„Biografia kluczem do odczytania twórczości autora”- Tadeusz Borowski

1. Tadeusz Borowski poeta prozaik postać o tylu dramatycznych momentach

w życiu że mogłyby one wypełnić niejeden życiorys. Pozostaje pytanie czy
historia jego życia w jakikolwiek sposób wpływała na kształt twórczości. Aby to
sprawdzić należy cofnąć się do dzieciństwa które nie pozostały bez wpływu na
późniejszą świadomość Borowskiego.

2a. Urodził się on w Żytomierzu na Ukrainie 12 listopada 1922 roku, jako drugi
syn Stanisława i Teofilii Borowskich. Rodzina żyła w bardzo skromnych
warunkach. Ojciec pisarza z powodu dawnej przynależności do Polskiej
Organizacji Wojskowej został w 1926 roku aresztowany i wywieziony do łagru . Na
domiar złego w cztery lata później na Syberię została zesłana także jego matka .
Tadeusz i cztery lata starszy Juliusz pozostali pod opieką krewnych na Ukrainie,
co więcej były to czasy w których w kraju brakowało żywności. Wydarzenia te
sprawiły że jeszcze przed przekroczeniem bramy obozu Oświęcimskiego Tadeusz
Borowski poznał co to głód i terror. Ojca zwolniono z łagru w 1932 roku, do
spotkania z synami doszło na granicy polsko-radzieckiej, niedługo potem do
rodziny dołączyła matka.

2b. Wszyscy razem osiedlili się w Warszawie, jednak warunki w jakich żyli były
tragiczne i mimo usilnych starań rodziców, bracia musieli zamieszkać w bursie
ojców Franciszkanów dla dzieci z prowincji. Tadeusz ukończył gimnazjum imienia
Tadeusza Czackiego. Maturę zdawał już w czasie wojny na tajnych kompletach w
1940 roku, następnie wstąpił na wydział polonistyczny podziemnego
Uniwersytetu Warszawskiego, jednocześnie podjął też pracę zarobkową w
magazynie firmy Pędzich na ulicy Skaryszewskiej i zamieszkał w baraku
nieopodal zamieszkał. Studia były dla pisarza czasem pełnym przyjaźni i miłości,
poznał tam swoją przyszłą żonę Marię Rundo.

2c*. W tym czasie miał miejsce także jego debiut. Odbył się on w kameralnym
gronie. Na spotkaniu z przyjaciółmi Borowski, który bardzo intymnie traktował
swoją poezję odczytał swoje wiersze, podając je za wiersze przyjaciela. Szerszy
krąg czytelników poznał poezję Borowskiego w grudniu 1942. Wtedy to ukazał się
tomik Gdziekolwiek ziemia…, który autor sam odbił na powielaczu. Pomimo tego
że w porównaniu z wybitnymi opowiadaniami poezja Tadeusza Borowskiego
schodzi na drugi plan to nie można jej pominąć ponieważ gromadzi ona wiele
doświadczeń i przemyśleń pisarza, a w połączeniu z biografią pozwala na pełne
zrozumienie późniejszej twórczości Zbiór Gdziekolwiek ziemia nie zyskał dużego
uznania, a w niektórych środowiskach wzbudził wręcz niechęć. Być może dlatego
że napisany był cały bezrymowym heksametrem i wypełniony mrocznymi,
lunatycznymi wizjami apokalipsy.

2c** Jednym z utworów utrzymanych w tym charakterze jest wiersz Czas

pogardy . Znajdujemy tam ponure, katastroficzne wizje świat i cierpienia
ludzkiego. W tej rzeczywistości ludziom pozostaje jedynie pieśń. Wszyscy
umierający czy żywi, równym stopniu zhańbieni wołają o nią, jednak czasy w
których przyszło im żyć nie są godne pieśni. W utworze tym wyraźnie
dostrzegamy także obrazy, które jednoznacznie kojarzą się ze stalinowskimi
obozami koncentracyjnymi. Doświadczenia dzieciństwa, pobyt ojca w łagrze
sprawiły że Borowski jeszcze przed aresztowaniem dostrzegał zagrożenie złem
totalitaryzmu, czego wyraz dał w swoich wierszach. Utwór Czas pogardy wyraża
kryzys dotychczasowego życia i poglądów pisarza. Wspomnienia dzieciństwa,
okupacyjna rzeczywistość i niezwykła wrażliwość na zło sprawiły że nie dostrzega
on żadnej nadziei i czuje się obco. Zło okupacji i obozów koncentracyjnych
według Borowskiego wynikało z cywilizacji europejskiej co więcej uważał on że
sam jest za nie współodpowiedzialny. Stąd tytuł Czas pogardy który wyraża to
poczucie hańby z powodu rzeczywistości w jakiej przyszło mu żyć.

2c***. W tomiku Gdziekolwiek ziemia… po raz pierwszy spotykamy się z

motywem kamiennego świata . W tej rzeczywistości , świat opiera się na
cierpieniu lub popłochu, ludzie są uprzedmiotowieni. Jest to jedno ze słów kluczy
które pojawiają się w opowiadaniach obozowych, decyduje to o fakcie że poezja
Borowskiego staje się ścieżką do interpretacji jego późniejszej twórczości.
Pomimo tego pesymistycznego spojrzenia na świat ukazanego w poezji Borowski
odnajdywał wsparcie w swoich przyjaciołach i ukochanej Marii Rundo ,którą
poznał w trzecim roku okupacji. Jej poświęcił część erotyków. W wierszach tych
broni miłości jako ostatniej ostoi człowieczeństwa i czegoś co nadaje sens życiu.
Borowski był bez pamięci zakochany w Marii. Ten okres choć wydawałoby się że
szczęśliwy jest też czasem pierwszego poważnego załamania psychicznego
pisarza. Po błahej sprzeczce Maria, zastała go bliskiego samobójstwu. Pamiątka
tego wydarzenia pozostała w wierszu w którym pisze Zasypiam ciężkim snem,
odchodzę Zbyt ciężko było przejść przez życie wyklętym, jak książkę do rąk
wziąłem śmierć. Problemom osobistym towarzyszyło też zwątpienie w swoją
twórczość, zniszczony został świat jego wartości a to co mu pozostało było ciągle
zagrożone.

2d*. Kolejnym ciosem było aresztowanie. Borowski, który szukając narzeczonej

25 lutego 1943 wpadł w tzw. kocioł zastawiony przez gestapo. Został
przewieziony na Pawiak, a po trzech miesiącach 29 kwietnia 1943 roku
przewieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, szczęśliwie jeżeli w
ogóle można mówić w tej sytuacji o szczęściu, w tym czasie w obozie zaprzestano
wybierania do gazu Aryjczyków co zwiększyło jego szanse na przeżycie. Na
tatuażu przypadł mu numer 119 198. Trafił najpierw na kwarantannę do
Birkenau, a następnie został skierowany do ciężkiej pracy na tzw. Budach,
następnie pracował w majątku na Harmenzach. Po kilku miesiącach trafił do
szpitala z ciężkim jak na tamtejsze warunki zapalenie płuc. Udało mu się
wyzdrowieć a zbieg okoliczności sprawił że otrzymał w szpitalu pracę
nachtwachty czyli stróża nocnego. Po pewnym czasie awansował na stanowisko
Flegera czyli sanitariusza.. Dawało mu to stosunkowo bezpieczne miejsce w
obozie. Zawdzięczał to też w dużej mierze swojej życzliwości i popularności
wierszy, których w tym czasie wiele stworzył. Znaczna część była adresowana do
Marii Niewiele z nich ocalało, która była po drugiej stronie rampy, w obozie
kobiecym. Kontaktował się z nią za pomocą nielegalnie przemycanych listów.
Oświęcim przeżył Borowski w stosunkowo dobrej kondycji psychicznej choć
bywały i chwile kryzysu gdy spoglądał na wszechobecną śmierć i nędzę
niewinnych ludzi. W 1944 roku rozpoczęła się likwidacja obozu. Borowski trafił
do lagru w Niemczech, gdzie stał się kimś kogo w gwarze obozowej nazywano
muzułmanem, czyli człowiekiem całkowicie zniszczonym psychicznie i fizycznie.
Choć był bliski śmierci, udało mu się przeżyć i po wyzwoleniu trafił wraz z innymi
do amerykańskiego obozu dla dipisów gdzie przebywał rok.

2d** Borowski nie potrafił odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Nowym startem
miała być zbiorowa książka Byliśmy w Oświęcimiu której został współautorem .

2d***. Spróbował też odtworzyć swoje obozowe listy adresowane do Marii i

opublikował w postaci opowiadania U nas w Auschwitzu z tego powodu wiele
sytuacji mnożna utożsamiać bezpośrednio z życiem Borowskiego jak na przykład
!!!!!!. Istotny jest sposób w jaki Borowski przeżył obóz i w jaki na niego patrzył
Lagry dla Borowskiego były elementem kultury europejskiej rodzajem
eksperymentu na człowieku, a prawdziwy tragizm lagrów polega na tym co
czynią one człowiekiem, poraża też łatwość ludzi w pogodzeniu się z
rzeczywistością . Ujawnia to w opowiadaniu Unwa W U nas w Auschwitzu
borowski nie stwarza wokół śmierci żadnej magii czy hipnozy zwykłe ciężarowe
samochody przyjeżdżają i zabierają kolejne ofiary. Nie heroizuje też ofiar a
przypadki bohaterstwa stanowią rodzaj legendy, co więcej ofiary często stają się
katami . Nie podkreśla też zła w oprawcach, są oni urzędnikami,
funkcjonariuszami którzy po prostu wykonują swoją pracę.

2d**** Wyrzuty sumienia a przede wszystkim tragizm Borowski ukazuje w

opowiadaniu Proszę Państwa do gazu, doskonale przedstawiony jest tam człowiek
zlagrowany czyli przystosowany do warunków obozu jednak w negatywnym tycz
słów znaczeniu. Sprawy które dla ludzi spoza obozu wydawałyby się czyś
niemoralnym i wręcz niegodziwym są przyjęte za normę, kradzież jest na
porządku dziennym a to że ludzie rozładowujący transport ludzi korzystają z
zabranych ubrań czy żywności jest rzeczą najnaturalniejszą. To właśnie co obóz
uczynił z ludzi, to że są oni bierni akceptują ten stan rzeczy staje się dla
Borowskiego najbardziej tragiczne. O tym poczuciu współodpowiedzialności za
obóz świadczy bohater wszystkich opowiadań tomu PZM nazywany vorarbiterem
Tadkiem. Chce przez to pokazać że chociaż on co potwierdza wielu świadków
zachowywał się godnie to każdy człowiek który znalazł by się w Oświęcimiu
mógłby stać się jak bohater członkiem lagrowanym, często na usługach
oprawców.

2d*****Duży wpływ na podejście do sprawy Oświęcimia ma poczucie winy autora

które jawi się tu jeszcze wyraźniej niż w poezji . Czuje się on winny temu że
przeżył obóz, temu że musiał w tym uczestniczyć , w końcu temu że nie brał
czynnego udziału w walce. Obóz oznaczał dla więźnia konieczność wyzbycia się
człowieczeństwa więc każdy kto go przeżył nie jest bez winy .

Jeżeli chodzi o zbiór Pożegnanie z Marią to jego tematyka bezpośrednio łączy się
z biografią Borowskiego czyli pobytem w obozie koncentracyjnym. Choć
wydawałoby się że powinien on teraz znaleźć nowe inspiracje to sposób w jaki
przeżył obóz czyli poczucie hańby i wstydu nie pozwoliły mu zapomnieć o obozie.
2d******Dlatego kolejny tom Kamienny świat także dotyczy tego tematu .
Jednak Pożegnanie z Marią było spontaniczną reakcją na doświadczenia obozowe
zaś ten zbiór ujawnia pewną obsesją pisarza, który chce pokazać że do tej pory
się ograniczał i teraz przedstawia drastyczne sytuacje np. kanibalizmu . Co
więcej wskazuje konkretne osoby które w tym uczestniczyły.

2d*******Jednym z opowiadań tego tomu które ma czysto autobiograficzny

charakter jest Opowiadanie z prawdziwego życia które mówi o chorobie w
Oświęcimiu. Był to jeden z najdramatyczniejszych epizodów w obozowej historii
pisarza. Czuł się on w obowiązku aby przypominać o ludziach którzy zginęli o
bestialskim traktowaniu i mordach.

2e Pogrążenie się w tematyce łagrów miało na pisarza destrukcyjny wpływ.

Bliscy zaczęli zauważać u niego objawy obłędu. Po raz kolejny żona udaremniła
jego próbę samobójczą. Był on zagubiony, wielu krytyków dopatruje się w tym
przyczyn zaangażowania się w politykę i nurt realizmu socjalistycznego. Zaczął
pisać teksty publicystyczne i opowiadania zachwalające komunizm i krytykujące
nawet a właściwie w szczególności jego własną twórczość.

2e* Szczególnie widoczne jest to w tekście Rozmowy, gdzie Borowski krytykuje

opowiadania obozowe nazywając je przymierzem z ideologią faszystowską i
potępia wszystko co do tej pory stworzył. Nie pozostawia też suchej nitki na
dorobku swoich rówieśników jak np. Adolfa Rudnickiego.

2e** Pisarz działa prężnie i pnie się po szczeblach kariery. Nic nie zapowiadało
nadchodzącej tragedii.

2f. 1 lipca 1951 roku niespełna 29-letni pisarz dokonał zamachu samobójczego
i w dwa dni później zmarł w szpitalu. Nie można wykluczyć że przyczyną było
zrozumienie że stanął po stronie tego z czym przez całe życie walczył –
totalitaryzmu . Mogło to być szczególnie dotkliwe dla tak wrażliwego na zło i
krzywdę ludzką człowieka.

3. Podsumowując te rozważania należy stwierdzić że znajomość biografii

Tadeusza Borowskiego umożliwiają właściwą interpretację zarówno jego
wierszy jak i opowiadań. Gdyby nie doświadczenia dzieciństwa a szczególnie
pobyt w obozie Oświęcimskim nie bylibyśmy w stanie właściwie zrozumieć co
autor chciał przekazać . To czego przyszło mu być świadkiem bezpowrotnie
wpłynęło na sposób postrzegania przez niego świata i nie mogło zostać po prostu
zapomniane lub odsunięte na drugi plan, dlatego stało się głównym tematem i
kluczem do jego twórczości.