geoinżynieria

geoinżynieria

Projektowanie i wykonywanie
ścian szczelinowych
1. Wprowadzenie
Ściany szczelinowe są to betonowe lub żelbetowe konstruk-
cje, formowane w szczelinie wygłębionej w gruncie. Zwykle
stateczność ścian szczeliny wycinanej w gruncie zapewnia za-
wiesina bentonitowa, niekiedy jest to roztwór polimerowy lub
zawiesina twardniejąca.
Wykonawstwo ścian szczelinowych należy do specjalistycz-
nych robót geotechnicznych; wymaga zaawansowanej wiedzy
i doświadczenia. Ściany szczelinowe są stosowane powszech-
nie w budynkach z głębokimi podziemiami oraz w budow-
nictwie komunikacyjnym, zwłaszcza w robotach tunelowych
w miastach (metro, arterie dla samochodów ukryte pod tere-
nem). W takich obiektach pełnią one funkcję konstrukcji opo-
rowych. Są jednostronnie odkopywane, z pozostawieniem kil-
kumetrowej części utwierdzonej w gruncie. Przy odsłonięciu
ściany dużej wysokości niezbędne jest dodatkowe rozparcie
Rys. 1. Podstawowe elementy i wymiary ściany szczelinowej [19]:
albo zakotwienie na jednym lub kilku poziomach. 1 – ścianki prowadzące, 2 – rozparcie ścianek, 3 – element rozdzielczy,
W kraju mamy kilka firm, które wyspecjalizowały się w budo- 4 – sekcja pierwotna, 5 – sekcja wtórna, 6 – teowa, 7 – sekcja kolej-
wie ścian szczelinowych. Wiedza i doświadczenie kadry tech- na, A – rzędna ścianek prowadzących, B – grubość nominalna ściany,
nicznej wykonawców są na ogół na wysokim poziomie. Celem Bw – szerokość wykopu szczeliny, L – długość sekcji, D – głębokość
szczeliny, H – wysokość ściany
referatu jest przedstawienie tych wiadomości, które mogą inte-
resować przede wszystkim inwestorów i projektantów.

2. Charakterystyka ścian szczelinowych

W szczelinie jest formowana żelbetowa ściana, złożona
z oddzielnie wycinanych w gruncie i betonowanych sekcji.
Powszechnie stosowane ściany mają grubość 60 i 80 cm. Na-
rzędziami do wycinania w gruncie szczelin o takiej szerokości
dysponują krajowi wykonawcy. W konstrukcjach z kondygna-
cjami o normalnej wysokości (2,5 ÷ 3,5 m) na ogół wystar-
cza ściana grubości 60 cm. W przypadku większej wysokości
kondygnacji lub dużego rozstawu rozpór albo kotwi konieczne
jest użycie ściany o grubości 80 cm; te grubsze ściany stosuje
się też w robotach tunelowych. Grubość mniejsza niż 60 cm
nie jest zalecana przy formowaniu ściany z betonu zbrojone-
go, układanego metodą kontraktor. Szczeliny węższe od 60 cm
mogą być przydatne do formowania ścian z prefabrykatów
osadzanych w zawiesinie twardniejącej, brak jednak zaintere-
Rys. 2. Podstawowe elementy i wymiary ściany szczelinowej [19]:
sowania ścianami z prefabrykatów. Powodują to względy trans- 1 – ścianki prowadzące, 2 – rozparcie ścianek, 3 – element rozdzielczy,
portowe i trudności w manipulowaniu na placu budowy cięż- 4 – sekcja pierwotna, 5 – sekcja wtórna, 6 – teowa, 7 – sekcja kolejna,
kimi, wielkowymiarowymi elementami. Szczeliny o szerokości A – rzędna ścianek prowadzących, B – grubość nominalna ściany, Bw
50 i 40 cm przeważnie służą do budowy ekranów przeciwfil- – szerokość wykopu szczeliny, L – długość sekcji, D – głębokość szczeliny,
H – wysokość ściany
tracyjnych. Zapotrzebowanie na ściany o grubości większej od
80 cm jest sporadyczne. Najgrubsza ściana wykonana w Polsce
ma 100 cm (hotel HYATT w Warszawie). W budownictwie ko- teowym wykonano w konstrukcji oporowej Dolnośląskiej Trasy
munikacyjnym stosuje się niekiedy ściany z sekcji o przekroju Średnicowej w Katowicach.
złożonym: teowym lub dwuteowym. Są to przypadki, gdy ścia- Ściany szczelinowe można wykonywać bardzo blisko istnie-
na obciążona jest poziomo siłami wywołującymi duże zginanie, jących budowli. Odległość ta wynika głównie z wymagań wy-
a możliwości rozparcia lub kotwienia są ograniczone. Ścianę konawczych. Sprzęt powszechnie używany do budowy ściany,
z sekcjami o przekroju teowym wykonano w Warszawie na z uwagi na jego gabaryty, wymaga oddalenia krawędzi szczeli-
stacji metra Dworzec Gdański, gdzie w wysokiej hali stacyjnej ny od lica budowli o co najmniej 30 cm. Taka też odległość jest
ściana rozparta była płytą denną i stropem obiektu, bez stropu potrzebna do umieszczenia ścianki prowadzącej, spełniającej
pośredniego nad peronem. Ścianę z sekcjami o przekroju dwu- rolę prowadnicy, chwytaka i podstawy sprzętu użytego do for-

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 43

geoinżynieria
geoinżynieria

mowania ściany. Większa odległość szczeliny od istniejącego

budynku może być potrzebna w przypadku, gdy jego funda-
ment ma szeroką odsadzkę. Wyjątkowo wykonuje się również
ściany w odległości od budynku mniejszej niż 30 cm. W skraj-
nym przypadku, przy budowie trzykondygnacyjnego podzie-
mia (10 m głębokości) budynku przy ul. Mokotowskiej w War-
szawie, wykonano ścianę w odległości 16 cm od fundamentu
kamienicy posadowionej około 2 m poniżej terenu.
Ściana szczelinowa jest wykonywana sekcjami wzajemnie do
siebie przylegającymi. Długość sekcji wynosi na ogół 5 ÷ 7 m.
Im dłuższa jest sekcja, tym zwiększa się zagrożenie obwału
gruntu lub defektów betonu ściany, obniża się też bezpieczeń-
stwo budowli bezpośrednio przyległych do szczeliny. Dlate-
go przy budynkach stosuje się krótkie odcinki sekcji, najlepiej
odpowiadające rozwarciu chwytaka. Sekcję trzeba betonować
natychmiast po zakończeniu głębienia i wstawieniu szkiele-
tu zbrojeniowego. Przy małej długości sekcji skraca się czas
odsłonięcia podłoża fundamentów przyległego budynku do
3 ÷ 4 godzin.
Ściana szczelinowa jest odsłaniana w trakcie pogłębiania wy-
kopu podziemia lub obiektu komunikacyjnego. Zależnie od
obciążenia poziomego ściany i jej sztywności stosuje się różne
podparcia poziome, np. kotwienie iniekcyjnymi kotwami grun-
towymi lub rozpieranie stropami (albo rozporami rurowymi)
kondygnacji podziemnych.
Ściana szczelinowa może stanowić obudowę wykopu, speł-
niającą swoją funkcję tylko do czasu wykonania konstrukcji
podziemia. Jest to jednak dość kosztowne zabezpieczenie wy-
kopu, które po zakończeniu robót budowlanych pozostaje nie-
wykorzystane. Obecnie powszechnie odchodzi się od takich Fot. 1. Ściany szczelinowe stacji metra kotwione w górnej części i roz-
rozwiązań i wykorzystuje ściany szczelinowe, również jako pierane w dolnej
konstrukcyjne elementy budowli. Stawia się wówczas wyższe
wymagania techniczne; dotyczy to równości powierzchni, jako-
ści betonu - głównie jego wodoszczelności, szczelności styków
sekcji ściany.

3. Projektowanie konstrukcji ze ścian szczelino-

wych
Ściana szczelinowa na ogół nie stanowi samodzielnej konstruk-
cji, ale wchodzi w skład budowli i jest jej elementem wykonywa-
nym w początkowej fazie robót. Konsekwencją tego jest zmiana
warunków obciążenia ściany w kolejnych fazach budowy. Z te-
go faktu wynika potrzeba przeanalizowania wielu schematów
statycznych oraz stanów obciążeń parciem gruntu (czynnym
i spoczynkowym). Zmienne mogą też być warunki obciążenia
parciem wody, gdy niezbędne jest obniżenie jej poziomu lub
ciśnienia na czas robót ziemnych. Aby właściwie zaprojektować
konstrukcję ze ścian szczelinowych wskazane jest przeanalizo-
wanie stanu obciążeń w różnych stadiach budowy i użytkowa-
nia. Autor w takiej sytuacji postępuje wg poniższego schematu:
1. Analiza warunków gruntowych.
2. Analiza warunków wodnych.
3. Ocena wpływu budowy projektowanej konstrukcji na ist-
niejące budowle i określenie niezbędnych zabezpieczeń lub
wzmocnień.
4. Opracowanie metody budowy konstrukcji.
5. Ustalenie schematów statycznych w poszczególnych fazach
robót.
6. Określenie wielkości obciążenia naziomu w czasie robót bu-
dowlanych i docelowego.
7. Ustalenie miejsca ustawiania żurawi obsługujących budowę.
8. Określenie wielkości obciążeń ściany szczelinowej pocho-
Fot. 2. Rozpory rurowe ścian i naroża oraz usztywnienie szczytowej
dzących od zabudowy istniejącej lub możliwej do wykonania
ściany szczelinowej fragmentem stropu w poziomie „0”
w przyszłości.

44 GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)


9. Określenie parcia gruntu pochodzącego z poszczególnych
jego warstw.
10. Obliczenia statyczne wg wszystkich schematów, istotnych
dla ustalenia wytężenia.
11. Dobór przekroju ściany i uzbrojenia.
12. Konstruowanie ściany szczelinowej.
13. Zaprojektowanie konstrukcji współdziałających w czasie
budowy i docelowo (np.: rozpory, kotwy gruntowe, rozpar-
cia stropami podziemia, podpory tymczasowe stropów roz-
pierających, połączenie płyty dennej ze ścianą).
14. Opracowanie szczegółowych specyfikacji technicznych.
15. Opracowanie projektu monitorowania budowy i przyle-
głych obiektów, drzew i zieleni, uzbrojenia podziemnego.
Niektóre z tych punktów warto rozwinąć lub skomentować.
Ad 1. Rozpoznanie podłoża powinno sięgać około 5 m poni-
żej przewidywanego poziomu posadowienia ściany szczelino-
wej, przyjmując, że ściana jest zagłębiona w grunt około 5 m
poniżej dna wykopu. Niezbędne rozpoznanie należy przepro-
wadzić do głębokości około 10 m poniżej dna wykopu. Doku-
mentacja powinna zawierać przekroje geotechniczne wzdłuż
miejsca lokalizacji ścian szczelinowych oraz podawać szczegó-
łowy opis gruntów i ich parametry.
Ad 2. Rozpoznanie podłoża i wód gruntowych jest niezbęd-
ne do ustalenia warunków wykonywania wykopów i ewen-
tualnego zakresu czasowego obniżenia poziomu lub ciśnienia
wody gruntowej. Rozpoznanie powinno umożliwiać opraco-
wanie projektu odwodnienia.
Ad 3. Najczęściej ściany szczelinowe stosuje się przy bu-
dowie dwu-, trzy-, nawet pięciokondygnacyjnych podziemi.
W większości przypadków sąsiadują one bezpośrednio z ist-
niejącymi obiektami, najczęściej budowanymi na przełomie
stuleci. Stare obiekty mają zwykle jedną kondygnację podziem-
ną i są posadowione na głębokości 2,20 ÷ 2,50 m poniżej te-
renu, na ławach fundamentowych, najczęściej ceglanych lub
gruzobetonowych. Zestawiając to z wykopem głębokim na
10 lub 15 m, usytuowanym w odległości mniejszej od 1 m od
krawędzi fundamentu, rysuje się zagrożenie bezpieczeństwa
„staruszka”. Istotny wpływ mają także zmiany poziomu wody
gruntowej, powodujące osiadanie terenu. Czasowe odciążenie
i odprężenie podłoża w miejscu głębokiego i rozległego wyko-
pu powoduje kilkumilimetrowe unoszenie terenu przyległego.
Skutki tego osiadania i unoszenia należy przeanalizować i jeśli
to niezbędne, wzmocnić fundament i/lub usztywnić konstruk-
cję starego budynku.
Ad 4. Zadaniem projektującego jest ustalenie metody budo-
wy. Celem jest określenie kolejności robót i wszystkich niezbęd-
nych działań, które zapewnią bezpieczeństwo. Najistotniejsze
jest określenie sposobu podparcia, umożliwiającego przejęcie
reakcji od sił poziomych.
Wykopy o małej głębokości mogą być wykonywane bez ko-
twienia i rozpierania ściany szczelinowej. W takim przypadku
ściana szczelinowa ma schemat statyczny belki wspornikowej,
utwierdzonej w gruncie. Jej zakotwienie w podłożu w normal-
nych warunkach nie powinno być mniejsze od 4 m, natomiast
wskazane jest 5 m. Potrzeba większego zagłębienia, niż okre-
ślono obliczeniami stateczności obudowy, wynika z częstej
praktyki lokalnego pogłębiania wykopu, nie uwzględnionego
w projekcie, np. wykonanie zbieracza lub ujęcia wody. Takie
pogłębienie na ogół sięga do 1 m.
Przed rozpoczęciem robót ziemnych ściana szczelinowa po-
winna być zwieńczona oczepem żelbetowym, w celu uzyskania
lepszej współpracy sąsiednich sekcji. Zadaniem zwieńczenia jest
ograniczenie względnych przemieszczeń sekcji i zapobieżenie
rozszczelnieniu styków oraz zapewnienie bezpieczeństwa sek-
geoinżynieria
geoinżynieria
Fot. 3. Oparcie rozpór o poziome oczepy z dwuteowników zawieszonych
na ścianie szczelinowej
cji z lokalnym defektem w betonie; może on być dostrzeżony
dopiero po odkopaniu ściany i dopiero wówczas naprawiony.
Defekt na nieodkrywanej powierzchni ściany pozostanie nie-
dostrzeżony i nie będzie naprawiony.
Przy projektowaniu ściany wspornikowej należy pamiętać
o przewężeniu przekroju betonu w poziomie łączenia płyty
fundamentowej ze ścianą szczelinową. Choć to przewężenie
znajduje się powyżej strefy największego momentu zginające-
go, to zmniejszenie o 15 ÷ 20% przekroju betonu w strefie ści-
skanej może decydować o wytrzymałości przekroju.
W latach 90. szczelinowe kotwiono iniekcyjnymi kotwami
gruntowymi (rys. 2). Obecnie administracja budowlana niechęt-
nie akceptuje kotwienie. Trzeba pamiętać, że kotwy na ogół
wychodzą poza granice parceli, na której wykonywana jest
inwestycja. Po zakończeniu robót przestają pełnić swą funk-
cję techniczną, ale pozostają na terenie sąsiada i będą w przy-
szłości stanowiły poważne utrudnienie w robotach fundamen-
towych i podziemnych. W obiektach o regularnych kształtach
i umiarkowanej odległości przeciwległych ścian (do 30 m)
stosuje się rozpory metalowe (fot. 1). Rozpory wykonuje się
z rur stalowych, najczęściej o średnicy 50 cm, przy rozpiętości
kilkunastu metrów, i 70 cm, przy większej rozpiętości. Roz-
pory umieszczane są poziomo i wspierane o poziome oczepy
z dwuteowników (fot. 3), zawieszone na wspornikach ściany
lub bezpośrednio o gniazdo oporowe przytwierdzone do ścia-
ny szczelinowej.
Coraz powszechniej buduje się podziemia metodą stropową,
w której stropy kondygnacji podziemnych stanowią rozparcie
ścian szczelinowych (rys. 3). Stropy są opierane na tymczaso-
wych podporach ze słupów stalowych i pali lub baret posado-
wionych poniżej poziomu płyty dennej. W garażach podziem-
nych wysokość kondygnacji jest mała, na ogół poniżej 3 m.
Wówczas wskazane jest w czasie głębienia wykopu wykony-
wanie co drugiego stropu. Pozwala to uzyskiwać wysokie na
5 ÷ 5,5 m przestrzenie pod stropem, dogodne do prowadzenia
robót ziemnych, ułatwiające wprowadzenie i pracę ciężkich
maszyn do robót ziemnych, zaś pominięte stropy trzeba później
wykonywać na rusztowaniach.
W powszechnym przekonaniu metoda stropowa daje więk-
szą pewność oparcia obudowy niż inne zabezpieczenia. Wy-
maga to jednak komentarza. Ściana szczelinowa odsłonięta
wykopem do pierwszego poziomu doznaje przemieszczenia.
Po zabetonowaniu stropu skurcz betonu powoduje dodatko-
we przemieszczenie o kilka milimetrów. Po wykonaniu wyko-
pu kolejnego poziomu ściana doznaje dalszego odkształcenia,
a przemieszczenia się sumują. Przy wielokondygnacyjnych
podziemiach trzeba to sumowanie uwzględniać przy określaniu
osiadania gruntu za ścianą i fundamentu przyległego budynku.
GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 45
geoinżynieria
geoinżynieria

W podziemiach garażowych budynków o małych wymiarach

unika się ramp zjazdowych i stosuje wielopoziomowe parko-
wanie na platformach lub paletach transportowanych windami.
W takim przypadku przestrzeń garażowa nie ma stałych stro-
pów pośrednich i stanowi halę o wysokości do 10 m. Strop
w poziomie terenu nie jest dostatecznym rozparciem, umożli-
wiającym odsłonięcie ścian szczelinowych na tak znaczną wy-
sokość. Wykonuje się wtedy pośrednie rozparcie z rur stalo-
wych, które są usuwane po wykonaniu płyty fundamentowej.
W związku z tak znaczną wysokością hali ściany szczelinowe
muszą mieć grubość co najmniej 80 cm, a i te mogą być niewy-
starczające; konieczne staje się wówczas użycie sekcji o prze-
kroju teowym. Wskazane jest wykonanie w połowie wysokości
ściany wieńca żelbetowego. Zapobiega on „klawiszowaniu”
sekcji ściany i przeciwdziała rozszczelnieniu styków. Wieniec
ten można wykorzystać do zawieszenia i oparcia rozpór.
W podziemiach o kształcie wydłużonego prostokąta stosuje
się podział garażu na dwie części ze stropami przesuniętymi
o ½ kondygnacji. Ułatwia to zbudowanie ramp zjazdowych
wzdłuż szerokości podziemia, każda łączy bowiem tylko pół-
piętra. Taki układ stropów bardzo komplikuje budowę metodą
stropową. Rozwiązaniem jest zastosowanie w strefie przesu-
nięcia stropów podpór tymczasowych z baret zabetonowa-
nych, aż do poziomu najwyższego stropu podziemia. Barety
stanowią łączniki stropów i przekazują poziome siły rozpie-
rające ściany.
Przy metodzie stropowej należy się liczyć z odkształcenia-
mi stropów, szczególnie wyższych kondygnacji podziemia.
W wyniku usuwania gruntu z podziemia, odciążeniu ulega
podłoże. Towarzyszy temu unoszenie dna wykopu w jego
centralnej części. Wraz z unoszącym się dnem podnoszą się Rys. 3. Kolejność robót w podziemiu: a - wykop do poziomu stropu
słupy podpór tymczasowych, na których wspierają się stropy. pod -1, b - wykonanie podpór tymczasowych i stropu pod -1, c - wykop
Do niedawna tego problemu nie dostrzegano. Pomiary doko- przez dwie kondygnacje, wykonanie stropu pod -3, d- wykonanie stropu
nane w obiektach metra posadowionych w iłach wskazują, pod -3, e - pogłębienie wykopu, f - zabetonowanie fundamentu i stropu
pod -2
że to uniesienie może osiągać kilkucentymetrowe wartości
w centralnej części wykopu i nieznaczne przy ścianie szczeli-
nowej. Zaleca się dokonywanie pomiarów ruchów pionowych
słupów w trakcie pogłębiania wykopu, aby określić rozmiar
zjawiska i wpływ na konstrukcję podziemia. Tylko drogą gro-
madzenia i analizowania wyników z budowanych obiektów
będzie można przewidzieć wielkość przemieszczeń w różnych
gruntach i ustalić zalecenia dla projektantów.
Metoda stropowa umożliwia prowadzenie robót w dwóch
kierunkach (top and down): w części podziemnej pogłębianie
wykopu i budowę coraz niżej położonych kondygnacji, równo-
cześnie w nadziemnej części można podjąć budowę wyższych
kondygnacji, korzystając z podpór tymczasowych. Taka możli-
wość „przyspieszenia” budowy jest szczególnie chętnie forso-
wana przez inwestorów. Dla pełnego obrazu „korzyści” należy Rys. 4. Schemat metody stropowej przy stropach przesuniętych
mieć świadomość, że: o ½ kondygnacji
• na małym placu budowy trzeba jednocześnie zapewnić funk-
cjonowanie i obsługę transportową dwóch frontów robót:dol- • jeśli płyta denna jest układana na iłach pęczniejących, należy
nego, związanego z wywozem mas ziemnych, i górnego, po- dążyć do szybkiego jej obciążenia, aby ograniczyć deformację
chłaniającego duże ilości materiałów budowlanych; podłoża. W przypadku analizowanej metody nie można wy-
• wznosząc kondygnacje nadziemne utrudnia się, a nawet korzystać ciężaru wznoszonego budynku, bowiem przez długi
uniemożliwia obsługę żurawiami kondygnacji podziemnych; okres to obciążenie jest przekazywane głębiej fundamentami
• nadziemna część budynku jest przez jakiś czas oparta na podpór tymczasowych.
podporach tymczasowych, a dopiero po wykonaniu płyty den- Autorowi znane są dwa przypadki zastosowania takiej me-
nej i słupów docelowych kondygnacji podziemia ciężar bu- tody budowy (wieżowiec TP SA i hotel HYATT w Warszawie);
dynku zostanie przez nie przejęty i wówczas zostaną usunięte oba potwierdziły przewagę niedogodności nad korzyściami.
podpory tymczasowe. Tej zmianie sposobu podparcia towarzy- W przypadku bardzo rozległych wykopów, jeśli pozwalają na
szą odkształcenia budowli i trudne do przewidzenia siły oraz to warunki, wykorzystuje się budowaną konstrukcję podziemia
deformacje, a nawet zarysowania konstrukcji; do oparcia rozpór (rys. 5). Wówczas wykonuje się wstępny wy-

46 GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)

 geoinżynieria
geoinżynieria

kop do głębokości rzędu 4 m na całej powierzchni, zachowując

wspornikowy schemat statyczny ściany szczelinowej. Następnie
w centralnej części pogłębia się wykop do pełnej głębokości,
ale przy ścianie szczelinowej zachowuje się przyporę z gruntu.
Dopiero po zbudowaniu centralnej części podziemia w tym
jamistym wykopie zakłada się rozpory. Trzeba zachować sy-
metrię obciążeń, aby nie wywołać obciążenia szkodliwego dla
budowanej konstrukcji. Na schemacie pokazano rozwiązanie
możliwe do zastosowania, gdy zdjęcie rozpory jest dopuszczo-
ne przed zabetonowaniem stropu znajdującego się w poziomie
rozparcia.
Ad 5. Każda z faz odsłaniania ściany szczelinowej lub ko-
twienia, albo rozpierania wymaga opisania odpowiednim
schematem statycznym. Liczba tych schematów może być
duża, trzeba bowiem przeanalizować wszystkie możliwe stany Fot. 4. Słup podpory tymczasowej osadzony w barecie, podpiera stropy
kondygnacji podziemia
obciążenia.
Ad 6. Należy określić obciążenie terenu w pobliżu ściany
szczelinowej złożonymi materiałami lub ciężkimi pojazdami,
albo maszynami budowlanymi, jak również możliwe do wy-
stąpienia obciążenie terenu po zakończeniu robót budowla-
nych.
Ad 7. Należy unikać ustawiania żurawia wieżowego na te-
renie w pobliżu ściany szczelinowej. Jeśli taka lokalizacja jest
nieunikniona, żuraw powinien mieć własny fundament, prze-
kazujący obciążenie w strefę poniżej klina odłamu obciążające-
go ścianę szczelinową.
Ad 8. Jeśli w pobliżu ściany szczelinowej znajduje się budow-
la, do obciążeń ściany trzeba wprowadzić parcie poziome, wy-
wołane naciskiem jego fundamentów. Należy przeanalizować
możliwość wybudowania w przyszłości obiektu w sąsiedztwie Fot. 5. Podparcie stropu kondygnacji podziemnej na słupie tymczaso-
wym. Pręty wystające ze stropu posłużą do połączenia ściany i słupów
ściany szczelinowej i taką ewentualność uwzględnić w schema- żelbetowych, wykonywanych w drugiej kolejności
cie obciążeń w stanie docelowym.
Ad 9. i 10. Te zagadnienia są obszernie omówione w publi-
kacjach [8], [17].
Ad 11. i 12. Kilka poniższych uwag może być przydatnych.
Względy ekonomiczne skłaniają projektantów do rezygna-
cji ze ścian o grubości 80 cm na rzecz tańszych – o grubości
60 cm. Wybierając rozwiązanie tańsze, trzeba się liczyć z gor-
szą jakością. W węższej szczelinie trudniej rozpływa się beton
i z tego powodu częstsze są przypadki jego defektu. Cieńsza
ściana wymaga większej ilości zbrojenia, to z kolei utrudnia
rozpływanie się betonu. W ścianach o grubości 60 cm newral-
giczną strefę stanowią styki sekcji z wbudowaną taśmą uszczel-
niającą. Taśmy rekomendować można w ścianach grubszych,
w których beton lepiej wypełnia szczelinę.
Szkielet zbrojeniowy należy konstruować tak, aby nie tworzyć
przeszkód w równomiernym rozpływaniu się betonu w szczeli- Fot. 6. Rozparcie ścian szczelinowych o stropy budynku wykonanego
nie. Koncentracja uzbrojenia utrudnia otulenie zbrojenia. Uzbro- w centralnej części wykopu
jenie główne powinno być wykonane z prętów żebrowanych
o średnicy większej od 20 mm. Zaleca się stosowanie prętów
grubszych i rozstawionych co kilkanaście centymetrów. Pręty
główne nie powinny być odginane. W szkielecie zbrojeniowym
należy przewidzieć miejsce na wprowadzenie rury wlewowej
betonu (kontraktor). Szkielet powinien mieć również:
• elementy dystansowe zapewniające otulinę zbrojenia (najczę-
ściej są to betonowe rolki nałożone na poziome pręty);
• zawiesia z prętów zbrojeniowych, służące do zawieszenia
szkieletu na ściankach prowadzących;
• uchwyty do zaczepienia lin dźwigu wstawiającego szkielet
do szczeliny;
• pręty usztywniające szkielet, aby nie doznał on trwałej defor-
macji podczas podnoszenia z pozycji leżącej i obracania do
Fot. 7. Ściany szczelinowe rozpierane o stropy budynku wykonanego
pozycji pionowej. w centralnej części wykopu

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 47

geoinżynieria
geoinżynieria

Nie należy wbudowywać w szkielety zbrojeniowe skrzynek

szalunkowych lub bloków styropianowych, mających za zada-
nie wytworzenie w ścianie otworu na całej jej grubości. Jeśli
otwór w ścianie jest niezbędny, np. w celu wprowadzenia ka-
nalizacji lub innej instalacji, należy ścianę zabetonować w peł-
ni, a dopiero po jej odkopaniu wykonać odpowiedni otwór
np. metodą przewiercenia.
Beton do formowania ścian szczelinowych powinien być
wytworzony z użyciem kruszywa naturalnego i mieć konsy-
stencję ciekłą. Tylko taki beton, układany metodą kontraktor
(bez wibrowania), może wypełnić szczelinę, opłynąć i otoczyć
zbrojenie oraz wypchnąć zawiesinę bentonitową ze wszyst-
kich miejsc, szczególnie ze strefy styku sekcji i miejsc z kon-
centracją zbrojenia. Błędem jest wymaganie stosowania betonu
mostowego do ścian szczelinowych (na kruszywie łamanym).
Niestety taki warunek znalazł się w Rozporządzeniu Ministra
Transportu i Gospodarki Morskiej z roku 2000, w sprawie wa-
runków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe
obiekty inżynierskie (w tym tunele i inne podziemne części
obiektów komunikacyjnych) i do dziś nie został zniesiony.
Jest bezspornie właściwe wymaganie takiego betonu w nad-
ziemych elementach konstrukcji obiektów mostowych, ale
całkiem nieuzasadnione żądanie takiego betonu w częściach
podziemnych, nienarażonych na agresywne działanie środo-
Rys. 5. Metoda budowy w rozległym wykopie z wykorzystaniem central-
wiska drogowego, a wręcz szkodliwe w konstrukcjach formo- nej części podziemia do rozparcia ścian szczelinowych
wanych w gruncie metodą kontraktor.
Ściany szczelinowe w pomieszczeniach podziemia nie powin-
ny być tynkowane. Jeśli względy estetyczne wymagają gładkich
powierzchni, można je przykryć panelami przytwierdzanymi na
śruby i demontowanymi w razie potrzeby. Taka potrzeba często
się pojawia, szczególnie gdy ściana wykazuje zawilgocenia wy-
magające naprawy. Na ścianie bez tynku łatwo można ustalić
poszukiwane miejsce. Ściana otynkowana utrudnia odnalezie-
nie nieszczelności. Działania naprawcze wymagają wtedy usu-
nięcia tynku, a po ich zakończeniu powtórnego otynkowania.
Może się też okazać, że zabieg był nieskuteczny i trzeba go po-
nowić. Panel może być wielokrotnie zdejmowany, a po każdej
interwencji niezwłocznie założony.
Ad 13. Konstruktorzy budowlani projektujący wnętrze pod-
ziemia często starają się zapewnić utwierdzenie stropu lub płyty
dennej w ścianie szczelinowej. W tym celu szkielet zbrojenio-
wy ściany szczelinowej dozbrojony zostaje prętami kotwiącymi
(nr 1 i 2 na rys. 6).
Pręty łącznikowe, zabetonowane w ścianie, przewidziane do
włączenia w strop lub płytę, są zagięte i osłonięte arkuszami
styropianu. Po odkopaniu ściany pręty te należy odgiąć i połą-
czyć ze zbrojeniem stopu lub płyty dennej. Nie zaleca się stoso-
wania takiego połączenia. Po pierwsze, dodatkowe pręty swą
plątaniną utrudniają rozchodzenie się betonu w szczelinie, co
może spowodować złe zabetonowanie ściany. Po drugie, nie
jest praktycznie możliwe takie odgięcie prętów, aby w obsza-
rze styku betonu starego z nowym były one proste. Krzywizna
pozostająca po odginaniu spowoduje, że pręty te, prostując się
pod obciążeniem (np. od skurczu betonu), umożliwią powsta-
nie mikroszczeliny, dlatego też trudno oczekiwać utwierdzenia
w takim połączeniu. W połączeniu płyty dennej ze ścianą może
pojawić się kapilarne podsiąkanie wody, pochodzącej z gruntu
pod fundamentem; często przy takich połączeniach obserwuje
się zawilgocenie ściany na wysokości kilku centymetrów ponad
betonem płyty dennej.
Zaleca się stosowanie w połączeniach płyty dennej ze
ścianą szczelinową elementów umożliwiających uszczelnie-
nie styku w przypadku przenikania wody. Służą temu rurki Rys. 6. Uzbrojenie do łączenia stropów i płyty dennej ze ścianą szczelinową

48 GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)

 geoinżynieria
geoinżynieria

FUKO i taśmy z bentonitem. Taśmy powinny być zakłada- 4. Budowa ścian szczelinowych
ne tuż przed betonowaniem, aby nie uległy zawilgoceniu od Wykonanie ściany poprzedzają prace przygotowawcze.
wody deszczowej lub technologicznej. Taśma zwilżona przed Teren robót powinien być wyrównany i oczyszczony z urzą-
dociśnięciem jej betonem staje się nieskuteczna. Rurki FUKO dzeń obcych, znajdujących się również w gruncie. Przeko-
przeznaczone są do wtłaczania iniektu po stwierdzeniu nie- py należy zasypać gruntem mineralnym i dobrze zagęścić,
szczelności. a w miejscu głębienia szczeliny powinny być zapełnione
Ad 14. Szczegółowe Specyfikacje Techniczne (SST) są piaskiem stabilizowanym cementem. Powierzchnia terenu
dokumentem kontraktowym i precyzują wszystkie kwestie wymaga takich zabiegów, które umożliwią poruszanie się
istotne do spełnienia warunków technicznych zaprojekto- bardzo ciężkich maszyn (głębiarka, żuraw gąsienicowy) oraz
wanej konstrukcji, ponadto regulują zakres obowiązków zapobiegną spływaniu wody opadowej i technologicznej
i odpowiedzialności wykonawcy oraz sposób obmiaru wy- w kierunku szczeliny. W tej fazie robót należy wykonać za-
konanych robót. Dobrze przygotowane specyfikacje sprzy- bezpieczenia lub wzmocnienia sąsiednich budynków oraz
jają uzyskaniu dobrej jakości robót i zmniejszają obszar zrobić pomiary początkowe („zerowe”), określone w projek-
możliwych sporów stron procesu inwestycyjnego. Opraco- cie monitorowania wpływu robót na otoczenie.
wanie SST wymaga wiedzy również z zakresu technologii Kolejna czynność to budowa ścianek prowadzących. Pra-
robót. Aby ułatwić pracę projektantom Polskie Zrzeszenie ce te należy przeprowadzić z dużą starannością. Od dokład-
Wykonawców Fundamentów Specjalnych rozpoczęło opra- nego wyznaczenia kształtu ścianek w pionie i planie zależy
cowywanie wzorcowych SST dla różnych robót fundamen- precyzja usytuowania lica ściany szczelinowej oraz właściwe
towych. Niebawem zostaną one udostępnione pod adresem umieszczenie szkieletu zbrojeniowego i elementów wyposa-
www.pzwfs.pl. żenia technologicznego, w szczególności usytuowanie wnęk
Ad 15. Prace związane z wykopami w sąsiedztwie ścian do połączenia ściany z płytą denną i stropami podziemia, ma-
szczelinowych mogą szkodliwie wpływać na otoczenie miejsca rek stalowych do rozpór lub uzbrojenia pod głowice kotew
robót. Konieczne jest więc monitorowanie ośrodka gruntowe- gruntowych. Na ściankach prowadzących oznacza się począ-
go i poziomu wody oraz obiektów znajdujących się w strefie tek i koniec sekcji oraz położenie elementu rozdzielczego,
oddziaływania budowy. służącego do ukształtowania powierzchni styku z kolejną
Można w uproszczeniu przyjąć zasięg strefy oddziaływania sekcją.
wykopu w funkcji jego głębokości Hw wg tab. 1 [11]. Istotnym wyposażeniem budowy jest wytwórnia zawiesiny
Stopień wrażliwości budynku na deformacje zależy od jego bentonitowej. Należy ją tak zlokalizować, aby w czasie robót
wymiarów i usytuowania względem wykopu. Ważny jest kie- nie trzeba było jej przenosić. Często plac budowy jest tak mały,
runek ścian nośnych, równoległy lub prostopadły do krawędzi że brak miejsca na wytwórnię zawiesiny. Wtedy trzeba ją zloka-
wykopu. Wrażliwość budynków na deformacje podłoża jest lizować w innym miejscu, oddalonym nawet o kilkaset metrów
uzależniona od ich konstrukcji. Orientacyjne wartości granicz- od budowy, i przesyłać zawiesinę rurociągami.
nych przemieszczeń zawiera tab. 2 [11]. W bezpośrednim sąsiedztwie szczeliny nie mogą być skła-
Monitorowanie powinno być przeprowadzane wg zasad dowane materiały i sprzęt niezwiązany z prowadzonymi ro-
ustalonych w odpowiednim dokumencie, przygotowanym na botami.
potrzeby określonej budowy. Powinien on zawierać szczegóło-
we opisy i instrukcje określające: zasięg strefy oddziaływania wykopu
• zakres monitorowania, wyszczególnienie obiektów;
• wykaz prac budowlanych mających szczególne znaczenie dla Rodzaj gruntu bezpośredniego pośredniegood-
zagrożenia bezpieczeństwa, np. kotwienia pod budynkiem, oddziaływania działywań wykopu
pompowania wody gruntowej, odsłaniania fundamentów; wykopu
• rodzaje pomiarów i obserwacji; Wykop w piaskach ½ Hw 2 Hw
• sposób prowadzenia pomiarów oraz ich częstotliwość w po-
wiązaniu z postępem robót; Wykop w glinach ¾ Hw 3 Hw
• wartości ostrzegawcze i alarmowe;
Wykop w iłach Hw 5 Hw
• sposób rejestracji i oceny wyników pomiarów oraz obser-
wacji; Tab 1.
• sposób postępowania w przypadku przekroczenia wartości
ostrzegawczych i alarmowych. przemieszczenia pionowe [mm],
Zakres i rodzaj pomiarów kontrolnych powinien być ustalany mogące powodować:
Rodzaj konstrukcji
indywidualnie w zależności od potencjalnych zagrożeń. Liczba widoczne zagrożenie
punktów do pomiaru przemieszczeń pionowych budynku nie uszkodzenia konstrukcji
powinna być mniejsza od 6 dla budynków w strefie bezpo-
średniego oddziaływania wykopu i 4 dla budynków w strefie Budynki murowane bez
pośredniego oddziaływania wykopu. wieńców, stropy drewniane 5÷7 15 ÷ 18
lub ceramiczne typu Kleina
Częstotliwość pomiarów powinna być uzależniona od postę-
pu robót i przemieszczeń. Pomiary należy wykonywać co naj- Budynki prefabrykowane
mniej po każdym zakończonym etapie robót. lub murowane ze stropa-
7÷9 20 ÷ 25
Wartości ostrzegawcze i alarmowe należy określać dla każ- mi gęstożebrowymi albo
dego budynku, uwzględniając jego konstrukcję, przeznaczenie żelbetowymi
i oddalenie od wykopu.
Budynki o konstrukcji mo-
Odpowiedzialny za monitorowanie budowy i jej otoczenia 9 ÷ 11 25 ÷ 35
nolitycznej
jest kierownik budowy, a kontrolę sprawuje inspektor nadzoru.
Tab 2.

GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 49

geoinżynieria
geoinżynieria
W Polsce głębienie szczeliny wykonuje się chwytakami
opuszczanymi na żerdzi lub linie. Otwieranie i zamykanie
szczęk chwytaka jest wymuszane linami lub siłownikami hy-
draulicznymi. Stosuje się chwytaki o szczękach wycinających
przekrój prostokątny lub prostokątny z zaokrągleniami. Roz-
warcie szczęk chwytaka wynosi na ogół 280 lub 250 cm. Za-
równo kształt szczęk chwytaka, jak i ich rozwarcie wpływają
na wymiar długości sekcji. Nie można racjonalnie zwymiaro-
wać sekcji jeśli nie jest znany typ chwytaka, który posłuży do
głębienia szczeliny. Z tego powodu wskazane jest, aby opra-
cowanie projektu wykonawczego ściany było pozostawione
wykonawcy robót. Autor projektu inwestorskiego powinien
określić wymiary ściany, jej uzbrojenie, wymagania co do
kształtu i konstrukcji styków sekcji oraz sposób odkopywania
i kotwienia lub rozpierania. Podział na sekcje oraz określenie
kolejności wykonywania sekcji są możliwe dopiero po ustale-
niu wykonawcy i określeniu parametrów narzędzi.
Głębienie szczeliny powinno przebiegać bez zbędnych
przerw i przestojów. W miarę wydobywania urobku należy
uzupełniać zawiesinę tak, aby jej poziom nie obniżył się poza
dozwoloną granicę.
Bezpośrednio po wygłębieniu sekcji szczeliny przystępuje
się do formowania sekcji. Jeśli zawiesina pobrana z dna szcze-
liny nie spełnia wymagań, należy ją wymienić na właściwą.
Wykonuje się to przez odpompowywanie zanieczyszczonej za-
wiesiny z dna szczeliny np. pompą zatapialną i dolewanie do
szczeliny zawiesiny właściwej. Kolejne czynności to wstawienie
elementów rozdzielczych, szkieletu zbrojeniowego i rury wle-
wowej do betonowania metodą kontraktor.
Mieszanka betonowa powinna być dostosowana do technologii
betonowania. Beton nie podlega zagęszczaniu, dlatego wymaga-
na jest konsystencja ciekła mieszanki i odpowiednie kruszywo.
Stosuje się kruszywo naturalne, które dzięki obłym kształtom
ułatwia rozchodzenie się w szczelinie i otula zbrojenie. Nie na-
leży używać kruszywa łamanego, które klinuje się na zbrojeniu
i pogarsza wypełnianie szczeliny. Źle dobrana mieszanka może
spowodować niedostateczne wypełnienie szczeliny; szczególnie
narażone są strefy w pobliżu elementu rozdzielczego.
Po ułożeniu betonu na wysokość około 4 m, ponad dno na-
leży podciągnąć rurę wlewową o co najmniej 2 m, jednak po-
winna ona pozostać zanurzona w betonie o co najmniej 1 m,
ze wskazaniem na 2 m. Uzyska się w ten sposób zakotwienie
zbrojenia w dolnej warstwie betonu. W przypadku kontynu-
owania betonowania bez podciągnięcia rury wlewowej moż-
na spowodować wypchnięcie zbrojenia ku górze. Wlewana na
dno szczeliny mieszanka wypycha ku górze już ułożony beton,
a ten – w wyniku tarcia o zbrojenie – unosi z sobą szkielet zbro-
jeniowy. Przemieszczonego szkieletu nie uda się już zepchnąć
na wymagany poziom, a więc wszystkie przytwierdzone do
niego elementy znajdą się na niewłaściwej wysokości.
W trakcie betonowania górna część betonu ulega zanieczysz-
czeniu zawiesiną, głównie w wyniku ścierania osadu bento-
nitowego ze ścian szczeliny i zbrojenia. Konieczne jest wbu-
dowanie większej objętości betonu, aby po jego stwardnieniu
zanieczyszczoną nadwyżkę usunąć.
W trakcie podawania betonu poziom zawiesiny w szczeli-
nie podnosi się i trzeba ją odpompowywać. Zawiesina odzy-
skana ze szczeliny jest zanieczyszczona gruntem i betonem.
Powinna być bezpośrednio skierowana do oczyszczenia i re-
generacji.
W kilka godzin po zakończeniu betonowania, gdy beton już
zachowuje nadany mu kształt, usuwa się element rozdzielczy.
Styk uformowany elementem rozdzielczym będzie zapełniony
betonem w czasie betonowania sąsiedniej sekcji.
50 GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)
5. Kilka rad praktycznych
Robotami powinien kierować uprawniony inżynier o du-
żym doświadczeniu geotechnicznym. Najwięcej przypadków
sytuacji nieprzewidzianych w projekcie lub mało precyzyjnie
określonych dotyczy robót związanych z fundamentowaniem
głębokim i robotami ziemnymi. Wynika to z trudności dokład-
nego opisania środowiska gruntowego. Rozpoznanie podłoża
jest punktowe; tylko w określonych miejscach wykonano od-
wierty lub sondowania, ale wyniki przenosi się na cały obszar.
W rzeczywistości mogą wystąpić znaczne, lokalne odmienno-
ści, a ich wpływ na przebieg i bezpieczeństwo robót może być
znaczący. Dlatego wiedza i doświadczenie kierującego muszą
być na wysokim poziomie.
Wiedzę i doświadczenie geotechniczne powinien posiadać
również inspektor nadzoru. W praktyce jest to jednak rzadki
przypadek. Trudno przecież oczekiwać, aby nadzorujący budy-
nek był specjalistą we wszystkich branżach objętych nadzorem,
jest wielce prawdopodobne, że geotechnika nie będzie najsil-
niejszym obszarem jego wiedzy.
W robotach budowlanych o prostej i powszechnie stosowa-
nej technologii specyfikacje techniczne mogą być pomocne in-
spektorowi nadzoru w stopniu wystarczającym. W przypadku
trudnych technologii i skomplikowanych warunków grunto-
wych konieczne jest wsparcie inspektora specjalistą zatrudnio-
nym tylko w czasie robót związanych z problematyką geotech-
niczną.
Do głównych zadań technicznych nadzorującego należą:
• kontrola poprawności procesu technologicznego (np. jakość
zawiesiny bentonitowej, sposób betonowania, naciąg ko-
twienia),
• przydatność sprzętu do wykonania zamierzonych robót;
• ocena zgodności warunków gruntowych z przyjętymi w pro-
jekcie;
• stwierdzenie zgodności robót z projektem (wymiary, metoda
budowy, wymagania materiałowe);
• zapobieganie przerwom i przestojom w trakcie robót, szko-
dliwie wpływającym na grunt;
• wymaganie wypełniania na bieżąco metryk i dokumentów
sporządzanych przez wykonawcę;
• kontrola wykonywania programu monitorowania;
• udział w badaniach rutynowych i uzupełniających wykony-
wanych na budowie.
Szczególna jest rola inspektora nadzoru, który odbierając
fragment robót zakrytych występuje w roli „przysięgłego”.
Inspektor powinien być wyposażony w stosowne narzędzia,
umożliwiające mu wypełnienie tej bardzo odpowiedzialnej
funkcji.
Troska o podnoszenie jakości robót powinna też wynikać
z inicjatywy wykonawcy, motywowanego dążeniem do prze-
kazywania dobrego produktu, działającego w oparciu o syste-
my jakości, wzorowane na wytwórczości przemysłowej. Należy
tu uwzględnić szczególne warunki, w jakich prowadzone są
prace (brak jeszcze pełnego zaplecza budowy, oddalenie od
dozoru technicznego wykonawcy, bardzo wydłużona dniów-
ka – nawet do 14 godzin dziennie), co sprzyja ułatwianiu so-
bie pracy kosztem jakości. Rola nadzoru w przeciwdziałaniu
takim tendencjom jest bardzo duża i powinna być doceniana
przez zarządzających firmami budowlanymi. Działania inspek-
tora nadzoru, zmierzające do rzetelnej pracy i dobrej jakości, są
w interesie wykonawcy.
Ważną sprawą jest także utrzymanie czystości w otoczeniu
budowy i na ulicach, używanych przez samochody wywożące
urobek ze szczeliny i grunt z wykopu. Wynika to nie tylko z po-
trzeb estetycznych, ale przede wszystkim z obowiązku zapew-

nienia bezpieczeństwa przechodniów i pojazdów. Nieodzowne
jest urządzenie myjni kół samochodowych, która jednocześnie
nie może powodować zatoru wyjeżdżających samochodów.
Przy projektowaniu myjni warto uwzględnić następujące zale-
cenia:
• wyjazd z budowy powinien być tak usytuowany, aby wszyst-
kie samochody wyjeżdżające z wykopu musiały przejechać
przez myjnię;
• stanowisko do mycia powinno być ukształtowane w for-
mie rampy o wysokości 30 ÷ 50 cm i długości o co najmniej
2 większej od rozstawu skrajnych osi samochodu;
• wjazd i zjazd nie powinny mieć spadku większego od 10%;
• jezdnia rampy oraz wjazdu i zjazdu powinny mieć konstruk-
cję ażurową, sprzyjającą odkształcaniu się bieżnika w czasie
przejazdu, a jednocześnie dobrze funkcjonują myjnie z na-
wierzchnią z prętów zbrojeniowych co najmniej ∅32 mm, na
odpowiednim ruszcie stalowym;
• najlepiej jeśli strumień wody wytryskuje ku górze spod
ażurowej jezdni i ukośnie z dysz zmywających boczne po-
wierzchnie kół. Uruchomienie strumienia może być stero-
wane automatycznie, naciskiem jezdni rampy, albo ręcznie
przez pracownika obsługującego myjnię, odpowiedzial-
nego za czystość wyjeżdżających samochodów. W miarę
przetaczania się kół wzdłuż rampy strumień wody co naj-
mniej 2 razy obmywa obwód opony i boczne powierzch-
nie każdego koła;
• zadowalające efekty daje natrysk wody z dysz ręcznie kie-
rowanych przez pracowników równocześnie obsługujących
prawą i lewą stronę myjni, pod warunkiem sumiennego wy-
pełniania przez nich swoich obowiązków;
• dostęp do pojemników pod rampami, zbierających wodę i
błoto, powinien być dogodny, aby można go łatwo i szyb-
ko oczyścić lub wymienić na pusty, jeśli przewidziano taką
możliwość;
• za rampą zjazdową powinno być obniżenie nawierzchni ze
ściekiem zbierającym wodę ociekającą z umytego samocho-
du.
Pracownik odpowiedzialny za czystość wyjeżdżających sa-
mochodów powinien również sprawdzać, czy między bliźnia-
czymi kołami nie uwiązł kamień lub inny przedmiot, który przy
szybkiej jeździe może być wyrzucony z dużą energią.
Sprawy bezpieczeństwa nie można lekceważyć. Roboty
związane z budową ścian szczelinowych i podziemi stwarzają
wiele zagrożeń. Ruch ciężkich maszyn, operowanie wielko-
gabarytowymi szkieletami zbrojeniowymi, wstawianie, a po
betonowaniu wyciąganie elementów rozdzielczych, miejsce
robót zanieczyszczone urobkiem i zawiesiną bentonitową
– to główne zagrożenia. Szczególną ostrożność należy zacho-
wać podczas robót ziemnych prowadzonych pod stropem
przy stropowej metodzie budowy podziemia. Niedostateczne
oświetlenie, odpadające spod stropu elementy deskowania,
spaliny z silników napędzających maszyny, wysięki wody
z gruntu, strome skarpy wyrobiska drążonego przez ładowar-
ki – to najpoważniejsze zagrożenia dla pracujących tam osób.
Na jednej z budów, w źle oświetlonym podziemiu, w czasie
inspekcji frontu robót po zakończeniu prac upadek bryły be-
tonu podłoża stropu spowodował śmierć inżyniera wizytują-
cego roboty. 
Referat został wygłoszony podczas XX Jubileuszowej Ogólno-
polskiej Konferencji WARSZTATY PRACY PROJEKTANTA KON-
STRUKCJI – Wisła 2005
geoinżynieria
geoinżynieria
LITERATURA:
[1] Delattre L. Un siècle d’écrans de soutènements. Bulletin des
laboratoires des Ponts et Chaussées nr 227 (7-8/2000).
[2] Geodezyjny monitoring przemieszczeń podczas wzno-
szenia obiektów w głębokich wykopach. Monografia pod
redakcją Witolda Prószyńskiego Politechnika Warszawska
Instytut Geodezji Gospodarczej. Warszawa, 06’99.
[3] Grzegorzewicz K. Zabezpieczenia głębokich wykopów
XVI Ogólnopolska Konferencja WARSZTAT PRACY PRO-
JEKTANTA KONSTRUKCJI Ustroń luty 2001.
[4] Grzegorzewicz K. Naprawa i wzmacnianie ścian szczelino-
wych XVI Ogólnopolska Konferencja WARSZTAT PRACY
PROJEKTANTA KONSTRUKCJI Ustroń luty 2001.
[5] Grzegorzewicz K. Naprawa i wzmacnianie ścian szczelino-
wych. Materiały Budowlane 08’2001 .
[6] Grzegorzewicz K. Obudowa ścian głębokich wykopów.
Seminarium GŁĘBOKIE WYKOPY NA TERENACH WIEL-
KOMIEJSKICH Warszawa 19 listopada 2002.
[7] Jarominiak A. Lekkie konstrukcje oporowe. WKŁ 1999.
[8] Kłosiński B. Projektowanie obudów głębokich wykopów
Seminarium GŁĘBOKIE WYKOPY NA TERENACH WIEL-
KOMIEJSKICH Warszawa 19 listopada 2002.
[9] Kłosiński B. Głębokie wykopy na terenach zabudowanych.
Przegląd Budowlany nr 6/79.
[10] Lewandowska A. i inni Varsovie: La tour Telekomunikacja
Polska S.A. Travaux International nr 759 (12’99).
[11] Kotlicki W., Wysokiński L. Ochrona zabudowy w sąsiedz-
twie głębokich wykopów. Wydawnictwo ITB nr 376/2002.
[12] Michalak H., Pęski S., Pyrak S., Szulborski K. O wpływie
wykonywania wykopów głębokich na zabudowe sąsied-
nią. Inżynieria i Budownictwo nr 1/98.
[13] Narzymski S. O budowie biurowca Fokus Filtrow w War-
szawie. Inżynieria i Budownictwo nr 2/2000.
[14] Prószyński W,. Woźniak M. Geodezyjny monitoring prze-
mieszczeń obudowy wykopu i obiektów sąsiadujących.
Doświadczenia z obiektu EUROPLEX w Warszawie. Ma-
teriały Konferencji Urzędu Wojewódzkiego w W-wie
30.09.1998.
[15] Siemińska-Lewandowska A. Przemieszczenia kotwionych
ścian szczelinowych. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej Warszawa 2001 Zeszyt nr 139.
[16] Siemińska-Lewandowska A., Grzegorzewicz K. Ocena prze-
mieszczeń kotwionych ścian szczelinowych stacji metra
„CENTRUM” i „ŚWIĘTOKRZYSKA”. Konferencja BUDOW-
NICTWO PODZIEMNE 2000 Kraków 25-27 września 2000.
[17] Siemińska-Lewandowska A., Grzegorzewicz K., Kłosiń-
ski B. Problemy budowy głębokich podziemi budynków
użyteczności publicznej. Konferencja Naukowa „KRYNICA
2003”.
[18] Szulborski K. Konstrukcyjne i realizacyjne przyczyny ka-
tastrofy obudowy wykopu budynku EUROPLEX w War-
szawie. Materiały Konferencji Urzędu Wojewódzkiego
w W-wie 30.09.1998.
[19] Warunki techniczne wykonywania ścian szczelinowych.
IBDiM Informacje, Instrukcje Zeszyt nr 35 Warszawa 1992.
[20] Wysokiński L. Geotechniczne przyczyny katastrofy obudo-
wy wykopu przy ul. Chocimskiej w Warszawie. Materiały
Konferencji Urzędu Wojewódzkiego w W-wie 30.09.1998.
autor
mgr inż. Krzysztof Grzegorzewicz
Instytut Badawczy Dróg i Mostów
GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 51