo.pl
TOxygenSMS
Component for Borland
Delphi and Borland C++ Builder
TOxygenSMS Component – to moduł do zarządzania telefona-
mi Nokia. Moduł SMS pozwala wysyłać i otrzymywać SMS-wia-
12
domości, ustalać numer centrum SMS, określać ilość przechowy-
wanych wiadomości, czytać i usuwać zawartość folderów SMS.
Oprócz tego otrzymują Państwo dostęp do różnych parametrów
telefonu: IMEI, model telefonu, wersję, jak również poziom sy-
gnału, stan baterii i in. Dany moduł umożliwia wysyłkę zwykłego
tekstu, tekstu w formacie Unicode, wiadomości z załącznikami
takimi jak obrazki, dzwonki, logotypy grup abonentów i operato-
rów. Po otrzymaniu wiadomości lub potwierdzenia jej dostarcze-
nia komponent automatycznie generuje odpowiednie zdarzenie.
Moduł pozwala także automatycznie usuwać wchodzące wiado-
mości. Moduł Kalendarz jest przeznaczony do pracy z kalenda-
rzem telefonu – pozwala on czytać, dodawać, zmieniać i usuwać
notatki w kalendarzu.
TOxygenSMS Component pracuje w operacyjnych systemach
Microsoft Windows 95, 98, NT i 2000 i obsługuje następujące
GSM telefony Nokia:
Moduł SMS: 3210, 3310, 3330, 3390, 3350, 3410, 3510, 5110,
5130, 5190, 5210, 6110, 6130, 6150, 6190, 6210, 6250, 6310,
6310i, 6510, 7110, 7190, 8210, 8290, 8250, 8310, 8390, 8850,
8855, 8890, 8910;
Opcja Kalendarz: 6210, 6250, 7110, 7160, 7190.
TOxygenDirectorySpy Component
for Borland Delphi and C++ Builder
TOxygen Directory Spy, komponent przeznaczony dla Bor-
land Delphi wersji 3, 4, 5 i 6 – pozwala obserwować modyfi-
kacje systemu plików (na przykład: tworzenie pliku lub kata-
logu, dostęp do nich, ich usuwanie, zmiany rozmiaru i atrybu-
tów). Osobliwość tego komponentu polega na tym, że w odróż-
nieniu od wielu podobnych narzędzi zwraca on dokładną na-
zwę katalogu lub pliku, w którym dokonane zostały zmiany,
razem z dotychczasowymi jak i aktualnymi wartościami zmo-
dyfikowanych parametrów. Można śledzić zmiany w katalo-
gach i ich podkatalogach nie tylko na dyskach lokalnych ale i
sieciowych.
Podstawowe możliwości:
• obserwacja zmian systemu plików w odrębnych wątkach;
• zawsze znana jest dokładna nazwa katalogu lub pliku, który
został zmodyfikowany;
• zawsze znane są dotychczasowe oraz aktualne wartości
zmodyfikowanych parametrów;
• obserwacja wielu katalogów i ich podkatalogów;
• obserwacja zmian systemu plików nawet na dyskach sie-
ciowych.
Oxygen Directory
Spy ActiveX Control
Oxygen Directory Spy ActiveX Control pozwala obserwować
modyfikacje systemu plików takie jak tworzenie pliku lub kata-
logu, dostęp do nich, ich usuwanie czy zmiany rozmiaru i atry-
butów.
Osobliwość ActiveX Control polega na tym, że w odróżnieniu
od podobnych narzędzi zwraca on dokładną nazwę katalogu lub
pliku, w którym dokonane zostały zmiany, razem z dotychczaso-
wymi jak i aktualnymi wartościami zmodyfikowanych parame-
10/2008
 Opis CD

trów. Można śledzić zmiany w katalogach i ich podkatalogach nie
tylko na dyskach lokalnych ale i sieciowych.
Podstawowe możliwości:
• obserwacja zmian systemu plików w odrębnych wątkach;
• zawsze znana jest dokładna nazwa katalogu lub pliku, któ-
ry został zmodyfikowany;
• zawsze znane są dotychczasowe oraz aktualne wartości
zmodyfikowanych parametrów;
• obserwacja wielu katalogów i ich podkatalogów;
• obserwacja zmian systemu plików nawet na dyskach sie-
ciowych;
• ActiveX Control jest kompatybilny z Microsoft Visual Ba-
sic, Microsoft Visual C++, Microsoft Access, Borland Del-
phi, Borland C++ Builder oraz innymi narzędziami pro-
gramowania wspierającymi ActiveX.
Xandros Server 2
Xandros to profesjonalna dystrybucja przeznaczona głównie dla firm i
instytucji . Jest to kompleksowe rozwiązanie serwerowe wyposażone w
narzędzia znacznie usprawniające i przyspieszające administrację sys-
temem. Xandors Server dostarczany jest z elementami, które ułatwiają
jego integrację z już istniejącymi sieciami opartymi na produktach Mi-
crosoft, Solaris czy innymi dystrybucjami Linux. Producenci tworząc
system postawili na jego jak największą skalowalność, łatwość konfigu-
racji i kompatybilność z innymi produktami.
System dostarczany jest w kilku wersjach, dzięki temu wszyscy klien-
ci mogą wybrać rozwiązanie najlepiej pasujące do ich potrzeb. Na dołą-
czonej płycie znajduje się serwerowa wersja Xandrosa, która jest prze-
znaczona do zastosowań w firmach i instytucjach, w szczególności ta-
kich które korzystają z rozwiązań Microsoft (R). Xandros Server 2 za-
wiera implementacje protokołów komunikacyjnych tej firmy oraz ser-
wer Scalix, który potrafi współpracować z MS Exchange.

Jeśli nie możesz odczytać zawartości płyty CD,

a nie jest ona uszkodzona mechanicznie, sprawdź
ją na co najmniej dwóch napędach CD.
W razie problemów z płytą,
prosimy pisać pod adres:
cd@software.com.pl

Redakcja
nie udziela
pomocy
technicznej
w instalowaniu
i użytkowaniu
programów
zamieszczonych na płytach
CD-ROM dostarczonych razem z
pismem.

www.sdjournal.org 13
 Biblioteka miesiąca
OVal
Walidacja spójności danych w aplikacjach korporacyjnych
W niniejszym artykule pokazane jest jak usprawnić i uprzyjemnić sobie
pracę związaną z walidacją spójności danych w aplikacjach biznesowych
pisanych w języku Java, przy pomocy biblioteki OVal.
Dowiesz się:
• Co to jest spójność danych i jaką rolę pełni w
świecie aplikacji biznesowych;
• Jak wspomóc proces kontrolowania spójności
danych przy pomocy biblioteki OVal.
Poziom trudności
W
itaj, Czytelniku! Czeka Cię wy-
cieczka po grząskim gruncie spój-
ności danych, nie obędzie się rów-
nież bez indoktrynacji i krzewienia wiary w ist-
nienie wysokiej jakości kodu. Gotowy?
Aplikacja korporacyjna (enterprise applica-
tion) wspomaga i automatyzuje procedury da-
nego przedsiębiorstwa. Istnieje tylko w jednym
celu, aby zaspokajać wymagania biznesu. Po-
siada zespół cech, które wyróżniają ją od zwy-
kłych programów. Uzbrojona jest w narzędzia
zwiększające jej niezawodność, łatwość obsługi,
konfigurowalność i bezpieczeństwo. Świadczy
usługi (gromadzi, przetwarza, prezentuje da-
ne) realizując logikę biznesową. Jest to zwykle
kilka kroków z życia danego biznesu (np. reje-
stracja sprzedanej książki poprzedzona spraw-
dzeniem jej stanu).
Metoda (usługa) biznesowa w odróżnieniu
od zwykłej metody jest wzbogacona m.in. o:
• wsparcie dla transakcji (ACID);
• bezpieczeństwo (uwierzytelnienie i auto-
ryzacja);
• audyt (kto i kiedy wprowadzi zmiany);
• logowanie (śledzenie wykonania);
• politykę obsługi wyjątków (śledzenie nie-
powodzeń);
• ochronę spójności danych (walidacja i wa-
runki poprawnego wykonania).
14
Powinieneś wiedzieć:
• Podstawy programowania w języku Java.
Wszystkie aspekty związane z podniesie-
niem jakości i bezpieczeństwa oprogramo-
wania są interesujące, zajmiemy się aspekta-
mi zachowaniem spójności danych (pospoli-
tą walidacją).
Skąd się biorą reguły aplikacji?
Każdy produkt wytwarzany na potrzeby klien-
ta musi zmierzyć się z ograniczeniami nakła-
danymi przez biznes, infrastrukturę i uży-
tą technologię. Słyszymy o regułach bizneso-
wych, niezmiennikach, ograniczeniach, wa-
runkach itp. Wiele podobnych pojęć jest uży-
wanych w różnych kontekstach. Uporządkuj-
my zatem nazewnictwo, reguła lub ogranicze-
nie, które będzie implementowane w aplika-
cji nazwiemy regułą aplikacji (application ru-
le). Reguły aplikacyjne będą powstawały w wy-
niku dostarczonych wymagań biznesowych (re-
Listing 1. Wstępna implementacja modelu biznesowego opisanego w przypadku Pani Zosi
public class Employee1 implements Serializable {
private static final long serialVersionUID = 1L;
private Long id;
private String firstName;
private String lastName;
private String pesel;
private Date employmentStart;
private Date employmentEnd;
}
guł biznesowych), ograniczeń systemu bazoda-
nowego (reguł bazodanowych), wymagań za-
chowania spójności systemu i innych czynni-
ków wziętych pod uwagę podczas projektowa-
nia systemu.
Warstwy i gradacja
Jak wiemy ze Shreka, ogry, cebula oraz aplika-
cje mają warstwy. Dla aplikacji są to – warstwa
prezentacji aplikacji, usług, dostępu do danych
oraz trwałego magazynu danych. W której z
nich chronić spójność danych? Odpowiedź jest
prosta, najlepiej w każdej:
• warstwa prezentacji – nie pozwól by użyt-
kownik wprowadził złe dane (walidacja
wprowadzanych danych przez użytkow-
nika);
• warstwa aplikacji – walidacja parametrów
przepływu sterowania w aplikacji;
• warstwa usług – nie pozwól by
prezentacja/inny system dostarczył nie-
spójnych danych (walidacja modelu oraz
warunków wykonania);
• warstwa trwałego magazynu danych –
ograniczenia i niezmienniki w bazie da-
nych.
10/2008

Koszt implementacji walidacji w każdej war-
stwie jest wysoki, najlepiej by było użyć tej sa-
mej implementacji w każdej z warstw. DDD
(Domain Driven Development) – pojęcie opar-
te na modelu domenowym pozwala na po-
dróż obiektów z danymi przez wszystkie war-
stwy aplikacji. Jest to najlepsze miejsce do im-
plementacji reguł aplikacji. Modelujemy tutaj
problem jako klasy reprezentujące odpowied-
nie pojęcia biznesowe wraz z wymaganym za-
kresem informacji.
Wydzielmy trzy stopnie walidacji obiektu
biznesowego, będą one trochę inaczej imple-
mentowane:
• 1 stopień: walidacja zawartości pola tego
samego obiektu;
• 2 stopień: walidacja pomiędzy polami tego
samego obiektu;
• 3 stopień: walidacja pomiędzy polami
dwóch różnych obiektów w modelu.
Podział ten pozwala lepiej zrozumieć kom-
pleksowy model zabezpieczenia spójności da-
nych w systemie. Dość tego przydługiego
wstępu, zabierzmy się do walidacji danych za-
mkniętych w obiektach biznesowych.
Przypadek Pani Zosi
Określmy dziedzinę w kontekście, której bę-
dziemy budować model.
Pewna mało znana korporacja potrzebuje auto-
matyzacji kartoteki pracowniczej przechowywa-
nej w części na kartach papierowych i w plikach
arkuszy kalkulacyjnych. Specjalistka w tej dziedzi-
nie pani Zosia przekazała nam wymagania:
Potrzebujemy przechowywać informacje o pra-
cowniku, jego pesel, imię, nazwisko, datę zatrud-
nienia, datę zwolnienia. Ponadto chcemy by pesel
składał się z 11 cyfr oraz data zatrudnienia była
wcześniejsza od daty zwolnienia.
Zastanawiamy się przez chwilę nad wybo-
rem metodologi w której będziemy rozwijać
nasz produkt, wybór padł na jedną ze zwin-
nych metodyk (Cowboy Coding). Bierzemy wy-
magania na warsztat i po dwóch łykach kawy
mamy model implementacyjny dla naszego sys-
temu (Listing 1).
Podczas prac nad modelem dostaliśmy in-
formacje od pani Zosi, że wszystkie informa-
cje oprócz daty zakończenia są niezbędne w ze-
stawieniach dla Pana Prezesa, postanowiliśmy
uwzględnić to w naszych pracach. Zaimple-
mentujmy najpierw wymagania dotyczące obo-
wiązkowych pól. Wykorzystamy w tym celu ad-
notacje @NotNull z przybornika OVala. Określa
ona iż dane pole łamie regułę aplikacji jeżeli je-
go wartością jest null.
@NotNull
private String firstName;
Oznaczyliśmy nasze pole (walidacja pierwsze-
go poziomu) jako wymagane. Co zyskujemy?
www.sdjournal.org
OVal 1.0
Podczas sprawdzania poprawności obiektu ty- zachodzi potrzeba wprowadzenia lokaliza-
pu Employee w przypadku gdy pole firstName cji, parametr message jest mało pożyteczny.
będzie zawierać null zostanie zwrócona in- OVal dostarcza inny bardziej odpowiedni:
formacja o złamaniu reguły wymagalności te- errorCode. Możemy tam wpisać tekstową re-
go pola. Jak przyjrzymy się parametrom tej prezentację kodu, który zostanie zwrócony w
adnotacji dostrzeżemy tam bardzo pożytecz- przypadku złamania reguły:
ne opcje jak np. message. Możemy określić ja-
ki komunikat będzie zwracany w przypadku @NotNull(errorCode = "firstName.notNull")
złamania reguły: private String firstName;
@NotNull(message = "Imię jest wymagane") kod ten możemy wykorzystać do odczytania
private String firstName; komunikatu z pliku właściwości (properties).
Dobrze aby kod błędu był znaczący więc war-
Niestety w korporacyjnych aplikacjach, gdzie to zastosować nazwę pola wraz z nazwą spraw-
komunikaty są zmieniane dosyć często lub dzanej reguły (np. „mojePole.lenght”).
Listing 2. Model z Listingu 1 udekorowany adnotacjami OVal
public class Employee1 implements Serializable {
private static final long serialVersionUID = 1L;
@NotNull(errorCode = "id.notNull", profiles = {"model"})
private Long id;
@NotNull(errorCode = "firstName.notNull", profiles = {"view", "model"})
@MaxLength(errorCode = "firstName.Length", value = 2, profiles = {"view", "model"})
private String firstName;
@NotNull(errorCode = "lastName.notNull", profiles = {"view", "model"})
@MaxLength(errorCode = "lastName.Length", profiles = {"view", "model"}, value = 200)
private String lastName;
@NotNull(errorCode = "pesel.notNull", profiles = {"view", "model"})
@MatchPattern(errorCode = "pesel.matchPattern", pattern = "^\\d{11}$", profiles =
{"view", "model"})
private String pesel;
@NotNull(errorCode = "employmentStart.notNull", profiles = {"view", "model"})
private Date employmentStart;
private Date employmentEnd;
}
Listing 3. Metoda sprawdzająca czy pracownik nie zwalnia się przed zatrudnieniem
@AssertTrue(errorCode = "employmentEnd.valid", profiles = {"view", "model"})
@IsInvariant
public boolean validateEmploymentEnd() {
boolean isValid = true;
if (this.employmentStart != null && this.employmentEnd != null) {
isValid = this.employmentStart.before(this.employmentEnd);
}
return isValid;
}
15
 Biblioteka miesiąca

W naszym modelu mamy ciekawy przypadek

Listing 4. Implementacja prostej klasy narzędziowej, wspomagającej proces walidacji jest to pole id. Nie było one wymienione przez
public class ValidationUtil { Panią Zosię jednak my dodaliśmy je aby nadać
każdemu pracownikowi unikatowy identyfika-
public static List<String> getErrorCodes(String[] profiles, Object entity) { tor w naszym systemie. Pole to jest wymagane,
List<String> errorCodes = new ArrayList<String>(); ale dopiero w warstwie usług, przed zapisaniem
List<ConstraintViolation> violations = executeValidation(profiles, entity); do bazy. Chcąc zgodnie z założeniem wykorzy-
stywać walidację we wszystkich warstwach apli-
for(ConstraintViolation violation : violations) { kacji mamy pewien dylemat. Na szczęście twór-
errorCodes.add(violation.getErrorCode()); ca OVala przewidział nasze potrzeby, rozwiąza-
} niem jest tu mechanizm profili. Ten prosty i
użyteczny mechanizm pozwala określić, która z
return errorCodes; sprawdzanych reguł jest brana pod uwagę. Zde-
} finiujmy dwa profile view (reguły z tej grupy bę-
dą sprawdzane w warstwie widoku) oraz model
private static List<ConstraintViolation> executeValidation(String[] profiles, Object (reguły z tej grupy będą brane pod uwagę w war-
entity) { stwie usług). Mamy więc:
Validator validator = new Validator();
validator.disableAllProfiles(); @NotNull(errorCode = "firstName.notNull",
profiles = {"view",
for (String profile : profiles) { "model"})
validator.enableProfile(profile); private String firstName;
}
a w przypadku id:
return validator.validate(entity);
} @NotNull(errorCode = "id.notNull", profiles
= {"model"})
public static String getMessageByErrorCode(String errorCode) { private Long id;
Properties appRulesProperties = new Properties();
try { Zerknijmy na pozostałe parametry. Mamy
appRulesProperties.load(ValidationUtil.class.getResourceAsStream("/app- severity, możemy go użyć aby określić jaką
rules.properties")); wagę ma nasza reguła (np. w przypadku zła-
} catch (IOException e) { mania z niskim priorytetem można wyświe-
e.printStackTrace(); tlić okno z ostrzeżeniem i pozwolić na kon-
} tynuację działania). Następny jest doo, nie
return appRulesProperties.getProperty(errorCode); mam pojęcia do czego służy więc go pominę.
} OVal wyposażony jest w dużą liczbę adnota-
} cji reprezentujących walidację dla różnych ty-
pów pól i sposobów walidacji. Jestem w sta-
Listing 5. Implementacja metody getErrorCodes nie zaprezentować tylko parę co do reszty od-
public List<String> getErrorCodes(String[] profiles) { syłam do podręcznika i javadoców. Wróćmy
// generic validation do naszego imienia, biznes mówi, że jest wy-
List<String> errorCodes = ValidationUtil.getErrorCodes(profiles, this); magane, a baza (którą odziedziczyliśmy po sta-
return errorCodes; rej aplikacji) wymaga by pole to miało maksy-
} malnie 200 znaków. Zaimplementujemy to
wymaganie za pomocą adnotacji @MaxLenght,
Listing 6. Implementacja klasy reprezentującej identyfikator działu mamy więc:
public class Department implements Serializable, ValidationSupport {
@NotNull(errorCode = "firstName.notNull",
private static final long serialVersionUID = 1L; profiles = {"view",
"model"})
@NotNull(errorCode = "id.notNull", profiles = {"model"}) @MaxLength(errorCode = "firstName.Length",
private Long id; value = 2, profiles =
{"view", "model"})
@NotNull(errorCode = "code.notNull", profiles = {"view", "model"}) private String firstName;
@Length(errorCode = "code.length", min = 2, max = 2, profiles = {"view", "model"})
private String code; Wprawne oko dostrzeże tu pluskiew (bug) od-
nośnie długości pola, na razie zostawmy ten
public List<String> getErrorCodes(String[] profiles) { problem.
List<String> errorCodes = ValidationUtil.getErrorCodes(profiles, this); Podobna do @MaxLenght jest adnotacja
return errorCodes; @Lenght w której możemy określić minimalny
} i maksymalny zakres długości dla tekstu.
} Dla pola pesel mamy specjalne wymaga-
nie, Pani Zosia prosiła aby zawartość składała

16 10/2008

się z jedenastu cyfr. Postępując zgodnie z zasa-
dą klient nasz pan dodajmy taką regułę. Użyje-
my potężnego narzędzia dostarczanego przez
OVal jakim jest adnotacja @MatchPattern. Wa-
liduje ona pole tekstowe za pomocą wyrażeń
regularnych. Jeżeli nie znajdziemy odpowied-
niej dla siebie adnotacji dla pola tekstowego to
@MatchPattern załatwi każde wysublimowane
wymaganie:
@NotNull(errorCode = "pesel.notNull",
profiles = {"view",
"model"})
@MatchPattern(errorCode =
"pesel.matchPattern",
pattern = "^\d{11}$",
profiles = {"view",
"model"})
private String pesel;
Zgodnie z zasadami sztuki walidacji udekoro-
waliśmy też pozostałe pola (Listing 2).
Wszystkie nasze reguły były pierwszego
poziomu (opisujące pole). Następnym ro-
dzajem są reguły dotyczące zależności po-
między polami w danym obiekcie. W naszym
jednoklasowym modelu mamy datę rozpo-
częcia i datę zakończenia pracy. Pani Zosia
ewidentnie upierała się przy sprawdzeniu
czy aby ktoś nie zwalnia się przed zatrudnie-
niem. Innymi słowy kolejne wymaganie mó-
wi: data zwolnienia musi być późniejsza od
daty zatrudnienia. Użyjemy zestawu narzę-
dzi przygotowanych do walidacji drugiego
stopnia, są to między innymi: @AssertTrue
i @AssertFalse.
Dla każdej z tych adnotacji potrzebujemy
metody która sprawdzi określone przez nas wa-
runki, dla @AssertTrue każda metoda walidu-
jąca, która zwróci false dodaje złamaną regu-
łę, odwrotnie w przypadku @AssertFalse me-
toda która zwróci true oznacza złamanie regu-
ły (Listing 3).
Mamy ładną, tłustą definicję klasy obiektu
biznesowego. Najwyższy czas zabrać się za te-
sty naszego rozwiązania (odwrotnie jak to ra-
dzą w TDD). Mamy definicję klasy, mamy do-
dany aspekt walidacji, brakuje nam jeszcze na-
rzędzia, które sprawdzi nasze warunki na dzia-
łającym obiekcie. OVal dostarcza klasy narzę-
dziowej, której zadaniem jest sprawdzić po-
prawność danego obiektu.
Validator validator = new Validator();
BusinessObject bo = new BusinessObject();
List<ConstraintViolation> violations =
validator.validate(bo);
Jest to silne narzędzie ale związu-
je nas z implementacją OVala (klasa
ConstraintViolation). Chcemy opakować je-
go funkcjonalność aby proces walidacji koń-
czył się zwróceniem listy złamanych kodów,
aby można je później przetłumaczyć na odpo-
www.sdjournal.org
OVal 1.0
wiednie wiadomości i wyświetlić użytkowni- która wykona walidację na zewnątrz obiek-
kowi. Następny dylemat, jaką klasę obdarzyć tu, lub klasę obiektu biznesowego, która sa-
odpowiedzialnością za sprawdzenie popraw- ma przeprowadzi ten proces na sobie i zależ-
ności? Mamy do wyboru klasę narzędziową, nych od siebie obiektach. Ze względu na to,
Listing 7. Kaskadowe sprawdzanie powiązanych obiektów biznesowych
public List<String> getErrorCodes(String[] profiles) {
// generic validation
List<String> errorCodes = ValidationUtil.getErrorCodes(profiles, this);
// custom validation
if (this.department != null) {
List<String> departmentErrorCodes = ValidationUtil.getErrorCodes(profiles,
this.department);
for (String departmentErrorCode : departmentErrorCodes) {
errorCodes.add("department." + departmentErrorCode);
}
}
return errorCodes;
}
Listing 8. Implementacja klasy testów dla rozważanego modelu
public class ModelTest {
@Test
public void validateViewModelTest() throws Exception {
Employee employee = new Employee();
List<String> errorCodes = employee.getErrorCodes(new String[] {"widok"});
printErrorCodes(errorCodes);
Assert.assertTrue("errorCodes = 0", errorCodes.size() == 0);
}
private void printErrorCodes(List<String> errorCodes) {
if (errorCodes.size() == 0) {
System.out.println("Test passed");
} else {
System.out.println("Broken rules:");
int i = 1;
for (String error : errorCodes) {
System.out.println("\t" + i + ") " + error);
i++;
}
}
}
}
Listing 9. Efekt działania metody pomocniczej wypisującej zestaw złamanych reguł
Broken rules:
1) firstName.notNull
2) employmentStart.notNull
3) pesel.notNull
4) lastName.notNull
17
 Biblioteka miesiąca

że łatwiej jest kaskadowo wywoływać spraw- swoje wybrakowane reguły. Do roboty, w ce- Podczas implementacji interfejsu w naszej kla-
dzanie na obiektach zależnych (kompozy- lu wykonania spójnego sposobu walidacji we sie (i sprawdzeniu kto nas ostatnio odwiedzał)
tach i kolekcjach) wybieramy drugie rozwią- wszystkich obiektach biznesowych dodamy dostrzegliśmy, że w każdej klasie trzeba bę-
zanie. Dodatkowym plusem tego rozwiąza- interfejs wspomagający takie zachowanie: dzie dodać podobną funkcjonalność. Proste
nia jest możliwość dodania do tej metody operacje przeniesiemy do klasy narzędziowej
swojej dodatkowej logiki i ewentualnych no- public interface ValidationSupport { aby zmniejszyć powtarzalność kodu (ujemny
wych kodów błędów (np. po ręcznej imple- public List<String> wpływ dziedziczenia metodą copy'ego-paste'a).
mentacji walidacji trzeciego stopnia). Od tej getErrorCodes(String[] profiles); Spójrzmy na Listing 4.
chwili obiekt biznesowy sam umie wskazać } Teraz gdy sobie ułatwiliśmy pracę możemy
dodać naszą implementację getErrorCodes
(Listing 5).
W Sieci W ostatniej chwili Prezes zażądał od Pani Zo-
• http://oval.sourceforge.net/ – strona domowa biblioteki OVal; si by w zestawieniu obok nazwiska pracowni-
• http://oval.sourceforge.net/userguide.html – podręcznik użytkownika biblioteki OVal; ka pojawił się kod wydziału. Po szybkim telefo-
• http://oval.sourceforge.net/api/index.html – opis interfejsu programistycznego (API) bibliote- nie do kierownika naszego projektu Pani Zosia
ki OVal w postaci javadoców; zajęła się swoimi ważkimi sprawami, a my do-
• http://jcp.org/en/jsr/detail?id=303 – szczegółowe informacje na temat specyfikacji JSR 303:
staliśmy kukułcze jajo pod postacią nowej kla-
Bean Validation.
sy w naszym modelu. Wymagania podpowia-
dają nam iż wydział jest obowiązkowy i musi
mieć poprawny numer składający się z 2 zna-
Listing 10. Rozszerzenie klasy testów: niepoprawna data zatrudnienia ków. Kawa wystygła więc bierzemy się za robo-
tę, zaimplementujemy wydział jako nową kla-
@Test sę (Listing 6).
public void validateViewModelTest() throws Exception { Klasa została udekorowana adnotacjami i
przyszykowana do przyszłej walidacji. Obiekt
SimpleDateFormat sdf = new SimpleDateFormat("yyyy.MM.dd"); klasy Department będzie kompozytem w kla-
sie Emploee, tak więc dodajemy tam odpowied-
Employee employee = new Employee(); nie pole:

employee.setDepartment(new Department()); @NotNull(errorCode = "department.notNull",

profiles = {"model"})
employee.setFirstName("Jan"); private Department department;
employee.setLastName("Kowal");
employee.setEmploymentStart(sdf.parse("2008.01.01")); W naszym przypadku informacje z obiek-
employee.setEmploymentEnd(sdf.parse("2007.01.01")); tów dwóch klas będą prezentowane na jed-
employee.setPesel("12345678911"); nym ekranie, jak więc zwalidować za jed-
nym zamachem obiekt klasy Emploee oraz
List<String> errorCodes = employee.getErrorCodes(new String[] {"view"}); odpowiadający mu Department? OVal do-
printErrorCodes(errorCodes); starcza pewne narzędzie, jest to adnota-
cja @AssertValid, niestety sprawdza tyl-
Listing 11. Opis złamanych reguł dla testu opisanego na Listingu 10 ko czy dany obiekt jest poprawny, w przy-
Broken rules: padku złamania reguły wewnątrz obiektu
1) firstName.Length jest zwracany pojedynczy errorCode przy-
2) employmentEnd.valid pisany do tej adnotacji, a nie lista złama-
3) department.code.notNull nych reguł osadzonego obiektu. Potrzebu-
jemy listy wszystkich złamanych reguł po
Listing 12. Implementacja metody uzyskiwania komunikatu według podanego kodu błędu to by wyświetlić je w postaci komunikatów
public static String getMessageByErrorCode(String errorCode) { pod odpowiadającymi im polami. Na szczę-
Properties appRulesProperties = new Properties(); ście mamy naszą metodę getErrorCodes i
try { to jest dobre miejsce by wywołać kaskadowo
appRulesProperties.load(ValidationUtil.class.getResourceAsStream("/app- sprawdzanie powiązanych obiektów bizne-
rules.properties")); sowych. Dodatkowo sposób ten rozwiązuje
} catch (IOException e) { problem powielania się errorCodów, gdyż
e.printStackTrace(); do każdego errorCodu pozyskanego z kla-
} sy Department dodamy dodatkowy identy-
return appRulesProperties.getProperty(errorCode); fikator department. Zmodyfikowaną meto-
} dę można zobaczyć na Listingu 7.
Nadszedł czas aby sprawdzić przydatność na-
Listing 13. Opis złamanych reguł z dołączonymi komunikatami dla użytkownika szego modelu. Przetestujemy wymagania za po-
Broken rules: mocą popularnego narzędzia jakim jest JUnit
1) firstName.Length (klasa testów na Listingu 8).
Messages: Tworzymy nowy, czysty obiekt klasy pra-
1) Pole 'Imię' może zawierać maks. 200 znaków cowniczej i sprawdzamy czy zawiera spójne
i poprawne dane. Uruchamiamy test, meto-

18 10/2008
 OVal 1.0

Listing 14a. Finalna postać klas modelu i testów dla przypadku Pani Zosi
public class Employee implements Serializable, ValidationSupport for (String departmentErrorCode : departmentErrorCodes)
{ {
errorCodes.add("department." + departmentErrorCode);
private static final long serialVersionUID = 1L; }
}
@NotNull(errorCode = "id.notNull", profiles = {"model"})
private Long id; return errorCodes;
}
@NotNull(errorCode = "firstName.notNull", profiles = {"view", // properties
"model"}) }
@MaxLength(errorCode = "firstName.Length", value = 2, profiles
= {"view", "model"}) public class Department implements Serializable,
private String firstName; ValidationSupport {

@NotNull(errorCode = "lastName.notNull", profiles = {"view", private static final long serialVersionUID = 1L;
"model"})
@MaxLength(errorCode = "lastName.Length", profiles = {"view", @NotNull(errorCode = "id.notNull", profiles = {"model"})
"model"}, value = 200) private Long id;
private String lastName;
@NotNull(errorCode = "code.notNull", profiles = {"view",
@NotNull(errorCode = "pesel.notNull", profiles = {"view", "model"})
"model"}) @Length(errorCode = "code.length", min = 2, max = 2, profiles
@MatchPattern(errorCode = "pesel.matchPattern", pattern = "^\ = {"view", "model"})
\d{11}$", profiles = {"view", "model"}) private String code;
private String pesel;
public List<String> getErrorCodes(String[] profiles) {
@NotNull(errorCode = "employmentStart.notNull", profiles = List<String> errorCodes = ValidationUtil.getErrorCodes(pro
{"view", "model"}) files, this);
private Date employmentStart; return errorCodes;
}
private Date employmentEnd; // properties
}
@NotNull(errorCode = "department.notNull", profiles =
{"model"}) public class ModelTest {
private Department department;
@Test
@AssertTrue(errorCode = "employmentEnd.valid", profiles = public void validateViewModelTest() throws Exception {
{"view", "model"}) SimpleDateFormat sdf = new SimpleDateFormat("yyyy.MM.dd");
@IsInvariant Employee employee = new Employee();
public boolean validateEmploymentEnd() { employee.setDepartment(new Department());
boolean isValid = true; employee.setFirstName("Jan");
employee.setLastName("Kowal");
if (this.employmentStart != null && this.employmentEnd != employee.setEmploymentStart(sdf.parse("2008.01.01"));
null) { employee.setEmploymentEnd(sdf.parse("2009.01.01"));
employee.setPesel("12345678911");
isValid = this.employmentStart.before(this.employment employee.getDepartment().setCode("KD");
End);
} employee.setId(1L);
employee.getDepartment().setId(1L);
return isValid;
} List<String> errorCodes = employee.getErrorCodes(new
String[] {"view", "model"});
public List<String> getErrorCodes(String[] profiles) { printErrorCodes(errorCodes);
// generic validation printErrorMessages(errorCodes);
List<String> errorCodes = ValidationUtil.getErrorCodes(pro
files, this);
Assert.assertTrue("errorCodes = 0", errorCodes.size() ==
// custom validation 0);
if (this.department != null) { }
List<String> departmentErrorCodes = ValidationUtil.getE
rrorCodes(profiles, this.department); private void printErrorCodes(List<String> errorCodes) {

www.sdjournal.org 19
 Biblioteka miesiąca

da pomocnicza wypisuje nam zestaw wszyst-
kich złamanych reguł (Listing 9).
Pierwsze spostrzeżenie, testowaliśmy tylko re-
guły z grupy view więc pole id nie zostało wy-
pisane jako niepoprawne. Drugie spostrzeżenie,
tylko reguły wymagalności (@NotNull) zostały
sprawdzone. Jest to logiczne zachowanie, skąd
można wiedzieć czy pole ma zadaną długość
skoro zawiera wartość nieokreśloną. Uzupełnij-
my nasz obiekt o parę informacji (wpiszmy złą
datę końca zatrudnienia), Listing 10.
Nasz niezawodny tester (JUnit) wskazuje na-
stępujące niezgodności (Listing 11).
Jak widzimy zadziałała walidacja dla osadzone-
go obiektu klasy wydziałowej. Walidacja drugiego
stopnia określająca zależności pomiędzy datą roz-
poczęcia pracy i zakończenia wskazuje błędną da-
tę zakończenia pracy. Podczas rozwijania naszego
modelu wkradł się defekt (pani Zosia wyraźnie
prosiła aby długość pola imię miało wystarczającą
długość). Naprawiamy to zwiększając maksymal-
ną długość do 200 znaków. Dodamy też nazwę
wydziału dla naszego pracownika i poprawiamy
datę zwolnienia. Po ponownym uruchomieniu
testu otrzymujemy komunikat Test passed.
Zapomnieliśmy jednak o naszym drugim
profilu który będziemy wykorzystywać w war-
stwie usług, a więc dodajmy go do testu:
List<String> errorCodes = employee.getErro
rCodes(new String[]
{"view", "model"});
Bezwzględny tester mówi:
Broken rules:
1) id.notNull
2) department.id.notNull
Dostajemy informacje od JUnit, że teraz jest
wszystko ok.
Pozostaje nam odwzorować kody błędów na
komunikaty dla użytkownika. Komunikaty bę-
dziemy przechowywać w plikach właściwości
(properties). Struktura pliku wygląda tak:
firstName.Length=Pole 'Imi\u0119' mo\
u017Ce zawiera\u0107 maks. 200 znak\
u00F3w
Trzeba pamiętać aby polskie znaki były zapi-
sywane w standardzie unicode. Do klasy na-
rzędziowej ValidationUtil dodajemy metodę
uzyskiwania komunikatu według podanego ko-
du błędu – Listing 12.
Na potrzeby testów tego rozwiązania naru-
szymy integralność pola firstName przekracza-
jąc jego zakres (lub zmniejszając maksymalną
dopuszczalną długość tekstu). Wynikowy ko-
munikat przedstawiony jest na Listingu 13.
Ostatecznie model i klasa z testem wygląda
jak Listingu 14.
Z dumą udajemy się do pani Zosi obwieścić,
iż robota zrobiona. Jakże zaskoczeni jesteśmy
gdy pani Zosia drapie się po głowie oglądając w
notatniku naszego świeżo wypieczonego JAR'a.
No cóż chyba zapomnieliśmy o jakimś istotnym
elemencie aplikacji (GUI).
Dla każdego rozwiązania dedykowanego
dla technologii webowych (spring, free mar-
ker, jsf) należy dopisać kawałek kodu integra-
cyjnego łączącego daną technologię z rozwią-
zaniami OVala (OVal dostarcza klas integru-
jących, które implementują standard walida-
cji dla Spring, jednak nadaje się on do pro-
stych rozwiązań, bardziej skomplikowane
zmuszą nas do własnej implementacji inter-
fejsu Validator).
Problem sprawdzania poprawności danych
jest na tyle powszechny, że został zgłoszony
wniosek o standaryzację (JSR 303). W dostęp-
nym już szkicu dokumentu dostępny jest opis
technologii i proponowane nazewnictwo. Za-
powiada się na kawał pożytecznej specyfikacji.
Oval nie jest jedynym szeryfem w mieście. Dla
Javy mamy – Beans Validation (Spring modules) i
Hibernate annotations. Dot NET nie jest tu bied-
niejszy i doczekał się implementacji .NET Valida-
tion Framework. Każdy z tych zrębów projekto-
wych ma wady i zalety. OVal jako jedyny obsłu-
guje profile (W JSR 303 nazwane grupami), nie-
stety dokumentacja użytkownika jest dość skąpa.
Przeznaczenia adnotacji i ich parametrów trzeba
zazwyczaj poszukiwać w dokumentacji javadoc
oraz dostarczonym kodzie źródłowym.
Podsumowanie
To dopiero początek drogi przez szuwary wa-
lidacji, proponuję zerknąć do dokumenta-
cji OVala. Jest on nie tylko zrębem projekto-
wym do walidacji POJO wspiera DBC (projek-
towanie przez kontrakty) za pomocą adnota-
cji i AspectJ. Zawiera silny mechanizm połą-
czenia języków interpretowanych tj. mvel i be-
anshell z aspektami spójności danych. Adno-
tacje są tylko jednym ze sposobów określenia
reguł walidacji w OVal. Innym mniej związa-
nym z kodem Javy sposobem jest użycie pli-
ków konfiguracyjnych XML. Ale o tym mo-
że kiedy indziej...
Czytelniku dotarłeś tutaj, więc powinieneś
dostać model za wytrwałość, niech moc walida-
cji będzie z Tobą!

Listing 14b. Finalna postać klas modelu i testów dla przypadku Pani Zosi
Ok, pozostaje nam ponadawać identyfikato-
ry dla tych obiektów i już możemy bezpiecz- if (errorCodes.size() == 0) {
nie utrwalić obiekt w bazie. Zazwyczaj identy- System.out.println("Test passed");
fikatory są generowane przez system (np. me- } else {
todą autoinkrementacji w bazie danych) ale System.out.println("Broken rules:");
dla pokazania mechanizmu profili wstawimy int i = 1;
je ręcznie. for (String error : errorCodes) {
System.out.println("\t" + i + ") " + error);
employee.setId(1L); i++;
employee.getDepartment().setId(1L); }
}
}
SEBASTIAN PIOTROWSKI private void printErrorMessages(List<String> errorCodes) {
Sebastian Piotrowski pracuje na stanowisku Senior if (errorCodes.size() != 0) {
Software Developer w firmie System.out.println("Messages:");
BLStream wchodzącej w skład Grupy BLStream. int i = 1;
Grupa BLStream powstała by efektywniej wykorzy- for (String error : errorCodes) {
stywać potencjał dwóch, szybko rozwijających się System.out.println("\t" + i + ") " + ValidationUtil.getMessageByErrorCode
producentów oprogramowania – BLStream i Ga- (error));
melion. Firmy wchodzące w skład grupy specjali- i++;
zują się w wytwarzaniu oprogramowania dla klien- }
tów korporacyjnych, w rozwiązaniach mobilnych }
oraz produkcji i testowaniu gier. }
Kontakt z autorem: }
sebastian.piotrowski@blstream.com

20 10/2008
REKLAMA
 Narzędzia programistyczne
Joomla 1.0 do 1.5
Proces migracji krok po kroku
Wprawdzie Joomla 1.5 jest następcą 1.0, ale różnice między obu
wydaniami są tak istotne, że Joomla 1.0.x nie można unowocześnić do
Joomla 1.5 przy pomocy łatki aktualizującej. Jedyną możliwą drogą
jest migracja – założenie nowej witryny na Joomla 1.5 i przeniesienie
danych z Joomla 1.0.x.
Dowiesz się:
• Jak krok po kroku przejść przez cały proces mi-
gracji.
Poziom trudności
N
ie ma co zawracać kijem wody w
Wiśle, ani młyńskiego koła ręka-
mi zatrzymywać. Nowy Joomla po-
wstał także i po to, by zastąpić starszego. A że
rzeczy niemożliwych w informatyce chyba
nie ma, to i możliwa jest doskonała migracja z
Joomla 1.0 do 1.5. Doskonała, czyli bezstrat-
na, bez frustracji, że coś zepsujemy, trwają-
ca tak krótko, że użytkownicy naszej witry-
ny nawet się nie spostrzegą, kiedy jej dokona-
my. Tak czy owak, wcześniej czy później trze-
ba ją przeprowadzić.
Ale czy na pewno? Promotorowi Joom-
la! w Polsce nie wypada ani wątpić w słusz-
ność takiego zabiegu, ani tym bardziej znie-
chęcać do migracji. Wręcz przeciwnie – wy-
pada przekonywać że warto i objaśnić, jak jej
dokonać najbezpieczniej i najprościej. Nie
będziemy zatem zbytnio na temat korzyści
i strat dywagować, ale też nie możemy prze-
milczeć, że:
• migracja nie zawsze jest zupełnie bez-
stratna – może pociągać za sobą ko-
nieczność zmodyfikowania oryginalnej
treści, a nawet rezygnacji z niektórych
dawniejszych rozszerzeń, które nie ze-
chcą się dobrze sprawować nawet mi-
mo włączenia trybu zgodności wstecz-
nej (legacy);
• migracja nie zawsze skutkuje rzeczywi-
stym unowocześnieniem i poprawą wy-
22
Powinieneś wiedzieć:
• Podstawowe informacje o Joomla 1.0.
dajności witryny, tryb zgodności wstecz-
nej umożliwia wprawdzie działanie star-
szych rozszerzeń w nowym Joomla!, ale
walory nowego oprogramowania będą
odczuwalne wtedy jedynie, gdy unowo-
cześnimy także dodatkowe składniki, a
ze starszych rozszerzeń będziemy korzy-
stać wyjątkowo;
• migracja wymaga niekiedy sporego na-
kładu czasu i pracy oraz takiej znajo-
mości obu systemów, by poradzić sobie
z koniecznością ręcznego przenoszenia
części danych – nie wszystkie bowiem
dane są przenoszone automatycznie;
• migracja niesie ze sobą ryzyko niepowo-
dzenia.
Generalnie rzecz biorąc – opłacalne jest mi-
growanie z witryn małych, z niewielką ilo-
ścią danych, z niewielką ilością rozszerza-
jących rdzeń komponentów, modułów i in-
nych dodatków.
Na pewno warto migrować duże witryny
nawet z dużą ilością danych, jeśli obsługiwa-
ne są przez standardowe komponenty, a dla
nielicznych rozszerzeń istnieją nowsze wer-
sje lub rozwiązania alternatywne.
Głęboko natomiast trzeba się zastanowić
nad migracją rozbudowanej, a dobrze działa-
jącej witryny z wieloma dodatkowymi skład-
nikami, dla których nie opracowano jesz-
cze unowocześnionych wersji. Być może na-
wet w ogóle nie należy z takich witryn mi-
grować.
Bezpiecznie
Migracja jest bezpieczna, dopóty zachowujemy
standardowe środki ostrożności. A zatem:
• stwórz pełną zapasową kopię działają-
cej witryny – systemu plików i bazy da-
nych;
• przetestuj migrację na replice witryny,
najlepiej na serwerze produkcyjnym;
• starą witrynę usuń dopiero wówczas,
gdy nabędziesz pewności że nowa dzia-
ła poprawnie.
Ponadto przed migracją warto najpierw
zaktualizować swoją witrynę Joomla 1.0.x
do najnowszej wersji w tej serii (aktualnie
1.0.15). Pełnego sukcesu taki krok nie za-
pewni, ale może zaoszczędzić niespodziewa-
nych sytuacji.
Dwa etapy
Migracja przebiega w dwóch etapach. W
pierwszym etapie trzeba:
• zgromadzić potrzebne pakiety instala-
cyjne (Joomla!, komponentów i innych
rozszerzeń);
• sporządzić kopię bezpieczeństwa prze-
noszonej witryny (systemu plików i ba-
zy danych);
• przygotować do przeniesienia dane – usta-
wienia i treści przenoszonej witryny.
W drugim etapie trzeba:
• zainstalować Joomla 1.5 z migrowanymi
danymi;
• doinstalować rozszerzenia, z których ko-
rzystaliśmy w Joomla 1.0;
• przetestować i skorygować działanie no-
wej witryny.
Warto sobie w tym momencie uświadomić,
że w nowej witrynie nie odtworzymy wszyst-
kiego w 100 %, chociażby dlatego, że nie-
których rozwiązań w Joomla 1.5 po prostu
nie ma albo zostały zastąpione innymi. Do-
brym przykładem jest polecenie {mosimage}
10/2008
 Migracja Joomla 1.0 do 1.5

umieszczające w Joomla 1.0 obrazki w arty-
kułach. Standardowe wystąpienia tego po-
lecenia zostaną przekonwertowane, ale jeśli
to polecenie zastosowano także w jakimś in-
nym komponencie niż Content (Artykuły), to
konwersję trzeba przeprowadzić ręcznie. Na
szczęście, takich problemów jest niewiele, a
dokładne przetestowanie witryny po migracji
pozwoli je zdiagnozować i naprawić.
I etap: Przygotowanie do migracji
Krok 1: Zgromadź potrzebne materiały
Pobieranie plików z Internetu nie stano-
wi dziś zwykle żadnego problemu, ale po-
trzebne pakiety instalacyjne warto zgroma-
dzić przed rozpoczęciem migracji. A będą
potrzebne:
• najnowszy pakiet instalacyjny Joomla 1.5;
• najnowszy pakiet językowy dla Joomla
1.5;
• pakiety instalacyjne rozszerzeń, wyko-
rzystywanych w Joomla 1.0, najlepiej
już w wersji dla J! 1.5;
• pakiet instalacyjny komponentu Migrator;
• pakiety wtyczek ETL i SQL dla kompo-
nentu Migrator.
Krok 2: Sporządź bezpieczną kopię
witryny
W to, że dysponujesz aktualną i bezpieczną
kopią swojej witryny nawet nie śmiemy wąt-
pić. Niemniej – upewnij się, że to najaktual-
niejsza kopia. A gdyby było inaczej, uaktual-
nij ją:
Najnowszą wersję komponentu migracyj-
nego – w chwili pisania artykułu była to wer-
sja 1.0 znajdziesz na stronie Pasamio Projec-
t's FRS.
Natomiast polskie wydanie komponentu
znajdziesz w składnicy Polskiego Centrum Jo-
omla!
Komponent instalujemy w standardowy
sposób w swojej witrynie Joomla 1.0.x, którą
chcemy migrować (albo w Mambo 4.5.2):
• wybierz z menu zaplecza pozycję Insta-
latory –> Komponenty;
• kliknij przycisk Przeglądaj i wskaż na
dysku swojego komputera pakiet insta-
lacyjny;
• naciśnij przycisk Wczytaj plik i zainstaluj.
Po chwili pojawi się komunikat o udanej in-
stalacji, a w menu Komponenty znajdziesz
nową pozycję –> Migrator. Wywołaj ją.
Na stronie otwierającej znajdziesz zwięzłą
instrukcję oraz – na dole – zestaw odnośni-
ków, pod którymi kryją się polecenia kom-
ponentu lub ekrany z dodatkowymi infor-
macjami.
Migrator przenosi do pliku migracyjnego
tylko dane gromadzone w rdzennych tabe-
lach Joomla!. Aby obsługiwał dane zgroma-
dzone przez komponenty rozszerzające Jo-
omla!, potrzebuje dodatkowych wtyczek.
Krok 4: Doinstaluj wtyczki migracyjne
Niestety, w tym miejscu – oprócz dobrej wia-
domości – mamy i złą: udało nam się znaleźć
jedynie wtyczki do komponentu JoomFish.
Do innych – nawet śladu. Na dodatek te do
JoomFish są tak ukryte, że trudno je znaleźć,
nie mówiąc już o tym, iż trzeba wiedzieć, że
istnieją. Zajrzyj do sekcji SVN.
Na szczęście, jest i dobra wiadomość: po-
trzebne wtyczki szybko się projektuje i łatwo
pisze nawet, jeśli nie mamy żadnych doświad-
czeń w programowaniu. Można się zresztą
bez nich obejść. Natomiast bez wtyczek dla
JoomFisha byłoby trudno w przypadku, gdy
mamy witrynę wielojęzyczną.
Do migracji danych z nierdzennych kom-
ponentów potrzebne są dwa rodzaje wty-
czek: ETL i SQL. Pierwsza, wtyczka SQL, jest
zwykłym plikiem SQL z poleceniami tworzą-
cymi potrzebne tabele. Druga, wtyczka ETL,
jest skryptem PHP, generującym odpowied-
nie wpisy w pliku SQL. Wtyczka ETL roz-
szerza działanie klasy ETLPlugin tak, aby
komponent obsługiwał przenoszenie innych
danych, niż należące do rdzennych kompo-
nentów.

• przekopiuj na swój komputer w bez-

pieczne miejsce cały katalog działającej
witryny Joomla 1.0;
• wykonaj najaktualniejszy zrzut bazy da- Rysunek 1. Instalacja komponentu w Joomla 1.0
nych.

Bardzo pomocnym w wykonaniu tych za-

dań może być komponent JoomlaPack z
http://www.joomlapack.net.

Krok 3: Zainstaluj w Joomla 1.0

komponent Migrator
Przygotowanie danych z przenoszonej witryny
zostało zautomatyzowane dzięki pracy dwóch
programistów – Haralda Baera, który opraco-
wał przed kilku laty komponent eBackup, oraz
Samuela Moffatta, który ten komponent prze-
projektował do nowego zadania, udostępnia-
jąc go pod nazwą Migrator. Komponent wyko-
nuje jedno, ale jakże istotne zadanie: generuje
zrzut odpowiednio przekonwertowanej bazy
danych witryny zbudowanej na Joomla! 1.0.x
lub Mambo 4.5.2 0. Dokładniej – dwa zada-
nia: konwertuje treści oraz ustawienia konfi-
guracyjne, w tym przenosi niektóre ustawie-
nia z plików do bazy danych. Ale to już tajem- Rysunek 2. Strona główna komponentu Migrator. Zwróć uwagę, że odnośniki do narzędzi komponentu
nice programu niezbyt dla nas istotne. umieszczono na dole ekranu

www.sdjournal.org 23
 Narzędzia programistyczne

Wtyczka ETL ETLPlugin{}, a przykłady zastosowania funk- Pełny przykład skryptu wtyczki Adsmana-
Wtyczki ETL są rzeczywiście niezwykle łatwe cji znajdziemy w skryptach standardowych ger Ads ETL znajduje się na Listingu 2.
do napisania – zwykle wystarczy 5 linii kodu wtyczek ETL, umieszczonych w katalogu
PHP. Przykłady znajdziemy wśród skryptów /plugins komponentu. Wtyczka SQL
komponentu, w katalogu /plugins. Wzorcowy Aby samodzielnie przygotować potrzebne We wtyczkach SQL umieszczamy zapytanie
kod wtyczki ETL przedstawia Listing 1. wtyczki ETL: SQL generujące potrzebną tabelę bazy da-
W pierwszej linii definiujemy nową kla- nych. Przykład wtyczki SQL znajduje się na
sę rozszerzającą klasę ETLPlugin{}. Następ- • skopiuj podany powyżej kod; Listingu 3.
nie wywołujemy dwie metody – funkcję get- • nazwę klasy zastąp nazwą tabeli; Stworzenie wtyczek SQL jest więc rzeczy-
Name(), która zwraca wykorzystywaną przez • napis Nazwa opisowa zastąp zwięzłym wiście banalnie proste – wykonujemy zrzut
komponent opisową nazwę przenoszonej tabe- opisem tabeli; struktury swojej bazy danych Joomla 1.0, a
li, oraz funkcję getAssociatedTable(), która do • napis nazwatabeli zastąp rzeczywistą następnie zapisujemy kod dla każdej tabeli w
pliku migracyjnego przenosi zapytania tworzą- nazwą tabeli (bez przyrostka jos_ czy in- pliku nazwanym: nazwatabeli.sql
ce potrzebną tabelę i zapytania umieszczające nego); Dodajmy jeszcze, że niekoniecznie każ-
w tej tabeli dane komponentu. • zapisz plik jako skrypt php nazwany: na- dą wtyczkę trzeba zapisywać w odrębnym
Doświadczeni programiści mogą stworzyć zwatabeli.php. skrypcie. Wszystkie wtyczki dla jednego
wtyczki bogatsze w funkcje, np. opuszczają- komponentu można zapisać w dwóch pli-
ce wskazane kolumny tabel (pola), zmienia- Uwaga: we wszystkich trzech przypadkach kach – w jednym definicje klas ETL, w dru-
jące nazwy pól czy zmieniające wartości w – nazwy klasy, opisowej nazwy tabeli i rze- gim kwerendy SQL.
kolumnach. Pełną listę metod znajdziemy w czywistej nazwy tabeli można zastosować
skrypcie migrator.class.php w definicji klasy dokładnie taki sam tekst. Instalacja wtyczek
Pojedyncze wtyczki można zainstalować za
Listing 1. Wzorcowy kod wtyczki ETL pomocą polecenia dostępnego w komponen-
cie – jeśli masz tylko jedną czy dwie wtycz-
<?php ki, użyj formularza Instalacja rozszerzeń Mi-
class NazwaTabeli_ETL extends ETLPlugin { gratora:
Jeśli jednak masz więcej dodatków i dys-
function getName() { return “Nazwa opisowa”; } ponujesz dostępem do serwera, możesz
przesłać pliki dodatków do ich poszczegól-
function getAssociatedTable() { return “nazwatabeli”; } nych katalogów (/plugins oraz /tables). Kom-
} ponent używa tylko plików, które istnieją w
?> jego katalogach, więc rejestracja w bazie da-
nych nie jest wymagana do zastosowania do-
Listing 2. Przykładowy kod wtyczki ETL dla komponentu AdsManager datku.
<?php
/** Krok 5: Stwórz plik migracyjny SQL
Po zainstalowaniu wszystkich niezbędnych
* Adsmanager Ads ETL Plugin wtyczek, przystępujemy do właściwego za-
* Wtyczka Adsmanager Ads ETL dla tabeli #__adsmanager_ads dania – wygenerowania pliku migracyjnego
* @package Migrator SQL. W tym celu:
* @author Stefan Wajda <zwiastun@zwiastun.net>
* @license GNU/GPL http://www.gnu.org/licenses/gpl.html • na stronie startowej komponentu kliknij
* @copyright 2008 Stefan Wajda polecenie Utwórz plik migracyjny SQL;
* @version SVN: $Id:$ • na dole kolejnej strony naciśnij polecenie
*/ Rozpocznij migrację.

class Adsmanager_Ads_ETL extends ETLPlugin { Przez chwilę potrwa wykonywanie zadań,

function getName() { return "Wtyczka ETL - Adsmanager ads"; } na ekranie dosłownie zamigoczą dwie stro-
function getAssociatedTable() { return 'adsmanager_ads'; } ny z informacjami o przebiegu operacji. I w
} końcu pojawi się komunikat o zakończeniu
?> pracy z nazwą utworzonego pliku SQL i od-
nośnikiem do strony z plikami do pobrania.
Listing 3. Przykład wtyczki SQL dla komponentu AdsManager, tworzącego tabelę Po naciśnięciu odnośnika Pobierz pojawi się
#__adsmanager_categories >> strona z listą plików migracyjnych. Można tu-
CREATE TABLE IF NOT EXISTS `jos_adsmanager_categories` ( taj stworzony plik pobrać lub usunąć. Etykie-
`id` int(10) unsigned NOT NULL auto_increment, ta odnośnika Informacja o SQL ma w zamy-
`parent` int(10) unsigned default '0', śle projektanta prowadzić do podglądu pliku
`name` varchar(50) default NULL, SQL, ale funkcja najwyraźniej nie została w
`description` varchar(250) default NULL, wydaniu 1.0 zaimplementowana.
`ordering` int(11) default '0', Uwaga: Oczywiście, podczas generowania
`published` tinyint(1) default '0', pliku migracyjnego mogą zdarzyć się błędy w
PRIMARY KEY (`id`) działaniu komponentu. Komponent wczytu-
) ENGINE=MyISAM; je dodane skrypty wszystkich wtyczek ETL i
SQL i sprawdza ich poprawność. Jeśli napo-

24 10/2008
 Migracja Joomla 1.0 do 1.5

tka błędy, przerwie działanie i wyświetli od-
powiedni komunikat.
II etap: Nowa witryna
z przeniesionymi danymi
Dysponując plikiem migracyjnym, możemy
przystąpić do II etapu pracy, obejmującego
instalację Joomla 1.5 z danymi migracyjny-
mi, dodanie rozszerzeń oraz testowanie no-
wej witryny.
• zapoznajemy się z licencją, jeśli jej nie
znamy;
• konfigurujemy bazę danych;
• konfigurujemy – jeśli jest nam potrzeb-
na – warstwę FTP.
Jeśli dysponujemy tylko jedną bazą danych,
trzeba pamiętać, aby w 4. kroku ustalić uni-
kalny przedrostek nazw tabel, inny niż uży-
wany w witrynie Joomla 1.0.
Po skonfigurowaniu bazy danych i – ewen-
tualnie obsługi FTP – dochodzimy do mo-
mentu, w którym finalizujemy migrację da-
nych.
Komunikaty ekranowe na stronie Konfi-
guracja witryny jasno i jednoznacznie infor-

Krok 6: Zainstaluj Joomla! 1.5 z danymi

migracyjnymi
Nową witrynę zakładamy w środowisku, w
którym będzie ona działała, a więc zwykle
na tym samym serwerze co witryna opar-
ta na Joomla 1.0. Możemy zainstalować Jo-
omla 1.5:

• w tym samym katalogu – zamiast dzia-

łającej witryny;
• w podkatalogu, a tym samym w subdo- Rysunek 3. Instalacja rozszerzeń Migratora. Prościej jednak przesłać skrypty wtyczek za pomocą FTP do
menie działającej witryny 1.0. katalogów /plugins i /tables

Dopóki jednak nie mamy pewności, że mi-

gracja przebiegnie pomyślnie, dotychczaso-
wa witryna powinna pozostać nienaruszona.
Pierwsze rozwiązanie zatem raczej w rachu-
bę nie wchodzi. Nową witrynę instalujemy w
nowym, odrębnym katalogu, z nową bazą da-
nych albo – jeśli dysponujemy tylko jedną ba-
zą danych – z innym przedrostkiem nazw ta-
bel. Ale nawet jeśli zdecydujemy się na zastą-
pienie starej witryny nową instalacją, to:

• wszystkie pliki starej witryny przenosi-

my w bezpieczne miejsce, np. do nowego
katalogu;
• pliki instalacyjne umieszczamy w opróż-
nionym, pustym katalogu.

W żadnym wypadku nie należy nadpisywać

plików starej witryny, skryptami pakietu in-
stalacyjnego Joomla 1.5.x. Jedyne, co może-
my pozostawić w katalogu instalacyjnym z
zasobów starej witryny, to pliki danych (np.
grafiki) oraz skrypty szablonów. Wszelkie
inne pozostałości mogą być źródłem niepo-
prawnej instalacji i błędów w działaniu no-
wej witryny.
Przypomnienie: jeśli jeszcze nie masz tego Rysunek 4. Na górze - komunikat o pomyślnym stworzeniu pliku migracyjnego. Na dole strona z listą
kroku za sobą, sporządź pełną kopię zapaso- plików migracyjnych do pobrania
wą istniejącej witryny, zarówno systemu pli-
ków, jaki bazy danych. Kopię umieść w bez- Listing 4. Instrukcja usuwająca tabelę w pliku instalacyjnym .xml
piecznym miejscu tak, aby podczas testowa-
nia nowej instalacji w ogóle nie mieć do niej <query>
dostępu. DROP TABLE IF EXISTS `#__nazwa_tabeli`;
Pierwsze pięć kroków wykonujemy tak, </query>
jak w przypadku zwykłej instalacji Joomla,
a więc: Listing 5. Instrukcja w pliku instalacyjnym .xml wstawiająca dane
<query>
• wybieramy język instalacji; INSERT INTO `#__nazwa_tabeli` VALUES (1,0,'Jakis_tekst','Jakis_tekst','',0,1,0);
• przeglądamy informacje o środowisku </query>
instalacyjnym;

www.sdjournal.org 25
 Narzędzia programistyczne
mują, że w tym kroku możemy umieścić w
witrynie:
• Dane przykładowe;
• a. Dane migracyjne ze skryptu SQL
zgodnego z Joomla 1.5;
• b. Dane migracyjne ze skryptu SQL
zgodnego z Joomla 1.0.
Oczywiście, nas interesuje trzecia opcja –
migracja ze skryptu zgodnego ze struktu-
rą bazy danych Joomla 1.0 (a więc i Mambo
4.5.2). Dane migracyjne możemy wczytać ze
skryptu SQL:
• przesłanego na serwer za pomocą proto-
kołów FTP lub SCP;
• oczekującego na wczytanie za pośred-
nictwem protokołu HTTP podczas in-
stalacji.
Druga z metod jest wygodniejsza, ale nie za-
wsze skuteczna. Zakończy się powodzeniem
tylko wtedy, gdy przenosimy niewielką wi-
trynę (plik migracyjny SQL jest mniejszy
niż 2MB). Jeśli jest większy, trzeba go prze-
słać na serwer za pomocą dowolnego klienta
FTP lub SCP do katalogu /installation/sql/
migration/. Przesyłany plik musi się nazy-
Rysunek 5. Krok 5 instalacji Joomla 1.5. – migracja danych
Rysunek 6. Krok 5 instalacji Joomla 1.5. – migracja danych – komunikat o powodzeniu migracji
26
wać migrate.sql. Katalogi /installation/sql/
migration/ oraz katalog podręczny (/tmp)
muszą być udostępnione do zapisu dla użyt-
kownika www ((np. wwwrun, www-data
czy apache).
Aby poprawnie migrować dane:
• zaznacz opcję Dane ze skryptu;
• w polu Przedrostek nazw tabel w po-
przedniej instalacji wpisz jos_, nawet je-
śli był inny;
• podaj standard kodowania poprzedniej
witryny – zwykle ISO-8859-2, rzadziej
UTF-8;
• zależnie od wybranej metody:
• naciśnij przycisk Przeglądaj i wskaż
plik ze skryptem migracyjnym SQL
albo;
• zaznacz opcję Skrypt migracyjny jest
na serwerze;
• zaznacz opcję: Skrypt migracyjny z Joom-
la 1.0.;
• naciśnij przycisk: Wczytaj i uruchom.
Zauważ – w przypadku migracji z Joomla!
1.0 zawsze podajemy, że tabele w pliku mi-
gracyjnym mają przyrostek jos_. Autor kom-
ponentu Migrator, aby nie komplikować
zbytnio swojego rozwiązania, przyjął takie
założenie – wszystkie nazwy tabel w pliku
migracyjnym SQL generowanym przez kom-
ponent mają przedrostek jos_. Nie oznacza
to, że w nowej instalacji tabele muszą mieć
również przedrostek jos_. Wręcz przeciw-
nie – ustalasz go swobodnie, konfigurując
bazę danych, o czym już wspominaliśmy.
Instalator podejmie próbę stworzenia ta-
bel bazy danych i jeśli operacja się powie-
dzie, otrzymamy na kolejnym ekranie stoso-
waną informację.
Migracja nieudana
Może się wszakże zdarzyć, że otrzymamy nie-
zbyt radosny komunikat o napotkanych pod-
czas migracji problemach. Jednym z częst-
szych problemów jest niepoprawna struktura
standardowej tabeli jos_users. Błąd pojawia
się w przypadkach, gdy w starej witrynie ko-
rzystaliśmy z komponentów, które zmieniają
strukturę tej tabeli (należy do nich m.in. fo-
rum Fireboard). W przypadku tej i ewentu-
alnie innych zmodyfikowanych standardo-
wych tabel bazy danych problem jest łatwy
do rozwiązania. Trzeba w Joomla 1.0 powtó-
rzyć tworzenie pliku migracyjnego, poprze-
dzając tę czynność dodaniem wtyczki SQL z
poleceniami tworzącymi zmodyfikowaną ta-
belę. Pamiętamy, że stworzenie wtyczki SQL
wymaga sporządzenia zrzutu bazy danych
np. W programie phpMyAdmin i zapisaniu
w odrębnym pliku instrukcji tworzących po-
trzebną tabelę.
Zakończenie migracji
Aby zakończyć instalację:
• naciśnij przycisk Dalej, co spowoduje po-
wrót na stronę Konfiguracja witryny;
• w polu Nazwa witryny wpisz nazwę
swojej witryny i ponownie naciśnij przy-
cisk Dalej (danych administratora nie
trzeba podawać);
• usuń katalog /installation (tymczasowo
wystarczy zmienić jego nazwę).
Jeśli podamy nowe hasło i adres administrato-
ra, instalator spróbuje je zmienić w bazie da-
nych, ale operacja ta niekoniecznie musi się za-
kończyć powodzeniem. Lepiej nie ryzykować!
Krok 7: Dodaj i skonfiguruj
rozszerzenia
Zanim zabierzemy się za dokończenie migra-
cji, rozejrzyjmy się zarówno po witrynie, jaki
zapleczu administracyjnym. Z łatwością za-
uważymy, że w nowej witrynie:
• aktywny jest tylko moduł głównego me-
nu, pozostałe moduły menu zniknęły
bez śladu;
• nie ma żadnych treści udostępnianych
przez niestandardowe komponenty;
• wszystkie pozycje menu odwołujące się
10/2008
 do niestandardowych komponentów są
wyłączone;
• w menu Komponenty na zapleczu nie ma
ani jednego niestandardowego kompo-
nentu;
• na liście modułów i dodatków są tylko roz-
szerzenia należące do rdzenia Joomla!
Czyżby migracja się nie powiodła? Wszak
komunikat głosił, że się udała, co więcej –
są niektóre treści, można się zalogować na
zaplecze.
Oczywiście, że migracja przebiegła po-
myślnie, ale Migrator:
• nie przenosi informacji o zainstalowa-
nych dodatkowo rozszerzeniach oraz;
• wyłącza pozycje menu umieszczone w
innych modułach niż menu główne (a
więc np. usermenu, othermenu);
• na stronie frontowej pozostawia włączo-
ny jedynie moduł głównego menu oraz
nowy w Joomla 1.5 – ścieżki powrotu
(breadcrumbs).
Stosunkowo łatwo można uaktywnić wyłą-
czone pozycje menu i moduły. Wystarczy
zaznaczyć je na listach i opublikować. Nie
oznacza to jeszcze, że wszystko zadziała, jak
oczekujemy - pozycje menu wywołujące tre-
ści komponentów odwołują się do nieistnie-
jących rozszerzeń. Nie wystarczy, że je doin-
stalujemy. Trzeba jeszcze połączyć je z pozy-
cjami menu.
Przed instalacją komponentów
Nie spiesz się, zwłaszcza gdy sporo czasu za-
jęło Ci własnoręczne stworzenie wtyczek
ETL i SQL, by migrować dane z komponen-
tów. Instalatory wielu komponentów usuwa-
ją swoje tabele, jeśli takie istnieją już w bazie
danych. Możliwe są dwa rozwiązania:
• dokonać odpowiednich zmian w bazie
danych - przed instalacją i po zainstalo-
waniu komponentu;
• zmodyfikować pliki instalacyjne kompo-
nentu.
Drugi ze sposobów wydaje się prostszy.
Przed zainstalowaniem komponentu prze-
glądamy plik nazwa_komponentu.xml
(ewentualnie także nazwa_komponentu.po-
lish.xml) i usuwamy z niego instrukcje na-
kazujące usunięcie istniejących w bazie da-
nych tabel. Instrukcje usuwające tabele znaj-
dują się na Listingu 4.
Przy okazji warto również sprawdzić, czy
nie ma instrukcji umieszczających przykła-
dowe dane albo przykładowe kategorie. Takie
instrukcje również nie są potrzebne - wszak
mamy dane z poprzedniej witryny. Usuwamy
zatem z plików instalacyjnych .xml instruk-
cje wyglądające, jak na Listingu 5.
www.sdjournal.org
Po doinstalowaniu komponentów
Trzeba je, oczywiście, skonfigurować:
• włączyć tryb zgodności wstecznej (legacy);
• przywrócić ustawienia konfiguracyjne
ustalone w poprzedniej witrynie;
• poprawić odwołujące się do nich pozycje
menu.
Tryb zgodności wstecznej
Aby komponenty i inne rozszerzenia napisa-
ne dla Joomla 1.0 działały w Joomla 1.5, mu-
si być włączony tryb zgodności wstecznej. Z
menu zaplecza wybieramy pozycję Rozszerze-
nia -> Dodatki, odszukujemy dodatek System
- Spuścizna (System – Legacy) i w kolumnie
Włączony naciskamy czerwoną ikonę z bia-
łym krzyżykiem. W efekcie zmieni się ko-
lor i kształt ikony (zielony haczyk), a w pa-
sku informacyjnym po prawej stronie menu
pojawi się informacja oznaczona ikoną Joom-
la! o tym, że witryna działa w trybie zgodno-
ści z 1.0.
Przywrócenie
ustawień konfiguracyjnych
Wiele komponentów przechowuje swoje
ustawienia w plikach konfiguracyjnych. Naj-
prostszym sposobem przywrócenia ustawień
dokonanych w poprzedniej wersji witryny
jest więc odszukanie potrzebnego pliku kon-
figuracyjnego i przekopiowanie go do odpo-
wiedniego katalogu w Joomla 1.5. Zwykle
jest to katalog /administrator/components/
nazwa_komponentu, a plik nosi zwykle na-
zwę config.nazwa_komponentu.php. W
przypadku, gdy w pliku konfiguracyjnym
znajdowały się wartości tekstowe (np. regula-
miny), a witryna kodowana była w ISO-8859-
2, konieczna może być wcześniejsza konwer-
sja pliku do formatu UTF-8.
Krok 8. Popraw odwołania w menu
Dzięki nowej w Joomla 1.5 funkcji zmiany
typu pozycji menu to zadanie jest niezwy-
kle łatwe do wykonania. Nie musimy usuwać
dawnych pozycji menu – wystarczy otworzyć
je do edycji, nacisnąć przycisk Zmień typ i
wskazać na liście doinstalowany wcześniej
komponent, a następnie sprawdzić na stronie
frontowej, czy wszystko działa należycie.
STEFAN WAJDA
Stefan Wajda [Zwiastun] jest liderem PCJ!, koordy-
natorem Zespołu Tłumaczy i Dokumentacji akre-
dytowanym przy Translation Work Group projektu
Joomla!, wydawcą witryn PCJ, autorem wpełni zlo-
kalizowanych wersji Mambo i Joomla!, komponen-
tów josDirectory i josResource. Spolonizował ponad
150 rozszerzeń dla Joomla!, opublikował w Interne-
cie około 600 artykułów poświęconych wszystkim
aspektom Joomla!.
Kontakt:zwiastun@joomla.pl
27
 Testowanie oprogramowania
Była sobie inspekcja
Aplikacja procesu inspekcji
W pierwszej części artykułu zdefiniowaliśmy proces inspekcji. Używając
podejścia PDCA (ISO 9001, PMBok) osiągnęliśmy elastyczność, skalowalność
i uniwersalność. Teraz nadszedł czas na wykorzystanie teorii do konkretnego
zadania – inspekcji kodu źródłowego.
Dowiesz się:
• Jak aplikować proces inspekcji do kodu źró-
dłowego;
• Jak efektywnie zarządzać inspekcją;
Poziom trudności
P
ierwsze spotkanie z ISO 9001:2000 za-
zwyczaj się wiąże ze sporym zaskocze-
niem. Jesteśmy przyzwyczajeni do te-
go, że norma jest synonimem konkretu – za-
wiera szczegółowy przepis, jest precyzyjna i jed-
noznaczna. Natomiast jeden z początkowych
paragrafów ISO 9001 brzmi: Wszystkie wyma-
gania niniejszej normy międzynarodowej są uni-
wersalne i mają być stosowane do wszystkich or-
ganizacji, niezależnie od typu, wielkości i produk-
tów [1]. To zdanie bardzo dobrze oddaje jej du-
cha. ISO 9001 jest bowiem zbiorem wytycz-
nych, a nie rozporządzeń, zawiera wymagania,
a nie gotowe rozwiązania. Proces certyfikacji
polega tu na stwierdzeniu, czy wymagania te
są spełnione.
W podobny sposób skonstruowaliśmy nasz
proces inspekcji. Sama definicja opisuje etapy
inspekcji, wejścia i wyjścia dla każdego z tych
etapów oraz techniki (narzędzia) pozwalające
na osiągnięcie zadanych celów. W żaden spo-
sób nie wskazuje kategorii zagadnień, do któ-
rych proces inspekcji jest wykorzystany (typ),
ich skali (wielkości) ani przedmiotu (produktu).
Jednak za taką uniwersalność trzeba płacić do-
datkowym wysiłkiem, który musi być poświę-
cony na zastosowanie teorii do konkretnej po-
trzeby. Mówimy wtedy o aplikacji procesu.
Procesy w projekcie (organizacji) nie działa-
ją w izolacji. Operują na właściwych dla nich
28
Powinieneś wiedzieć:
• Definicja procesu inspekcji;
• Podstawy zarządzania projektami;
• Podstawy planowania jakości.
przedmiotach, ale jednocześnie same są częścią
większego systemu (projektu, organizacji). Iden-
tyfikacja powiązań w takim systemie jest kluczo-
wa dla jego prawidłowego funkcjonowania.
Te dwie płaszczyzny – aplikacja procesu in-
spekcji i jego relacje z pozostałymi procesami
– będą przedmiotem poniższych rozważań.
Od czego zacząć?
Zgodnie z przyjętym założeniem oddzielenia de-
finicji procesu od jego aplikacji, niniejsze opraco-
wanie składa się z trzech części – przygotowa-
nia, definicji procesu oraz uwag do jego aplika-
cji. Części te stanowią obraz wyzwania, z którym
przyjdzie Wam się zmierzyć. I tak: przygotowanie
wprowadza w temat, dostarcza podstawowego
słownictwa koniecznego do zrozumienia defi-
nicji procesu. Definicja procesu stanowi model,
zawiera metodykę na tyle ogólną i uniwersalną,
aby pasowała do systemu jakości obowiązującego
w Waszej organizacji. Zadaniem trzeciej części,
będącej przedmiotem tego artykułu, jest użycie
procesu inspekcji w projekcie, którego produk-
tem jest oprogramowanie, a przedmiotem in-
spekcji – kod źródłowy (Tabela 1).
Aplikacja procesu
Definicja procesu inspekcji zakłada istnienie
czterech etapów – analizy, naprawy, weryfika-
cji oraz ulepszania. Dla każdego z tych etapów
zdefiniowaliśmy warunki rozpoczęcia (wejścia)
oraz techniki, których zastosowanie zaowocuje
odpowiednimi rezultatami (wyjściami). Dzięki
takiej definicji poszczególne etapy inspekcji sa-
me stały się procesami. Powiązanie między ni-
mi uzyskaliśmy poprzez uzależnienie rozpo-
częcia każdego z etapów od wyników poprzed-
niego (Rysunek 1). Stąd, podstawowa ścieżka
zadań inspekcyjnych:
• analiza przedmiotu inspekcji (np. kodu
źródłowego); dokonywana przez inspek-
tora;
• przetwarzanie komentarzy i wprowadza-
nie poprawek, wykonywane przez autora;
• weryfikacja poprawek przez inspektora;
• ulepszanie procesu, który może postu-
lować każdy z członków zespołu inspek-
cyjnego.
Na każdym etapie dodatkowo istnieją możli-
wości konsultacji między członkami zespołu
inspekcyjnego (rozdział Konsultacje).
Ścieżce zadań towarzyszy odpowiedni prze-
pływ informacji:
• komentarze są wynikiem analizy kodu
źródłowego;
• przekazywane są autorowi do rozpatrze-
nia (etap naprawy);
• jeżeli komentarze nie są jednoznaczne
(trudno określić źródło zastrzeżeń, ziden-
tyfikować odpowiedni fragment kodu) ko-
nieczna jest dodatkowa konsultacja z in-
spektorem. Może się okazać, że inspek-
tor źle zrozumiał analizowany fragment i
komentarz będzie odrzucony lub przeka-
zany do ponownego sformułowania (tzn.
analiza musi być przeprowadzona ponow-
nie). Jeżeli komentarz jest zasadny, od-
zwierciedla rzeczywisty problem, zgłoszo-
ny zostanie PR (ang. Problem Report). Jeże-
li komentarz odnosi się do zmiany lub do-
dania funkcjonalności – odpowiednio bę-
dzie zgłoszony CR (ang. Change Request)
lub REQ (ang. Requirement);
• autor rozwiązuje PR. CR i REQ będą roz-
patrzone w trakcie projektowania następ-
nych wersji produktu;
• poprawiony przedmiot jest przedstawiany
10/2008

inspektorowi do weryfikacji. Nie musi to
jednak być ten sam inspektor, który doko-
nywał analizy. Rolę inspektora może rów-
nież spełnić narzędzie do statycznej anali-
zy kodu (rozdział Wykorzystanie narzędzi);
• przedstawione do weryfikacji rozwiąza-
nie komentarza może nie odpowiadać
wyobrażeniom inspektora lub mieć wady
uniemożliwiające jego wdrożenie. Należy
wtedy powtórzyć naprawę. Może się jed-
nak zdarzyć, że rozwiązanie nie zostało
zrozumiane przez inspektora i po konsul-
tacji będzie zaakceptowane;
• posiadając listę zgłoszonych komentarzy,
oceniamy ich jakość i wagę (rozdział Mia-
ry projektowe i procesowe). Na podstawie
wyciągniętych wniosków wprowadzamy
ulepszenia.
Proszę zwrócić uwagę, że w trakcie każdego z
etapów, komentarze są uzupełniane o odpo-
wiednie informacje, np. status (z nowy na od-
rzucony, odroczony lub zaakceptowany), akcje,
jakie powinny być podjęte (np. zgłoszony PR,
CR lub REQ) itp. Tak uzupełniany rejestr ko-
mentarzy jest ważną częścią dokumentacji
projektowej.
Role a zasoby
W dotychczasowych rozważaniach odnosili-
śmy się do trzech podstawowych ról – kierow-
nika inspekcji, inspektora oraz autora.
Rola kierownika inspekcji jest szczególna. To
jego zadaniem jest przystosowanie procesu in-
spekcji do potrzeb projektu. Biorąc pod uwa-
gę istniejące ograniczenia projektowe (osiągal-
ność zasobów, dojrzałość produktu, jego przy-
szłe plany rozwoju), musi on zdecydować, któ-
re techniki będą najbardziej odpowiednie, jakie
strategie należy zastosować (np. jakie perspek-
tywy, początkowe listy kontrolne). Kierownik
inspekcji jest również odpowiedzialny za śle-
dzenie postępów, zbieranie i rozsyłanie komen-
tarzy, zarządzanie dokumentacją procesu oraz
dostarczanie miar procesowych i projektowych
menadżerowi projektu. Do jego zadań nale-
ży również ocena i wprowadzanie usprawnień
procesu, perspektyw i list kontrolnych.
Dobrym kandydatem do tej roli jest zatem
kierownik techniczny lub architekt projektu.
Posiadana przez nich znajomość projektu po-
zwoli na rozstrzyganie ewentualnych rozbież-
ności w opiniach inspektorów (w ramach kon-
sultacji). Doświadczenie pomoże w dostrzeże-
niu ogólnych reguł, wyborze standardów i pro-
mowaniu najlepszych praktyk implementacji
(ang. best practises).
Najbardziej wymagającą jest rola inspektora.
Osoba przyporządkowana do tego zadania mu-
si dysponować najbardziej specyficznymi pre-
dyspozycjami. Chodzi tu nie tylko o eksperta w
rzemiośle, ale również o osobę charakteryzują-
cą się samodzielnością, samodyscypliną, otwar-
tością i komunikatywnością. Jest to wymagane,
www.sdjournal.org
Była sobie inspekcja
szczególnie gdy w ramach oszczędności czasu i terminowość wykonania zadania (tu: analizy, na-
zasobów, decydujemy się na ograniczenie for- prawy, weryfikacji, ulepszania). Związane jest to
malizacji procesu inspekcji. Zalecamy, aby in- z koniecznością doszkalania (każdy członek ze-
spektorzy byli wybierani spośród najbardziej społu zna inny fragment kodu, a w dyskusji nad
doświadczonych osób w zespole. komentarzami uczestniczą wszyscy) oraz cza-
Również odpowiednie przyporządkowanie sem, jaki wymagają interakcje i zarządzanie nimi
roli autora może nie być łatwe. W dużym pro- (rozdział Konsultacje). Operowanie za pomocą
jekcie pracę wykonuje się zbiorowo, kod jest małych, dobrze wyspecjalizowanych zespołów,
tworzony przez wielu deweloperów i wielokrot- może tu być o wiele efektywniejsze.
nie przerabiany. Rzadko można zidentyfikować W opracowaniu założyliśmy, że uczestnicy
osobę, która napisała dany fragment kodu (tzn. procesu inspekcji rekrutują się z zespołu pro-
fizycznego autora). Rolę autora w inspekcji nale- jektowego pracującego nad przedmiotem in-
ży więc traktować wirtualnie. Może to być osoba spekcji. Źródłem członków procesu inspekcyj-
odpowiedzialna za dany moduł, ekspert w kon- nego mogą być jednak nie tylko osoby bezpo-
kretnym aspekcie funkcjonowania produktu. średnio zaangażowane w jego rozwój. Często
Często jednak do tej roli wybiera się po prostu zatrudnia się w tym celu np. menadżera ds. ja-
jednego z członków zespołu projektowego, być kości (ang. quality officer), specjalistów od two-
może zajmującego się aktualnie rozwojem innej rzenia dokumentacji technicznej (ang. technical
części produktu. Taki autor będzie potrzebował writer), przedstawicieli klienta i innych. Zaspo-
dodatkowego czasu na zapoznanie się z komen- kajanie zasobów może również odbywać się w
towanym fragmentem. Z drugiej strony podnosi ramach outsourcingu. Należy wtedy pamiętać o
to poziom świadomości kodu w zespole. konieczności zawarcia odpowiednich umów re-
Ilość ról oraz zakres przyporządkowanych im gulujących zachowanie tajemnicy (ang. non-di-
obowiązków mogą być różne w zależności od sclosure agreement, NDA).
przyjętej techniki inspekcji (por. inspekcja for-
malna). Należy się jednak dobrze zastanowić, Rola menadżera projektu
czy zwiększanie ilości ról jest opłacalne. Wię- Opinie, jakie często słyszymy na temat roli me-
cej ról wymaga większego zespołu inspekcyjne- nadżera projektu w procesie inspekcji, stawia-
go. Gdy zabraknie zasobów, jednej osobie będzie ją sprawę jasno – trzymać ich jak najdalej! O ile
przyporządkowywane kilka różnych ról. Roz- można zgodzić się, że wpływ na kształt inspek-
mywa to odpowiedzialność, wymaga rozwiązy- cji (np. perspektywy) powinien mieć jedynie
wania konfliktów interesów oraz dzielenia cza- zespół inspekcyjny, o tyle przydział czasu i zaso-
su między zadaniami. Jeżeli możliwe jest skom- bów (harmonogram, budżet) leży wyłącznie w
pletowanie odpowiednio dużego zespołu, radzi- gestii menadżera projektu.
my zwrócić szczególną uwagę na sposób prowa- W idealnym świecie, przyjmując jakość za
dzenia konsultacji. Jak stwierdza prawo Brook- najwyższe kryterium akceptacji, powinniśmy
sa [5], ilość interakcji między członkami zespo- usprawniać bezustannie. Jedynie produkt o nie-
łu (tu: inspekcyjnego) ma negatywny wpływ na spotykanej jakości byłby w stanie zaspokoić wy-
Tabela 1. Przewodnik po przygotowaniu, procesie inspekcji i jego aplikacji
Przygotowanie Proces inspekcji Zagadnienia aplikacji
Procesy Podejście procesowe w obrębie po- Aplikacja procesu
szczególnych etapów inspekcji Miary projektowe i procesowe
Współpraca między procesami
Role Powiązanie ról z zadaniami dla po- Role a zasoby
szczególnych etapów inspekcji Rola menadżera projektu
Techniki inspekcji Wykorzystanie technik inspekcji w Ograniczenia technik inspekcji
procesie inspekcji: Adaptacja technik inspekcji
• role a etapy w inspekcji; Wykorzystanie narzędzi
• przepływ zadań i komunikacja Konsultacje
między członkami zespołu inspek-
cyjnego.
Strategie inspekcji: Organizacja inspekcji z wykorzysta- Wykorzystanie perspektyw
perspektywy niem perspektyw: Ulepszanie perspektyw
• analiza zgodnie z perspektywą;
• ulepszanie: dodawanie perspek-
tyw w zależności od potrzeb, uści-
ślanie aspektów, zakresu i celów per-
spektyw.
Strategie inspekcji: li- Organizacja inspekcji z wykorzysta- Budowanie list sprawdzających
sty sprawdzające niem list sprawdzających: Ulepszanie list sprawdzających
• analiza zgodnie z listami spraw-
dzającymi;
• ulepszanie: uzupełnianie list w
oparciu o wyniki inspekcji
29
 Testowanie oprogramowania

magania klientów. Ci, wytrwali w swoim poszu-
kiwaniu ideału, płaciliby cierpliwie za kolejne
iteracje inspekcji. Kompromis między jakością i
czasem nie byłby nawet brany pod rozwagę.
Oczywiście nie żyjemy w idealnym świecie.
Wszelkie opóźnienia w dostarczeniu produktu
nie są akceptowalne (ang. time to market). Me-
nadżer projektu jest osobą, która musi się z po-
dobnymi kompromisami zmierzyć.
To właśnie przekonanie o konieczności do-
konywania wyboru między czasem/zakresem/
kosztami a jakością podsuwa pomysły unikania
zaangażowania menadżerów w inspekcję kodu.
Ich rola ograniczana jest do popychania projek-
tu do przodu z dnia na dzień. Natomiast in-
spekcja nakazuje zatrzymać się na chwilę i po-
myśleć – rozważyć potencjalne skutki. Mene-
dżerzy zaś wydają się pierwszymi z tych, któ-
rzy w obliczu zbliżającej się publikacji gotowi
są poświęcić długofalowe zyski na korzyść szyb-
kich (tymczasowych) korekt pozwalających na
dotrzymanie terminów.
Jest to oczywiście prawda. Cała sztuka polega
jednak na tym, aby podobnych wyborów nie trze-
ba było dokonywać. Chodzi tu o podejście, gdzie
proces tworzenia produktu jest skonstruowany
w sposób, który będzie gwarantował najwyższą
jakość. Jakość nie może być jedną z sił w projek-
cie – powinna być wynikiem operowania zakre-
sem, czasem i kosztami. Mądry menadżer to wie.
Zamiast wymawiać się brakiem czasu i zasobów
– promuje techniki osobistej inspekcji, planuje
inspekcje kompletne wprzód, poszczególne eta-
py inspekcji wplata pomiędzy aktualnie wykony-
wane zadania. Wykorzystuje perspektywy, łączy
je z zadaniami rozwoju i naprawy produktu (co
zwiększa możliwości harmonogramowania).
Menadżer jest również interfejsem zespołu
na zewnętrzny świat. Jego zadaniem jest prze-
konanie szefa produktu co do słuszności dzia-
łań zespołu inspekcyjnego. Nie chodzi o samą
ideę – podnoszenie jakości zawsze się opłaca.
Chodzi o znalezienie odpowiednich argumen-
tów, które połączą świat inżynierów i biznesu
(robienia rzeczy dobrze i robienia dobrych rze-
czy – wysokiej jakości i produktów, które moż-
na sprzedać [3]). Zadaniem szefów produktu
jest postrzeganie projektu przez kontekst szer-
szego programu, celów biznesowych organiza-
cji. Jakość jest tym, co klienci zakładają, nowa
funkcjonalność – tym, czego potrzebują, co po-
zwala na zdobywanie rynku.
Potraktujmy więc proces inspekcji jako zmia-
nę spotykającą się z oporem przed jej wprowadze-
niem. Spójrzmy na nierówność Gleichera [4]:
Dissatisfaction * Vision * First steps >
Resistance to change
Aby przezwyciężyć opór przed zmianą (ang.
resistance to change) należy:
• wykazać, że obecny stan nie jest zadowala-
jący (ang. dissatisfaction);
• pokazać, jakie pozytywne efekty można
oczekiwać (ang. vision);
• przedstawić kroki wymagane do osiągnię-
cia tych efektów (ang. first steps).
Niezadowolenie z istniejącego stanu rzeczy mo-
że wynikać np. z niespójności kodu, trudności
w utrzymywaniu brudnego kodu, błędami wyko-
nania, których źródłem są niedostatki w rzemio-
śle. Sposobem na rozwiązanie takich problemów
jest przeprowadzenie inspekcji kodu. Pierwszy-
mi krokami będą analiza istniejących proble-
mów, wprowadzenie ich śledzenia i rozpoczę-
cie inspekcji. Menadżer wykluczony z procesu
inspekcyjnego nie będzie potrafił poprzeć tych
działań odpowiednimi argumentami.
Rola menadżera projektu nie kończy się jed-
nak na planowaniu. Jest on również odpowie-
dzialny za funkcjonowanie zespołu w wymiarze
czysto ludzkim. Jego zadaniem jest zapewnienie
odpowiedniej atmosfery w pracy, utrzymywa-
nie relacji osobistych na poziomie koleżeńskim,
przeciwdziałanie konfliktom. Niestety inspekcja
kodu niesie za sobą ryzyko przerodzenia się w po-
lowanie na czarownice. Wymagane jest więc, aby
członkowie zespołu odnieśli się do niej obiek-
tywnie, a nie w kategoriach osobistych. Niedo-
zwolone są tu analizy zgłaszanych komentarzy
względem fizycznego autora kodu. Nie przynio-
są one żadnej nowej wiedzy na temat produktu,
a mogą doprowadzić do niepotrzebnych napięć
w zespole. Zastosowanie ma tu idea programo-
wania bezosobowego (ang. egoless programing, zob.
[6], [7]). Idea ta opiera się na traktowaniu wyni-
ków własnej pracy poprzez pryzmat celu (pro-
duktu). Chodzi tu o świadomość, że tworzymy
kod nie dla siebie, ale dla innych. Praca, którą wy-
konujemy, nie ma na celu zaspokojenia naszych
ambicji. Ma służyć wyższemu dobru; tu: jako-

������������������� ��������� ����� ������������

�������������������������������������
��������� ����������� �����������������
���������������������
���������������������� �������������
������������
������� ������������������ ����������
�����������
�����������������������
���������
������������������������������� ������������ ������
��
����������� ������������������������
������������������������

��� ����������
���������������������
��������������
�����������

�������
�����������

�� ��������������
��������������

��������������������� �����������������������

�������������������
����������������������
������������������
����������� �����������
������������������� ����������� �����������������������
�������������������

���������� ������������
�������� �������� �������������������������������������������������
������������������������������������������������������������������������������� ����������������������

�������� ��������������

������������ ��������������������������� ��������� ���������������������������

�������� �������������������� �� �������

Rysunek 1. Zadania w kontekście ról i etapów inspekcji

30 10/2008

ści, powodzeniu produktu. Taka zmiana punk-
tu widzenia owocuje bardziej obiektywnym po-
dejściem, otwartością na propozycje zmian, go-
towością do uczenia się, czerpania z doświad-
czeń innych. Nie ma to nic wspólnego z umniej-
szaniem własnej wartości – raczej z ukierunko-
waniem się na podnoszenie kwalifikacji. Jest to
najlepszy sposób, aby zdać sobie sprawę ze słabo-
ści, niedostatków w wiedzy i umiejętnościach i
otrzymać szansę na szybkie ich nadrobienie. A
przecież właśnie to jest jednym z podstawowych
celów inspekcji.
Ograniczenia technik inspekcji
Czy możliwe jest bezbolesne wkomponowanie
inspekcji kodu w procesy projektowe? Podsta-
wowym ograniczeniem jest tu ilość dostępnego
czasu i zasobów. Nie ma jednak konieczności ro-
bienia całej inspekcji na raz. Skuteczną prakty-
ką jest ograniczenie liczności zespołu inspekcyj-
nego (zaangażowanych zasobów) oraz poświęca-
nie na zadania inspekcyjne nie więcej niż 2 go-
dziny dziennie. Inspekcja wymaga bardzo dużej
koncentracji, której nie da się utrzymywać przez
dłuższy czas. Dodatkowo ograniczamy ilość li-
nijek kodu przeglądanych dziennie. Rozsądną
granicą jest 200 – 400 linii [8]. Przeglądnięcie
2000 linijek w 2 godziny oznacza, że inspektor
poświęcił niecałe 4 sekundy na każdą linijkę. Jest
to bardzo pobieżna inspekcja, być może ograni-
czoną jedynie do zaliczenia listy sprawdzającej.
Mówimy tu przecież o kodzie źródłowym, któ-
ry nie jest naturalnym językiem ludzi.
Planowane i kontrolowane zastosowanie po-
wyższych ograniczeń nie powinno spowodo-
wać większych opóźnień w projekcie. Z drugiej
strony efekty wprowadzanych zmian nie będą
tak spektakularne. Często nawet trudno będzie
wykazać, w jakim stopniu poprawa jakości pro-
duktu (wyrażona np. w procentowym powo-
dzeniu testów regresyjnych) zawdzięczana jest
inspekcji, a w jakim regularnemu usuwaniu
błędów znalezionych na podstawie analizy dy-
namicznej. Sposób ten jednak jest dobrym kro-
kiem w stronę uczynienia inspekcji regular-
ną praktyką projektową. Członkowie zespołu,
przyzwyczajeni do takiego trybu pracy, z cza-
sem zaczną realizować zadania inspekcji sami z
siebie w ramach inspekcji osobistej [2].
W zaawansowanym stadium projektu, za-
kres przedmiotu inspekcji może się okazać cał-
kiem spory. Dla 100 tysięcy linijek kodu i dwóch
inspektorów przeglądających po 400 linijek
dziennie – będziemy potrzebowali co najmniej
6-7 miesięcy, aby przejrzeć całość (plus urlopy
i zwolnienia). Stosowanie perspektyw wspar-
tych listami kontrolnymi proces ten znakomi-
cie usprawni. Przykładowo, jeżeli obserwujemy
wiele problemów związanych z nieodpowied-
nim zarządzaniem pamięcią – skoncentrujmy
się najpierw na perspektywie rozpatrującej alo-
kację i zwalnianie pamięci. Sprawdźmy operacje
na buforach (kopiowanie, zerowanie) oraz po-
prawność obsługi błędów z tym związanych.
www.sdjournal.org
Była sobie inspekcja
Kolejnym sposobem na ogarnięcie dużej ilo- nich elementy najbardziej nam odpowiadają-
ści kodu jest użycie narzędzi do analizy statycz- ce. W obliczu ograniczonych zasobów, bardziej
nej. Rozpatrywanie ostrzeżeń kompilatora (np. skłonni będziemy wykorzystywać techniki an-
GCC), uwag zgłaszanych przez narzędzia typu gażujące mniejszą ich ilość. W tym kontekście
Lint, Valgrind jest bardzo efektywnym sposo- najkorzystniejsza jest inspekcja osobista (Tabe-
bem znajdywania niektórych kategorii proble- la 2). Większość błędów będzie wykryta, zanim
mów (rozdział Wykorzystanie narzędzi). zostaną dodane do produktu.
Istotny jest również wybór sposobu przegląda- Odpowiedzią na ograniczenia czasowe jest uży-
nia kodu. Użycie metodologii z góry na dół (ang. wanie narzędzi do analizy statycznej kodu. Anali-
top-to-bottom) wymaga dostarczenia poprawnej za przez nie wykonywana jest bardzo szybka i po-
dokumentacji projektowej. Wszyscy wiemy, że wtarzalna (rozdział Wykorzystanie narzędzi).
nie zawsze jest to wymaganie realistyczne. Czę- Znaczne straty na czasie będą rezultatem
sto zdarza się, że dokumentacja nie jest ani aktu- niepoprawnie prowadzonych konsultacji. Na-
alna, ani kompletna. Inspekcja jest doskonałym leży więc dokładnie przemyśleć okoliczności
momentem na uzupełnienie jej! W miarę zagłę- i sposoby ich prowadzenia. Krótki email może
biania się w szczegóły funkcjonowania produk- wyjaśnić wątpliwości i znacznie usprawnić pra-
tu, można aktualizować dokumentację, tak aby cę. Przedłużające się w nieskończoność posie-
odpowiadała stanowi faktycznemu. dzenie całego zespołu nie doprowadzi do żad-
Jeżeli braki w dokumentacji nie pozwala- nych wniosków (rozdział Konsultacje).
ją nam swobodnie przechodzić od ogółów do Zdecydowanie, pomimo dodatkowych na-
szczegółów, korzystniejsze jest podejście od do- kładów zasobów i czasu, należy podjąć starania
łu do góry (ang. bottom-to-top). Zaczynanie od o formalizację dokumentacji procesu inspekcji.
szczegółów, od warstw najniższych, pozwala Jest to konieczne do odpowiedniego planowa-
ograniczyć wymagany zakres wiedzy. Pozwa- nia, śledzenia postępów w pracy, rozumienia
la angażować członków zespołu o mniejszych wprowadzonych zmian i powodów, dla których
umiejętnościach lub mniejszej znajomości pro- zdecydowano się na nie.
duktu. W miarę wspinania się na coraz wyższe Rozważania nad adaptacją technik inspekcji
poziomy, wiedza (a wraz z nią dokumentacja) należy uzupełnić o kwestie dynamiki projektu,
jest uzupełniana. Wiąże się to z ryzykiem utra- jego potrzeb. Projekt silnie rozwijany, wzboga-
ty z oczu szerszego kontekstu. Uwzględniając cany o coraz to nowe funkcje, wymaga zwięk-
jednak zysk w postaci zapewnienia solidnych szenia dokładności inspekcji osobistych oraz
podstaw, jest to również podejście skuteczne. tych dokonywanych w zakresie dodanego ko-
du. Celem będzie tu udowodnienie, że nowe
Adaptacja technik inspekcji elementy mają odpowiednią jakość i pasują do
Porównując ograniczenia projektowe i właści- całości rozwiązania. Projekt stabilny, w któ-
wości technik inspekcji [2], możemy wybrać z rym głównym zadaniem jest podnoszenie jako-
Tabela 2. Adaptacja technik inspekcji
Technika Stopień użycia Elementy użyte Elementy zaniechane/
zmienione
Cały zespół
Formalna Ograniczone • formalna dokumentacja Zaniechane:
• spotkania całego zespołu;
• mnogość ról w zespole in-
spekcyjnym;
Zmienione:
• autor wirtualny;
Inspektor+Autor
Jeden na jeden Częste • konsultacje bezpośred- Zmienione:
nio między inspektorem i • konsultacje obowiązkowo
autorem; dokumentowane (email, notat-
• konsultacje mało for- ka, wpis w Bugzilli)
malne;
Wspomagana Obowiązkowe • integracja narzędzi do
narzędziami analizy statycznej z konfi-
guracją projektu;
• uzgodniony sposób inter-
pretacji wyników;
Autor
Osobista Obowiązkowe • autor dokonuje osobiście Zmienione:
inspekcji fragmentu przed • uzupełnianie dokumenta-
dodaniem do całego roz- cji na podstawie inspekcji oso-
wiązania; bistej;
• błędy są wyłapywane na
poziomie lokalnym;
31
 Testowanie oprogramowania
ści, wymagać będzie więcej inspekcji komplet-
nych, sprawdzających jak zachowują się różne
aspekty rozwiązania. Z kolei inspekcja projek-
tu tuż przed publikacją będzie bardziej formal-
na, gdyż jej celem jest dostarczenie miar jakości
charakteryzujących produkt.
W ramach technik inspekcji operujemy więc
– celami, stopniem formalizacji, zakresem oraz
ilością inspektorów w stosunku do ilości autorów.
Zmiana wartości i wagi tych parametrów jest do-
konywana na podstawie potrzeb projektu.
Wykorzystanie perspektyw
Podstawową strategią wykorzystywaną w pro-
ponowanym procesie inspekcji są perspektywy.
Pozwalają one skoncentrować uwagę inspekto-
ra na pojedynczym aspekcie kodu źródłowego.
Zamiast szukać wszystkich możliwych proble-
mów, inspektor patrzy na jedną, charaktery-
styczną cechę kodu. Pod uwagę brany jest je-
dynie materiał określony zakresem perspekty-
wy. Zadaniem inspektora jest osiągnięcie wy-
znaczonego, mierzalnego celu. Te trzy wartości
– aspekt, zakres oraz cel – muszą być uwzględ-
nione w opisie perspektywy.
Spróbujmy skonstruować perspektywę, która
używa Lint'a – narzędzia do statycznej analizy
kodu źródłowego. Aspekt tej perspektywy będzie
dotyczył przeglądania kodu w poszukiwaniu od-
stępstw od standardów kodowania. Standard ko-
dowania odnosi się nie tylko do np. nazewnictwa
funkcji, wyglądu kodu (formatowania pliku, ko-
mentarzy), ale również do konkretnych elemen-
tów rzemiosła – np. inicjowania zmiennych, eks-
portowania funkcji, weryfikacji argumentów.
Ponieważ niektóre z tych elementów mogą być
w różnych standardach różnie definiowane, ko-
nieczne jest odpowiednie skonfigurowanie Lin-
ta. W pliku konfiguracyjnym określimy stan-
dardy, zgodnie z którymi kod ma być sprawdza-
ny (np. ANSI C, ISO C, C99), zakres kodu, jaki
ma być poddany analizie oraz poziom restrykcyj-
ności narzędzia (ilość i rodzaj zgłaszanych uwag,
poziom ich wyzwalania).
W zakres inspekcji wchodzi zazwyczaj cały do-
stępny kod (inspekcja kompletna). Zdarzają się
jednak projekty, które wykorzystują moduły po-
chodzące od innych dostawców (ang. third party).
Tabela 3. Przykładowe wyniki uzyskane przez analizę za pomocą narzędzia Lint
Kod uwa- Opis
gi
534 Wartość zwracana przez funkcję jest
ignorowana
525/539 Za płytkie/głębokie wcięcia w stosun-
ku do wyszczególnionej linii.
529 Zadeklarowana w funkcji zmienna
nigdy nie została użyta.
613 Prawdopodobne użycie zerowego
wskaźnika jako argumentu wywołania
571 Podejrzane rzutowanie
644 Użyta zmienna nie została wcześniej
zainicjowana
32
Poprawianie ich może nie być możliwe lub nie le-
żeć w interesie projektu (np. zmiana spowodowa-
łaby przejęcie odpowiedzialność za nie). Zakres
jest wtedy odpowiednio ograniczany. Podobnie,
ze względu na harmonogram prac, niektóre z mo-
dułów będą analizowane w pierwszej kolejności.
Duża ilość uwag zgłaszanych przez Lint'a wy-
musza precyzyjne określenie celu. W ramach
opisu perspektywy należy podać:
• jakie kategorie uwag nas interesują?
• jaka waga uwag nas interesuje?
• jakiego mierzalnego efektu się spodzie-
wamy?
Dla przykładu – podczas analizy powiązań
między modułami, interesują nas uwagi doty-
czące złego włączania nagłówków (problemy
ze słowem kluczowym extern, wielokrotne
inkluzje itp.). Poszukujemy jedynie uwag kry-
tycznych, ignorując ostrzeżenia i informacje.
Naszym celem jest zlikwidowanie wszystkich
uwag krytycznych (zob. kryterium S.M.A.R.T
w rozdziale Konsultacje).
Inną zaletą stosowania perspektyw jest moż-
liwość estymacji pozostałej ilości pracy. Konty-
nuując przykład z Lintem – już po kilku dniach
będziemy widzieli, że usunięcie 10 uwag zaj-
muje średnio godzinę. Na tej podstawie mo-
żemy przypuszczać, ile czasu zajmie usunię-
cie reszty uwag (ang. duration). Niestety z na-
szych obserwacji wynika, że na pierwszy ogień
idą uwagi najprostsze do usunięcia. Zastosowa-
nie może tu mieć reguła Pareto stwierdzająca,
że 80% pracy zajmuje 20% czasu. Szacunki uzy-
skane na podstawie wykonania części perspek-
tywy mogą być więc bardzo zgrubne. Jest to
jednak i tak więcej niż uzyskamy w podejściach
polegających na jednoczesnej analizie wszyst-
kich możliwych problemów.
Używanie perspektyw ułatwia również ra-
portowanie postępu prac. Z punktu widze-
nia menadżera projektu (a właściwie public re-
lations) prezentowanie informacji 10% kodu
poddano inspekcji jest o wiele mniej komforto-
we niż komunikat – przeglądnięty został 100%
nagłówków (mimo że owe nagłówki mogą fak-
tycznie stanowić 10% całości kodu). W drugim
Ilość wystąpień Ocena ważności
[mała/średnia/wysoka]
221 Wysoka
71 Mała
65 Mała
11 Wysoka
8 Średnia
3 Wysoka
przypadku komunikujemy konkretny sukces
(wszystkie pliki nagłówkowe sprawdzone), za-
kończenie pewnego etapu, punkt, w którym się
znajdujemy. Podobnie spektakularne są rapor-
ty z usuwania uwag Lint'a, np. w wersji 2.0 było
1431 uwag, teraz mamy jedynie 302. Postęp im-
ponujący, być może wystarczy na usprawiedli-
wienie, dlaczego nadal pozostało 300 uwag.
Perspektywy nie będą jednak skuteczne, jeże-
li zaniechamy ich stałego uzupełniania do sta-
nu produktu i wymagań formułowanych jego
względem.
Ulepszanie perspektyw
Produkt, przedmiot perspektywy, ciągle się zmie-
nia. Dodawane są do niego coraz to nowe funkcje,
kod jest większy, stawiane są mu coraz bardziej
wygórowane wymagania. Perspektywy muszą za
takimi zmianami nadążać. Muszą obejmować co-
raz to nowe aspekty, dostosowywać swój zakres,
zaostrzać stawiane cele. Ulepszanie perspektyw
jest procesem koniecznym. Jeżeli zostanie zanie-
dbane, w niedługim czasie będą odnosić się one
do nieistniejącego przedmiotu. Analiza opierana
na nich będzie bezprzedmiotowa.
Innym impulsem do ulepszania perspek-
tyw są wnioski z ich przeprowadzenia. Jeżeli
inspektor zauważa, że niektóre aspekty nale-
ży uściślić lub rozwinąć, opis perspektywy po-
winien zostać odpowiednio zmieniony. Może
się również okazać, że wybrany zakres skutku-
je jedynie lokalną poprawą – w dziedzinie ca-
łego produktu postęp nie jest dostatecznie za-
dowalający.
W trosce o to, aby aspekt perspektywy nie
stał się zbyt ogólny, zestaw perspektyw z cza-
sem jest rozszerzany. Przykładowe perspekty-
wy mogą odnosić się do:
• używania pamięci, gdzie sprawdzamy alo-
kacje i zwalnianie pamięci, zarządzanie
błędami;
• wielowątkowości, gdzie sprawdzamy, jak
w kodzie realizowane jest zarządzanie
wątkami;
• powiązań w kodzie, gdzie analizujemy, jak
poszczególne moduły rozwiązania współ-
pracują ze sobą, jak są separowane, czy
funkcje są potrzebnie eksportowane;
• redundancji w kodzie, gdzie sprawdzamy
czy przypadkiem niektóre funkcje nie są
duplikowane, implementowane wielokrot-
nie lub niewykorzystywane;
• przenośności kodu, gdzie sprawdzamy czy
kod może jest tak samo interpretowany na
różnych platformach (używanie typów na-
tywnych, wyrównywanie typów wylicze-
niowych w pamięci);
• komentarzy w kodzie;
• komplikacji kodu, gdzie sprawdzamy czy
kod nie jest zbyt zawiły. Może to utrud-
niać jego czytelność i wymuszać testowa-
nie wielu ścieżek wykonania (np. McCabe
Cyclomatic Complexity).
10/2008

Powyższa lista uwidacznia elastyczność per-
spektyw. W zależności od potrzeb, można
zmieniać ich ilość. Nie muszą odnosić się do
całego projektu, nie wszystkie trzeba wyko-
rzystywać przy każdej inspekcji. Co więcej –
można używać ich nie tylko jako element in-
spekcji, ale również przy wspieraniu rozwoju
produktu. Koncepcja taka jest popularna pod
paradygmatem programowania aspektowego
(ang. aspect-oriented programming, AOP). Taki
sposób rozwijania produktu pozwala na przej-
ście z tradycyjnego podejścia strukturalnego
(wertykalnego) na zorientowane na dostarcze-
nie funkcjonalności, usługi (horyzontalne).
Budowanie list sprawdzających
Kolejną strategią wykorzystywaną w procesie
inspekcji są listy sprawdzające. Buduje się je we-
dług kryterium prawdopodobieństwa (często-
ści) występowania problemu oraz jego wpływu
na całość produktu. Obecność wielu nieużywa-
nych zmiennych będzie zwiększała rozmiar wy-
maganej pamięci. Produkt nie będzie optymal-
ny, ale (gdy mimo wszystko spełnione są ogra-
niczenia na rozmiar wymaganej pamięci) jest
nadal akceptowalny. Natomiast choćby jedno
źle obsłużone dzielenie przez zero spowodu-
je błąd krytyczny, który uniemożliwi funkcjo-
nowanie całego produktu. W tym przypadku
ilość ma mniejsze znaczenie niż waga proble-
mu. Kryteria te należy więc ostrożnie ważyć.
Przykładowo, dla perspektywy opartej na na-
rzędziu Lint, otrzymaliśmy zestaw uwag jak w
Tabeli 3. Możemy z niej wyczytać, że w pro-
dukcie istnieje generalny problem ze sprawdza-
niem wartości zwracanych przez funkcje (uwa-
gi o kodzie 534). W takim kodzie brakuje od-
powiedniej obsługi błędów (zaimplementowa-
ne ścieżki wykonania nie uwzględniają przy-
padków negatywnych). Problem jest więc czę-
sty i na pewno istotny. Podobnie ma się sytuacja
z uwagami o kodzie 613 i 644. Mimo że jest ich
znacznie mniej, konsekwencje braku sprawdza-
nia stanu zmiennej przed jej wykorzystaniem
mogą być bardzo poważne. Z kolei uwagi o ko-
dzie 571 sygnalizują problemy z przenośnością
kodu na różne platformy. Jeżeli jest to jednym z
wymagań w stosunku do produktu – ich waga
może wzrosnąć ze średniej do wysokiej. Uwagi
o kodzie 525, 539 i 529 świadczą o tym, że kod
był wielokrotnie i niezbyt skrupulatnie przera-
biany. Choć jest ich dużo, w porównaniu do po-
przednich są nieszkodliwe (chyba że produkt
polega na dostarczeniu kodu źródłowego, a nie
gotowych bibliotek).
Poszczególne elementy listy sprawdzającej
(ang. checkpoints) muszą być testowalne, ale nie
nazbyt szczegółowe. Wymaganie testowalno-
ści (inaczej atomiczności) zapobiega sformuło-
waniom typu: czy kod spełnia wymagania stan-
dardu kodowania? Trudno w takim przypadku
jednoznacznie stwierdzić, co właściwie należy
sprawdzić. Z drugiej strony należy pamiętać, że
listy powinny być uniwersalne – nie powinny
www.sdjournal.org
np. odnosić się do projektu, w którego ramach
zostały stworzone. Sprawdzamy tu sztukę, zna-
jomość rzemiosła – funkcjonowanie jest dome-
ną perspektyw. Dodatkowo, zbytnie uszczegó-
łowienie listy może sprawić, że inspektorzy,
ufając w jej kompletność, ograniczą się jedynie
do sprawdzania elementów przez nią wyszcze-
gólnionych.
Dla przykładu z Tabeli 3 listę sprawdzającą
przedstawiono w Tabeli 4. Widać tam, że każ-
dy element z listy został wzbogacony o dodat-
kowe informacje:
• identyfikator, pozwalający na jednoznacz-
ne odwoływanie się do elementu listy;
• źródło określające, na jakiej podstawie
punkt został dodany. Podanie konkretne-
go odniesienia (dokumentu) umożliwia
dokładne sprawdzenie stawianych wyma-
gań. Informacja taka będzie przydatna na
etapie analizy i naprawy;
• sposób weryfikacji, określający możliwości
sprawdzenia, czy zasygnalizowany problem
(nadal) istnieje. W tym przypadku podane
zostały kody błędów Lint'a. Informacja taka
zostanie wykorzystana na etapie weryfika-
cji: jeżeli naprawa będzie przeprowadzona
prawidłowo, podany kod błędu nie powi-
nien być więcej sygnalizowany;
• wskazówki – wyjaśnienia dotyczące punk-
tu, dodatkowe referencje, wnioski ze wcze-
śniejszych inspekcji (przydatne przy ulep-
szaniu list).
Proszę zwrócić tu uwagę, że zaprezentowana
lista sprawdzająca zawiera elementy z różnych
dziedzin. Mamy w niej typowe błędy w sztu-
ce (1.1-1.3), potencjalne problemy z przeno-
śnością kodu (1.4) oraz problemy z formatowa-
niem kodu (1.5). Wszystkie zostały wysnute ja-
�������������������
�������������������������������������� ������������
�������
�����������������
������
������������������
�����������
�����������
������
�������
������
Rysunek 2. Współdziałanie procesów w projekcie
Była sobie inspekcja
ko wnioski z działania jednej perspektywy. W
strategii przygotowanej przez zespół inspek-
cyjny należy więc określić, czy listy sprawdza-
jące powinny zbierać wnioski z różnych per-
spektyw (tzn. jedna lista zawierająca ranking
najczęstszych/najważniejszych problemów),
czy też każda z perspektyw powinna posiadać
swoją własną listę. Obie te metody mają swo-
je zalety i wady. Do szybkich sprawdzeń (ang.
sanity check), osobistych inspekcji i nauki rze-
miosła zdecydowanie polecamy pojedynczą li-
stę. W przypadku ulepszania procesu korzyst-
niejszy jest podział względem perspektyw.
Ulepszanie list sprawdzających
Podobnie jak perspektywy, listy sprawdzające
ulepsza się na podstawie mechanizmu sprzę-
żenia zwrotnego:
• inspektorzy podczas analizy (lub autorzy
podczas inspekcji osobistej) sprawdzają
poszczególne problemy znajdujące się na
liście;
• jeżeli problem występuje w analizowanym
fragmencie, inspektor zgłasza odpowied-
ni komentarz z priorytetem odpowiadają-
cym pozycji problemu na liście;
• zgodnie z komentarzem, kod jest napra-
wiany. Autor widzi, że jest to częsty błąd
i postanawia zwrócić na niego szczególną
uwagę;
• ponieważ autorzy są świadomi szczególnie
częstego występowania problemu, starają
się więcej go nie popełniać;
• kolejne inspekcje wykazują, że problem
jest dużo rzadszy. Może być przesunięty
na dalsze pozycje w liście sprawdzającej.
Obniżanie priorytetu elementu listy spraw-
dzającej musi się odbywać zgodnie z zastrzeże-
����������� ������
�������
������
�������
��������
������
���������
������������
���������
��������
����
����������
�����
�����������
�������
����������
33
 Testowanie oprogramowania
niami w stosunku do problemów krytycznych
sformułowanymi w poprzednim rozdziale.
Zmiany na liście sprawdzającej można użyć
np. do weryfikacji skuteczności prowadzonych
szkoleń. Popełnianie dużej ilości błędów uję-
tych w standardzie kodowania, sugeruje niedo-
stateczną znajomość tego dokumentu. Jeżeli mi-
mo szkolenia przeprowadzonego w tym zakre-
sie, ilość ta nie zmieni się, możemy domniemać,
że szkolenie było nieskuteczne. Szkolenie należy
powtórzyć, zmieniając jego formułę – np. uwy-
puklając, które z zapisów są szczególnie ważne.
Problemy wysoko utrzymujące się na liście
sygnalizują też niedostatki w dzieleniu się wie-
dzą w zespole. Pomimo że błędy są zauważane,
sposoby ich rozwiązywania mogą być niejasne
dla wszystkich członków zespołu. Usprawnie-
nie mechanizmu dzielenia się wiedzą powinno
sytuację tę poprawić.
Wykorzystanie narzędzi
Dzięki zastosowaniu perspektyw i list spraw-
dzających praca inspektora jest lepiej ukierun-
kowana i bardziej uporządkowana. Mimo to,
analiza kodu jest zadaniem wymagającym du-
żej wiedzy, samodyscypliny i koncentracji. Dla-
tego jest tak mocno obciążona czynnikiem ludz-
kim. Jeżeli ten sam fragmentu kodu zosta-
nie poddany analizie dwóm różnym inspekto-
rom, możemy być pewni, że dostarczone przez
nich rezultaty będą różne. Różna będzie ilość
komentarzy, ich jakość, różny będzie czas wy-
konania takiego zadania. Analiza dokonywa-
na przez człowieka nie jest procesem powta-
rzalnym.
Takich skutków ubocznych natury ludzkiej
jest oczywiście więcej. Samopoczucie, osobi-
ste animozje w stosunku do autora przedmio-
tu analizy, nadchodzący weekend – wszyst-
kie te pozamerytoryczne uwarunkowania mo-
gą ujemnie wpływać na obiektywizm pracy in-
spektora. Analiza będzie wtedy mało rzetelna,
niedokładna.
Tych wad pozbawione są narzędzia do anali-
zy statycznej kodu. Uzyskiwane przez nie wy-
Tabela 4. Lista sprawdzająca dla wyników analizy z Tabeli 3
ID Do sprawdzenia Źródło
1.1 Wartości zwracane przez Standard kodo-
funkcje muszą być spraw- wania, 5.1.3
dzane.
1.2 Argumenty muszą być spraw- Standardy kodo-
dzone przed wywołaniem. wania, 6.2.3
1.3 Zmienne muszą być zainicjo- Standard kodo-
wane po deklaracji. wania, 6.2.1
1.4 Rzutowania zmiennych mu- Standardy kodo-
szą być wykonane każdora- wania, 7.2.1
zowo.
1.5 Poziomy wcięć w kodzie mu- Standardy kodo-
szą być zachowane. wania, 3.3
34
niki są powtarzalne, mierzalne (numeryczne)
przez co łatwo je analizować pod wieloma ką-
tami. Sam proces analizy automatycznej trwa
zazwyczaj bardzo krótko. Dodanie takich na-
rzędzi do konfiguracji projektu (np. generowa-
nie raportów Lint z każdą kompilacją) pozwoli
na śledzenie trendów. Umożliwi to weryfikację
poprawności naprawy problemów wskazanych
w czasie inspekcji.
Niestety nie jest to rozwiązanie idealne.
Przyjrzyjmy się kilku potencjalnym proble-
mom:
• narzędzie jest tak dobre, jak dobrzy są jego
autorzy;
• narzędzie musi być odpowiednio wdrożo-
ne;
• różne narzędzia realizujące podobne cele
mogą dostarczać sprzeczne wyniki;
• narzędzie może być zbyt restrykcyjne;
• narzędzia są kosztowne.
W przypadku oprogramowania o ugruntowa-
nej pozycji na rynku stosunkowo rzadko zda-
rzają się sytuacje, w których źródłem proble-
mów jest samo narzędzie, a nie analizowany
przez nie przedmiot. Inaczej bywa z narzędzia-
mi konstruowanymi wewnątrz organizacji, w
odpowiedzi na potrzeby projektu. Ich jakość
jest zazwyczaj niska ze względu na pośpiech, z
jakim są tworzone. Często jest to prywatny kod
pisany przez deweloperów w jednym, konkret-
nym celu. Nie są głównym przedmiotem pro-
jektu i nie podlegają tak ścisłej kontroli jakości,
jak sam produkt. Bez dokumentacji, przetesto-
wane na pojedynczym przypadku – mogą za-
wierać błędy. Włączanie ich do mechanizmów
zapewniania jakości może wiązać się z ryzy-
kiem. Dlatego zalecamy używanie sprawdzo-
nych rozwiązań, wykorzystywanych wcześniej
w innych projektach (organizacjach), oferowa-
nych przez znane firmy i rozwijanych przez
wiele lat. Przykładem takiego oprogramowa-
nia może być wspomniany wcześniej Lint firmy
Gimpel, FXCop (Microsoft) i wiele innych.
Weryfika- Wskazówki
cja
Lint, kod
534
Lint, kod
613
Lint, kod
644
Lint, kod Więcej na temat rzutowa-
571 nia zmiennych znajdziesz
w <...>
Lint, kody: Wcięcia muszą być wyko-
525, 539, nane za pomocą znaków
529 tabulatora a nie spacji.
Konfiguracja edytora kodu
można znaleźć w <...>
Problemy z używaniem narzędzi do statycz-
nej analizy kodu związane są najczęściej z błę-
dami popełnionym na etapie ich wdrożenia.
Może to być np. zła konfiguracja, użycie nie-
zgodne z przeznaczeniem, mylna interpreta-
cja wyników związana z nieznajomością narzę-
dzia. Jedyną radą jest odpowiednie szkolenie.
Znaczna jest pokusa wykorzystania kilku
różnych narzędzi. Jeżeli analiza jest tak szyb-
ka, spróbujmy wykonać ją z pomocą wszyst-
kich dostępnych środków. Każde z narzędzi,
trochę inaczej skonstruowane, zwróci uwagę
na inne problemy. Rozwiązanie ich uczyni nasz
produkt idealnym. Niestety, często jest tak, że
wprowadzenie poprawek zgodnie z jednym na-
rzędziem, powoduje sygnalizowanie błędów
przez inne narzędzie. Skończyć się to może po-
prawianiem kodu zgodnie z wymaganiami na-
rzędzi.
Podobnie ma się sytuacja z restrykcyjnością
narzędzi. Niektóre z nich mają tendencję do
zgłaszania setek tysięcy uwag. Konieczna w ta-
kim wypadku jest ich odpowiednia kategoryza-
cja. Rozwiązywanie powinno odbywać się w ko-
lejności od najważniejszych (krytycznych) aż
po te o charakterze informacyjnym. Oczywi-
ście stan projektu może taki porządek zmienić
– np. uzupełnienie komentarzy w obliczu zbli-
żającego się terminu publikacji kodu do klien-
ta będzie ważniejsze niż usuwanie ostrzeżeń o
niekompatybilności typów (wcale nie twierdzi-
my, że jest to postępowanie poprawne).
Mnogość uwag prowokuje również ich za-
miatanie pod dywan. Może to mieć miejsce,
zwłaszcza gdy producent narzędzia umożliwia
takie działania. Przyjrzyjmy się następującemu
fragmentowi kodu:
/*lint -esym(534, sprintf)*/
char buffer [20];
int a=5, b=3;
sprintf (buffer, "%d plus %d is %d", a, b,
a+b);
Pierwsza linijka listingu powoduje wyłączenie
ostrzegania przed brakiem sprawdzania war-
tości zwracanej przez funkcję sprintf. Jaką
więc będziemy mieli gwarancję, że w zmien-
nej buffer znajdzie się przewidziany przez
nas łańcuch znaków? Pół biedy, jeżeli podob-
na instrukcja znajdzie się w pliku konfigura-
cyjnym. Jest to wtedy działanie zaplanowa-
ne i zamierzone, którego motywy są znane a
wprowadzenie poparte odpowiednimi ustale-
niami (np. zaakceptowane przez klienta). Jed-
nak sporna linijka umieszczona została bezpo-
średnio w kodzie źródłowym. Ciekawe, ile ta-
kich instrukcji znalazło się w całym produk-
cie? Ile potencjalnych błędów w taki sposób
zostało ukrytych?
Ostatnia kwestia odnosi się do kosztów
wprowadzania narzędzi do projektów. Wymie-
niliśmy już nakłady związane ze szkoleniem,
wdrożeniem i zarządzaniem. W przypadku
10/2008

oprogramowania komercyjnego należy liczyć
się również z kosztami licencji, które dla tej ka-
tegorii produktów są zazwyczaj wysokie. W ce-
lu ograniczenia wydatków licencyjnych, należy
przede wszystkim upewnić się, czy podobne
narzędzia nie są już wykorzystywane w naszej
organizacji, sprawdzić prawne możliwości dzie-
lenia i przenoszenia licencji (używanie poprzez
dostęp zdalny, np. Citrix) i oszacować opłacal-
ność zakupu względem możliwości wykorzy-
stania w innych projektach. Można również po-
szukać oprogramowania opartego na licencjach
typu OpenSource.
Miary projektowe i procesowe
Z racji ilości produkowanych danych, inspek-
cja kodu wydaje się wdzięcznym narzędziem
do formułowania wniosków projektowych. Pa-
trząc na ilość i jakość zgłoszonych komentarzy,
możemy zastanawiać się nad stopniem dojrza-
łości produktu. W najprostszym podejściu –
im mniej komentarzy, tym produkt jest dojrzal-
szy. Waga tych komentarzy może być jednak
różna. Część z nich zostanie odrzucona, część
zakwalifikowana jako propozycje zmian w
przyszłych wersjach (CR i REQ), część odnosi
się do literówek w komentarzach. Niektóre jed-
nak zostaną zarejestrowane jak raporty o błę-
dach (PR) do uwzględnienia w fazie naprawy.
Nadal – PR'y mogą odnosić się tak do nieuży-
tej zmiennej zapomnianej w kodzie (mało ele-
ganckie, ale też i nie bardzo szkodliwe), jak i źle
zastosowanego muteksu (groźba zakleszczenia,
ang. deadlock). Podobnie jest z miarami celów.
Usunięcie połowy z tysiąca ostrzeżeń Linta nie-
wątpliwie jest sukcesem. Jednak przy takiej ilo-
ści szacunek poprawy kodu może być obarczo-
ny bardzo dużym błędem – śledzenie jakości
usuniętych uwag (ich wagi, typu) będzie zbyt
pracochłonne. W takiej sytuacji jedynie usunię-
cie wszystkich uwag Lint'a może przyczynić się
do obserwowalnej poprawy jakości.
Należy tu wspomnieć o metodach pozwala-
jących na szacowanie ilości błędów, które pozo-
stały w kodzie, błędów jeszcze nieodkrytych.
Pierwsza z nich to wstrzykiwanie defektów [9].
Polega na przekazaniu do analizy spreparowa-
nego przedmiotu, do którego wprowadziliśmy
C defektów. Jeżeli inspektor znajdzie K nowych
defektów i R defektów dodanych przez nas (tzn.
razem znajdzie K+R defektów), możemy oszaco-
wać, że całkowita liczba defektów w przedmio-
cie analizy jest równa:
LiczbaDefektówWD = K * C / R
Inną metodą jest podwójne łowienie (metoda
Lincolna – Petersena, ang. mark and recaptu-
re), gdzie ten sam fragment kodu poddajemy
analizie przez dwóch inspektorów. Jeżeli je-
den z nich znajdzie C defektów, a drugi M de-
fektów, możemy zastosować wzór:
LiczbaDefektówLP = M * C / R
www.sdjournal.org
Wartość R będzie częścią wspólną zbiorów
M i C, ilością błędów znalezionych przez oby-
dwóch inspektorów. Jest to metoda lepsza
niż wstrzykiwanie, gdyż nie wymaga mody-
fikowania przedmiotu analizy. Proszę jednak
mieć na uwadze, że inspektorzy mogą uznać
przeprowadzanie takich doświadczeń za pró-
by sprawdzenia ich pracy.
W związku z powyższymi rozważaniami:
• jedynie cele osiągnięte całkowicie mogą
bezpośrednio przekładać się na poprawę
jakości;
• miary powinny odnosić się tylko i wyłącz-
nie do dojrzałości produktu, nigdy do ja-
kości pracy inspektorów;
• miary dostarczone przez inspekcję powin-
ny być weryfikowane w kontekście popra-
wy dynamicznego zachowania produktu
(testy regresyjne i systemowe).
Ostatni punkt listy odnosi się do użytego
wcześniej określenia obserwowalnej poprawy ja-
kości. Inspekcja nie jest celem samym w sobie.
Jej celem jest poprawa jakości produktu. W
dziedzinie tworzenia oprogramowania jakość
produktu odnosimy do zachowania produktu
zgodnie z wymaganiami klienta. Inspekcja ko-
du źródłowego jest więc jednym ze sposobów
poprawy zachowania dynamicznego produk-
tu, jego wykonania. Ostateczną miarą jej suk-
cesu jest obserwowalna poprawa zachowania –
np. zwiększenie ilości zaliczanych testów re-
gresyjnych, zwiększenie stabilności produktu.
Miary inspekcji odnoszą się głównie do śledze-
nia jej przebiegu. Ostateczna weryfikacja efek-
tywności procesu inspekcji dokona się w pro-
cesie testowania.
Inaczej traktowane są miary procesowe. Ich
głównym zadaniem jest wspomaganie organi-
zacji procesu inspekcji. Poprzez porównywa-
nie czasu zaplanowanego na wykonanie zadań
inspekcji z czasem rzeczywiście na nie poświę-
conym, uzyskamy możliwość lepszego harmo-
nogramowania. Szacunki powstałe w ten spo-
sób pomogą lepiej ocenić czas i zasoby wyma-
gane w kolejnych iteracjach inspekcji. Sposo-
bem na wyznaczenie efektywności procesu in-
spekcji jest dokonanie analizy wartości wypra-
cowanej (ang. earned value). Polega ona na po-
równaniu skumulowanych planowanych i rze-
czywistych kosztów zadań inspekcji w stosun-
ku do stopnia ich realizacji. Konfrontując ilość
i koszt zadań wykonanych w dniu kontroli z
wielkościami planowanymi, obliczamy prze-
widywane opóźnienie i całkowity koszt proce-
su. Na tej podstawie można wnioskować moż-
liwości wprowadzania korekt do harmonogra-
mu, tak aby zminimalizować odchylenie od za-
mierzonego budżetu.
Konsultacje
W niniejszym opracowaniu użyliśmy określe-
nia konsultacje zamiast spotkania. Jest to zabieg
Była sobie inspekcja
mający na celu podkreślenie, że niekoniecznie
chodzi o typowe posiedzenie, w którym człon-
kowie zespołu inspekcyjnego uczestniczą oso-
biście. W przypadku projektów rozproszonych
po różnych lokalizacjach może to być w ogóle
niemożliwe. Znacznie korzystniejsza jest w ta-
kich wypadkach np. wymiana opinii w ramach
systemu kontroli zmian (wpisy w Bugzilli), ko-
respondencja elektroniczna, czat na Skype lub
po prostu rozmowa telefoniczna. Zwłaszcza
zalecalibyśmy wszelkie formy pisane, które są
źródłem wprawdzie nieformalnej, ale zawsze
dokumentacji. Posiadanie takiego materiału
umożliwia np. prześledzenie motywów, jakie
doprowadziły do takich, a nie innych decyzji.
Wraz z upływem czasu takie informacje okażą
się bardzo przydatne.
Kłopot z tradycyjnymi spotkaniami pole-
ga na tym, że (wbrew pozorom) prowadzenie
ich wymaga wiele umiejętności i doświadcze-
nia. Proszę zwrócić uwagę, że jest to dość dro-
ga metoda komunikacji – zakładając koszt pra-
cy jednej osoby na poziomie 200 euro dziennie,
dwugodzinne spotkanie 10-osobowego zespołu
to wydatek rzędu 500 euro! Czy na pewno de-
cyzje podjęte podczas spotkania będą warte ta-
kich pieniędzy?
Jeżeli mimo wszystko zdecydujemy się na
podobną formę konsultacji, radzimy pamiętać
o kilku zasadach, które pozwolą rozsądnie wy-
dać wspomniane pieniądze:
• wyznaczcie cel spotkania. Cel powinien
być konkretny, jednoznaczny (ang. specific),
mierzalny (ang. measurable), realistyczny
(ang. achievable), odpowiednio ważny, aby
angażować do jego rozwiązania zaproszo-
nych uczestników (ang. relevant) i w końcu
określony w czasie (ang. timely). Jednym sło-
wem – cel powinien być S.M.A.R.T.;
• ustalcie agendę. Agenda powinna być wy-
słana do uczestników spotkania odpo-
wiednio wcześniej. Agenda powinna za-
wierać wskazówki, jak przygotować się do
spotkania (co doczytać, na jaki temat wy-
robić sobie zdanie);
• w spotkaniu powinny uczestniczyć tylko
osoby bezpośrednio zaangażowane w pro-
blem. Nie ma sensu trwonić czasu innych
– o końcowych ustaleniach wystarczy po-
informować ich np. drogą elektroniczną;
• zawsze należy określić i pilnować czasu spo-
tkania oraz poszczególnych punktów agen-
dy. Spotkania przeciągające się w nieskoń-
czoność najczęściej do niczego nie prowadzą;
• każdy punkt agendy podsumowujcie
przez wniosek lub akcję do wykonania
przez konkretnego członka spotkania.
Brak podsumowania oznacza, że dyskusja
była bezprzedmiotowa;
• jeden z uczestników spotkania powinien
sporządzać notatki (ang. meeting minutes)
w celu późniejszego udostępnienia ich in-
nym zainteresowanym.
35
 Testowanie oprogramowania

Powyższe zasady powinny być stosowanie do analiza miar projektowych i procesowych, co do tytułu email'a (np. identyfikator ko-
wszystkich spotkań. Specyficzny charakter ulepszanie procesu inspekcji; mentarza z nazwą modułu) i sposobu zapi-
inspekcji sprzyja stosowaniu tej formy czę- • techniki inspekcji: przeprowadzenie anali- sywania go na dysku projektowym pod usta-
ściej niż w innych procesach (dla inspekcji for- zy, naprawa i weryfikacja przedmiotu ana- loną ścieżką i nazwą. Jeżeli zostanie to opisa-
malnej takie konsultacje są wręcz narzędziem lizy na podstawie zebranych komentarzy, ne w dokumentacji procesowej i konsekwent-
podstawowym). Stąd nieumiejętne prowadze- zarządzanie narzędziami (wdrożenie, me- nie przestrzegane – żaden audytor ISO 9001
nie spotkań może skutkować znaczącym spad- chanizmy interpretacji wyników), konsul- nie powinien mieć do takiego postępowania
kiem wydajności. tacje między członkami zespołu inspek- zastrzeżeń.
cyjnego; Inspekcja wymaga również interakcji z pro-
Współpraca między procesami • strategie inspekcji: tworzenie i ulepszanie cesami konfiguracji projektu. Mianem kon-
Zgodnie z definicją ISO 9001, podejściem perspektyw i list sprawdzających; figuracji projektu określamy tu całe otocze-
procesowym nazywamy identyfikację pro- nie projektu oraz mechanizmy wymagane,
cesów w organizacji oraz zarządzanie tymi Cele inspekcji muszą być zgodne z założe- aby projekt mógł być wykonywany. Będą to
procesami (i ich powiązaniami). Wynika z niami systemu jakości projektu (organi- np. sposoby przechowywania kodu (repozy-
tego, że nie wystarczy poznać, jakie proce- zacji). Jej mechanizmy muszą odwoływać torium CVS), kontroli zmian (np. Bugzilla),
sy funkcjonują w obrębie systemu. Koniecz- się do mechanizmów przyjętych w projek- obrotu dokumentami (Wiki) aż po zarządza-
ne jest również określenie powiązań, zależ- cie, nie mogą ich dublować czy nadpisy- nie licencjami (kompilatory, środowiska pro-
ności między tymi procesami. Dla naszej wać. Miary dostarczone przez inspekcję mu- gramistyczne) i środkami trwałymi (kompu-
inspekcji oba te warunki zostały spełnione. szą należeć do zestawu miar wykorzystywa- tery, sieć laboratoryjna). Inspekcja, jako jeden
Okazało się bowiem, że etapy inspekcji rów- nych w projekcie. Jednym słowem – proces z procesów zachodzących w projekcie, będzie
nież można określić jako procesy. Powiąza- inspekcji musi być zbieżny z innymi proce- częścią tego otoczenia.
nia między nimi pokazaliśmy na Rysunku 1. sami w projekcie. Powyższa lista obejmuje jedynie główne i
i szeroko omówiliśmy w podrozdziałach te- Podobnie jest z komunikacją w projekcie. bezpośrednie zależności. W rzeczywistym
go opracowania. Na potrzeby inspekcji nie powinno się two- projekcie mogą być one bardziej skomplikowa-
Jak analiza, naprawa, weryfikacja i ulep- rzyć żadnych specjalnych form (kanałów) ko- ne, ale również dające większe możliwości ste-
szanie są podprocesami inspekcji, tak pro- munikacji. Jeżeli jednak sposób komunikacji rowania.
ces inspekcji sam jest elementem większego wymagany przez inspekcję nie istnieje, nale-
systemu. Konsumuje wyniki jednych proce- ży go wdrożyć z zamysłem wykorzystania w Podsumowanie
sów i dostarcza produkty na potrzeby funk- innych procesach (tzn. nie w ramach samej Inspekcja kodu jest jednym z ważniejszych
cjonowania drugich. Weźmy dla przykładu inspekcji, ale w ramach procesu komunika- procesów jakościowych, które powinny być
czas i zasoby (Rysunek 2). Ich alokacja na cji w projekcie). prowadzone w ramach projektu. Pomaga
potrzeby inspekcji musi być przewidziana Przykładem może tu być komunika- uniknąć wielu błędów w sztuce, zapewnia
harmonogramem prac. Zadania inspekcji, cja między inspektorem i autorem poprzez weryfikację na wczesnym stadium. Zachę-
wedle wskazówek dotyczących ról inspek- pocztę elektroniczną. Taka korespondencja ca zespół projektowy do współpracy, dzie-
cyjnych, muszą być przyporządkowane od- zawiera opis zmian wraz z dyskusją nad ni- lenia się wiedzą, wprowadza dobre nawyki.
powiednim zasobom. Harmonogram musi mi, tokiem rozumowania, wnioskami. Jeże- Zapewnia produktowi stabilną podstawę a
więc uwzględnić: li wymienione email'e mają być później trak- członkom zespołu sposób podnoszenia umie-
towane jako forma dokumentacji, muszą ist- jętności.
• proces inspekcji: adaptacja procesu inspek- nieć mechanizmy ich jednoznacznej identy- Inspekcja nie może jednak zastąpić analizy
cji (ustalenie zasad inspekcji), zbieranie i fikacji i lokalizacji. Należy więc umówić się dynamicznej (testowania). Jej zakres ograni-
cza się do analizy statycznej. Nie zapewni usu-
nięcia błędów powstających podczas interakcji
Bibliografia funkcji, różnych modułów, na styku aspektów
funkcjonowania.
• [1] ISO 9001:2000, International Organization for Standardization, 2005; Wdrażanie inspekcji wymaga również nie-
• [2] Była sobie inspekcja – określenie, przygotowanie i definicja procesu inspekcji, Arkadiusz małego wysiłku. Jest procesem, który może po-
Merta, SDJ 09/2008;
chłonąć duże zasoby na bardzo długi czas, ła-
• [3] The executive in action, Peter F. Drucker, 1985;
• [4] Change Formula, Gleicher, Beckhard and Harris, 1987; two przy tym wymknąć się spod kontroli. Ko-
• [5] The Mythical Man-Month – Essays on Software Engineering, Peter F. Brooks, 1995; nieczne jest dokładne planowanie i ścisła kon-
• [6] Peer Reviews in Software – A Practical Guide, Karl E. Wiegers, 2001; trola postępów.
• [7] The Cathedral and the Bazaar, Eric Steven Raymond, 2000; Na pytanie, czy inspekcję stosować, odpo-
• [8] Best Practices for Peer Code Review, SmartBear Software;
wiedź jest jedna: tak! Jednak: odpowiednio
• [9] Przeglądy oprogramowania i standard IEEE1028, Bartosz Michalik;
do wymogów produktu, ograniczeń projektu i
zgodnie z obowiązującym budżetem.

Zapamiętaj
• Inspekcja to kluczowy proces zapewniania jakości produktu; ARKADIUSZ MERTA
• Wdrożenie inspekcji we wczesnych stadiach projektu zaoszczędzi wiele testowania; Autor od 10 lat zajmuje się zagadnieniami pro-
• Inspekcja ma na celu poprawę jakości produktu, nie jakości pracy inspektorów;
jektowania i realizacji oprogramowania. Aktual-
• Efektywność inspekcji weryfikuje poprawa zachowania produktu względem wymagań
klienta; nie jest pracownikiem Silicon & Software Systems
• Klient zakłada jakość, oczekuje funkcjonalności – proces inspekcji musi uwzględniać ograni- Polska zatrudnionym na stanowisku menadżera
czenia projektowe; projektów.
Kontakt z autorem: arkadiusz.merta@s3group.com

36 10/2008
 Narzędzia programistyczne
Wstęp do IBM
WebSphere MQ v6.0
IBM WebSphere MQ jest rozwiązaniem pozwalającym na integrację
różnych systemów informatycznych poprzez dostarczenie mechanizmów
pozwalających na łatwą wymianę komunikatów pomiędzy nimi.
Dowiesz się:
• Czym jest MQ i jaka jest jego rola w procesie
integracji systemów;
• Jak uzyskać dostęp do MQ z poziomu języka
Java.
Poziom trudności
W
raz z rozwojem systemów informa-
tycznych, a co za tym idzie, szere-
gu usług coraz częściej pojawia się
konieczność wymiany informacji pomiędzy
różnymi systemami. Projektując zupełnie no-
we rozwiązanie teoretycznie możemy zintegro-
wać dwa duże systemy poprzez implementa-
cje komunikacji bezpośredniej pomiędzy nimi,
jednak można się spodziewać, że integracja bę-
dzie wymagać połączenia więcej niż dwóch sys-
temów, z których każdy pracuje na innej plat-
formie i został zaimplementowany w różnych
językach.
Oczywiście ta druga możliwość jest znacznie
bardziej prawdopodobna niż pierwsza, ponie-
waż w większości przypadków nowe usługi czy
rozwiązania biznesowe to rozwój już istnieją-
cych systemów, a nie tworzenie czegoś nowego.
Przyjrzyjmy się komunikacji bezpośredniej
(Rysunek 1)
Analizując powyższy rysunek można wy-
wnioskować kilka istotnych informacji:
• konieczność implementacji mechanizmów
pozwalających tworzyć bezpośrednie połą-
czenie pomiędzy dwoma aplikacjami;
• konieczność działania aplikacji A i B w
chwili wymiany informacji pomiędzy nimi;
• spory narzut kodu konieczny do obsługi
takiej komunikacji;
38
Powinieneś wiedzieć:
• Czytelnik powinien mieć podstawową wiedzę
na temat systemów kolejkowych;
• Posiadać podstawową umiejętność programo-
wania w języku Java.
• w przypadku konieczności integracji wię-
cej niż dwóch aplikacji zadanie może być
bardzo trudne i podatne na błędy;
• w przypadku problemów z dostępem do
sieci komunikat może zostać częściowo
lub w całości utracony.
Rozważmy teraz komunikację pośrednią (Ry-
sunek 2) w taki sposób, aby odnieść się do wad
przedstawionych w metodzie komunikacji
bezpośredniej.
Analizując rysunek przedstawiający komuni-
kację pośrednią wnioskujemy, że:
• nie mamy konieczności implementacji me-
chanizmów pozwalających na komunika-
cję bezpośrednią, ponieważ nasza wiado-
mość musi zostać dostarczona do MQ, za-
tem każda aplikacja uczestnicząca w pro-
cesie wysyłania informacji musi mieć me-
chanizm wysyłania komunikatu do MQ i
nic więcej;
• ponieważ każdy komunikat przechodzi
przez MQ nie ma konieczności aby aplika-
cja wysyłająca i aplikacja odbierająca dzia-
łały w danej chwili;
• poprzez dostarczone biblioteki przez We-
bSphere MQ implementacja mechanizmu
���������
Rysunek 1. Schemat komunikacji bezpośredniej
wysłania bądź odebrania wiadomości jest
znacznie ułatwiona;
• dzięki temu, że MQ jest naszym pośredni-
kiem nie ma żadnego problemu aby zinte-
grować w ten sposób trzy, cztery i więcej
aplikacji;
• dzięki temu, że nie jest wymagana bezpo-
średnia komunikacja mamy pewność, że
podczas problemów z dostępem do sieci
po jednej ze stron, nie stracimy żadnego
komunikatu.
Czym zatem jest IBM WebSphere MQ? Pa-
trząc od strony biznesowej można powie-
dzieć, że MQ jest to rozwiązanie dające nam
możliwość integracji różnych systemów in-
formatycznych niezależnie od platformy, ję-
zyka oraz technologii w jakich zostały napi-
sane. Dzięki temu, że działa na zasadzie po-
średnika w komunikacji pomiędzy aplikacja-
mi, można znacznie mniejszym nakładem sił
zintegrować dwie lub więcej dotąd niezależ-
nych aplikacji bez konieczności sporych mo-
dyfikacji w kodzie.
Podstawowe pojęcia
Zanim przejdę do przykładów, przedstawię
zbiór niezbędnych pojęć, które będą towarzy-
szyć nam w dalszej części artykułu.
• Manager Kolejek (ang. Queue Manager) –
odpowiada za dostarczenie możliwości ko-
rzystania z usług dostarczonych przez We-
bSphere MQ. Z poziomu Queue Managera
mamy możliwość definiowania kolejek,
kanałów itp. Każdą pracę związaną z ob-
���� ���������
10/2008

sługą komunikatów musimy rozpocząć od
utworzenia Queue Managera;
• Kolejka (ang. Queue) – jest to obiekt w któ-
rym składowane są przesyłane komunikaty
oraz obiekt z którego można dany komuni-
kat pobrać. WebSphere MQ dostarcza nam
wiele typów kolejek, natomiast w tym ar-
tykule skorzystamy z dwóch typów:
• kolejka lokalna (ang. local queue) – ko-
lejka która jest zarządzana przez ma-
nagera kolejek do którego aplikacja jest
podłączona. Zatem, jeżeli za pomo-
cą aplikacji nawiązujemy połączenie z
managerem kolejek o nazwie QM1 to
lokalna kolejka może być zarządzana
tylko przez tego managera;
• kolejka zdalna (ang. remote queue) –
kolejka, która może być zarządzana
przez innego managera kolejek niż ten
do którego jesteśmy podłączeni. Jeże-
li za pomocą aplikacji nawiązujemy
połączenie z managerem kolejek o na-
zwie QM1 to zdalna kolejka daje nam
możliwość przeprowadzenia na niej
operacji za pomocą QM1 mimo tego,
że za zarządzanie tą kolejką odpowie-
dzialny jest inny manager kolejek.
Przede wszystkim jest jedna podstawowa róż-
nica pomiędzy kolejką lokalną i zdalną. Za-
równo do kolejki lokalnej jak i zdalnej może-
my wstawić wiadomość, natomiast odczytać
możemy jedynie z kolejki lokalnej.
• Kanał (ang. channel) – daje nam możli-
wość komunikacji pomiędzy różnymi ma-
nagerami kolejek. WebSphere MQ dostar-
cza nam dwa typy kanałów:
• kanał komunikatów (ang. message
channel) – odpowiada za transfer wia-
domości pomiędzy różnymi manage-
rami kolejek;
• kanał MQI – odpowiada za wywoła-
nia managera kolejek z poziomu apli-
kacji podłączonej jako klient.
• Słuchacz (ang. listener) – odpowiada za ak-
ceptacje żądań przesyłanych komunikacją
sieciową. Żądanie może przyjść albo z ma-
nagera kolejek albo aplikacji klienckiej;
• Komunikat (ang. message) – wiadomość
przekazywana do kolejki. WebSphere MQ
definiuje nam cztery typy wiadomości
(Datagram, Request, Reply, Report). W dal-
szym przykładzie będziemy korzystać z
komunikatu typu Datagram który jest
podstawowym komunikatem nie wyma-
gającym żadnej odpowiedzi ani potwier-
dzenia odebrania.
W oparciu o te podstawowe pojęcia oraz infor-
macje zawarte w pierwszym akapicie przejdź-
my do zbudowania przykładu w którym wy-
korzystamy powyższe pojęcia w praktyce.
www.sdjournal.org
IBM WebSphere MQ
Praca z WebSphere MQ Explorer rzenia dwóch przykładów, które zaprezentują
Zakładając, że instalacja WebSphere MQ zakoń- nam wszystkie pojęcia z drugiego akapitu oraz
czyła się powodzeniem, możemy przejść do utwo- przygotują odpowiedni podkład pod kolejny aka-
��������� ���� ����������������
����
���������
Rysunek 2. Schemat komunikacji pośredniej w oparciu o IBM WebSphere MQ
Listing 1. Aplikacja kliencka wysyłająca komunikat do zdalnej kolejki
package mq;
import com.ibm.mq.MQC;
import com.ibm.mq.MQEnvironment;
import com.ibm.mq.MQException;
import com.ibm.mq.MQMessage;
import com.ibm.mq.MQPutMessageOptions;
import com.ibm.mq.MQQueue;
import com.ibm.mq.MQQueueManager;
public class MQSendRemote {
private String channel = "CLIENT.QM2";
private String qManager = "QM2";
private MQQueueManager qMgr;
public void init() {
MQEnvironment.hostname = "localhost";
MQEnvironment.channel = channel;
MQEnvironment.port=1415;
//CCSID, http://www03.ibm.com/systems/i/software/globalization/default_list.html
MQEnvironment.CCSID=1250;
MQEnvironment.properties.put(MQC.TRANSPORT_PROPERTY,MQC.TRANSPORT_MQSERIES);
}
public void start() {
try {
qMgr = new MQQueueManager(qManager);
int openOptions =MQC.MQOO_OUTPUT;
MQQueue queue = qMgr.accessQueue("Q1", openOptions);
MQMessage message = new MQMessage();
message.writeUTF("test 1");
message.priority=3; //ustawiamy piorytet wiadomości
MQPutMessageOptions messageoptions = new MQPutMessageOptions();
queue.put(message, messageoptions);
queue.close();
Mgr.disconnect();
} catch (MQException ex) {
System.out.println("An MQSeries error occurred : Completion code "+
ex.completionCode + " Reason code " + ex.reasonCode);
}catch (java.io.IOException ex) {
System.out.println("An error occurred whilst writing to themessage buffer: "+ ex);
}
}
}
39
 Narzędzia programistyczne

pit w którym wykonamy pewne operacje na kolej-
kach z poziomu aplikacji napisanej w języku Java.
Przykład 1. Wysłanie i odebranie
komunikatu z lokalnej kolejki
Krok 1
Otwieramy WebSphere MQ Explorer i w le-
wym oknie Navigator klikamy prawym przyci-
skiem myszy na folderze Queue Managers i wy-
bieramy opcję New->Queue Manager.
W nowym oknie uzupełnić pole o nazwie
Queue manager name wpisując QM1, zazna-
czyć opcję Make this the default queue manager
i wybrać Next.
Następnie nie dokonujemy żadnych zmian, kli-
kamy dalej na Next. W kolejnym oknie zaznacza-
my Start queue manager oraz Auto start queue ma-
nager i klikamy na Next. W nowym oknie zazna-
czamy Create listener configured for TCP/IP oraz
wpisujemy port. Domyślnie wpisany jest 1414 i
ponieważ jest to nasz pierwszy manager kolejek
to możemy zostawić 1414 i kliknąć na Finish.
Po tych czynnościach powinniśmy mieć
utworzoną kolejkę o nazwie QM1.
Krok 2
Drugim krokiem będzie utworzenie lokalnej
kolejki do przechowywania naszych komunika-
tów. W tym celu należy rozwinąć QM1 i na fol-
derze Queues wybrać New->Local Queue.
W nowym oknie wpisujemy nazwę kolejki
Q1 i wybieramy Finish (Rysunek 3)
Krok 3
W celu wysłania komunikatu do kolejki Q1
należy kliknąć prawym przyciskiem myszy na
Q1 i wybrać opcję Put Text Message, natomiast
w celu weryfikacji poprawności wysłanej infor-
macji należy wybrać Browse Messages.
naszej zdalnej kolejki i klikamy Next. W nowym
oknie musimy zdefiniować parametry określa-
jące kolejkę do której nasza kolejka będzie prze-
kazywać komunikaty.
W polu Remote queue wpisujemy Q1 nato-
miast w polu Remote queue manager należy wpi-
sać QM1. Należy upewnić się, że pole Transmis-
sion queue jest puste i wybrać Finish.
Następnie, analogicznie jak w poprzednim
przykładzie, powinniśmy stworzyć lokalną ko-
lejkę.
W tym celu należy rozwinąć QM2 i na fol-
derze Queues wybrać New->Local Queue. W no-
wym oknie wpisujemy nazwę QM1 i klikamy na
Next. W kolejnym polu zaznaczamy pole Usage
na Transmission i klikamy Finish (Rysunek 4).
Krok 3
W kolejnym kroku musimy zapewnić moż-
liwość przekazywania komunikatów przez
zdalną kolejkę w QM2 do lokalnej kolejki
QM1. W tym celu należy utworzyć dwa ka-
nały odpowiedzialne za wysyłanie i odbiera-
nie komunikatów. W QM1 utworzymy kanał
odbioru (ang. receiver channel). Rozwińmy fol-
der Advanced z QM1 i prawym przyciskiem
myszy kliknijmy na Channels. Następnie nale-
ży wybrać New->Receiver Channel. W nowym
oknie wpiszmy nazwę QM2.QM1 i wybierz-
my Finish.
Analogicznie dla QM2 należy utworzyć ka-
nał przesyłu (ang. sender channel). Postępując
analogicznie jak dla QM1 należy wybrać New-
>Sender Channel, wpisać nazwę QM2.QM1 i
kliknąć na Next.
W nowym oknie w polu Connection name na-
leży wpisać nazwę komputera bądź IP kompu-
tera gdzie znajduje się QM1. W naszym przy-
padku będzie to localhost.
W polu Transmission queue należy wpisać na-
zwę kolejki QM_Q1 i wybrać Finish.
Krok 4
Po utworzeniu kanału przesyłu klikamy na
nim prawym przyciskiem myszy i uruchamia-
my go wybierając Start.
Krok 5
W tym kroku dokonamy weryfikacji pro-
cesu przekazywania komunikatów pomię-
dzy dwoma kolejkami. Należy wstawić testo-

Przykład 2. Wysłanie
komunikatu do kolejki zdalnej
Krok 1
Analogicznie do poprzedniego przykładu na-
leży utworzyć drugiego managera kolejek o na-
zwie QM2 oraz porcie np. 1415. Rysunek 3. Widok po przeprowadzeniu Kroku 1 i Kroku 2
Krok 2
Analogicznie do poprzedniego przykładu
wybierzmy opcję tworzenia kolejki z tą różnicą,
że zamiast wybrać Local Queue wybieramy Re-
mote Queue Definition. Nadajemy nazwę Q1 dla

W Sieci
• http://w w w-306.ibm.com/sof t ware/
integration/wmq/

Bibliografia
• WebSphere MQ Application Programing
Guide
• WebSphere MQ Application Programing
Reference
• WebSphere MQ Using Java
Rysunek 4. Schemat po przeprowadzeniu Kroku 1 i Kroku 2

40 10/2008
 IBM WebSphere MQ

wy komunikat do kolejki Q1 w QM2. Wiado- Korzystając z Eclipse dostarczonego wraz z IBM • MQEnviroment – klasa, która zawiera sta-
mość ta powinna zostać przesłana do kolejki WebSphere stwórzmy nowy projekt (dzięki temu, tyczne pola wykorzystywane do utworze-
Q1 w QM1. że Eclipse jest zintegrowany z MQ to niemal wszyst- nia obiektu MQQueueManager. Ustawienie
kie niezbędne biblioteki zostaną dodane podczas tych zmiennych nie jest konieczne w trybie
Dostęp do WebSphere MQ tworzenia projektu). Ponieważ w naszym przykła- binding mode, który ma dostęp do systemo-
z poziomu języka Java dzie oprzemy się o MQ base Java musimy dodać wych zmiennych środowiskowych. Pisząc
W oparciu o poprzedni paragraf, gdzie przygoto- jeszcze jedną bibliotekę com.ibm.mq.jar która znaj- program w MQ base Java w trybie klienc-
waliśmy sobie QM1 i QM2 wraz ze zdefiniowany- duje się w IBM\WebSphereMQ\Java\lib. kim musimy ustawić część zmiennych za-
mi kolejkami i kanałami, omówię teraz metodę do- Przykładowy kod programu, który jest odpo- nim utworzymy obiekt MQQueueManager;
stępu do MQ z poziomu języka Java jako klient. wiedzialny za przesłanie komunikatu do kolejki • MQMessage – reprezentuje zarówno dane jak
Zanim przejdziemy do programowania mu- obsługiwanej przez QM2 przedstawia Listing 1. i deskryptor wiadomości przesyłanej do MQ.
simy ustawić sobie jeszcze jeden kanał tym ra- Zanim jednak zapoznamy się z kodem źródło- Posiada metody pozwalające odczytywać wia-
zem będzie to kanał typu Server-connection chan- wym, warto zapoznać się za co dana klasa odpo- domość, dane z deskryptora wiadomości jak i
nel. Analogicznie do poprzednich przykładów wiada, dzięki temu zrozumienie poniższych ko- grupę metod pozwalających na zapis danych;
wybieramy New->Server-connection channel i wpi- dów źródłowych powinno być łatwiejsze. • MQPutMessageOptions – klasa pozwalająca
sujemy nazwę CLIENT.QM2 i klikamy na Next. na ustawienie opcji wpływających na wyko-
W zakładce MCA należy podać login użytkow- • MQC – interfejs, który definiuje wszystkie nywanie metody MQQueue.put();
nika na którym pracujemy w Windows i kliknąć stałe, za pomocą których możemy definio- • MQGetMessageOptions – klasa pozwalająca
na Finish. wać właściwości pozostałych obiektów; na ustawienie opcji wpływających na wyko-
nywanie metody MQQueue.get();
Listing 2. Aplikacja kliencka odbierająca komunikat z lokalnej kolejki • MQQueue – klasa odpowiedzialna za do-
starczenie metod pozwalających na zarzą-
package mq; dzanie kolejką. W naszych przykładach
import com.ibm.mq.MQC; korzystamy z put(), get() oraz close();
import com.ibm.mq.MQEnvironment; • MQQueueManager – klasa odpowiedzialna
import com.ibm.mq.MQException; za dostarczenie połączenia do managera
import com.ibm.mq.MQGetMessageOptions; kolejek w MQ.
import com.ibm.mq.MQMessage;
import com.ibm.mq.MQQueue; Poniżej zamieszczam także kod (Listing 2)
import com.ibm.mq.MQQueueManager; który odbiera wiadomość z kolejki umieszczo-
public class MQGet { nej w QM1 która odbiera wiadomość wysłaną
private String channel = "CLIENT.QM1"; przez QM2. Należy pamiętać o konieczności
private String qManager = "QM1"; utworzenia kanału dla QM1 podobnie jak w
private MQQueueManager qMgr; powyższym przykładzie.
public void init() {
MQEnvironment.hostname = "localhost"; Podsumowanie
MQEnvironment.channel = channel; Powyższe przykłady a zarazem cały artykuł, któ-
MQEnvironment.port=1414; ry miał pokazać jak postawić pierwsze kroki w
tym środowisku, to tylko wstęp do IBM WebSphe-
//CCSID, http://www-03.ibm.com/systems/i/software/globalization/default_list.html re MQ, który daje nam ogromne możliwości ale
MQEnvironment.CCSID=1250; zarazem wymaga poznania wielu aspektów zwią-
MQEnvironment.properties.put(MQC.TRANSPORT_PROPERTY,MQC.TRANSPORT_MQSERIES); zanych z wykorzystywaniem tego rozwiązania do
} różnych zadań. Sam przykład programu w Java
public void start() { to jedna z wielu możliwości jakie daje nam MQ
try { i język Java. Jedną z ciekawszych możliwości jest
qMgr = new MQQueueManager(qManager); tryb binding mode, który pozwala budować apli-
int openOptions = MQC.MQOO_INPUT_AS_Q_DEF | MQC.MQOO_OUTPUT; kacje w języku Java komunikujące się z MQ po-
MQQueue queue = qMgr.accessQueue("Q1", openOptions); przez JNI, a nie jak ma to miejsce w moim przy-
MQMessage retrievedMessage = new MQMessage(); kładzie, poprzez połączenie sieciowe.
MQGetMessageOptions gmo = new MQGetMessageOptions(); Zwolennicy JMS mają do dyspozycji imple-
queue.get(retrievedMessage, gmo); mentacje interfejsów JMS dzięki dostarczone-
String msgText = retrievedMessage.readUTF(); mu rozwiązaniu WebSphere MQ JMS.
System.out.println("The message is: " + msgText); Kończąc ten artykuł mogę jedynie zachęcić
queue.close(); wszystkich do zapoznania się z MQ i popróbo-
qMgr.disconnect(); wania implementacji w jednym z dostępnych
} catch (MQException ex) { języków. Wszelkie niezbędne informacje moż-
System.out.println("An MQSeries error occurred : Completion code "+ na znaleźć na stronie IBM gdzie dostępne są
ex.completionCode + " Reason code " + ex.reasonCode); liczne manuale i ebooki.
}catch (java.io.IOException ex) {
System.out.println("An error occurred whilst writing to themessage buffer: "+ ex); PAWEŁ PIETRASZ
} Autor jest studentem III roku informatyki na WFMiIS
} Politechniki Krakowskiej oraz pracuje na stanowi-
} sku programmer w firmie DRQ S.A.
Kontakt z autorem: pawel.pietrasz@gmail.com

www.sdjournal.org 41
 Aplikacje biznesowe
Wyzwalacze w
aplikacjach biznesowych
SQL Server 2005/2008
W artykule zostaną omówione kwestie związane z wykorzystaniem wyzwalaczy
w aplikacjach biznesowych – triki pozwalające na nieuruchamianie wyzwalacza
dla określonych wierszy oraz niezwykle istotną z punktu widzenia aplikacji
biznesowych kwestię wykorzystywania wyzwalaczy na perspektywach.
Dowiesz się:
• Jak używać aplikacji biznesowych;
• Jak zapewnić bezpieczeństwo w aplikacjach
biznesowych używając wyzwalaczy;
• Jakie negatywne skutki w aplikacjach bizneso-
wych może powodować używanie dużej liczby.
Poziom trudności
W
yzwalacze (triggery) to obiekty ba-
zy danych, które są uruchamia-
ne automatycznie, jako następ-
stwo wystąpienia pewnych zdarzeń na serwe-
rze SQL Server. SQL Server 2005 i SQL Server
2008 obsługują triggery wyzwalane przez in-
strukcje Data Manipulation Language (DML)
oraz instrukcje Data Dafinition Language
(DDL). Ogólna postać triggera została przed-
stawiona w ramce
Triggery, podobnie jak procedury i funk-
cje składowane podlegają następującym fazom
przetwarzania – analiza składniowa, tłumacze-
nie nazw i optymalizacja. Jednak w przeciwień-
stwie do procedur i funkcji składowanych trig-
gery nie mają swojego interfejsu, czyli nie posia-
dają parametrów wejściowych i wyjściowych i
nie można wywoływać ich w sposób jawny. Są
one uruchamiane w sposób automatyczny, ja-
ko reakcja na zdarzenie, które zaszło na serwe-
rze baz danych.
Triggery są również częścią transakcji, która
spowodowała ich uruchomienie. Oznacza to,
że transakcja nie zostanie zakończona, dopóki
nie zakończy się działanie wyzwalacza.
Natomiast, jeśli wewnątrz wyzwalacza
umieszczona zostanie instrukcja ROLLBACK
TRAN, to wycofane zostaną nie tylko skutki
42
Powinieneś wiedzieć:
• Podstawy SQL;
• Podstawowa znajomość SQL Server 2005/
2008.
działania triggera, ale także skutki działania
innych instrukcji uruchomionych w danej
transakcji (czyli od momentu jawnego użycia
instrukcji BEGIN TRAN lub od początku wyko-
nywanego kodu w przypadku braku instruk-
cji BEGIN TRAN).
SQL Server 2005 i SQL Server 2008 po-
zwalają na tworzenie triggerów dla instruk-
cji INSERT, UPDATE, DELETE (czyli dla instruk-
cji DML) oraz dla instrukcji CREATE, ALTER,
DROP (czyli instrukcji DDL). Natomiast nie
jest możliwe utworzenie wyzwalacza dla in-
strukcji SELECT, a także wyzwalacza urucha-
mianego przed instrukcją (czyli wyzwalacza
typu BEFORE). Najbardziej zbliżone działanie
do triggera typy BEFORE można uzyskać stosu-
jąc trigger typu INSTEAD OF.
Tabele INSERTED i DELETED
Wewnątrz triggera mamy dostęp do sta-
rej i nowej wersji modyfikowanych wier-
szy – dzieje się tak dzięki tabelom specjal-
nym INSERTED i DELETED. Tabela IN-
SERTED zawiera nowy obraz modyfikowa-
nych wierszy, a tabela DELETED stary ob-
raz. Oczywiście tabela INSERTED będzie
zawierać dane tylko i wyłącznie w przypad-
ku triggerów uruchamianych przez instruk-
cje INSERT i UPDATE. Natomiast dla wyzwala-
czy uruchamianych przez instrukcję DELETE
będzie pusta.
Tabele INSERTED i DELETED mają taką sa-
mą strukturę jak tabele, dla których zdefinio-
wano wyzwalacz.
Ale trzeba pamiętać, że na tabelach tych
nie są założone indeksy, dlatego każde zapy-
tanie SELECT uruchomione na takiej tabeli
oznacza skanowanie całej tabeli. Istnieją oczy-
wiście pewne wyjątki od tej zasady – np. jeśli
użyjemy predykatu TOP wraz z klauzulą ORDER
BY, to serwer nie będzie musiał skanować ca-
łej tabeli.
Tabele INSERTED i DELETED zostały w
odmienny sposób zdefiniowane w SQL Se-
rver 2000 oraz w kolejnych wersjach SQL
Server 2005 i 2008. W SQL Server 2005
i SQL Server 2008 tabele te są widokami
opartymi na sekcji dziennika zdarzeń, któ-
ry zawiera zapis rekordów modyfikowanych
przez instrukcję powodującą uruchomienie
wyzwalacza.
Tak więc każde zapytanie skierowane do
tabel INSERTED lub DELETED oznacza ko-
nieczność skanowania dziennika transakcji,
który zapisywany jest w sposób sekwencyj-
ny. To może okazać się wąskim gardłem dla
systemu biznesowego przetwarzającego du-
żą liczbę transakcji. W SQL Serwer 2005 i
SQL Server 2008 rozwiązano ten problem
poprzez zastosowanie bazy tempdb. Otóż w
SQL Server 2005 i SQL Server 2008 tabele
INSERTED i DELETED wskazują na ozna-
czane numerami wersji wiersze w bazie da-
nych tempdb. Samo oznaczanie numerami
wersji wierszy w tabelach bazy danych jest
nową techniką zastosowaną po raz pierwszy
w SQL Server 2005, która wykorzystywana
jest przy obsługiwaniu nowych poziomów
izolacji obrazów migawkowych, wyzwalaczy,
operacji na indeksach.
Jak już wspomniałem technologia ta po-
zwala na przechowywanie w bazie tempdb
wcześniejszych wersji danych. Na potrze-
by wyzwalaczy zapisywane są dane modyfi-
kowane przez instrukcję wyzwalającą przed
jej uruchomieniem i po jej uruchomieniu.
Z tego też względu tabele INSERTED i DE-
LETED używają bazy tempdb, a nie dzienni-
10/2008
 SQL Server 2005/2008

ka transakcji. Dzięki temu wyzwalacze wy-
konywane są efektywniej (na bazie tempdb
możliwe jest wykonywanie wielu działań,
natomiast na dzienniku transakcji możli-
we jest wykonywanie działań w sposób se-
kwencyjny).
Jednak wykonywanie zbyt wielu wyzwa-
laczy w aplikacjach biznesowych może być
przyczyną słabej wydajności takich aplika-
cji. Tabele INSERTED i DELETED nie są in-
deksowane – z tego też względu przy dużej
ilości danych operacje SELECT wykonywa-
ne na tych tabelach mogą trwać długo. Jed-
nak jeśli w aplikacji biznesowej potrzebu-
jemy przeskanować całą tabelę INSERTED
lub DELETED i potrzebne dane można uzy-
skać w pojedynczym zapytaniu, to niewiele
da się zrobić w celu poprawienia wydajno-
ści. Natomiast jeśli musimy korzystać z ta-
beli INSERTED lub DELETED w wielu ite-
racjach, to lepszym rozwiązaniem jest sko-
piowanie danych do innej tabeli (lub tabeli
tymczasowej) za pomocą nielogowanej ope-
racji SELECT INTO i założenie na nowej tabe-
li indeksu.
SELECT * INTO Tymczasowa FROM Inserted
CREATE UNIQUE CLUSTERED INDEX idx_nazwa_
indeksu
ON Tymczasowa(nazwa_kolumny);
Zrozumienie działania tabel INSERTED i
DELETED w SQL Server 2005 i SQL Server
2008 jest kluczem do tworzenia efektywnych
aplikacji biznesowych (tak naprawdę efektyw-
nie działających wyzwalaczy w tych aplika-
cjach). Natomiast złe używanie tabel INSER-
TED i DELETED może prowadzić do dużych
problemów wydajnościowych, co w aplika-
cjach biznesowych jest niedopuszczalne.
cyjnie (jeden za drugim). SQL Server 2005
i SQL Server 2008 umożliwiają za pomocą
procedury składowanej sp_settriggerorder
wskazanie pierwszego i ostatniego wyzwala-
cza – kolejność pozostałych wyzwalaczy nie
jest określona.
Głównym zadaniem triggerów typu AFTER
jest reagowanie na zmiany wykonywane na
serwerze baz danych. Można ich także użyć
w odpowiedzi na wykonanie instrukcji wy-
zwalającej np. do zapewnienia reguł integral-
ności, których nie udało się uzyskać za pomo-
cą ograniczeń.
Rozpoznawanie rodzaju triggera
Czasem istnieje konieczność utworzenia jed-
nego triggera dla różnych instrukcji, ale w
dalszym ciągu istnieje konieczność posiada-
nia wiedzy, jaka instrukcja została urucho-
miona.
Np. do celów rejestracyjnych można użyć
jednego wyzwalacza dla instrukcji INSERT,
UPDATE, DELETE, a przy okazji można zapi-
sać jaki to był rodzaj instrukcji. W celu iden-
tyfikacji instrukcji można sprawdzić zawar-
tość tabel INSERTED i DELETED. Jeśli użyt-
kownik wykona instrukcję UPDATE, to da-
ne będą znajdować się zarówno w tabeli IN-
SERTED i DELETED. W przypadku instruk-
cji INSERT, dane będą znajdować się tylko w
tabeli INSERTED, a w przypadku instrukcji
DELETE tylko w tabeli DELETED. Na Listin-
gu 1 zaprezentowaliśmy kod źródłowy, któ-
ry pozwala na rejestrowanie wykonywanych
instrukcji.
Zmienna @@rowcount przechowuje infor-
macje na temat liczby dodanych, usuniętych
lub zmodyfikowanych wierszy przez ostatnią
Listing 1. Identyfikacja rodzaju wyzwalacza
instrukcję SQL. Gdy żaden rekord nie został
zmieniony, to następuje koniec działania wy-
zwalacza. W przeciwnym wypadku spraw-
dzane jest, w której z tabel INSERTED lub
DELETED są wiersze i wypisywany jest odpo-
wiedni komunikat.
W SQL Server 2000 zamiast instrukcji IF
((SELECT COUNT(*) FROM INSERTED)>0) le-
piej jest ze względów optymalizacyjnych
użyć fragmentu IF EXISTS(SELECT * FROM
INSERTED), gdyż sprawdzanie ilości wierszy
poprzez COUNT(*) jest zdecydowanie bar-
dziej kosztowne niż wykorzystanie EXISTS.
Optymalizatory SQL Server 2005 i SQL Se-
rver 2008 zdecydowanie lepiej radzą sobie z
instrukcjami w stylu IF ((SELECT COUNT(*)
FROM INSERTED)>0).
Aby sprawdzić działanie kodu z Listingu
1 należy wykonać instrukcje INSERT, UPDATE,
DELETE. Dla instrukcji INSERT
INSERT INTO dbo.Osoby VALUES (Jan,
'Kowalski', 5000, 1);
otrzymamy następujący wynik:
Instrukcja INSERT
(1 row(s) affected)
W przypadku instrukcji UPDATE
UPDATE dbo.Osoby SET pensja=5500
WHERE id=1
w wyniku otrzymamy:
Instrukcja UPDATE
(1 row(s) affected)

Triggery typu AFTER CREATE TRIGGER trg_Osoby

Triggery typu AFTER uruchamiane są po zakoń-
czeniu instrukcji powodującej ich wywołanie.
Najczęstszą odmianą wyzwalaczy typu
AFTER są wyzwalacze DML AFTER, czyli trigge-
ry tworzone dla konkretnych tabel i konkret-
nych instrukcji typu UPDATE, INSERT, DELETE.
Tego typu wyzwalaczy można używać tylko i
wyłącznie do tabel trwałych (nie można ich
używać w stosunku do widoków i tabel tym-
czasowych).
Jeśli instrukcja DML wywołująca wyzwalacz
spowoduje wystąpienie błędu, to wyzwalacz nie
zostanie uruchomiony.
Wyzwalacze typu AFTER są wywoływane na
poziomie instrukcji, a nie na poziomie wiersza,
tak więc ilość wywołań triggera nie zależy od
ilości modyfikowanych wierszy.
Dla każdego obiektu i dla każdego typu in-
strukcji DML można tworzyć wiele wyzwala-
czy typu AFTER. Jeśli dla jednej tabeli i jedne-
go typu instrukcji mamy kilka różnych wy-
zwalaczy, to będą one uruchamiane sekwen-
ON dbo.Osoby
FOR INSERT, UPDATE, DELETE –- wyzwalacz na instrukcje INSERT, UPDATE, DELETE
AS
DECLARE @row_count int;
-- pobieramy ilość wierszy, które zostały dodane, zmienione, usunięte
SET @row_count = @@rowcount;
-- gdy nie zostanie zmieniony żaden wiersz ...
IF (@row_count = 0)
BEGIN
PRINT 'Nie zmieniono danych' -- ... wypisanie komunikatu ...
RETURN; -- ... i koniec triggera
END;
IF ((SELECT COUNT(*) FROM INSERTED)>0) –- jeśli są wiersze w INSERTED ...
IF ((SELECT COUNT(*) FROM DELETED)>0) -- ... i w DELETED ...
PRINT 'Instrukcja UPDATE' -- ... to wykonano instrukcję UPDATE
ELSE -- ... i nie ma wierszy w DELETED
PRINT 'Instrukcja INSERT' -- ... to wykonano instrukcję INSERT
ELSE -- w przypadku, gdy nie ma wierszy w INSERTED
PRINT 'Instrukcja DELETE'; -- to wykonano instrukcję DELETE

www.sdjournal.org 43
 Aplikacje biznesowe
Natomiast w przypadku uruchomienia in-
strukcji DELETE
DELETE FROM dbo.Osoby
WHERE id=1
SQL Server 2005 lub SQL Server 2008 wypi-
szą komunikat:
Instrukcja DELETE
(1 row(s) affected)
Gdy wykonana zostanie instrukcja, która nie
zmieni żadnych danych,
-- w bazie nie istnieje osoba o id = 300
DELETE FROM Osoby WHERE id = 300
to wyświetlony zostanie komunikat
Nie zmieniono danych
(0 row(s) affected)
Nieuruchamianie triggerów
dla konkretnych instrukcji SQL
Nie istnieją formalne metody pozwalające
uniknąć wywołania wyzwalacza dla konkret-
nej instrukcji SQL.
Możliwe jest całkowite wyłączenie triggera
za pomocą instrukcji
ALTER TABLE DISABLE TRIGGER
Co zrobić jednak w sytuacji, gdy trzeba za-
blokować wywoływanie wyzwalacza dla
konkretnej instrukcji – co w przypadku
aplikacji biznesowych (o dużym poziomie
skomplikowania) może być dość często wy-
magane?
Trzeba opracować własną metodę – musi-
my zasygnalizować, że nie chcemy wywoły-
wać wyzwalacza. Jednym z trików pozwala-
jących na realizację tego zadania jest użycie
tabel o konkretnych nazwach – mogą to być
tabele tymczasowe. Jeśli użyjesz tabel tym-
czasowych, to musisz pamiętać o trzech za-
sadach:
Ogólna postać triggera
CREATE TRIGGER [nazwa_schematu_bazy.]nazwa_wyzalacza
ON { tabela | perspektywa }
[ WITH <opcje_wyzwalacza> ]
{ FOR | AFTER | INSTEAD OF }
{ [ INSERT ] [ , ] [ UPDATE ] [ , ] [ DELETE ] }
[ WITH APPEND ]
[ NOT FOR REPLICATION ]
AS { polecenia SQL }
Po słowach kluczowych CREATE TRIGGER należy umieścić nazwę wyzwalacza (można ją poprze-
dzić nazwą schematu). Następnie po słowie ON należy wskazać tabelę lub perspektywę, dla której
uruchamiany będzie trigger. Wyrażenie WITH <opcje_wyzwalacza> służy do zdefiniowania opcji
wyzwalacza. Kolejne dwie linie wskazują, kiedy trigger będzie uruchamiany. Po słowie kluczowym
AS znajduje się ciało wyzwalacza.
44
• lokalne tabele tymczasowe o konkretnej
nazwie widoczne są dla tworzącej je se-
sji, na poziomie wywołującym, oraz na
wszystkich poziomach wewnętrznych;
• aby tabela tymczasowa zapobiegła tylko
jednej próbie uruchomienia danej instruk-
cji SQL, należy po powrocie do zadania
wywołującego usunąć tę tabelę;
• tabele tymczasowe tworzone są w ba-
zie tempdb – tak więc używając funk-
cji OBJECT _ ID do sprawdzenia istnienia
tabeli tymczasowej, należy używać na-
zwy tabeli kwalifikowanej przy pomo-
cy nazwy bazy danych. Wywołanie funk-
cji OBJECT _ ID bez przedrostka tempdb w
czasie połączenia z inną bazą danych za-
wsze zwróci wartość NULL .
Listing 2 prezentuje wyzwalacz uruchamiany
dla określonych instrukcji.
Podczas wykonywania instrukcji UPDATE na
tabeli dbo.Osoby
UPDATE dbo.Osoby
SET nazwisko = 'Kowalski'
WHERE nazwisko = Nowak
trigger nie zostanie wywołany – wyświetlony
zostanie komunikat informujący o tym, że je-
den wiersz uległ zmianie.
(1 row(s) affected)
Po usunięciu tabeli dbo.test_update
DROP TABLE dbo.test_update;
i wykonaniu instrukcji UPDATE
UPDATE dbo.Osoby SET nazwisko = 'Abacki'
WHERE nazwisko = 'Kowalski'
zobaczymy komunikat informujący, że trigger
zadziałał poprawnie.
Trigger działa
(1 row(s) affected)
Funkcja COLUMNS_UPDATED
i predykat UPDATE – selektywne
wywoływanie wyzwalaczy
Tworząc aplikacje biznesowe zdarza się, że
chcemy reagować tylko i wyłącznie na zmia-
nę wartości niektórych kolumn. SQL Server
2005 i SQL Server 2008 pozwalają na uru-
chamianie triggera w sytuacjach, gdy zmie-
nione zostały tylko niektóre kolumny (np.
gdy ktoś próbuje zmienić wartość klucza
głównego). W SQL Server 2005 i SQL Se-
rver 2008 mamy dwa mechanizmy zapew-
niające selektywne uruchamianie wyzwala-
czy. Są to funkcja COLUMNS_UPDATED i predy-
kat UPDATE.
W predykacie UPDATE jako parametr wej-
ściowy należy podać nazwę kolumny. Wyni-
kiem działania instrukcji jest wartość TRUE lub
FALSE w zależności od tego, czy podana w para-
metrze wejściowym kolumna została zmienio-
na w klauzuli SET polecenia UPDATE urucha-
miającego wyzwalacz. Predykat UPDATE zwróci
wartość TRUE dla każdej kolumny, jeśli polece-
niem uruchamiającym wyzwalacz jest instruk-
cja INSERT.
Funkcja COLUMNS_UPDATED zwraca łańcuch
bajtów, w którym każdej kolumnie odpowia-
da jeden bit. Bit przyjmuje wartość 1 w przy-
padku, gdy kolumna została zmieniona, lub
0, gdy kolumna nie została zmieniona. Każ-
dy bajt w łańcuchu reprezentuje 8 kolejnych
kolumn (po jednym bicie na kolumnę) – w
ramach każdego bajtu, bity uporządkowa-
ne są od prawej do lewej. Oznacza to, że in-
formacja o zmianie pierwszej kolumny zapi-
sana jest w pierwszym bajcie po lewej stro-
nie łańcucha, w pierwszym bicie znajdują-
cym się po prawej stronie danego bajtu. Na-
tomiast drugą kolumnę reprezentuje dru-
gi bit od prawej strony w tym samym bajcie.
W celu sprawdzenia, czy określone kolumny
zostały zmienione, trzeba posłużyć się opera-
torem bitowego iloczynu logicznego (&) po-
równując mapę bitową zwróconą przez funk-
cję COLUMNS_UPDATED z własną maską bitową,
w której należy włączyć bity tylko interesują-
cych nas kolumn.
Problemem dla osób używających funk-
cji COLUMNS_UPDATED może być fakt, że bi-
towy operator iloczynowy w SQL Server
2005 i SQL Server 2008 wymaga poda-
nia wartości całkowitoliczbowych (lub war-
tości, które można niejawnie przekształ-
cić na typ całkowitoliczbowy). Z kolei sa-
ma funkcja COLUMNS_UPDATED może zwró-
cić wartość dłuższą niż 8 bajtów, czyli war-
tość zwracana przez funkcję może nie zmie-
ścić się w zmiennej największego typu całko-
witoliczbowego – BIGINT. Wtedy koniecz-
ne jest wyodrębnienie fragmentu zwracane-
go łańcucha poprzez wykorzystanie funkcji
SUBSTRING. Np. aby wyciąć kolumnę o pozy-
cji @nr_kolumny wystarczy posłużyć się frag-
mentem.
10/2008

SUBSTRING(COLUMNS_UPDATED(), (@nr_kolumny
– 1) / 8 + 1, 1)
Maskę, którą trzeba przygotować, aby spraw-
dzić, czy dany bit ma wartość 1 lub 0, generu-
je się poprzez podnoszenie liczby 2 do potęgi o
jeden mniejszej niż pozycja danego bitu w baj-
cie. Wyrażenie obliczające pozycje bitu o nu-
merze @nr _ bitu w bajcie mogłoby wyglądać
następująco:
(@nr _ bitu - 1) % 8 + 1
, a wyrażenie generujące maskę:
POWER(2, (@nr _ bitu-1) % 8).
W celu sprawdzenia wartości bitu należy prze-
prowadzić operacje bitowego iloczynu pomię-
dzy przygotowaną maską, a wartością zwraca-
ną przez funkcję COLUMNS _ UPDATED. Wyraże-
nie takie może wyglądać następująco:
IF SUBTRING(COLUMNS_UPDATED(), (@nr_kolumny
– 1) / 8 + 1, 1) &
POWER(2, (@nr_bitu - 1) % 8) > 0 -- kolumna
została zmieniona
Po zapoznaniu się z teoretycznymi wiadomo-
ściami, nadszedł czas, aby zaprezentować wy-
zwalacz, który korzysta z funkcji COLUMNS _
UPDATED (Listing 3). Naszym celem będzie wy-
pisanie komunikatu, jeśli w instrukcji UPDATE
zmieniona została kolumna pensja.
Kolumna pensja jest czwartą kolumną w ta-
beli Osoby, dlatego w wyzwalaczu użyliśmy
wyrażenia (4 - 1), choć nic nie stoi na prze-
szkodzie, aby zamiast tego działania napisać po
prostu liczbę 3. Jednak naszym zdaniem użycie
wyrażenia (4 - 1) jest bardziej czytelne dla ko-
goś czytającego ten kod.
Aby sprawdzić poprawność działania stwo-
rzonego wyzwalacza należy wykonać dowolną
instrukcję UPDATE.
UPDATE dbo.Osoby SET pensja=3300
WHERE id=1
W wyniku uruchomienia powyższego zapyta-
nia otrzymamy:
Zmieniono kolumnę pensja
(1 row(s) affected)
Natomiast w przypadku zapytania UPDATE mo-
dyfikującego inną kolumnę niż pensja
UPDATE dbo.Osoby SET nazwisko = 'Kowalski'
WHERE id=1
Wyzwalacz nie zostanie uruchomiony i w wy-
niku otrzymamy tylko następującą informację:
(1 row(s) affected)
www.sdjournal.org
SQL Server 2005/2008
Na Listingu 4 zaprezentowano wyzwalacz, Operacje wykonywane w trigge-
który zamiast funkcji COLUMNS _ UPDATED wy- rze na wybranych wierszach
korzystuje predykat UPDATE. Triggery mogą również wykonywać opera-
Kod wyzwalacza z predykatem UPDATE cje na poszczególnych wierszach, albo odpo-
jest bardziej czytelny i łatwiejszy do napi- wiednio reagować w zależności od wartości
sania. Jednak w sytuacjach, gdy chcemy przechowywanych w poszczególnych wier-
sprawdzić, czy większa liczba kolumn zo- szach. W wyzwalaczach można używać kur-
stała zmieniona, lepiej jest używać funkcji sorów, tworzyć tabele. W aplikacjach bizne-
COLUMNS_UPDATED. sowych tego typu możliwości triggerów moż-
Listing 2. Przykład wyzwalacza uruchamianego dla określonej instrukcji
USE test;
GO
-- jeśli istnieje tabela dbo.test_update ...
IF OBJECT_ID('dbo.test_update') IS NOT NULL
DROP TABLE dbo.test_update; -- ... to ją usuwamy
GO
-- tworzymy tabelę, dzięki której nie uruchomimy wyzwalacza
CREATE TABLE dbo.test_update
(
kolumna INT
)
GO
-- jeśli istnieje wyzwalacz dbo.trg_UPDATE ...
IF OBJECT_ID('dbo.trg_UPDATE') IS NOT NULL
DROP TRIGGER dbo.trg_UPDATE; -- ... to go usuwamy
GO
-- tworzymy wyzwalacz ...
CREATE TRIGGER trg_UPDATE
ON dbo.Osoby -- ... na tabeli dbo.Osoby ...
FOR UPDATE -- ... dla instrukcji UPDATE
AS
-- jeśli tabela dbo.test_update istnieje ...
IF OBJECT_ID('dbo.test_update') IS NOT NULL
RETURN; -- ... to kończymy działanie wyzwalacza ...
PRINT 'Trigger działa'; -- ... w przeciwnym wypadku wyzwalacz normalnie działa
GO
Listing 3. Przykład użycia funkcji COLUMNS_UPDATED wewnątrz wyzwalacza
-- jeśli w bazie jest wyzwalacz ...
IF OBJECT_ID('dbo.trg_columns_updated') IS NOT NULL
DROP TRIGGER dbo.trg_columns_updated; -- ... to go usuwamy
GO
-- tworzymy wyzwalacz ...
CREATE TRIGGER dbo.trg_columns_updated
ON dbo.Osoby -- ... na tabeli Osoby ...
FOR UPDATE -- ... na instrukcję UPDATE
AS
-- jeśli bitowy iloczyn wartości zwracanej przez funkcję COLUMNS_UPDATED ...
IF SUBSTRING(COLUMNS_UPDATED(), (4 - 1) / 8 + 1, 1) &
POWER(2, (4 - 1) % 8) > 0 -- ... i maski przygotowanej przez nas ...
-- ... jest większy od 0 to wyświetlany jest komunikat ...
PRINT 'Zmieniono kolumnę pensja'
ELSE -- ... w przeciwnym wypadku
RETURN; -- ... działane wyzwalacza jest kończone
45
 Aplikacje biznesowe
na wykorzystać do audytu (śledzenia zmian)
niektórych tabel. Na Listingu 5 zaprezento-
wano wyzwalacz, który będzie tworzył in-
strukcje UPDATE dla poszczególnych wierszy,
które zostały zmodyfikowane w tabeli Oso-
by dowolną instrukcją UPDATE. Dzięki dzia-
łaniu wyzwalacza będziemy w stanie stwier-
dzić, w jaki sposób zmienione zostały po-
szczególne wiersze w tabeli Osoby i w razie
potrzeby przywrócić starą wersję danych w
danym wierszu.
Na początku stworzono tabelę, która bę-
dzie przechowywać informacje dotyczące
daty oraz treść instrukcji zmieniającą po-
szczególne wiersze. Po stworzeniu tabe-
li, która będzie przechowywała nasze logi,
należy stworzyć trigger (Listing 5). W wy-
zwalaczu tym zastosowane zostaną różne-
go rodzaju triki, które mogą zwiększyć je-
go efektywność (poszczególne instrukcje zo-
stały opisane w postaci komentarzy na Li-
stingu 5).
W wyzwalaczu wykorzystano kilka trików,
które mogą przyspieszyć wykonywane dzia-
łania:
• skopiowano zawartość tabel INSERTED i
DELETED do tabel tymczasowych za po-
mocą nielogowanej, a co za tym idzie bar-
dzo szybkiej operacji SELECT INTO. Oczy-
wiście, aby możliwe było skopiowanie da-
nych w ten sposób nie może istnieć tabela
docelowa;
• na utworzonych tabelach tymczasowych
założone zostały indeksy, które przyspie-
szają działania związane z pobieraniem
danych;
• kursor wewnątrz wyzwalacza utworzono
z opcją FAST _ FORWARD.
Teraz można napisać instrukcje UPDATE na ta-
beli Osoby, która zmieni kilka wierszy. Wy-
zwalacz powinien zapisać odpowiednie za-
pytanie SQL dla każdego z modyfikowanych
wierszy.
Listing 4. Przykład użycia predykatu UPDATE wewnątrz wyzwalacza
IF OBJECT_ID('dbo.trg_update') IS NOT NULL
DROP TRIGGER dbo.trg_update;
GO
CREATE TRIGGER dbo.trg_update
ON dbo.Osoby
FOR UPDATE
AS
IF UPDATE(pensja) -- jeśli kolumna pensja została zmieniona ...
PRINT 'Zmieniono kolumnę pensja' -- ... wypisywany jest komunikat
ELSE -- ... w przeciwnym wypadku ...
RETURN; -- ... wyzwalacz jest kończony
46
-- wszystkim osobom zarabiający 3000 zł
i więcej zmieniono pensje na 3500 zł
UPDATE dbo.Osoby SET pensja = 3500
WHERE pensja >= 3000
Powyższa instrukcja zmieniła cztery wier-
sze. Dla każdego z wierszy zapisana została
w tabeli logów (Osoby _ log _ update) odpo-
wiednia instrukcja UPDATE. Oczywiście nie
jest to najbardziej optymalny sposób logo-
wania operacji (zamiast budować instrukcję
UPDATE można zapisać poszczególne wartości
pól), ale wskazuje sposób postępowania w ta-
kich sytuacjach.
Triggery typu INSTEAD OF
Triggery typu INSTEAD OF uruchamiane są
zamiast oryginalnej instrukcji SQL przepro-
wadzanej na określonym obiekcie. Nie są to
triggery działające na zasadzie BEFORE, któ-
re są uruchamiane przed oryginalną instruk-
cją, ale takie, które są uruchamiane zamiast tej
instrukcji. Oryginalna instrukcja nigdy nie zo-
stanie wykonana. Wyzwalacze typu INSTEAD
OF mają duże znaczenie w przypadku tworze-
nia aplikacji biznesowych. Otóż tworząc apli-
kacje biznesowe musimy zapewnić bezpie-
czeństwo danych. Z tego też względu użyt-
kownikom bardzo często udostępniane są wi-
doki (zamiast tabel) zawierające tylko wyma-
gane do pracy danego użytkownika informa-
cje. Czasem jednak zachodzi konieczność, aby
ten użytkownik zmodyfikował lub dodał dane
do oryginalnej tabeli.
Oczywiście użytkownik nie wie, że dane,
które ogląda pochodzą z widoku, a nie tabeli.
A więc, jeśli otrzyma polecenie dodania wpi-
su, spróbuje tę czynność wykonać na dobrze
znanym mu widoku. W takiej sytuacji moż-
na użyć wyzwalacza typu INSTEAD OF, któ-
ry sprawdza poprawność wprowadzanych
danych i wstawia dane do oryginalnej tabe-
li (triggery typu INSTEAD OF można tworzyć
na widokach w przeciwieństwie do trigge-
rów typu AFTER).
Triggery typu INSTEAD OF mają wiele zalet,
które są niezwykle przydatne przy tworzeniu
aplikacji biznesowych:
• mogą być stosowane do omijania ograni-
czeń modyfikacji przeprowadzanych na
perspektywach – np. w perspektywach
nie można aktualizować kolumn będą-
cych wynikiem kalkulacji, lub agregacji.
Stosując wyzwalacze typu INSTEAD OF
można przeprowadzić analizę instrukcji
SQL i wykonać odpowiedni kod na uży-
wanych w perspektywie kolumnach tabel
źródłowych;
• są uruchamiane przed sprawdzeniem zde-
finiowanych ograniczeń – dzięki temu
możliwa jest identyfikacja działań, które
normalnie nie powiodłyby się i zastąpie-
nie tych działań poprawnym kodem, któ-
ry nie będzie naruszał ograniczeń.
Listing 6 prezentuje działanie wyzwalacza ty-
pu INSTEAD OF. Instrukcję INSERT wstawiają-
ca dane do tabeli Osoby zastąpiono wyzwala-
czem typu INSTEAD OF, który sprawdza, czy
pensja dodawanej osoby jest większa od 0. Je-
śli tak nie jest, to instrukcja wstawienia nie
jest wykonana.
Próba wykonania instrukcji INSERT
-- próba dodania osoby, z pensją 0 zł
zakończy się niepowodzeniem
INSERT INTO dbo.Osoby
VALUES('Albert', 'Bielecki', 1000, 1);
nie spowoduje dodania wiersza do tabeli Osoby.
Zwracamy szczególną uwagę na fakt, że trig-
ger typu INSTED OF działa ZAMIAST wywołu-
jącej go instrukcji. Tak więc, jeśli w kodzie wy-
zwalacza, zostanie pominięta instrukcja wywo-
łująca wyzwalacz (w ciele triggera nie będzie in-
strukcji INSERT wstawiającej dane do tabeli), to
żadne zmiany nie zostaną wykonane.
Wyzwalacze i perspektywy
W aplikacjach biznesowych ze względów bez-
pieczeństwa użytkownikom końcowym bar-
dzo często udostępniane są perspektywy za-
miast oryginalnych tabel. Aktualizacja, do-
danie lub usunięcie danych z perspektywy
bardzo często nie jest możliwe. I tu z pomo-
cą przychodzą wyzwalacze typu INSTEAD OF.
Dzięki wyzwalaczom można także sprawdzić
poprawność instrukcji próbującej dodać, mo-
dyfikować lub usunąć dane z perspektywy.
Można także zablokować wpisywanie niepo-
prawnych wartości.
Możliwe jest udostępnienie użytkownikowi
dodawania danych do tabel, mimo że tabele te
mogą nie być widoczne (użytkownikowi udo-
stępniona może być tylko perspektywa). Dzię-
ki takiemu podejściu funkcjonalność aplikacji
nie jest ograniczana, a bezpieczeństwo (co w
przypadku aplikacji biznesowych jest bardzo
10/2008
 SQL Server 2005/2008

Listing 5. Kod służący do audytu tabeli

USE test; DECLARE cur_del CURSOR FAST_FORWARD FOR

GO SELECT
-- jeśli tabela istnieje w bazie danych ... ins.Id,
IF OBJECT_ID('dbo.Osoby_log_update') IS NOT NULL ins.Imie,
DROP TABLE dbo.Osoby_log_update; -- ... to ją usuwamy ins.Nazwisko,
GO ins.Pensja,
-- tworzymy nową tabelę zawierającą dwie kolumny ins.Id_dzialu,
CREATE TABLE dbo.Osoby_log_update del.Id,
( del.Imie,
Data DATETIME, del.Nazwisko,
instrukcja VARCHAR(300) del.Pensja,
); del.Id_dzialu
-- jeśli istnieje wyzwalacz w bazie danych ... FROM dbo.___tmp_inserted ins, dbo.___tmp_deleted del
IF OBJECT_ID('dbo.trg_log_update') IS NOT NULL WHERE ins.Id = del.Id;
DROP TRIGGER dbo.trg_log_update; -- ... to go usuwamy
GO -- otwieranie kursora
-- tworzymy nowy wyzwalacz ... OPEN cur_del;
CREATE TRIGGER dbo.trg_log_update -- pobranie danych z kursora do zmiennych
ON dbo.Osoby -- ... na tabeli Osoby ... FETCH NEXT FROM cur_del INTO
FOR UPDATE -- ... dla instrukcji UPDATE @ins_Id, @ins_Imie, @ins_Nazwisko, @ins_Pensja, @ins_Id_dzialu,
AS @del_Id, @del_Imie, @del_Nazwisko, @del_Pensja, @del_Id_dzialu;
-- dane z tabel inserted i deleted kopiowane są za pomocą -- dopóki są dane w kursorze
szybkiej WHILE @@FETCH_STATUS = 0
-- nielogowanej instrukcji SELECT INTO do nowych tabel, na BEGIN
których -- tworzenie instrukcji UPDATE aktualizującej wartości
-- zakładany jest indeks w celu przyspieszenia działań w poszczególnych
kursorze -- kolumn w tabeli Osoby – dzięki tej instrukcji będzie można
IF OBJECT_ID('dbo.___tmp_deleted') IS NOT NULL przywrócić
DROP TABLE dbo.___tmp_deleted; -- jeśli istnieje tabela, -- starsze wartości poszczególnych pól
to jest usuwana SET @sql = 'UPDATE dbo.Osoby SET '
-- skopiowanie tabeli deleted do nowej tabeli za pomocą + 'Imie = ' + QUOTENAME(@ins_Imie, '''') + ', '
nielogowanej (szybkiej!!!) + 'Nazwisko = ' + QUOTENAME(@ins_Nazwisko ,'''') + ', '
-- instrukcji SELECT INTO + 'Pensja = ' + CAST(@ins_Pensja AS VARCHAR) + ', '
SELECT * INTO dbo.___tmp_deleted FROM Deleted; + 'Id_dzialu = ' + cAST(@ins_Id_dzialu AS VARCHAR) + ' '
-- założenie indeksu na tabeli + 'WHERE '
CREATE UNIQUE CLUSTERED INDEX idx_del + 'Id = ' + CAST(@ins_Id AS VARCHAR) + ' AND '
ON ___tmp_deleted(Id); + 'Imie = ' + QUOTENAME(@ins_Imie, '''') + ' AND '
+ 'Nazwisko = ' + QUOTENAME(@ins_Nazwisko, '''') + ' AND '
IF OBJECT_ID('dbo.___tmp_inserted') IS NOT NULL + 'Pensja = ' + CAST(@ins_Pensja AS VARCHAR) + ' AND '
DROP TABLE dbo.___tmp_inserted; + 'Id_dzialu = ' + CAST(@ins_Id_dzialu AS VARCHAR);
SELECT * INTO dbo.___tmp_inserted FROM Inserted;
-- wstawienie daty i kodu instrukcji do tabeli logów
CREATE UNIQUE CLUSTERED INDEX idx_ins INSERT INTO dbo.Osoby_log_update (Data, instrukcja)
ON ___tmp_inserted(Id); VALUES(getdate(), @sql);

-- deklaracja zmiennych -- pobranie kolejnego wiersza z kursora

DECLARE FETCH NEXT FROM cur_del INTO
@ins_Id INT, @ins_Id, @ins_Imie, @ins_Nazwisko, @ins_Pensja, @ins_Id_
@ins_Imie VARCHAR(20), dzialu,
@ins_Nazwisko VARCHAR(30), @del_Id, @del_Imie, @del_Nazwisko, @del_Pensja, @del_Id_
@ins_Pensja MONEY, dzialu;
@ins_Id_dzialu INT, END; -- koniec pętli
@del_Id INT,
@del_Imie VARCHAR(20), CLOSE cur_del; -- zamknięcie kursora
@del_Nazwisko VARCHAR(30), DEALLOCATE cur_del; -- zwolnienie zasobów związanych z
@del_Pensja MONEY, kursorem
@del_Id_dzialu INT, -- usunięcie tabel tymczasowych
@sql VARCHAR(300); -- ... i zmiennej IF OBJECT_ID('dbo.___tmp_deleted') IS NOT NULL
przechowującej kod zapytania DROP TABLE dbo.___tmp_deleted;
IF OBJECT_ID('dbo.___tmp_inserted’) IS NOT NULL
-- deklaracja kursora, pobierającego dane z tabel DROP TABLE dbo.___tmp_inserted;

www.sdjournal.org 47
 Aplikacje biznesowe

ważne) jest zdecydowanie większe. Dzięki wy- wych powinno być ograniczone – ze wzglę- że uruchamiać na poziomie bazy danych. Ogól-
zwalaczowi typu INSTEAD OF instrukcja SQL du na wydajność oraz możliwość popełnienia na składnia takiego wyzwalacza wygląda nastę-
pozwoli dodać dane do tabeli (a perspektywa błędów. Procedury rekurencyjne wymaga- pująco:
zostanie zaktualizowana) ją kontroli, aby nie były wywoływane w nie-
skończoność. Na szczęście SQL Server 2005 CREATE TRIGGER nazwa_wyzwalacza
Rekurencyjne i zagnieżdżone i SQL Server 2008 nie pozwolą na urucha- ON DATABASE
wywoływanie triggerów mianie wyzwalaczy w nieskończoność, ponie- FOR rodzaj_instrukcji
SQL Server 2005 i SQL Server 2008 obsłu- waż mają zakodowane ograniczenie do 32 po- AS { polecenia SQL }
gują rekurencyjne i zagnieżdżone wywoła- ziomów zagnieżdżenia. Gdy następuje próba
nia triggerów. Z zagnieżdżonym wywoła- wywołania po raz 33 wyzwalacza, to zgłasza- Rodzaj _ instrukcji może przybierać róż-
niem wyzwalaczy mamy do czynienia, gdy je- ny jest błąd i wszystkie operacje wykonane w nego rodzaju wartości np. CREATE _ TABLE,
den wywołany trigger powoduje uruchomie- remach 32 wywołań są wycofywane. Należy CREATE _ VIEW, DDL _ DATABASE _ LEVEL _
nie innego wyzwalacza. Natomiast rekuren- również pamiętać, że wyzwalacze wywoływa- EVENTS itp.
cyjne wywołanie zachodzi wówczas, gdy wy- ne są również wtedy, gdy instrukcja wywołu- Wyzwalacze na poziomie bazy danych mo-
zwalacz uruchamia sam siebie bezpośrednio jąca je, nie zmodyfikuje żadnego wiersza. Je- gą pełnić bardzo ważne role w aplikacjach biz-
lub poprzez inne instrukcje. Domyślnie re- śli w takim wypadku uruchomione zostanie nesowych np. mogą sprawdzać, czy użytkow-
kurencyjne wywoływanie triggerów w SQL rekurencyjne wywoływanie wyzwalacza, to nik próbuje tworzyć tabele bez klucza głów-
Server 2005 i SQL Server 2008 jest wyłączo- cały proces zakończy się po 32 wywołaniu. W nego (i zgłaszać wyjątek w takich sytuacjach),
ne. Aby więc włączyć rekurencyjne wywoły- aplikacjach biznesowych sytuacja taka nigdy lub logować operacje DDL wykonywane na ba-
wanie wyzwalaczy (np. na bazie test) należy nie powinna następować (ze względu na du- zie danych.
uruchomić polecenie: że wymagania dotyczące wydajności takich
aplikacji). Oczywiście w aplikacjach bizneso- Wyzwalacze uruchamiane
ALTER DATABASE test wych najlepiej jest nie stosować rekurencyj- na poziomie serwera baz danych
SET RECURSIVE_TRIGGERS ON nych wywołań triggerów. Jednak, gdy nie je- Wyzwalacze można także uruchamiać na po-
steśmy w stanie uniknąć rekurencyjnego wy- ziomie serwera baz danych. Funkcjonalność ta
Ponowne wyłączenie rekurencyjnych wywo- wołania wyzwalacza to konieczne jest wpro- może przydać się do logowania operacji wyko-
łań wyzwalaczy zachodzi po wykonaniu po- wadzanie kontroli przerywania rekurencji w nywanych na poziomie serwera (np. tworze-
lecenia: miejscu, w którym trigger nie powinien być nie, usuwanie loginów). Aby wyzwalacz dzia-
już wywoływany. łał na poziomie serwera musi być uruchomio-
ALTER DATABASE test ny z opcją ON ALL SERVER.
SET RECURSIVE_TRIGGERS OFF Wyzwalacze uruchamiane
na poziomie bazy danych Podsumowanie
Używanie rekurencyjnych i zagnieżdżonych Wyzwalacze można uruchamiać nie tylko na W artykule tym zaprezentowano kilka trików,
wywołań wyzwalaczy w aplikacjach bizneso- poziomie obiektu bazy danych. Można je tak- których wykorzystanie może znacznie upro-
ścić tworzenie rozwiązań biznesowych. Jed-
Listing 6. Przykład wyzwalacza typu INSTEAD OF nak samo używanie wyzwalaczy nie przynosi
korzyści w postaci dużej wydajności – szcze-
-- jeśli w bazie jest wyzwalacz ... gólnie należy unikać rekurencyjnych i za-
gnieżdżonych wywołań wyzwalaczy. Rekom-
IF OBJECT_ID('dbo.trg_osoby_1') IS NOT NULL pensatą używania triggerów jest większe bez-
DROP TRIGGER dbo.trg_osoby_1; -- ... to usuwamy go pieczeństwo danych i obiektów w aplikacjach
GO biznesowych. Tak więc jeśli chcesz zapewnić
bezpieczeństwo i nie zależy Ci na dużej wy-
-- tworzymy nowy wyzwalacz ... dajności aplikacji – to używaj widoków z połą-
czeniu z triggerami. Jeśli priorytetem jest wy-
CREATE TRIGGER dbo.trg_osoby_1 dajność aplikacji biznesowej, to należy unikać
ON dbo.Osoby -- ... na tabeli Osoby ... wyzwalaczy.
INSTEAD OF INSERT -- ... wykonywany zamiast instrukcji INSERT
AS
ARTUR MOŚCICKI
-- sprawdzamy, czy pensja jest większa od 0 Artur Mościcki jest z wykształcenia informaty-
kiem. Obecnie pracuje jako programista baz da-
-- jeśli nie, to kończymy działanie wyzwalacza (instrukcja INSERT nych i hurtowni danych. Ma również doświad-
czenie w tworzeniu aplikacji BI dla dużych i śred-
-- nie zostanie wykonana) nich firm. Jest współautorem książek: Oracle 10g
i Delphi. Programowanie baz danych,SQL Se-
IF (SELECT pensja FROM INSERTED) <= 0 RETURN; rver 2005. Zaawansowane rozwiązania bizne-
sowe oraz Photoshop. Pluginy i efekty specjalne.
-- jeśli pensja jest większa od 0, to piszemy odpowiednią instrukcję INSERT Oprócz hurtowni i baz danych, jego drugą infor-
-- wstawiającą dane do tabeli Osoby matyczną pasją jest fotografia cyfrowa i obrób-
ka zdjęć za pomocą Adobe Photoshop. W wol-
INSERT INTO dbo.Osoby (imie, nazwisko, pensja, id_dzialu) nych chwilach kibicuje piłkarskiej reprezentacji
SELECT imie, nazwisko, pensja, id_dzialu FROM INSERTED; Argentyny.
Kontakt z autorem: arturmoscicki@op.pl

48 10/2008
 Narzędzia programistyczne

Lokal zamienię od zaraz

Jak szybko przenieść aplikację do środowiska operacyjnego
Solaris 10
Oprócz przystosowania samej aplikacji typu enterprise do nowej
wersji systemu operacyjnego, trzeba uwzględnić jej integrację z
nowym środowiskiem – metody startowania, zmiany komend systemu
operacyjnego, konfigurację usług pomocniczych, itp. Z Solaris można
przenosić całe, niezmienione środowiska aplikacji.
• BrandZ, poszerzające Solaris Zones o moż-
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: liwość uruchamiania środowisk operacyj-
• Jak wykorzystać środki dostępne w Solaris 10 • Co to jest Solaris i jak się nim administruje w nych opartych na odmiennych systemach
do stworzenia wydzielonego środowiska dla podstawowym zakresie; operacyjnych, nawet pochodzących od
aplikacji; • Jakie wyzwania pojawiają się przy moderniza- różnych producentów;
• Jak produkty Solaris 8 Containers i Solaris 9 Con- cji aplikacji typu enterprise; • Solaris Binary Application Guarantee, któ-
tainers zapewniają zgodność środowiska działa- • Na czym polegają techniki wirtualizacji i emu- ra przekłada się na stabilność API.
nia aplikacji z poprzednimi wersjami Solaris. lacji.
Szybkie przenosiny
Przy zastosowaniu Solaris 8 Containers podsta-
niczyć koszta utrzymania przez konsolidację wowe kroki migracji aplikacji wraz z jej środo-
wielu aplikacji na jednym serwerze. wiskiem wyglądają następująco (Rysunek 1):
Poziom trudności Kwestia modernizacji środowiska operacyj-
nego Solaris bez konieczności zmiany aplika- • instalacja na sprzęcie nowego serwera śro-
cji została dobrze rozwiązana przez firmę Sun dowiska operacyjnego Solaris 10;
Microsystems w roku 1997 i już od tej pory, • utworzenie w Solaris 10 przynajm-

P
roblem przeróbki aplikacji do funkcjo-
nowania w nowej wersji systemu ope-
racyjnego może okazać się niebagatel-
ny. Nawet jeśli same zmiany w aplikacji nie
są skomplikowane, przejście przez stosowną
część cyklu jej rozwoju zajmuje czas – prze-
ważnie najcenniejszy zasób w projektach in-
formatycznych.
Niestety, nierzadko oprócz przerabiania
kodu samej aplikacji typu enterprise, trze-
ba uwzględnić jej integrację z nowym środo-
wiskiem operacyjnym – nowe metody star-
towania, zmiany niektórych komend syste-
mu operacyjnego i formatu ich wyników, po-
nowną instalację i konfigurację usług pomoc-
niczych, itp.
W efekcie oprócz zmian w aplikacji typu en-
terprise, powstają istotne zmiany w przygoto-
wanym dla niej środowisku, co z kolei wymu-
sza opracowanie i opisanie procedur obsługi
takiego nowego środowiska. To znowu wyma-
ga czasu, którego i tak już brakuje.
Tymczasem klient czy użytkownik czę-
sto nalega na szybką modernizację systemu
operacyjnego ze względu na obsługę nowego
sprzętu, utrzymanie jednolitości w swoim śro-
dowisku IT, z powodu kończącego się wsparcia
serwisowego dla starej wersji, czy chcąc ogra-
czyli od Solaris w wersji 2.6, obowiązuje gwa-
rancja zgodności (Solaris Application Guaran-
tee [1]) – aplikacja napisana poprawnie dla
poprzedniej wersji Solaris będzie mogła dzia-
łać bez modyfikacji na każdej kolejnej wer-
sji Solaris.
Pozostają jednak otwarte kwestie, co zro-
bić, jeśli aplikacja nie spełnia warunków Sola-
ris Application Guarantee, albo jeśli pozostaje
bardzo ograniczony czas na dopracowanie i te-
stowanie środowiska dla aplikacji.
Przeprowadzki
w kontenerach z logo Sun
Sun Microsystems zaproponował ostatnio no-
watorski sposób na odsunięcie w czasie mo-
dernizacji sprzętu i systemu operacyjnego od
modernizacji aplikacji i jej środowiska. W po-
staci produktów Solaris 8 Containers oraz So-
laris 9 Containers (poprzednie nazwy to Sola-
ris 8 Migration Assistant, czy Project Etude) wy-
korzystano wcześniejsze mechanizmy opraco-
wane przez Sun:
• Solaris Zones, czyli możliwość jednocze-
snego uruchamiania na jednym kompu-
terze wielu oddzielnych, wirtualnych
środowisk operacyjnych;
niej jednej pełnej (whole-root) zony typu
SUNWsolaris8 i przekopiowanie na nią
obrazu istniejącego dotąd środowiska
operacyjnego Solaris 8. Obraz istniejące-
go środowiska można utworzyć komen-
dą cpio(1), można też użyć bardziej za-
awansowanych narzędzi Solaris. Obraz
dotychczasowego środowiska operacyj-
nego może zawierać również dane aplika-
cji; jednak dane aplikacji można również
przenieść inną metodą – na przykład po-
przez przełączenie zawierających je wolu-
minów pamięci masowej w sieci SAN do
nowego serwera;
• automatyczne uruchomienie narzędzia
P2V (Physical to Virtual), które dokona
kilku kroków przystosowujących obraz
Solaris 8 do działania w środowisku wir-
tualnym;
• start zony wraz z całym środowiskiem
aplikacji, i start samej aplikacji.
Analogicznie przenosi się aplikację przy sto-
sowaniu Solaris 9 Containers.
Ponieważ Solaris 8 Containers czy Solaris 9
Containers działają w zonach typu whole-root,
czyli maja własne, kompletne kopie całego śro-
dowiska aplikacji, można w ramach jednego

50 10/2008
 Lokal zamienię od zaraz

systemu z Solaris 10 równocześnie użytkować
wiele Solaris 8 Containers oraz Solaris 9 Conta-
iners, i to każdy z nich z odrębnym zakresem
poprawek (patches).
Organizacyjnie rzecz biorąc, w opisany po-
wyżej sposób dokonuje się częściowa migracja
aplikacji do środowiska operacyjnego Solaris
10 – mimo iż sama aplikacja i jej bezpośred-
nie środowisko nie ulegają zauważalnej zmia-
nie, to pojawia się nowy system operacyjny
wynikający z zastosowania Solaris 10 oraz być
może nowy serwer. Jest to sytuacja, która ma
szanse spełnić podstawowe oczekiwania klien-
ta, a wciąż pozostawia dowolnie długi czas na
rozpoznanie i przygotowanie pełnej migracji.
Pojawia się okazja do stopniowego zapozna-
wania z nowym systemem i np. uaktualnia-
nia procedur utrzymania. Otwierają się no-
we możliwości oferowane przez Solaris 10
– wykorzystanie dynamicznego systemu pli-
ków ZFS, dogłębna analiza wydajności skryp-
�����
���������
tami DTrace, czy zaawansowane automatycz-
ne reakcje na awarie sprzętu i oprogramowa-
nia (FMA, Predictive Self Healing). Wszyst-
ko to zwiększa szanse, że projekt ostatecznej,
pełnej migracji będzie sukcesem, i zaowocuje
możliwie dużym wykorzystaniem potencjału
nowego środowiska (Rysunek 1).
Rzeczy w kontenerach
Może nasunąć się pytanie – w której wersji
systemu operacyjnego działa właściwie aplika-
cja po przeprowadzce? Aby odpowiedzieć na
to pytanie, przyjrzyjmy się bliżej, jak zrealizo-
wane jest środowisko Solaris 8 Container (ana-
logicznie działa Solaris 9 Container).
Docelowe środowisko aplikacji można po-
dzielić wstępnie na dwie części:
• moduł P2V (physical to virtual) urucha-
miany w czasie instalacji oraz startu (boot)
środowiska;
����������
���
������
���
���� ���� ����
������������ ������� �������
���������
• środowisko działania (
) dla aplikacji. Na środowisko dzia-
łania dla aplikacji składają się z kolei:
• oryginalne środowisko Solaris 8, prze-
niesione z poprzedniego serwera. Śro-
dowisko to jest automatycznie uzu-
pełniane o kilka typowych poprawek
(patches) Solaris 8, usuwających błędy
nieakceptowalne przy pracy w infra-
strukturze BrandZ lub Solaris Zones
(np. poprawki do linkera, mountera).
Ostatecznie są to więc oryginalne pli-
ki wykonywalne i konfiguracyjne So-
laris 8;
• zmienione niektóre skrypty startowe
Solaris 8 z katalogu /etc/init.d. Startu-
jąc zona nieglobalna nie jest na przy-
kład uprawniona do samodzielnego
wykrywania i konfiguracji urządzeń
(devfsadm(1m), vxvm(1m)), czy pełnej
konfiguracji interfejsów sieciowych.
Zona nieglobalna ze względu na ogra-
niczenia Solaris Zones nie może tak-
że uruchamiać pewnych usług – stąd
wyłączane są skrypty startowe do ser-
wera NFS, serwera PPP, serwera NTP,
montowania wymiennych nośników
informacji (volfs(1m)), itp.
• kilka zmienionych komend Solaris 8,
które np. próbują czytać informacje o

���������
konfiguracji sprzętu (prtconf(1m), prt-
diag(1m), psrinfo(1m)). Z założenia So-
laris Zones nie mają dostępu do ta-
���������

��������� kich informacji. Jednak niegdysiejsi

twórcy środowiska aplikacji działają-
������ cej w Solaris 8 nie mogli być świado-
mi tego ograniczenia, stąd takie ko-
���������� mendy musiały się znaleźć w Solaris 8
������������� ����������
�������� Container, a co więcej – mogą wyma-
gać bibliotek (np. związanych z dostę-
Rysunek 1. Migracja aplikacji i jej środowiska z wykorzystaniem Solaris 8 Containers pem do nowych funkcji dzisiejszego
sprzętu) dostępnych dopiero w Sola-
ris 10. Aby udostępnić te biblioteki,
podczas startu zony montuje się w jej
������������������� ��������� ��������� ���������
��������� ����� ������� ������� katalogu /.SUNWnative, tylko do od-
czytu, rodzime (native) katalogi /usr,
/lib, i /platform. Oczywiście dostęp
do bibliotek w tak nietypowej loka-
���������������������� ����������������������
�������������������� �������������������� lizacji można łatwo ograniczyć tylko
dla zmodyfikowanych komend, któ-
��������������

��������������

re rzeczywiście tego potrzebują.

�������

�������
�����������

�����������
���������

���������
�������

�������
�����

�����

���
W ramach Solaris 8 Container mieści się też
jeden ładowany moduł jądra (kernel loadable
module, jako /platform/<karch>/kernel/brand/
���������� ���������� sparcv9/s8_brand) służący przede wszystkim
��������� ���������
do identyfikacji wersji brandu przez jądro.
Z opisu powyższych składników środowiska
������������������������ ������������������������ działania aplikacji jasno wynika, ze potrzebne
jest dodatkowe oprogramowanie, które doko-
���������� ���������� na niezbędnych przeróbek Solaris 8. I właśnie
������������� �������� taką rolę pełni moduł P2V (physical to virtu-
al), który przetwarza środowisko operacyjne
Rysunek 2. Zmiany oryginalnego środowiska Solaris 8 przy przenoszeniu do Solaris 8 Container przystosowane do samodzielnego działania

www.sdjournal.org 51
 Narzędzia programistyczne

bezpośrednio na sprzęcie, na środowisko dzia- wciąż mogą się wszak znajdować wpisy doty- Moduł P2V jest dodatkowo automatycz-
łające w świecie Solaris Zones o ograniczonych czące nieistniejących w nowym systemie urzą- nie uruchamiany przed każdym startem (bo-
uprawnieniach. W tym celu podczas instala- dzeń, w tym urządzeń tworzonych przez daw- ot) środowiska operacyjnego i weryfikuje,
cji moduł P2V między innymi dodaje brakują- ne wersje menedżerów woluminów (volume czy np. nieświadome modyfikacje admini-
ce poprawki (patches) do Solaris 8, modyfiku- managers). stratora lub dodawanie poprawek (patches)
je skrypty startowe Solaris 8 z katalogu /etc/in- Również plik system(4) jest analizowany, nie zmieniło opisanych powyżej cech środo-
it.d, oraz przegląda i modyfikuje niektóre pliki gdyż zawarte w nim ustawienia np. dotyczące wiska. Ewentualne niekorzystne zmiany są
konfiguracyjne Solaris 8 (Rysunek 2). komunikacji między procesami przez semafo- przez P2V automatycznie wycofywane.
Pliki konfiguracyjne kontrolowane są na ry czy segmenty pamięci dzielonej nie są do- A zatem od momentu przeprowadzki apli-
przykład w celu dezaktywacji serwera NFS stępne w zonach nieglobalnych, i muszą być kacja działa w środowisku, na które składa się
(dfstab(4)), Sun Remote Services (SRS) (cron- sterowane z zony globalnej. jądro Solaris 10 oraz przestrzeń użytkowni-
tab(1), inittab(4)), czy Solaris Resource Mana- Twórcy modułu P2V postarali się także o ka (userland) Solaris 8. Aplikacja może ko-
ger (pam.conf(4)), gdyż wiadomo, że to opro- automatyczną zmianę nazewnictwa interfej- rzystać z dotychczasowych usług środowiska
gramowanie nie może działać w środowisku sów sieciowych przy przenosinach na nowy operacyjnego Solaris 8 czy dodatkowych apli-
Solaris Zones. sprzęt. Maszyny z Solarisem 8 miewały in- kacji przeniesionych wraz ze środowiskiem,
W ramach kontroli plików konfiguracyj- terfejsy ethernet ze sterownikami hme czy qfe, których konfiguracja pozostaje niezmienio-
nych, moduł P2V usuwa także zbędne mon- podczas gdy współcześnie spotyka się raczej na. Aplikacja poprzez oryginalne biblioteki
towania. W tablicy montowań (vfstab(4)) sterowniki e1000g czy ce. Solaris 8 wywołuje funkcje systemowe jądra
Solaris 10. Ponieważ w dzięki Solaris Applica-
tion Guarantee stosowne wywołania systemo-
Co to są Solaris Zones ? we pozostają niezmienione między wersjami
W Solaris 10 wprowadzona możliwość tworzenia odizolowanych środowisk wykonania dla apli-
kacji, zwanych zonami. Wszystkie zony korzystają ze wspólnego jądra systemu operacyjnego, Solaris, nie ma problemu przy współpracy
które działa w tylko jednej kopii. Każda zona posiada jednak własne, niedostępne dla pozosta- starszych bibliotek z nowszym jądrem.
łych zon pliki, przestrzeń procesów, urządzenia, konfigurację. Z punktu widzenia użytkownika
czy aplikacji, zona wydaje się autonomicznym komputerem. Jak tam na nowym?
Mechanizm Solaris Zones zapewnia rozdzielenie zon z punktu widzenia bezpieczeństwa, oraz
Ponieważ tak przygotowany system posia-
znaczne uniezależnienie od awarii występujących w sąsiednich zonach.
Każdy system z Solaris 10 posiada dokładnie jedną zone globalna, nadrzędną w stosunku do zon da jądro Solaris 10, to możliwa jest praca ze
nieglobalnych, które są równorzędne wobec siebie. Konfiguracja całości systemu odbywa się z wszystkimi, również najnowszymi, cecha-
zony globalnej. Zony nieglobalne maja mniejsze uprawnienia, i pozwalają tylko na zmianę wła- mi Solaris 10. Choć aplikacja przeniesiona
snej konfiguracji. z poprzedniego systemu nie jest ich świado-
Każda zona nieglobalna może mieć komplet własnych, oddzielnych systemów plików (who- ma i nie jest w stanie wprost się do nich od-
le-root zone). Jednak ze względu na łatwość utrzymania, możliwe jest współdzielenie tylko do
woływać, to jednak może korzystać np. z no-
odczytu katalogów odziedziczonych z zony globalnej (sparse-root zones). W ten sposób z zo-
ny globalnej jedną operacją można dokonać np. wspólnego uaktualnienia wszystkich zon ty- wych systemów plików (ZFS), podwyższonej
pu sparse-root. wydajności czy niezawodności jądra. Z kolei
Solaris 8 Containers i Solaris 9 Containers to zawsze zony nieglobalne typu whole-root. Ponieważ z zony globalnej można precyzyjnie badać
ich katalogi mają zawartość specyficzną dla obcego środowiska operacyjnego,więc ich współ- zachowanie aplikacji z użyciem DTrace, czy
dzielenie z innymi zonami nie wchodzi w grę.
wykorzystać najnowsze osiągnięcia w zarzą-
dzaniu zasobami (resource management).
Taka konstrukcja Solaris 8 Containers (i
analogicznie Solaris 9 Containers) wnosi jed-
Jądro a przestrzeń użytkownika w systemie operacyjnym nak również ograniczenia – mogą w nich
System operacyjny można bardzo precyzyjnie podzielić na dwie części – jądro (kernel) i prze-
strzeń użytkownika (userspace, userland). działać tylko aplikacje funkcjonujące na po-
Do zadań jądra należy zarządzanie zasobami systemu, oraz zapewnienie komunikacji między ziomie użytkownika (userland, user space,
sprzętem a oprogramowaniem. To jądro rozstrzyga, które z aktualnych zadań uzyska dostęp do user-level), a nie jądra Solaris 8. Nie można
czasu procesora. Jądro kontroluje, do których obszarów pamięci ma dostęp każde z zadań. używać sterowników urządzeń z Solaris 8.
Podczas startu (boot) systemu jądro po swojej inicjalizacji uruchamia pierwszy proces (w Unixie – Nie można ładować modułów jądra Solaris
proces init), i od tej pory zwykle nie realizuje zadań bezpośrednio, a tylko reaguje na zewnętrzne
zdarzenia – wywołania systemowe (syscalls) ze strony aplikacji w przestrzeni użytkownika, oraz
8 – na przykład związanych z menedżerem
przerwania zgłaszane przez sprzęt. Dodatkowym zadaniem jądra może być wykonywanie nie- woluminów czy firewallem. Tego typu zada-
skończonej pętli gdy nie są wykonywane użyteczne zadania. Tę pętlę nazywa się procesem bez- nia muszą zostać wydzielone do zony global-
czynności systemu (idle process). nej. Oprócz ograniczeń właściwych dla Sola-
Od pierwszego uruchomionego procesu sterowanie przekazane jest do przestrzeni użytkownika ris 8 Containers i Solaris 9 Containers należy
(userspace, userland). Stanowią ją wszystkie elementy systemu poza jądrem, działające przeważ-
wziąć pod uwagę mniejsze uprawnienia Sola-
nie również w oddzielnej od jądra przestrzeni adresowej. Należą do nich biblioteki do realizacji
operacji wejścia-wyjścia, czy do innej interakcji z jądrem, ale także np. shell czy usługi rozwiązy- ris Zones, które mogą się okazać niewystar-
wania nazw, dzielenia plików, itp. czające dla starych aplikacji. Są to dość rzad-
kie przypadki, jednak mogą wymagać głęb-
szej analizy.
Jak zwykle przy zmienionym środowisku
W Sieci nasuwa się pytanie, czy działająca w nim apli-
• http://www.sun.com/software/solaris/guarantee.jsp – szczegóły Solaris Application Guaran- kacja może odczuć, że nie funkcjonuje w ory-
tee [1] ginalnym otoczeniu. Otóż nowoczesna apli-
• http://www.sun.com/software/solaris/containers/getit.jsp – strona oferująca oprogramowa- kacja, pisana ze świadomością istnienia zon
nie (21MB Product + 550MB sample Solaris image) [2] i Solaris 10 jest w stanie to wykryć – wystar-
• http://docs.sun.com/app/docs/coll/1759.1 – dokumentacja produktu [3]
czy że odwoła się do jednej z nowych funk-
cji jądra Solaris 10. Stara aplikacja, pocho-

52 10/2008
 Lokal zamienię od zaraz

dząca z czasów Solaris 8, nie powinna na-

potykać przeszkód w działaniu, o ile jej wy-
magania mieszczą się w zakresie wymienio-
nych uprzednio możliwości zon i Solaris 8
Containers.
Kolejne zagadnienie rozpatrywane zwy-
kle w emulowanych środowiskach to wydaj-
ność. W tym wypadku powinna być ona zbli-
żona do wydajności aplikacji działającej w So-
laris 10 na nowym sprzęcie. Nie wprowadza
się wszak żadnego dodatkowego kodu wyko-
nywalnego na ścieżce między aplikacją a jej
środowiskiem.

Podsumowanie
Każdy może wypróbować Solaris 8 Conta-
iners czy Solaris 9 Containers za darmo, po-
zyskując oprogramowanie [2] i dokumenta-
cję [3] ze strony firmy Sun Microsystems. Li-
cencja pozwala na 90 dni zabawy z produk-
tem. Przy używaniu produkcyjnym wyma-
gana jest subskrypcja na wsparcie serwisowe
producenta.
Oprogramowanie pozwala migrować tyl-
ko środowiska operacyjne Solaris 8 i Sola-
ris 9 – starsze wersje Solaris nie są już i tak
wspierane przez Sun. Źródłowy system mo-
że mieć dowolnie dawną aktualizację Sola-
ris SPARC – obsługiwany jest nawet Solaris
SPARC 8 FCS – czyli pierwsze wydanie So-
laris SPARC 8 z marca roku 2000. Dopusz-
czalne są zarówno 32-bitowe jak i 64-bito-
we aplikacje.
Jako docelowe serwery mogą służyć maszy-
ny z procesorami zgodnymi ze specyfikacją
SPARC, z zainstalowanym co najmniej Sola-
ris 10 wydanie 8/07 oraz z poprawką (patch)
o symbolu 127111-01. W szczególności mo-
gą to być serwery Sun CoolThreads z najnow-
szymi, wielordzeniowymi i wielowątkowy-
mi procesorami UltraSPARC T2, o obniżo-
nym zużyciu energii elektrycznej. Tym sa-
mym Solaris 8 Containers i Solaris 9 Conta-
iners pozwalają w prosty, szybki sposób prze-
nieść niezmienioną aplikację wraz z jej środo-
wiskiem na najnowocześniejszy sprzęt i sys-
tem operacyjny.
Pojawiają się natychmiastowe korzyści z za-
stosowania tych nowych komponentów, mi-
mo iż dopasowywanie aplikacji do nowego
środowiska zostaje odsunięte w czasie. Klient
może wcześniej cieszyć się większą jednolito-
ścią środowiska IT, czy obniżyć koszta utrzy-
mania konsolidując aplikacje z Solaris 8, So-
laris 9 i Solaris 10 na jednym systemie, Czas
– ważny wróg jakości w projektach informa-
tycznych – został pokonany...

ARTUR OPALIŃSKI
Autor jest pracownikiem Sun Microsystems. W pra-
cy wdraża elementy platformy Sun. Wolny czas wy-
pełnia mu dwójka małych dzieci.
Kontakt z autorem: Artur.Opalinski@sun.com

www.sdjournal.org 53
 Testowanie oprogramowania

Inteligentne
partycjonowanie zasobów
Systemy czasu rzeczywistego
„Złożoność chipów podwaja się co 18 miesięcy, natomiast stopień
złożoności oprogramowania podwaja się co 10 miesięcy…”
Prof. dr Franz Raming
i kontrolnego testowania, kiedy wartość prze-
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: projektowania i przekodowania oprogramowa-
• Czym jest inteligentne partycjonowanie zaso- • Co to jest system wbudowany; nia okazuje się nadzwyczaj wysoka. Niestety,
bów; • Co to jest zarządzanie wątkami; niewielu programistów i projektantów potrafi
• Jakie daje korzyści. • Czym są priorytety zadań. zdiagnozować i rozwiązać te problemy na po-
ziomie systemu.
Programiści powinni umiejętnie manipulo-
wać priorytetami zadań z możliwą zmianą za-
dardowym załadowaniu, podczas maksymalne- chowania się wątków w systemie, a następnie
go obciążenia oraz w przypadku awarii. dokonywać powtórnego testowania i uściśle-
Poziom trudności Przy równoległym sposobie opracowania, nia własnych modyfikacji. Proces ten może za-
w procesie integrowania podsystemów stwo- jąć kilka roboczych tygodni, co doprowadzi do
rzonych przez każdą grupę programistów nie- zwiększenia nakładów i opóźnienia we wpro-
zmiennie powstają problemy związane z wydaj- wadzeniu gotowego produktu do sprzedaży.

N
a wystawie Embedded World 2006 nością. W rzeczywistości, wiele z tych proble- Problem komplikuje się w związku z tym,
firma QNX Software Systems przed- mów pojawia się dopiero w procesie integracji że wiele wbudowanych systemów tworzą dy-
stawiła technologię inteligentnego
partycjonowania zasobów – rozszerzenie sys-
temu operacyjnego czasu rzeczywistego na po-
�������������������
ziomie jądra. Technologia ta pozwala na two-
rzenie bezpiecznych grup składających się z
kilku aplikacji i wątków, pozwalając jednocze- ����

śnie na maksymalnie efektywne wykorzysta-

nie zasobów procesora. W niniejszym artyku-
le przyjrzymy się dokładniej, co to jest inteli- �
gentne partycjonowanie zasobów i jakie zalety
ma ono dla programistów i projektantów wbu- �������� �
dowanych systemów czasu rzeczywistego.
�
Zarządzanie wątkami z zadaniami
w systemach wbudowanych �

Z reguły wiele podsystemów, procesów i wąt-

�
ków, które tworzą nowoczesny system, jest
���
opracowywanych równolegle. Projekt dzie-
li się na liczne grupy robocze, z których każ- ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
da w trakcie realizacji ma swoje własne ce- ����
le, schematy wyznaczania priorytetów za- ������� �������
dań i podejście do optymalizacji procesu re- �����
alizacji.
Kiedy podsystemy te integrują się w jednym
Rysunek 1. Priorytetowe planowanie gwarantuje, że najbardziej krytyczne zadania otrzymują dostęp do
środowisku roboczym, wszystkie części syste-
zasobów procesora, lecz także może być przyczyną problemów w przypadku, kiedy zadanie o wysokim
mu powinny zapewniać otrzymanie wymaga- priorytecie niezamierzenie lub zamierzenie korzysta ze wszystkich mocy procesora. Przykładowo,
nej odpowiedzi przy dowolnym scenariuszu zadanie A przeszkadza wszystkim innym zadaniom w uzyskaniu dostępu do procesora po czasie swojego
wykonania, łącznie z pracą systemu przy stan- uruchomienia (czwarta jednostka czasu)

54 10/2008
 Inteligentne partycjonowanie zasobów

namiczne, pracujące w sieci urządzenia, któ- wistych aktualnie realizowanych komponen- nologiami, aby zagwarantować, że każdy kom-
re mogą (lub powinny) oferować wsparcie no- tów? I jak urządzenie może bezpiecznie doko- ponent (starszy i nowszy) zawsze będzie miał
wych możliwości funkcjonalnych oprogra- nać takiej aktualizacji podczas partycjonowania dostęp do wymaganych mocy obliczeniowych,
mowania podczas całego okresu korzystania z w systemie operacyjnym, zapewniając stały do- włączając w to czas procesora.
nich. Taka możliwość modernizacji ma wiele stęp i wysoki poziom niezawodności? W takich Dotychczas systemy operacyjne korzystały z
zalet, lecz także pociąga za sobą mnóstwo pro- przypadkach rzadko udaje się dokonać urucho- planowania wielowątkowego i priorytetowego
blemów w trakcie projektowania. Na przykład, mienia nowych komponentów lub mocy obli- w celu realizacji kontroli zadań cykli procesora.
w jaki sposób urządzenie może ładować i uru- czeniowych w celu zapewnienia pewnej pracy Programiści mogą dla każdego wątku określić je-
chamiać nowe komponenty programowe, po- nowych komponentów. Tym samym programi- go priorytet, a następnie planować ich realizację,
mijając tryb pracy i realizację w czasie rzeczy- ści powinni posługiwać się najnowszymi tech- korzystając z określonej strategii projektowania,
na przykład cyklicznego algorytmu (Round-ro-
������������������
bin) lub zasady FIFO. Priorytety określają kolej-
kę gotowych wątków do realizacji w pierwszej
���������������������������������������������������������������������������������������������� kolejności, a strategia projektowania zaleca, jakie
���� wątki o takich samych priorytetach będą wspól-
nie wykorzystywać moc procesora.
Planowanie priorytetowe jest wygodną meto-
� dą określania priorytetów dla każdego zadania.
Powoduje to jednak powstawanie problemów:
� jeżeli priorytet danego zadania jest o chociaż-
��������
by jeden poziom wyższy niż innego, to zada-
� nie o wyższym priorytecie ma możliwość cał-
kowitego zablokowania zasobów procesora za-
� daniu o niższym priorytecie. Za przykład mo-
gą posłużyć dwa procesy – proces A i proces
� B, gdzie A ma niedużo większy priorytet niż
��� B. Jeżeli w procesie A zawartych jest nadmier-
���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� na ilość zadań lub dochodzi do odmowy wyko-
���� nania, to zablokuje on dostęp do procesu B (jak
������� �������
również do każdego innego procesu o niższym
priorytecie).
����� ������
������ Podobne problemy powstają we wszystkich
obszarach, w których korzysta się z oprogramo-
Rysunek 2. Podczas gdy planowanie stałych partycji przeszkadza w wykorzystaniu wszystkich cykli wania wbudowanego. W samochodzie proces
procesora przez zadanie o wysokim priorytecie (np. przez zadanie A), może ono także doprowadzić do A może odpowiadać za wyświetlacz systemu
obniżenia wydajności, marnując nieużywane cykle procesora w danej grupie (np. w grupie 3) nawigacji, a proces B za odtwarzacz mp3; jeże-
li system nawigacji używa zbyt wiele cykli pod-
czas określania trasy, może on odebrać zasoby, z
���������������������
których powinien korzystać odtwarzacz mp3 i
���������������������������������������������������������������������������������������������� doprowadzi do jego nieprawidłowej pracy. Pod-
����
czas pracy w sieci, proces A może być protoko-
łem TCP/IP i przekierowania, a proces B agen-
tem protokółu SNMP. W układzie sterowania
produkcją, proces A może być obwodem stero-
�
wania manipulatora robota, a proces B interfej-
sem HMI (ang. human-machine interface).
�
�������� Usługi, sterowane wątkami o niższym priory-
tecie, łącznie z usługami diagnostycznymi, któ-
� �
re bronią systemu przed błędami programistycz-
nymi lub awariami, mogą być pozbawione mocy
�

�
���

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
����

�������������������� ������� �������

�������������������������� ����� ����
����������������������� ������

Rysunek 3. Inteligentne partycjonowanie przeszkadza w użyciu przez zadania o wysokim priorytecie

większej ilości zasobów procesora, niż procentowo dla nich określone, oprócz przypadków, gdy
wykorzystywane cykle procesora staną się dostępne w systemie. Na przykład, zadania A i D mogą
być realizowane w czasie przydzielonym grupie 3, ponieważ zadania E i F nie wymagają dostępu do Rysunek 4. Krytyczna aplikacja zajmuje 100%
przypisanych im cykli procesora. W przypadku planowania stałych partycji ten wolny czas byłby utracony zasobów, pracując jako jedyna

www.sdjournal.org 55
 Testowanie oprogramowania
procesora na nieokreślony czas, tym samym po-
wodując ryzyko zaistnienia przerw w pracy sys-
temu. Niezależnie od tego, dla jakiego rynku
przeznaczony jest system, brak zasobów dla za-
dań lub procesów jest poważnym problemem.
Aby rozwiązać ten problem, niektóre syste-
my operacyjne czasu rzeczywistego, na przy-
kład LynxOS, korzystają z mechanizmu stałego
przydzielania zasobów procesora grupom wąt-
ków, zgodnie ze standardem AIRINC-653. Pro-
gramista systemu może dzielić zadania (wąt-
ki) na grupy (partycje), i określać procent cza-
su procesora dla każdej z grup. Korzystając z te-
Rysunek 5. Aplikacja niekrytyczna Go-Slow odebrała aplikacji krytycznej wymagane zasoby
Rysunek 6. Aplikacja niekrytyczna Go-Slow nie wykorzystuje zasobów procesora, które dzielone są
między dwie pozostałe grupy
56
go podejścia, żadne z zadań w dowolnej grupie
nie będzie mogło użytkować więcej niż na stałe
przydzielony tej grupie procent czasu proceso-
ra. Na przykład, jeśli grupie przydzielono 30%
zasobów procesora, a proces w tej grupie zosta-
nie błędnie ukończony, to będzie on mógł wy-
korzystać nie więcej niż 30% czasu procesora.
Ponieważ algorytm planowania jest stały,
grupa w żadnym przypadku nie będzie mogła
wykorzystać cykli procesora przydzielonych in-
nym grupom, nawet jeżeli nie wykorzystają one
przydzielonych im zasobów. W rezultacie obni-
ża się ogólna wydajność systemu.
Inteligentne
partycjonowanie zasobów
Inne podejście, zwane partycjonowaniem inte-
ligentnym, usuwa te mankamenty, zapewnia-
jąc bardziej dynamiczny algorytm planowania.
Podobnie jak w przypadku statycznego podej-
ścia do partycjonowania, partycjonowanie in-
teligentne daje programiście systemów możli-
wość zarezerwowania cykli procesora dla pro-
cesu lub grupy procesów. Daje to pewność, że
obciążenie jednego z podsystemów lub grupy
nie będzie wpływać na dostępność innych pod-
systemów.
W odróżnieniu jednak od statycznych me-
tod, przy niepełnym obciążeniu procesora pla-
nowanie wykonania wątków w procesorze nie
różni się od zwykłego planowania wykonania
wątków w systemie operacyjnym QNX Neu-
trino, tzn. w procesorze umieszcza się gotowy
do wykonania wątek o maksymalnie wysokim
priorytecie. W rezultacie wątki w jednej grupie
mogą mieć dostęp do każdego z cykli procesora,
które nie są wykorzystywane przez wątki w do-
wolnej innej grupie.
Przy pełnym obciążeniu procesora system
inteligentnego partycjonowania ściśle ograni-
cza przydzielanie czasu procesora grupom wąt-
ków na podstawie ustalonych dla każdej gru-
py wartości. Grupie wątków wydziela się gwa-
rantowany czas procesora w ramach wartości,
które mogą być wykorzystane. Wewnątrz każ-
dej grupy wątki konkurują o czas procesora na
podstawie ustalonych dla każdego wątku prio-
rytetów. Pozwala to programistom na optyma-
lizację przydzielania wątkom priorytetów, jed-
nak nie w ramach całego systemu, a jedynie we-
wnątrz grupy. Zastosowanie technologii inteli-
gentnego partycjonowania nie wymaga zmia-
ny kodu aplikacji czasu rzeczywistego, nie jest
konieczna także zmiana modelu programowa-
nia lub metod debugowania, już znanych pro-
gramistom.
Podejście to, po raz pierwszy zastosowane
przez firmę QNX Software Systems, łączy za-
lety wskazanych wcześniej metod i daje progra-
mistom systemów następujące możliwości:
• zapewnienie gwarantowanego przydzia-
łu czasu procesora, kiedy system jest moc-
niej obciążony – gwarantuje to, że wszyst-
kie grupy otrzymają przydzielone im zaso-
by procesora;
• wykorzystanie planowania priorytetowe-
go czasu rzeczywistego, kiedy system nie
jest obciążony, co pozwala systemowi na
wykorzystanie tego samego trybu plano-
wania, z którego korzystają obecnie;
• wykorzystanie wolnych zasobów proceso-
ra, zarezerwowanych dla grup, które nie
do końca zostały załadowane, co daje moż-
liwość przydzielenia ich innym grupom,
potrzebującym ich do pracy przy maksy-
malnym obciążeniu, i pozwala wykorzy-
stać 100% mocy procesora;
10/2008

• łączenie możliwości planowania inteli-
gentnego partycjonowania z istniejącymi
systemami bez zmian kodu, w rezultacie
czego aplikacje i usługi systemowe moż-
na po prostu uruchomić w grupie, a pro-
gram planujący zagwarantuje, że grupy bę-
dą miały dostęp do przydzielonych im za-
sobów;
• dynamiczne dodawanie i konfiguracja gru-
py w procesie wykonania, pozwalające sys-
temowi na regulację zużycia zasobów pro-
cesora w odpowiedzi na awarię lub inne
sytuacje;
• zagwarantowanie, że operacje przywraca-
nia będą mieć do dyspozycji cykle proce-
sora, potrzebne im do naprawienia błędów
systemowych, poprawiając tym samym
średni czas naprawy systemów o wysokim
stopniu dostępności;
• wstrzymywanie wykonania kodu mają-
cego na celu przechwycenie całego czasu
procesora, poprzez odmowę wykonania.
Inteligentne partycjonowanie zasobów po-
zwala na tworzenie bezpiecznych grup z kilku
aplikacji i wątków. Co to są bezpieczne grupy?
Bez stworzenia grup składających się z kilku
aplikacji i wątków, awaryjne aplikacje mogą po-
zbawić kluczowe aplikacje niezbędnych zaso-
bów procesora. Na przykład, błędy kodu apli-
kacji mogą przypadkowo stać się przyczyną po-
wstawania takich warunków, które doprowa-
dzą do zatrzymania pracy całego systemu. Po-
dobnie ataki DoS (Odmowa usługi/Denial of Se-
rvice) mogą obciążyć system zadaniami siecio-
wymi i tym samym pozbawić kluczowe aplika-
cje dostępu do zasobów procesora. Inteligent-
ne partycjonowanie zasobów pozwala na ogra-
niczenie tych zagrożeń i ochronę kluczowych
Rysunek 7. Podczas pracy procesowi Go-Slow przydzielona jest ustalona ilość zasobów
www.sdjournal.org
Inteligentne partycjonowanie zasobów
aplikacji i usług. Awaryjne komponenty syste-
mu są izolowane, tzn. nie będą one mogły wy-
korzystać więcej czasu procesora, niż im przy-
pisano. W ten sposób system zachowuje goto-
wość do pracy w każdej sytuacji.
Wykorzystanie mechanizmu inteligentnego
partycjonowania jest bardzo proste. Przy star-
cie systemu wspierającego inteligentne party-
cjonowanie zasobów automatycznie tworzo-
na jest jedna grupa z przydzielonymi 100% za-
sobów procesora, która nosi nazwę System. W
grupie tej uruchamiane są wszystkie procesy.
W każdej chwili można tworzyć inne grupy i
przydzielać im zasoby, korzystając z następu-
jącego polecenia:
aps create –b40 Critical
aps create –b40 Untrusted
Te polecenia utworzą dwie grupy (Critical,
Untrusted) z dostępem do 40 % czasu proce-
sora dla każdej.
Aby uruchomić aplikację w konkretnej gru-
pie, wystarczy skorzystać z dobrze znanego
użytkownikom QNX polecenia on.
on -Xaps=Critical Car
on -Xaps=Untrusted Go_slow
Poniższy przykład ilustruje, w jaki sposób
działa inteligentne partycjonowanie zasobów.
Uruchomimy w systemie trzy aplikacje bez
inteligentnego partycjonowania zasobów. Pierw-
sza aplikacja to monitor zasobów systemowych
(APSMonitor), druga aplikacja (Car) to proces
krytyczny, (brak przecinka) który prezentuje
ruch samochodu, trzeci proces – niekrytyczny,
lecz wymagający znacznych zasobów systemo-
wych, wykorzystywany do obciążenia systemu
(Go-Slow). Jak widać na ilustracji (Rysunek 4),
podczas pracy naszej aplikacji krytycznej zajęte
są wszystkie zasoby procesora.
Samochód porusza się z prędkością 83 km/h.
Zwiększmy teraz obciążenie systemu, wykorzy-
stując aplikację niekrytyczną (Go-Slow). Jak wi-
dać na Rysunku 5, wszystkie zasoby procesora są
zajęte i aplikacji krytycznej brak zasobów proceso-
ra. Samochód porusza się z prędkością 19 km/h.
Uruchamiamy teraz trzy aplikacje z zasto-
sowaniem inteligentnego partycjonowania za-
sobów. W systemie, jak opisano wyżej, tworzy-
my trzy grupy procesów: System o wartości 20
% czasu procesora, Critical i Untrusted z warto-
ściami 40% czasu procesora dla każdego z pro-
cesów. Aplikację Go-Slow uruchamiamy w gru-
pie Untrusted, aplikację krytyczną Car urucha-
miamy w grupie Critical, a wszystkie pozostałe
procesy i wątki będą pracować w grupie System.
Jak widać na Rysunku 6, aplikacja Go-Slow nie
wykorzystuje zasobów procesora i wolne zasoby
dzielone są między pozostałe dwie grupy proce-
sów. Procesor jest wówczas obciążony w 100%.
Zwiększmy obciążenie systemu za pomocą
aplikacji Go-Slow. W związku z tym, że inte-
ligentne partycjonowanie zapewnia przydziele-
nie zasobów procesora grupie aplikacji, aplika-
cji Go-Slow będą przydzielone zasoby proceso-
ra zgodnie z ustalonymi wartościami. W związ-
ku ze zwiększonym obciążeniem systemu i
brakiem wolnych zasobów procesora, wszyst-
kie grupy aplikacji otrzymują zasoby zgodnie
z ustalonymi wartościami (Rysunek 7). Apli-
kacja krytyczna Car zaczęła działać wolniej, co
możemy zaobserwować po prędkości ruchu sa-
mochodu, jednak nasza aplikacja krytyczna
działa i nadal ma dostęp do zasobów, które zo-
stały jej przydzielone.
Na podstawie zaprezentowanego przykła-
du można wywnioskować, że inteligentne
partycjonowanie pozwala programistom sys-
temów wbudowanych na tworzenie bezpiecz-
nych grup z kilku aplikacji lub wątków i gwa-
rantuje efektywne przydzielenie czasu proceso-
ra tym grupom, którym są one potrzebne. Jeże-
li na etapie projektowania przy określaniu prio-
rytetów wątków wystąpiły błędy, to przy zasto-
sowaniu technologii inteligentnego partycjono-
wania można je poprawić na etapie konfigu-
rowania systemu, bez konieczności ponownej
kompilacji komponentów programowych.
Podsumowując należy powiedzieć, że inteli-
gentne partycjonowanie to pierwszy przykład
podejścia do partycjonowania zasobów zgodne-
go z modelem planowania standardu POSIX.
Dzięki temu istniejące systemy na bazie POSIX
i QNX Neutrino będą mogły skorzystać z zalet
nowatorskiego rozwiązania bez wprowadzania
zmian do kodu i architektury aplikacji.
ROMAN KOŃSZYN
Autor jest wykładowcą w Centrum Szkoleniowym
firmy SWD Software.
Kontak z autorem: info@swdsoft.pl
57

Język UML 2.x
w dydaktyce akademickiej
Język UML to chleb codzienny analityka i projektanta systemów
informatycznych. Jak jednak sprawić, by początkujący adepci zawodu
nie mieli problemów z jego opanowaniem?
Dowiesz się:
• Na jakie elementy języka UML kłaść nacisk
podczas nauki;
• Czym jest wersja Light języka UML;
• Jak zorganizować szkolenie z zakresu UML.
Poziom trudności
J
ęzyk UML (Unified Modeling Language),
zaproponowany przez Boocha, Jacobso-
na i Rumbaugh, przyciągnął uwagę za-
równo środowisk akademickich, jak również
praktyków w środowisku analityków i projek-
tantów systemów informatycznych. Specyfi-
kacje języka UML pozwalają na dokumen-
towanie systemu informatycznego w kate-
goriach przypadków użycia, ich scenariuszy,
klas, interakcji oraz innych diagramowych
kategorii notacyjnych, wybranych do tego ce-
lu spośród aktualnego zbioru 13 typów dia-
gramów języka UML w wersji 2.1. Narzędzie
to sprawdza się w modelowaniu znacznego
zakresu rozwiązań z zakresu tworzenia syste-
mów informatycznych, odpowiadających po-
trzebom gospodarki opartej na wiedzy. Stan-
dard jest nieustannie monitorowany, rozwi-
jany, modyfikowany i ulepszany przez orga-
nizację OMG (Object Management Group).
UML jest nie tylko ugruntowanym standar-
dem w dziedzinie oprogramowania, lecz rów-
nież najpopularniejszym językiem nauczania
inżynierii oprogramowania, a w szczególno-
ści analizy i projektowania systemów infor-
matycznych na różnych poziomach studiów
akademickich.
UML 2.x jako całość jest złożonym skła-
dniowo i semantycznie językiem graficz-
nym, a – co za tym idzie – poważnym wy-
58
UML
Powinieneś wiedzieć:
• Czym jest język UML;
• Z jakich diagramów składa się język UML i jak
się te diagramy stosuje.
zwaniem w nauczaniu analizy i projektowa-
nia systemów informatycznych. Z drugiej
strony, ani zastosowania biznesowe ani prak-
tyczne studia przypadków nie wykorzystu-
ją całego, zróżnicowanego instrumentarium
języka UML 2.x. Wprost przeciwnie – wy-
daje się, że także w tym przypadku znajduje
zastosowanie reguła metodologiczna 20 – 80,
stanowiąca, że 20% kategorii UML wystarcza
w 80% zastosowań. Pozostałe 80% kategorii
modelowania UML wykorzystuje się z silnie
zróżnicowaną częstotliwością. Obie te prze-
słanki skłoniły badaczy do zaproponowania
zwięzłych wersji UML. Wersje uproszczone
zwykle poleca się jako podstawowy element
kursów wprowadzających w tematykę two-
rzenia systemów informatycznych, podczas
gdy wersję kompletną – uczestnikom stu-
diów na poziomie magisterskim.
Na podstawie rzeczywistych projektów
oraz doświadczenia dydaktycznego moż-
na stwierdzić, iż jedynie wybrane elementy
kompletnego potencjału języka UML znajdu-
ją zastosowanie w cyklu życia systemu. Auto-
rzy notacji uproszczonych zazwyczaj propo-
nują ograniczony zestaw diagramów UML
wraz ze zbiorem odpowiednich kategorii po-
jęciowych, przypisywanych do tych diagra-
mów – zazwyczaj pojęć, które zdaniem au-
torów są najbardziej istotne w procesie na-
uczania i osiąganiu celów w praktycznych
projektach.
Jak zaznaczono wcześniej, nie występu-
je wspólne stanowisko autorów w zakresie
zawartości uproszczonej wersji UML, a wy-
mienione propozycje są niezależne od sie-
bie i stronnicze. Ich mnogość potwierdza te-
zę, iż tempo uaktualniania i modyfikowania
UML – jak również złożoność tego języka i
potencjalne trudności początkujących użyt-
kowników, wynikające z tego – zostały nie-
doszacowane.
Proces dydaktyczny
– założenia metodologiczne
Istota nauczania języka UML 2.x na Uniwer-
sytecie Gdańskim wynika z doświadczenia i
dostępnej wiedzy w zakresie dydaktyki ana-
lizy i projektowania systemów informatycz-
nych. Podstawowe założenia tego podejścia
obejmują:
• zrozumienie istoty procesów biznesowych
i systemowych;
• rozwiązywanie postawionych praktycz-
nych problemów biznesowych;
• nieustanną aktualizację posiadanych zaso-
bów;
• pracę w grupach, zorientowaną na współ-
pracę interpersonalną w zakresie specy-
fikowania i rozwiązywania problemów
(symulacja funkcjonowania rzeczywi-
stych zespołów projektowych);
• silne wsparcie profesjonalnego oprogra-
mowania typu CASE (Computer-Aided
Software Engineering);
• zaangażowanie zasobów e-learningingo-
wych w proces dydaktyczny.
Zakres kursu był nieustannie rozwijany, m.
in. poprzez włączenie technik i metodologii
pokrewnych UML, takich jak:
• modelowanie procesów biznesowych
(BPM);
• modelowanie analityczne;
• Rational Unified Process (RUP).
Wymienione powyżej założenia procesu dy-
daktycznego oraz zasoby zostały wkompo-
10/2008
 Jzyk UML 2.x w dydaktyce akademickiej

nowane w podejście dydaktyczne, zorien- ła uzupełniona o pokrewne metody, techniki daktycznym, można było zainicjować proces
towane na rozwiązywanie problemów, jak i metodologie obiektowe, takie jak BPM, mo- dydaktyczny, realizowany w laboratoriach
wskazano na Rysunku 1. dele analityczne oraz RUP. Materiały źródło- komputerowych. Wszystkie laboratoria wy-
Kluczowym elementem omawianego po- we służyły jako podstawa do autonomicznej posażono w narzędzie CASE – Enterprise
dejścia jest naturalnie obszerna wiedza w za- działalności dydaktycznej, takiej jak wykła- Architect, wspomagające proces nauczania.
kresie języka UML. Rolę stymulującą pełniły dy, autorski podręcznik kursowy, zestaw stu- Diagramowa dokumentacja UML 2.0 roz-
ponadto liczne podręczniki dotyczące UML diów przypadku i ćwiczeń oraz content e-le- wiązywanych studiów przypadków jest or-
2. Tematyka, oparta na języku UML, zosta- arningowy. Dzięki niniejszym zasobom dy- ganizowana w oparciu o model architektu-
ry 4+1 Kruchtena, jak przedstawiono na Ry-
sunku 2.
������������
����������� Tym samym, proces tworzenia systemu ini-
���������
���������� cjowany jest w ramach perspektywy przypad-
ków użycia, która to perspektywa jest usytu-
������������������ owana centralnie wobec innych perspektyw.
������������ Istotną rolę w specyfikowaniu wymagań peł-
���������������� nią diagramy przypadków użycia, dokumen-
�������� ��������� tacja scenariuszy przypadków użycia – a także
������� �������
modele procesów biznesowych i analityczne.
���������
���� Wychodząc od wyszczególnionych i szcze-
������������ gółowo udokumentowanych przypadków uży-
������� ����������
cia, można przygotować wybrane diagramy
�����������
spośród 12 pozostałych ich rodzajów, organi-
���������������������� zując te diagramy w odpowiednie perspekty-
����������� wy. Perspektywy obejmują zarówno statykę,
�������������������
�������������������� jak i dynamikę systemu. Szczegółowe diagra-
my dalszych perspektyw są naturalnie wspie-
������������������ rane przez zastosowane narzędzie CASE.
����������������� W rezultacie procesu, przedstawionego na
���������
���������������� ������� ���������� Rysunku 1, generowana jest dokumentacja
konkretnego studium przypadku. Dokumen-
������������������
tacja ta jest następnie iteracyjnie dopracowy-
�������������������������� wana, prezentowana przez grupę oraz oce-
�������������������� niana. Należy poruszyć najistotniejsze aspek-
ty systemu, podczas gdy liczba godzin, prze-
Rysunek 1. Założenia i rezultaty akademickiego kursu języka UML 2.x znaczona na przygotowywanie różnych ele-
mentów poszczególnych dokumentacji, jest
elastyczna i dostosowywana do charaktery-
������������ styki danego projektu.
���������������� Wybrane rozwiązania studiów przypadku,
���������������������������� zaprezentowane przez studentów, włączane
����������������
���������������������� są do puli projektów z zakresu UML 2, prze-
������������������� chowywanej na platformie e-learningowej.
������������������� Zasadnicze zalety zastosowanej metody
�����������������
������������������������ (Rysunek 1) są następujące:
����������������������������
�������������������� ���������������� • metoda stymuluje studentów do aktyw-
�������������������
nej i kreatywnej pracy grupowej, jak
również zasadniczo zwiększa wiedzę i
��������������������������� umiejętności w zakresie UML;
��������������������
������������ ����������������
• praca oparta na studiach przypadku daje
������������������ szansę na symulowanie warunków prak-
��������������������
tycznej pracy projektowej i realizowania
zadań, na które studenci mogą natrafić
w przyszłej pracy zawodowej;
�������������������� • ogólna wydajność grupy rośnie, gdyż każ-
�����������������������
�������������������������� ���������������� dy jej członek jest dopingowany i kontrolo-
wany przez pozostałych członków grupy.

������������������������ Wybrane wyniki badania

���������������������� Kursy z zakresu języka UML (wersja 2.1, 2.0
�������������������
���������������� i wcześniejsze) są realizowane na Uniwersy-
tecie Gdańskim od 2001 roku. Wypracowa-
ne podejście dydaktyczne było aktualizowa-
Rysunek 2. Perspektywy architektury systemu wraz z zalecanymi diagramami Źródło: (Wrycza i in., 2005) ne i udoskonalane wraz z każdą kolejną wer-

www.sdjournal.org 59

sją UML. Autorzy niniejszego artykułu zi-
dentyfikowali i przeanalizowali szereg pro-
blemów dydaktycznych, wynikających z
przeprowadzonego badania. Jednym z pod-
stawowych wniosków jest fakt niemożno-
ści przyswojenia przez studentów zasad sto-
sowania pełnego zestawu diagramów UML.
Dodatkowo każdy z rodzajów diagramów
UML wyposażono w rozbudowany zestaw
kategorii modelowania UML, spośród któ-
rych uczestnicy szkoleń wybierają zawężo-
ny podzbiór kategorii i stosują je w praktyce,
podczas gdy inne są ignorowane. W ramach
definiowania założeń przyszłej wersji Light
autorzy przyjęli następujące trzy podstawo-
we ograniczenia:
• wersja Light powinna składać się wyłącz-
nie z najpowszechniej stosowanych w
praktyce diagramów, natomiast składnia
poszczególnych diagramów powinna być
maksymalnie zawężona;
• UML 2.x Light powinna w szerokim za-
kresie wspomagać główne dyscypliny
metodyki RUP, tj. specyfikację wyma-
gań oraz analizę i projektowanie;
• wersja taka powinna być w pełni kompa-
tybilna z pełną specyfikacją języka UML
2.x.
Dla określenia zakresu wersji UML 2.x Light
autorzy przeprowadzili badanie o charakte-
Rysunek 3. Oszacowanie stopnia trudności UML
Rysunek 4. Ocena stopnia nadmiarowości kategorii modelowania w diagramach języka UML
60
UML
rze ankietowym wśród studentów specjalno-
ści Informatyka Ekonomiczna. Jego rezultaty
pozwoliły nie tylko na dogłębną ocenę kursu
UML przez jego uczestników, lecz także sta-
nowiło podstawę do dokonania rewizji aktual-
nie stosowanego podejścia.
Grupa docelowa obejmowała 180 studen-
tów, zarówno z uczelni prywatnych, jak i pu-
blicznych, posiadających wiedzę i kompe-
tencje w zakresie zarówno obiektowego, jak
i strukturalnego podejścia do tworzenia sys-
temów informatycznych. Kwestionariusz an-
kietowy składał się z 17 podstawowych pytań.
Pytania dotyczyły głównie pojęć związanych z
wersją Light języka UML, wzajemnych zależ-
ności pomiędzy podejściem strukturalnym a
obiektowym, jak również potencjalnych roz-
szerzeń i technik pochodnych w stosunku do
UML. W celu dokonania precyzyjnej oceny
zakresu proponowanej wersji Light dokonano
analizy następujących kwestii:
• oceny poziomu złożoności języka UML;
• adekwatności liczby rodzajów diagra-
mów języka UML 2.x;
• oceny użyteczności poszczególnych ro-
dzajów diagramów;
• identyfikacji diagramów przeciążonych
zaawansowanymi kategoriami pojęcio-
wymi;
• wytypowania diagramów przyjaznych
użytkownikowi;
• wskazania diagramów stanowiących naj-
lepszą podstawę do generowania kodu
źródłowego.
Obszerna graficzna analiza statystyczna wraz
z komentarzami została zaprezentowana w
innych opracowaniach autorów. Poniżej ko-
mentowane są jedynie wybrane wyniki.
Kwestionariusz zainicjowano pytaniem o
złożoność języka UML (Rysunek 3). Uznanie
języka UML za nadmiernie złożony ma funda-
mentalne znaczenie z punktu widzenia wpro-
wadzania wersji Light języka UML. Odpowie-
dzi respondentów potwierdziły hipotezę auto-
rów – 51% ankietowanych uważało UML za
średnio trudny, 33% za trudny, podczas gdy
7% za bardzo trudny. A zatem dla ponad 90%
studentów zawężona wersja języka UML, tj.
UML Light, stanowiłaby cenną asystę w przy-
swajaniu języka.
Ankietowani studenci mieli możliwość
przyswojenia na zajęciach i/lub w praktyce
wszystkich 13 rodzajów diagramów języka
UML. Liczba diagramów jest w sposób natu-
ralny powiązana ze złożonością języka. Więk-
szość z badanych (ponad 57%) uznała, iż UML
składa się ze zbyt wielu rodzajów diagramów.
Pozostali respondenci akceptowali pełny ze-
staw diagramów UML, nie odnosząc się jed-
nakże do wpływu i znaczenia liczności za-
awansowanych kategorii modelowania składa-
jących się na poszczególne diagramy.
Skoro poszczególne rodzaje diagramów
użytkowane są ze zróżnicowaną intensywno-
ścią – niektóre mają charakter uniwersalny,
inne stosowane są w specyficznych sytuacjach
– postawiono pytanie o użyteczność poszcze-
gólnych rodzajów diagramów. Badanie wyka-
zało, iż w opinii respondentów najbardziej
użyteczne są następujące diagramy:
• diagramy klas (62% pozytywnych wska-
zań respondentów);
• diagramy przypadków użycia (56%);
• diagramy czynności (26%);
• diagramy sekwencji (21%);
Studium potwierdziło powszechnie uznawa-
ną rolę przewodnią pełnioną przez dwa rodza-
je diagramów – diagramy klas oraz diagramy
przypadków użycia. W istocie stanowią one
dwa podstawowe graficzne formalizmy mode-
lowania odpowiednio struktury oraz dynami-
ki systemu informatycznego. Dodatkowo dia-
gramy przypadków użycia inicjują iteracyjno-
przyrostowy cykl życia metodyki RUP (Ratio-
nal Unified Process), pełniąc tym samym spe-
cyficzną rolę w każdym projekcie. Z kolei jako
najmniej użyteczne postrzegane są:
• diagramy maszyny stanowej (28%);
• diagramy harmonogramowania (19%);
• diagramy rozlokowania (13%);
• diagramy struktur połączonych (12%).
10/2008
 Jzyk UML 2.x w dydaktyce akademickiej

Niewątpliwie wciąż niedoceniana jest ro- mów klas są tam w szerokim zakresie imple- współczesnej informatyki. Ocena diagramów
la diagramów maszyn stanowych oraz dia- mentowane praktycznie. UML z tego punktu widzenia powinna uła-
gramów rozlokowania, choć i tak nie pre- Przyjazność dla użytkownika jest jednym twić wytypowanie zakresu wersji UML Light.
tendują one do roli najbardziej uniwersal- ze słów kluczowych a zarazem wyzwaniem Opierając się na wynikach badania należy
nych. Podczas gdy diagramy maszyny sta-
nowej są bogate semantycznie, lecz niechęt- �������������
nie stosowane przez początkujących anali-
tyków i projektantów, diagramy rozlokowa- ��������������
nia są bliższe fizycznemu wdrożeniu syste-
mu w zgodzie z metodyką RUP. Stąd dwa
powyższe rodzaje diagramów należy szcze-
gólnie polecić realizującym kursy z zakresu
programowania. ����������������� ����������������
W związku z czwartym kryterium, stu-
dentów poproszono o wskazanie diagramów
przeciążonych zaawansowanymi kategoria-
mi modelowania (Rysunek 4). W ocenie stu-
dentów cecha ta dotyczy przede wszystkim ������� ����������������
�������
����������������
�������
poszczególnych rodzajów diagramów inte- ����������� �����������
�����������������
�
�����������
rakcji. I tak, 32% respondentów uważało, że
nadmierność pojęciowa towarzyszy przede
���������������� ���������������� �������
wszystkim diagramom sekwencji (32% od- �������
powiedzi), podczas gdy odpowiednio 28% ���������
i 27% respondentów oceniło w ten sposób
�������
diagramy sterowania interakcją oraz diagra- �������������������
����������
my komunikacji. Spośród diagramów inte-
rakcji wyłącznie diagram harmonogramowa-
nia został uznany za stosunkowo nieskompli-
kowany. Problem nadmiarowości nie doty-
czył również semantycznie bogatych diagra- ������� �������� ������� ��������
mów obiektów, diagramów przypadków uży- ����������� ������������ ����������������� �����������
cia oraz diagramów klas. Tylko odpowiednio
14%, 18% oraz 20% respondentów zakwali- �������
�������
fikowało te diagramy jako nadmiarowe. Ak- �����������������
�������
���������
ceptacja dla znacznej złożoności diagramów
klas wiąże się z doświadczeniem studentów
w dziedzinie programowania w języku obiek-
towym Java. Kategorie modelowania diagra- Rysunek 5. Diagramy UML 2.x zakwalifikowane do wersji Light

Tabela 1. Podstawowe i zaawansowane kategorie modelowania w kontekście wersji Light języka UML 2.x
Diagram klas Diagram przypadków Diagram czynności Diagram sekwencji
użycia
Podstawowe kategorie Klasa Przypadek użycia Czynność Aktor
modelowania Atrybut Aktor Podczynność Klasa
Operacja Asocjacja binarna Początek Klasa graniczna
Asocjacja binarna Koniec Klasa sterująca
Nazwa asocjacji Przepływ sterowania Klasa przechowująca
Role Linia życia
Nawigacja Ośrodek sterowania
Liczebność Komunikat synchroniczny
Agregacja
Kompozycja
Zaawansowane kategorie Zobowiązanie Zależność zawierania Decyzja Komunikat asynchroniczny
modelowania Widoczność Zależność rozszerzania Łącznik Komunikat zwrotny
Atrybut/operacja statyczna Uogólnienie Złączenie Komunikat utracony
Asocjacja n-arna Rodzaje aktorów Akcja Komunikat znaleziony
Klasa asocjacyjna Liczebność Przekaźnik danych Komunikat opcjonalny
Asocjacja zwrotna Nawigacja Parametr czynności Komunikat oczekujący
Asocjacja wielokrotna Realizacja Waga Warunek
Kwalifikacja Sygnał Samowywołanie
Uogólnienie Bufor centralny Iteracja
Zależność Składnica danych Rozgałęzienie
Realizacja Partycja Fragment wyodrębniony
Obszar rozszerzenia Przywoływane wystąpienie interakcji
Obszar przerwania Brama
Manipulator wyjątków

www.sdjournal.org 61
 UML

podkreślić, że diagramy przypadków użycia
zostały uznane za najłatwiejsze do opanowa-
nia i zarazem przyjazne użytkownikowi spo-
śród 13 diagramów UML 2.x. Niemalże 3⁄4 re-
spondentów doceniło tą cechę, tak niezbęd-
ną szczególnie w dziedzinach modelowania
biznesowego oraz specyfikacji wymagań. W
istocie, diagramy te stanowią wspólną plat-
formę porozumienia poszczególnych udzia-
łowców systemu – tj. właścicieli, menadże-
rów, przyszłych użytkowników oraz infor-
matyków. Współpraca tych grup udziałow-
ców staje się dobrą podstawą dla osiągnięcia
poprawności, precyzji, spójności oraz kom-
pletności dokumentacji w konsekwencji za-
stosowania merytorycznie powiązanych dia-
gramów UML.
Wspomniany już wielokrotnie pragmatycz-
ny wymiar diagramów klas i ich ścisły związek
z programowaniem spowodował, że osiągnęły
one również wysoką ocenę – 66% responden-
tów zakwalifikowały je jako łatwe lub bardzo
łatwe w użytkowaniu. Studenci docenili rów-
nież (59%) znaczenie diagramów czynności ja-
ko szkieletu dla algorytmów oraz specyfikacji
programistycznych. Przyjazność dla użytkow-
nika pewnych typów diagramów UML powin-
na być ponownie rozważona. Uwaga ta doty-
czy w szczególności diagramów sterowania
interakcją (43%), diagramów rozlokowania
(39%) oraz diagramów struktur połączonych
(38%). Wspomniane rodzaje diagramów nale-
ży traktować jako naturalnych kandydatów do
wykluczenia z wersji Light języka UML 2.x.
Rozwój narzędzi CASE zainspirował bada-
nia oraz prace nad generowaniem kodu źró-
dłowego na podstawie dokumentacji syste-
mowej, przygotowanej z wykorzystaniem ję-
zyka UML. Diagramy tego języka dają solid-
ną podstawę do generowania kodu źródłowe-
go na bazie diagramowej specyfikacji syste-
mu. Respondenci uznali następujące rodza-
je diagramów za dobra podstawę do tworze-
nia specyfikacji programistycznych:
• diagram klas (66% odpowiedzi pozy-
tywnych);
• diagramy czynności (42%);
• diagramy sekwencji (34%);
• diagramy komunikacji (34%);
• diagramy komponentów (23%).

Podsumowanie
Bibliografia Ostatecznie, w wyniku przeprowadzonych
• Alphonce C., Ventura P.: QuickUML: A Tool to Support Iterative Design and Code Development, badań proponuje się umieszczenie w wer-
Proceedings of OOPSLA, Anaheim 2003, s. 80-81; sji Light języka UML czterech rodzajów dia-
• Ambler S. W.: The Elements of UML 2.0 Style, Cambridge University Press, Cambridge 2003; gramów:
• Booch G., Rumbaugh J., Jacobson I.: The UML Reference Manual. 2nd edition, Addison-Wesley,
Boston 2004;
• diagramów przypadków użycia;
• Brewer J., Lorenz L.: Using UML and Agile Development Methodologies to Teach Object-Orien-
ted Analysis & Design Tools and Techniques, Proceedings of CITC4, Lafayette 2004, s. 54-57; • diagramów klas;
• Burton P. J., Bruhn R. E.: Using UML to Facilitate the Teaching of Object-Oriented Systems Analy- • diagramów czynności;
sis & Design, Journal of Computing Sciences in Colleges, 2004, 19 (3), s. 278-290; • diagramów sekwencji.
• DeLooze L. L., Minimal UML Diagrams for a Data-Driven Web Site, SIGITE, 2005, s. 229-232;
• Dennis A.: Systems Analysis and Design with UML Version 2.0, Wiley, Nowy Jork 2005; Wspomniane cztery rodzaje diagramów (Ry-
• Dobing B., Parsons J.: How UML is Used, Communications of ACM, 2006, 49 (5), s. 109-113.
• Eriksson H., Penker M., Lyons B., Fado D.: UML 2 Toolkit, OMG Press, Indianapolis 2004; sunek 5) pozwalają na modelowanie wszyst-
• Flint S., Gardner H., Boughton C.: Executable/Translatable UML in Computing Education, Confe- kich podstawowych aspektów systemu, tj.
rences in Research and Practice in Information Technology, 2004, s. 69-75; specyfikacji wymagań oraz analizy i projek-
• Kontio M.: Architectural Manifesto: Designing Software Architectures. Part 5. Introducing the 4+1 towania zarówno struktury, jak i dynamiki
View Model, http://www-128.ibm.com/developerworks/wireless/library/wi-arch11, 2005 (stan na systemu. Dostarczają również odpowiedniej
sierpień 2007);
ilości danych pod kątem generowania kodu.
• Kruchten P.: Architectural Blueprints - the ‘4+1’ View Model of Software Architecture, IEEE So-
ftware, 1995, 12 (6), s. 42-50; Nie występuje konieczność wprowadza-
• Kruchten P.: The Rational Unified Process, Addison-Wesley, Boston 2004; nia wyczerpującej listy dostępnych kategorii
• LeBlanc C., Stiller E.: UML for Undergraduate Software Engineering, Proceedings of JCSC 15, modelowania do specyfikacji systemowych,
Consortium for Computing in Small Colleges, 2000, s. 8-18; przygotowanych z wykorzystaniem wersji Li-
• OMG, Object Management Group: The UML 2.1 Superstructure Convenience Document, http:// ght języka UML 2.x. Podstawowe kategorie
www.omg.org/cgi-bin/doc?ptc/2006-04-02, 2006 (stan na sierpień 2007);
• Poyla G.: How to solve it, Princeton University Press, Nowy Jork 1957; modelowania są niezbędne do tworzenia dia-
• Sparx Systems Enterprise Architect 7.0, http://www.sparxsystems.com.au (stan na sierpień gramów na poziomie konceptualnym, pod-
2007); czas gdy zaawansowane kategorie modelowa-
• Tabrizi M., Collins C., Ozan E., Li K.: Implementation of Object-Orientation Using UML in Entry nia – do tworzenia diagramów na poziomie
Level Software Development Courses, Proceedings of SIGITE, Salt Lake City 2004, s. 128-131; wdrożeniowym. Propozycja podziału katego-
• Trujillo J.: A Report on the First International Workshop on Best Practices of UML, SIGMOD Re-
rii modelowania pomiędzy podstawowe oraz
cord, 2006, 35 (3), s. 48-50;
• Turner S. A., Perez-Quinones M., Edwards S. H.: minimUML: A Minimalist Approach to UML Dia- zaawansowane może stanowić punkt wyj-
gramming for Early Computer Science Education, ACM Journal of Educational Resources in ścia w określaniu zakresu pojęciowego po-
Computing, 2005, s. 1-24; szczególnych diagramów, jak przedstawiono
• Wrycza S. (red.): UML 2.1. Ćwiczenia, Helion, Gliwice 2006; w Tabeli 1.
• Wrycza S., Marcinkowski B.: UML 2 Teaching at Postgraduate Studies – Prerequisites and Practi- Zgodnie z wynikami badania, na Rysunku 5
ce, Proceedings of ISECON 2005, 22, AITP Foundation for Information Technology Education,
Columbus, rekord 5123, 2005, s. 1-7;
zaprezentowano wszystkie cztery rodzaje dia-
• Wrycza S., Marcinkowski B.: UML 2 Academic Course – Methodological Background and Survey gramów (diagramy klas, przypadków użycia,
Benchmarking, Proceedings of ISECON 2006, 23, AITP Foundation for Information Technolo- czynności i sekwencji) oraz towarzyszące im
gy Education, Columbus, rekord 5125, 2006, s. 1-6; kategorie modelowania w ramach proponowa-
• Wrycza S., Marcinkowski B.: Towards a Light Version of UML 2.x: Appraisal and Model, Pro- nej wersji Light języka UML 2.x.
ceedings of the 2nd AIS SIGSAND European Symposium on Systems Analysis and Design,
Gdańsk 2007, s. 46-53;
• Wrycza S., Marcinkowski B., Wyrzykowski K.: Język UML 2.0 w modelowaniu systemów informa-
tycznych, Helion, Gliwice 2005;
• Wrycza S., Rybiński W.: Information Systems Development Education: Assumptions and Practice, STANISŁAW WRYCZA
(w) Stowell F. A., West D., Howell J. G. (red), Systems Science. Addressing Global Issues. Ple- BARTOSZ MARCINKOWSKI
num Press, Nowy Jork 1993, s. 475-481. swrycza@univ.gda.pl
bmarc@univ.gda.pl

62 10/2008
��������������������������������������������������������������������������������������������
������������������������������������������������������������������������������������������
��������������������������������������������������������������������������������������������
������������
�����������������������������������������������������������������

�����������������������������������
������������������������������

�����������������������������������������������������������������������������������������������
��������������������������������������������������������������������������

�����������������������������

��������������������������������������������������������������������������������������������������
����������������������������
������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������
��������������������������������������
���������������������������������������������������������
������������������������������������������������
����������������������������������������������������
���������������������������������������
�������������������������������������������

����������

���������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������
�������������������������������������������
��������������������������������������������������������������������������
�������������������������

����������������������������������������������������������������
�����������������

�������������������������������������������
��������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������
 Warsztat

Własny „słup
ogłoszeniowy”
Konta użytkowników oraz administracja
Aż trudno uwierzyć, że na 5 stronach artykułu można zadbać o
bezpieczeństwo aplikacji, tworząc działający mechanizm rejestracji oraz
autoryzacji. Pewnie trudno Ci będzie uwierzyć, że możesz osiągnąć ten
efekt w Twoich aplikacjach, przy niewielkich nakładach czasu i pracy.
sfGuardPlugin. Jeżeli dokładniej przyjrzymy
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: się jego budowie, dostrzeżemy podobieństwo
• W jaki sposób stworzyć w pełni funkcjonalny • W jaki sposób zainstalować symfony; ze strukturą aplikacji (szczegóły zawarliśmy w
system autoryzacji; • Wszystko, co znajdowało się w części I artykułu. artykule dotyczącego Pluginów).
• Zadbać o przejrzyste adresy stron w aplikacji; Plugin zawiera schemat bazy danych oraz da-
• Stworzyć panel administracyjny. ne testowe, dlatego podajemy w symfony 1.0:

> symfony propel-build-model

tliwe lub wręcz niewykonalne. Ale nie musimy > symfony propel-build-sql
się martwić – autoryzacja w Symfony zajmie nam > symfony propel-insert-sql
Poziom trudności wyjątkowo mało czasu. > symfony cc
Przy mechanizmie autoryzacji oraz upraw- > symfony propel-load-data postup
nień skorzystamy z pluginu sfGuardPlu-
gin, który możemy znaleźć na stronie http:// Komendy te kolejno:

W
poprzednim artykule utworzyli- www.symfony-project.org/plugins/sfGuardPlugin
śmy serwis ogłoszeniowy, który oraz na płycie CD. • aktualizują model danych w katalogu/
spełnia swoją podstawową funk- postup/lib/model/;
cję – umożliwia przeglądanie oraz samodziel- Instalacja dodatku sfGuardPlugin • generują kod SQL;
ne dodawanie ogłoszeń. Jednak nie wróżyłbym Aby go zainstalować, w katalogu naszego pro- • wysyłają zapytania do bazy danych;
mu dobrego działania bez: jektu wystarczy podać dla symfony 1.0: • wprowadzają dane testowe (tworzą konto
administratora).
• kont użytkowników, z możliwością doda- > symfony plugin-install http://
wania ogłoszeń tylko po zalogowaniu; plugins.symfony-project.com/sfGuardPlugin Następnym krokiem jest włączenie dostę-
• zarządzania ogłoszeniami oraz użytkow- pu naszej aplikacji dla modułu sfGuardAuth
nikami przez administratora; lub symfony 1.1 dla: w pliku /postup/apps/postup/config/settings.yml
• przejrzystych adresów URL. (Listing 1). W pliku tym dodajemy wpis
> symfony plugin:install sfGuardPlugin sfGuardAuth w parametrze enabled _
W tym artykule zajmiemy się wszystkimi ty- modules oraz ustawiamy domyślne akcje.
mi kwestiami, pozostawiając na sam koniec Po zainstalowaniu pluginu możemy podej- Akcja login_ wywoływana jest w sytuacji, kie-
kwestie kończenia aplikacji oraz ostateczną rzeć jego zawartość w katalogu postup/plugins/ dy niezalogowany użytkownik próbuje otworzyć
publikację na serwerze.
Listing 1. Włączenie modułu sfGuardAuth oraz zdefiniowanie akcji dotyczących autoryzacji – plik
Konta użytkowników – sfGuard- settings.yml
Plugin oraz system rejestracja all:
Po co nam konta użytkowników? Jeśli sporo .settings:
wolnego czasu i lubimy poświęcać go na bez- enabled_modules: [default, sfGuardAuth]
produktywne rzeczy – to na nic. Użytkownicy .actions:
niezalogowani mogą tworzyć ogłoszenia i wziąć login_module: sfGuardAuth
na siebie usuwanie niechcianych ogłoszeń. Al- login_action: signin
bo możemy prosić użytkowników o przesyłanie
loginów i haseł na nasz adres e-mail i samodziel- secure_module: sfGuardAuth
nie im tworzyć konta. Jednak przy większej secure_action: secure
liczbie użytkowników staje się to bardzo kłopo-

64 10/2008

zabezpieczoną stronę, natomiast secure_, gdy
użytkownik nie posiada wystarczających upraw-
nień (ang. credentials) do otwieranej akcji.
Efekt naszej pracy możemy podejrzeć, wcho-
dząc na adres http://postup/postup_dev.php/
sfGuardAuth/signin (Rysunek1).
Rysunek 1. Wygląd aplikacji – domyślny formularz logowania pluginu sfGuardPlugin
Listing 2. Zawartość pliku signinSuccess.php
<?php use_helper('Validation') ?>
<h2>Logowanie</h2>
<p>Tworząc nowe konto, uzyskasz dostęp do dodawania ogłoszeń. </p>
<div id="sf_guard_auth_form">
<?php echo form_tag('@sf_guard_signin') ?>
<fieldset>
<div class="form-row" id="sf_guard_auth_username">
<?php
echo form_error('username'),
label_for('username', 'Nazwa użytkownika'),
input_tag('username', $sf_data->get('sf_params')->get('username'));
?>
</div>
<div class="form-row" id="sf_guard_auth_password">
<?php
echo form_error('password'),
label_for('password', 'Hasło'),
input_password_tag('password');
?>
</div>
</fieldset>
<?php echo submit_tag('Zaloguj się') ?>
</form>
</div>
www.sdjournal.org
Dostosowanie
wyglądu strony logowania
Domyślna strona formularza logowania nie wy-
gląda zachęcająco. Przygotujemy szablon, który
będzie bardziej czytelny. Aby nadpisać domyśl-
ny szablon w pluginie:
Słup ogłoszeniowy w Symfony
• tworzymy nowy katalog sfGuardAuth w
katalogu /postup/apps/postup/modules/;
• w nowo utworzonym katalogu sfGuar-
dAuth tworzymy katalogi templates/ oraz
validate/;
• w katalogu templates/ tworzymy plik wy-
glądu szablonu signinSuccess.php i wprowa-
dzamy zawartość (Listing 2);
• w katalogu validate/ tworzymy plik si-
gnin.yml (Listing 3).
Po wprowadzeniu tych zmian, możemy podej-
rzeć nasz poprawiony wygląd formularza oraz
zobaczyć polskie komunikaty błędów po wy-
braniu Zaloguj się, bez wypełnienia formula-
rza (Rysunek 2).
Dodawania ogłoszeń, tylko przez
zalogowanych użytkowników
Aby można było ograniczyć logowanie dla ekra-
nu dodawania ogłoszeń, będziemy musieli:
• podmienić domyślne rozszerzenie klasy
myUser na rozszerzenie oferowane przez
sfGuardPlugin;
• dodać w wyglądzie nawigacje do akcji logo-
wania się i wylogowania się;
• ustawić zabezpieczenie dostępu dla niezalo-
gowanych użytkowników na akcję create w
module advertisement, dopisujac do two-
rzonego ogłoszenia informację o twórcy.
Podmienienia rozszerzenia klasy doko-
nujemy w pliku postup/apps/postup/lib/
myUser.class.php, w którym zamieniamy roz-
szerzenie z sfBasicSecurityUser na sfGuardSe-
curityUser.
<?php
class myUser extends sfBasicSecurityUser
{
}
Wygląd nawigacji umieścimy w głównym sza-
blonie wyglądu postup/apps/postup/templates/
layout.php. Dodamy go do nagłówka strony ko-
ło linku Strona główna” (Listing 6)
Wprowadziliśmy dwa linki, które pokazują
się w zależności od tego, czy jesteśmy zalogo-
wani czy nie. Ustawienie zabezpieczeń wpro-
wadzamy, tworząc katalog config/ w katalogu
modułu advertisement (postup/apps/postup/
advertisement/), a następnie tworzymy w nim
plik security.yml zawierający:
create:
is_secure: on
Po zmianie konfiguracji, pamiętać warto o wy-
czyszczeniu zawartości cache, podając w ka-
talogu projektu komendę, poznaną wcześniej
komendę:
> symfony cc
65
 Warsztat

Informację o twórcy ogłoszenia można szybko do-
dać, poprzez dopisanie do schematu bazy danych
takiego pola, przeładowanie ustawień bazodano-
wych oraz dopisanie do akcji tworzenia ogłosze-
nia (executeCreate()) zapisu informacji o twór-
Listing 3. Zawartość pliku walidacji – signin.yml
methods:
post: [username, password]
cy (w stylu $this->ad->setCreatedBy($this-
>getUser()->getUsername());. Wykonanie tej
pracy pozostawimy Tobie.
Gotowe. Teraz możemy sprawdzić, jak
wszystko dobrze działa. Zaloguj się (nazwa
użytkownika: admin, hasło: admin), dodaj
ogłoszenie, zobacz, co się stanie po wybraniu
Dodaj ogłoszenie, gdy jesteś niezalogowany.
Tworzenie kont użytkowników
Z zagadnień dotyczących kont użytkowników
brakuje nam jeszcze rejestracji nowych kont. Przy
ich tworzeniu zadbamy również o weryfikację
wprowadzanych adresów e-mail. Do tego celu w
aplikacji stworzymy nowy moduł o nazwie user.

names: > symfony init-module postup user

username:
required: true W związku z tym, że w trakcie pisania artyku-
required_msg: Musisz podać nazwę użytkownika łu, formularze były gruntownie przebudowy-
validators: [userValidator] # zdefiniowanie walidatora userValidator wane, nie będziemy dokładnie ich omawiać
(gotowy moduł możemy pobrać z płyty, która
password: była dołączona do Software Developer’s Jour-
required: true nal 07/2008 – z pliku postup2_user_src.tgz).
required_msg: Musisz podać hasło Aby go zainstalować, rozpakowywujemy mo-
duł user do katalogu postup/apps/postup/modules/
userValidator: a następnie czyścimy cache (symfony cc),
class: sfGuardUserValidator # klasa odpowiedzialna za walidację http://postup/index.php/user/register .
param: Gdy mamy gotową akcję rejestracji, pozostaje
password_field: password tylko utworzyć link w głównym szablonie wy-
glądu layout.php.
Listing 4. Kod generator.yml dla modułu adminAd
generator: Zarządzanie
class: sfPropelAdminGenerator ogłoszeniami oraz użytkownika-
param: mi przez administratora
model_class: Ad Przygotowana od tego momentu aplikacja po-
theme: default winna już działać bez większych niespodzia-
nek. Problemów przysporzyć nam może już
fields: # ZDEFINIOWANIE NAZW DLA PÓL tylko sam użytkownik, który zechce korzystać
title: { name: "Tytuł" } z niej nie tak, jak planowaliśmy. A co w sytuacji,
content: { name: "Treść" } w której użytkownik doda ogłoszenie w złej ka-
city: { name: "Miejscowość" } tegorii, zapomni hasła, czy naruszy ustalone za-
woj: { name: "Województwo" } sady? W tym celu, przygotujemy panel admini-
contact_name: { name: "Kontakt" } stracyjny, w którym, będziemy zarządzać naj-
contact_phone: { name: "Telefon" } wrażliwszymi elementami.
contact_mail: { name: "E-mail" }
is_published: { name: "Opublikowany" } Czego potrzebujemy?
category_id: { name: "Kategoria" } Na potrzeby tego artykułu skupimy się tylko na
created_at: { name: "Data utworzenia" } najważniejszych aspektach.
updated_at: { name: "Data aktualizacji" } Przede wszystkim potrzebna jest nam moż-
liwość administrowania zamieszczonymi ogło-
list: # ZDEFINIOWANE ELEMENTÓW WIDOKU LISTY szeniami. Poprzez administruję, mamy na myśli
title: "Lista ogłoszeń" głównie edycję i wyłączanie istniejących ogłoszeń.
display: [=title, contact_name, created_at, is_published, category_id] Kolejną kwestią jest samo zarządzanie użytkow-
filters: [title, category_id, is_published] nikami. Przyda się możliwość zmiany haseł, czy
max_per_page: 10 blokowania kont niesfornym użytkownikom.
Na koniec, damy zalogowanym użytkownikom
edit: # ZDEFINIOWANIE ELEMENTÓW WIDOKU EDYCJI możliwość zgłaszania do administratora proble-
display: # ustalenie, co i jak należy pokazać w widoku edycji matycznych ogłoszeń. Informacja o zgłoszeniach
"Ogłoszenie": [title, content, category_id, city, woj] zostanie wysłana na e-mail administratora.
"Kontakt": [contact_name, contact_phone, contact_mail]
"Właściwości": [is_published, created_at, updated_at] Administracja ogłoszeniami
fields: # - wyłączenie edycji pól z datami Aby uzyskać oczekiwaną funkcjonalność, mo-
created_at: { type: plain } żemy skorzystać z admin-generatora, którego
updated_at: { type: plain } dostosujemy do naszych potrzeb.
content: { params: size=77x10 } # większe pole dla treści wiadomości Generowanie zarządzania ogłoszeniami mo-
żemy stworzyć komendą:

> symfony propel-init-admin postup adminAd Ad

66 10/2008
 Słup ogłoszeniowy w Symfony

gdzie adminAd oznacza nazwę tworzonego //postup/postup_dev.php/adminAd. Nie mo- do przetestowania działania usługi przy logo-
przez nas modułu, natomiast Ad klasę ogło- żemy jednak zapomnieć o nałożeniu dostę- waniu się jako zwykły użytkownik.
szeń w modelu danych. Efekt możemy podej- pu do tego modułu tylko dla administrato- Na koniec dodamy link w głównym szablo-
rzeć na stronie modułu: http://postup/postup_ ra systemu ogłoszeń. Podobnie jak wcześniej, nie wyglądu (plik layout.php):
dev.php/adminAd tworzymy plik security.yml w katalogu konfi-
Pozostaje nam tylko dostosowanie generowa- guracji (postup/apps/postup/modules/adminAd/ <?php if ($sf_user->hasCredential('admin
nego kodu w pliku postup/apps/postup/modules/ config/). Zawartość konfiguracji opisaliśmy ')): ?>
adminAd/config/generator.yml do naszych po- na Listingu 5. <li><?php echo link_to('Zarządzaj
trzeb (Listing 4). Wpis credentials: admin będzie ograni- ogłoszeniami', 'adminAd/list') ?></li>
Dostosowany wygląd zarządzania ogło- czał dostęp tylko dla użytkowników posiadają- <?php endif; ?>
szeniami możemy podejrzeć na stronie http: cych uprawnienia administratora. Zachęcamy
Zarządzanie użytkownikami
Listing 5 – Ograniczenie uprawnień do całego modułu tylko dla administratora – plik settings.yml w
Przy zarządzaniu kontami użytkowni-
konfiguracji modułu ków gotowe rozwiązanie dostarcza moduł
sfGuardPlugin, który zainstalowaliśmy na po-
all: czątku artykułu.
is_secure: on Plugin sfGuardPlugin oprócz wykorzystane-
credentials: admin go wcześniej modułu sfGuardAuth do logowa-
nia posiada moduły:
Listing 6. Dodanie nagłówka strony koło linku Strona główna
... • sfGuardUser – do zarządzania kontami
<ul> użytkowników;
<li><?php echo link_to('Strona główna', '@homepage') ?></li> • sfGuardGroup – do zarządzania grupami
<?php if ($sf_user->isAuthenticated()): ?> użytkowników;
<li><?php echo link_to($sf_user->getUsername() . ' - wyloguj się', 'sfGuardAuth/ • sfGuardPermission – do zarządzania
signout') ?></li> uprawnieniami, które mogą być przypisywa-
<?php else: ?> ne do grup oraz do poszczególnych użytkow-
<li><?php echo link_to('Logowanie', 'sfGuardAuth/signin') ?></li> ników.
<?php endif; ?>
</ul> Dzięki takiej budowie i możliwości definiowa-
... nia użytkowników, grup i uprawnień w relacji
wiele do wielu, sfGuardPlugin staje się bardzo
Listing 7. Dopisanie linku w głównym szablonie elastycznym dodatkiem przy różnorodnych
<?php if ($sf_user->hasCredential('admin')): ?> rozwiązaniach.
<li><?php echo link_to('Zarządzaj ogłoszeniami', 'adminAd/list') ?></li> Do naszych potrzeb skorzystamy jedynie z
<li><?php echo link_to('Zarządzaj użytkownikami', 'sfGuardUser/list') ?></li> kont użytkowników. Do tego celu włączymy
<?php endif; ?> moduł sfGuardUser w poznanym już wcześniej
pliku konfiguracji settings.yml, dopisując go do
parametru enabled_modules (pamiętając o
późniejszym wyczyszczeniu cache). Efekt mo-
żemy zaobserwować na stronie http://postup/
postup_dev.php/sfGuardUser.
Podobnie jak przy module adminAd, musi-
my ograniczyć dostęp do tego modułu tylko
dla administratorów. Dokonujemy tego, two-
rząc katalog sfGuardUser w postup/apps/postup/
modules/, a następnie tworząc w nim katalog
config i tworzymy plik settings.yml z zawartością
opisaną w Listingu 5.
Na koniec dopisujemy link w głównym sza-
blonie wyglądu (plik layout.php) (Listing 7)

W Sieci
O instalacji sfGuardPlugin można przeczy-
tać na stronie: http://www.symfony.pl/link/
sfGuardPlugin.

Niestety, w artykule tym nie poświęcimy

miejsca na używanie wielojęzyczności, do-
stępnej w Symfony.
Szczegóły dotyczące sposobu korzystania
z wielojęzyczności możesz poznać na http:/
/www.symfony.pl/link/i18n
Rysunek 2. Wygląd aplikacji – przygotowany szablon logowania zawierający polskie komunikaty błędów

www.sdjournal.org 67

Krótsze adresy stron
Najwyższy czas wziąć się za czytelność dłu-
gich adresów, które stworzyliśmy. Od same-
go początku naszego ciągu artykułów two-
rzyliśmy adresy długie i nieczytelne w stylu:
http://postup/index.php/advertisement/categoryList/
category/praca
Czy nie przyjaźniejsze by były krótsze, czy-
telne i po polsku?
Kolejną, równie istotną kwestią jest opty-
malizacja w wyszukiwarkach. Z całą pewno-
ścią przy pozycjonowaniu nie chcielibyśmy,
aby nasza strona pojawiała się przy podaniu w
wyszukiwarce np. słów: categoryList czy sfGu-
ardPlugin.
Wykorzystujemy routing
Najwyższy czas edytować reguły przekierowań.
W zależności od tego, czy posiadamy dostęp do
konfiguracji mod_rewrite na naszym serwe-
rze, adresy mogą być podawane ze skryptem in-
dex.php lub też bez niego.
Rysunek 3. Wygląd aplikacji – formularz rejestracji nowego użytkownika
Rysunek 4. Wygląd aplikacji – panel administracji z ogłoszeniami
68
Warsztat
Ustawmy następujące adresy:
• zamiast http://postup/advertisement/show/
id/1 zróbmy krótki adres http://postup/
ogloszenie/1
• nazwa kategorii niech ma adres np. http://
postup/kategoria/praca
• dodawanie ogłoszeń: http://postup/dodaj_oglo-
szenie
• rejestracja: http://postup/rejestracja
Otwórzmy sobie plik routing.yml (znajdu-
je się w katalogu postup/apps/postup/config/
) i dodajmy sobie kilka reguł u góry tego
pliku.
• ogloszenie:
url: /ogloszenie/:id
param: { module: advertisement, action:
show }
• kategoria:
url: /kategoria/:category
param: { module: advertisement, action:
categoryList }
• dodaj_ogloszenie:
url: /dodaj_ogloszenie
param: { module: advertisement, action:
create }
• rejestracja:
url: /rejestracja
param: { module: user, action: register }
Po zmianie konfiguracji pamiętajmy wyczy-
ścić cache:
> symfony cc
Kiedy zobaczymy ponownie naszą stronę głów-
ną, miło zaskoczy nas, że na stronie wszyst-
kie zdefiniowane adresy zmieniły się na krót-
kie. Dzięki systemowi routingu i korzystania
z funkcji link _ to, wszystkie generowane od-
syłacze tworzą się zgodnie z zdefiniowanymi
przez nas regułami. Zasada ta również będzie
działać globalnie dla całej aplikacji, niezależnie,
czy będzie to zwykła strona, wysyłany mail czy
RSS. Ostateczny test, spróbujmy otworzyć sobie
stronę: http://postup/kategoria/praca
Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na temat rutin-
gu, zapraszamy na stronę http://www.symfony.pl/
link/routing.
Podsumowanie
Jedyne 5 stron, a udało się tak dużo zrobić. Goto-
we dzieło zamieściliśmy na płycie dołączonej do
SDJ 07/2008 (plik postup_art2_gotowa_src.tgz)
Można by jeszcze wymyślać dodatkową funkcjo-
nalność, jednak pozostawimy to Twojej pomysło-
wości, drogi Czytelniku.
W następnym artykule dokładnie opiszemy
ostatni i najważniejszy element – przygotowanie
oraz opublikowanie aplikacji na serwerze. Sądzę,
że ten temat z pewnością też Cię zainteresuje.
PIOTR PLENIK
Współzałożyciel firmy TeamLab.pl, specjalizującej
się w wytwarzaniu oprogramowania klasy enterpri-
se. Redaktor serwisu www.symfony.pl. Programista
PHP od ośmiu lat, od dwóch lat tworzący biznesowe
aplikacje w symfony. Programista Stowarzyszenia
Klon/Jawor przy największym Ogólnopolskim Por-
talu dla Organizacji Pozarządowych www.ngo.pl.
Student ostatniego roku Polsko-Japońskiej Wyższej
Szkoły Technik Komputerowych. Interesuje się zarzą-
dzaniem projektami biznesowymi oraz open source,
programowaniem (PHP, ASP.NET, Java), a także ba-
zami danych (MS SQL, Postgres, MySQL).
Kontakt z autorem: piotr.plenik@teamlab.pl
10/2008
 Zestawienie

Zestawienie narzędzi
do testowania oprogramowania

Zestawienie ma na celu prezentację najpopularniejszych komercyjnych

rozwiązań przeznaczonych do kompleksowego testowania oprogramowania,
stanowiących nieocenioną pomoc przy codziennej pracy każdego twórcy
oprogramowania. Mam nadzieję, że opisane tu alternatywy zachęcą
Czytelników do korzystania z tych narzędzi, a jednocześnie pomogą wybrać
rozwiązanie najlepiej dostosowane do Ich indywidualnych potrzeb.
Poniżej przedstawione jest zestawienie moż- • automatycznie generowane testy stron in-
liwości pakietu Microsoft Visual Studio Team ternetowych z możliwością dostosowa-
Edition for Software Testers: nia – niestandardowe zasady związane
ze sprawdzaniem i wydzielaniem oraz do-
• dynamiczna analiza kodu, statyczna anali- datkowe narzędzie do testowania stron in-
Microsoft Visual Studio za kodu, profilowanie kodu – narzędzia z ternetowych, które może wywoływać kod
Team System for Testers możliwością dostosowywania oraz wyszu- podczas wykonywania testu. Automatycz-
i Test Load Agent kiwania dowolnych elementów. Można ich ne generowanie kodu na podstawie zareje-
Dzisiejsze systemy oprogramowania korzy- używać w ramach procedur rejestrowania strowanych testów i wykorzystanie posia-
stają z wielu rozproszonych usług, łącząc ze na potrzeby kompilacji nocnej, co pozwa- danych umiejętności programistycznych
sobą platformy, protokoły oraz języki progra- la usuwać usterki przed zarejestrowaniem do tworzenia i poprawiania testów przy
mowania. Wszystkie te elementy mają zna- kodu w drzewie źródłowym; w rezultacie wykorzystaniu pełnej integracji z progra-
czący wpływ na środowisko operacyjne. Ze- otrzymujemy znaczną redukcję nakładu mem Visual Studio i językami z rodziny
społy pracowników osiągają coraz większy pracy związanego z przeróbkami przez te- .NET; w rezultacie otrzymujemy skróce-
stopień specjalizacji i geograficznego rozpro- stowanie jakości kodu już na najwcześniej- nie wydłużającego się czasu potrzebnego
szenia. Pomyślne wdrożenie nowoczesnych szych etapach programowania; na tworzenie i wykonywanie testów;
rozwiązań zależy od tego, czy uda się poko- • automatyczne, sterowane danymi testo- • obsługa wbudowanych metodologii – za-
nać dystans komunikacyjny pomiędzy dzia- wanie modułów przez programistów – stosowanie wbudowanych technologii
łem programistycznym i operacyjnym, tak rozszerzalne środowisko testowe z testa- Agile i CMMI pozwala zarządzać testami
aby cały dział IT był często i już od początku mi podstawowymi korzystającymi ze sta- w taki sam sposób, jaki stosowany jest w
angażowany w prace związane z cyklem życia rych wersji przypadków testowych oraz odniesieniu do kodu w całym okresie cy-
oprogramowania. dodatkowych typów testów, co pozwala klu programowania; w rezultacie narzuco-
W przeszłości narzędzia do testowania i na utworzenie i wbudowanie testów nie- ne zasady zwiększają wydajność testerów.
narzędzia programistyczne były oddzielny- standardowych. W rezultacie otrzymuje-
mi narzędziami. Testerzy używali oddziel- my możliwość ponownego wykorzystania Dla programistów aplikacji internetowych Mi-
nego środowiska, a pisane przez nich skryp- i powtarzania testów co zmniejsza koszty, crosoft oferuje dodatkowe, dedykowane roz-
ty testowania były zapisywane w oddziel- oszczędza czas i poprawia jakość; wiązanie – Visual Studio Team System Test
nym repozytorium i nie były uwzględniane • testowanie obciążenia– wydajne gene- Load Agent – umożliwiające generowanie te-
w kontroli źródła. Wyniki były czasem nie- rowanie testów obciążeniowych i pro- stowego obciążenie dla aplikacji interneto-
przewidywalne, śledzenie usterek trudne, a ste wdrażanie testowanego kodu, a także wych. W rezultacie Test Load Agent umożli-
wydajność testowana zazwyczaj w momen- wsteczne wdrażanie dzienników i wyni- wia podniesienie jakości obsługi poprzez bar-
cie, gdy cykl programowania był już prawie ków testów; w rezultacie programiści i te- dziej dokładne testowanie wydajności aplikacji
zakończony. Z tej przyczyny z cyklem pro- sterzy mogą symulować obciążenia pro- i serwerów internetowych pod obciążeniem.
gramistycznym wiązały się dodatkowe kosz- dukcyjne i szybko wykrywać problemy z Visual Studio Team System Test Load Agent,
ty, czas i stres. W programie Microsoft Visu- wydajnością w laboratoriach testowych na który składa się zarówno oprogramowanie
al Studio Team Edition for Software Testers oraz środowiskach przedprodukcyjnych; agenta, jak i kontrolera, pozwala na łatwe roz-
funkcje testowania zostały ściśle połączo- • integracja z programem Team Foundation szerzanie i dostosowywanie funkcjonalności,
ne z funkcjami współpracy programistycz- Server – umożliwia jednoczesne wyświetla- dając testerom dużą elastyczność oraz możli-
nej – wszyscy członkowie zespołu maję do- nie testu, kodu oraz metryki wymagań co w wość korzystania z następujących funkcji:
stęp do ogólnego udostępnionego magazynu rezultacie owocuje zaangażowaniem całego
umożliwiającego korzystanie z opcji oceny i zespołu do wczesnego wykrywania wąskich • symulowanie około 1.000 użytkowników
raportowania. gardeł w czasie całego cyklu programowania; na procesor;

70 10/2008

• precyzyjne symulowanie obciążenia i te-
stowanie wydajności aplikacji i serwerów
internetowych;
• licencja pozwalająca na symulację nieogra-
niczonej liczby użytkowników w jednym
procesie (z obsługą procesorów dwurdze-
niowych);
• ścisła integracja z Visual Studio Team Sys-
tem Team Foundation Server, co pozwala
na integrację danych z testów w różnego
rodzaju raportach analitycznych.
Parasoft SOAtest
Parasoft SOAtest 5.5 dodaje nowe możliwości
do obszernego pakietu testowego oferowane-
go przez firmę Parasoft i jest zaprojektowane
specjalnie pod kątem zwiększenia produktyw-
ności oraz efektywności zespołów programi-
stycznych, pracujących nad złożonymi archi-
tekturami zorientowanymi na usługi (Service
Oriented Architectures, SOA) – także tych,
które pracują w środowisku Microsoft .NET.
Parasoft SOAtest 5.5 to pierwsze rozwią-
zanie do testów SOA, które oferuje pełną
obsługę środowisk wieloprotokołowych, w
tym Windows Communication Foundation
(WCF). Nowością programu jest funkcja, któ-
ra pozwala programistom .NET badać komu-
nikaty wysyłane za pośrednictwem wielu pro-
tokołów, łącznie z zastrzeżonymi formatami
Microsoftu. SOAtest 5.5 ściśle integruje się z
pakietem Microsoft Visual Studio Team Sys-
tem for Software Testers, dzięki czemu pro-
gramiści mogą współdzielić, organizować i
wykonywać projekty Parasoft SOAtest, odczy-
tując wyniki bezpośrednio z poziomu Micro-
soft Visual Studio.
Parasoft SOAtest 5.5 zapewnia też zauto-
matyzowaną funkcję tworzenia inteligent-
nych atrap. Atrapy naśladują działające syste-
my, dzięki czemu producenci oprogramowa-
nia mogą testować usługi w kontekście rzeczy-
wistego działania aplikacji, nie zakłócając dzia-
łania systemu produkcyjnego. Oszczędza to
mnóstwo czasu i zasobów.
Poniżej przedstawione jest zestawienie moż-
liwości Parasoft SOAtest 5.5:
• wsparcie dla .NET WCF – klient SOAP
wbudowany w rozwiązanie jest w stenie
odwoływać się do usług Windows Com-
munication Foundation (.NET 3.0) wyko-
rzystujących zarówno TCP jak i HTTP ja-
ko warstwę transportu;
• integracja z Microsoft VSTS – SOAtest
oferuje wspacie dla użytkowników pakie-
tu Microsoft VSTS Software Tester Edi-
tion. Integracja obejmuje zarządzanie i wy-
www.sdjournal.org
Zestawienie narzędzi do testowania oprogramowania
konywanie projektów testowych na pod- • UDDI – weryfikację zapytań, walidację i
stawie rezultatów uzyskanych bezpośred- testowanie obciążenia;
nio z Visual Studio; • testowanie oparte na danych;
• automatyczne tworzenie i umieszczanie • stosowanie metryk QoS (ang. Quality of
atrap dla istniejących zestawów testów – Service) przy testach obciążenia;
SOAtest jest w stanie szybko i łatwo au- • automatyczne wykonywanie testów obcią-
tomatyzować emulację serwera dla wielu żenia i śledzenie metryk wydajności w po-
platform co znacznie ułatwia współpracę szczególnych fazach cyklu produkcji opro-
pomiędzy rozproszonymi grupami i zna- gramowania;
cząco skraca cykl produkcji oprogramowa- • penetracyjne testy bezpieczeństwa.
nia. Użytkownicy SOAtest mogą przy po-
mocy wizualnych narzędzi projektować Wymagania:
przebieg obciążenia serwisu i na podsta-
wie uzyskanych wyników tworzyć atrapy • Platforma: Windows 2000/XP i Vista, Li-
emulujące zachowanie serwisu. nux bądź Solaris;
• RAM: co najmnije 512 MB pamięci RAM
Dodatkowo SOAtest wspiera: per procesor; do wykonywania testów ob-
ciążeniowych zalecane jest minimum
• weryfikację zgodności z WS-I (na podsta- 1024 MB RAM.
wie schematów WSDL i weryfikacji se-
mantycznej); Pisząc SOAtest warto wspomnieć, iż jest
• SOAP, PoX (Plain XML) REST, JSON i to jeden z całej gamy produktów dedyko-
BPEL; wanych testowaniu oprogramowania ofe-
• testowanie EJB; rowanych przez firmę Parasoft. Informa-
• testowanie asynchroniczne; cje na temat pełnej oferty tej firmy moż-
• szereg standardów WS-*; na znaleźć na jej stronie internetowej (http://
• załączniki MTOM(XOP)/MIME/DIME; www.parasoft.com/).
Wypowiedź Hewlett Packard
Pełny test procesu biznesowego wymaga przetestowania zarów-
no interfejsu użytkownika, jak i wspomagających ten proces we-
bserwisów. Działy kontroli jakości są na ogół obeznane z testo-
waniem interfejsu użytkownika i stosują rozwiązania, które auto-
matyzują i przyspieszają ten proces. Mogą one jednak nie radzić
sobie z dokładnym testowaniem webserwisów, ponieważ braku-
je im interfejsu użytkownika, a użytkownicy nie mają oprogra-
mowania testującego. HP Service Test zapewnia testowanie in-
terfejsu użytkownika oraz webserwisów, co umożliwia komplek-
sowe testowanie procesu biznesowego.
Lubomir Stojek
Ekspert ds. oprogramowa-
nia do zarządzania
Hewlett-Packard Polska
Wypowiedź Parasoft
Posiadanie właściwych narzędzi do przeprowadzania testów w
architekturze SOA jest niezwykle istotne z uwagi na charakter
wyzwań, jakie architektura SOA stawia przed osobami odpo-
wiedzialnymi za zapewnienie jakości. Otóż środowiska zorien-
towane na usługi (SOA) stają się coraz bardziej heterogeniczne.
Współdziałać ze sobą muszą rożne interfejsy i protokoły. Archi-
tektura SOA nie redukuje ilości tworzonych usług ani używanych
standardów. Nie jest ograniczona też tylko do SOAP. Zawsze ma
się do czynienia z wieloma aplikacjami i platformami. W związku
z tym, aby zapewnić jakość procesom biznesowym, trzeba je do-
kładnie przetestować w takim właśnie heterogenicznym środo-
Marek Kucharski wisku. Używane do tego narzędzia muszą być bardzo elastycz-
Prezes Zarządu ne, tak aby nie tylko sterowały procesem i sprawdzały rezulta-
Parasoft S.A. ty wykonania, ale także mogły włączać i wyłączać współpracu-
jące systemy dziedzinowe, dostarczając dla nich w łatwy sposób
inteligentnych zaślepek. Dodatkowo istotny jest czynnik ludzki.
Aby móc testować efektywnie w złożonym środowisku SOA bez
umiejętności programowania i szerokie wiedzy o standardach i
protokołach, narzędzie musi dostarczać łatwego i intuicyjnego
interfejsu, który odetnie użytkownika od detali implementacyj-
nych. SOAtest został stworzony właśnie z naciskiem na elastycz-
ność, łatwość użycia i wspieranie heterogenicznych środowisk.
71
 Zestawienie

HP QuickTest Professional oferuje wspacie dla Pakiet firmy Borland do zarządzania jakością
następujących technologii: w projektach informatycznych potrafi spro-
stać największym wyzwaniom stojącym przed
• Windows® Presentation Foundation; działami QA w niemal wszystkich firmach so-
• Serwisy webowe; ftware'owych. Wdrożone w tysiącach korpo-
• Macromedia Flex; racji na całym świecie rozwiązania firmy Bor-
• .NET; land do automatyzacji testów i integracji, za-
• JEE; rządzania i kontroli jakości pomagają w two-
HP QuickTest • Aplikacje ERP i CRM. rzeniu wolnych od wad, odpowiadających za-
Professional i Service Test łożeniom, wydajnych aplikacji w założonym
Aby skrócić czas i zmniejszyć koszty zwią- Dla twórców serwisów webowych HP oferu- czasie i określonym budżecie. Co więcej, raz
zane z testowaniem aplikacji, potrzebne są je również dodatkowe, dedykowane rozwiąza- dopasowane, potrafią zapewnić tę samą ja-
rozwiązania zapewniające pełną funkcjonal- nie – HP Service Test. Rozwiązanie to dzięki kość w procesie wytwarzania oprogramowa-
ność we wszystkich środowiskach bizneso- automatyzacji upraszcza i przyśpiesza funk- nie pomimo jego zmian, modyfikacji założeń
wych i procesach. Oprogramowanie HP Qu- cjonalne testowanie serwisów SOA usprawnia czy środowisk.
ickTest Professional wprowadza automaty- cały proces zarządzania jakością w systemach Zalety rozwiązań firmy Borland umożliwiają
zację testów funkcjonalnych i regresji obej- opartych na serwisach. zespołom projektowym:
mujących wszystkie główne aplikacje i śro-
dowiska programowe. To rozwiązanie wyko- • reagować na problemy związane z jakością
rzystuje koncepcję testowania sterowanego już od samego początku projektu, koncen-
za pomocą słów kluczowych, co upraszcza trując się na jakości wymagań, modelu i
tworzenie i obsługę testów. Pozwala ono te- kodu;
sterom na tworzenie przypadków testowych • zapewniać pełną widoczność zaawansowa-
przez przechwytywanie przepływów bezpo- Borland SilkTest nie i współpracę wszystkich zespołów pro-
średnio z ekranów aplikacji za pomocą za- Firma Borland wspiera przedsiębiorstwa w jektowych, w tym również strony bizneso-
awansowanej technologii przechwytywania. lepszym zarządzaniu procesem produkcji wej;
Dzięki zastosowaniu zintegrowanego środo- oprogramowania dostarczając rozwiązania w • wspierać podejście oparte na sprawdzo-
wiska skryptów i wprowadzania poprawek ramach strategii Open Application Lifecyc- nych procesach, mające na celu wyelimi-
specjaliści ds. testowania zyskują także pełen le Management (Open ALM). Wykorzysta- nowanie powtórnej pracy nad tymi samy-
dostęp do właściwości testów i obiektów niż- nie najlepszych praktyk związanych z two- mi elementami projektu.
szego poziomu. rzeniem oprogramowania oraz unikatowego
Poniżej przedstawione jest zestawienie pod- podejścia opartego na procesach, pozwala fir- Narzędzia wspierające działalność zespołów
stawowych funkcji pakietu: mie Borland na dostarczenie niezależnych od QA oferowane przez firmę Borland:
platformy i od posiadanych narzędzi, spraw-
• tworzenie zaawansowanych zestawów dzonych rozwiązań dedykowanych następu- • Borland SilkCentral Test Manager: otwar-
testów już po minimalnym przeszkole- jącym obszarom: te środowisko do zarządzania testami,
niu; wspierającego zespoły QA w całym cyklu
• poprawa współpracy pomiędzy grupami • Zarządzanie Procesem Dostarczania Opro- powstawania oprogramowania;
roboczymi dzięki zastosowaniu wspól- gramowania (Borland Management Solu- • Borland Gauntlet: rozwiązanie do aktyw-
nych bibliotek funkcji, zarządzania obiek- tions); nego tworzenia, integrowania i weryfiko-
tami i elastycznego przechowywania za- • Zarządzanie Wymaganiami (Requirements wania kodu zanim trafi do wspólnego re-
sobów; Definition & Management); pozytorium, izolowania usterek, weryfi-
• redukcja dokumentacji testowej; • Zarządzania Jakością (Lifecycle Quality kowania pokrycia kodu oraz zapewnienia
• szybsza naprawa awarii dzięki wprowa- Management); ciągłości powstawania buildów przy uży-
dzeniu pełnego dokumentowania i odtwa- • Zarządzania Zmianą (Change Manage- ciu tylko jednego narzędzia;
rzania awarii dla programistów. ment). • Borland SilkTest: rozwiązanie do automa-
tyzacji testów funkcjonalnych i regresyj-
nych, charakteryzujące się łatwym w ob-
Wersje ewaluacyjne prezentowanych rozwiązań słudze graficznym interfejsem użytkowni-
• http://www.borland.pl/downloads/marketing/sdj/SilkTest2008SP1_001.exe – wersja testowa ka, modułem nagrywania oraz stworzone-
SilkTest, go specjalnie na potrzeby testów automa-
• http://techpubs.borland.com/silk_gauntlet/SilkTest/2008SP1/tutorials/ – tutoriale związane z tycznych języka;
SilkTest, • Borland SilkPerformer: narzędzie do auto-
• http://www.microsoft.com/downloads/details.aspx?FamilyID=572e1e71-ae6b-4f92-960d-
matyzacji testów obciążeniowych i wydaj-
544cabe62162&DisplayLang=en – Test Load Agent,
• http://www.microsoft.com/downloads/details.aspx?FamilyID=d95598d7-aa6e-4f24-82e3- nościowych zapewnia pełna skalowalność
81570c5384cb&DisplayLang=en – Visual Studio Team Suite – najbardziej rozbudowany pakiet systemów, pozwalając na zachowanie sta-
VS wraz z rozszerzeniem Team System for testers, bilności i przewidywalności przy różnym
• http://www.microsoft.com/downloads/details.aspx?FamilyID=c7a809d8-8c9f-439f-8147- stopniu ich obciążenia.
948bc6957812&DisplayLang=en – maszyna wirtualna zawierająca preinstalowane narzędzia
firmy Microsoft przedstawione w niniejszym artykule,
• http://www.parasoft.com/jsp/products/home.jsp?product=SOAP – strona domowa SOAtest; Borland SilkTest jest produktem przeznaczo-
pobranie wersji ewaluacyjnej oprogramowania wymaga rejestracji, nych dla profesjonalnych testerów i specjali-
• https://h10078.www1.hp.com/cda/hpdc/display/main/index.jsp?zn=bto&cp=54_4012_100 – wi- stów od jakości, oczekujących sprawdzonego
tryna z której można pobrać ewaluacyjne wersje oprogramowania firmy HP (wymaga reje- i wydajnego rozwiązania z zakresu automaty-
zacji testów regresyjnych i funkcjonalnych. In-

72 10/2008

tuicyjny interfejs graficzny pozwala na łatwe
nagrywanie scenariuszy, umożliwiające wie-
lokrotne odtwarzanie i modyfikację w dowol-
nym momencie, przy użyciu łatwego w obsłu-
dze języka skryptowego. SilkTest oferuje pro-
stotę tworzenia testów regresyjnych i funk-
cjonalnych bez obawy, że raz stworzone prze-
staną działać w przypadku zmian w kolejnych
wersjach aplikacji – co jest poważnym proble-
mem wielu obecnych na rynku rozwiązań.
SilkTest oferuje stabilność i kompatybilność z
większością środowisk, używanych w firmach
i organizacjach, dostarczając funkcjonalno-
ści łatwego przeprowadzania testów regresyj-
nych i funkcjonalnych o szerokim spektrum
zastosowania.
Poniżej przedstawione jest zestawienie moż-
liwości Borland SilkTest jako narzędzia do au-
tomatycznego testowania regresyjnego i funk-
cjonalnego:
• jedno rozwiązanie do tworzenia i urucha-
miania wszystkich testów funkcjonalnych
i regresyjnych w całym przedsiębiorstwie;
www.sdjournal.org
Zestawienie narzędzi do testowania oprogramowania
• łatwy w użyciu kreator pomoże początku-
jącym użytkownikom tworzyć efektywne
testy już za pierwszym razem;
• zaawansowane testy mogą być tworzone
przy użyciu elastycznego obiektowego ję-
zyka czwartej generacji, stworzonego spe-
cjalnie dla testerów;
• pełne wsparcie dla unicode pozwala na
pełną swobodę bez względu na lokalizację
testowanej aplikacji czy systemu;
• wbudowany system odzyskiwania stanu
aplikacji, w przypadku wystąpienia błę-
du zwraca system w stanie sprzed usterki i
wznawia dalsze kroki testu, w przeciwień-
stwie do wielu rozwiązań dostępnych na
rynku, które kontynuują wykonywanie te-
stu w stanie niestabilnym aplikacji;
• system agentów umożliwia uruchamianie
na wielu komputerach i w różnych środo-
wiskach bez konieczności kupowania peł-
nej licencji dla każdego z nich;
• wizualne raporty oparte na TrueLog™
upraszczają diagnostykę problemów w
przypadku wykrycia usterek;
• pełna integracja z narzędziami firmy Bor-
land do zarządzania testami oraz do zarzą-
dzania zmianą i konfiguracją umożliwia
lepszą automatyzację procesów w ramach
działań QA.
Testowanie funkcjonalne aplikacji w architek-
turze SOA wymaga przeprowadzania testów
bez interfejsu użytkownika. Borland oferuje
taką możliwość w rozwiązaniu Silk Perfomer
SOA Edition.
Wymagania dla Borland SilkTest:
• Platforma: Windows 2000 (wersja 5.0, Se-
rvice Pack 4), Windows XP (wersja 5.1,
Service Packs 1, 1a, 2), Windows Server
2003 (Service Pack 1), lub Windows Vista,
Red Hat Enterprise Linux WS (version 2.1
and3.0) lub Solaris (wersja 9 i 10) dla apli-
kacji tworzonych w systemie Motif;
• Procesor: Intel Pentium 1 Ghz;
• RAM: 512 MB pamięci RAM dla maszyn
działających pod kontrolą Windows 2000
lub 1 GB RAM dla maszyn działających
pod kontrolą Windows XP, 2003, lub Vi-
sta. Do tych wymagań należy dodać ilość
pamięci RAM potrzebnej do działania te-
stowanej aplikacji.
Podsumowanie
Jak widać po zaprezentowanych opisach, każde
z proponowanych narzędzi stanowi pewne roz-
wiązanie kompleksowe – dodatkowo osadzone
w pewnej większej rodzinie produktów. Ciężko
jest porównywać tego typu rozwiązania, jeszcze
trudniej wybrać to właściwe. Czytelników, któ-
rzy w trakcie czytania niniejszego artykułu za-
interesowali się danym produktem, gorąco za-
chęcam do pobrania jego wersji ewaluacyjnej i
zapoznania się z nim w praktyce – jest to chyba
najlepsza droga do stwierdzenia czy dane roz-
wiązanie pasuje do konkretnych wymagań, któ-
rych jest przecież niezliczona ilość. W ramce
Wersje ewaluacyjne prezentowanych rozwiązań
umieszczone są konkretne namiary na prezen-
towane tu produkty. Jedno jest pewne – warto
zainteresować się narzędziami wspomagający-
mi proces testowania oprogramowania – dzię-
ki nim nasze programy, stają się bardziej nie-
zawodne, a życie zarówno programistów jak i
użytkowników – łatwiejsze.
RAFAŁ KOCISZ
pracuje na stanowisku Dyrektora Technicznego w
firmie Gamelion, wchodzącej w skład Grupy BLStre-
am. Grupa BLStream powstała by efektywniej wy-
korzystywać potencjał dwóch, szybko rozwijają-
cych się producentów oprogramowania – BLStre-
am i Gamelion. Firmy wchodzące w skład grupy
specjalizują się w wytwarzaniu oprogramowania
dla klientów korporacyjnych, w rozwiązaniach mo-
bilnych oraz produkcji i testowaniu gier.
Kontakt z autorem: rafal.kocisz@game-lion.com
73
 Wywiad
Wywiad z
Kevinem
Parker’em
SDJ: Proszę opowiedzieć o swoich począt-
kach w Serena Software.
Kevin Parker: Początkowo pracowałem w
Kevin Parker Serenie jako kierownik produktu. Dość szyb-
ko zostałem wicedyrektorem działu badań i
Wiceprezes firmy Serena Software rozwoju oprogramowania, prowadziłem ten
dział przez 8 lat, współtworzyłem projekt fra-
mework dla Eclipse'a do zarządzania cyklem
życia aplikacji (który wszyscy nazywają ALF
– Aplication Lifecycle Framework), a przez
ostatnie trzy i pół roku byłem mentorem dla
całej firmy.
SDJ: Rozpoczynając prezentację na kon-
Kevin Parker ferencji Software Development Giga-
Con stwierdził Pan, że to COBOL był Pa-
– Wiceprezes i Chief na pierwszym językiem, dlaczego?
KP: W mojej pierwszej pracy byłem pro-
Evangelist w firmie gramistą COBOL-a. Pisałem aplikacje w CO-
BOL-u od 1978 do 1988 roku. A dziś na ca-
Serena Software. łym świecie w ciągu roku – co jest zasko-
czeniem dla ludzi – powstaje jakieś 15 mi-
Odpowiada za lionów linii nowego kodu w COBOL-u. Ję-
zyk ten jest więc daleki od wyginięcia – po-
strategię rozwoju dobnie jak słychać, że komputery typu ma-
inframe są już martwe, a nie są; IBM wy-
technologii. puszcza coraz więcej komputerów main-
frame każdego roku i są one kręgosłupem
Posiada 30-letnie wielu systemów biznesowych. Z tego wła-
śnie się wywodzę. Miałem szczęście w mo-
doświadczenie w jej karierze i zawsze umiałem dostosować
się do każdej fali nowej technologii. Z do-
branży, a zaczynał świadczenia wiem, że to co robiło się 30 lat
temu, robi się i dziś. Używamy innej termi-
pracę od tworzenia nologii, wszystko robimy znacznie szybciej
i znacznie łatwiej, ale podstawowe dyscy-
oprogramowania. Jest pliny są dokładnie takie same, jak to już by-
ło 30 lat temu. Bardzo mi się podoba moż-
m.in. posiadaczem liwość patrzenia z tej perspektywy, bo to
pomaga mi przewidzieć, jakie następne
trzech patentów problemy zostaną stworzone przez no-
we technologie. W Serenie pomagamy lu-
technologicznych. dziom rozwiązywać problemy zarówno
na komputerach mainframe (od 1980 ro-
Świetny, ceniony i ku), jak i na platformach Unix czy Micro-
soft Windows. Posiadanie doświadczeń we
chętnie zapraszany wszystkich tych obszarach oznacza, że je-
steśmy rzeczywiście dobrzy w tym, co ro-
mówca. bimy.
74
SDJ: Jakie języki programowania i tech-
nologie stosuje Serena Software w two-
rzeniu aplikacji?
KP: Dziś w Serenie tworzymy aplikacje w
większości w Javie. Stronę serwerową pisze-
my w C++. Wciąż opracowujemy aplikacje
dla mainframe w Assemblerze. Zatem uży-
wamy tego, co uważamy że jest najodpo-
wiedniejszym językiem dla określonej plat-
formy i określonego komponentu architek-
tury.
SDJ: Czy używacie również .NET?
KP: Ogólnie posiadamy dwie najważniej-
sze platformy architektoniczne. Jedną z nich
jest .NET i jest to jedna z podstawowych plat-
form, których używamy dla tworzenia więk-
szości kodu strony serwerowej; drugą plat-
formą używaną do programowania strony
klienckiej jest Eclipse.
SDJ: Jakie jest podejście Serena Software
do rozwoju Open Source i Linuksa?
KP: Naszą strategią w stosunku do Linuk-
sa jest strategia naszych klientów . Jeśli nasi
klienci używają Linuksa, to my wspieramy Li-
nuksa. Tak samo jak w przypadku systemów
IBM AIX, SUN Solaris, HP-UX, czy jakichkol-
wiek innych.
Rdzeniem naszego biznesu jest przestrzeń
zarządzania cyklem życia aplikacji, to znaczy,
pomaganie architektom i programistom w
tworzeniu aplikacji w sposób bardziej efek-
tywny. A dziś największa część naszych klien-
tów to są największe korporacje na świecie.
Więc np. 10 największych firm w 10 najwięk-
szych sektorach gospodarki używa produk-
tów Sereny. Zatem 10 największych banków,
10 największych firm ubezpieczeniowych,
10 największych wytwórców, 10 najwięk-
szych firm telekomunikacyjnych na świe-
cie, używa produktów Sereny do zarządza-
nia cyklem życia aplikacji. A jedną z charak-
terystycznych rzeczy dla wielkich firm jest to,
że nie mają one zazwyczaj tylko jednej plat-
formy systemowej czy deweloperskiej. Nie
używają np. tylko .NET, albo tylko Javy, nie
mają tylko platformy Linux albo Unix. Musi-
my więc wspierać wszystkie platformy sys-
10/2008

temów operacyjnych, wszystkie platformy
i narzędzia programistyczne, tak jak musi-
my również wspierać wszystkie typy baz da-
nych, jakie tam występują – Oracle, Sybase,
DB2, SQL Server i MySQL. Musimy wspie-
rać IDE, których oni używają, czyli np. Ecli-
spe, Microsoft Visual Studio, WebSphere AD
Studio, czy JBuilder. Musimy również wspie-
rać różne używane przez naszych klientów
narzędzia firm trzecich, jak np. HP Quality
Center, czy Load Runner. Mamy zatem bar-
dzo szeroki zestaw partnerów, a nierzadko
i konkurentów, z którymi musimy się inte-
grować, żeby wspierać naszych klientów. Za-
tem – co powiedziałem na początku – gdzie
jest strategia naszych klientów, tam jest i na-
sza strategia.
SDJ: Jakie platformy systemowe i dewelo-
perskie są zatem popularne wśród klien-
tów, czy jest to Linux, czy raczej .NET i
Windows?
KP: Nie jest nią Linux. Pierwszym jest raczej
Windows, drugim pewnie Solaris, a potem
– rzekłbym blisko obok siebie – są HP-UX i
Linux. Ale ponieważ spory odsetek naszych
klientów wciąż używa komputerów mainfra-
me, a w tych obszarach jesteśmy z pewnych
względów wyjątkowi, to te platformy też
wspieramy. Rzekłbym, że trzy najważniejsze
systemy operacyjne z punktu widzenia Sere-
ny, to Microsoft Windows, SUN Solaris i IBM
z/OS na komputerach mainframe.
SDJ: Proszę wyjaśnić czym są narzędzia
do tworzenia Mashupów biznesowych?
KP: Dobre pytanie. Myślę że są na nie trzy
możliwe – wzajemnie się uzupełniające – od-
powiedzi.
Przede wszystkim, na rynku IT jest znacz-
nie większe zapotrzebowanie na aplikacje,
niż rynek jest w stanie dostarczyć. Użytkow-
nicy biznesowi starają się nieumiejętnie roz-
wiązywać swoje problemy informatyczne za
pomocą arkuszy Excela, baz danych Acces-
sa, oprogramowania ściąganego z Sieci oraz
za pomocą siermiężnych aplikacji otrzyma-
nych z gazet. To właśnie Mashupy bizneso-
we są metodą na szybkie tworzenie aplikacji.
poprzez ich prototypowanie, a potem wdro-
żenie prototypu. Nauczyliśmy się z Web 2.0,
że to co jest wystarczająco dobre, faktycz-
nie jest wystarczająco dobre i wcale nie mu-
si być doskonałe. Użytkownicy zwykle są za-
dowoleni z najważniejszej funkcjonalności i
nie potrzebują wszystkich bajerów i wodo-
trysków.
Po drugie, użytkownicy biznesowi czasem
nie wiedzą, jak zadać pytanie działom IT. Mu-
shupy biznesowe to narzędzia, które pozwa-
lają użytkownikowi samemu znaleźć odpo-
wiedź. Użytkownik ma wgląd w to, gdzie
leży rzeczywisty problem i sam najszybciej
znajduje rzeczywiste rozwiązanie swojego
www.sdjournal.org
problemu. Najlepszym sposobem na wspar-
cie użytkownika biznesowego w rozwiązy-
waniu problemów jest udostępnienie im
ich własnych danych.. A dane udostępniane
w formie webservices są łatwiejsze w użyciu
niż Microsoft Excel czy Visio. Serena Software
umożliwia stworzenie i uruchomienie front-
endu do tych webserwisów. To powoduje, że
webserwisy są łatwe w użyciu, a nasza tech-
nologia nadaje im ludzką twarz. Zatem użyt-
kownicy biznesowi mogą odpowiedzieć na
wiele swoich pytań nawet bez zawracania
głowy IT. A to skraca listę problemów zgła-
szanych działom IT.
Po trzecie, często użytkownicy biznesowi
nie mogą dostać pełnej odpowiedzi od dzia-
łów IT, bo część odpowiedzi jest informacją
znajdującą się na zewnętrz organizacji. Było-
by wspaniale, gdyby użytkownicy biznesowi
mogli pozyskiwać informacje jednocześnie
ze swoich centrów danych oraz z otocze-
nia biznesowego, łączyć je ze sobą na swo-
im pulpicie i znajdować odpowiedzi na swo-
je pytania. I tak właśnie powstaje klasyczny
Mashup. Na przykład użytkownik chce zlo-
kalizować swoje ciężarówki (co wymaga po-
łączenia informacje zawartych we własnych
centrach danych z informacjami o położe-
niu np. z Google Earth, bądź z map aktualnie
wykonywanych prac drogowych na drogach
międzymiastowych) żeby móc się z nimi po-
łączyć i przekazać im, żeby zmienili trasę ob-
jeżdżając Warszawę, bo na ich trasie zdarzył
się wypadek i powstała blokada. Dzięki Ma-
shupom użytkownicy uzyskują lepsze odpo-
wiedzi na biznesowe problemy, stosując in-
formację zintegrowaną, łącząc informację,
która jest dostępna w Sieci wraz z informacją
dostępną w ich systemach biznesowych.
Uważam, że Mashupy pod względem no-
watorstwa są podobne do komputerów oso-
bistych z czasów ich początków. Gdy pojawi-
ły się komputery osobiste, działy IT nie były
zachwycone faktem, że, użytkownicy bizne-
sowi mają swoje własne komputery. Do dziś
nadal mainframe'y są dobre dla wszystkich,
są w jednym konkretnym miejscu. Okaza-
ło się jednak, że użytkownicy biznesowi po-
trzebowali komputerów osobistych. Uwa-
żam, że z Mashupami jest tak samo. Mashupy
to technologia, która pozwala użytkowniko-
wi biznesowemu zebrać w całość wszystkie
źródła danych, samodzielnie dokonując po-
trzebnych integracji danych i procesów.
SDJ: Jakie pytania najczęściej zadają Se-
renie programiści?
KP: Często programiści pytają Co my mamy
robić, kiedy użytkownicy biznesowi będą two-
rzyć własne aplikacje? Pierwsze co dział IT
może (i powinien) zrobić w tej chwili dla biz-
nesu, to opakować usługi tradycyjnych apli-
kacji do postaci webserwisów – im więcej in-
formacji możemy dostarczyć do miejsca, w
Wywiad
którym jest ona potrzebna użytkownikom
biznesowym, tym lepiej aplikacje wspoma-
gają biznes i tym większy sukces osiąga biz-
nes. Zatem, zamiast budować aplikację, któ-
ra jest dla użytkownika końcowego użytecz-
na w 80%, lepiej jest nie budować aplikacji,
tylko zbudować zespół webserwisów i niech
użytkownicy biznesowi sami wykorzystają
je poprzez Mashupy. To im rzeczywiście bar-
dziej się przyda. Myślę, że niektórzy progra-
miści mogą stwierdzić, że będą mieli całkiem
dobrą zabawę jako programiści, jeśli będą
pracować dla biznesu. Jeśli będą pracować w
kadrach, w produkcji, w sprzedaży, jako pro-
gramiści biznesowi dla tych wydziałów, bo
wtedy będą oni posiadali dokładną wiedzę
o tym, jak ten biznes działa; będą współpra-
cownikami, czy doradcami ludzi, którzy pro-
wadzą taki biznes. I będziemy mieli rzeczy-
wisty wgląd w to, jak wygląda faktyczna wi-
zja tego biznesu, jaka jest jego strategia, ja-
ka jest polityka, jakie cele i ambicje kierow-
nictwa, które prowadzi ten biznes. I będą oni
mogli wyrazić te aspiracje poprzez technolo-
gię i wdrażać ją w biznesie, mając szczegóło-
wą wiedzę o tym biznesie. I myślę, że jest to
podstawowa zmiana reguł gry, gdzie nie ma
już ustawicznego tłumaczenia tego, co biz-
nes chciałby wyartykułować, na to, jak IT ro-
zumie i rozwiązuje problem. Dochodzimy te-
raz do miejsca, gdzie biznes faktycznie two-
rzy rozwiązanie, bez potrzeby tłumaczenia.
A dzięki temu – w miarę możliwości – żadne
szczegóły nie umkną, bo nie będzie żadnej
potrzeby tłumaczenia. I myślę, że dla wielu
programistów będzie to bardzo pouczające,
a jednocześnie promujące, bo będą się czuli
częścią dostarczonego rozwiązania. Będą tak
samo dumni z tego, co robią w ramach or-
ganizacji, jak wtedy, gdy pracowali jako pro-
gramiści w IT. A skutkiem ubocznym takiego
przesunięcia będzie chociażby to, że coraz
mniej prac nad oprogramowaniem będzie
przenoszonych za granicę. Bo znacznie trud-
niej jest mieć eksperta biznesowego w Szan-
ghaju , czy Bombaju. Łatwiej mieć kogoś ta-
kiego tu na miejscu, w centrali w Warszawie,
bo siedzi w biurze obok szefa, korytarz dalej
od kierownictwa, które jest odpowiedzialne
za biznes i kanały komunikacyjne, a linie ko-
munikacji są krótkie i rozwiązania są bardziej
odpowiadające jako rezultaty. Może to ozna-
czać, że niektóre z tych miejsc pracy, które
straciliśmy na rzecz Indii, czy Chin, wrócą te-
raz jako rezultat tych działań.
SDJ: Czy Serena Software posiada specjal-
ny program dla programistów?
KP: Nie, to nie jest coś, czym Serena mogłaby
się zajmować. Istotą biznesu Sereny jest za-
rządzanie cyklem życia aplikacji, zatem pro-
gramiści często patrzą na nasze technologie
jako w pewnym sensie ograniczające ich kre-
atywność, bo my jesteśmy głównie zainte-
75
 Wywiad
resowani rzeczami takimi, jak Software Con-
figuration Management, takimi jak kontrola
wersji, strzeżenie dostępu do artefaktów, za-
rządzaniem buildami itp. Ale myślę że każdy
zawodowy programista dzisiaj zdaje sobie
sprawę, że jeśli wprowadzi niedobrą zmia-
nę w oprogramowaniu, przeniesie się to na
niebagatelny efekt dla biznesu, więc posia-
danie na miejscu technologii, która pozwoli
przewidzieć szkodliwe zmiany i im przeciw-
działać, jest jak najbardziej w ich długofalo-
wym interesie.
W większości części składowych naszych
rozwiązań staramy się zapewnić, aby nasza
technologia nie dokładała programistom
dodatkowej pracy. Ukrywamy zatem naszą
technologię pod kurtyną IDE i jeśli chodzi o
programistów, muszą oni tylko wykonywać
check-out i check-in, a my wykonujemy cała
resztę od tego miejsca. Jeśli jednak pracow-
nik pełni rolę Release/Build Manager-a, to na-
sza technologia jest dla niego ważna. Bo po-
zwala dostrzec cały obraz pracy nad opro-
gramowaniem, cokolwiek by się tam działo,
nawet jeśli niektóre części dzieją się w Szan-
ghaju, czy Bombaju, czy też oprogramowa-
nie tworzy się w Kijowie czy Warszawie. Trze-
ba być pewnym, że się widzi wszystkie jed-
nostki konfiguracji, pewnym że wszystkie
rzeczy są oprogramowane spójnie, że są
spójnie skompilowane, spójnie przetestowa-
ne, spójnie wdrożone. A jeśli cokolwiek pój-
dzie naprawdę źle to wszystko będzie mo-
gło być też spójnie wycofane. I jeśli ktoś jest
Release Managerem, to wszystko to jest dla
niego rzeczywiście ważne – dlatego dostar-
czamy mu takie narzędzia, a programista w
ogóle nie musi widzieć tych narzędzi.
SDJ: Kogo zatrudnia Serena Software?
KP: Jesteśmy zupełnie jak każda inna firma
i mamy centra programistyczne na całym
świecie. Mamy więc centra w Stanach Zjed-
noczonych: w Bellevue w Washington, w Hil-
lsboro w Oregonie, w Redwood City w pól-
nocnej Kaliforni, w Woodland Hills w połu-
dniowej Kaliforni, w Colorado Springs w Co-
lorado. Mamy też centrum programistyczne
w Wielkiej Brytanii w Saint Albans (pierwot-
ne centrum w Europie) mamy kilka zespołów
programistów w Indiach w różnych miej-
scach, mamy też mały zespół w Kijowie. Kra-
ków? Jeszcze o tym nie myśleliśmy. Znaczącą
większość z tych lokalizacji posiadamy dlate-
go, że albo mamy w tych miejscach oddziały
przejętych firm, albo mamy tam partnerów
posiadających zespoły programistów.
SDJ: Jeśli zatem inżynier oprogramowa-
nia z Polski chciałby pracować w Serena
Software, powinien wybrać się na Wyspy
Brytyjskie?
KP: Około 1/2 naszych inżynierów prak-
tycznie pracuje ze swojego domu. Jesteśmy
76
globalną korporacją, gdzie każdy ma lapto-
pa, wielu ludzi ma swoje biurka w biurze,
ale pracuje trzy dni w tygodniu w biurze, a
dwa w domu. Ci pracownicy, którzy miesz-
kają daleko od biura pracują cały czas z do-
mu. Mamy bardzo wyrafinowaną infrastruk-
turę i oczywiście lubimy mówić, że pijemy
własnego szampana, co oznacza po prostu,
że nasi programiści używają naszych wła-
snych narzędzi do tworzenia oprogramo-
wania. Zatem na przykład nasze flagowe
narzędzie do Software Configuration Ma-
nagement nazywa się Dimensions i jedną
z najmocniejszych zalet Dimensions jest to,
że ma bardzo, bardzo wysoką wydajność w
sieci WAN. Więc jeśli zrobi się check-out ka-
wałku kodu w Indii albo w Saint Albans, czy
w Redwood City, zajmuje to dosłownie mo-
ment, nawet jeśli serwer jest w Hillsboro w
Oregonie. Serwer jest zatem w jednym mie-
ście a programiści na całym świecie. Jest to
bardzo wydajny check-out. Jednym z naj-
większych problemów związanych z posia-
daniem programistów rozrzuconych po ca-
łym świecie jest to, że jak przypisze się za-
danie do programisty, może on nie być na
nogach akurat w tym samym momencie, co
jego menedżer. Mamy więc nasze wspania-
łe narzędzie, oczywiście stworzone z pomo-
cą Serena Business Mashups, które pozwa-
la nam przypisywać zadania współpracow-
nikom, żeby pracowali i aktualizowali stan
prac, a my będziemy widzieli status tego,
nad czym pracują nie potrzebując nawet z
nimi rozmawiać, ani ich widzieć osobiście.
Mamy oczywiście tygodniowe telekonfe-
rencje z członkami zespołów i tak dalej, ale
zawsze możemy widzieć, w jakim stanie są
sprawy. A także dla biura zarządu projektu
(Project Management Office) – bo biuro za-
rządu projektu też jest rozrzucone po świe-
cie – mamy bardzo dobre narzędzie, zwa-
ne Mariner. Pozwala ono widzieć nad czym
każdy pracuje, widzieć kiedy pracownicy
kończą przydzielone zadania, by następnie
przypisać ich do przyszłych projektów. Na-
rzędzie Mariner wykorzystujemy także do
zarządzania pomysłami na projekty, które
mogą pochodzić od naszych klientów, od
zarządu lub kierowników projektów.
Nasze oprogramowanie także poddajemy
rygorom cyklu życia aplikacji, w ramach prac
projektowych. I do tego sami używamy tych
samych narzędzi, które chcemy, by używa-
li nasi klienci. Sami stosujemy przy tym naj-
lepsze praktyki w zarządzaniu projektami i
cyklem życia oprogramowania. W tym kie-
runku kształcimy i przygotowujemy naszych
pracowników.
Zdradzę jeszcze jedno – bo chyba niewie-
lu o tym wie – jeśli stworzymy nowsze wersje
naszych produktów to najpierw wpuszcza-
my beta-wersje do naszych własnych środo-
wisk produkcyjnych.
W ten sposób mamy naszego pierwsze-
go klienta następnego release'u naszego
produktu – Serenę. Bo jeśli będą z tym pro-
blemy, chcemy się upewnić, że znajdziemy
je zanim oddamy to do klienta. I jest to na-
prawdę zachwycające, bo kiedy nasi klienci
robią beta-testy naszego kodu, my już uży-
wamy tej wersji codziennie jako wersji pro-
dukcyjnej. I oczywiście oznacza to, że pro-
gramiści pracujący w Serenie wiedzą, że je-
śli zrobią naprawdę poważny błąd, to pierw-
si na tym ucierpią.
SDJ: Jaką rolę widzi Pan dla partnerów
i dlaczego warto zostać partnerem Se-
reny?
KP: To proste: nie możemy być jednocze-
śnie wszędzie! Jesteśmy co prawda firmą
globalną z biurami rozrzuconymi po całym
świecie, ale to dopiero partnerzy wnoszą
dodatkową wartość w postaci znajomo-
ści lokalnych uwarunkowań rynkowych,
kulturowych, językowych, prawnych itd.
A ze strategicznego punktu widzenia jest
to dla nas bezcenne. Wspomniałem wcze-
śniej, że naszą strategią jest strategia na-
szych klientów. Zdobycie zatem partne-
ra, który już jest u klientów z innymi swo-
imi rozwiązaniami, szczególnie w sytuacji,
gdy nasze rozwiązania doskonale uzupeł-
niają ofertę naszego partnera – to jest dla
nas sytuacja idealna. Nasz partner już zna
strategie potencjalnego klienta, wie ja-
kich platform i technologii używa do bu-
dowania aplikacji biznesowych – może za-
tem szybko i trafnie zaoferować rozwiąza-
nie adresując poprawnie określone potrze-
by klienta. Świetnym przykładem jest nasz
polski partner – firma CompFort Meridian.
Specjalizując się w dostarczaniu rozwiązań
do zarządzania IT, dzięki naszym rozwią-
zaniom jest w stanie dostarczyć klientowi
kompleksową usługę analizy, zaprojekto-
wania i wdrożenia zintegrowanego syste-
mu zarządzania IT, właśnie z uwzględnie-
niem projektowego zarządzania cyklem
życia oprogramowania. Wspomniałem tak-
że wcześniej o konieczności łatwości inte-
gracji oferty różnych producentów opro-
gramowania w jedno, spójne rozwiązanie.
W takiej sytuacji to rolą partnera jest za-
pewnienie skutecznej i działającej integra-
cji, co niewątpliwie jest atrakcyjne z punk-
tu widzenia klienta, bo nie musi już sam
użerać się z wieloma dostawcami, by za-
pewnić współdziałanie różnych techno-
logii. A partner – oprócz oczywistych wy-
miernych korzyści – zyskuje dostęp do na-
szej świetnej technologii i sam może wes-
przeć swoje wewnętrzne procesy naszymi
rozwiązaniami. A najlepszą referencją jest
dostawca (w tym wypadku partner), który
sam efektywnie używa rozwiązań oferowa-
nych swoim klientom.
10/2008
 Wywiad

SDJ: W jaki sposób postrzega Pan rolę cza-

sopism takich jak Software Developer's
Journal?
KP: Myślę, że czasopisma są naprawdę waż-
ne dla zespołów programistycznych Sere-
ny. Wziąwszy pod uwagę dostawców opro-
gramowania, którzy sami tworzą dostarcza-
ne aplikacje, często występują uogólnione
problemy, istnieją też uogólnione rozwią-
zania dla uogólnionych problemów. Więk-
szość naszych klientów tworzy specyficzne
rozwiązania dla specyficznych problemów.
Są to zatem zupełnie inne zestawy umiejęt-
ności. I będąc programistą, jest się zwykle za-
interesowanym tym, jakie są najnowsze tren-
dy w przemyśle, jakie są nowe pułapki w no-
wych IDE, czy nowych bazach danych. Dla-
tego czasopisma są naprawdę istotne dla
nas jako twórcy i dostawcy oprogramowa-
nia. Pomagają nam wejrzeć w to, co się dzie-
je na świecie.
Robimy w Serenie co możliwe, żeby pro-
gramiści byli otwarci na nowe trendy. Przy-
kładowo, całkiem dużo programistów Sere-
ny bierze udział w naszych dorocznych kon-
ferencjach klientów i użytkowników. Jest to
dla nas niepowtarzalna okazja, by spotykać
się z klientami i dowiadywać się, co robią.
Mamy do tego naszą specjalną strefę odpo-
wiedzi, gdzie gromadzą się wszyscy kumacze
(geeks) Sereny, co to chodzą w białych fartu-
chach i oczekują by podszedł klient i powie-
dział: jesteś kumaczem z Sereny, mam dla cie-
bie pytanie....
Chcemy, aby nasi inżynierowie spotyka-
li się bezpośrednio z klientem. Mamy spo-
tkania doradztwa produktów, gdzie nasi naj-
więksi klienci, którzy używają naszych pro-
duktów, spotykają się z zespołami produkto-
wymi i w najdrobniejszych szczegółach wy-
kładają rzeczy, które chcieliby mieć w przy-
szłych wersjach produktu. Mamy znakomitą
społeczność użytkowników – Serana Com-
munity – mającą też swój portal communi-
ty.serena.com, gdzie klienci i ludzie z Sere-
ny przesiadują razem. Nasi zawodowi kon-
sultanci i inżynierowie wsparcia oraz pro-
gramiści czatują z klientami, a klienci mówią:
hej, dlaczego to tak ma działać?, a ludzie Se-
reny mówią: a, no bo..., a czy wiedzieliście, że...
i dzielą się wszystkimi informacjami. I tak sta-
raliśmy się uczynić ścianę między klientem a
inżynierem możliwie najcieńszą, żeby inży-
nier oprogramowania mógł się dowiedzieć
dokładnie, jak klient używa produktu i coś z
tego wynieść. Bo – niestety – łatwo jest do-
stawcy oprogramowania stać się wieżą z ko-
ści słoniowej, obwarowanym miastem, z któ-
rego nic na zewnątrz się nie dostrzega i do
którego żadną miarą nie można się dobić. I
mocno się staramy różnymi sposobami, by
nasi programiści wiedzieli, co się dzieje u
klienta, a także by naszych klientów włączać
w tworzenie naszych produktów.

www.sdjournal.org 77
 KLUB PRO
Oferta skierowana dla firm
Jeżeli Twoja firma jest prenumeratorem Software Developer’s Journal za comiesięczną
dopłatą 50 PLN +VAT możesz dodatkowo otrzymać reklamę.
Wystarczy tylko, aby profil Twojej firmy pokrywał się z naszym magazynem.
Wyślij do nas: logo firmy, dane kontaktowe i informację o firmie
Reklama przez 12 kolejnych numerów tylko za 600 PLN +VAT.
Jeżeli nie posiadasz jeszcze prenumeraty możesz ją zamówić w atrakcyjnej cenie.
Dla nowych prenumeratorów specjalna oferta – 690 PLN.

Skontaktuj się z nami:

sdj@software.com.pl tel. 22 427 36 91
pren@software.com.pl http://buyitpress.com

Opera Software Architektury systemów IT

Opera Software’s vision is to deliver the best In-
ternet experience on any device. We are offering
browser for PC/desktops and embedded pro-
ducts that operates across devices, platforms
and operating systems. Our browser can deliver
a faster, more stable and flexible Internet expe-
rience than its competitors.
http://www.opera.com
Twórca frameworków JUVE i serwera aplikacji
AVAX oferuje usługi, doradztwo, rozwiązania do
tworzenia nowoczesnych, dużych systemów i roz-
wiązań informatycznych/internetowych, integrują-
ce architektury ery post-J2EE/.NET, wykorzystu-
jące MDD/MDA dla dziedzin – bankowość, teleko-
munikacja, handel, e-commerce, ERP/Workflow/
CRM, rozwiązania internetowe, portalowe.
www.mpsystem.com mpsystem@mpsystem.com

FRONTLINE STUDIOS Future Processing

Frontline Studios – amerykańsko-polski twórca gier
konsolowych oraz PC – szuka utalentowanych ko-
derów (bardzo dobra znajomość C/C++; Java, Del-
phi, UML), doświadczonych grafików (2D, 3D) oraz
zespołów developerskich. Oferujemy długotermi-
nową pracę nad poważnymi projektami. Nie prze-
gap tej okazji!
Future Processing to dynamiczna firma techno-
logiczna działająca na globalnym rynku opro-
gramowania. Jesteśmy zespołem wysokiej klasy
specjalistów posiadających wiedzę i doświadcze-
nie niezbędne do realizacji ambitnych projektów
informatycznych. Jeśli programowanie to Twoja
pasja dołącz do nas! (możliwość pracy zdalnej).

kadry@frontstudios.com http://www.future-processing.pl

Intercon Sp. z o.o. Kei.pl

Dostawca zaawansowanych rozwiązań informa-
tycznych, nowoczesnych systemów sprzedażo-
wych, systemów e-commerce oraz programów
partnerskich. Oferujemy systemy wspierające za-
rządzanie przedsiębiorstwem oraz wielokanałową
sprzedaż, rozwiązania typu e-CRM, systemy typu
work-flow, zaawansowane wnioski internetowe, roz-
wiązania portalowe.
http://www.intercon.pl
Kei.pl działa na rynku usług hostingowych od 2000
roku. Do naszych zadowolonych Klientów z du-
mą możemy zaliczyć wiele przedsiębiorstw sekto-
ra MSP, instytucji oraz osób prywatnych. W ofer-
cie Kei.pl znajdują się pakiety hostingowe, a także
usługi dla wymagających Użytkowników – platfor-
my e-Biznes oraz serwery fizyczne.
http://www.kei.pl
KLUB PRO
StatConsulting
StatConsulting to firma o znaczącej pozycji na ryn-
ku usług analitycznych oraz Data Mining. Nasza
oferta obejmuje m.in. modele scoringowe, rozwią-
zania Fraud Detection oraz modelowanie ryzyka.
Tworzymy także własne rozwiązania informatycz-
ne na potrzeby projektów Data Mining, Data Quali-
ty, zarządzania ryzykiem itd.
http://www.statconsulting.com.pl
Transition Technologies S.A.
Firma w branży high-tech od 1991. Producent opro-
gramowania dla przemysłu (ponad 350 referencji z
instalacji na całym świecie). Usługi z zakresu: hur-
townie danych i Business Intelligence, rozwiązania
eBusiness, optymalizacja, integracja danych, aplika-
cji oraz procesów biznesowych, portale korporacyj-
ne, consulting i outsourcing usług IT, zaawansowa-
na automatyka cyfrowa.
http://www.tt.com.pl
IT SOLUTIONS
Wdrożenia i szkolenia z zakresu:
• SQL Server
• SharePoint Services
IT SOLUTIONS • MS Project / Server
• Tworzenie aplikacji w technologii .NET
http://www.itsolutions.biz.pl
marcin.pytlik@itsolutions.biz.pl
Osmosys Technologies Sp. z o.o.
Dostarczamy kompletne rozwiązania dla rynku cy-
frowej telewizji interaktywnej. Oferujemy oprogra-
mowanie typu middleware, aplikacje JAVA, syste-
my nadawcze oraz usługi „pod klucz”. Nowe obsza-
ry działalności firmy to: odtwarzacze Blu-ray Disc,
DLNA/Home Networking, akceleratory 3D, systemy
‘Video on Demand’, Push VoD oraz systemy rekla-
my interaktywnej.
http://www.osmosys.tv
TTS Company Sp. z o.o.
Sprzedaż i dystrybucja oprogramowania komputero-
wego. Import programów na zamówienie. Ponad 200
producentów w standardowej ofercie. Chcesz kupić
oprogramowanie i nie możesz znaleźć polskiego do-
stawcy? Skontaktuj się z nami – sprowadzimy nawet
pojedyncze licencje.
http://www.OprogramowanieKomputerowe.pl
EPRO
Naszą misją jest projektowanie najwyższej jako-
ści dedykowanych systemów IT, które cechuje
wysoka niezawodność, wydajność, ergonomicz-
ność i intuicyjność w obsłudze oraz administracji.
Głównym elementem oferty EPRO jest oprogra-
mowanie sklepu internetowego oraz identyfika-
cja wizualna.
tel. 085 743 66 38
http://www.epro.com.pl
Softline rozwiązania mobilne
Wiodący producent systemów mobilnych, do-
stawca aplikacji użytkowych dla biznesu (Sym-
bian OS, Windows Mobile, J2ME ) zaprasza do
współpracy. Zostań naszym partnerem. Dołącz
do zespołu.
http://www.softline.com.pl
SWD Software Sp. z o.o
System operacyjny czasu rzeczywistego RTOS
QNX. Oficjalny dystybutor w Polsce.
Zakres działalności: lokalizacja produktów QNX,
dostawy sprzętu i oprogramowania, doradztwo
przedsprzedażowe, wsparcie techniczne, certyfi-
kowane szkolenia, opracowania na zamówienie.
http://www.swdsoft.pl
Roczna prenumerata

tylko
250,-
Software Developer’s Journal (poprzednio Software 2.0)
jest miesięcznikiem głównie dla programistów, którzy li-
czą, że dostarczymy im gotowe rozwiązania, oszczędza-
jąc im czasu i pracy. Jesteśmy czytani przez tych, któ-
rzy chcą być na bieżąco informowani o najnowszych osią-
gnięciach w dziedzinie IT i nie chcą, żeby jakiekolwiek
istotne wydarzenia umknęły ich uwadze. Aby zadowolić
naszych czytelników, prezentujemy zarówno najnowsze
rozwiązania, jaki starsze, sprawdzone technologie.

Kontakt
1. Telefon 2. Online
+48 22 427 36 91 pren@software.com.pl
+48 22 427 36 79
+48 22 427 36 50 3. Adres
Bokserska 1
2. Fax 02-682 Warszawa
+48 22 244 24 59 Polska
 Zamówienie prenumeraty

Prosimy wypełniać czytelnie i przesyłać faksem na numer:

00 48 22 244 24 59
lub listownie na adres:
Software-Wydawnictwo Sp. z o. o.
ul. Bokserska 1
02-682 Warszawa
Polska
E-Mail: pren@software.com.pl
Przyjmujemy też zamównienia telefoniczne:
0048 22 427 36 91
0048 22 427 36 79
0048 22 427 36 50

Jeżeli chcesz zapłacić kartą kredytową,

wejdź na stronę naszego sklepu internetowego www.buyitpress.com.

Imię i nazwisko ...............................................................................

Nazwa firmy.....................................................................................

Dokładny adres ..............................................................................

.........................................................................................................

Telefon ............................................................................................

E–mail .............................................................................................

ID kontrahenta ................................................................................

Numer NIP firmy .............................................................................

Fax (wraz z nr kierunkowym) .........................................................

□ automatyczne przedłużenie prenumeraty

Prenumerujesz
– zyskujesz
l oszczędność
pieniędzy Ilość Od
Ilość zama- numeru
l szybka dostawa Tytuł nume- wianych pisma Cena
rów prenume- lub mie-
l prezenty rat siąca

l bezpieczna płatność Software Develope-

12
180*/

ność on–line r’s Journal (1 płyta CD)

– dawniej Software 2.0
250
PLN

* cena prenumeraty rocznej dla osób prywatnych

 W NASTĘPNYM NUMERZE SOFTWARE DEVELOPER’S JOURNAL 11/2008 167

ECOMMERCE
Sklep internetowy w PHP i SQLite
Textpattern – Wydajny, elastyczny i przyjazny CMS

PROGRAMOWANIE JAVA
Obliczenia numeryczne w programach komputerowych

PROGRAMOWANIE PHP
Zaawansowana obróbka grafiki w PHP
Porównanie opensource-owych platform blogowych opartych o PHP i ba-
zy danych

TESTOWANIE OPROGRAMOWANIA
Plugin – wielokrotne wykorzystanie sprawdzonych narzędzi

NOWE ARTYKUŁY W DZIAŁACH

Biblioteka miesiąca
Systemy operacyjne

I WIELE INNYCH ARTYKUŁÓW, KTÓRYCH NIE MOŻESZ PRZEOCZYĆ!

W spr
zedaż
y od 18
paźd
ziern
ika Redakcja zastrzega sobie możliwość zmiany zawartości pisma.

82 10/2008