granice chronologiczne 1864 - 1890

powieść realizmu krytycznego - prezentuje krytyczną ocenę społeczeństwa polskiego

2.połowy XIX w. Prus piętnuje pozostałości feudalizmu, arystokracji i jej poglądy,
nierówność społeczną. Prezentuje on społeczeństwo upadające, szlachetne jednostki
ponoszą klęskę.
scjentyzm - A.Cante i T.Buckle źródłami rzetelnej wiedzy są rozum i doświadczenie;
metody nauk przyrodniczych przeniesione na badania psychologii, socjologii czy
ekonomii; naukowe podejście do świata staje się wartością
ewolucjonizm - K. Darwin. organicyzm społeczny, harmonijny rozwój podstawą
społeczeństwa
utylitaryzm - J.S.Mill, użyteczność, wszelka działalność człowieka powinna przynosić
pożytek społeczeństwu, nauczanie, wychowanie, krzewienie ideałów
determinizm - H. Teine, każde zjawisko jest ograniczone przez zespół różnych
czynników. Za najbardziej znaczące dla rozwoju człowieka uznał trzy: środowisko,
moment dziejowy, rasa
agnostycyzm - kwestionuje możliwość całkowitego poznania obiektywnej rzeczywistości
powieść tendencyjna - powieść, która z założenia miała propagować jakąś wybraną ideę;
postaci powieści tendencyjnej oraz ich losy są celowo skonstruowane, aby uwydatnić
przyjęte założenia. Powieść ta nie musi okazywać całej prawdy, eksponuje pewne
aspekty, "niewygodne" kwestie przemilcza, np. Eliza Orzeszkowa "Marta"
realizm = weryzm
tworzenie jako studium społeczeństwa i natury, prawdopodobieństwo życiowe, typowość,
przyczynowo-skutkowy układ zdarzeń, mimetyzm formalny, ukazywanie obiektywnej
prawdy o świecie
powieść realistyczna - H. Balzac "Komedia ludzka"
naturalizm - lata80. i 90. XIX w. E.Zola - "Powieść eksperymentalna""
pisarz jaklo badacz społeczeństwa (nauki przyrodnicze)
fizjologizm = determinizm biologiczny
dokumentaryzm, bohater zbiorowy, brutalność obrazowania, fascynacja patologiami,
autentyzm językowy (żargon, wulgaryzmy)
pozytywizm - słowo to określa antyromatyczną postawę światopoglądową zaprzeczając
wszystkiemu co było kiedyś cudowne i irracjonalne. Pozytywizm kieruje się zaufaniem
do rozumu, gdyż rozum jest narzędziem poznawczym pozwalającym poznać prawa
rządzące światem. optymizm poznawczny, zgłębianie nauki..
organicyzm społeczny - społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak żywy organizm, a
instytucje społeczne są ze sobą powiązane tak, jak części organizmu (od ich wzajemnej
współpracy zależy sprawne funkcjonowanie społeczeństwa).
praca organiczna - solidarny wysiłek na rzecz rozwoju gospodarczego oraz na rzecz
umocnienia wewnętrznych więzi między poszczególnymi jego "członami". Idea pracy
organicznej wiązała się z przekonaniem, iż społeczeństwo jest swego rodzaju
organizmem, który może funkcjonować sprawnie tylko wtedy, gdy zdrowe i silne są jego
poszczególne organy.
praca u podstaw, przełamanie barier społecznych, poprzez ekonomiczne i kulturalne
podniesienie klas niższych. Wielką wagę przykładano do powszechnej oświaty, ludowych
szkół i czytelni.
emancypacja kobiet - dążenie do równouprawnienia kobiet - zwiększenie udziału kobiet
w życiu publicznym, zapewnienie im dostępu do szkół średnich i wyższych
powieść - długi utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg zdarzeń.
Wielowątkowość
powieść historyczna - fabuła o wydarzeniach historycznych, które nie są współczesne
autorowi, może mieć narrację pamiętnikarską, może posługiwać się stylizacją językową.
Fikcja literacka
felieton, specyficzny rodzaj publicystyki, krótki utwór dziennikarski, napisany w sposób
lekki i błyskotliwy, utrzymany w osobistym tonie
opowiadanie - krótki utwór epicki o prostej akcji, niewielkich rozmiarów o
jednowątkowej fabule, pisane prozą. postacie drugoplanowe, opisy i refleksje.
Nowela - krótki utwór epicki o skondensowanej i wyraziście zarysowanej akcji, pisana
prozą. Akcja rozwija się w kierunku punktu kulminacyjnego, w którym rozstrzygają się
losy bohatera. zwarta kompozycja oraz mała ilośc bohaterów.
Empiryzm źródłem ludzkiego poznania są bodźce zmysłowe docierające do naszego
umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee. są w stosunku do nich wtórne.
Utylitaryzm-najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem
wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi"
Reportaż-Obejmuje utwory, które stanowią relację z określonych wydarzeń, a których
naocznym świadkiem był sam autor.
Antysemityzm – antyspołeczne uprzedzenie i dyskryminacja Żydów[1][2][3] oraz osób
pochodzenia żydowskiego, postrzeganych jako grupa religijna, etniczna lub rasowa.
Ekstremalny antysemityzm głosiła ideologia niemieckiego nazizmu, doprowadzając do
próby wyniszczenia narodu żydowskiego w okupowanej Europie.

Powstanie styczniowe- (1863–1864) – polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium

Rosyjskiemu, ogłoszone manifestem 22 stycznia 1863 wydanym w Warszawie przez
Tymczasowy Rząd Narodowy, spowodowane narastającym rosyjskim terrorem wobec
polskiego biernego oporu, wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego
1863 w byłym Wielkim Księstwie Litewskim, trwało do jesieni 1864, rozpoczęto
intensywną rusyfikację ziem polskich; po stłumieniu powstania znaczna część
społeczeństwa Królestwa i Litwy uznała dalszą walkę zbrojną z zaborcą rosyjskim za
niecelową i zwróciła się ku pracy organicznej; powstanie przyczyniło się do
korzystniejszego niż w dwóch pozostałych zaborach uwłaszczenia chłopów; pozostawiło
trwały ślad w literaturze (Orzeszkowa – Nad Niemnem, Dąbrowska – Noce i dnie)

* Praca:
o "Lalka"
o B. Prusa - postulat pracy organicznej; przyp.- pr. org. To chęć pracy nad
każdą klasą społeczną: chora jest bowiem arystokracja, wieś, mieszczaństwo
itd.
o "Nad Niemnem"
o Eliza Orzeszkowa - główna idea pracy; Bohaterowie, którzy żyją z pracy
swoich rąk (Bohatyrowicze) są szczęśliwi, zdrowi i piękni.
o "Szkice węglem", "Janko Muzykant"
o Henryk Sienkiewicz i "Antek" B. Prusa - postulat "pracy u podstaw"; jest to postulat
ściśle związany ze scjentyzmem. Chodzi o wysiłek,
który podjąć trzeba, by oświecić i uzdrowić warstwy najniższe - chłopów i
biedotę miejską. W powyższych utworach ciemnota, analfabetyzm i wiara
znachorom prowadzą do tragedii i śmierci.
o "Emancypantki"
o B. Prus - zagadnienie pracy kobiet;

* Ojczyzna (mit powstań):

o "Nad Niemnem"
o E. Orzeszkowa - mogiła powstańców i wspomnienie powstania (czas i miejsce
sacrum)
o "Lalka"
o B. Prusa - wątek powstańczy w życiu Wokulskiego + mit i legenda epoki
napoleońskiej w życiu Rzeckiego
o "Gloria victis"
o E. Orzeszkowa - nowela o powstaniu styczniowym
o "Do młodych"
o Adama Asnyka

* Miasto lub wieś:

o "Dym", "Mendel Gdański"
o M. Konopnickiej - Warszawa
o "Lalka"
o B. Prusa - Warszawa + dworek ziemiański Zasławek
o "Nad Niemnem"
o - dworek ziemiański (Korczyn, Olszówka, Bohatyrtowicze = zaścianek)

* Dzieci:
o "Nad Niemnem"
o "Antek"
o "Janko Muzykant"
o "Dobra pani"
o "Katarynka"
o "Powracająca fala"
o B. Prusa - motyw miłości ojcowskiej