PRAWO WYZNANIOWE

Rozdział I. Wiadomości wstępne

Wprowadzenie do prawa wyznaniowego

I. Pojęcie prawa wyznaniowego

• W wielu innych językach określane jako „prawo kościelne” , znajdując etymologię w

łacińskim rzeczowniku ecclesia (kościół) w związku z rolą jaką tradycyjnie odgrywa na
kontynencie europejskim Kościół katolicki oraz inne kościoły chrześcijańskie

• W j.pl prawo wyznaniowe – zespół norm dotyczących nie tylko kościołów, lecz także
innych związków wyznaniowych

• Nie powinno być mylone z prawem wewnętrznym wspólnot religijnych, a w szczególności

z prawem kanonicznym, czyli prawem wewnętrznym Kościoła katolickiego

• W języku potocznym „prawo kościelne” jako prawo kanoniczne lub prawo wyznaniowe

• Może być pojmowane jako koncesjonowane przez państwo prawo obywatelskie, albo jako
wolność płynąca z godności człowieka

• Założenia aksjologiczne, filozoficzne itp. mają odzwierciedlenie w prowadzonej przez

państwo polityce wyznaniowej, decydując o treści obowiązujących norm prawnych

• We współczesnych państwach demokratycznych normy prawa wyznaniowego są

podporządkowane zagwarantowaniu wolności w sprawach religijnych i
światopoglądowych, w konsekwencji kościoły i inne związki wyznaniowe są często
dopuszczane do udziału w tworzeniu odnoszącego się do nich prawa

• Współcześnie polskie prawo wyznaniowe można określić jako zespół norm prawnych,
odnoszących się do wolności sumienia i religii jednostek oraz statusu wspólnot religijnych

• w zakres p.w. wchodzą uregulowania dotyczące sytuacji prawnej poszczególnych ludzi

(art.53KP) jak i całych grup religijnych (art.25KP)

II. Prawo wyznaniowe w systemie prawa polskiego

• Odrębna dyscyplina naukowa i dydaktyczna, koncentrująca się na unormowaniach

związanych z wolnością sumienia i religii poszczególnych ludzi oraz odnoszących się do
statusu grup religijnych

• Unormowania te wchodzą w zakres różnych gałęzi prawa. Niemal w każdej z nich można
odnaleźć normy, które dotyczą zjawisk religijności
 o p. administracyjne – regulacje dotyczące zrzeszania się, kompetencje i struktura
administracji wyznaniowej, przepisy o zbiórkach publicznych itp.)

o p. cywilne – dokładniej prawa rodzinnego, regulacje dot. Wyznaniowej formy

zawarcia małżeństwa

o p. karne – normuje przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania

o p. podatkowe – normy odnoszące się do zasad opodatkowania kościelnych osób

prawnych oraz osób duchownych

III.Kościoły, związki wyznaniowe, sekty

• Wspólnoty przybierają różne nazwy, jednak bez względu na nie mogą zostać zaliczone do
prawnej kategorii związków wyznaniowych – wspólnoty religijne założone w celu
wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadające własny ustrój, doktrynę i
obrzędy kultowe

• Nazwa „kościół” stosowana jest zazwyczaj przez te związki wyznaniowe, które opierają
się na doktrynie chrześcijańskiej, (choć są wyjątki)

• Związek wyznaniowy – poprzez wpis do rejestru kościołów i innych związków

wyznaniowych, prowadzonego przez ministra właściwego do spraw wyznań religijnych
(aktualnie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji)

• Szczególnym sposobem regulacji sytuacji prawnej związku wyznaniowego jest natomiast

uchwalenie osobnej ustawy o stosunku państwa do tego związku wyznaniowego ->
wejście takiej ustawy w życie pociąga za sobą wykreślnie związku wyznaniowego z
rejestru. Obecnie działa w ten sposób 15 kościołów i innych związków wyznaniowych:

o Kościół Katolicki

o Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

o Kościół Ewangelicko-Augsburski

o Kościół Ewangelicko-Reformowany

o Kościół Ewangelicko-Metodystyczny

o Kościół Chrześcijan Baptystów

o Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

 o Kościół Polskokatolicki

o Gminy wyznaniowe żydowskie

o Kościół Katolicki Mariawitów

o Kościół Starokatolicki Mariawitów

o Kościół Zielonoświątkowców

o Wschodni Kościół Staroobrzędowcy

o Muzułmański związek religijny

o Karaimski związek religijny

o W rejestrze wpisanych jest natomiast ponad 140 grup religijnych

• Prawnego charakteru nie ma określenie „sekta”. Nie jest ono używane w przepisach prawa
polskiego. Jest to wspólnota o charakterze religijnym, mająca własny, indywidualny
światopogląd, działająca w pewnych ramach organizacyjnych, izolujących się od reszty
społeczeństwa oraz silnie akcentująca rolę przywódcy.

IV.Unormowania państwowe a prawo wewnętrzne związków wyznaniowych

• Istnieją cztery teorie tłumaczące stosunek prawa państwowego do prawa wewnętrznego

wspólnot religijnych:

• Teoria pozaprawnej natury prawa wewnętrznego akcentowała, że prawo może

pochodzić jedynie od państwa. A zatem prawo kanoniczne (jako prawo wewnętrzne
Kościoła katolickiego) nie jest prawem w ścisłym sensie, lecz ma jedynie charakter norm
moralnych lub dyscyplinarnych.

• Teoria skuteczności prawnej zakłada, że prawo kanoniczne Kościoła katolickiego (lub

prawa wewnętrzne innych związków wyznaniowych) posiada moc obowiązująco w
stosunku do wszystkich ludzi, (choć wyrosła na gruncie Kościoła katolickiego nie
funkcjonuje obecni w jego doktrynie)

• Teoria natury statutowej norm prawa wewnętrznego powstała w systemach rozdziału

kościoła od państwa. Odmawia osobowości publicznoprawnej związkom wyznaniowym,
uważając je za zrzeszenia lub organizacje prywatne, a ich prawo – za statuty tych zrzeszeń.
Państwo akceptuje te normy o ile nie są one sprzeczne z prawem świeckim. W takich
systemach relacje norm kanonicznych i świeckich mogą opierać się na następujących
zasadach: obojętności, zbieżności, tożsamości, niezgodności lub sprzeczności

• Teoria recepcji prawa wewnętrznego związków wyznaniowych przez prawo świeckie.

Normy prawa wewnętrznego nie obowiązują automatycznie na forum państwowym, mogą
 jednak w ściśle określonym zakresie uzyskać moc obowiązującą dzięki prawodawczej
decyzji kompetentnych władz świeckich. Często np. w konsekwencji zawarcia konkordatu
lub też innego rodzaju umowy między organami państwa a przedstawicielami związków
wyznaniowych.

Zarys historii tolerancji wolności religijnej

• Starożytności przedchrześcijańskiej idea wolności religijnej była zasadniczo obca

• Dopiero 313 r. edykt Mediolański, ale później również i religia chrześcijańska zaczęła być
wykorzystywana do celów politycznych, co wiązało się z brakiem należytej wolności dla
wyznawców innych religii

• Nietolerancja religijna cechowała również średniowiecze

• Św. Tomasz z Akwinu uważał, że istnienie kultów przyjmujących błędne wierzenia nie
jest rzeczą dobrą, to jednak należy je tolerować, bo to jest większe dobro niż to które
wynikałoby z ich zakazu. Tych natomiast, którzy świadomie odeszli od wiary katolickiej,
należy nawet siłą zmuszać do powrotu. Nie ma więc tolerancji wobec heretyków,
schizmatyków i apostatów.

• Marsyliusz z Padwy i Paweł Włodkowic –potrzeba tolerancji, oparta na idei miłości

bliźniego

• Podczas reformacji nietolerancja prowadziła do wojen i krwawych prześladowań

religijnych. Dalekie od wolności religijnej były postanowienia pokoju augsburskiego 1555
r. cuius regio, eius religio

• W Polsce w jednym z pierwszych państw wprowadzono urzędowo zasady tolerancji

religijnej – Konfederacja Warszawska 1573 r. proklamowała tolerancje dla
chrześcijańskiej szlachty i mieszczan. Jej postanowienia weszły do artykułów
henrykowskich

• W XVII wieku idea tolerancji i wolności religijnej uzyskują coraz więcej zwolenników. W
Ameryce Północnej baptysta R. Wiliams doprowadził do prawnego zagwarantowania jej w
kolonii Rhode Island. W europie J.Locke

• Pod koniec XVIII w. wolność religijna zaczęła coraz silniej wpływać na ustawodawstwa
poszczególnych państw

o Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (1787) uniezależniała

obsadę urzędów publicznych od wyznania kandydata (art.6).

o I i XIV poprawka do Konstytucji

o Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r.

 o Twórcy socjalizmu naukowego (K.Marks, F.Engels) głosili swoją koncepcję
wolności sumienia i wyznania. Akcentowali jednak bardziej wolność głoszenia
poglądów ateistycznych oraz postulowali ograniczenie wpływów religii poprzez
zamknięcie jej w obrębie obiektów sakralnych. Doprowadziło to do powstania
państwa ateistycznego i zaprzeczenia samej istoty wolności religijnej

• Doświadczenia XX w. dowiodły, że ochrona praw człowieka powinna być

zagwarantowana także w umowach międzynarodowych.

o Konferencja Pokojowa w Wersalu 1919 r.

o ONZ – zadanie popierania i zachęcania do poszanowania praw człowieka i

podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na rasę, płeć, język lub
wyznanie. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. (art.18),
Międzynarodowy Pakt Praw Obyatelskich i Politycznych (art.18)

o Rada Europy – Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r.

• Do upowszechnienia wolności religijnej w XX w. przyczynił się także Kościół katolicki

o Leon XIII w encyklikach „Immortale Dei” z 1885 r. i „Libertas Praestantissimum”

przyjął, że choć niedopuszczalne jest stawianie różnych kultów na tej samej
płaszczyźnie, co religii prawdziwej, to jednak należy dopuścić tolerancję tych kultów
przez państwo dla uniknięcia większego zła.

o Sobór Watykański II, oparł naukę o wolności religijnej na przyrodzonej godności

człowieka. Nie rezygnując z przekonania, że prawdziwa religia przechowuje się w
Kościele katolickim przyjął, że samej natury człowieka wynika jego prawo do
wolności religijnej. Upomniał, aby prawo do zostało zagwarantowane w
ustawodawstwach poszczególnych państw.

o W Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. mówi się o wolności od przymusu w

kwestii wiary.

• Obecnie ograniczenia w sprawach religijnych nadal istnieją w wielu państwach kultury

islamskiej

Systemy relacji państwo-kościół w ujęciu historycznym

II. Systemy powiązania

1. Monizm religijno-polityczny

• Panował we wszystkich przedchrześcijańskich państwach basenu morza śródziemnego

• Władza polityczna i religijna skoncentrowana była w jednym podmiocie, był nim

najczęściej monarcha, który jednocześnie sprawował funkcję najwyższego kapłana, a
niekiedy nawet przypisywano mu atrybuty boskie
 • Nie było znane pojęcie wolności religijnej

o Pewien przełom w tym zakresie dokonali cesarze rzymscy, którzy podbijając

poszczególne narody, pozostawiali im pewien zakres wolności religijnej, jednak
nakazując kult cesarza. Była to, więc ograniczona wolność religijna.

• W Cesarstwie Rzymskim do roku 313 r. nie było znane pojęcie wolności religijnej w
aspekcie indywidualnym. Przynależność danej jednostki do grupy religijnej miała wymiar
czysto publiczny. Odstępstwo jednostki od danej religii było traktowane jako zdrada i
sprzeniewierzenie się wspólnocie religijno politycznej i jako takie było karane najsurowiej.

2. Cezaropapizm

• System zwierzchnictwa władzy świeckiej nad Kościołem w okresie Cesarstwa

Rzymskiego. Wyróżnia się jego trzy wersje: bizantyjską, frankońską i germańską. Cechą
wspólną wszystkich było dążenie władców świeckich do sprawowania pełnej władzy nad
kościołem: zarówno ustawodawczej, wykonawczej jak i sądowniczej.

• Cezaropapizm w wersji bizantyjskiej:

o Ukształtował się w IV w. bezpośredni następcy Konstantyna Wielkiego (edykt

mediolański 313 r.) dokonują coraz ściślejszego powiązania imperium rzymskiego z
religią chrześcijańską.

o W roku 341 Konstancjusz wydał pierwsze Katy nietolerancji wobec niechrześcijan,

w 380 r. Teodozjusz Wielki nadał religii chrześcijańskiej charakter religii oficjalnej

o Szczyt za czasów Justyniana, który swoim ustawodawstwem interweniował w

materie dogmatów wiary i groził surowymi sankcjami za przestępstwa apostazji i
herezji.

o Cesarze bizantyjscy w praktyce doprowadzili do powstania kościoła państwowego.

Został on faktycznie włączony w struktury polityczne państwa i podporządkowany
celom państwowym.

o Przy użyciu środków przymusu, dążyli do osiągnięcia jedności między kościołem i

państwem

o Respektowali odrębność struktury kościelnej i traktowali ją jako instrument służący

interesom państwa

• Cezaropapizm frankoński

o Od koronacji Karola Wielkiego (800 r.) na cesarza rzymskiego.

o Król postawił sobie dwa cele: niesienie pomocy kościołowi od wewnątrz

(zaoferował swoją władzę, jako instrument kościoła) i wspomaganie go na zewnątrz
przed aktami ze strony pogan i heretyków
 o Uznawał się za obrońcę i wiernego sługę kościoła, nie poniżał papieża (w
przeciwieństwie o bizantyjskich) respektował jego władzę prymacjalną, choć
faktycznie zawężał jej zakres do minimum.

o Wyróżniał się decydującym wpływem duchowieństwa nie tylko na życie religijne

ale i polityczne (była to niemal jedyna warstwa ludzi wykształconych)

• Cezaropapizm germański

o Od X w. cesarze niemieccy podjęli politykę supremacji nad kościołem w szerszym

jeszcze zakresie niż cesarze frankońscy.

o Sprzyjał temu system feudalny, wg którego władcy świeccy nadawali urzędy

kościelne z powierzeniem majątku beneficjalnego, z pominięciem władzy papieskiej

o Spór o inwestyturę

3. Papocezaryzm (Teokracja papieska)

• XI-XIII wiek system podporządkowania państwa kościołowi (Stolicy Apostolskiej)

• Idea jednej społeczności chrześcijańskiej

• Osoba papieża i wszystkie rzeczy, które podlegają jego władzy, zostały wyjęte spod
władzy świeckiej

• Władza świecka nie tylko nie mogła ingerować w wewnętrzne sprawy kościoła lecz była
obowiązana do użyczenia pomocy w postaci środków przymusu dla osiągnięcia celów
kościelnych i zachowania jedności społeczności kościelnej

• Prawo kanoniczne uznano za wyższe od jakiejkolwiek ustawy świeckiej, której każdy

poddany mógł odmówić posłuszeństwa, jeśli była sprzeczna z prawem Bożym

• W razie popełnienia przez cesarza ciężkiego grzechu zewnętrznego papież mógł ukarać go
ekskomunika i tym samym zwolnić jego poddanych z obowiązku posłuchu

4. Jurysdykcjonalizm

• w wyniku reformacji

• w swej istocie stanowił powrót do zasad cezaropapizmu, różnica polegała na innych

przyczynach ich powstania

• pierwotnie ukształtował się w państwach protestanckich (jurysdykcjonalizm protestancki)

• kościoły protestanckie odrzuciły m.in. prymat papieża i poddały się jurysdykcji świeckiej

• władcy weszli w uprawnienia papieża wg zasady Dux Cliwiae Est papa in suis terris

• w państwach katolickich (j. katolicki) sprzyjała temu absolutystyczna forma rządów

 • najostrzejszą formą był francuskie gallikanizm, wprowadzony konkordatem z 1516 r.
Dawał on Kościołowi katolickiemu uprzywilejowaną pozycję w stosunku do innych
wyznań, jednakże za cenę znacznych koncesji monarchy w zakresie spraw wewnętrznych,
przede wszystkim wpływu na obsadę stanowisk kościelnych we Francji

III. Systemy rozdziału kościoła od państwa

1. Model francuski

• Początek od rewolucji francuskiej, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26.8.1789 r.

proklamowała gwarancję wolności sumienia i wolności religijnej, żaden obywatel
francuskie nie mógł być prześladowany z powodu przekonań religijnych i manifestowania
ich na zewnątrz, wyznanie obywatele nie mogło mieć wpływu na pozycję obywatela w
państwie

• Władze rewolucyjnie nie tylko nie podjęły realizacji, lecz doprowadziły do daleko
większego uzależnienia kościoła, niż to miało miejsce w systemach powiązania

• Rozwiązały wszystkie zakony o uroczystych ślubach zakonnych, jednostronnie bez

porozumienia ze Stolicą Apostolską wprowadziły nowy podział administracyjny Kościoła
katolickiego, zarządziły obsadzanie stanowisk biskupów i proboszczów w drodze wyboru

• W ustawie „o rozdziale kościoła od państwa”, zabroniono duchownym występowania

publicznie w stroju duchownym, zakazano umieszczania symboli religijnych, zakazano
sprawowania kultu poza miejscami do tego celu przeznaczonymi

• Do zamachu stanu Napoleona, potem za Komuny Paryskiej

• Współczesny system rozdziału ukształtowany w ustawie z 9.12.1905 r. o rozdziale

Kościoła od państwa, miała ona za zadanie dokonanie laicyzacji życia publicznego i
ograniczenie wolności religijnej, a nie wprowadzenie faktycznego rozdziału kościoła od
państwa i państwa od kościoła

• Ustawa ta:

o Wprowadzała na nowo proklamowaną podczas wielkiej rewolucji zasadę wolności

sumienia i wyznania, rozumianą jako prywatyzację religii

o Pozbawiała kościół osobowości prawnej

o Przestała uznawać kościół we Francji, jako legalną instytucję prawną

o Jedyną legalną formą działalności kościoła – prywatne stowarzyszenia kultu.

Zarządzały majątkiem kościelnym oraz sprawowały opiekę nad miejscami kultu,
poddane państwowej rejestracji, gdy nie uzyskały aprobaty, ich majątek przejmowało
państwo
 o Złagodzenie po II wojnie światowej, zezwolono diecezjom na rozporządzanie
dobrami materialnymi, uznano zdolność cywilnoprawną stowarzyszeń kultowych

o Nadal rygorystyczna zasada sekularyzacji szkolnictwa państwowego

o Na skutek akceptacji przez Francję dokumentów międzynarodowych system ten

powoli zatraca charakter rozdziału wrogiego

o Nieprzychylny jest nadal we Francji stosunek państwa do wyrażania swoich

poglądów i uczuć religijnych w sferze publicznej

2. Model sowiecki

• W dekrecie Komisarzy Ludowych z 23.1.1918 r. o oddzieleniu kościoła od państwa i

szkoły od kościoła

• Potwierdziły konstytucję (1918, 1925,1936)

• Gwarantowały ponadto wolność sumienia wszystkim obywatelom oraz równość wobec

prawa wszystkich bez względu na rasę, narodowość, płeć i wyznanie (w praktyce nie
miały jednak żadnego znaczenia)

• ZSRR było państwem ideologicznym (ideologia marksistowsko-leninowska), która

zakładała całkowity upadek wszelkich religii, których miejsce miał zastąpić światopogląd
ateistyczny

• Działalność kościołów sparaliżowano poprzez:

o Zaliczenie wszystkich duchownych do liszeńców, tj. osob pozbawionych praw

politycznych

o Zakazując organizowania stowarzyszeń religijnych, zgromadzeń, kongresów i

wszelkiej aktywności duszpasterskiej

o W sposób wolny można było prowadzić tylko propagandę antyreligijną

• Postanowienie Ogólnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego i rady

Komisarzy Ludowych RRFRS z 8.4.1929 r.

o Ograniczało zakres podmiotowości prawnej związków wyznaniowych zakazując

m.in. tworzenia kas samopomocy, spółdzielni, przedsiębiorstw

o Okazywania pomocy materialnej członkom swojego wyznania

o Organizowania dla dzieci i kobiet spotkań modlitewnych, biblijnych, literackich

o Organizowania wycieczek

o Otwierania czytelni
 o Tworzenia sanatoriów

o Prowadzenia pomocy medycznej

o Nauczania religii we wszystkich zakładach naukowych, domach wychowawczych,

domach opieki

o Dokument ten uległ złagodzeniu dopiero w 1975 r. a przestał obowiązywać w 1990

• W 1932 r. ogłoszono pięcioletni plan antyreligijny, który zakładał, że na terytorium nie

będą już potrzebne domu modlitwy

• Po II wojnie światowej system rozdziału sowieckiego wprowadzono w krajach demokracji

ludowej

IV.System wzajemnej niezależności państwa i kościoła

1. Model amerykański (separacja czysta)

• Powstał w warunkach pokojowych i w imię zachowania pokoju w tworzącej się

wielowyznaniowej społeczności amerykańskiej

• Postanowienia Konstytucji Federalnej (art.6) oraz Pierwszej Poprawki do konstytucji z

1789 r.

• Zakazuje praktyki uzależniania obejmowania stanowisk od określonego wyznania wiary

• W pierwszej poprawce mamy dwie klauzule:

o Pierwsza: zakazuje Kongresowi ustanawiania takiego prawa, które by

sankcjonowało religię państwową, czyli oficjalną przez co inne religie byłyby
dyskryminowane. Zakaz ingerencji państwa w sprawy wewnętrzne poszczególnych
religii i wyznań

o Druga: zabrania ograniczenia wolności religijnej, nie tylko wolności sumienia

poszczególnych obywateli, lecz także gwarantuje wolność spełniania praktyk
religijnych w życiu prywatnym i publicznym, przysługuje zarówno poszczególnym
obywatelom jak i związkom wyznaniowym

• Użyto sformułowania „ściana separacji” między państwem a związkami wyznaniowymi,

której istotą jest zakaz ustanawiania takich praw, które by świadczyły pomoc jednej religii
lub wszystkim, albo preferowałyby jedną religie nad innymi, lub wpływały na osobą i jej
wyznanie

• Amerykański model pojmowany jest jako eliminacja wszelkiej ingerencji państwa w

sprawy wewnętrzne związków wyznaniowych oraz zapewnienie kościołom i związkom
całkowitej niezależności od państwa w kierowaniu się swoimi prawami
 • Nie jest to system areligijny, religia jest obecna w życiu państwa i jest pojmowana jako
wspólne dziedzictwo narodu, państwo jednak unika utożsamiania się z jakimkolwiek
określonym wyznaniem

• Związki wyznaniowe pełnią ponadto szereg funkcji publicznych

• Ponadto państwo nie łamie zasady rozdziału jeśli wychodzi życzliwie naprzeciw
potrzebom środowisk religijnych

2. Model niemiecki (separacja skoordynowana)

• Wprowadzony Konstytucją Republiki Weimarskiej art. 137 – „nie istnieje kościół

państwowy”

• Model ten dopuszcza m.in.:

o Nauczanie religii w szkołach publicznych

o Możliwość erygowania fakultetów teologicznych na uczelniach państwowych

o Możliwość pobierania podatku kościelnego przy pomocy organów państwowych

o Możliwość sprawowania opieki duszpasterskiej w wojsku, zakładach karnych i

szpitalach

• Najistotniejszym elementem separacji skoordynowanej w Niemczech jest uznanie

autonomii związków wyznaniowych:

o Związki wyznaniowe mają zdolność do rządzenia się własnym prawem

o Wewnętrzna sfera prawa związków wyznaniowych nie jest w jakikolwiek sposób

uzależniona od prawodawstwa państwowego

o Zakłada potrzebę współdziałania, szczególnie w dziedzinie socjalnej

o Związki wyznaniowe mają status korporacji prawa publicznego

• Model ten ukształtował się po II WŚ także we Włoszech i Hiszpanii

Historia relacji państwo-kościół w Polsce

I. Stosunki wyznaniowe w I Rzeczypospolitej

• Chrzest Mieszka I

o Powiązanie państwa z kościołem bardzo mocne, wpływ władców świeckich na

obsadę stanowisk kościelnych,

o kościół konsekwentnie dążył do uniezależnienia się w tej kwestii od wpływów

zewnętrznych, wprowadzenie w XIII w. zasady wyboru biskupa przez kapituły
 o prawo rezerwacji – prawo nominacji biskupich zastrzegali sobie papieże

o jednak ze względu na rolę, jaką odgrywali biskupi w państwie, jako członkowie

rady królewskiej, władcy nie rezygnowali z wpływu na obsadę tych stanowisk,
działania królów doprowadziły do wykształcenia się przywileju nominacyjnego
królów polskich

o decydowali również w znacznym stopniu o obsadzie niższych stanowisk

kościelnych

• w Polsce rozwijała się silnie zasada tolerancji religijnej, duże terytorium, wielość wyznań

o Paweł Włodkowic na soborze w Konstancji (1414-1418) – wiara nie może być

narzucana siłą

o 1573 r. Konfederacja Warszawska

o w późniejszym czasie zanik polskiej tolerancji, czego znakiem była tzw. sprawa
toruńska

• Sejm Czteroletni – Konstytucja

o Swoboda wyznań religijnych z przyznaniem pierwszeństwa religii katolickiej jako

najliczniej wyznawanej przez Polaków

o Religia katolicka została nazwana „narodową, panującą ze wszystkimi jej prawami”

o Zakaz apostazja i traktowała ją jako przestępstwo

o Innym wyznaniom zapewniła „pokój w wierze i opiekę rządową

II. Sytuacja kościołów w okresie rozbiorów

• We wszystkich zaborach ograniczali kontakty duchowieństwa z Rzymem, przejęli prawa

królów polskich do obsady stanowisk biskupich, przedstawiali papieżowi walki
powstańcze w Polsce, jako rewolucje oraz stosowali zsyłki niezależnych biskupów i
innych duchownych. Kościół katolicki stał się ważną ostoją polskości

• Zabór rosyjski

o Najtrudniejsza sytuacja kościoła unickiego, chcieli całkowitej eksterminacji

grekokatolików, ponieważ porzucili kiedyś prawosławie

o W odniesieniu do Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego zmierzano do

podporządkowania wszystkich spraw kościelnych państwu

o Nadzór nad nominacjami duchownych, uniemożliwienie kontaktu z Rzymem,

 o Utworzenie Świętego Kolegium w Petersburgu jako organu nadzorującego
działalność religijną,

o Ignorowanie protestów i decyzji Stolicy Apostolskiej

o Lekceważenie zawartych konkordatów

o Zamknięcie klasztorów żeńskich (po styczniowym niemal wszystkich)

o Kontrola kazań i publikacji religijnych, seminariów duchownych,

o Konfiskata majątków kościelnych

o Próby wprowadzenia języka rosyjskiego do liturgii

• Zabór pruski

o Supremacja państwa nad kościołem

o Duchowieństwo poddano nadzorowi protestanckiego konsystorza

o W 1816 r. rozpoczęto stopniową likwidacją majątków kościelnych

o Kulturkampf, apogeum za czasów Bimarcka

o Poparciem władz pruskich cieszyły się wyznania ewangelicko-augsburskie

(luterańskie) i ewangelicko-reformowane (kalwińskie)

• Zabór austriacki

o Supremacja państwa, inne warunki społeczno-polityczne (Austria była państwem

katolickim)

o W sprawy religii ingerował zwłaszcza Jozef II, stąd józefinizm

o Veto kardynała Puzyny w imieniu Franciszka Jozefa I przeciwko wyborowi na

papieża kardynała Pampolli

III.Relacje państwo-kościół w II Rzeczypospolitej

• Konstytucja z 17.3.1921 r. gwarantowała wolność religijną w zakresie indywidualnym

oraz określała stosunek państwa do wspólnot religijnych (rozdział V prawa i obowiązki
obywatelskie)

• Postanowienia te przejęła konstytucja kwietniowa

• Wszystkim obywatelom poręczono wolność sumienia i wyznania, przyjmując
jednocześnie, że wyznanie lub przekonania religijne nie mogą być powodem ograniczenia
obywatela w przysługujących mu prawach

• Prawo wolnego wyznania swej wiary i wykonywania przepisów swej religii, zarówno w
formach publicznych jak i prywatnych

• Granica wolności religijnej – o ile nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu bądź
obyczajowości publicznej

• Nikt nie może być zmuszany do udziału w czynnościach bądź obrzędach religijnych,
chyba że podlega władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej

• Konstytucja odróżniła związki religijne prawnie uznane oraz prawnie nie uznane, uznane:

o Miały prawo urządzania zbiorowych i publicznych nabożeństw

o Wyposażone w osobowość prawa cywilnego, mogły posiadać majątek ruchomy i

nieruchomy, zarządzać nim

o Mogły samodzielnie prowadzić swoje sprawy wewnętrzne, rządzić się własnym

prawem w granicach określonych przez ustawodawstwo państwowe

o Uznawane miały być takie związki, których urządzenia, nauka i ustrój nie były
przeciwne porządkowi publicznemu ani obyczajowości publicznej

• Osobno unormowano sytuację Kościoła rzymskokatolickiego

o Przysługuje mu naczelne stanowisko wśród równoprawnych wyznań,

zagwarantowano prawo rządzenia się własnymi prawami oraz przewidziano zawarcie
układu ze Stolicą Apostolską

• Konkordat zawarty 10.2.1925 r. 27 artykułów

• Zasady ogólne:

o Zapewnienie Kościołowi pełnej wolności, swobodę kontaktowania się ze Stolicą

Apostolską, obecność nuncjatury w Warszawie oraz ambasady RP przy Stolicy
Apostolskiej

• Uprawnienia Kościoła

o Pomoc władz cywilnych przy wykonywaniu wyroków kościelnych

o Ochrona prawna duchownych, zwolnienie ich ze służby wojskowej oraz od

czynności obywatelskich niezgodnych z powołaniem

o Nienaruszalność kościołów, kaplic i cmentarzy

 o Obowiązkowość nauczania we wszystkich szkołach powszechnych, z wyjątkiem
szkół wyższych

o Zabezpieczenie własności majątków kościelnych

o Prawo administrowania i dysponowania majątkiem ruchomym i nieruchomym

o Prawo zakładania i posiadania cmentarzy oraz zarządzania nimi

o Udogodnienia w odbywaniu kary przysługujące duchownym i zakonnikom w razie

kolizji z prawem

o Wypłacanie kościołowi corocznych dotacji do czasu zawarcia osobnego układu

regulującego kwestie majątków utraconych przez niego na rzecz zaborców i
pozostających we władaniu polskim

• Ochrona dobra państwa polskiego

o Obowiązek odmawiania w świątyniach modlitw o pomyślność Rzeczpospolitej i jej

prezydenta

o Ograniczono swobodę władz kościelnych w określaniu struktury administracyjnej

Kościoła oraz w obsadzaniu stanowisk kościelnych

o Budowa, przebudowa i odnowienie kościołów i kaplic wymaga zachowania ustaw

państwowych i uzgodnienia w ramach dwustronnej komisji artystycznej

o Zasada zrównania pod względem podatkowym majątku kościelnych osób prawnych

i dochodów osobistych duchowieństwa

• Uzgodnienia końcowe

o Klauzula derogacyjna – traciły moc prawną wszystkie ustawy i dekrety sprzeczne z

postanowieniami Konkordatu

o Postanowienia dotyczące wejścia umowy w życie w dwa miesiące od wymiany

dokumentów ratyfikacyjnych

IV.Stosunek władz okupacyjnych do wspólnot religijnych

• Okupacja niemiecka

o Nazizm posiadał wyraźne rysy ideologii antyreligijnej

o Eksterminacja polskiego duchowieństwa katolickiego, niszczenie i grabież miejsc

kultu oraz ograniczenia działalności kościelnej, rozpad dotychczasowej struktury
kościelnej
 • Okupacja radziecka

o Ideologia marksistowsko-leninowska

o Wrogość do kościoła unickiego z racji historycznych, do katolickiego przez

świadomość jego związków z narodem polskim

o Osoby duchowne zaliczano do kategorii osób przeznaczonych do deportacji, a

wielu kapelanów podzieliło los polskich oficerów, straconych w Kozielsku,
Starobielsku i Ostaszkowie

V. Stosunki państwo-kościół w okresie Polski Ludowej

• Polityka wyznaniowa została oparta na ideologii marksistowsko-leninowskiej

• 12.9.1945 r. TRJN wydał uchwałę, w której uznano za nieobowiązujący Konkordat z 1925

oświadczono, że konkordat został jednostronnie zerwany przez Stolicę Apostolską, na
skutek działań dokonanych przez nią podczas okupacji, rzekomo sprzecznych z jego
postanowieniami

• Władze nie przestrzegały również wyznaniowych przepisów konstytucji marcowej, choć

formalnie nadal obowiązywały

• Prowadząc politykę faktów dokonanych, eliminowały religię ze szkół, likwidowano

szkolnictwo wyznaniowe, upaństwowiono szpitale kościelne, dokonano zaboru mienia
kościelnego na Ziemiach Odzyskanych, przejęto „Caritas”

• 5.8.1949 r. wydano dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania – faktycznie

zaprzeczenie, nie określał istoty wolności, a liczne przepisy, w których penalizowano jej
„nadużycie”

• Ustawa z 20.3.1950 r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu

proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego

o Nieruchomości ziemskie Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych

zostały bez odszkodowania przejęte na własność państwa

• Porozumienie między przedstawicielami Rządu RP i Episkopatu Polski z 14.4.1950 r.

(utrzymanie dotychczasowego stanu nauczania religii w szkołach, zachowanie dotychczas
działających szkół katolickich z prawami równymi szkołom państwowym, zapewnienie
korzystania przez prasę katolicką i wydawnictwa z uprawnień równych innym) – władze
państwowe nie zamierzały respektować

• Powołano Urząd do Spraw Wyznań, podległy Prezesowi Rady Ministrów – ograniczenie i

nadzorowanie działalności kościołów i innych związków wyznaniowych z
 uwzględnieniem bieżącej polityki wyznaniowej państwa oraz sterowanie tą działalnością
zgodnie z zasadami ideologii marksistowsko-leninowskiej

o Związki nie mogły podjąć żadnej działalności pozakultowej bez zgody Urzędu

• Konstytucja PRL z 22.7.1952 r.

o Zasada wolności sumienia i wyznania oraz równouprawnienia obywateli bez

względu na wyznanie

o Stosunek państwa do wspólnot religijnych określono za pomocą następujących

zasad: rozdział kościoła od państwa, swobody wypełniania funkcji religijnych przez
związki wyznaniowe oraz ustawowej formy regulacji sytuacji prawnej związków
wyznaniowych – nie przestrzegane

• Ateizm został podniesiony do rangi ideologii państwowej

• Rozdział okazał się systemem zwierzchnictwa państwa nad kościołem

• 1953 r. aresztowanie prymasa Wyszyńskiego (Non possumus)

• Do chwilowego złagodzenia doszło w 1956 r. nowe porozumienie z Episkopatem

• w ustawie 1961 r. ostatecznie zdecydowano o nieobecności religii w szkołach publicznych

• represyjne dla kościołów przepisy podatkowe

Rozdział II. Źródła prawa wyznaniowego Rzeczypospolitej Polskiej

I. Uwagi wprowadzające

• Akty , których zasadniczym celem jest zagwarantowanie wolności wyznania wiary w

wymiarze indywidualnym i kolektywnym

• A także takie źródła, w których kwestie natury wyznaniowej poruszane są jedynie

incydentalnie

• Każdy akt normatywny, który czy to całościowo, czy tez fragmentarycznie określa
prawa i obowiązki związane z wyznawaniem wiary

• Uchwalenie tzw. pakietu ustaw wyznaniowych z 17.5. 1989 r. (ustawy o stosunku Państwa
do Kościoła Katolickiego w RP, o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, o
ubezpieczeniu społecznym duchownych)

• Podpisanie (28.7.1993 r.) Konkordatu (23.31998 r.- ratyfikacja)

• Konstytucja, w której zawarto rozbudowane gwarancje wolności sumienia i religii w

wymiarze indywidualnym oraz należycie dowartościowano pozycje kościołów i innych
związków wyznaniowych.
II. Konstytucja

• Art. 25 sytuacja prawna związków wyznaniowych oraz ich relacji z państwem. Zasada
równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych

• Art. 53 wolność sumienia i religii w wymiarze indywidualnym

• Art. 30 pośrednio wskazuje źródło wolności sumienia – „przyrodzona i niezbywalna

godność człowieka”

• Art. 32 generalna zasada równości wobec prawa i związany z nią zakaz dyskryminacji

• Art. 233 szczególne znaczenie wolności sumienia i religii wśród wolności i praw
niepodlegających ograniczeniom w czasie stanów nadzwyczajnych

• Art. 48 prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami

• Art. 85 możliwość zobowiązania obywatela do służby zastępczej, jeśli jego przekonania

religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają mu na odbywanie służby
wojskowej

• Art. 191 Kościoły i inne związki wyznaniowe są uprawnione do występowania z

wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego

• Ważne dla prawa wyznaniowego są również inne przepisy konstytucyjne, niedotyczące

bezpośrednio wolności religijnej

• Art. 54 wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji

• Art. 57 wolność organizowania zgromadzeń i uczestniczenia w nich

• Art. 58 wolność zrzeszania się

• Odniesienia światopoglądowe znajdują się również w Preambule – aksjologiczne

podstawy

III.Umowy międzynarodowe

• Konkordat – sytuacja prawna Kościoła katolickiego i katolików, gwarantując im

możliwość realizacji wolności religijnej w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym

• Multilateralne umowy międzynarodowe, poświęcone ochronie praw człowieka

• Europejska Konwencja Praw Człowieka – art. 9 poświecony ochronie prawa do

wolności myśli, sumienia i religii. Konwencja przyjęta przez Radę Europy w 1950 r. i
ratyfikowana przez Polskę w 1992 r.
 o Daje możliwość wystąpienia do Europejskiego Trybunały Praw Człowieka z
indywidualną skargą dotyczącą naruszenia przez państwo członkowskie któregoś z
praw chronionych przepisami tej umowy

o Korzystanie ze wszystkich uwzględnionych w konwencji praw i wolności powinno

odbywać się bez jakiejkolwiek dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak
religia czy przekonania (art.14)

o Prawo rodziców do określenia kierunku wychowania dzieci zgodnie z wlasnymi

przekonaniami religijnymi i filozoficznymi

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politcznych

o Art. 18 – wolność myśli, sumienia i religii

o Art.24 i 26 – zasady równouprawnienia i zakazu dyskryminacji

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

o Zagwarantowano wolność rodziców (opiekunów prawnych) do zapewnienia swym

dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami

• System ONZ

o Karta Narodów Zjednoczonych 1945

o Konwencja dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania

zawodu 1958

o Konwencja w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty 1960

o Konwencja o prawach dziecka

• Umowy międzynarodowe, będące postawą funkcjonowania Unii Europejskiej

o Unia opiera się na zasadach poszanowania praw człowieka i podstawowych

wolności, a ciężkie i trwałe naruszenie tych zasad przez państwo członkowskie
może być powodem zawieszenia w stosunku do takiego państwa niektórych praw
wynikających z Traktatu Akcesyjnego z Aten

• Akty niepodlegające ratyfikacji – deklaracje i rezolucje organizacje

międzynarodowych

o Nie mogą być traktowane jako źródło prawa powszechnie obowiązującego

o Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (Zgromadzenie Ogólne ONZ 1948) –

art.18
 o Deklaracja w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji i
dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach 1981

o Deklaracja w sprawie praw osób należących do mniejszości narodowych lub

etnicznych, religijnych i językowych 1992

o Deklaracja Praw Dziecka 1959

• Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1.8.1975 r.

• Dokument Spotkania Kopenhaskiego Konferencji z 1990 r.

• Paryska Karta Nowej Europy z 1990 r.

IV. Akty pochodne prawa wspólnotowego

• Art.91 Konstytucji – „(…)prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając
pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”

• Pochodne prawo wspólnotowe może dotyczyć podmiotów wyznaniowych bądź

przynależności do wspólnot religijnych tylko wówczas, gdy problematyka ta może być
postrzegana jako część życia gospodarczego

• Rozporządzenie rady z 1983 r. ustanawiające wspólnotowy system zwolnień celnych,

do którego odsyłają ustawy normujące status związków wyznaniowych w RP

V. Ustawy

• Ustawa z 17.5.1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania

o Charakter ustawy generalnej, odnosząc się do wierzących wszystkich wyznań oraz

związków wyznaniowych in genere

o Zawiera także osobne przepisy dotyczące rejestrowania kościołów i innych

związków wyznaniowych oraz regulacji spraw majątkowych tych związków, w
odniesieniu do których kwestia ta nie została unormowana w osobnym akcie
normatywnym

• Ustawy regulujące w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych

związków wyznaniowych (tzw. ustawy indywidualne)

o Uwzględnienie specyfiki wynikającej z reguł przyjmowanych przez konkretną

grupę religijną, z zachowaniem fundamentalnej zasady równouprawnienia kościołów i
innych związków wyznaniowych
 o Jeśli sytuacja prawna związku wyznaniowego została określona w ustawie
indywidualnej nie stosuje się do niego części przepisów ustawy o gwarancjach
wolności sumienia i wyznania. Szczególnie przepisów działu III (Rejestrowanie
kościołów i innych z.w.) a także rozdziału 2, działu II (Działalność kościołów i innych
z.w.) chyba że ustawa indywidualna nie przewiduje uprawnień zawartych w tej części
ustawy ogólnej

o 17.5.1989 r. o stosunku państwa do Kościoła Katolickiego w RP

1.) Ustawa o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła

Prawosławnego 1991

2.) Do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego 1994

3.) Do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego 1994

4.) Do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego 1995

5.) Do Kościoła Chrześcijan Baptystów 1995

6.) Do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego 1995

7.) Do Kościoła Polskokatolickiego 1995

8.) Do gmin wyznaniowych żydowskich 1997

9.) Do Kościoła Katolickiego Mariawitów 1997

10.) Do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów 1997

11.) Do Kościoła Zielonoświątkowego 1997

• Oraz trzy inne akty rangi ustawowej pochodzące jeszcze z okresu II RP

1.) Rozporządzenie prezydenta z 1928 r. o stosunku Państwa do Wschodniego Kościoła

Staroobrzędowego, nie posiadającego hierarchii duchownej

2.) Ustawa z 1936 r. o stosunku państwa polskiego do Muzułmańskiego Związku

Religijnego w RP

3.) Ustawa z 1936 r. o stosunku państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w RP

• Szczególny tryb ustanawiani – mają one być uchwalone na podstawie umów, zawartych
przez Radę Ministrów z właściwymi przedstawicielami związków wyznaniowych

o Umowy nie są traktowane jako samoistne źródło prawa powszechnie

obowiązującego

• Ponadto ustawy normujące jedynie określone kwestie, związane z działalnością grup

religijnych oraz niektóre prawa i obowiązki poszczególnych osób, mające związek z
 wyznaniem wiary, w całości odnoszą się one do jakiejś innej określonej dziedziny
aktywności ludzkiej:

1.) Ustawa z 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu
proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego

2.) Ustawa z 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych

3.) Ustawa z 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz z 1964 r. Prawo o aktach stanu
cywilnego

4.) z 1964 r. Kodeks cywilny

5.) z 1982 r. Karta Nauczyciela oraz z 1991 r. o systemie oświaty

6.) ustawa z 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich i z 1997 r. Kodeks karny

wykonawczy

7.) ustawa z 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych i z 1991 r. od osób

fizycznych

8.) ustawa z 1992 r. o radiofonii i telewizji

9.) z 1997 r. Kodeks karny

10.) ustawa z 1997 r. o ochronie danych osobowych

11.) ustawa z 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

12.) ustawa z 2003 r. o służbie zastępczej

13.) ustawa z 2004 r. o pomocy społecznej

• ustawy dotyczące działalności osób duchownych

1.) Kodeks postępowania administracyjnego, 1960 r., Kodeks postępowania cywilnego,

1964 r., Kodeks postępowania karnego, 1997 r., Ordynacja podatkowa, 1997 r., ustawa
o Najwyższej Izbie Kontroli z 1994 r. (sytuacja duchownego jako świadka w
odniesieniu do faktów o których dowiedział się na spowiedzi)

2.) Ustawa z 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, z 1998 r. o

zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez
osoby fizyczne, (decydujące o zasadach opodatkowania przychodów osób duchownych
podatkiem dochodzowym)

3.) Ustawa z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, oraz z 2004 r. o świadczeniach

opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (określające m.in. status
ubezpieczeniowy osób duchownych)
VI.Rozporządzenia

• Wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego

upoważnienia zawartego w ustawie

• Większość dotyczy sytuacji prawnej związków wyznaniowych w ogólności

• Są one aktami wykonawczymi do ustawy o gwarancjach wolności i sumienia i wyznania

bądź do ustaw regulujących różne kwestie szczegółowe,

1.) Rozporządzenie RM z 1990 r. w sprawie rozszerzenia zakresu celów Funduszu

Kościelnego

2.) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 1992 r. w sprawie warunków i

sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach

3.) Roz. Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z 1999 r. w
sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków
wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych, niebędących dniami
ustawowymi wolnymi od pracy

4.) Roz. MSWiA z 1999 r. w sprawie rejestru kościołów i innych związków

wyznaniowych

5.) Roz. Ministra Sprawiedliwości z 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad

uczestniczenia w lekcjach religii i praktykach religijnych, korzystania z posług
religijnych i organizacji pracy duszpasterskiej w zakładach poprawczych i
schroniskach dla nieletnich

6.) Roz. Ministra Sprawiedliwości z 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad

wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych w zakładach
karnych i aresztach śledczych

• Rozporządzenia dotyczące sytuacji prawnej poszczególnych związków

wyznaniowych, wydawane na podstawie ustaw o stosunku państwa o konkretnych
wspólnot religijnych

o Tzw. postępowania regulacyjne – tryb przywracania kościelnym osobom prawnym

mienia przejętego przez państwo w okresie PRL.

o W sprawie zasad nauczania kościelnego, nabożeństw dla dzieci i młodzieży

o MSWiA w sprawach nadania osobowości prawnej organizacjom tworzonym w

ramach kościołów i innych związków wyznaniowych

VII. Akty prawa miejscowego

 • Uprawnione organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej,
działające na podstawie i w granicach upoważnień zawartych

• Z ustawy z 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi

o Do rady gminy należy wydawanie uchwał określających zasady usytuowania na

terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych -> nie w okolicy
kościołów bądź innych obiektów kultu religijnego

VIII. Akty prawa wewnętrznego

• Obowiązują jedynie jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu dany akt

• Zachowano moc obowiązującą aktów normatywnych, wydanych uprzednio na podstawie

ustaw o stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych, jako akty
prawa wewnętrznego zachowują one moc do czasu zawarcia przez RM umów z
przedstawicielami tych kościołów i związków wyznaniowych oraz uchwalenia na tej
podstawie ustaw zgodnie z trybem określonym w art.25 Konst.

IX.Znaczenie krajowych umów i porozumień między organami państwa i reprezentantami

związków wyznaniowych

• Umowa – konieczny element procedury przygotowywania ustaw określających stosunki

między RP a niekatolickimi związkami wyznaniowymi (art.25 ust. 5 Konstytucji)

• Osobną umowę przewiduje również Konkordat

o Zawarta 1.7.1999 r. między Rządem RP a Konferencją Episkopatu Polski w

sprawie statusu prawnego szkół wyższych zakładanych i prowadzonych przez Kościół
katolickim w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów i wyższych seminariów
duchownych

o Oraz w sprawie trybu i zakresu uznawania przez Państwo stopni i tytułów

nadawanych przez te szkoły wyższe

o Konkordat przewiduje również możliwość regulowania spraw wymagających

nowych lub dodatkowych rozwiązań nie tylko przez nowe umowy, lecz również w
drodze uzgodnień między Rządem RP i Konferencją Episkopatu Polski

• Porozumienia między ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania z

władzami niektórych związków wyznaniowych w celu określenia kwalifikacji
wymaganych od nauczyciele religii

1.) z Zarządem Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego z 1995

 2.) z Konferencją Episkopatu Polski z 2000 r.

3.) z Polską Radą Ekumeniczną z 2001 r.

• Konstytucja nie przewiduje samoistnego funkcjonowania umów czy porozumień,

wiążą one jedynie umawiające się strony

X. Rola prawa własnego związków wyznaniowych

• Z gwarantowanej konstytucyjnie autonomii i niezależności kościołów i związków

wyznaniowych wynika ich prawo do rządzenia się w swoich sprawach własnym prawem

• Nie może ono być traktowane na równi z prawem państwowym, nie obowiązuje
automatycznie w państwowym porządku prawnym

• Wyjątkowo może wywoływać skutki w określonych sferach państwowego porządku

prawnego

o Wyraźne odesłanie w przepisach państwowych (np. „osobę duchowną, przed którą

składa się oświadczenia o zawarciu małżeństwa określa prawo kanoniczne”)

o Z samej konstrukcji przepisów państwowych

Konstytucyjne gwarancje wolności sumienia i religii

I. Uwagi wprowadzające
• Fundamentem unormowań wyznaniowych jest konstytucyjnie gwarantowana wolność sumienia i
religii (art. 53 Konstytucji)
II. Zakres podmiotowy
• Wolność sumienia i religii zagwarantowana każdemu człowiekowi – art. 53 ust.1 K
• „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka“ źródłem wszelkich wolności i praw człowieka i
obywatela – art. 30 K
• Nie ma dziś mowy o ograniczaniu wolności sumienia i religii w oparciu o kryteria podmiotowe
(należna każdemu człowiekowi bez względu na narodowość czy obywatelstwo
○ Obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych zapewniono
m.in. prawo do tworzenia własnych instytucji służących ochronie tożsamości religijnej
• Prawo rodziców do decydowania o kierunku wychowania religijnego
○ Dziecko nie jest jednak pozbawione wolności w sprawach religijnych (która winna być
uszanowana w procesie wychowania
• Podmiotowy zakres omawianej wolności obejmuje również grupy utworzone z inspiracji
religijnej, tj. kościoły i inne związki wyznaniowe
III.Zakres przedmiotowy
• Zakres wolności religii określa Konstytucja – art. 53 ust. 2 K
○ „wyznawanie”
○ „przyjmowanie”
→ Wolność jej zmiany według własnego wyboru
 ○ „uzewnętrznianie”, rozumiane przez ustawodawcę w sposób szeroki; w sensie
pozytywnym:
→ Uprawianie kultu
→ Modlitwa
→ Uczestniczenie w obrzędach
→ Praktykowanie
→ Nauczanie
→ Posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących
→ Korzystanie z pomocy religijnej w miejscu przebywania
• Nie normuje wolności sumienia
• Wolność człowieka w zakresie wewnętrznym, niemożliwym do skutecznego uregulowania za
pomocą norm prawnych
• W aspekcie negatywnym (wolność od przymusu)
○ Zmuszanie do udziału jak i zabranianie do brania udziału w praktykach religijnych
○ W odniesieniu do warunków szkolnych – nauczanie religii w szkołach ma być
zorganizowane w taki sposób, aby nie naruszano wolności sumienia i religii
○ Nikt nie może być obowiązany przez organy religijne do ujawniania swojego światopoglądu,
przekonań religijnych lub wyznania
IV. Dopuszczalne ograniczenie wolności religii
• Jedynie w odniesieniu do wolności uzewnętrzniania religii (art. 53 ust.5 K)
• Dopuszczalność ograniczeń uzależniona od spełnienia warunków natury formalnej
• Wprowadzenie wyłącznie w drodze ustawy; „gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa
państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób
• Ograniczeń nie usprawiedliwia wprowadzenie któregokolwiek ze stanów nadzwyczajnych
○ Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie
tych stanów nie może limitować wolności sumienia i religii – art. 233 K
V. Równouprawnienie bez względu na religię lub światopogląd
• Konstytucyjne przepisy dot. równouprawnienia oraz zakazu dyskryminacji, zgodnie z art. 32 K
wszyscy są równi wobec prawa
• Wszyscy ludzie, bez względu na wyznawaną religię lub przyjęty światopogląd, powinni być
równo traktowani zarówno w procesie stanowienia, jak stosowania prawa

Naczelne zasady instytucjonalnych relacji państwo-kościół

I. Charakterystyka ogólna
• Model relacji był jednym z większych problemów dyskutowanych w trakcie debaty na
przygotowywaną K III RP
• Dominowały propozycje ustanowienia państwa świeckiego
• Do dyskusji nad przygotowanymi unormowaniami włączył się Kościół katolicki oraz inne związki
wyznaniowe i organizacje o charakterze światopoglądowym
• Przyjęte unormowania są wynikiem kompromisu, co tłumaczy ich wyraźną niejednorodność
• Ustrojodawca opowiedział się za formą separacji skoordynowanej (przyjaznej)
• Przepisy dot. instytucjonalnych relacji między państwem a związkami wyznaniowymi zostały
zawarte w art. 25 K, można je ująć w pięć zasad :
II. Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych
• Art. 25 ust. 1 K: „Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione”
• Uzasadnienie: przyrodzona godność człowieka – art. 30 K
• Klarowny wyraz odrzucenia modelu państwa wyznaniowego
 • Egzemplifikacja ogólnej zasady równości – art. 32 K
• Zgodnie z orzecznictwem TK podmiotu odznaczające się w jednakowym stopniu daną cechą
istotną powinny być traktowane równo
• Z tej zasady wynika uznanie ich jednakowej swobody w takich kwestiach, jak:
○ Określanie własnej doktryny religijnej
○ Organizowanie kultu
○ Udzielanie posług religijnych
○ Rządzenie się w swoich sprawach własnym prawem
○ Kształcenie i zatrudnianie duchownych
• Z drugiej strony jednak istniejące między związkami wyznaniowymi różnice uzasadniają – w
określonych sytuacjach – ich niejednakowe traktowanie
○ Sytuacja prawna Kk została unormowana w drodze umowy międzynarodowej
(Konkordatu) – art. 25 ust. 4 K
○ Jedynie Kk reprezentowany jest przez organ (Stolicę Apostolską) posiadający przymiot
podmiotowości prawnomiędzynarodowej
○ Natomiast relacje dotyczące stosunków państwa z niekatolickimi związkami
wyznaniowymi mają być wypracowywane w drodze dwustronnych umów
III.Zasada bezstronności
• „Władze publiczne w RP zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych,
światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym” –
art. 25 ust. 2 K
○ Określenie „władze publiczne” w równej mierze odnosi się do wykonywania władzy
ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej oraz niekiedy osobno wyróżnianej tzw. władzy
kontrolującej (administracji rządowej i samorządowej)
• Cecha bezstronności władz publicznych została odniesiona do przekonań religijnych,
światopoglądowych i filozoficznych
• Władze są zobowiązane do zapewnienia swobody wyrażania przekonań w życiu publicznym
• Oznacza postawę zobiektywizowaną, wolną od uprzedzeń, zakładającą jednakowe odniesienie do
wszystkich przekonań
○ Zakaz promowania jednego tylko przekonania lub też określonego ich zespołu
• Winna być analizowana w kontekście unormowań dotyczących wolności sumienia i religii – art.
53 K
IV. Zasada autonomii i niezależności
• „stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na
zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie”
– art. 25 ust. 3 K
○ Gwarancja wzajemnej nieingerencji tych podmiotów w sprawy należące odpowiednio do
ich własnego zakresu działania
○ Gwarancja niezależności państwa od związków wyznaniowych
• Uznana autonomia kościołów i innych związków wyznaniowych oznacza, iż podmioty te mają
prawo do samoorganizacji i samorządności
○ Mogą niezależnie stanowić normy obowiązujące wewnątrz ich struktury organizacyjnej
• Uprawnienia przysługujące kościołom i innym związkom wyznaniowym w związku z należną im
swobodą wypełniania funkcji religijnych ( zgodnie z U z 17.05.1989 r. o gwarancjach wolności
sumienia i wyznania - GwWolSU) mogą zostać zebrane w grupy, obejmujące kolejno
następujące kwestie:
○ Sprawy dogmatyczne, doktrynalne i kultowe
○ Zarząd i organizacja związków wyznaniowych – rządzenie się własnym prawem
 ○ Tworzenie materialnych warunków działalności religijnej – inwestycje sakralne i inne
inwestycje kościelne
○ Propagowanie wyznawanej wiary – nauczanie religii i głoszenie jej
○ Działalność wynikająca z przyjmowanej doktryny – działalność oświatowo-wychowawcza
oraz charytatywno-opiekuńcza
V. Zasada współdziałania
• „współdziałanie dla dobra człowieka i dla dobra wspólnego” – art.25 ust. 3 K
• Działalność skoordynowana, podejmowana wspólnie, skoncentrowana na dążeniu do osiągnięcia
tych samych celów
• Wspólne działanie dwóch instytucji od siebie niezależnych
• Istotne znaczenie dla zasady zawartej w art.25 ust. 3 K posiadają racje współdziałania:
○ Dobro człowieka – nienaruszalność przyrodzonej godności człowieka
○ Dobro wspólne – zespół wartości służących całemu społeczeństwu
• Niektóre z obowiązujących aktów normatywnych konkretnie wskazują sfery współdziałania
państwa ze związkami wyznaniowymi – GwWolSU przewiduje ich współdziałanie „w
zachowaniu pokoju, kształtowaniu warunków rozwoju kraju oraz zwalczaniu patologii
społecznych”
VI. Zasada bilateralności
• „stosunki między Rzeczpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa
międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy” – zgodnie z art. 25 ust. 4 i 5 K
• „stosunki między Rzeczpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi
określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich
właściwymi przedstawicielami
• Stosunki między państwem a związkami wyznaniowymi powinny się opierać na dwustronnych
umowach (bilateralnych) ich właściwych przedstawicieli
• Posiadanie przez Stolicę Apostolską podmiotowości prawnomiędzynarodowej uzasadnia
szczególny tryb regulacji sytuacji prawnej Kk
○ Realizacja zasady bilateralności w oparciu o Konkordat
• Kk i inne związki wyznaniowe otrzymały gwarancję udziału w tworzeniu prawa określającego
ich status prawny
• Zawarcie umowy między RM i reprezentantami dane związku wyznaniowego stanowi warunek
sine qua non uchwalenia ustawy

Rozdział III. Zarys statusu jednostki w zakresie wolności sumienia i religii

Samookreślanie siebie

I. Uwagi wprowadzające
• Swoboda przyjęcia dowolnej koncepcji świata, celu życia człowieka oraz systemu wartości
• Wolność pozostająca poza oddziaływaniem ustawodawcy, ponieważ poglądy, które nie są
uzewnętrznione, nie mogą być normowane za pomocą przepisów prawa
○ Samookreślenie siebie posiada jednak swój wyraz zewnętrzny (przystąpienie do
wspólnoty, sposób życia) i jest przedmiotem unormowań
II. Swoboda wyboru religii lub światopoglądu areligijnego
• Zasada zgodna z art. 1 ust. 2 z GwWolSU
• Zgodnie z Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych nie można nikogo
poddawać przymusowi
 • Na terytorium RP każdy może swobodnie należeć lub nie należeć do kościołów i innych
związków wyznaniowych, może tworzyć wspólnoty religijne – art. 2 GwWolSU
• Światopogląd może mieć charakter indywidualny, nowo – wypracowany
• Istnieje możliwość zmiany raz przyjętego światopoglądu
III.Swoboda wyboru stanu duchownego i zakonnego
• Zapewnione w art. 2 pkt. 10 GwWolSU
• Niedopuszczalnym jest uniemożliwienie lub utrudnienie jakiejś osobie realizacji świadomie
podjętej decyzji o poświęceniu się służbie kapłańskiej albo o dążeniu do doskonałości na drodze
życia zakonnego
• Określenia użyte przez ustawodawcę określenie „stan duchowny lub zakonny” obejmuje szeroką
gamę funkcji, urzędów i sposobów życia
○ Stan duchowny – wspólną cechą tych osób jest publiczne wykonywanie funkcji sakralnych
○ Stan zakonny – tworzą zakonnicy i zakonnice

Uzewnętrznienie przekonań religijnych

I. Uwagi wstępne
• Gwarancje prawne zawarte są m.in. w K, Europejskiej Ustawie o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności, GwWolSU oraz ustawach regulujących w sposób indywidualny status
prawny poszczególnych związków wyznaniowych
• Dokonuje się najczęściej poprzez nauczanie oraz wykonywanie praktyk religijnych
II. Nauczanie
• Człowiek ma prawo do nieujawniania swoich przekonań, również do ich ujawniania i
prezentowania na zewnątrz, czyli nauczania
• Prawo do edukacji religijnej w ramach systemu oświaty
• Nauczanie na płaszczyźnie wewnętrznej dokonuje się poprzez określoną aktywność jednostki w
ramach wspólnoty religijnej, której jest członkiem
• Możliwość publicznego przedstawiania swoich poglądów i przekonań religijnych na forum
szerszym niż wspólnota religijna, której członkiem jest dany człowiek
III.Praktyki religijne
• Uczestniczenie w sprawowaniu kultu publicznego
• Sprawowanie kultu prywatnego
• Podejmowanie innych czynności nakazanych bądź zalecanych przez doktrynę danej wspólnoty
religijnej
• Dokonywanie czynności rytualnych
• Wykonywanie praktyk religijnych może być dokonywane:
○ Indywidualnie bądź wspólnie z innymi
○ Publicznie bądź prywatnie

Zakaz dyskryminacji ze względu na religię lub światopogląd

I. Powszechność obowiązywania
• Równe traktowanie podstawowym standardem demokratycznego państwa prawnego
• O fundamentalnym znaczeniu tych zasad świadczą unormowania K
• Gwarancje realizacji tych zasad wynikają z umów międzynarodowych poświęconych ochronie
praw człowieka
 • Zakaz dyskryminacji opartej na religii lub światopoglądzie obejmuje wszystkie dziedziny życia
○ Potwierdzone w art. 6 ust. 1 GwWolSU, zgodnie z którym „nikt nie może być
dyskryminowany bądź uprzywilejowany z powodu religii lub przekonań w sprawach religii
II. Przepisy prawa pracy
• Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy z 25.6.1958r. – dotyczy dyskryminacji w
zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu
• Przepisy prawa polskiego zostały w poważnym stopniu zdeterminowane przez prawo
wspólnotowe – zwłaszcza przez dyrektywę 27.11.2000r.
• Zakaz dyskryminacji jedną z podstawowych zasad prawa pracy, określonych w Kodeksie Pracy –
art. 11 KP (niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, czy to bezpośrednia
czy też pośrednia)
• Przeciwdziałanie dyskryminacji obowiązkiem pracodawcy – art. 94 pkt 2b KP
• Różnicowanie sytuacji pracowników w oparciu o kryterium przekonań religijnych jest
naruszeniem zasady równego traktowania w zatrudnieniu
• W przypadku naruszenia przez pracodawcę zasady równego traktowania pracownik ma prawo do
odszkodowania w wysokości nie niższej od minimalnego wynagrodzenia za pracę
• Zachowaniem, które nie narusza zasady równego traktowania w zatrudnieniu jest niezatrudnieni
pracownika ze względu na jego religię lub światopogląd, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem
pracy, warunkami jej wykonywania lub wymaganiami zawodowymi, które są stawiane przed
pracownikami (nauczyciele religii)
• Zakaz dyskryminacji jedną z podstawowych zasad działalności w zakresie promocji zatrudnienia,
łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywacji zawodowej

Prawo do zrzeszania się w celach religijnych

I. Uwagi ogólne
• Prawo wolnościowe przysługujące nie tylko obywatelom polskim, ale także cudzoziemcom i
bezpaństwowcom
• Gwarancje w K, aktach prawa międzynarodowego i wspólnotowego oraz w ustawach
• Zapewnienie każdemu obywatelowi wolności zrzeszania się – art. 58 ust. 1 K
• Gwarancja wolności tworzenia i działania organizacji społecznych – art. 12 K
• GwWolSu gwarantuje prawo do zrzeszania się w celach religijnych i wyszczególnia następujące
sposoby:
○ Prawo do kontaktowania się ze współwyznawcami, w tym uczestniczenie w pracach
organizacji religijnej o zasięgu międzynarodowym
○ Prawo do zrzeszania się w organizacjach świeckich, może być realizowane przez:
→ Inicjowanie założenia organizacji o celach religijnych
→ Przystępowanie do tych organizacji
• Ograniczenia w zakładaniu tego typu organizacji mogą wynikać jedynie z przepisów K oraz
obowiązujących ustaw
○ Art. 13 K – zakaz istnienia na terytorium RP organizacji odwołujących się w swoich
programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu o komunizmu
oraz zakładających nienawiść rasową i narodowościową
○ U z 07.04.1989r. prawo o stowarzyszeniach – głównie z niej wynikają ograniczenia
ustawowe
• Organizację religijną może założyć grupa co najmniej 15 osób posiadających obywatelstwo
polskie lub zamieszkanie na terytorium RP oraz pełną zdolność do czynności prawnych
 • Obowiązujące przepisy przewidują istnienie różnorodnych organizacji religijnych; można
wyróżnić następujące ich typy:
○ Ze względu na podstawę prawną
→ Działające na podstawie GwWolSu
→ Działające na podstawie ustaw regulujących w sposób indywidualny status prawny
poszczególnych kościołów i innych związków wyznaniowych
○ Ze względu na uprawnienia jednostki do ich tworzenia
→ Powstałe z inicjatywy jednostek
→ Powstałe z inicjatywy jednostek, ale za aprobatą władzy kościelnej
→ Powstałe z inicjatywy władz związków wyznaniowych
○ Ze względu na stosunek do przepisów ustawy – prawo o stowarzyszeniach
→ Podlegające prawu o stowarzyszeniach
→ Podlegające prawu o stowarzyszeniach z wyłączeniami określonymi w ustawie
→ Niepodlegające prawu o stowarzyszeniach
○ Ze względu na samodzielność organizacyjną
→ Posiadające osobowość prawną
→ Działające w ramach kościelnych osób prawnych
II. Organizacje działające poza strukturami i nadzorem związków wyznaniowych
• Prawo do zakładania organizacji świeckich zagwarantowane zostało w art. 2 pkt. 11 GwWolSU
• Organizacje świeckie podlegają przepisom prawa o stowarzyszeniach
• Organizacje, które zostały zarejestrowane w KRS posiadają osobowość prawną
• Realizują statutowe cele religijne
• Organizacje o cechach niezarobkowych, jednak mogą prowadzić działalność gospodarczą, a
także gromadzić środki majątkowe
• Nadzór nad ich działalnością sprawują właściwi miejscowo starostowie powiatowi
• Organizacje zrzeszające katolików – art. 37 StKKatU (ustawa o stosunku państwa do Kościoła
katolickiego) – realizują ideały chrześcijańskie według własnych programów i działają na
podstawie przepisów prawa o stowarzyszeniach
III.Stowarzyszenia wyznaniowe
• Istota stowarzyszeń wyznaniowych
○ Ich istnienie przewidziane w siedmiu ustawach regulujących w sposób indywidualny
stosunek państwa do poszczególnych związków wyznaniowych
→ Organizacje katolickie
→ Organizacje ewangelickie
→ Organizacje zielonoświątkowe
→ Organizacje adwentystyczne
→ Organizacje baptystyczne
→ Organizacje wyznaniowe żydowskie
→ Bractwa prawosławne
○ Cele stowarzyszeń wyznaniowych określone są w ustawach indywidualnych
○ Wszystkie tego rodzaju organizacje podejmują działalność zgodną z nauką danego
związku wyznaniowego w zakresie społeczno-kulturalnym, oświatowo-wychowawczym i
charytatywno-opiekuńczym
○ Inicjatywa w zakresie tworzenia stowarzyszeń wyznaniowych przysługuje jednostkom
oraz władzom związków wyznaniowych
○ Do stowarzyszeń wyznaniowych stosuje się przepisy Prawa o stowarzyszeniach, z
wyjątkiem uregulowań odrębnych, które wskazane są w ustawach indywidualnych.
Odrębności te dotyczą:
 → Cofnięcia aprobaty kościelnej
• Przysługuje władzom związków wyznaniowych
• W przypadku organizacji ewangelickich oraz żydowskich cofnięcie aprobaty
może nastąpić jedynie z jednoczesnym wystąpieniem do sądu o rozwiązanie
stowarzyszenia
• W przypadku organizacji innych wyznań uprawnienie do cofnięcia aprobaty
sformułowane zostało jako prawo samoistne
• Nie skutkuje bezpośrednio wygaśnięciem organizacji
• Oznacza zakaz używania przez tę organizację określenia „katolicki” etc.
→ Rozwiązania stowarzyszenia, przewidziane w trybach przewidzianych przepisami
Prawa o stowarzyszeniach, czyli:
• Na podstawie uchwały własnej
• Na podstawie decyzji sądu rejestrowego
• Sąd podejmuje decyzję o rozwiązaniu organizacji na wniosek prokuratora,
organu sprawującego nadzór (starosty)(te dwa wymagają zaopiniowania go przez
właściwą władzę związku wyznaniowego), bądź właściwych władz kościelnych
→ Majątku po zlikwidowanym stowarzyszeniu
• W przypadku organizacji katolickich majątek przechodzi na kościelną osobę
prawną hierarchicznie nadrzędną
• W przypadku organizacji ewangelickich majątek przechodzi na własność tego
kościoła w całości
• W przypadku organizacji wyznaniowych żydowskich majątek przechodzi na
własność Związku Gmin lub właściwej gminy wyznaniowej
• W przypadku organizacji zielonoświątkowych stosuje się odpowiednio
przepisy prawa wewnętrznego tego kościoła
• W przypadku organizacji adwentystycznych stosuje się odpowiednio przepisy
prawa wewnętrznego tego kościoła
• W przypadku organizacji baptystycznych stosuje się odpowiednio przepisy
prawa wewnętrznego tego kościoła
IV. Organizacje kościelne
• Tworzenie organizacji kościelnych przewidują ustawy regulujące w sposób indywidualny status
prawny sześciu kościołów
• Do organizacji kościelnych nie stosuje się przepisów Prawa o stowarzyszeniach
• Nie podlegają rejestracji sądowej i nie mogą w tym trybie uzyskiwać osobowości prawnej
• Oprócz organizacji kościelnych katolickich i prawosławnych, które założone zostały z inicjatywy
wiernych – pozostałe organizacje, o których mowa w ustawach, mogą uzyskiwać osobowość
prawną w trybie rozporządzenia Ministra SWiA

Klauzula sumienia

I. Zasady ogólne
• Prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem, a w konsekwencji także wolność od
przymusu postępowania wbrew swemu sumieniu
• Odmowa wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania
religijne lub moralne określana jest jako „klauzula sumienia” lub „sprzeciw sumienia”
○ W orzecznictwie konstytucyjnym uważana jest za prawo fundamentalne
II. Prawo powołania się na klauzulę sumienia przez lekarzy i pomocniczy personel medyczny
 • Lekarz, pielęgniarka, położna mają prawo do uchylenia się od wydania orzeczenia o
dopuszczalności przerwania ciąży, od przeprowadzenia takiego zabiegu i uczestnictwa w nim
• Lekarze oraz pomocniczy personel medyczny mają prawo powstrzymania się od wykonania
świadczeń zdrowotnych niezgodnych z zasadami, które przyjęli w sumieniu
• Osoby zamierzające powstrzymać się od wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z
sumieniem są zobowiązane do uprzedniego powiadomienia o tym na piśmie odpowiedniego
przełożonego
• Lekarz zobowiązany jest w takiej sytuacji do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w
dokumentacji medycznej
• Powinien wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym
zakładzie opieki zdrowotnej
• Sytuacja szczególna ma miejsce wówczas, gdy zwłoka powoduje niebezpieczeństwo powstania
groźnych konsekwencji dla zdrowia lub/i życia pacjenta – powołanie się na klauzulę sumienia
doznaje wówczas ograniczeń
○ Lekarze i pomocniczy personel medyczny nie mogą naruszać ciążącego na nich
obowiązku udzielenia pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia lub
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

III.Możliwość wypełnienia obowiązku wojskowego w formie zastępczej

• K w odniesieniu do służby wojskowej stanowi: „obywatel, któremu przekonania religijne lub
wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być
obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie
• Odbycie służby zastępczej oznacza spełnienie powszechnego obowiązku obrony RP
• Istotą pracy zastępczej jest wykonywanie prac na rzecz:
○ ochrony środowiska
○ ochrony przeciwpożarowej
○ ochrony zdrowia
○ pomocy społecznej
○ opieki nad osobami niepełnosprawnymi albo bezdomnymi
○ administracji publicznej i wymiaru sprawiedliwości
• Trwa 18 m-cy, w przypadku absolwentów szkół wyższych 6 m-cy, po odbyciu służby zastępczej
poborowi przenoszeni są do rezerwy
• Przyjmowanie poborowych do odbywania służby zastępczej przez dany podmiot jest
uwarunkowana zgodą ministra właściwego do spraw pracy
• Wniosek o skierowanie do służby zastępczej może zostać złożony przez poborowego na piśmie
do właściwej komisji wojewódzkiej do spraw służby zastępczej, za pośrednictwem komendanta
uzupełnień, najpóźniej w dniu doręczenia karty powołania do odbycia służby wojskowej
• Podstawą do skierowania do służby zastępczej jest orzeczenie komisji wojewódzkiej do spraw
służby zastępczej
• W razie skierowania do odbycia służby zastępczej poborowy otrzymuje od marszałka
województwa kartę skierowania do odbycia służby zastępczej
• Podpisywana jest umowa o wykonywanie pracy przez poborowego, jednak nie pozostaje on w
stosunku pracy z podmiotem, do którego został skierowany w celu odbycia tej służby
• Podmiot, u którego odbywana jest służba zobowiązany jest do zapewnienia poborowemu szeregu
świadczeń

Środki ochrony wolności sumienia i religii

I. Uwagi ogólne
• Każdemu przysługuje prawo do sądu, czyli prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy
przez niezawisły sąd
• Każdemu przysługuje prawo do wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich
wolności lub praw, które zostały naruszone przez organy władzy publicznej
• Po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych przewidzianych przez prawo krajowe można
zwrócić się ze skargą do ETPCz
II. Ochrona przed naruszeniami dokonanymi przez prawodawcę
• Najważniejsza działalność TK, który orzeka w sprawach konstytucyjności i legalności aktów
normatywnych
○ Postępowanie wszczynane wyłącznie z inicjatywy uprawnionych podmiotów
○ Wśród podmiotów uprawnionych do inicjowania takiej kontroli znajdują się również
kościoły i inne związki wyznaniowe
→ Mogą występować z wnioskiem pod warunkiem, że akt normatywny w odniesieniu do
którego wnioskowana jest kontrola, dotyczy spraw objętych ich zakresem działania
○ Prawo wniesienia skargi konstytucyjnej posiada każdy, którego konstytucyjne wolności
lub prawa zostały naruszone w konsekwencji ostatecznego orzeczenia, wydanego przez sąd
lub organ administracji publicznej, na podstawie ustawy lub innego aktu normatywnego
→ Przedmiotem takiej skargi może być również naruszenie wolności sumienia i religii
→ Prawo zainicjowania procedury posiada każdy, a więc nie tylko obywatel RP, także
osoby prawne
○ Wadliwe przepisy tracą moc obowiązującą
III. Ochrona o charakterze prawnokarnym
• Przestępstwa naruszające wolność zagwarantowaną w art. 53 K zostały zgrupowane w rozdziale
XXIV KK pt.,, Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania”
○ Mają charakter występków
○ Sankcje łagodne i obejmują grzywnę, karę ograniczenia wolności albo karę pozbawienia
wolności do lat 2
○ Ścigane z oskarżenia publicznego
○ Popełnione tylko umyślnie
○ Tylko przestępstwa powszechne
• Dyskryminacja religijna
○ „kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego
przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość” – art. 194 KK
○ Tylko działanie w zamiarze bezpośrednim
○ Polega na działaniu lub zaniechaniu, którego skutkiem jest ograniczenie innej osoby w
przysługujących jej prawach
• Złośliwe przeszkadzanie w wykonaniu aktu religijnego
○ „kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub
innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej” – art. 195 par. 1 KK
○ Przedmiotem ochrony w tym przypadku jest prawo ludzi wierzących do niezakłóconego
uczestniczenia w obrzędach religijnych, realizowanych zgodnie z zasadami ich wyznania
○ Tylko działanie w zamiarze bezpośrednim
• Złośliwe przeszkadzanie pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym – art. 195 par. 2
KK
○ Brak wymogu by czynności były sprawowane w formie religijnej
○ Najistotniejsze znaczenie praktyczne ma znaczenie obraza uczuć religijnych
○ Wystąpienie skutku w postaci obrażenia uczuć religijnych innych osób
 • Art. 196 KK kryminalizuje jedynie obrazę uczuć religijnych dokonaną poprzez publiczne
znieważenie przedmiotu czci religijnej bądź miejsca przeznaczonego do publicznego
wykonywania obrzędów religijnych
○ Istotą znieważenia jest publiczne okazanie pogardy
○ Przede wszystkim poprzez wypowiedź (w formie ustnej bądź pisemnej) lub w inny sposób,
np. z wykorzystaniem gestu bądź rysunku
○ Przedmiotem czci religijnej jest każdy przedmiot materialny, który jest ściśle związany z
oddawaniem takiej czci (obrazy i wizerunki świętych bądź przedmioty służące do
sprawowania kultu religijnego)
○ Zniewaga może być również skierowana przeciwko miejscom przeznaczonym do
publicznego wykonywania obrzędów religijnych (miejsca trwale lub przejściowo
przeznaczone do publicznego wykonywania kultu religijnego
○ Zamiar bezpośredni bądź zamiar ewentualny
○ Art. 196 nie zabrania dokonywania rzeczowej i merytorycznej krytyki zasad przyjętych w
doktrynie jakiejś grupy religijnej
• Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu – rozdział XXXII KK
○ Przestępstwo publicznego znieważenia grupy ludności lub poszczególnej osoby z powodu
m.in. przynależności wyznaniowej albo bezwyznaniowości – art. 257 KK
○ Przestępstwo znieważenia zwłok, prochów ludzkich lub miejsca spoczynku zmarłego – art.
262 KK
• Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne – rozdział XVI
○ Stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej wobec grupy ludności lub poszczególnej
osoby z powodu m.in. jej przynależności wyznaniowej lub bezwyznaniowości – art. 119 par.
1 KK
○ Publiczne nawoływanie do popełnienia takiego czynu – art. 119 par. 2 KK
• Przestępstwa przeciwko RP – rozdział XVII
○ Przestępstwo znieważenia głowy obcego państwa – art. 136 par. 3 KK
→ m.in. papież
IV. Ochrona cywilnoprawna
• Szeroką ochronę swobody sumienia oraz uczuć religijnych w ramach ochrony dóbr osobistych
zapewnia również prawo cywilne
• Ochrona skuteczniejsza niż prawnokarna
• Swoboda sumienia i uczucia religijne zaliczane są do dóbr osobistych – art. 23 KC
○ W razie naruszenia dobra osobistego uprawnionemu służą środki ochronne określone w
art. 24 KC
→ Żądanie zaniechania
→ Żądanie dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków
→ Żądanie do zadośćuczynienia pieniężnego
→ Żądnie zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny

Rozdział IV. Związki wyznaniowe i ich jednostki organizacyjne jako podmioty prawa

1. Stolica Apostolska.
a) realizuje prawo legacji:
- czynnej; akredytując swoich przedstawicieli przy rządach państw
- biernej; akredytując u siebie przedstawicieli innych państwa (placówki dyplomatyczne
znajdują się na terenie Republiki Włoskiej)
 b) zawiera konkordaty:
- są to umowy bilateralne regulujące sytuację Kościoła Katolickiego i jego członków w danym
państwie
- są to specyficzne umowy międzynarodowe: nie stosuje się zasady arbitrażu dla ustalania ich
wykładni; Stolica Apostolska nie dysponuje żadnymi środkami przymusu dla egzekwowania
postanowień konkordatowych

c) ratyfikuje umowy międzynarodowe:

- ratyfikacji dokonuje papież
- jego decyzja nie wymaga zgody jakiegokolwiek innego organu

2. Państwo Watykańskie:
- Państwo Watykańskie powstało w 1929 r. na mocy Traktatów Laterańskich
- Republika Włoch jest zobowiązana do zabezpieczenia jego funkcjonowania poprzez pomoc
policyjną, stworzenie połączeń komunikacyjnych, zapewnienie dostępu do wody itp.
- posiada własny ustrój i władzę
- stanowi byt odrębny od Stolicy Apostolskiej, również na arenie prawa międzynarodowego
- na jego terytorium mieści się siedziba Papieża i centralne instytucja Kościoła Katolickiego
- obywatelstwo posiadają osoby pełniące funkcje w państwie (zarzut braku elementu
państwowości – ludności powiązanej wspólną historią)

władza ustawodawcza: Komisja ds. Państwa Watykańskiego

władza wykonawcza: Przewodniczący Komisji ds. Państwa Watykańskiego
władza sądownicza: organy sądowe w imieniu Papieża

a) Cele Stolicy Apostolskiej:

- realizacja misji religijnej
- administracja i zarządzanie Kościołem na skalę ogólnoświatową

b) Cele Państwa Watykańskiego:

- zabezpieczenie wolności Stolicy Apostolskiej
- zapewnienie niezależności Biskupowi Rzymu
- ochrona zabytków, działanie komunikacji

Te dwa podmioty nie korzystają jednocześnie ze swojej podmiotowości międzynarodowo-prawnej na

forum jednej organizacji lub komisji. Wynikać to może z powstałego zwyczaju międzynarodowego lub z
faktycznego ograniczenia ich swobody w tej materii.

3. Osobowość cywilnoprawna kościołów i innych związków wyznaniowych.

- unormowana w osobnych ustawach lub w GwWolSU (jeśli chodzi o kościoły i inne związki
wyznaniowe działające na podstawie wpisu do rejestru)

a) Katalog osób prawnych Kościoła Katolickiego (zawarty w StKKatU):

• Osoby o charakterze ogólnopolskim
- Konferencja Episkopatu Polski (Prezydium, Rada Główna, Sekretariat)

• Osoby o charakterze terytorialnym:

- metropolie (rep. metropolita)
- archidiecezje (rep. arcybiskup lub administrator archidiecezji)
 - diecezje (rep. biskup diecezjalny lub administrator diecezji)
- administratury apostolskie (nie istnieją - rep. administrator apostolski)
- parafie (rep. proboszcz lub administrator parafii)

• Osoby mieszane:
- kościoły rektoralne (rep. rektor)
- Caritas Polska (rep. dyrektor)
- Caritas Diecezji (rep. dyrektor)
- Papieskie Dzieła Misyjne (rep. dyrektor krajowy)

• Osoby o charakterze personalnym:

- Ordynariat Polowy (rep. ordynariusz polowy)
- kapituły (rep. prepozyt lub dziekan)
- parafie personalne (rep. proboszcz lub administrator parafii)
- Konferencje Wyższych Przełożonych Zakonnych Męskich i Żeńskich (rep.
przewodniczący Konsulty)
- zakony (rep. przełożony prowincji)
- opactwa, zakony niezależne, domy zakonne (reprezentują opaci lub przełożeni)
- wyższe i niższe seminaria diecezjalne (rep. rektor lub dyrektor)
- wyższe i niższe seminaria zakonne (rep. rektor lub dyrektor)

• Kościelne zakłady naukowe:

- Katolicki Uniwersytet Lubelski
- Papieskie Akademie Teologiczne w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie
- inne instytucje kościelne

b) Tryb nadawanie osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne K. Katolickiego

(zawarte w Konkordacie i StKKatU)
• Jednostki organizacyjne istniejące w dniu wejścia w życie ww. ustawy:
- jeśli zostały w niej wymienione to uzyskują osobowość prawną z mocy ustawy

• Jednostki organizacyjne tworzone po wejściu ww. ustawy w życie:

- jeśli zostały w niej wymienione to uzyskują osobowość prawną z mocy ustawy
- nabywają ją w momencie ich utworzenia przez władze kościelne
a) - władze kościelne powiadamiają o nabyciu osobowości prawnej przez
jednostkę MSWiA lub wojewodę

• Inne jednostki organizacyjne:

- są to te niewymienione w ustawie
- otrzymują osobowość prawną w drodze rozporządzenia ministra SWiA

• Fundacje kościelne:
- nabywają osobowość prawną w drodze rejestracji według Ustawy o fundacjach

• Organizacje katolickie:
- są zakładane z inicjatywy wiernych za aprobatą Kościoła
- prowadzą działalność społeczno-kulturową, oświatowo-wychowawczą, opiekuńczo-
charytatywną
- nabywają osobowość prawną w drodze rejestracji według Ustawy o stowarzyszeniach
c) Osoby prawne związków wyznaniowych.
 - kościoły i inne związki wyznaniowe których sytuacja została uregulowana w odrębnych
aktach normatywnych
- ich osobowość prawna została określona we właściwych im aktach

Rozdział V. Funkcje publiczne związków wyznaniowych

Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego

Małżeństwo:
a) Zawierane według prawa wewnętrznego poszczególnych związków wyznaniowych określane
mianem małżeństw wyznaniowych
b) Małżeństwo kanoniczne – zawierane według przepisów prawa kanonicznego, czyli prawa
wewnętrznego Kk
c) Małżeństwo konkordatowe – zawierane w trybie art. 10 Konkordatu i art. 1 par. 2 i 3 KRO
a. Małżeństwa o podwójnych skutkach: kanonicznych i cywilnych
d) Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego – najbardziej adekwatny termin dla
małżeństw zawieranych w trybie art. 1 par. 2 i 3 KRO

Duchowny:
a) Osoba przyjmująca oświadczenia woli o zawarciu małżeństwa:
- określona przez prawo wewnętrzne związku wyznaniowego,
- może nią być: każdy duchowny; duchowny ze specjalnym oświadczeniem; osoba nie będąca
duchownym, ale upoważniona do asystowania przy zawieraniu małżeństwa

b) Osoba upoważniona do sporządzenia zaświadczenia o zawarciu małżeństwa:

- określona przez prawo państwowe RP,
- zawarta w wyliczeniu zawartym w urzędowym wykazie

Praktycznie przyjmować oświadczenia i sporządzać zaświadczenia może ta sama osoba.

1. Czynności poprzedzające zawarcie małżeństwa.

a) Nupturienci:
- przekazanie wymaganych dokumentów (dokumenty tożsamości, skrócone odpisy aktów
urodzenia, dowód ustania lub unieważnienia poprzedniego małżeństwa)
- pisemne zapewnienie braku wiedzy o okolicznościach wyłączających możliwość zawarcia
związku małżeńskiego
- pisemne oświadczenie wyboru nazwiska
b) Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego:
- stwierdzenie tożsamości nupturientów
- odebranie zapewnień
- sporządzenie zaświadczenia o braku przeszkód zawarcia związku
c) Duchowny:
- pouczenie o przepisach prawnych na tym etapie

2. Oświadczenie o zawarciu małżeństwa.

- stanowi podstawę zawarcia związku
- najpierw składa się oświadczenie zawarcia związku wyznaniowego i cywilnego
- potem składa się oświadczenie zawarcia związku wyznaniowego zgodnie z obrządkiem
 - przyjmuje osoba uprawniona przez kościół

3. Sporządzenie treści zaświadczenia.

- połączone z zaświadczeniem o braku okoliczności uniemożliwiających zawarcie związku,
- bierze udział dwóch duchownych: pierwszy asystuje przy składaniu oświadczeń i stwierdza
zawarcie związku; drugi poświadcza wszystkie dokumenty

4. Przekazanie zaświadczenia do USC.

a) Podmiot przekazujący – duchowny
b) Termin przekazania:
- 5 dni od zawarcia małżeństwa wyznaniowego
- ryzyko przedawnienia
- bieg przedawnienia zawiesza działanie „siły wyższej”

Termin wiąże duchownego, w razie przedawnienia małżonkowie mają prawo żądania sporządzenia aktu
małżeństwa pomimo naruszenia terminu.

c) Sposób przekazania:
- bezpośrednio (osobiście)
- pośrednio (list polecony Poczty Polskiej – zaświadczenie wysłania)

5. Sporządzenie aktu małżeństwa.

- dokonuje kierownik USC lub jego zastępca
- podstawą jest zaświadczenie wykonane przez duchownego które spełnia wymogi formalne

W razie niebezpieczeństwa śmierci zawiera się związek małżeński bez konieczności składania
zaświadczeń o braku okoliczności uniemożliwiających zawarcie związku.

Ustanie małżeństwa – związek cywilny jest niezależny od związku wyznaniowego i vice versa. Ustanie
jednego nie powoduje ustania drugiego.

Rozdział VIII. Administracja wyznaniowa i komisje państwowo-kościelne

1. Struktura i zadania wyznaniowej administracji rządowej

a) Naczelny organ wyznaniowej administracji rządowej

- jest nim minister MSWiA, którego właściwym organem jest Departament Wyznań
Religijnych oraz Mniejszości Wyznaniowych i Etnicznych
- w jego ramach funkcjonują:

1) Wydział Dokumentacji i Rejestru

- rejestracje i papierkowa robota
 2) Wydział Funduszu Kościelnego
- przygotowanie propozycji dotacji
- preliminarze budżetowe
3) Zespół Prawny
- przygotowanie rozwiązań prawnych stosunków z kościołami i innymi związałam
wyznaniowymi
- przygotowanie decyzji MSWiA w sprawach majątkowych kościelnych osób
prawnych
- reprezentacja ministra przed sądami administracyjnymi we właściwych sprawach
- odpowiedzi i wyjaśnienia na pytania prawne dotyczące właściwych zagadnień
4) Zespół Obsługi
- obsługa organizacyjno-technicza i kancelaryjno-biurowa
- obsługuje Komisję Wspólną Przedstawicieli Rządu i Episkopatu oraz innych komisji
wspólnych
- obsługuje komisje regulacyjne ds. rewindykacji majątkowych dóbr kościelnych

b) Wyznaniowa administracja rządowa w województwie.

- zwierzchnikiem jest wojewoda
- wykonują ją Wydziały Spraw Obywatelskich i Migracji realizując:

1) Zadania ustawowe
2) Potwierdzając posiadanie osobowości prawnej przez kościelne jednostki
organizacyjne
3) Prowadząc kościołów i innych związków wyznaniowych
4) Uzgadniając trasy procesji i pielgrzymek wykraczających poza gminę

2. Rejestrowanie związków wyznaniowych.

a) Legitymizacja do złożenia wniosku o wpis do rejestru.

- grupa 100 obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych
- powinni oni być wyznawcami danej religii (doktryna tak mówi)
- art. 31 ust. 1 GwWolSU

b) Wymogi formalne wniosku.

- lista podpisów poświadczona notarialnie
- info o formach życia religijnego i metodach działania
- info o celach, źródłach doktryny, zasadach i obrzędach
- adres siedziby i dane osób wchodzących w skład organów kierowniczych
- statut

Statut powinien zawierać:

Nazwę związku, teren działania, cele działalności i jej formy, organy i sposób ich powołania i
odwołania, źródła finansowania, tryb zmiany statutu, sposób reprezentacji zewnętrznej, sposób
nabywania i utraty członkostwa, sposób powołania i odwołania osób duchownych, sposób
rozwiązania związku.

c) Postępowanie rejestrowe.

MSWiA może:
 - zażądać wyjaśnienia treści wniosku od wnioskodawców
- w przypadku uchybień wyznaczyć termin 2 mies. na uzupełnienie

WPIS DO REJESTRU
- podstawą są dostarczone dokumenty
- MSWiA może zwrócić się do odpowiednich organów państwowych o weryfikację
danych

- kościół lub inny związek wyznaniowy otrzymuje osobowość prawną

- korzysta on teraz z pełni praw ustawowych i podlega obowiązkom

ODMOWA WPISU
- wnioskodawcy nie poprawili błędów w wyznaczonym terminie
- statut zawiera postanowienia sprzeczne z przepisami ustaw
- organizacja nie jest w istocie wspólnotą religijną, lecz tylko się za taką podaje

Postępowanie jest jednoinstancyjne. Można powtórzyć procedurę z nowymi dokumentami lub złożyć
skargę do sądu administracyjnego.

d) Prowadzenie rejestru.
- dwa działy: A (wpis kościołów i innych związków wyznaniowych) i B (wpis organizacji
międzykościelnych)
- prowadzenie ksiąg rejestrowych
- każdy kościół posiada własne akta zawierające:
♦ Akta postępowanie rejestrowego
♦ Akta postępowań o dokonanie kolejnych rejestrów
♦ Dokumenty będące podstawą wpisów

Dane wpisywane do rejestru:

- liczba wpisów i daty
- nazwa związku i adres siedziby
- teren działania i członkostwo związku w innych organizacjach
- info o celach działalności i źródłach oraz zasadach doktryny
- rodzaje organów i tryby ich modyfikacji
- info o osobach duchownych
- info o sposobie reprezentacji
- dane i spisy jednostek organizacyjnych posiadających lub nie posiadających osobowości prawnej
- info o wystąpieniach odpowiednich organów z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności działania
związku zgodnie z prawem lub statutem
- decyzje o wykreśleniu z rejestru i powołaniu likwidatora
- wszelkie uwagi

e) Wykreślenie z rejestru.

 Decyduje organ rejestrowy gdy:

- status związku został uregulowany w odrębnej ustawie (zastępuje ona wpis do rejestru)
 - właściwy organ związku poinformował o zakończeniu działalności związku
- związek utracił cechy będące podstawą do wpisu go do rejestru
- w ciągu 3 lat związek nie odpowiadał na żądania organu rejestrowego o aktualizację danych
- sąd prawomocnym wyrokiem stwierdził sprzeczność działalności z prawem lub statutem

 Likwidacja:
- następuje przed wykreśleniem z rejestru
- jeśli statut nie stanowi inaczej, likwidatorem są członkowie wchodzący w skład organu
upoważnionego do reprezentacji związku na zewnątrz
- jeśli nie można ustalić likwidatora, organ rejestracyjny wyznacza go w drodze decyzji
- jeśli statut nie stanowi inaczej, majątek związku pozostały po likwidacji przeznaczany jest
na cele charytatywno-opiekuńcze

3. Komisje państwowo-kościelne.

a) Komisja Wspólna Przedstawicieli Rządu i Episkopatu

- w skład wchodzą podzieleni parytetowo przedstawiciele Rządu i Episkopatu
- rozpatruje problemy rozwoju stosunków państwo-kościół oraz interpretacji StKKatU

b) Komisje konkordatowe
- Rządowa Komisja Konkordatowa i Kościelna Komisja Konkordatowa
- powołane do wprowadzenia zmian prawa w zakresie spraw finansowych dotyczących
Kościoła Katolickiego i do realizacji postanowień Konkordatu