PYTANIA Z EKONOMII NA EGZAMIN MAGISTERSKI

1. Pojęcie produktu krajowego brutto (PKB). Składniki i sposoby obliczania PKB.

2. Czy PKB jest dobrym miernikiem dobrobytu społeczeństwa? Jakie inne mierniki są
stosowane dla oceny dobrobytu?

3. Zmiany wielkości konsumpcji w gospodarce. Różne stanowiska teoretyczne (teoria

keynesowska, dochodu permanentnego i cyklu życia). Efekt majątkowy.

4. Czynniki kształtujące wielkość nakładów inwestycyjnych. Inwestycje a wahania

koniunkturalne i wzrost gospodarczy.

5. Wpływ wielkości podatków na tempo wzrostu gospodarczego. Dyskusja na temat

nadmiernego fiskalizmu w gospodarce.

6. Wielookresowe ograniczenie budżetowe gospodarki. Równoważność Ricarda.

7. Rola państwa w gospodarce: instytucje, wytwarzanie dóbr publicznych i redystrybucja

dochodów.

8. Co to jest pieniądz? Omów funkcje pieniądza i motywy popytu na pieniądz.

9. W jaki sposób banki centralne kontrolują poziom i zmiany nominalnych stóp

procentowych? Dlaczego banki centralne regulują stopy procentowe zamiast podaży
pieniądza?

10. Wpływ sterowania przez bank centralny stopą procentową na procesy realne w
gospodarce.

11. Bezrobocie i przyczyny tego zjawiska. Bezrobocie równowagi i naturalna stopa

bezrobocia.

12. Omów wybrane hipotezy na temat źródeł bezrobocia: klin podatkowy, płaca mobilizująca
(efficiency wage), „swoi – obcy” (insiders - outsiders).

13. Poglądy klasyków i keynesistów w sprawie istnienia i przyczyn bezrobocia oraz

sposobów jego zwalczania.

14. Mikroekonomiczne źródła sztywności cen i płac.

15. Model IS – LM i zastosowanie modelu do opisu polityki makroekonomicznej.

16. Wykorzystując model IS - LM przedstaw możliwe skutki polityki budżetowej (fiskalnej)

w gospodarce zamkniętej.

17. Wykorzystując model IS - LM przedstaw możliwe skutki polityki pieniężnej (monetarnej)

w gospodarce zamkniętej.

18. Model AD-AS.

1
19. Wykorzystując model AD-AS przedstaw reakcję gospodarki na szoki popytowe i
podażowe.

20. Opisz typowy cykl koniunkturalny w gospodarce i wyjaśnij jego mechanizm.

21. Inflacja i deflacja oraz sposoby pomiaru. Wpływ inflacji i deflacji na wzrost gospodarczy.

22. Społeczne koszty inflacji i polityka deflacyjna.

23. Przedstaw krzywą Phillipsa i dyskusję dotyczącą zależności, jaką ona opisuje.

24. Czym jest stagflacja? Przedstaw przyczyny stagflacji za pośrednictwem modelu AD-AS.

25. Inflacja i bezrobocie są swoistymi "chorobami" gospodarki. Która z nich jest, Twoim
zdaniem, bardziej dotkliwa, poważniejsza?

26. Wpływ oczekiwań na zachowania podmiotów gospodarczych. Hipoteza racjonalnych

oczekiwań.

27. Przedstaw główne korzyści społeczeństwa wynikające z prowadzenia handlu

zagranicznego. Teoria kosztów komparatywnych Ricarda i teoria Heckschera - Ohlina.

28. Czy państwo powinno chronić rynek krajowy przed towarami z zagranicy – przedstaw
argumenty za i przeciw protekcjonizmowi?

29. Czynniki kształtujące kurs walutowy. Przedstaw skutki zmiany kursu walutowego na
gospodarkę.

30. Omów skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki budżetowej (fiskalnej) w gospodarce

otwartej.

31. Omów skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki pieniężnej (monetarnej) w gospodarce

otwartej.

32. Model Mundella – Fleminga jako narzędzie analizy wpływu polityki fiskalnej i
monetarnej na produkcję w gospodarce otwartej.

33. Deficyt budżetowy i sposoby jego finansowania. Granice długu publicznego.

34. Ekonomia podaży. Krzywa Laffera.

35. Pojęcie wzrostu gospodarczego i jego pomiar. Dyskusja na temat czynników wzrostu
gospodarczego.

36. Teoria wzrostu: model Solowa. Problem konwergencji.

37. Przedstaw sposoby oddziaływania państwa na wzrost gospodarczy oraz pokaż ich
możliwe skutki.

2
38. Elastyczność cenowa i dochodowa popytu jako narzędzie analizy zachowania
konsumentów na rynku produktu.

39. Efekt substytucyjny i dochodowy zmiany ceny. Funkcja popytu skompensowanego.

40. Korzyści i niekorzyści skali w produkcji.

41. Funkcje produkcji. Izokwanta.

42. Krótkookresowe i długookresowe funkcje kosztów produkcji.

43. Koszty w ujęciu księgowym i ekonomicznym.

44. Analiza porównawcza konkurencji doskonałej i monopolu pełnego.

45. Maksymalizacja zysku firmy doskonale konkurencyjnej w krótkim i długim okresie.

Produkcja i popyt firmy na zmienny czynnik produkcji w punkcie optimum.

46. Równowaga firmy i gałęzi na rynku doskonale konkurencyjnym w krótkim i długim

okresie.

47. Wielkość produkcji maksymalizującej zysk i decyzje dotyczące zatrudnienia czynników

produkcji w monopolu. Społeczny koszt wykorzystywania siły monopolowej.

48. Różnicowanie cen w monopolu oraz sposoby wyznaczania ceny na produkt przez
monopolistę.

49. Bariery wejścia i wyjścia z gałęzi. Wpływ barier na warunki konkurencji w gałęzi.

50. Konkurencja oligopolistyczna. Modele duopolu Cournota i Stackelberga.

51. Kartel jako przykład strategicznych zachowań podmiotów ekonomicznych.

52. Konkurencja monopolistyczna – maksymalizacja zysku w krótkim i długim okresie.

53. Popyt na czynniki produkcji. Równowaga na rynku czynnika w warunkach konkurencji

doskonałej, monopolu i monopsonu.

54. Gospodarstwo domowe w roli dostawcy pracy. Wpływ płacy na podaż pracy.

55. Popyt na pracę i podaż pracy, równowaga na rynku pracy w warunkach doskonałej
konkurencji, monopsonu i przy istnieniu związków zawodowych.

56. Międzyokresowy model wyboru konsumenta. Rozkład oszczędności i konsumpcji w

czasie. Wpływ zmian stopy procentowej na decyzje gospodarstwa domowego.

57. Oddziaływanie ryzyka i niepewności na decyzje gospodarstwa domowego i rynki

ubezpieczeń.

58. Niesprawność mechanizmu rynkowego a rola sektora publicznego.

3
59. Granice możliwości oddziaływania państwa na gospodarkę (government failures).

60. Monopol naturalny. Uzasadnienie dla regulacji monopoli naturalnych.

61. Zmiana wartości pieniądza w czasie.

62. Efekty zewnętrzne jako przykład zawodności rynku. Twierdzenie Coase’a. Metody
internalizacji efektów zewnętrznych.

63. Dobra publiczne i przyczyny problemów z ich dostarczaniem.

64. Oddziaływanie asymetrii informacji na decyzje podmiotów gospodarczych i jej wpływ na

zaburzenia na rynkach: negatywna selekcja i pokusa nadużycia (ryzyko moralne).

65. Asymetria informacyjna a problem pryncypała - agenta.

66. Wykorzystanie teorii gier do analizy zachowań strategicznych. Równowaga Nasha. Gra
dylemat więźnia.

67. Teoria równowagi ogólnej. Dwa twierdzenia ekonomii dobrobytu.

68. Optimum Pareto. Definicja i własności tej definicji optimum społecznego.

69. Optymalny wybór konsumenta przy różnym układzie preferencji.

1. Pojęcie produktu krajowego brutto (PKB). Składniki i sposoby obliczania PKB.

Produkt Krajowy Brutto (PKB, Gross Domestic Product – GDP) jest miarą wielkości
produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowanie na terytorium danego kraju,
niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.
Może być mierzony albo w cenach rynkowych (zawierających podatki pośrednie nakładane
bna dobra i usługi), albo w cenach bazowych (uzyskiwanych przez producentów, czyli
z pominięciem podatków pośrednich). Wyższa stopa podatków powoduje, że wzrasta wartość
produkcji w cenach rynkowych, gdy fizyczne rozmiary produkcji nie zmieniają się.
W związku z tym bardziej uzasadnione jest mierzenie PKB w cenach bazowych.
Są trzy równorzędne metody mierzenia PKB (powinny prowadzić do tego samego wyniku).
Można go mierzyć:
- jako sumę wartości dodanej w procesie produkcji,
- jako sumę dochodów czynników wytwórczych (łącznie z zyskami),
- jako sumę wydatków na dobra finalne.
Formuła obliczania PKB w cenach rynkowych (PKBr): C – konsumpcja,
PKBr = C + I + G + X – M I – inwestycje,
Formuła obliczania PKB w cenach bazowych (Y): G – wydatki państwa,
Y = C + I + G + X – M – Te X – eksport,
M – import,
Te – podatki pośrednie

4
a) Możemy obliczać PKB na podstawie sumowania wielkość produkcji w różnych gałęziach
gospodarki: w rolnictwie, górnictwie, przemyśle itd. Wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych
oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali
przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez
wszystkie podmioty gospodarujące.

Zgodnie z tym:
PKB = produkcja globalna kraju - zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze
wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.
Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa
nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w
praktyce stosuje się inne formuły.
b) Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym
przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej
wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import.
c) Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wartości dodanej produkcji musi być równa sumie
dochodów ze wszystkich grup wytwarzających PKB. Zatem od strony dochodowej:
PKB = dochody z pracy (pensja pracowników) + dochody z kapitału (dochody właścicieli
biznesu, obligacji, akcji itd.) + dochody państwa (podatek) + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników
najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego
majątku.

Konsumpcja to wydatki gospodarstw domowych. Wlicza się w nią zakupy: dóbr

konsumpcyjnych trwałego użytku (np. pralki, samochody), dóbr konsumpcyjnych nietrwałego
użytku (np. żywność, ubrania, benzyna) oraz usług (np. fryzjerskie, opieka medyczna,
kształcenie). Kupno nowego domu nie jest traktowane jako wydatek konsumpcyjny a jako
inwestycja w kapitał trwały.

Inwestycje to suma wydatków przedsiębiorstw na fabryki, maszyny, wyposażenie i zapasy

oraz wydatków gospodarstw domowych na mieszkania. Dzieli się je na inwestycje w kapitał
trwały (mieszkaniowe i niemieszkaniowe) i w zapasy.

Wydatki państwa (zakupy rządowe) to suma wszystkich wydatków państwa na produkty i

usługi (np. szkolnictwo, budowa dróg, produkcja sprzętu wojskowego).

Nominalny PKB mierzy się w cenach bieżących, czyli takich, które istniały w okresie, gdy
osiągano składające się na PKB dochody.
Realny PKB mierzy się w cenach stałych. Wyraża on PKB w cenach istniejących w jednym
z okresów (roku bazowym). PKB realny uwzględnia skutki inflacji. Chcąc przejść od
nominalnego do realnego PKB powinniśmy zastosować wskaźnik odzwierciedlający zmiany
cen wszystkich dóbr – tzw. deflator PKB (a nie wskaźnik cen detalicznych CPI).
PKBrealne = PKBnominalne / deflator PKB
Gdy ceny rosną, zmiana PKB w ujęciu realnym jest mniejsza, niż w nominalnym.
PKB należy do grupy prostych mierników fizycznych rozmiarów produkcji wytworzonej
w gospodarce. Roczna zmiana jego poziomu informuje o tempie wzrostu gospodarczego.
Podobnie jak w przypadku dokumentów finansowych przedsiębiorstwa, mogących ukrywać
co najmniej tyle samo, ile ujawniają, rachunek PKB i kategorii pokrewnych powinniśmy
interpretować z dużą dozą ostrożności.

5
Powszechne stosowanie wskaźnika PKB bywa krytykowane, gdyż nie uwzględnia on różnic
cen w poszczególnych krajach (co w pewnym stopniu jest niwelowane przez liczenie
parytetem siły nabywczej), nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani
ich dystrybucji (jest np. tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia), a także nie wskazuje
na jakość usług, szczególnie państwowych.

PKB można wyliczyć na 3 różne sposoby. Po pierwsze można obliczać wydatki na dobra i
usługi różnych podmiotów gospodarczych: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw,
państwa i cudzoziemców. Po drugie możemy obliczać wielkość produkcji w różnych
gałęziach gospodarki: rolnictwie, górnictwie, przemyśle itp. Po trzecie można mierzyć
całkowity dochód sumując płace i zyski uzyskane przez różne grupy wytwarzające PKB.

2. Czy PKB jest dobrym miernikiem dobrobytu społeczeństwa? Jakie inne mierniki są
stosowane dla oceny dobrobytu?

Dane do PKB są często zbierane tanim kosztem, jako efekt uboczny zeznań podatkowych
i informacji gromadzonych przez urzędy skarbowe. W konsekwencji PKB nie obejmuje wielu
istotnych aspektów działalności gospodarczej.
PKB nie obejmuje:
• „Szarej strefy” – ponieważ dane dotyczące PKB oparte są na danych podatkowych.
Dlatego opracowuje się różne metody pomiaru wielkości „szarej strefy”, np. śledzenie
obiegu dużych banknotów, wydatków poszczególnych osób, wykrywanie korelacji
(np. Maria Lacko – stała relacja między zużyciem energii a 2 czynnikami: poziomami
rzeczywistych dochodów i pogodą). Szara strefa jest szczególnie duża w krajach
posocjalistycznych i kilku krajach basenu Morza Śródziemnego o długich tradycjach
unikania przez obywateli płacenia podatków
• Dochodów majątkowych netto z własności za granicą – dlatego w wielu krajach
powinno się raczej mierzyć PNB (produkt narodowy brutto, dochód narodowy brutto,
gross national product GNP). Jest to PKB skorygowane o sumę dochodów
majątkowych netto z własności za granicą osiąganych przez obywateli danego kraju,
czyli miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju,
niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.
• Amortyzacji – uwzględnia ją produkt narodowy netto (dochód narodowy). Dochód
narodowy określa ilość środków, jakie gospodarka może przeznaczyć na konsumpcję
i inwestycje po odłożeniu odpowiedniej ilości środków na sfinansowanie amortyzacji
(zużycia zasobów kapitału) i utrzymanie kapitału na istniejącym poziomie. To PNB
skorygowane o amortyzację. Jednak wielkość zużycia trudno precyzyjnie ustalić.
Stosowanie PNB pozwala uniknąć dyskusji o amortyzacji.
• Istotnych, pożądanych społecznie czynników podnoszących poziom dobrobytu
społecznego takich jak czas wolny, porządki domowe, hobby - i związanego z nimi
nierejestrowanego zatrudnienia.
• Przykrych efektów ubocznych działalności człowieka takich jak hałas,
zanieczyszczenie środowiska i korki drogowe. (Financial Times: azjatyckie tygrysy,
gdy to uwzględnimy, mogą stać się azjatyckimi ślimakami).
Powyższe trzy czynniki nie są jednak przedmiotem obrotu rynkowego, więc trudno je
mierzyć.

PKB należy do grupy prostych mierników fizycznych rozmiarów produkcji wytworzonej w

gospodarce. Roczna zmiana jego poziomu informuje o tempie wzrostu gospodarczego. Przy
danym poziomie realnego PKB (lub PNB), im większa jest liczba ludności – tym mniejsza

6
ilość dóbr przypada na jedną osobę. Jeśli więc chcemy mieć do dyspozycji prosty miernik
przeciętnego poziomu stopy życiowej w danym kraju, to lepiej niż absolutną wielkość PKB,
jest wykorzystać realny PKB przypadający „na głowę” (per capita).

Jednak nawet PKB per capita daje tylko bardzo przybliżony obraz poziomu życia i wskazuje
tylko jak przeciętnie zmienia się dochód. Dlatego im bardziej zmienia się struktura podziału
dochodu na narodowego w danym czasie, z tym mniejszym zaufaniem można traktować
zmiany realnego PKB per capita jako informacjach o zmianach stopy życiowej konkretnych
osób.
Należy mieć świadomość, że podobnie jak w przypadku dokumentów finansowych
przedsiębiorstwa, mogących ukrywać co najmniej tyle samo, ile ujawniają, rachunek PKB i
kategorii pokrewnych powinniśmy interpretować z dużą dozą ostrożności.
Powszechne stosowanie PKB i PKB per capita bywa krytykowane, gdyż nie uwzględniają
one różnic cen w poszczególnych krajach (co w pewnym stopniu jest niwelowane przez
liczenie parytetem siły nabywczej), nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów
w społeczeństwie ani ich dystrybucji (jest np. tym większy im więcej wydaje się na
zbrojenia), a także nie wskazuje na jakość usług, szczególnie państwowych.
Dane do PKB są często zbierane tanim kosztem, jako efekt uboczny zeznań podatkowych i
informacji gromadzonych przez urzędy skarbowe. W konsekwencji PKB nie obejmuje wielu
istotnych aspektów działalności gospodarczej.
Jeśli od tradycyjnego PNB per capita odjęlibyśmy wartość produktów zwiększających
uciążliwość życia przeciętnej osoby, a dodalibyśmy wartość dochodów nierejestrowanych i
produktów nieprzechodzących przez rynek przypadających na osobę, a na końcu skorygowali
to wszystko jeszcze o wartość czasu wolnego i preferencje mieszkańców – bo jedni chcą
więcej pracować i zarabiać, inni bawić się itd. – otrzymalibyśmy zmodyfikowany PNB per
capita, który byłby bardziej precyzyjnym miernikiem dobrobytu ekonomicznego
poszczególnych krajów.
Mierzenie go byłoby jednak bardzo trudne i kosztowne. Dlatego PNB per capita, choć daleki
od ideału, pozostaje najbardziej powszechnie stosowanym miernikiem dobrobytu.
a) Produkt Narodowy Brutto (PNB, Gross National Product) jest miernikiem całkowitych
dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia
usług przez czynniki produkcji. PNB jest to PKB skorygowane o sumę dochodów
majątkowych netto z własności za granicą osiąganych przez obywateli danego kraju.
Jeśli od tradycyjnego PNB odjęlibyśmy wartość produktów zwiększających uciążliwość
życia, a dodalibyśmy wartość dochodów nierejestrowanych i produktów
nieprzechodzących przez rynek, otrzymalibyśmy zmodyfikowane PNB, który byłby
bardziej precyzyjnym miernikiem dóbr i usług wytworzonych w gospodarce. Mierzenie
go byłoby jednak bardzo trudne i kosztowne. Dlatego PNB pozostaje najbardziej
powszechnie stosowanym miernikiem działalności gospodarczej. Choć daleki od ideału,
PNB jest najlepszą z miar jakimi dysponujemy przy systematycznej ocenie sytuacji
gospodarczej.

b) Produkt Narodowy Netto (PNN, Net National Product) uzyskujemy odejmując od PNB (w
cenach czynników produkcji) amortyzację. PNN jest to inaczej dochód narodowy.
Dochód narodowy określa ilość środków, jakie gospodarka może przeznaczyć na
konsumpcję i inwestycje po odłożeniu odpowiedniej ilości środków na sfinansowanie
amortyzacji (zużycia zasobów kapitału) i utrzymaniu kapitału na istniejącym poziomie.

3. Zmiany wielkości konsumpcji w gospodarce. Różne stanowiska teoretyczne (teoria

keynesowska, dochodu permanentnego i cyklu życia). Efekt majątkowy.

7
Keynes w celu opisania wielkości produkcji w gospodarce stworzył model zagregowanych
wydatków. Przyjął, iż ceny i płaca są stałe, istnieją maszyny i zasoby naturalne
niewykorzystane, bezrobotni szukają pracy- istnieją wolne moce produkcyjne. Przyjął dwa
rodzaje okresów czasowych, w których gospodarka może funkcjonować. W długim okresie
istnieje możliwość rozbudowy potencjału gospodarki, natomiast krótki okres jest
niewystarczający do rozbudowy zdolności produkcyjnych. W takiej gospodarce wielkość
PKB zależy wprost od wielkości popytu (planowanej wartości zagregowanych wydatków).
W skrajnie uproszczonej gospodarce keynsowskiej planowane zagregowane wydatki na dobra
finalne (AE) składają się z: planowanych wydatków na konsumpcję gospodarstw domowych
(C) i wydatków na inwestycje prywatnych przedsiębiorstw (I).
AE=C+I
W celu opisania planowanych wydatków na konsumpcję Keynes wprowadził funkcję
konsumpcji opisaną wzorem:
Cpl=KSK*Yd+Ca
Cpl – planowana konsumpcja; KSK- krańcowa skłonność do konsumpcji (parametr
informujący jaką część dodatkowej porcji dochodu gospodarstwa domowe przeznaczają na
zwiększenie konsumpcji; Ca – konsumpcja autonomiczna (niezależna od wielkości
dochodów).
Dla różnych wielkości dochodów do dyspozycji Yd funkcja konsumpcji ukazuje wielkość
planowanej konsumpcji Cpl.

Planowana konsumpcja
- planowana konsumpcja

Dochód do dyspozycji

Warto zauważyć, że na powyższym wykresie zmiany poziomu dochodu gospodarstw

domowych powodują przesunięcia wzdłuż wykresu konsumpcji, natomiast zmiany wielkości
posiadanego majątku (wywołane np. krachem na giełdzie ⇓, czy dobrą koniunkturą ⇑) oraz
oczekiwanego poziomu dochodów i cen przesuwają cały wykres.

8
Zjawisko to nazywamy efektem majątkowym (bogactwa). Polega ono na przesunięciu
wykresu konsumpcji w górę (dół), pod wpływem wzrostu (spadku) zasobów majątkowych
gospodarstw domowych i zwiększenia (spadku) wydatków na każdym poziomie
rozporządzalnych dochodów osobistych.
W teorii keynesowskiej na przesunięcie całego wykresu funkcji konsumpcji wypływ może
także mieć podaż kredytów na cele konsumpcyjne. Podaż ta może wzrosnąć gdy stopy
procentowe w gospodarce zmaleją, lub gdy zwiększy się baza monetarna i wzrosną rezerwy
gotówkowe systemu bankowego. W takiej sytuacji ludzie przy każdym poziomie dochodów
będą wydawali więcej, gdyż będą mieli atrakcyjniejsze warunki na przyszłą spłatę swoich
zobowiązań.
Pozostałą, nieskonsumowaną część dochodów gospodarstwa przeznaczają na oszczędności.
Funkcję oszczędności można opisać wzorem:
Spl=KSO*Yd – Ca gdzie KSO to krańcowa skłonność do oszczędzania i KSK+KSO=1
W uproszczonym modelu gospodarki keynesowskiej przyjąć także można, że poziom
inwestycji przedsiębiorstw prywatnych (I) nie jest uzależniona od wielkości rozmiarów
produkcji (Y) i dochodów do dyspozycji (Yd). Innymi słowy wielkość inwestycji
planowanych traktowana jest jako stała.

Wielkość produkcji w stanie równowagi.

9
Z połączenia powyższych wykresów otrzymujemy tzw. krzyż keyensowski (str. 389, Czarny),
który przedstawia stan krótkookresowej równowagi w gospodarce. Punkt przecięcia się linii
45 stopni z linią planowanych zagregowanych wydatków AEpl opisuje taką wielkość
produkcji w gospodarce, przy której planowane wydatki zrównują się z rzeczywistą
wielkością produkcji. Taki punkt jest tylko jeden.

Stan krótkookresowej nierównowagi.

10
W swojej teorii Keynes wprowadził także tzw. mnożnik. W sytuacji, gdy np. inwestyce
przedsiębiorstw zwiększą się o ∆ I, to prędzej czy później produkcja w gospodarce także
wzrośnie o taką samą wartość (tak działa gospodarka keynesowska – są w niej wolne moce
produkcyjne, a ceny są stałe). Odpowiednio wzrastają zatem także dochody, wartość
produkcji bowiem równa się wartości dochodów właścicieli czynników produkcji. Część z
tych dodatkowych dochodów (wyznaczona przez KSK) znowu zmienia się w popyt. Za
dodatkowe dochody gospodarstwa domowe chcą kupić nowe dobra konsumpcyjne, co prędzej
czy później powoduje wzrost produkcji przedsiębiorstw i tak dalej. Jak łatwo zauważyć,
początkowy wzrost inwestycji o ∆ I doprowadził do większego wzrostu produkcji. Tak
właśnie działa mnożnik keynesowki. Opisać go można wzorem M=∆ Y/∆ I=1/(1-KSK)
(wyprowadzenie na str. 394).

Do opisywanego modelu wprowadzić można jeszcze trzecią część planowanych

zagregowanych wydatków AEpl – wydatki państwa Gpl, finansowane z: Te (podatki
pośrednie), NT (podatki bezpośrednie netto, czyli podatki bezpośrenie pomniejszone o
transfery dla gospodarstw domowych) i D (dochody państwa z tytułu właności).
AEpl=Cpl+Ipl+Gpl
Wydatki państwa podlegają podobnych mechanizmom mnożnikowym jak wyżej opisany
przykład. W gospodarstwie z państwem gospodarstwa domowe muszą jednak płacić podatki,
przez co ich KSK jest niższe. W efekcie mnożnik w gospodarce z udziałem państwa jest
niższy niż w poprzednik wypadku:
M’=1/(1-KSK’) < 1/(1-KSK)=M,
Gdzie KSK’=KSK*(1-podatek t)

Teoria dochodu permanentnego i cyklu życia.

11
Obydwie te teorie są ze sobą blisko spokrewnione.
Teoria dochodu permanentnego została sformułowana przez Miltona Friedmana, a jej
punktem wyjścia są dwie przesłanki: dochody ludzi są zmienne w czasie oraz ludzie nie lubią,
aby ich konsumpcja wykazywała wahania. Ludzie dążą do eliminowania wahań poziomu
konsumpcji, starając się nie dopuścić do przenoszenia fluktuacji dochodu na konsumpcję.
Zgodnie z tą teorią wielkość konsumpcji w danym okresie nie zależy od bieżącego dochodu
rozporządzalnego, ale od poziomu dochodu permanentnego czyli przeciętnego,
długookresowego dochodu gospodarstw domowych. Przy zwiększeniu się dochodów ludzi
będą oni woleli zaoszczędzić dodatkową porcję gotówki na przyszłą konsumpcję (w okresach,
kiedy będą np. zarabiali mniej), a nie przeznaczą jej na zakupy w danym okresie. Jedyną
sytuacją, gdy zwiększą swój ogólny poziom konsumpcji, będzie sytuacja, gdy uznają oni, że
zwiększenie się dochodów ma charakter długoterminowy, a nie tylko przejściowy (np.
premia, 13 pensja, itp.).
Teoria cyklu życia została sformułowana przez Franco Modiglianiego i Alberta Ando i jest
bardzo zbliżona do teorii dochodu permanentnego. Teoria cyklu życia sugeruje, że ludzie
tworzą plany swojej konsumpcji, obejmujące cały okres ich życia (włączając w to ewentualne
zapisy w testamencie na rzecz dzieci). Źródłem finansowania owej konsumpcji są
przewidywane dochody osiągane w ciąg całego życia (powiększone o ewentualny
początkowy zasób majątku bądź spadek). Zgodnie z tym poglądem wielkość bieżącej
konsumpcji rzeczywiście zależy od poziomu dochodu permanentnego, lecz – inaczej niż u
Friedmana – znacznie się waha. Na przykład wieloletnie oszczędzanie w młodości umożliwia
niektórym po latach zwiększenie konsumpcji. Ludzie chcą wygładzić poziom konsumpcji w
ciągu całego życia. W szczególności, będą oszczędzać w okresie aktywności zawodowej, a z
uzyskanych środków sfinansują konsumpcję w okresie emerytalnym. Poza tym, teoria cyklu
życia wyjaśnia także, jak w trakcie życia konsumenta zmieniają się oszczędności. Majątek
konsumenta rośnie w okresie zarobkowania, kiedy oszczędza, a maleje, gdy przechodzi on na
emeryturę i ze zgromadzonego majątku finansuje konsumpcję. Konsumpcja jest stała – w
pierwszym okresie jest finansowana z osiąganego dochodu, w okresie drugim – ze
zgromadzonych w postaci oszczędności środków.

4. Czynniki kształtujące wielkość nakładów inwestycyjnych. Inwestycje a wahania

koniunkturalne i wzrost gospodarczy.

Głównymi czynnikami kształtującymi wielkość nakładów inwestycyjnych są:

1. dochody
2. koszty
3. oczekiwania
Inwestycje zależą od dochodów, których wysokość zależy od ogólnego poziomu
aktywności gospodarczej. Z większości badań wynika, że inwestycje są bardzo wrażliwe na
wahania koniunktury.
Kształtowanie się inwestycji wyjaśnia teoria zwana zasadą akceleratora. Mówi ona,
że stopa inwestycji jest wyznaczana przede wszystkich przez stopę zmian produkcji. Innymi
słowy, inwestycje są wysokie, kiedy produkcja wzrasta, i niskie – kiedy spada.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na poziom inwestycji są koszty inwestowania.
Liczenie ich jest skomplikowane, gdyż często ma się do czynienia z dobrami funkcjonującymi
wiele lat w procesie produkcji. Koszt kapitału obejmuje zazwyczaj nie tylko samą cenę dobra
kapitałowego, ale także stopę procentową, jaką płaci się od kredytu zaciągniętego na jego
zakup oraz podatki płacone przez firmy od swoich dochodów.

12
 W niektórych sektorach gospodarki władze posługują się czasami polityką fiskalną w
celu wpływania na inwestycje. Na koszt inwestycji w szczególności wpływają podatki
nakładane przez władze państwowe różnych szczebli (np. nakładanie podatków od zysków
kapitałowych, albo zwolnienia podatkowe na poszukiwania ropy i gazu). Zróżnicowane
podejście do różnych sektorów w polityce podatkowej, a nawet międzynarodowe różnice w
tym zakresie mają bardzo poważny wpływ na decyzje inwestycyjne firm poszukujących
najbardziej zyskownych możliwości lokaty swych środków.
Trzecim elementem istotnym z punktu widzenia inwestycji są oczekiwania co do
przyszłości i zaufanie gospodarcze przedsiębiorstw. Inwestycje wiszą na włosku oczekiwań i
prognoz dotyczących przyszłych wydarzeń.
Zatem ogólnie rzecz biorąc przedsiębiorstwa inwestują po to, aby osiągnąć zyski.
Ponieważ dobra kapitałowe służą przez wiele lat, decyzje inwestycyjne zależą od:
• stanu popytu na produkt wytwarzany w wyniku nowych inwestycji
• poziomu stóp procentowych i podatków oddziałujących na koszty inwestycji
• oczekiwań przedsiębiorstw dotyczących sytuacji gospodarczej w przyszłości.

Bardzo ważną zależnością z punktu widzenia inwestycji jest zależność między nimi, a
stopą procentową, czyli krzywa popytu inwestycyjnego. (Begg 157)
Krzywa popytu inwestycyjnego obrazuje zależność miedzy planowanymi przez
przedsiębiorstwa inwestycjami, a poziomem stopy procentowej. Przedsiębiorstwo musi
zawsze odpowiedzieć sobie na pytanie, czy inwestycja przyniesie dostatecznie wysokie zyski,
aby można było spłacić, wraz z odsetkami, kredyt zaciągnięty na jej finansowanie. Ujmując to
inaczej, zysk z inwestycji musi być, co najmniej równy kosztowi alternatywnemu funduszy
zamrożonych w tych inwestycjach.
Ilość projektów inwestycyjnych, które może w danym momencie zrealizować
przedsiębiorstwo zależy przede wszystkim od wysokości stopy procentowej. W miarę
obniżania stopy procentowej coraz więcej projektów będzie w stanie zapewnić zwrot kapitału,
co najmniej równy kosztowi utraconych możliwości funduszy przeznaczonych na
finansowanie inwestycji.
Na wysokość położenia krzywej popytu inwestycyjnego wpływają dwa czynniki:
koszt ceny nowych maszyn oraz wielkość strumienia zysków powstałych dzięki owym
maszynom. Wzrost cen zakupu nowych maszyn spowoduje obniżenie się popytu na
inwestycji dla każdego poziomu stopy procentowej. Nachylenie krzywej popytu
inwestycyjnego będzie zależało od długości życia dobra kapitałowego. Im dłuższy będzie ten
okres tym bardziej podatna zrobi się opłacalność tej inwestycji na zmiany stopy procentowej,
a tym samym tym mniejsze nachylenie krzywej popytu inwestycyjnego.
Popyt inwestycyjny uzależniony jest od:
• Przewidywanego poziomu popytu (określany poprzez: badanie rynku, politykę
gospodarczą rządu, stopy inflacji);
• Stopy procentowej na rynkach finansowych.
Im wyższa stopa %, tym popyt jest mniejszy.
Oprócz stóp procentowych, na inwestycje wpływają także inne czynniki. Wzrost
PKB, przesunie krzywą popytu inwestycyjnego w prawo i ku górze, a w przeciwnym
kierunku skierują krzywą podatki od działalności gospodarczej. Krzywa zachowa się w taki
sam sposób, gdy oczekiwania przedsiębiorców będą pesymistyczne.
Inwestycje zachowują się w sposób trudny do przewidzenia, ponieważ zależą od
wielu niepewnych czynników takich jak np. zmian stawek podatkowych i stóp procentowych,
od postaw politycznych i sposobów podejścia do stabilizowania gospodarki. Niemalże we
wszystkich cyklach koniunkturalnych wahania inwestycji były główną siłą napędową
zarówno w fazie poprawy koniunktury, jak i jej załamania.

13
6. Wielookresowe ograniczenie budżetowe gospodarki. Równoważność Ricarda.

Międzyokresowe ograniczenie budżetowe

W każdym okresie konsument dostaje dochód: M1 w okresie bieżącym i M2 w okresie
przyszłym. Konsumpcję w każdym okresie można zmieniać. Dzięki zaciąganiu pożyczek
zgodnie z rynkową stopą procentową konsument może zwiększyć konsumpcję bieżącą, a
dzięki oszczędzaniu przy tej stopie może zwiększyć konsumpcję okresu przyszłego. Każda
pożyczka zaciągnięta w okresie bieżącym musi być zwrócona z dochodu okresu przyszłego
oraz wszystkie oszczędności bieżące zwiększają przyszły dochód.
Oszczędności: część dochodu okresu bieżącego pozostała po opłaceniu bieżącej konsumpcji:
S = M1 – p1C1, gdzie p1 to indeks cenowy konsumpcji bieżącej. Oszczędności mogą być
ujemne jeśli konsument zaciąga pożyczki na sfinansowanie konsumpcji bieżącej.
Kwota dostępna na konsumpcję w okresie przyszłym to dochód w tym okresie powiększony o
oszczędności i odsetki od nich. Jeżeli oszczędności są ujemne, to w okresie przyszłym
konsument musi spłacić zaciągniętą pożyczkę i zapłacić odsetki od niej w okresie przyszłym.
Oczywiście zmniejsza to wielkość konsumpcji w okresie przyszłym.

Konsumpcja w okresie przyszłym:

p2C2 = M2 + S + iS = M2 + (1 + i)S, gdzie i to rynkowa stopa procentowa. Po wstawieniu
wzoru na oszczędności do równania konsumpcji w okresie następnym otrzymujemy:
p2C2 = M2 + (1 + i)(M1 – p1C1) = M2 + (1 + i)M1 – p1(1 + i)C1.
Po przekształceniu:
p2C2 + p1(1 + i)C1 = M2 + (1 + i)M1 .
Jest to równanie ograniczenia budżetowego w modelu dwuokresowym, w którym wydatki
znajdujące się po lewej stronie równają się całkowitemu dochodowi w obu okresach po
prawej stronie równania.
Stopa inflacji: d jest to procentowa zmiana cen następująca między okresem bieżącym i
przyszłym: d = (p2 – p1)/p1. Przekształcając: p2 = (1 + d)p1.
Po wstawieniu wzoru na poziom cen w okresie przyszłym,
p2 = (1 + d)p1, do równania ograniczenia budżetowego:
p1(1 + d)C2 + p1(1 + i)C1 = M2 + (1 + i)M1 .
Z tego równania wynika, że linia dwuokresowego ograniczenia budżetowego ma dwa punkty
przecięcia z osiami:
M + (1 + i ) M 1
C2 = 2 jeżeli C1 = 0
(1 + d ) p1
M 2 + (1 + i ) M 1
C1 = jeżeli C2 = 0.
(1 + i ) p1
Przy konstruowaniu równania ograniczenia budżetowego przyjęliśmy, że konsument nie musi
oszczędzać ani zaciągać pożyczek wydając w każdym okresie dochód, czyli: p1C1 = M1 i p2C2
= M2(1 + d)p1C2, co po przekształceniu daje:
C1 = M1/p1 i C2 = M2/(1 + d)p1.
Każde odejście od tego punktu oznacza, że konsument jest pożyczkobiorcą netto lub
oszczędzającym netto. Jeżeli C1 > M1/p1 , to konsument wydaje na konsumpcję w okresie
bieżącym więcej niż zarabia, czyli jest pożyczkobiorcą netto. Jeżeli C2 > M2/[(1 +d)p1], to
konsument wydaje na konsumpcję w okresie przyszłym więcej niż zarabia, jest więc
oszczędzającym netto.

14
Rys. 18.2: linia międzyokresowego ograniczenia budżetowego. Z punktów przecięcia można
M 2 + (1 + i ) M 1
dC2
=−
(1 + d ) p1 = − 1 + i
obliczyć jej nachylenie: .
dC1 M 2 + (1 + i ) M 1 1+ d
(1 + i ) p1
Można je interpretować na kilka sposobów:
1)jest to rzeczywisty koszt dodatkowej jednostki konsumpcji dzisiaj w przeliczeniu na
konsumpcję jutro – międzyokresowy stosunek cen: Jeżeli kupujemy coś dzisiaj, to tracimy
odsetki, które zarobilibyśmy, ale te odsetki muszą być zdyskontowane stopą zgodnie z którą
ceny zmieniają się między okresem bieżącym i przyszłym.
2) jest to realna stopa określająca zwiększanie się siły nabywczej oszczędności: jeżeli
stopa inflacji = stopie procentowej, to stopa ta = 1, z czego wynika, że siła nabywcza
oszczędności nie zmienia się pomimo dodatniej stopy procentowej; jeżeli i > d, to stopa > 1,
czyli siła nabywcza rośnie; przy stopie < 1 siła nabywcza oszczędności maleje.

(moja wersja)
Każdy z sektorów aktywności gospodarczej (sektor prywatny, rząd, reszta świata) ma
swoje saldo finansowe. Gdy inwestycje przewyższają prywatne oszczędności, wtedy sektor
prywatny zaciąga pożyczki. Jeśli wydatki rządu przewyższają dochody, rząd również
pożycza. Gdy obydwa sektory mają deficyt, pożycza kraj jako całość (w obrotach bieżących
występuje deficyt). Wtedy reszta świata ma w stosunku do tego kraju nadwyżkę. W innym
przypadku deficyt rządowy mógłby zostać pokryty przez prywatne oszczędności netto (S>I),
pozostawiając rachunek obrotów bieżących bez zmian. Wzajemne pożyczanie umożliwia
przesunięcie zasobów z teraźniejszości w przyszłość, a możliwość zaciągania i udzielania
pożyczek zależy od oczekiwań dotyczących przyszłej sytuacji. Dlatego też wszystkie
podmioty stają przed problemem wielookresowego ograniczenia budżetowego.
Racjonalne gospodarstwa nie tylko planują wydatki w czasie, ale także biorą pod
uwagę swoje przyszłe dochody i zasoby. Podobnie firmy muszą przewidywać zyskowność
zakładu i urządzeń, w które inwestują.
Zakłada się, że gospodarstwa postępują w sposób na ogół prawidłowy. To założenie
nazywane jest hipotezą racjonalnych oczekiwań. Mówi ono o tym, że gospodarstwa nie

15
zawsze doskonale przewidują przyszłość, ale nie popełniają tych samych błędów. Hipotez
zakłada, że podmioty korzystają ze wszystkich dostępnych informacji i używają ich
wystarczająco umiejętnie, aby przeciętnie mieć rację.
Każde gospodarstwo posiada tak zwany zasób wyjściowy. Zasób ten przedstawia
punkt A na rysunku. Punkt ten nazywany jest czasem punktem autarkii (gospodarstwo czy
kraj działa w autarkii wówczas, gdy zupełnie nie prowadzi wymiany z resztą świata). Istnieje
jednak możliwość tak zwanej wymiany międzyokresowej, czyli wymiany w czasie. Gdy
spodziewamy się, że będzie nam w przyszłym okresie brakować zasobów możemy pożyczyć
je od kogoś teraz i przeciwnie, gdy spodziewamy się nadmiaru w przyszłym okresie, możemy
zaoferować nasze zasoby. Przy wymianie pojawia się problem zapłaty za zasoby (koszt
jutrzejszego zasobu dziś). Warunki określające zapłatę to realna stopa procentowa. 100
jednostek zasobów dziś kosztuje 100(1+r) zasobów jutro, a zasób jutrzejszy jest wart 1/(1+r).
Jest to tak zwana cena międzyokresowa, czyli cena konsumpcji jutrzejszej, przeliczona
konsumpcję dzisiejszą. Mówi ona, że dobra jutrzejsze są mniej warte od dóbr dzisiejszych,
dlatego realna stopa oprocentowania r jest dodatnia. Wycena dóbr przyszłych w cenach
dzisiejszych nosi nazwę dyskontowania. Wymiana międzyokresowa pozwala wybrać
kombinację konsumpcji wyznaczaną przez linię BD. W punkcie B nie ma konsumpcji
przyszłej konsumpcja wynosi Y1+Y2/(1+r), zaś w punkcie D cały majątek pożycza się, aby w
przyszłości skonsumować Y1(1+r)+Y2. Nachylenie tzw. linii budżetu wynosi –(1+r). Przy
rosnącej stopie procentowej, linia budżetu staje się bardziej stroma.

Przy dochodzie wynoszącym Y1 oszczędności wynoszą Y1 – C1. Gdy różnica jest

dodatnia, gospodarstwo może udzielić pożyczki i odwrotnie, gdy różnica jest ujemna,
gospodarstwo musi wziąć pożyczkę. W drugim okresie można konsumować dochód Y2 plus
(1+r)(Y1-C1), czyli oprocentowanie i kapitał zgromadzony w drugim okresie. (Jeśli
oszczędności są w pierwszym okresie ujemne, oznacza to konieczność zwrócenia kapitału
razem z oprocentowaniem).
Wielookresowe ograniczenie budżetowe przedstawia zatem wzór:
C2=Y2+(Y1-C1)(1+r)
Po przekształceniu C1+C2/(1+r)=Y1+Y2/(1+r). Po lewej stronie równania mamy
bieżącą zdyskontowaną wartość konsumpcji, Jest to suma konsumpcji dzisiejszej i

16
jutrzejszej wycenianej w dobrach dzisiejszych. Prawa strona to bieżąca zdyskontowana
wartość dochodu. Jest to maksymalna konsumpcja na jaką gospodarstwo może sobie
pozwolić, przy danych zasobach dzisiejszych i jutrzejszych (punkt B na rysunku). Odcinek
0B czyli majątek to Ω= Y1+Y2/(1+r).
Jeśli z poprzedniego okresu pozostanie jakieś bogactwo (B0>0), to ograniczenie
budżetowe w następnym okresie zmieni się w następując sposób (linia na wykresie przesunie
się w prawo):
C1+C2/(1+r)=Y1+Y2/(1+r)+B0
Gdy jednostka się zadłuży linia przesunie się w lewo.

Łączne ograniczenie budżetowe sektora publicznego i prywatnego, czyli po

uwzględnieniu podatków i wydatków rządowych wynika z ograniczeń budżetowych każdego
z tych sektorów. Ograniczenie budżetowe sektora prywatnego to:
C1+C2/(1+r)=Y1-T1+(Y2-T2)/(1+r),
zaś ograniczenie budżetowe sektora publicznego to:
G1+G2/(1+rG)=T1+T2/(1+rG)
Gdy rząd wydaje więcej niż wynosi jego dochód, wtedy G1-T1>0, rząd musi zaciągać
pożyczkę. Odwrotnie, gdy zależność jest mniejsza od zera, czyli rząd ma nadwyżkę, podatki
T2mogą być niższe od przyszłych wydatków.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że stopy procentowe w równaniach są różne (sektory
stają w obliczu innych stóp procentowych). Gdy przyjmiemy, że stopy te są równe, prywatne i
publiczne ograniczenie budżetowe wygląda następująco:
C1+C2/(1+r)=(Y1-G1)+(Y2-G2)/(1+r).
Dzięki przekształceniu tego równania, otrzymujemy równanie z którego wynika, że
całkowite wydatki kraju (suma wydatków prywatnych i publicznych) nie mogą przewyższać
jego bogactwa. Kraj może zaciągać pożyczki zagraniczne i udzielać ich, ale musi brać pod
uwagę swoje ograniczenie budżetowe:
(C1+G1)+ (C2+G2)/(1+r)=Y1+Y2/(1+r).

Ekwiwalencja Ricardiańska nazywana również równoważnością Ricarda lub też

Teorią Barro-Ricardo, koncepcja sformułowana przez Davida Ricardo i przez niego również
odrzucona jako nieprawdopodobna. Podjęta i obroniona następnie przez ekonomistę z

17
Harvardu - Roberta Barro.Teoria ta zakłada, że nie ważne czy rząd finansuje swoje wydatki
za pomocą długu czy podwyżki podatków, ponieważ zagregowany popyt w gospodarce
pozostanie i tak na niezmienionym poziomie.

Istota teorii
Według teorii Ricarda rząd może finansować swoje wydatki: przez obciążanie
podatkami swoich obecnych podatników, emitując obligacje do wykupu przez obywateli lub
po prostu zaciągając pożyczkę pieniężną. Jednak ostatecznie rząd musi pamiętać o spłacie tej
pożyczki przez jednoczesną podwyżkę podatków, które w innym przypadku będą musiały być
podwyższone w przyszłości. Stąd wynika konieczność wyboru między zwiększeniem
podatków od razu, a ich podwyżką dopiero w przyszłości.
Załóżmy, że rząd finansuje swoje dodatkowe wydatki przez deficyt, tj. podwyżkę
podatków w przyszłości. Według teorii równoważności ricardiańskiej, mimo że podatnicy
będą mieli obecnie więcej pieniędzy, zdają sobie oni sprawę, że będą musieli płacić wyższe
podatki w przyszłości. Według hipotezy sformułowanej przez duet Barro-Ricardo wzrost
deficytu budżetowego powoduje wzrost podatku w przyszłości. Finansowanie deficytu
odbywa się z bieżących podatków lub pożyczek. Jeśli więc rząd zmniejsza podatki
pozostawiając wydatki na stałym poziomie lub nie zmienia stawki podatku, a zwiększa
wydatki, zaciąga tym samym pożyczkę, którą pokryje z wpływów z podwyższonego podatku
w przyszłości. Wynika z tego, że ludzie podejmując codzienne decyzje w kwestii wydatków
zwracają także uwagę na długookresowe rezultaty działań rządu w chwili obecnej. Dlatego
tez zwiększą oni swoje oszczędności i zmniejszą swoją krańcową skłonność do konsumpcji,
aby być gotowymi na płacenie wyższej stawki opodatkowania w przyszłości. Takie działanie
społeczeństwa może wynikać nie tylko z jego zapobiegliwości, ale także z troski o sytuację
materialną przyszłych pokoleń. Konsumpcja gospodarstw domowych w okresie
podwyższonego podatku spada, rosną zaś oszczędności. Pozwala to na wyrównanie poziomu
konsumpcji w czasie, zachwianą podwyżkami opodatkowania. Te dodatkowe oszczędności
konsumentów wyrównają dodatkowe wydatki rządu, więc ogólny popyt w gospodarce
pozostanie niezmieniony.
Równoważność ricardiańska sugeruje, że wysiłki rządu podjęte, żeby wpłynąć na
popyt przy użyciu narzędzi polityki fiskalnej mogą okazać się bezowocne. Teoria ta w
pewnym sensie kontrastuje z alternatywnymi teoriami budującymi założenia gospodarki
Keynesowskiej. W modelu Keynesowskim efekt mnożnikowy oznacza, że polityka fiskalna
działa pobudzająco na popyt, co powoduje, że jego wzrost przewyższa wcześniejszy wzrost
wydatków budżetowych.
Badania empiryczne nie potwierdzają jednak faktycznego występowania efektu
równoważności ricardiańskiej, a wręcz odrzucają jego istnienie w obecnej czystej formie,
mimo że w niektórych badaniach były zauważalne w zachowaniach oszczędnościowych ludzi.

Założenia teorii
Równoważność ricardiańska zakłada, że finansowany deficytem wzrost wydatków
rządu nie doprowadzi do wzrostu zagregowanego popytu. Według tego modelu konsumenci
zwiększą swoje obecne oszczędności, aby pomogło im to zrównoważyć oczekiwaną
podwyżkę podatków w przyszłości. Jak już wynikło z wcześniejszej analizy, zagregowany
popyt się wtedy nie zmieni.
Jednak, aby teoria ta mogła działać faktycznie w opisany powyżej sposób spełnionych
powinno być kilka założeń, a mianowicie:
• istnieje idealny rynek kapitałowy, gdzie każde gospodarstwo może pożyczyć lub
oszczędzić tyle, ile tylko potrzebuje po stałej stopie procentowej, która w określonym

18
 czasie jest dla wszystkich taka sama (założenia to jest często ostro krytykowane z
powodu występujących na rynku ograniczeń jego płynności)
• ścieżka wydatków państwa jest stała
• istnieje troska o przyszłe pokolenia
Podstawowym warunkiem ekwiwalencji Ricardiańskiej jest założenie, że ludzie
postępują jak gdyby żyli nieskończenie długo. Wówczas oszczędzają bez względu na to,
kiedy spodziewany jest wzrost podatku. Założenie to podważyło koncepcję Ricarda i zmusiło
go do jej odrzucenia; hipotezę obronił Barro przyjmując, iż ludzie oszczędzają troszcząc się o
swoje dzieci; w takim razie gospodarstwa domowe oszczędzają nadmiar dochodu w okresie
niższych podatków nawet, gdy spodziewany jego wzrost ma nastąpić za życia dzieci czy
wnuków.
Jednak zasadniczą kwestią w modelu Barro-Ricardo jest to, że indywidualne działania
konsumentów mogą powodować niezamierzone efekty polityki prowadzonej przez rząd, a z
tego wynika, że gospodarka nie reaguje zawsze w mechaniczny sposób. Ten problem jest
kluczową kwestią nowoczesnej polityki makroekonomicznej.

Mankamenty teorii
• Teoria racjonalnych oczekiwań nie zawsze ma potwierdzenie w prognozach
społeczeństwa, dlatego często poddają się oni iluzji fiskalnej, która zniekształca ich
decyzj.
• W 1976 roku Martin Feldstein skrytykował tą teorię, twierdząc, że Barro nie
uwzględnił w wynikach swojej pracy zarówno wzrostu gospodarki jak i
społeczeństwa. Feldstein dowodził, że kreowanie długu publicznego obniża wielkość
oszczędności we wzrastającej gospodarce[2].
• Brak ciągłości w przekazach międzypokoleniowych.
• Zakłócenia spowodowane działaniem podatków.
• Niedoskonałości rynku kapitałowego.
• W 1976 roku teorię skrytykował James M. Buchanan, za to, że:
- nie porównano w niej wnikliwie odmiennego oddziaływania na gospodarkę
wywołanego przez podatki i zadłużenie
- wprowadzono do modelu kwestię długu publicznego bez niezbędnego
definiowania zmian, jakie to wnosi
- pominięto dostarczenie empirycznych dowodów na występowanie całkowitego
umorzenia przyszłych podatków
- nie poruszono kwestii politycznych konsekwencji równoważności ricardiańskiej.
• Hipoteza mówiąca o tym, że rząd działa przez nieskończenie długi czas jest całkowicie
odmienna od rzeczywistości, kiedy to faktycznie rząd egzystuje dość krótko ze
względu na konstytucyjne zasady.

7. Rola państwa w gospodarce: instytucje, wytwarzanie dóbr publicznych i

redystrybucja dochodów.

Rząd pełni wiele funkcji we współczesnej gospodarce. Oprócz odpowiedzialności za

obronę narodową, edukację i ochronę środowiska pełni następujące funkcje:
• alokacyjną – polega na działalności prowadzącej do lepszej alokacji dóbr i usług, niż
mógłby to zrobić mechanizm rynkowy.
Dobra prywatne dostarczane są przez prywatnych producentów. Pośrednio również
część dóbr i usług jest wytwarzana w gospodarce przez rząd. Są to tak zwane dobra

19
 publiczne, czyli dobra dostarczane przez rząd całemu społeczeństwu nieodpłatnie. Są to
na przykład takie dobra jak: obrona narodowa, państwowa służba zdrowia, państwowe
szkolnictwo, ochrona porządku publicznego przez policję, oświetlenie ulic, budowa
autostrad. Ważną ich cechą jest to, że każdy mieszkaniec może z nich korzystać, nie
ograniczając przy tym możliwości korzystania przez innych, a także brak konieczności
płacenia za konsumpcję tego rodzaju dóbr.
W sytuacji monopolu i konkurencji monopolistycznej nie zostaje osiągnięta
efektywność. Oznacza to konieczność interwencji rządu. Dlatego też państwo angażuje się
w działalność związaną z podażą dóbr i usług – czyli ich alokacją.

• dystrybucyjną – polega na działalności prowadzącej do sprawiedliwszego podziału

dochodu i bogactwa w stosunku do tego, który jest osiągany dzięki mechanizmowi
rynkowemu.
Sfera ta dotyczy podziału dochodu narodowego i bogactwa pomiędzy ludzi. Państwo
występuje w obronie tych najbiedniejszych. Wyższe dochody są opodatkowane bardziej,
zaś biedni otrzymują różne zasiłki i dotacje.

• stabilizacyjną – polega na działalności prowadzącej do osiągnięcia pełnego

zatrudnienia, stabilizacji cen i wzrostu gospodarczego, czyli stanu, którego
samodzielnie nie może zapewnić mechanizm rynkowy.
Rząd jest aktywnie zaangażowany w osiąganie pełnego zatrudnienia, stabilnych cen i
wzrostu gospodarczego. Odpowiedzialny jest za poziom życia obywateli kraju, w którym
rządzi i dlatego został wyposażony w specjalne narzędzia, aby strzec ich interesów.
Państwo poprzez odpowiednią politykę fiskalną i monetarną może stabilizować
gospodarkę zapewniając stały i równomierny wzrost gospodarczy. W zakres polityki
stabilizacji dochodów wchodzi regulacja tempa wzrostu dochodów pieniężnych ludności,
stabilizacja poziomu cen, doskonalenie systemu płac oraz regulowanie dynamiki
dochodów pozapłacowych (zyski, procent, renta gruntowa itp.). Polityka dochodów
podporządkowana jest polityce antycyklicznej państwa. Za jej pomocą można
oddziaływać na konsumpcję ludności, która decyduje w dużej mierze o równowadze
gospodarczej lub jej braku. Głównym celem interwencjonizmu gospodarczego jest
stabilizowanie gospodarki, tj. oddziaływanie w celu zmniejszenia wahań poziomu
dochodu narodowego, inwestycji i zatrudnienia. Stosuje się planowanie
makroekonomiczne. Pojęcie to oznacza uporządkowany zbiór hipotez i zamierzeń rządu w
celu zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarczego w długim okresie czasu.
Interwencja państwa w gospodarce mieszanej nie ma charakteru obligatoryjnego dla
przedsiębiorstw prywatnych lecz, jest dla nich drogowskazem, stymulując metodami
ekonomicznymi ich działania w pożądanym kierunku.

Inne funkcje państwa to na przykład:

Ochrona własności, ustalanie prawa
Państwo stoi na straży przestrzegania praw własności. Prawa własności, to określone prawem
i dopuszczalne społecznie prywatne i kolektywne możliwości korzystania z zasobów, dóbr i
usług. Prawa własności są zjawiskiem społecznym - odpowiedzią na problem spokojnego,
pokojowego życia w świecie gdzie tylko niewielu ma wszystko czego chce. Ta określona
ustawowo i społecznie dopuszczalna możliwość korzystania z dóbr ekonomicznych, decyduje
o tym, jak realizuje się w społeczeństwie produkcja, podział, wymiana i konsumpcja, a więc
cały proces reprodukcji społecznej.

20
Skutki wolnej konkurencji nie dla wszystkich są pozytywne. Dlatego część uczestników
zainteresowana jest w nieuczciwej konkurencji. Stąd rolą państwa jest kontrola wolnej
konkurencji.

Efekty zewnętrzne
Pewne działania gospodarcze powodują występowanie efektów zewnętrznych, czyli
dodatnich lub ujemnych skutków transakcji rynkowych na ludzi, którzy nie uczestniczą w
nich bezpośrednio.
Skutki dodatnie uzyskiwane przez jakąś osobę trzecią nazywane są korzyściami
zewnętrznymi. Przykładem korzyści zewnętrznych jest działalność oświatowa. Korzyść z
kształcenia przeważnie odnoszą nie tylko osoby nabywające tą usługę ale i pozostali
członkowie społeczności. Oświata wyposaża ludzi w bardziej produktywne umiejętności
zawodowe i przygotowuje ich do pełnienia przez nich powinności obywatelskich. W
przypadku gdyby za naukę płacili tylko uczący się, oświata byłaby niedoinwestowana (zasada
równoważenia popytu i podaży). Państwo może przezwyciężać niedobór wykorzystując część
swych wpływów podatkowych do zapewnienia subwencji dla rodziców mających dzieci w
szkołach.
Zewnętrzne efekty ujemne określane są mianem kosztów zewnętrznych. Są to koszty
produkcji i konsumpcji ponoszone przez ludzi nie uczestniczących bezpośrednio w produkcji,
konsumpcji lub wymianie danego dobra. Na przykład zanieczyszczenie powietrza, hałas są
skutkiem procesu z którego odnoszą korzyści producenci i konsumenci, ale koszty ponoszone
są przez pozostałych mieszkańców danej okolicy. Państwo może pobierać opłaty od
działalności powodującej zatrucie środowiska i hałas np. w postaci kar dla przedsiębiorstw,
podatku od paliwa samochodowego.

Zapobieganie praktykom monopolistycznym

Monopol (czysty) jest wyłącznym sprzedawcą jakiegoś dobra lub usługi. Ponieważ monopol
nie ma konkurentów, może ograniczyć produkcję (zmniejszając wielkość podaży), nakładać
wyższe ceny i pobierać wyższe zyski niż inne firmy.
Państwo może nie dopuszczać do powstawania monopoli oraz zmowy między największymi
producentami danego dobra, jak i przeciwdziałać wyżej wspomnianym praktykom
monopolistycznym w przypadku gdyby z jakichś powodów monopole powstały.

8. Co to jest pieniądz? Omów funkcje pieniądza i motywy popytu na pieniądz.

Pieniądz jest to powszechnie akceptowany środek wymiany, którym dokonujemy płatności za

dostarczone towary, dobra, wykonywane usługi. Najczęściej wymienia się następujące jego
cechy:
• Akceptowalność
• Rzadkość
• Transferowalność
• Trwałość
• Podzielność
• Standaryzacja
• Płynność
• Rozpoznawalność

21
Funkcje:
• Środek wymiany – pośrednictwo w transakcjach, w których dochodzi do
równoczesnego wzajemnego przekazania towar i pieniądza pomiędzy uczestnikami
wymiany. Dzięki sprzedaży towarów lub usług otrzymujemy pieniądze, które
następnie możemy wymienić na inne potrzebne nam dobra, nie musimy, tak jak to
jest w przypadku wymiany barterowej szukać posiadacza potrzebnego nam towaru,
który zechce wymienić go na nasz towar.
• Miernik wartości towarów (jednostka obrachunkowa)– dzięki istnieniu pieniądza
pojawia się kategoria ceny, która jest niczym innym jak wartością dobra wyrażoną w
pieniądzu. Stosowanie wspólnej jednostki obrachunkowej w wysokim stopniu
upraszcza życie gospodarcze.
• Środek płatniczy – ta funkcja wiąże się z jego zdolnością do regulowania różnych
zobowiązań z tytułu zaciągniętego kredytu, płacenia należnego podatku, kary
pieniężnej itp. Ta funkcja przyczyniła się do rozwoju systemu kredytowo-
pożyczkowego, co jest siłą napędową rozwoju gospodarczego (bez kredytów
przeważająca ilość projektów inwestycyjnych nie mogłaby być sfinansowana).
• Środek tezauryzacji (gromadzenie pieniądza jako skarbu) – podstawą tej funkcji
pieniądza jest zaufanie: jako nabywcy wierzymy, że pieniądze zachowują wartość.
Skłonność do tezauryzacji zależy od stopnia stabilizacji jego siły nabywczej.
Tezauryzujemy go np. w złocie lub oddajemy do banku, gdy stopa procentowa od
depozytów terminowych kompensuje postępującą utratę wartości pieniądza w
związku ze wzrostem cen rynkowych.
• Środek wymiany międzynarodowej – pieniądz może być środkiem rozliczeń
międzynarodowych – tę funkcję spełniają zazwyczaj pieniądze krajów wysoko
rozwiniętych, posiadających stabilną walutę.

Rodzaje pieniądza:
• Pełnowartościowy (koszt wytworzenia jest równy wartości nominalnej)
- kruszcowy
- niekruszcowy
• Podwartościowy (wartość nominalna jest wyższa niż koszt wytworzenia)
- kruszcowy
- symboliczny: skarbowy gotówkowy (efekt emisji przez władze monetarne: bilony,
banknoty) i kredytowy bezgotówkowy (czekowy, potencjalny)

Inny podział:
• Pieniądz zdawkowy (gotówkowy) – kruszcowy, metalowy (monety), papierowy
(banknoty)
• Pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy) – czeki, weksle, obligacje, bony, karty
płatnicze i kredytowe, pieniądz elektroniczny
• Pieniądz międzynarodowy

Keynes zwrócił uwagę na trzy motywy popytu na pieniądz:

- motyw transakcyjny – jest to dążenie do posiadania gotówki w celu dokonywania
zaplanowanych zakupów dóbr i usług. Motyw ten odzwierciedla fakt nie doskonałej
synchronizacji przychodów i wydatków w czasie:
- motyw ostrożnościowy. – jest to utrzymanie pewnego zasobu gotówki na pokrycie
wydatków, których nie jesteśmy w stanie przewidzieć (nieplanowane, korzystne). Motyw ten
odzwierciedla fakt niepewności świata. Podstawą obu motywów jest dochód. Popyt zmienia
się bezpośrednio i proporcjonalnie z dochodem;

22
- motyw spekulacyjny – jest to dążenie do posiadania gotówki w przewidywaniu spadku
ceny innych aktywów i w przewidywaniu przyszłych zysków.
Motyw ten jest uzależniony od indywidualnych preferencji płynności tzn. trzymania gotówki
np. : z powodu niechęci do ryzyka mimo, że istnieją inne korzystniejsze o magazyny
bogactwa., np. obligacje.
Decyzje o składzie własnego portfela aktywów podejmuje się poprzez porównanie dochodów
jakie by się uzyskało lub straciło posiadając np. gotówkę i obligacje. Zależą one od
oczekiwań co do przyszłych zmian stopy procentowej – cen obligacji oraz stopnia pewności z
jakim te oczekiwania się sprawdzają.

9. W jaki sposób banki centralne kontrolują poziom i zmiany nominalnych stóp

procentowych? Dlaczego banki centralne regulują stopy procentowe zamiast podaży
pieniądza?

11. Bezrobocie i przyczyny tego zjawiska. Bezrobocie równowagi i naturalna stopa

bezrobocia.

Bezrobocie jest pojęciem ściśle związanym z zagadnieniem pracy a ściślej mówiąc z rynkiem
pracy. Zjawisko bezrobocia to nic innego jak nadwyżka podaży pracy reprezentowanej przez
pracowników poszukujących pracy nad popytem na pracę reprezentowanym przez
pracodawców poszukujących pracowników.

Definicja bezrobocia mówi, iż bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że część ludzi
zdolnych do pracy i chcących pracować (warunek ten często się pomija jako trudny do
weryfikacji) nie znajduje żadnego zatrudnienia.

Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia czyli stosunek ilości
bezrobotnych do ilości wszystkich ludzi zdolnych do pracy.

Rodzaje bezrobocia:
• W zależności od przyczyn występowania:
⇒ Bezrobocie frykcyjne (przejściowe) - jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; dotyczy ludzi
zmieniających zawód, pracę, migrujących z/do innej miejscowości; jest to bezrobocie krótkotrwałe i
związane z sytuacją osoby a nie sytuacją na rynku pracy
⇒ Bezrobocie strukturalne – wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na
rynku pracy, obejmuje tych wszystkich bezrobotnych, którzy utracili pracę w wyniku szybkich zmian
strukturalnych zachodzących w gospodarce, za w/w zmianami nie nadąża szkolnictwo zawodowe i
ogólne; występuje także, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy;
problemem jest jego długookresowość i wymaga zmiany kwalifikacji.
⇒ Bezrobocie sezonowe - jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku,
spowodowanych zmianą warunków klimatycznych
⇒ Bezrobocie technologiczne – wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów
wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się, gdy tempo wzrostu gospodarczego
jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadząc do wzrostu i unowocześnienia
produkcji przy spadku zatrudnienia
⇒ Bezrobocie koniunkturalne – wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego,
który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw. Poziom popytu jest
poddany stałym wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka. W fazach wysokiej
koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego
⇒ Bezrobocie dobrowolne – obejmuje osoby pozostające bez pracy ponieważ nie akceptują oferowanych
warunków na rynku pracy (zbyt niska realna stopa płac)

23
 ⇒ Bezrobocie przymusowe – obejmuje osoby pozbawione pracy ze względu na sytuacje na rynku pracy
(brak miejsc pracy)
⇒ Bezrobocie cykliczne – obejmuje tych bezrobotnych, którzy pozostają bez pracy z powodu pogorszenia
sytuacji koniunkturalnej albo z powodu cykliczności procesu produkcji
• W zależności od czasu trwania:
⇒ Bezrobocie krótkookresowe – do 3 miesięcy bez zatrudnienia
⇒ Bezrobocie średniookresowe – od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia
⇒ Bezrobocie długookresowe – dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy, może
przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje
zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie
⇒ Bezrobocie długotrwałe – powyżej 1 roku
• na formę występowania:
⇒ Bezrobocie jawne (rejestrowane) – obejmuje wszystkich bezrobotnych zarejestrowanych w oficjalnych
statystykach
⇒ Bezrobocie ukryte – nieokreślona liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako
bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego;
występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej – przerost administracji).
• inne:
⇒ Bezrobocie całkowite – brak jakiegokolwiek zajęcia zarobkowego
⇒ Bezrobocie częściowe – bezrobotny znajduje zatrudnienie dorywcze lub w niepełnym wymiarze godzin
⇒ Bezrobocie odłożone w czasie – związany z prywatyzacją gospodarki; jest wynikiem negocjacji
związków zawodowych z nowym właścicielem przedsiębiorstwa, który zobowiązuje się utrzymać przez
określony czas stan zatrudnienia, przesuwając zwolnienia pracowników na okres późniejszy
⇒ Bezrobocie globalne – obejmuje całe bezrobocie występujące w danej gospodarce bez względu na jego
powody

Sposoby zwalczania bezrobocia:

Zwalczanie bezrobocia musi być oparte na dwóch filarach: na wspieraniu tych, którzy mogą
tworzyć miejsca pracy oraz tych, którzy je mogą zapełnić. Podstawą tworzenia efektywnych
programów musi być rzetelna wiedza o gospodarce oraz rynku pracy, jak również potrzebach
przedsiębiorców i bezrobotnych na określonym obszarze działania. Dlatego systemy
zwalczania bezrobocia, powinny oferować, oprócz wiedzy teoretycznej i obiektywnej,
aktualnej informacji, dostęp do doświadczenia i praktycznych rozwiązań rzeczywistych
problemów. Ponadto powinny one mieć na celu wyrabianie w ludziach odpowiedzialności za
siebie oraz współodpowiedzialności za wspólnotę.
Z uwagi na wielką różnorodność potrzeb przedsiębiorców i osób poszukujących pracy organizacja systemu
zwalczania bezrobocia powinna mieć charakter sieci integrującej administrację publiczną, organizacje
pozarządowe oraz wolontariuszy: osoby fizyczne i prawne, posiadającej i wykorzystującej wspólną
infrastrukturę materialną i niematerialną, umiejącą dotrzeć do potrzebujących wsparcia.
⇒ Wspieranie przedsiębiorców
Skuteczna, tzn. zapobiegająca likwidacji i wspomagająca tworzenie miejsc pracy pomoc dla przedsiębiorców
musi uwzględniać ich rzeczywiste potrzeby - w konkretnym sektorze gospodarki oraz konkretnej lokalizacji.
Ponadto sposoby pomocy muszą być dopasowane do natury jej odbiorcy, uwzględniać fakt, iż większość z nich
to małe firmy o niewielkich aktywach, zmuszone minimalizować swoje koszty, borykające się z problemami
finansowymi, walczące o zachowanie płynności, potrzebujące przede wszystkim doradztwa podatkowego,
finansowego i prawnego, w zakresie marketingu i handlu. Widoczny wpływ na niepowodzenia polskich
przedsiębiorstw ma brak wiedzy i umiejętności menedżerskich, objawiający się przecenianiem własnych
możliwości oraz niedocenianiem znaczenia uczenia się, poznawania otoczenia, zmian i długookresowej
perspektywy.
Zgodnie z dokumentem Rządu RP, określającym formy jego pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw
(MSP), głównym celem jego polityki wobec MSP do 2002 r. było kształtowanie warunków dla tworzenia i
pełnego wykorzystania potencjału rozwojowego tych przedsiębiorstw. Do podstawowych form pomocy MSP
należą: usługi doradcze (bezpłatne i odpłatne), refundacje kosztów szkoleń oraz konferencje informacyjne.
Wyniki niektórych badań pokazują jednakże, że tylko część przedsiębiorców (mniej niż 30%) jest zdania, iż
potrzebuje łatwo dostępnego doradztwa w takich zagadnieniach jak: kredyty, przygotowywanie planów biznesu,

24
zarządzanie, organizacja i marketing. Główną troską przedsiębiorstw jest przetrwanie w zmieniających się
warunkach. Wzrasta ciągle konkurencja. W sytuacji zwolnionego rozwoju gospodarczego kraju, wzrostu kosztu
usług publicznych, wzrastającego bezrobocia i spadku siły nabywczej ludzi, firmy konkurują przede wszystkim
obniżaniem cen, co prowadzi do pogarszania ich płynności finansowej i ograniczenia potencjału rozwojowego.
Problemem jest niedostateczna podaż kapitału inwestycyjnego oraz obrotowego dla podmiotów gospodarczych
w ich początkowych fazach rozwoju. Kiedy nie mają żadnej historii i wiarygodności kredytowej, na dogodnych
dla nich warunkach (koszt kapitału, okres kredytowania, zabezpieczenia pożyczek i wielkość kapitału). Jedną z
najczęściej wymienianych barier w działalności przedsiębiorcy jest brak tanich kredytów i systemu poręczeń
bankowych. Dlatego podstawowym zadaniem jest stwarzanie warunków do obniżania kosztów działania
przedsiębiorstw, zwłaszcza zaraz po ich powstaniu. Małe firmy potrzebują pomieszczeń wyposażonych w
infrastrukturę niezbędną do ich funkcjonowania, dostępnych po umiarkowanych cenach, jak również taniego
kapitału. Zdolność firm do przetrwania na rynku można zwiększyć m.in. poprzez powiększenie umiejętności
przedsiębiorców zarządzania finansami, wykorzystywania efektu skali oraz efektu zakresu w dziedzinie
zaopatrzenia i sprzedaży dzięki współpracy firm i unikaniu niepotrzebnej, niszczącej je konkurencji. W
działalności gospodarczej jest miejsce na współpracę i konkurencję. Firmy potrzebują pracowników o
odpowiednich kwalifikacjach i umiejętnościach, zdolnych do tworzenia wartości dodanej na zmiennym rynku,
zarówno w okresach koniunktury, jak i recesji, oraz źródeł taniego kapitału obrotowego i finansowego.
Przedsiębiorstwom potrzebne są niekonwencjonalne, skuteczne rozwiązania ich problemów. Potrzebne są
twórcze pomysły działań. Wartość takich pomysłów winna być mierzona liczbą miejsc pracy, uratowanych od
zagłady i utworzonych.
⇒ Wspieranie bezrobotnych
Jak pokazuje doświadczenie, związane np. z realizacją programów pożyczek dla zwalnianych pracowników
górnictwa i hutnictwa, tylko bardzo niewielki odsetek pracowników wykazuje zainteresowanie prowadzeniem
działalności gospodarczej na własny rachunek. Większość tracących miejsce pracy poszukuje zatrudnienia w
charakterze pracowników najemnych.
Nie da się siłą zrobić przedsiębiorców z zawodowych pracowników najemnych. Dlatego główny wysiłek winien
być skierowany na wszechstronną pomoc bezrobotnym w aktywnym przetrwaniu okresu pozostawania bez pracy
oraz w znalezieniu pracy. Zakres działań urzędów pracy obejmuje obok biernych form pomocy bezrobotnym,
takich jak wypłaty zasiłków, informacja o poszukiwanych pracownikach (oferowanych miejscach pracy),
również aktywne formy wsparcia poszukujących pracy. Jednakże, z uwagi na brak pieniędzy, rola urzędów
ogranicza się obecnie do biernego przekaźnika pieniędzy i ofert pracy.
Poszukującym pracy potrzebna jest, obok informacji o lokalnych miejscach pracy, łatwo dostępna, aktualna,
rzetelna i pełna informacja o rynku pracy, tj. popycie oraz podaży miejsc pracy, bieżącym i prognozowanym
zapotrzebowaniu na kwalifikacje i umiejętności w bliskim i dalszym otoczeniu, o możliwościach zdobycia
pożądanych kwalifikacji i umiejętności, o formach i źródłach pomocy finansowej temu służącej, jak również
wiedza o źródła potrzebnej informacji. Porównując sytuację bezrobotnych z sytuacją przedsiębiorców należy
zauważyć, iż bezrobotni nie są zorganizowani i nie mają własnej reprezentacji na forum publicznym. Ich interesy
wobec władz państwowych są reprezentowane przez administrację publiczną i jej agendy. Bezrobotnym
potrzebne jest poczucie, że nie są sami, że ich bezrobocie ma nie tylko wymiar prywatny, ale i publiczny, jak też
świadomość, że dzięki swojej aktywności w sferze publicznej, w tym na rzecz przeciwdziałania bezrobociu,
mogą zwiększyć swoją szansę na sukces. Osiągnięciu tego celu sprzyjają organizacje, w których bezrobotni
byliby stroną aktywną, inicjatorami i twórcami działań, a nie tylko ich adresatami, odbiorcami biernie
czekającymi na ofertę innych.
Przyczyny bezrobocia
· likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa
· zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi
· ograniczanie produkcji
· brak informacji o miejscach pracy
· brak mobilności
· przeniesienie zakładu do innego rejonu
· niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników
· zmiany w technologii
· wysokie obciążenia fiskalne
Skutki bezrobocia
· niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki
· znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i
obsługą
· spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa
· degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie
społecznej bezużyteczności)

25
· zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd.
· utrata kwalifikacji
Bezrobocie naturalne jest częścią bezrobocia faktycznego i stanowi pewien nieunikniony i niezbędny
dodatni poziom bezrobocia towarzyszący rozwijającej się gospodarce. Wiąże się ono z naturalną dynamiką
procesów zachodzących na rynku pracy, czyli powstawania nowych i likwidowania już istniejących miejsc pracy
oraz ze zmianą aktywności siły roboczej. W współczesnej ekonomii znane są dwie teorie bezrobocia równowagi:
bezrobocie naturalne oraz NAIRU.
Pierwsza koncepcja została rozwinięta pod koniec lat siedemdziesiątych przez M. Friedmana i E.
Phelpsa. Dotyczy ona stanów równowagi między popytem na pracę a podażą siły roboczej, przy danej płacy
realnej. Pojawiające się bezrobocie wiąże się wówczas z nieuniknionymi zakłóceniami wynikającymi z
niedoskonałego i nieefektywnego funkcjonowania rynku pracy oraz rynku towarowego, które są niezależne od
zmian koniunkturalnych i zmian na rynku pieniężnym. Termin ten rozumiany jest zwykle jako komponent
bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Zakłócenia frykcyjne wynikają z braku jasnej informacji na temat
wolnych miejsc pracy, osób szukających pracy, oferowanych płacach oraz z kosztów poszukiwań. Na rynek
pracy stale wchodzą zarówno nowe roczniki absolwentów jak i osoby opuszczające zasób biernych zawodowo, a
ponadto część pracujących zmienia miejsce zatrudnienia, czy też swoje preferencje zawodowe. Proces
zajmowania wolnych miejsc pracy nie jest zaś natychmiastowy. W rezultacie zawsze istnieje pewna liczba
wolnych miejsc pracy oraz osób poszukujących lub zmieniających pracę.
Niedopasowania strukturalne dotyczą regionów (bezrobocie regionalne), zawodów, miejsca i czasu
wykonywanej pracy (bezrobocie sezonowe). Wynikają przede wszystkim z postępu technicznego
(niedopasowania kwalifikacyjno-zawodowe), geograficznego rozmieszczenia wakatów i pracy. W ujęciu
wąskim traktuje się je jako rezultat niedopasowań popytu i podaży siły roboczej na poszczególnych rynkach. W
szerszym ujęciu identyfikuje się je dodatkowo z bezrobociem instytucjonalnym i podkreśla się jego związek z
równowagą na rynku pracy.
W latach osiemdziesiątych za sprawą R. Layarda, S. Nickella i R. Jackmana zrodziła się inna teoria
bezrobocia równowagi zwana NAIRU (non-accelerating inflation rate of unemployment). Dotyczy ona
bezrobocia, które pojawia się w momencie, gdy wynegocjowane płace realne odpowiadają płacom zgodnym
z realiami gospodarczymi, czyli gdy ustabilizuje się dynamika procesów inflacyjnych. Naturalna stopa
bezrobocia ustala się na takim poziomie, na którym żądania płacowe pracowników i pracodawców są
niesprzeczne, dzięki czemu nie wywierają one wpływu na inflację. Poziom NAIRU zależy więc od poziomu
płacy realnej i postulowanych płac.
Wpływ wielkości płac postulowanych i realnych na wielkość NAIRU został przedstawiony na poniższym
rysunku. Krzywa PR0 określa poziom płac realnych, który odpowiada możliwościom ekonomicznym
gospodarki. Jej położenie zależy przede wszystkim od wydajności pracy. Krzywa PP0 obrazuje poziom płac
postulowanych, zaś jej położenia zależy, z kolei, od wielkości stopy bezrobocia. W sytuacji, gdy oczekiwania
płacowe są większe niż płace realne dochodzi do przyśpieszenia procesów inflacyjnych. Odwrotnie byłoby,
gdyby płace postulowane były mniejsze niż realne. W momencie zrównania się obu wielkości następuje
stabilizacja procesów inflacyjnych, której odpowiada określony poziom NAIRU. Na rysunku jest to zilustrowane
w punkcie A. Poziom równowagi pod wpływem swoich determinantów ulega jednak zmianom. Dzieje się tak
wówczas, gdy wzrasta wydajności pracy. Wpływa to bowiem na wzrost płac realnych, co jest widoczne przez
przesunięcie w górę prostej PR0 do poziomu PR1. W rezultacie ustala się nowy punkt równowagi B, któremu
odpowiada niższy poziom NAIRU n0. Podobny efekt można uzyskać, gdy przy niezmienionym poziomie płacy
realnych PR0, uda się przesunąć krzywą płac postulowanych z poziomu PP0 do PP1. Wówczas również ustaliłby
się nowy punkt równowagi C, któremu odpowiadałaby niższa stopa bezrobocia. Idealna sytuacja pojawiłaby się
w momencie zaistnienia obu powyższych procesów, czyli gdyby wzrostowi płac realnych towarzyszyło
osłabienie presji płacowej. Ilustruje to punkt równowagi D, któremu odpowiadałby najniższy poziom NAIRU
n11.

1
Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, str. 152, PWN, Warszawa 2002.

26
 Rys. 2. Zmiana poziomu NAIRU pod wpływem zmian płac postulowanych (PP) i realnych (PR)

Poziom NAIRU nie jest stały i może ulec zmianie pod wpływem determinantów określających wielkość
realistycznych i postulowanych płac realnych negocjowanych przez pracowników i pracodawców.
Podstawowym czynnikiem, który kształtuje poziom płac realnych odpowiadający realiom ekonomicznym
gospodarki jest wydajność pracy, czyli miara produktywności pracy. Wzrost wydajności pracy stwarza
możliwość zwiększenia płac realnych, gwarantowanych przez gospodarkę, co z kolei powoduje obniżkę
poziomu NAIRU (przy innych czynnikach nie zmienionych).

12. Omów wybrane hipotezy na temat źródeł bezrobocia: klin podatkowy, płaca
mobilizująca (efficiency wage), „swoi – obcy” (insiders - outsiders).

Płaca efektywnościowa, zwana też motywacyjną, jest to płaca wyższa niż płaca
oczyszczająca rynek pracy. Pracodawca płacąc więcej chce uniknąć niepewności,
niepotrzebnych kosztów przeszkalania coraz to nowszych pracowników, bumelowania i
niskiej wydajności. Teoria, która opisuje sytuację, w której pracodawca nie chce obniżyć
płacy z wymienionych powyżej powodów nazywana jest w literaturze teorią płacy
motywacyjnej, czasami określanej jako efektywnościową lub wydajnościową.
Możemy wyróżnić przynajmniej 8 przyczyn dla których przedsiębiorcy stosują płacę
motywacyjną:
1. właściwe zaspokojenie potrzeb fizjologicznych, żywieniowych
2. wzrost efektywności pracownika
3. wzrost wysiłku w wykonywana pracę
4. wzrost motywacji do pracy
5. zahamowanie „efektu bumelowania”
6. zahamowanie rotacji pracowników
7. efektywne pozyskanie pracownika
8. stosowanie sprawiedliwego wynagradzania
Dla nas istotne są dwa modele, dotyczące rosnących kosztów rotacji pracowników oraz
zwiększenia wysiłku w wykonywaną pracę. Nadmierna fluktuacja zwiększa bowiem koszty
przedsiębiorstwa ograniczając jego zysk. Każdy nowo zatrudniony pracownik musi być
przeszkolony i przystosowany do wykonywanej pracy, przez co początkowo jest mniej
efektywny. Każde zaś zwolnienie z pracy, to dodatkowe koszty odpraw. Suma łącznych
kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo zależy oczywiście od liczby pracowników
odchodzących i przychodzących do pracy i jednostkowych kosztów przeszkolenia. By
uniknąć niepotrzebnych kosztów przedsiębiorstwo podnosi płace. Z jednej strony powoduje to
wzrost części kosztów, a z drugiej prowadzi do spadku kosztów rekrutacji. Taka polityka

27
 opłaca się jednak tylko pod warunkiem, że korzyści z podwyższania płacy są większe niż
koszty. Powyższe rozumowanie można formalnie zapisać:

∏ = Pf ( K , N ) − wN − c ( w) N
∂Π
= Pf N − w − c ( w) = 0
∂N
Pf N = w + c ( w)
∂Π dc ( w)
= −N − N =0
∂w dw
dc ( w)
= −1
dw
Płaca motywacyjna jest więc płaca powyżej płacy równowagowej. Jej wprowadzenie
wywołuje spadek zatrudnienia i usztywnienie płac.

wr
wrm

wr1 Równowaga

ND

u1 u0 u

Swoi–obcy (ang.insider–outsider) –„swoi” to osoby pracujące, natomiast „obcy” to osoby bezrobotne.

W wyniku recesji część „swoich” traci pracę i przechodzi na stronę „obcych”. Gdy jednak po okresie
recesji pojawia się ożywienie, „swoi”, wywierając wpływ na pracodawców, domagają się
podwyższenia płac. W wyniku ich podwyżki pracodawcy chcą zatrudnić mniej nowych osób.

13. Omów poglądy "klasyków" i "keynesistów" w sprawie istnienia i przyczyn

bezrobocia oraz sposobów jego zwalczania.

Klasycy

Według klasyków w warunkach gospodarki rynkowej występuje tendencja do ustalania się

stanu równowagi na rynku pracy.

28
 Na prezentowanym wykresie stan równowagi obrazuje punkt E, w którym się zrównuje się
popyt na pracę (krzywa LD) z podażą pracy (AJ). Załóżmy, że nastąpi spadek popytu na
pracę, czemu odpowiada przesunięcie się krzywej popytu na pracę do pozycji LD’.
Początkowo istniejący poziom plac realnych W1 nie daje się utrzymać. Konkurencja o
miejsca pracy prowadzi do obniżenia stawki płac realnych, co powoduje spadek rozmiarów
podaży pracy i wzrost popytu na pracę. Dostosowania te zachodzą tak długo, aż stawki płac
realnych osiągną poziom zapewniający zrównanie się popytu na pracę z podażą pracy
(poziom w2). W efekcie ustala się nowy stan równowagi na rynku pracy w punkcie A.
Za główną przyczynę bezrobocia klasycy uznawali ustalanie stawek płac na zbyt wysokim
poziomie i trudności ich obniżenia ze względu na usztywnienie płac nominalnych w dół. Jest
to związane z silną pozycją związków zawodowych . Duże znaczenie ma też iluzja pieniądza ,
której ulegają podmioty gospodarcze, oraz brak zaufania między związkami zawodowymi a i
pracodawcami. Skłonność do rozumowania w kategoriach nominalnych , a nie w realnych,
powoduje że pracodawca nie chętnie podnoszą płace nominalne, pracownicy sprzeciwiają się
ich obniżkom, obawiając się że nie zostaną one zrekompensowane odpowiednimi
podwyżkami w okresie poprawy koniunktury. W rezultacie usztywnieniu ulegają zarówno
płace nominalne, jak i realne, co uniemożliwia uruchomienie mechanizmu dostosowawczego,
prowadzącego do pełnego zatrudnienia.
Czemu tak się dzieje? Analizując ponownie wykres wyobraźmy sobie, że początkowy stan
równowagi przy pełnym zatrudnieniu ( punkt E ) został zakłócony w wyniku obniżki popytu
na pracę ( w rezultacie czego krzywa LD przesuwa się w dół do LD’). Ze względu na
usztywnienie płac w dół równowaga na rynku pracy nie może zostać przywrócona. Przy
istniejących płacach realnych w1 powstaje w takim przypadku nadwyżka podaży pracy nad
popytem na pracę, oznaczająca istnienie bezrobocia o rozmiarach BE ( na rysunku
zaznaczone jest jako bezrobocie dobrowolne)
Bezrobocie analizowane w teorii neoklasycznej nie ma charakteru przymusowego, ponieważ
jest rezultatem wygórowanych postulatów płacowych, braku zgody związków zawodowych
na obniżki płac oraz istnienia zasiłków dla bezrobotnych skłaniających do dłuższego

29
pozostawania bez pracy. Bezrobocie ma zatem charakter dobrowolny, jest wynikiem
ograniczeń mechanizmów rynkowych, dobrowolnie i świadomie stwarzanych przez
pracowników i związki zawodowe. Klasycy przyjmują więc, że bezrobocie wynika z
ograniczeń w funkcjonowaniu mechanizmów rynkowych , a stan pełnego zatrudnienia może
być osiągnięty, gdy tylko zniknie sztywność płac i ograniczenia mechanizmów rynkowych .
Państwo nie musi i nie powinno stymulować popytu , powinno natomiast likwidować
monopole po stronie podaży pracy, czyli związki zawodowe. Jego zadaniem jest także
stworzenie dobrych warunków do funkcjonowania przedsiębiorstw np. przez ograniczenie
pozapłacowych kosztów pracy ( składek i podatków)

Keynesowska teoria bezrobocia

Innego zdania są keynesiści, uznają oni, że bezrobocie cykliczne jest rezultatem zmian w
zagregowanym popycie ( niedostatku popytu) i ma charakter przymusowy.
Stąd też do zadań państwa należy zwiększanie popytu globalnego, co za tym idzie
zwiększanie popytu na pracę ( efektywne stymulowanie popytu przez ekspansywną politykę
fiskalną i pieniężną ) np. przez roboty publiczne, a także nie ograniczanie płac, ponieważ
niższe płace oznaczają niższe dochody, niż popyt i spadek PKB, co za tym idzie jeszcze
większe bezrobocie przy cenach sztywnych na rynku pracy ( płacach ) od dołu.
Zdaniem keynesistów, krzywa zagregowanej podaży pracy nie przebiega tak jak
postulują klasycy. Podaż pracy jest doskonale elastyczna względem istniejącego poziomu płac
nominalnych aż do osiągnięcia pełnego zatrudnienia ( punkt A ). Niezwykle rzadko zdarza
się, by krzywa globalnego popytu na pracę przecięła krzywą globalnej podaży pracy w
punkcie wyznaczającym stan pełnego zatrudnienia. W sytuacji niedostatecznego popytu na
towary krzywa popytu na pracę jest przesunięta w lewo w stosunku do punktu A i przecina
krzywą podaży np. w punkcie B przy produkcji niższej od produkcji przy pełnym
zatrudnieniu.

30
 Pojawia się bezrobocie w wielkości AB o charakterze przymusowym ( nawet akceptacja
przez pracowników niższych płac realnych nie zlikwidowałaby bezrobocia, ponieważ niższe
płace realne prowadziłyby do spadków dochodów, popytu i produkcji, a więc krzywa popytu
na pracę przesunęłaby się w lewo od punktu A )

Keynesowskie Klasyczne
Istota, Bezrobocie keynesowskie (cykliczne, koniunkturalne) – Bezrobocie klasyczne oznacza rodzaj bezrobocia
jest to bezrobocie wynikające z niedostatku popytu, pojawiający się wtedy, kiedy płaca jest rozmyślnie
przyczyny pojawia się ono wtedy, kiedy faktyczna produkcja jest utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe
mniejsza od produkcji potencjalnej, podczas kryzysów podaży pracy i popytu na pracę się przecinają.
ekonomicznych i wywołane jest spadkiem koniunktury. Bezrobocie klasyczne może być spowodowane albo
Keynesiści tłumaczą powstawanie tego bezrobocia działalnością związków zawodowych, albo też
niedostatecznym popytem na dobra i usługi. Ma ono ustawodawstwem określającym wysokość płac
przymusowy i dość długotrwały charakter. Jeden z minimalnych, które powoduje, że płace są
najważniejszych wniosków z analizy Keynesa mówił, utrzymywane na poziomie wyższym od poziomu
że możliwa jest taka sytuacja, że rynek dóbr i usług równowagi.
znajdzie się w równowadze, ale gospodarka nie będzie
w pełni wykorzystywać możliwości produkcyjnych, co
oznacza w praktyce utrzymywanie się bezrobocia.
Keynesowska teoria przyczyn
przymusowego bezrobocia uznaje, że
jest ono wywołane niedostatecznym
popytem konsumpcyjnym i
inwestycyjnym, powodującym niski
stopień wykorzystania istniejących
zdolności produkcyjnych. Skala
popytu globalnego ulega
koniunkturalnym wahaniom. Jest to
wielkość płynna, gdyż w fazie

31
 ożywienia gospodarczego, a tym
bardziej wysokiej koniunktury, ten
rodzaj bezrobocia znacznie maleje, a
nawet może obniżyć się do poziomu
naturalnej stopy bezrobocia.
Sposoby W celu zwalczania bezrobocia cyklicznego należy
podjąć działania w kierunku pobudzenia popytu.
zwalczania Chodzi więc o ekspansywną politykę fiskalną i
monetarną związaną ze zwiększeniem wydatków
rządowych, obniżką stóp procentowych. Trzeba jednak
pamiętać, że tego typu działania mogą okazać się
nieskuteczne. Wynika to przede wszystkim z prostego
faktu, że współcześnie coraz więcej dziedzin ma typowo
kapitałochłonny charakter, dodatkowo w krótkim
okresie istnieje szereg możliwości zwiększenia poziomu
produkcji bez konieczności zatrudniania dodatkowych
pracowników (np. nadgodziny).
Ekonomiści neoklasyczni postulują skoncentrowanie
się nie na popytowej
a podażowej stronie gospodarki (stąd nazwa supply-
side economics, ekonomia podażowa).
Ekonomia podażowa polega na stosowaniu bodźców
mikroekonomicznych w celu zmiany poziomu pełnego
zatrudnienia, wielkości produkcji potencjalnej oraz
naturalnej stopy bezrobocia. W praktyce działania
skupiają się na podaży lub popycie na pracę:
- po stronie podaży pracy największe znaczenie może
mieć obniżenie wielkości zasiłku dla bezrobotnych,
ograniczanie wpływu związków zawodowych,
subwencje na przekwalifikowania, pomoc na
absolwentów, która może umożliwić dostosowanie do
potrzeb rynku pracy.
- po stronie popytu na pracę kluczowe znaczenie
odgrywają zachęty wobec przedsiębiorców prowadzące
do ekspansji inwestycyjnej. Można to uzyskać za
sprawą systemu dotacji, ulg podatkowych, obniżenia
stopy procentowej. W długim okresie celem działań nie
powinno być jednak zwiększenie popytu na pracę, ale
dostosowanie jego struktury do aktualnej sytuacji
ekonomicznej.

14. Mikroekonomiczne źródła sztywności cen i płac.

Lepkość, sztywność cen – powszechne zjawisko polegające na opóźnionym dostosowywaniu

się cen do sił podaży i popytu; przykład niedoskonałości rynku.
r Niedostosowanie cen może być spowodowane kosztami zmiany cen (tzw. menu costs), ich
bryłowatością, brakiem informacji, w tym iluzją pieniądza, oraz kosztem ich uzyskania (np.
trudność w ustaleniu optymalnej ceny kolejnej godziny pracy pracownika, skutkująca stałą
stawką), a także innymi sztywnościami w gospodarce wywołanymi wprost przez rozmaite
instytucje (zwyczaj, zawarte z wyprzedzeniem umowy, ceny regulowane, zniechęcające do
zmian cen prawo, negocjowane ze związkami zawodowymi i pracodawcami układy zbiorowe
itp.).
IS’
W sytuacji niedostosowania cen obrót dobrem, którego cena jest lepka, jest niższy od
optymalnego (maksymalnego). Powstaje wówczas strata w ujęciu ekonomicznym.
Sztywność cen dotyczy dowolnych dóbr: tak towarów i usług, jak płac, kapitału czy wiedzy.
Jest w funkcjonujących gospodarkach zjawiskiem powszechnym , choć poszczególne rynki
mogą się istotnie różnić skalą lepkości.
LM’
15. Model IS – LM i zastosowanie modelu do opisu polityki makroekonomicznej.
*
r Rysunek 1. Model IS-LM. Równowaga na rynkach dóbr i pieniądza.

Y
32

Y*
Źródło: D. Begg, S.Fischer, R. Dornbusch, „Makroekonomia“, PWE, Warszawa 2003, s.169.

Model IS-LM to model opisujący równowagę w gospodarce na rynku dóbr i na rynku pieniądza.
Model wyprowadza się w sposób analityczny (równania) i graficzny (krzywe w układzie współrzędnych).
Graficznie, krzywe IS i LM konstruuje i analizuje się w układzie współrzędnych wyznaczonych przez
dochód (Y) i stopę procentową (r).

Krzywa IS
Krzywa IS to zbiór punktów, obrazujących różne kombinacje wytwarzanego w gospodarce dochodu i stopy
procentowej, przy których rynek dóbr znajduje się w stanie równowagi.
Punkty leżące poza krzywą IS oznaczają stany nierównowagi rynku dóbr gospodarki.
Nachylenie krzywej IS.
Krzywa IS ma nachylenie ujemne. W stanie równowagi na rynku dóbr wyższej stopie procentowej musi
towarzyszyć niższy dochód, gdyż wykres funkcji popytu globalnego musi być położony niżej. To jak stroma
będzie krzywa IS zależy od wrażliwości popytu globalnego na zmiany stopy procentowej. Im większe będzie
ograniczenie popytu inwestycyjnego i autonomicznego popytu konsumpcyjnego pod wpływem określonego
wzrostu stopy procentowej, tym większy będzie spadek dochodu zapewniającego równowagę i tym mniejszy
będzie kąt nachylenia krzywej IS. I odwrotnie – jeśli zmiany stopy procentowej wywołują tylko niewielkie
przesunięcia krzywej popytu globalnego, to wpływają one tylko w minimalnym stopniu na poziom dochodu
odpowiadający warunkom równowagi i krzywa IS będzie stroma.
Przesunięcia krzywej IS.
Przesunięcie krzywej IS w prawo rozumiemy jako wzrost popytu (ekspansywna polityka fiskalna).
Przesunięcie krzywej IS w lewo rozumiemy jako spadek popytu (restrykcyjna polityka fiskalna).
Stąd, wszystkie punkty powyżej krzywej IS oznaczają przewagę podaży nad popytem (bo aby je osiągnąć trzeba
zwiększyć popyt), zaś pod krzywą nadwyżkę popytu.

Krzywa LM.
Krzywa LM to zbiór punktów, obrazujących różne kombinacje wytwarzanego w gospodarce dochodu i stopy
procentowej, przy których rynek pieniądza znajduje się w stanie równowagi.
Punkty leżące poza krzywą LM oznaczają stany nierównowagi rynku pieniądza.

Nachylenie krzywej LM.

33
Wykres funkcji LM ma nachylenie dodatnie. Przy wyższym dochodzie niezbędna jest wyższa stopa procentowa,
aby nie dopuścić do wzrostu popytu na pieniądz i utrzymać rynek pieniężny w równowadze przy nie zmienionej
podaży pieniądza. Im silniej dany przyrost dochodu oddziałuje na wzrost popytu na pieniądz, tym większy
będzie wzrost stopy procentowej konieczny do zachowania równowagi na rynku pieniądza i tym bardziej stroma
będzie krzywa LM. Podobnie, im słabiej reaguje popyt na pieniądz na dany przyrost stopy procentowej, tym
silniej musi wzrosnąć stopa procentowa, aby zneutralizować dodatkowy popyt na pieniądz wywołany danym
przyrostem dochodu, i tym bardziej stromo będzie nachylona krzywa LM. Natomiast w odwrotnej sytuacji, im
silniejsza jest reakcja popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej lub z kolei im słabsza jest owa reakcja na
zmiany dochodu, tym bardziej płasko będzie przebiegała krzywa LM.
Przesunięcia Krzywej LM.
Przesunięcie krzywej LM w prawo rozumiemy jako wzrost realnej podaży pieniądza (ekspansywna polityka
monetarna).
Przesunięcie krzywej LM w lewo rozumiemy jako spadek realnej podaży pieniądza (restrykcyjna polityka
monetarna).
Stąd, wszystkie punkty powyżej krzywej LM oznaczają przewagę popytu nad podażą na pieniądz (bo aby je
osiągnąć trzeba zwiększyć podaż pieniądza), zaś pod krzywą nadwyżkę podaży.

Równowaga na rynkach dóbr i pieniądza.

Model IS-LM umożliwia analizę sytuacji na rynkach dóbr i pieniądza za pomocą jednego rysunku, bez potrzeby
konstruowania dwóch oddzielnych, choć wzajemnie powiązanych wykresów. Na rysunku pierwszym widzimy
zarówno krzywą IS, która ilustruje stan równowagi na rynku dóbr, jak i krzywą LM, która odzwierciedla
równowagę na rynku pieniądza. Jedynie w punkcie przecięcia obydwa rynki znajdują się jednocześnie w stanie
równowagi. Oznacza to, ze oddziałują one na siebie wzajemnie: w procesie tych oddziaływań ustalają się ,
odpowiadające warunkom równowagi, poziomy stopy procentowej r* i dochodu Y*.
Punkt przecięcia się krzywych IS i LM wyznacza taki poziom dochodu i stopy procentowej, przy których
osiągana jest jednocześnie równowaga na rynku dóbr (zagregowany popyt równa się zagregowanej podaży) oraz
na rynku pieniądza (popyt na pieniądz równa się podaży pieniądza).

Polityka fiskalna: przesunięcia krzywej IS

Efektem towarzyszącym ekspansywnej polityce fiskalnej - poza wzrostem dochodu - jest wzrost stopy
procentowej oraz tzw. efekt wypierania (crowding-out), polegający na zmniejszeniu w strukturze dochodu
udziału popytu sektora prywatnego (przez wzrost stopy procentowej), a zwiększenie udziału sektora
publicznego.
Analogicznie, restrykcyjna polityka fiskalna prowadzi do zmniejszenia dochodu i stopy procentowej.
Polityka pieniężna: przesunięcia krzywej LM
Efektem towarzyszącym ekspansywnej polityce monetarnej - poza wzrostem dochodu - jest spadek stopy
procentowej.
Analogicznie, restrykcyjna polityka monetarna prowadzi do zmniejszenia dochodu i podwyższenia poziomu stóp
procentowych.
Odpowiednia kombinacja ekspansywnej polityki fiskalnej i monetarnej może prowadzić do wzrostu dochodu
przy nie zmienionym poziomie stóp procentowych.

Łatwo sprawdzić na wykresie modelu IS-LM, że efekt polityki fiskalnej (wzrost dochodu) jest tym większy im
bardziej płaska jest krzywa LM. Jednocześnie zmiany stopy procentowej są wtedy względnie niewielkie.
Mówimy wtedy, że polityka fiskalna jest relatywnie bardziej skuteczna.
Analogicznie, skuteczność polityki monetarnej rośnie tym bardziej, im bardziej płaska jest krzywa IS. Zmiany
stóp procentowych są względnie małe, a zmiany dochodu duże.
Oznacza to, że polityka fiskalna i monetarna są ze sobą powiązane.2

16. Wykorzystując model IS - LM przedstaw możliwe skutki polityki budżetowej

(fiskalnej) w gospodarce zamkniętej.

Polityka fiskalna jest to zbiór decyzji podejmowanych przez rząd i dotyczących wysokości
podatków i wydatków. W wyniku zmian w polityce fiskalnej następują przesunięcia krzywej
IS.

2
D. Begg, S.Fischer, R. Dornbusch, „Makroekonomia“, PWE, Warszawa 2003, s.164-172.

34
Ruchy wzdłuż krzywej IS odzwierciedlają wpływ zmian stopy procentowej na popyt globalny
i dochód.

Ekspansja fiskalna

Wzrost wydatków państwa powoduje przesunięcie krzywej IS z położenia IS0 do IS1, nie
zmieniając jednak wielkości podaży pieniądza. W związku z tym krzywa LM pozostaje w
tym samym miejscu. Ekspansja fiskalna powoduje zmianę punktu równowagi, jednakże
dochód zwiększa się tylko do Y2 (a nie Y1) ponieważ wzrost produkcji i dochodu powoduje
podwyżkę stopy procentowej, co ogranicza skalę popytu globalnego.

Ekspansja fiskalna (dodatni wstrząs popytowy) powoduje wypieranie części wydatków

prywatnych. Wywołany przez nią wzrost produkcji i dochodu prowadzi do podwyżki stopy
procentowej, która – poprzez swój ujemny wpływ na niektóre składniki wydatków sektora
prywatnego – ogranicza łączną skalę wzrostu popytu globalnego.

Restrykcyjna polityka fiskalna

Zacieśnienie polityki fiskalnej przyniesie odwrotne skutki. Krzywa IS przesunie się wówczas
z położenia IS1 do IS0: produkcja spadnie, co spowoduje ograniczenie popytu na pieniądz.
Warunkiem przywrócenia równości popytu na pieniądz z niezmienioną podażą (krzywa LM
pozostanie w tym samym miejscu – stan równowagi na rynku pieniężnym) jest obniżka stopy
procentowej.

Skuteczność polityki fiskalnej w gospodarce zamkniętej można rozpatrywać w zależności od

kąta nachylenia tych krzywych; skuteczne warianty (duży przyrost produkcji) zaznaczone są
na różowo, mało skuteczne (mały wzrost PKB) na zielono:

35
 LM i LM

IS (płaska)

stara IS stromaIS

i LM płaska i LM stroma

Nowa IS

stara IS stara IS

skuteczna

17. Wykorzystując model IS – LM przedstaw możliwe skutki polityki

pieniężnej/monetarnej w gospodarce zamkniętej3.

Krzywą LM wyprowadzamy przy założeniu danego celu monetarnego w postaci nominalnej

podaży pieniądza. Zmiany docelowej wielkości podaży pieniądza (zmiana polityki pieniężnej
państwa) oznaczają, że aby utrzymać stan równowagi na rynku pieniądza musi się zmienić
popyt na pieniądz. Zmiany te są obrazowane poprzez przesunięcia krzywej LM w prawo lub
w lewo.

Ruchy po krzywej LM oznaczają, że wyższej stopie procentowej odpowiada wyższy dochód,

co pozwala zachować równość popytu na pieniądz ze stałą jego podażą.

3
D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, Warszawa 2007 s. 173-174

36
Ekspansywna polityka pieniężna.

R LM

LM’
R – stopa procentowa w %
r1 Y - PKB

r2

IS

Y
y1 y2

Rysunek przedstawia sytuację wywołaną ekspansywną polityką pieniężna, tj. zwiększeniem

przez władze monetarne podaży pieniądza. Wzrost podaży pieniądza powoduje, że zaczyna
ona przewyższać popyt. Nierównowaga ta powoduje spadek stopy procentowej, co
pociągnie za sobą zmianę położenia krzywej LM [krzywa ta jest zbiorem takich punktów, dla
których zrównoważony jest rynek pieniężny]. Krzywa LM przesunie się w prawo. Tym
samym poziom stopy procentowej w nowym punkcie równowagi spadnie z r1 do r2.

Ekspansja monetarna powoduje, że przy każdym poziomie dochodu, do pobudzenia wzrostu

popytu i dostosowania go do zwiększonej podaży pieniądza wystarczy niższa stopa
procentowa. Niższa stopa procentowa pobudza wzrost dochodu, który także prowadzi do
wzrostu popytu na pieniądz.

Restrykcyjna polityka pieniężna

W sytuacji odwrotnej, gdy nastąpi obniżenie docelowej podaży pieniądza, nastąpi

przesunięcie krzywej LM w lewo (w górę) co spowoduje, że stopa procentowa w nowym
punkcie równowagi wzrasta a produkcja i dochód zmniejszają się.

nachylenie
krzywa
relatywnie płaska relatywnie stroma
gdy popyt inwestycyjny i eksport netto są
bardzo wrażliwe na stopy procentowe niewrażliwe na stopy procentowe
IS
(mała zmiana stóp → duża reakcja) (dopiero duże zmiany stóp wywołują
reakcję)
gdy popyt na pieniądz jest:
bardzo wrażliwy na stopy procentowe niewrażliwy na stopy procentowe
LM
(mała zmiana stóp → duża reakcja) (dopiero duże zmiany stóp wywołują
reakcję)

18. Model AD-AS.

37
W modelu IS-LM oraz w krzyżu keynesowskim zakłada się, że ceny w gospodarce są stałe.
Teraz uchylimy to założenie.

Krzywa AD
Krzywą AD wyprowadza się z modelu IS-LM. Każdy punkt na krzywej AD reprezentuje
równowagę z modelu IS-LM (czyli jednoczesną równowagę na rynku dóbr i usług oraz na
rynku pieniężnym). Graficzne wyprowadzenie krzywej AD pokazuje rysunek 1.

LM1
r (M/P1) LM2
(M/P2)

IS

P1

P2

AD

Y1 Y2 Y
Rysunek 1.

Przesunięcie krzywej LM na rysunku 1. wynika ze spadku poziomu cen z P do P2.

Krzywa AS
Krzywa AS to krzywa zagregowanej podaży. Jej nachylenie zależy od analizowanego okresu.

38
W długim okresie krzywa AS jest pionowa (LAS) – AS klasyczna.
W krótkim okresie jest dodatnio nachylona (SAS).
W „bardzo” krótkim okresie jest pozioma. „Bardzo” krótki okres to ten, który analizowany
jest w modelu IS-LM oraz w krzyżu keynesowskim. Innymi słowy – założenie w modelu IS-
LM oraz w krzyżu keyensowskim o stałości cen oznaczało poziomą AS.
AS
P klasyczna
SAS

AS
keynesowska

Y
Rysunek 2.
Przesunięcia krzywych
Ekspansywna polityka fiskalna i monetarna przesuwają AD w prawo.
Restrykcyjna polityka fiskalna i monetarna przesuwają AD w lewo.
Wzrost (spadek) wydatków autonomicznych przesuwa AD w prawo (w lewo).
Wzrost kosztów produkcji przesunie krzywą SAS do góry.
Wzrost płac nominalnych w przedsiębiorstwach przesunie SAS do góry.
Postęp technologiczny, zwiększenie zasobów czynników produkcji itp. przesuną LAS w
prawo.
Polityka gospodarcza w modelu AD-AS
Nachylenie krzywej AS ma kluczowe znaczenie dla analizowanych skutków polityki fiskalnej
i monetarnej. W przypadku poziomej AS, analiza w ramach modelu AS-AD sprowadza się do
analizy w ramach modelu IS-LM. Skutki polityki fiskalnej i monetarnej w przypadku
keynesowskiej krzywej AS przedstawia Rysunek 3.

39
 r
LM

IS 2
IS 1
Y

P AS

AD
AD 1
2

Y1 Y2 Y

r LM 1

LM 2

IS

P AS

AD
AD 1
2

Y1 Y2 Y

Rysunek 3.
W dolnej części rysunku przesunięcie krzywej LM spowodowane było wzrostem nominalnej
podaży pieniądza, a nie spadkiem cen!!!

40
Drugim skrajnym przypadkiem jest pionowa krzywa AS (LAS). Polityka skierowana na
pobudzanie popytu jest w długim okresie nieskuteczna. Przedstawia to rysunek 4.

r LM2
LM1=LM3 r
(M/P2)
LM2 LM1
(M/P1)

IS
IS2
IS1
Y
Y
LAS
P LAS
P

P3
P2
P1
P1
AD2
AD2
AD1
AD1
Y1 Y2 Y
Y1 Y2 Y

a) b)

Rysunek 4.

W długim okresie, produkcja jest na poziomie potencjalnym. Oznacza to, że ekspansywna

polityka fiskalna lub monetarna powoduje w długim okresie wzrost cen. Na wykresie IS-LM
jest to reprezentowane przez przesunięcie krzywej LM do góry (UWAGA: przesunięcie
krzywej LM wynikające ze wzrostu cen oznacza przesuwanie się wzdłuż krzywej AD w
kierunku „pólnocno-zachodnim”). W krótkim okresie równowaga ustali się na przecięciu
nowej krzywej AD (AD2) z krótkookresową krzywą podaży SAS. Równowaga
długookresowa zostanie osiągnięta dzięki dostosowaniu po stronie zagregowanej podaży
(SAS przesunie się do góry, tak by przeciąć LAS w tym samym punkcie co AD2).

Szoki podażowe
Szok podażowy jest spowodowany gwałtownym wzrostem kosztów produkcji. Może być
wywołany np. wzrostem cen ważnego surowca (takiego jak ropa). Graficznie skutki szoku
podażowego pokazuje Rysunek 5.
Skutkiem szoku podażowego jest stagflacja – inflacja połączona z recesją. Mamy więc
jednoczesne wystąpienie wyższej inflacji i wzrost bezrobocia. Co się stanie w długim okresie?
Wzrost bezrobocia doprowadzi do spadku płac, co z kolei będzie przesuwało SAS w dół. W
długim okresie gospodarka wróci do punku wyjścia.

41
 LAS
P SAS2
SAS1
P2 E2

P1 E1

AD

Y2 Y* Y

42
19. Wykorzystując model AD-AS przedstaw reakcję gospodarki na szoki popytowe i
podażowe.

Szok podażowy – gwałtowny wzrost kosztów produkcji (np. spowodowany gwałtownym

wzrostem cen najważniejszego surowca). Np. w 1973 roku nastąpił szok podażowy, który
wywołał czterokrotny wzrost cen ropy. Szoki podażowe to jednak nie tylko zmiany cen.

Reakcja gospodarki na szok podażowy w modelu klasycznym:

Klasycy zakładali całkowitą elastyczność cen i płac w długim okresie. Model klasyczny
pokazuje w jaki sposób mechanizmy dostosowawcze, czyli ruch cen i płac na rynkach
konkurencyjnych, mogą oczyszczać rynek, czyli likwidować nadwyżki popytu czy podaży.

Krzywa AS – zagregowana podaż – relacja pomiędzy cena a wielkością podaży (produkcji).

Pokazuje wielkość realnej produkcji, którą firmy są skłonne zaoferować dla każdego poziomu
cen.
Pozacenowe czynniki kształtujące podaż: (przesunięcie krzywej do AS’)
1) Wzrost ilości zaangażowanych czynników wytwórczych na skutek inwestycji netto
(nowych). Inwestycje mogą powiększać rozmiary AS.
- Dopływ bezpośrednich inwestycji kapitału zagranicznego
- Wzrost (przyrost) zasobów pracy, np. wyż demograficzny w przeszłości po
kilku latach powoduje, że zwiększa się podaż pracy
2) Wzrost produktywności czynników wytwórczych , poprawia się ich jakość
- Wzrost kwalifikacji zatrudnionych
- Inwestycje modernizacyjne (wprowadzanie lepszych urządzeń pod wpływem
postępu technicznego)
- Import dóbr konsumpcyjnych lub produkcyjnych
3) Zmniejszenie aktywności gospodarczej wywołane złą polityką gospodarczą
- Restrykcyjna polityka pieniężna
- Niestabilna sytuacja gospodarcza
4) Zmniejszenie podaży niektórych czynników wytwórczych
- Zmniejszenie podaży pracy
- Zmniejszenie podaży surowców
5) Zmniejszenie produktywności istniejących już czynników wytwórczych
- Starzenie się społeczeństwa
- Zużycie się aparatu wytwórczego
- Zmniejszenie importu

Krzywa AD – zagregowany popyt – pokazuje zależność między ogólnym poziomem cen a

całkowitym popytem na dobra i usługi w gospodarce. Im bardziej krzywa AD jest płaska
wym większą zmianę produkcji powoduje jednostkowa zmiana ceny.
Krzywą AD wyprowadza się z modelu IS-LM – każdy punkt krzywej AD wskazuje
równowagę na rynku dóbr i usług oraz na rynku pieniężnym.
Zmiany cen powodują zmiany podaży pieniądza, co za pośrednictwem stopy procentowej
wpływa na planowaną konsumpcję.
Zmiany cen wpływają na realną wartość zasobów pieniądza u konsumentów, wywołując efekt
majątkowy tzn.: zmiany poziomu cen lub stopy procentowej wpływają na siłę nabywczą
nagromadzonych pieniędzy, co powoduje zmianę wielkości produkcji.
Wzrost zagregowanego popytu wyrażany przez przesunięcie krzywej zagregowanego popytu
w prawo może być spowodowany ekspansywną polityką fiskalną lub pieniężną.

Szoki podażowe mogą wystąpić np. w przypadku znacznego ograniczenia dostępności danego
surowca.
Szok pozytywny przesuwa linię podaży w prawo, negatywny w lewo. Przykład: wzrost cen
ropy naftowej powoduje wzrost cen produktów z niej wytwarzanych. Powoduje to
przesunięcie linii SAS w lewo. Również w długim okresie produkcja potencjalna może ulec
zmniejszeniu (w wyniku mniejszej dostępności ropy naftowej) i tym samym linia LAS
również przesunie się w lewo. Jest to przykład negatywnego szoku podażowego. Przykładem
szoku pozytywnego może być wzrost podaży pracy co powoduje obniżkę wynagrodzeń i tym
samym spadek kosztów przedsiębiorców. Linia SAS przesuwa się w prawo. W długim
okresie przesunie się również linia LAS, ponieważ zwiększył się zasób pracy w gospodarce.
Istnieje również możliwość przesunięcia samej linii SAS, bez przesuwania linii LAS. Np.
wzrost oczekiwań inflacyjnych wymusza wzrost płac i tym samym powoduje przesunięcie
linii SAS w lewo. Wzrost kosztów pracy kompensowany jest wzrostem cen, więc linia LAS
pozostaje bez zmian.
Szok podażowy negatywny w ujęciu klasycznym przedstawia poniższy rysunek:
P SAS2
LAS

SAS1

P2 E2

P1 E1

AD

Y2 Y1 Y
W wyjściowym stanie długookresowej równowagi punkt przecięcia krzywych LAS i AD (E1)
pokazuje długookresowy punk równowagi. Produkt osiąga swoją potencjalna wielkość a
poziom cen jest równy P1.
Wzrost cen surowca przy niezmienionym popycie powoduje przesunięcie krótkookresowej
krzywej SAS1 w górę. Przedsiębiorstwa, aby zachować dotychczasowy poziom zysku są
zmuszone zwiększyć relatywnie ceny sprzedawanych produktów przy czym jednocześnie
następuje krótkookresowy spadek produkcji, ponieważ w krótki okresie nie zmienia krzywa
zagregowanego popytu. Ceny rosną a zatrudnienie i produkcja spadają. Wyższe ceny
oznaczają zmniejszenie globalnej podaży pieniądza oraz globalnego popytu. Powstaje nowy
punkt równowagi E2. Ujemny wstrząs podażowy powoduje więc wzrost cen i spadek
produkcji. Spadek produkcji pociągnie za sobą spadek zatrudnienia a zatem w krótkim okresie
wzrośnie bezrobocie, co doprowadzi do spadku płac. Spadek płac spowoduje zmniejszenie
kosztów produkcji a więc przedsiębiorstwa ponownie zaczną zwiększać zatrudnienie, a co za
tym idzie będzie rosła produkcja i spadną ceny. Gospodarka wróci do początkowego stanu
równowagi E1, ale jednocześnie płace pozostaną na niższym poziomie, wobec czego nastąpi
zmniejszenie realnych płac.
Dodatkowymi elementami jakie mogą przywrócić krótkookresową krzywą SAS2 bliżej
pierwotnego poziomu jest np. możliwość zastosowania alternatywnych źródeł energii poza
ropą naftową, co pozwoli zwiększyć produkcję i zmniejszyć koszty.
Powrót do wartości początkowych jest zjawiskiem rzadkim, ponieważ przeważnie szok
podażowy pociąga za sobą konieczność poszukiwania alternatywnych rozwiązań, które
jednakże będą droższe od pierwotnych cen ropy w tym przypadku. W związku z tym
przedsiębiorstwa będą w stanie obniżyć ceny i zwiększyć produkcję, ale nie do stanu sprzed
szoku podażowego.

Przy nowym stanie równowagi spowodowanym np. wzrostem wszystkich kosztów i płac
czterokrotnie cena także wzrośnie czterokrotnie, jednakże względnie nic się nie zmieni,
ponieważ wszystkie wartości się podwoiły.
W modelu klasycznym przedsiębiorstwa nie zmieniają wielkości produkcji ponieważ w miarę
zmiany poziomu kosztów i płac relatywnie zmieniają się także ceny. Tak więc krzywa AS w
ujęciu klasycznym jest dokładnie pionowa ponieważ ceny i płace są doskonale elastyczne i
błyskawicznie się zmieniają reagując na wstrząsy. Jeżeli w skutek zwiększenia podatków lub
wprowadzenia rygorystycznej polityki pieniężnej konsumenci albo przedsiębiorstwa
postanawiają wydawać mniej, ceny i płace szybko się zmieniają i przywracają pełne
zatrudnienie.

Model Keynesowski:

W latach 30 XX wieku pojawiła się nowa teoria stworzona przez Keynesa, w której odrzucał
on klasyczną teorię o całkowitej giętkości cen i płac w krótkim okresie. Model keynesowski
zakłada, że w krótkim okresie ceny i płace są stałe więc w przypadku wzrostu cen np. ropy
naftowej, w krótkim okresie nie wystąpią zmiany w ogólnym poziomie cen, dlatego krzywa
podaży jest pozioma. Przedsiębiorstwa są w stanie dostarczyć każdą ilość produkcji przy
jednakowej cenie do czasu wykorzystania wolnej siły roboczej. Wzrost czy spadek produkcji
może być spowodowany przesunięciami krzywej popytu.
Dopiero w momencie osiągnięcia pełnego zatrudnienia, przy osiągnięciu produkcji
potencjalnej zaczynają rosnąć ceny nie zwiększając tymczasem produkcji ponad produkcję
potencjalną.
Model Keynesowski zakłada, że dostosowanie makroekonomiczne odbywa się poprzez
dostosowywanie wydatków do zmienionych dochodów, natomiast ogólny poziom cen
pozostaje bez zmian. Natomiast w długim okresie krzywa

Keynesowska krzywa AS - jest ona płaska, co oznacza, że firmy są skłonne dostarczyć na

rynek każdą ilość towaru, na który jest popyt przy danym poziomie cen. Jest to oparte na
założeniu o występowaniu bezrobocia, które powoduje, iż firmy mogą przy danym poziomie
płac uzyskać taką ilość pracowników, jaką potrzebują. Oznacza to, że średni koszt produkcji
firm nie zmienia się w chwili zmiany wielkości produkcji. A zatem ceny i nominalne płace są
zupełnie sztywne i pozostają na ustalonym poziomie do czasu osiągnięcia pełnego
zatrudnienia.

Model keynesowski:

AS
P

P3

P1
E E1 E2

AD AD1 AD2 AD3

Y Y1 Ypot=Y2 Y

Klasyczny model makroekonomiczny jest bardziej właściwy dla analizy długookresowej

natomiast model keynesowski jest bardziej właściwy dla oceny sytuacji krótkookresowej,
ponieważ założenie doskonałej elastyczności cen i płac w krótkim okresie jest nierealny.

Szok popytowy.

Szok popytowy to np. nagła zmiana preferencji konsumentów, lub drastyczna zmiana w
polityce monetarnej i fiskalnej państwa, powodująca np. wzrost podaży pieniądza. Wpływ
szoku popytowego na produkcję jest stosunkowo krótszy, jednak w większym stopniu
wpływa on na poziom cen niż ma to miejsce przy szoku typu podażowego.
Przyczyną szoków popytowych w gospodarce mogą być wszystkie te zdarzenia, które
powodują zmianę łącznego zapotrzebowania na dobra i usługi. Może to być np. wiara
gospodarstw domowych, że nadciąga okres dobrej koniunktury i zwiększających się
dochodów. Inną przyczyną może być zwiększenie inwestycji „I” przez przedsiębiorstwa.
Wpływ na linię AD ma również rynek pieniądza – zmiana ilości pieniądza w gospodarce. Np.
obniżenie przez bank centralny stopy redyskontowej, powoduje, że banki chętniej udzielają
kredytów, co powoduje spadek stopy procentowej i zwiększenie sie wydatków
konsumpcyjnych.

Krzywa AS – zagregowana podaż – relacja pomiędzy cena a wielkością podaży (produkcji).

Pokazuje wielkość realnej produkcji, którą firmy są skłonne zaoferować dla każdego poziomu
cen.

Krzywa AD – zagregowany popyt – pokazuje zależność między ogólnym poziomem cen a

całkowitym popytem na dobra i usługi w gospodarce. Im bardziej krzywa AD jest płaska tym
większą zmianę produkcji powoduje jednostkowa zmiana ceny.
Krzywą AD wyprowadza się z modelu IS-LM – każdy punkt krzywej AD wskazuje
równowagę na rynku dóbr i usług oraz na rynku pieniężnym.
Zmiany cen powodują zmiany podaży pieniądza, co za pośrednictwem stopy procentowej
wpływa na planowaną konsumpcję.
Zmiany cen wpływają na realną wartość zasobów pieniądza u konsumentów, wywołując efekt
majątkowy tzn.: zmiany poziomu cen lub stopy procentowej wpływają na siłę nabywczą
nagromadzonych pieniędzy, co powoduje zmianę wielkości produkcji.
Wzrost zagregowanego popytu wyrażany przez przesunięcie krzywej zagregowanego popytu
w prawo może być spowodowany ekspansywną polityką fiskalną lub pieniężną.

Czynniki pozacenowe wpływające na przesunięcia krzywej AD i mogącej spowodować szoki

popytowe:
1) czynniki związane z polityką gospodarczą państwa wynikające ze zmian obciążeń
podatkowych(wzrost podatków, likwidacja ulg), zmniejszają dyspozycyjne dochody
osobiste, zmniejszenie podatków powodować będzie zwiększenie wydatków. Zwiększenie
wydatków budżetowych
2) Czynniki związane z polityką pieniężną banku centralnego, m.in. reguluje ilość
pieniądza w obiegu gospodarczym, czasami zwiększa się jego ilość wówczas banki
komercyjne mają więcej pieniądza, więcej tańszych kredytów; zmniejszenie ilości pieniądza
wpływa na zwiększenie się stóp procentowych, mniej kredytów, stają się one bowiem
trudnodostępne
3) Przewidywania dotyczące przyszłego przebiegu sytuacji gospodarczej kraju,
optymistyczne nastawienia powodują, że konsumenci więcej wydają, mniej oszczędzają, zaś
 pesymizm wpływa na zmniejszenie się wydatków, zwiększenie oszczędności, zmniejsza się
popyt na kredyty, następuje wstrzymanie inwestycji, zmniejszy się popyt
4) Przebieg sytuacji gospodarczej w świecie i oczekiwania co do jej kształtowania się;
dobra koniunktura- rosną możliwości sprzedaży , Np eksport ; zła koniunktura- powoduje,
że popyt się kurczy, pojawiają się trudności w sprzedaży, zmniejszy się popyt w kraju

W modelu klasycznym:

Model klasyczny zakłada doskonałą elastyczność cen i płac dlatego krzywa AS jest pionowa.
Gospodarka dostosowuje się do stanu równowagi przede wszystkim dzięki zmianom cen i
płac. Proces ten ilustrowany jest często w sposób graficzny przedstawiony na poniższym
rysunku.

Na rysunku przedstawionym poniżej pozycją wyjściową jest krótkookresowa krzywa SAS,

krzywa zagregowanego popytu AD1 oraz punk równowagi E1. Na skutek negatywnego szoku
popytowego spowodowanego np. gwałtowną zmianą podaży pieniądza, krzywa popytu
zagregowanego przesuwa się w dół do pozycji AD2. W modelu klasycznym w krótkim
okresie w skutek szoku popytowego nastąpi spadek cen i spadek produkcji. W celu
zmniejszenia efektu szoku popytowego, np. poprzez zwiększenie podaży pieniądza, państwo
może spowodować stopniowe odwracanie się efektu negatywnego szoku, a więc powrót cen
do poziomu wyjściowego oraz wzrost produkcji do poziomu produkcji potencjalnej przy
pełnym zatrudnieniu.
 LAS
P

SAS

P1 E1
P2 E2

AD1
AD2
Y2 Y1 Y

Model keynesowski:

Model keynesowski obala teorię doskonałej elastyczności cen i płac w krótkim okresie.
Zgodnie z tym modelem ceny i płace są stałe do momentu osiągnięcia produkcji potencjalnej
przy pełnym zatrudnieniu (patrz opracowanie pytania 13.)
Równowagi w modelu keynesowskim dokonuję się przede wszystkim dzięki zmianom w
sferze produkcji a nie poprzez dostosowania cenowe.
Założenia tego modelu można sformułować zatem następująco:
- poziom produkcji może być mniejszy lub większy od potencjalnego (w krótkim lub średnim
okresie);
- ceny i płace nie są elastyczne (sztywność cen i płac można przyjąć zarówno w krótkim
okresie jak i w długim okresie – bo np. płace ustalane są poprzez układy zbiorowe ze
związkami zawodowymi).
W modelu keynesowskim zmniejszenie globalnego popytu spowodowane szokiem
popytowym skutkuje jedynie w zmianie wielkości produkcji i zatrudnienia (przedsiębiorstwa
do wyprodukowania mniejszej ilości produktu potrzebują mniejszej ilości pracowników).
Poziom cen pozostaje bez zmian ponieważ model keynesowski zakłada stałość cen i płac w
krótkim okresie.

W modelu keynesowskim założenie, że krzywa AD jest płaska do momentu osiągnięcia

podukcji potencjalnej wynika ze sztywności płac i cen oraz istnienia wolnych sił roboczych.
Szok popytowy w modelu keynesowskim będzie miał wpływ na ceny dopiero w momencie
osiągnięcia pełnego zatrudnienia, czyli osiągnięcia produkcji potencjalnej. Przy pełnym
zatrudnieniu nie można zwiększyć produkcji poprzez zwiększenie zatrudnienia. Krzywa AS
może przesunąć się w prawo jedynie pod wpływem czynników innych niż zatrudnieni, np.
nowa technologia produkcji.

Efektem modelu keynesowskiego jest wniosek, że w przypadku negatywnego szoku

podażowego państwo może poprawić stan gospodarki zwiększając podaż pieniądza i
wpływając poprzez to na przesunięcie krzywej AD do pierwotnego poziomu i zwiększenie
produkcji.

Na poniższym rysunku przedstawiono model keynesowski oraz wpływ przesunięcia krzywej

AD w skutek pozytywnego szoku popytowego. Przesunięcie krzywej a pozycji AD do AD1
ukazuje wpływ szoku popytowego, przy zaistnieniu którego istnieje na tyle wolnej siły
roboczej, że przedsiębiorstwa są w stanie zwiększyć produkcję bez podnoszenia cen.
Natomiast szok popytowy powodujący przesunięcie krzywej AD do pozycji AD2powoduje
już tym razem wzrost cen, ponieważ produkcja osiągnęła wielkość potencjalną i dostosowują
się do zwiększonej zdolności nabywczej gospodarki poprzez zwiększenie cen.
 AS
P

P3 E2

P1
E E1

AD AD1
AD2

Y Y1 Ypot=Y2 Y

20. Opisz typowy cykl koniunkturalny w gospodarce i wyjaśnij jego mechanizm

Cykl koniunkturalny to następujące po sobie periodycznie wzrosty i spadki aktywności

gospodarczej. W poszczególnych fazach cyklu wahaniom podlegają podstawowe wielkości
gospodarcze, takie jak produkcja, zatrudnienie, inwestycje czy ceny.
Najważniejszą cechą cyklu koniunkturalnego jest jego rytmiczność - zmiany poziomu
aktywności gospodarczej odbywają się z powtarzającą się regularnością.
W gospodarce, oprócz wahań cyklicznych, wyróżnia się także inne rodzaje wahań, np.
• przypadkowe (spowodowane zdarzeniami losowymi, nieregularne)
• sezonowe (wynikające ze zmian pór roku)
• specjalne (np. cykle świńskie).
Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z czterech faz: kryzysu, depresji, ożywienia i
rozkwitu. Cykle koniunkturalne poszczególnych krajów czy nawet w ramach jednej
gospodarki mają wiele cech wspólnych, ale często różnią się znacznie między sobą. Przejścia
pomiędzy fazami mogą być łagodne bądź gwałtowne, poszczególne fazy mogą trwać krócej
lub dłużej, różna może być też amplituda wahań. W charakterystyce cyklu koniunkturalnego
istotne są punkty zwrotne (dolny i górny), w których następuje zmiana kierunku aktywności
gospodarczej.
Kryzys oznacza załamanie koniunktury. Równowaga pomiędzy podażą a popytem na
dobra i usługi zostaje zachwiana - pojawia się nadwyżka towarów w stosunku do
efektywnego popytu, czyli nadprodukcja. Stopa zysku zmniejsza się ( koszty produkcji są
wysokie), więc przedsiębiorcy ograniczają produkcję. Bankrutują przedsiębiorstwa najsłabsze
ekonomicznie. Ich majątek jest często wykupywany przez silniejsze firmy, które były w
stanie obniżyć koszty produkcji. Kryzys charakteryzuje się spadkiem produkcji, nakładów
inwestycyjnych, konsumpcji, oraz wzrostem stopy bezrobocia. Spadek produkcji jest zwykle
większy w dziale produkującym środki produkcji niż w dziale środków konsumpcji.
Ograniczenie produkcji trwa do momentu wyczerpania zapasów i dostosowania produkcji do
aktualnego popytu. Kryzys gospodarczy dotyczy również rynku finansowego. Kredytobiorcy
mają trudności ze spłatą zobowiązań, ceny papierów wartościowych spadają.
Depresja następuje po kryzysie i oznacza stabilizację na najniższym poziomie. Depresją
określa się często jako dno kryzysu - produkcja, zatrudnienie i stopa zysku już nie spadają.
Popyt konsumpcyjny utrzymuje się na niskim poziomie. W wyniku zużywania się dóbr
konsumpcyjnych trwałego użytku tworzy się tzw. popyt restytucyjny (odtworzeniowy).
Wyczerpują się zapasy. Pojawia się perspektywa wzrostu stopy zysku - wymagane jest
obniżenie kosztów produkcji. Banki dysponują nadmiarem środków finansowych –
otrzymanie kredytu jest stosunkowo łatwe.
Ożywienie gospodarcze jest wyjściem z depresji i charakteryzuje się wzrostem
produkcji. Przedsiębiorstwa, które wyszły obronną ręką z kryzysu zgłaszają popyt na dobra
inwestycyjne. Zwiększa się poziom zatrudnienia, a tym samym dochody i popyt na dobra
konsumpcyjne. Rośnie stopa zysku. Na rynku papierów wartościowych rośnie popyt na akcje
i ich cena.
W fazie rozkwitu (boomu) produkcja przekracza zazwyczaj poziom sprzed kryzysu.
Podstawowe wielkości gospodarcze, jak produkcja, stopa zysku, zatrudnienie, płace i
konsumpcja rosną. Dobra koniunktura powoduje też wzrost skłonności do inwestowania.
We współczesnej gospodarce zamiast czterech, wymienionych faz, wyróżnia się tylko
dwie: fazę recesji (obejmującą kryzys i depresją) oraz ekspansji (łączącą ożywienie i rozkwit).
Współczesne recesje ujawniają się raczej w postaci spowolnienia tempa wzrostu
gospodarczego, niż w postaci absolutnego zmniejszenia produkcji. Po II wojnie światowej
cykle koniunkturalne stały się też krótsze, zamiast 8 - 11 lat trwają 3 - 4 lata (cykle krótkie).
Mniejsza jest też amplituda wahań.

Na złagodzenie cykliczności rozwoju w krajach rozwiniętych miała wpływ głównie

skuteczna polityka stabilizacyjna państwa (interwencjonizm państwowy), rozwój usług,
współpraca gospodarcza i procesy integracyjne oraz istnienie coraz pełniejszej informacji
gospodarczej.
Ze względu na czas trwania wyróżnia się najczęściej trzy rodzaje wahań cyklicznych: krótkie
(cykle Kitchina), średnie (Juglara), długie (cykle Kondratiewa). Cykle krótkie trwają około
3,5 roku i wiążą się głównie z wahaniami w stanie zapasów. Cykle średnie - Juglara,
obejmujące 7-11 lat to tzw. cykle klasyczne, spowodowane zmianami w nakładach
inwestycyjnych – kryzys lat 1929 - 1933 wchodził w skład cyklu średniego. Cykle długie
trwają kilkadziesiąt lat (40 - 60) i są powodowane, według Kondratiewa, wielkimi cyklami
inwestycyjnymi infrastruktury ekonomicznej.
21. Inflacja i deflacja oraz sposoby pomiaru. Wpływ inflacji i deflacji na wzrost
gospodarczy.

INFLACJA – to wzrost ogólnego poziomu cen a nie ceny pojedynczego lub niewielu towarów dokonujący się
przy wciąż rosnącej ilości / podaży / pieniądza znajdującego się w obiegu co powoduje spadek jego wartości
oraz niekontrolowaną redystrybucję dochodów i majątku .
Z a inflację nie uważa się jednorazowego ruchu cen w górę wywołanego :
1. wzrostu cen surowców z importu
2. eliminacją istniejących dotychczas dotacji
3. zmianą systemu podatkowego / VAT i akcyza /

Etymologia pojęcia inflacja :

Inflacje – inflare – oznacza wzdymać , nadmuchiwać i po raz pierwszy tego słowa użyto na określenie wzrostu
cen w czasie amerykańskiej wojny domowej 1861-1865 .

Zjawisko odwrotne to deflacja – jest to spadek ogólnego poziomu cen w wyniku redukcji zasobów pieniądza .
Utrzymujący się dłużej proces spadku cen prowadzi do ograniczenia produkcji , masowych zwolnień , wzrostu
bezrobocia a w konsekwencji do dalszego spadku popytu i bankructwa np. światowy kryzys gospodarczy w
latach 1929-1933 , USA w latach 1949-1945 – spadek cen rzędu 2%.

Zjawisko stachflacja charakteryzuje się tym , że jednocześnie występuje wysoka inflacja i wysokie bezrobocie i
często jest spowodowane prze wstrząs podażowy np. podwojenie się cen ropy naftowej .

Zjawisko slumpflacja z bezrobociem i inflacją występuje recesja / spadający PKB / .

Szok podażowy – nagłe ograniczenie dostępności istotnych zasobów naturalnych lub czynników produkcji w
wyniku zdarzeń naturalnych , decyzji politycznych lub umowy dostawców kontrolujących znaczną część podaży
danego dobra np. ropy naftowej .

Inflacja nie zawsze objawia się wzrostem cen lecz może się pojawić w postaci niedoboru na rynku .

Klasyfikacja inflacji :

I . Ze względu na formę :
1. Inflacja otwarta / jawna , cenowa / wyraża się wzrostem cen występuje w krajach o gospodarce
rynkowej np. Francja , Niemcy , Polska .
2. Inflacja tłumiona / ukryta , stłumiona / charakteryzuje ją przymusowe oszczędności wywołane
niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu / jest to tz. luka inflacyjna / czyli występowanie
nadwyżki globalnego popytu nad podażą . Ma miejsce kiedy administracyjna kontrola cen i płac nie
dopuszcza do przerodzenia się nierównowagi rynkowej w wzrost cen i płac.
Poziom cen i kosztów pozostaje względnie stabilny natomiast nierównowaga gospodarcza objawia się pod
postacią kolejek , sprzedaży spod lady , spekulacji , powstania czarnego rynku oraz różnych systemów
rozdzielnictwa i reglamentacji .

Jako miernik inflacji ukrytej może służyć kształtowanie się cen na czarnym rynku lub zmiany kursu waluty
krajowej w stosunku do innej waluty .
Ta forma była rozpowszechniona w systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej .
Inflacja tłumiona może się przekształcić w otwartą przez uwolnienie cen , odwrotny proces wymaga urzędowego
zamrożenia cen .

II . Ze względu na natężenie rodzaje :

- inflacja pełzająca nie powoduje negatywnych skutków , ceny rosną w wolnym tempie 3-5% rocznie , w
skali miesiąca wzrost cen nie przekracza 1% , gospodarka funkcjonuje normalnie , nie jest groźna dla
stabilności gospodarki
- inflacja umiarkowana / krocząca / ceny rosną powoli 5-10 % w skali roku , nie występuje zniekształcenie
relacji cenowych , ceny na ogół adekwatnie odzwierciedlają stopień względnej rzadkości dóbr , prawidłowo
orientują producentów jak i nabywców przy podejmowaniu decyzji gospodarczych ludzie nie wyzbywają się
 oszczędności , rynek jest dostosowany do procesu powolnej inflacji , inflacja jest oczekiwana i
uwzględniona w rachunku ekonomicznym
- inflacja galopująca wymyka się z pod kontroli państwa , wzrost cen 10-50% w skali roku , występuje
istotne zniekształcenie relacji cenowych sygnały rynkowe dotyczące tego co warto w większej ilości
produkować , a co w mniejszej i gdzie kierować zasoby inwestycyjne są nieprzejrzyste i mylące ,
inwestycje są lokowane po części przypadkowo , z kolei strony zgodnie z preferencjami nabywców
końcowych , z drugiej nie koniecznie w dziedzinach , które gwarantują
duży zysk , obniża się efektywności procesów gospodarczych , przedsiębiorcy skracają horyzont
czasowy swoich decyzji , inwestując w przedsięwzięcia szybko rentujące i spekulacyjne , a nie
przedsięwzięcia ważne z punktu widzenia długofalowego wzrostu następuje obniżenie skłonności
do oszczędzania oraz lokowanie oszczędności w lokatach pewnych albo spekulacyjnie
atrakcyjnych np. walutach obcych , stanowi zachętę do zaciągania kredytu na możliwie długi
termin po stałej stopie %
- hiperinflacja wzrost cen od 50% wzwyż w skali roku bez górnej granicy , powoduje poważne
załamanie koniunktury oraz destabilizuje stosunki społeczno-polityczne , powoduje ucieczkę od kapitału za
granicą , osłabia wiarygodność finansową wierzycieli , rodzimy kapitał wywozi swoje zasoby za granicę

Przyczyny inflacji mogą tkwić w polityce pieniężnej , kredytowej , budżetowej i inwestycyjnej w

dysproporcjach gospodarczych , w spadku wartości waluty krajowej w stosunku do walut zagranicznych , we
wzroście cen surowców , paliwa i energii na rynku światowym .

Przyczyny inflacji w Polsce tkwią :w strukturze gospodarki , strukturze produkcji i jej kosztach oraz proporcjach
podziału dochodu narodowego .

Inflacja nie może zaistnieć bez nadmiernej emisji pieniądza , ale nie jest zjawiskiem czysto pieniężnym .

Klasyfikacja inflacji ze względu na czynniki jakie wywołały inflację :

1. inflacja popytowa
2. inflacja podażowa / kosztowa /

Ad. 1 inflacja popytowa / nabywców / występuje gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta
szybciej niż całkowita wielkość produkcji , czynniki : wzrost globalnego popytu może być spowodowany
zwiększeniem się zapotrzebowania ze strony różnych podmiotów gospodarczych państwa , przedsiębiorstw ,
gospodarstwa domowych lub zapotrzebowania z zagranicy .
Wzrost popytu ze strony państwa może być spowodowany przez deficyt budżetowy .
Inflacja popytowa występuje najczęściej w okresie wojen , w krajach słabo rozwiniętych . Przeciwdziałania :
- ograniczenie wydatków rządowych
- zwiększenie podatku dochodowego

Ad. 2 inflacja podażowa – wyróżniamy 2 typy :

A/ inflacja spowodowana wzrostem kosztów
B/ inflacja wywołana dążeniem do wzrostu zysków

Ad. A inflacja spowodowana wzrostem kosztów / dostawców / - spowodowana jest podnoszeniem cen w
wyniku rosnących kosztów produkcji . Przyczyny :
1. wzrost każdego ze składników kosztów np. wzrost płac , rent , surowców , importu , również
pochodzenia krajowego , wzrost narzuty na płace / ZUS / , a także innych składników kosztów / np.
dzierżawy , odsetek od kredytu /
2. wytwarzanie w nie optymalnej skali produkcji lub wysokie koszty stałe przy nie wykorzystanych
zdolnościach produkcyjnych
3. wzrost podatków

Dwa szczególne przypadki inflacji kosztowej :

Inflacja płacowa – przeforsowanie nadmiernych w stosunku do wydajności pracy żądań płacowych
związków zawodowych , powoduje wzrost kosztów wytwarzania , a to prowadzi
 do wzrostu cen
Inflacja importowana – polega na przenoszeniu wzrostu cen z jednego kraju do innych krajów ,
występuje jeśli nie istnieją ograniczenia administracyjne w kształtowaniu się
kursów walutowych , wpływ wzrostu cen towarów importowanych na rozwój
inflacji , jest tym większa im poważniejszą rolę odgrywa w gospodarce handel
zagraniczny

Kto jest najbardziej narażony :

Ryzyko tego typu wystąpienia inflacji jest szczególnie duże dla krajów malejących trudności płatnicze o słabej
walucie , zacofanych gospodarczo , rządy takich krajów zostają zmuszone do wprowadzenia administracyjnych
ograniczeń importu i kontroli przepływu kapitału .
Inne przyczyny inflacji podażowej to wojny , kataklizmy , niepokoje polityczne , nieurodzaj w rolnictwie .
Przeciwdziałania :
- stała stopa procentowa
- stałe ceny kluczowych produktów
- podatki

Ad. B inflacja spowodowana chęcią zwiększenia zysków :

- monopole
- oligopole

Inflacja strukturalna występuje , gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi
na zmiany struktury gospodarki tzn na zmiany popytu na produkty i zmiany technologii wytwarzania .
Zmiany w strukturze gospodarczej wywołują pojawienie się niedoborów , jeśli niedobór dotyczy produktu o
istotnym znaczeniu dla gospodarki np. paliwo , stal wówczas wzrost jego ceny zostanie przeniesiony na ceny
wielu innych dóbr .
Przyczyny : wzrost poziomu cen może dotyczyć zmiany popytu , zmian technologii produkcji , wprowadzenia
innowacji , zmiany konkurencji .
Zapobieganie : program powinien popierać swobodę przenoszenia czynników produkcji i ludzi między różnymi
gałęziami gospodarki narodowej .

Pomiar inflacji :
Inflację mierzy się skalą wzrostu cen , najczęściej stosowanym miernikiem jest CPI – indeks wzrostu cen dóbr
konsumpcyjnych .
Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na
zakup reprezentowanego koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy

Wynik zależy :
1. od wyboru dóbr
2. udziału poszczególnych dóbr w koszyku
3. wyboru okresu bazowego / wyjściowego /
4. czasu
5. zmian jakości towarów

Drugi miernik :
Deflator cen PKB obejmuje zmiany wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług oprócz artykułów
konsumpcyjnych , także towary inwestycyjne , surowce , produkty rolne .

Przyczyny inflacji według różnych koncepcji teoretycznych :

Inflacja popytowa :
teoria monetarna inflacji twórcą jest Milton Friedman
MU = PQ
Przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza w obiegu oraz błędna polityka pieniężna państwa – jest to
analiza długookresowa .

Według J.KEYNES inflacja ma miejsce , gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego
zaspokojenia , elementem popytowej teorii inflacji jest koncepcja liki inflacyjnej – analiza krótkookresowa .
Według KEYNESA zapobiec można inflacji przez :
- zachęcenie ludności do oszczędzania
- wzrost podatków
- administracyjne kontrole cen i dochodów

INFLACJA KOSZTOWA :
1. koncepcje inflacji płacowej , teoria J. MICKSA związki zawodowe wymuszają podwyżkę – rosną ceny .
2. teoria cen administracyjnych przyczyny w polityce cenowej wielkich korporacji

Obie koncepcje połączył J.K.GALBRAITH który sformułował teorię procesu inflacyjnego , podzielił gospodarkę
na dwa sektory :
1. planujący : zdominowany przez wielkie korporacje i silne związki zawodowe
2. rynkowy w którym przeważają przedsiębiorstwa małe , średnie działające w wolno
konkurencyjnych

Walka z inflacją według GALBRATHA :

Polityka restrukcyjna pieniężna i podatkowa jest nieskuteczna w walce z inflacją , gdyby była skuteczna
doprowadziłaby do załamania gospodarczego .
Proponuje zastosowanie kontroli płac i cen wobec sektora planującego / jest to polityka dochodowa /.

Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji :

1. kwalifikuje rachunek ekonomiczny i powoduje nieoptymalną alokację zasobów
2. osłabia skłonność do oszczędzania i powoduje ucieczkę w dobra rzeczowe
3. dewaluacja waluty
4. ucieczka kapitału za granicę
5. następuje transfer dochodów od pożyczkodawców do pożyczkobiorców

Kto traci na inflacji :

1. grupy ludności otrzymujące stałe dochody i dysponujące mniejszą siłą przetargową
2. pracownicy , których płace rosną wolniej niż stopa inflacji
3. emeryci , renciści
4. pracownicy najemni oraz inni odbiorcy świadczeń społecznych
5. lepiej zarabiający
6. przedsiębiorcy
7. banki i towarzystwa ubezpieczeniowe
8. nabywcy obligacji

Na inflacji zyskuje :
1. właściciele dóbr rzeczowych
2. właściciele majątków / ziemi , budynków /
3. dłużnicy

Przed stratami inflacji chroni :

1. lokowanie pieniędzy w dobra trwałe
2. lokowanie pieniędzy w walutach o stabilnym kursie

Inflacja sprzyja kombinacją i spekulacją .

INFLACJA INERCYJNA / oczekiwana / - jest to stopa inflacji , która jest oczekiwana i jest wbudowana w
umowy i porozumienia nieformalne , również jest uwzględniona w polityce budżetowej i pieniężnej . Zjawisko
inercyjności inflacji powoduje , że ma ona tendencję do utrzymania się przez dłuższy czas .

Polityka przeciwdziałania inflacji :

1. polityka dochodowa polega na oddziaływaniu na dochody , płace i ceny
a/ śledzenie decyzji płacowo-cenowych i przestrogi , opinie publiczne ma wpływ na te decyzje
b/ ustala nieobowiązkowe normy wzrostu płac i cen
c/ metoda marchewki – ustala się normy wzrostu dochodów i zachęca przedsiębiorstwa do
kształtowania płac i cen poniżej normy
d/ metoda kija – przedsiębiorstwa które przekraczają normy muszą zapłacić dodatkowy podatek
e/ bezpośrednia kontrola dochodów polegająca na zamrożeniu płac , a czasem i cen na krótki okres

walka z inflacją – jej instrumenty :

indeksacja płac jest to proces dostosowania poziomu płac do wzrostu cen i kosztów utrzymania / podstawa jest
miernik CPJ / , przedłuża trwanie inflacji w czasie

2. polityka pieniężna – restrukcyjna polityka pieniężna

- racjonowanie kredytów
- bank centralny musi być ustawowo niezależny od rządu i nie wolno mu pokrywać deficytu
- emisje dodatkowych pieniędzy
- utrzymanie stałego kursu walutowego

3. polityka budżetowa :
- przeciwdziałanie deficytu budżetowego
- ograniczenie wydatków na cele socjalne
- wzrost podatku dochodowego

Najlepszy rezultat daje połączeni polityki pieniężnej z budżetową .

4. polityka płacowa – ograniczenie roli związków zawodowych

5. polityka cenowa – polega stymulowaniu rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw , stwarzanie
warunków do uczciwej konkurencji , utrudnianie powstania monopolu , wzmacnianie pozycji
użytkowników , stwarzanie odpowiednich nam prawnych , ustalenie tych samych reguł gry dla wszystkich
podmiotów
Nadmierny wzrost inflacji powoduje wzrost zysków, co pobudza działalność
inwestycyjną, przyczyniając się do szybszego wzrostu gospodarczego. Efekt ten wzmacniany
jest dodatkowo, gdy nominalna stopa procentowa rośnie wolniej niż inflacja. Ucieczka od
pieniądza i zwiększone zakupy dóbr, charakterystyczne dla inflacji, przyczyniają się do
pobudzenia działalności inwestycyjnej. Trzeba tutaj zwrócić uwagę, że na skutek inflacji ceny
tracą swoją informacyjną rolę, co może prowadzić do nieoptymalnej alokacji zasobów.
Przykładowo ucieczka w dobra rzeczowe (metale szlachetne, ziemia, nieruchomości) może
prowadzić do boomu na rynku metali szlachetnych i w branży budowlanej. W nadziei na
zyski przedsiębiorcy działający w tych branżach podejmują dodatkowe inwestycje,
najczęściej finansowane z kredytów. Opanowanie inflacji powoduje, że inflacyjnie
stymulowany popyt spada. Rozpoczęte inwestycje nie zostają zakończone, a zamrożony w
nich kapitał nie może być efektywnie wykorzystany przez inwestorów, którzy dodatkowo są
zobowiązani do spłaty kredytów. W efekcie doprowadza to w wielu przypadkach do
bankructwa zaangażowanych w przedsięwzięcie firm. W opisanej sytuacji ceny były
nośnikiem niewłaściwych sygnałów, co w konsekwencji doprowadziło do podjęcia
nieprawidłowych decyzji inwestycyjnych i nieoptymalnej alokacji zasobów. W takich
warunkach zjawiska inflacyjne utrudniają (lub wręcz uniemożliwiają) przeprowadzenie
prawidłowego rachunku ekonomicznego. Nie mogąc oszacować przyszłego poziomu cen,
trudno ocenić koszty i zyski związane z danym przedsięwzięciem.
Konsekwencją zjawisk inflacyjnych może być również konieczność dokonania obniżki kursu,
a więc dewaluacji waluty krajowej. Wzrost cen krajowych, w tym także wzrost cen towarów
przeznaczonych na eksport przy danym kursie walutowym, powoduje podrożenie tych
towarów za granicą, co może przyczynić się do trudności z ich zbytem. W konsekwencji,
szczególnie w sytuacji trudności ze zrównoważeniem bilansu płatniczego, władze państwowe,
chcąc poprawić efektywność i konkurencyjność eksportu, są zmuszone do obniżki kursu
waluty krajowej w stosunku do walut obcych. Może to prowadzić, na skutek równoczesnego
oddziaływania obniżki kursu na podrożenie importu. Sytuacja płatnicza danego kraju
pogarsza się wraz z kolejnymi obniżkami kursu waluty krajowej.
Zjawiska inflacyjne, spadek siły nabywczej danej waluty i obniżka jej kursu mogą także w
wielu przypadkach prowadzić do ucieczki kapitału za granicę. Chcąc ratować posiadane
środki pieniężne przed inflacją ich właściciele wymieniają je na waluty obce i wywożą, często
nielegalnie, za granicę.
22. Społeczne koszty inflacji i polityka deflacyjna.

Realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji; w

szczególności skutkiem inflacji jest względne zmniejszenie się dochodów osób, których
nominalne dochody są stałe - te niekorzystne konsekwencje inflacji można w pewnym
stopniu zmniejszyć dokonując odpowiednio często waloryzacji zobowiązań.
• Tzw. koszty zdartych zelówek - są związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji
ludzie dążą do utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z
pewnymi kosztami, jak np. koszty dojazdu do bankomatu - wraz z
rozpowszechnianiem się obrotu bezgotówkowego znaczenie tych kosztów będzie
maleć.

• Tzw. koszty zmienianych jadłospisów - są to koszty związane z tym, że w warunkach

wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny co wiąże się z dodatkowymi
kosztami - przykładowo restauracje muszą częściej zmieniać jadłospisy.

• Konsumentom łatwiej jest porównywać ceny oferowane przez różnych sprzedawców,

gdy inflacja jest niska. złudzenie inflacyjne?

spadek sn waluty,

DEFLACJA

1) stan nierównowagi w gospodarce wyrażający się wyższą podażą wszystkich towarów i

usług, niż popytem na nie. 2) forma polityki gospodarczej, której celem jest ograniczenie
ilości pieniądza na rynku.
Narzędziami jej są: sprzedaż obligacji państwowych, wzrost obciążeń podatkowych, wzrost
stopy procentowej kredytów, ograniczenie wydatków budżetu państwa. Polityka deflacyjna
stosowana jest wtedy, gdy państwo chce ograniczyć występującą w gospodarce inflację.

23. Przedstaw krzywą Phillipsa i dyskusję dotyczącą zależności, jaką ona opisuje.

Profesor A.W. Phillips z Londyn School of Economics opracował w 1958 r. użyteczny sposób
przedstawienia procesu inflacji. Wykazał, że istnieje silna statystyczna zależność między
poziomem inflacji w danym roku a bezrobociem . Po skrupulatnym przebadaniu danych na
temat bezrobocia i płac pieniężnych w Wielkiej Brytanii w okresie ponad stu lat Phillips
odkrył odwrotnie proporcjonalną zależność między bezrobociem a zmianami płac
pieniężnych. Stwierdził, że płace wykazują tendencję do wzrostu przy niskim poziomie
bezrobocia i na odwrót.

Wysokie bezrobocie obniża wzrost płac pieniężnych – pracownicy wywierają mniejszy nacisk
na podwyżki płac w sytuacji, gdy mają do wyboru mniejszą ilość alternatywnych miejsc
pracy, a dodatkowo przy niskim poziomie zysków kierownictwa firm będą stawiać bardziej
stanowczy opór żądaniom płacowym.

Krzywa Philipsa jest użytecznym narządziem analizy krótkookresowych zmian bezrobocia

i inflacji.

Rysunek. Krótkookresowa krzywa Philipsa

Na osi poziomej wykresu przedstawiono stopę bezrobocia, na pionowej – stopę wzrostu płacy
pieniężnej. Gdy zmniejszając bezrobocie, przesuwamy się w lewo po krzywej Phillipsa, stopy
wzrostu cen i płac wyznaczone przez tę krzywą rosną.

Skala zmian płac na prawej osi pionowej jest przesunięta w górę w stosunku do znajdujących
się po lewej skali pomiaru inflacji o założoną, wynoszącą 1%, stopę wzrostu przeciętnej
wydajności pracy. Załóżmy, że wydajność pracy (wielkość produktu na jednego mieszkańca)
wzrasta co roku w stałym tempie wynoszącym 1%, a przedsiębiorstwo ustala ceny, opierając
się na przeciętnym koszcie pracy, tak że ceny zawsze zmieniają się dokładnie w tym samym
stopniu , jak przeciętne koszty pracy na jednostkę produktu. Jeżeli płace rosną o 4%, a
wydajność rośnie o 1%, to przeciętne koszt pracy rośnie o 3%. Również ceny rosną zatem o
3%.

Zależność między cenami, płacami i wydajnością można opisać w następujący sposób:

Z faktu, i ceny są ustalane według przeciętnego kosztu pracy na jednostkę produktu wynika,
że P jest zawsze proporcjonalne do WL/Q, gdzie P oznacza poziom cen, W stawkę płac, L jest
liczbą godzin pracy, a Q wielkością produkcji. Załóżmy dalej, że przeciętna wydajność pracy
(Q/L) wskazuje regularny wzrost w tempie 1% rocznie. Jeżeli zatem płace rosną o 4%
rocznie, to ceny będą wzrastać o 3% rocznie (4% wzrostu płac -1 % wzrostu wydajności).
Ogólniej:

Stopa inflacji = stopa wzrostu płac – stopa wzrostu wydajności

To pokazuje zależność między inflacją cen i inflacją płac.

Posługując się tą arytmetyką inflacji, możemy dostrzec związek pomiędzy wzrostem płac i
cen, przedstawiony na rysunku powyżej. Obie skale na rysunku różnią się tylko o założoną
wielkość stopy wydajności.

Krzywa Phillipsa jest krótkookresową zależnością między inflacją a bezrobociem, gdy łączny
popyt przesuwa się, a łączna podaż nadal zmienia się według stopy wyznaczonej inercją.
Oprócz poruszania się po krzywej występuje także przesunięcia krzywej Phillipsa. Dzieje się
tak wtedy, gdy zmienia się poziom inercyjnej stopy inflacji (inflacja inercyjna występuje
wówczas, gdy krzywe AS i AD przesuwają się stale w górę w tym samym tempie).

Rysunek. Krzywa Phillipsa

Załóżmy, że w długim okresie podaż pieniądza jest stała . Kiedy gospodarka powraca do
stanu pełnego zatrudnienia, inflacja znika, co pozwala utrzymać realną podaż pieniądza na
poziomie odpowiadającym realnej wielkości zgłaszanego nań popytu.

Załóżmy, że wszystkie rynki są zrównoważone. Dochodzi wtedy do jednorazowego, trwałego

wzrostu podaży pieniądza. Ponieważ ceny i płace nie wzrastają od razu znacznie, realna
podaż pieniądza musi się zwiększyć, co powoduje obniżkę stopy procentowej, mającą skłonić
ludzi do trzymania większych realnych zasobów pieniądza. W krótkim okresie wzrost
łącznego popytu na dobra prowadzi do wzrostu produkcji. Spada bezrobocie.
Na powyższym rysunku opisywany proces rozpoczął się od stanu równowagi w punkcie E,
kiedy inflacja wynosiła zero, a bezrobocie równało się stopie naturalnej U*. Bezpośrednią
przyczyną wzrostu popytu globalnego jest przejście gospodarki do stanu, któremu może
odpowiadać punkt A na krzywej Phillipsa. Ponieważ ceny nieco wzrosły, inflacja jest wyższa
od zera: wyższy poziom łącznego popytu spowodował spadek bezrobocia poniżej stopy
naturalnej U*.
Jeżeli nastąpi spadek popytu globalnego, to krótkim okresie nastąpią dwie zmiany. Spadek
płac i cen sprawi , ze inflacja stanie się ujemna (deflacja). Ceny i płace dostosują się jedynie
częściowo, spadek popytu globalnego spowoduje wzrost bezrobocia. Gospodarka przesunie
się do krzywej Phillipsa do punktu rysunek.

Poniższy rysunek pokazuje, jak zmieniały się inflacja oraz bezrobocie w latach 1961-1996.
Punkty zataczają pętlę zgodnie z ruchem wskazówek zegara, przesuwając się czasem do
wewnątrz, a czasem na zewnątrz.
Rysunek Krzywa Philipsa czy pętla Phillipsa?
Aby wyjaśnić dziwną „pętlę Phillipsa” zmodyfikowano pierwotną koncepcję Phillipsa. E.
Phelps oraz M. Friedman wprowadzili rozróżnienie między długo – i krótkookresową krzywą
Phillipsa. Krzywa na pierwszym rysunku odnosi się tylko do krótkiego okresu. Na dłuższą
metę mamy do czynienia z minimalnym poziomem stopy bezrobocia odpowiadającym stałej
inflacji . Jest to najniższa trwała stopa bezrobocia.
Przesunięcie krzywej Phillipsa
Rysunek . Jak wstrząsy przesuwają krzywą Phillipsa

Przesunięcie krzywej Phillipsa można rozumieć jako sekwencja pewnych kroków, którą
ilustruje cykl „rozkwitu”:
Okres 1 – Bezrobocie na poziomie stopy naturalnej. Nie występują żadne niespodzianki po
stronie popytu i podaży. Gospodarka znajduje się na wyjściowej, niższej krótkookresowej
krzywej Phillipsa (SRPC), w punkcie A.
Okres 2. szybki wzrost produkcji w okresie ożywienia gospodarczego obniża stopę
bezrobocia. W miarę spadku bezrobocia firmy chętnie zatrudniają nowych pracowników,
godząc się na wyższe niż poprzednio podwyżki płac. Przyspieszać zaczynają płace i ceny. W
kategoriach naszej krzywej Phillipsa gospodarka przesuwa się do góry i na lewo od punktu B
na krótkookresowej krzywej Phillipsa ( czyli wzdłuż krzywej SRPC). Oczekiwania inflacyjne
nie uległy jeszcze zmianie, ale niższa stopa bezrobocia zwiększa inflacje w długim okresie.
Okres 3 – Przy wyższej inflacji przedsiębiorstwa i pracownicy zaczynają także oczekiwać
wyższej inflacji. Wyższa oczekiwana stopa inflacji zostaje uwzględniona w decyzjach
płacowych i cenowych. Rośnie zatem oczekiwana stopa inflacji – krótkookresowa krzywa
Phillipsa przesuwa się w górę, a nowa równowaga ustala się w punkcie C. Nowa
krótkookresowa krzywa Phillipsa (SRPC’) przebiega powyżej wyjściowej krzywej Phillipsa,
odzwierciedlając wyższą oczekiwaną stopę inflacji.
Okres 4 – W ostatnim okresie,w miarę jak gospodarka zwalnia , spadek aktywności
gospodarczej sprowadza wielkość produktu do poziomu potencjalnego,a stopa bezrobocia
wraca do trwałego poziomu w punkcie D. Inflacja obniża się pod wpływem wyższego
bezrobocia, a kiedy zostanie osiągnięta stopa LSUR, nowa oczekiwana stopa inflacji jest
wyższa.
Ponieważ oczekiwana (inercyjna) stopa inflacji wzrosła , stopa inflacji jest wyższa w okresie
4 niż w okresie 1, mimo że stopa bezrobocia jest taka sama. Gospodarka będzie miała ten sam
realny poziom PKB i bezrobocia jak w okresie 1, mimo że wielkości nominalne (ceny i
normalne PKB) rosną teraz szybciej niż przedtem, zanim ożywienie zwiększyło oczekiwaną
stopę inflacji.
Czasami obserwujemy też „cykl zaciskania pasa”, który występuje wtedy, gdy bezrobocie
wzrasta , a faktyczna inflacji spada poniżej stopy, kiedy powraca do stałej stopy bezrobocia.

Pionowa długookresowa krzywa Phillipsa

Kiedy stopa bezrobocia odbiega od jego najniższej trwałej stopy, występuje tendencja do
zmiany stopy inflacji. Jeżeli luka między faktyczną stopą bezrobocia utrzymuje się (np.
LSUR 6%, stopa faktyczna 4%), występuje tendencja do wzrostu inflacji z roku na rok. Stopa
inflacji przestanie wzrastać dopiero wtedy (zjawisko rozkręcającej się w górę spirali cen i
płac), gdy bezrobocie powróci do poziomu LSUR – dopóki bezrobocie będzie niższe od
swojej trwałej stopy, inflacja płac będzie wykazywać tendencję do wzrostu.

Odwrotne zachowanie można zaobserwować wtedy, gdy bezrobocie jest wysokie. W tym
przypadku inflacja będzie obniżać się tak długo, jak długo bezrobocie będzie większe od swej
trwałej stopy. Tylko wtedy, gdy wielkość bezrobocia jest na poziomie stopy trwałej
(naturalnej), inflacja będzie stabilna; tylko wtedy będą się równoważyć przesunięcia podaży i
popytu na poszczególnych rynkach pracy; tylko wówczas inflacja – jakakolwiek byłaby jej
stopa inercyjna – nie będzie wykazywać tendencji do zwiększania się ani do zmniejszania.

Zgodnie z teorią trwałej stopy bezrobocia, jedynym poziomem bezrobocia zgodnym ze

stabilną stopą inflacji jest najniższa trwała stopa bezrobocia. Długookresowa krzywa Phillipsa
musi mieć, zgodnie z tą teorią, mieć przebieg linii pionowej, wznoszącej się prosto do góry w
punkcie LSUR, jak to pokazuje linia AD na rysunku powyżej.

Z teorii inflacji opartej na koncepcji trwałej stopy bezrobocia wynikają dwa ważne wnioski
dla polityki gospodarczej. Po pierwsze, istnieje pewien minimalny poziom bezrobocia, który
gospodarka jest w stanie utrzymać na dłuższą metę. Zgodnie z tym poglądem, społeczeństwo
nie może spychać na dłużej bezrobocia poniżej trwałej stopy bez inicjowania rozkręcającej się
inflacyjnej spirali płac i cen. Po drugie, kraj może „poruszać się” po krótkookresowej krzywej
Phillipsa. Rząd może stosować politykę pieniężną i fiskalną w celu zepchnięcia bezrobocia
poniżej trwałej stopy, a kraj przez jakiś czas będzie się cieszył niskim bezrobociem. Ten
pozytywny skutek zostanie osiągnięty za cenę rosnącej inflacji. I odwrotnie, kiedy inercyjna
stopa inflacji w danym kraju jest zbyt wysoka, może on nastawić się na pewien okres
wyrzeczeń, wzmocnić rygory polityki pieniężnej i w taki sposób zmniejszyć inflację.