Zagadnienia Etyka:

1. Etyka opisowa i normatywna. Moralność. Teoria moralności. – etyka, a

czym moralność i badania nad moralnością.

Etyka jest dyscypliną filozoficzną. Powstała jako część filozofii i nadal nią
pozostaje. Wiele jej twierdzeń jest przedmiotem sporów i kontrowersji. Nie
ma czegoś takiego jak jedynie słuszna i prawdziwa etyka. Są natomiast różne
szkoły i kierunki filozoficzne. Dlatego mówiąc o etyce musimy sięgać do
historii filozofii i przedstawić najważniejsze stanowiska w rozwoju myśli
etycznej. Zacznijmy jednak od kilku definicji – musimy wiedzieć, jak
współcześnie rozumie się pojęcia etyki i moralności.

Etyka jest teorią moralności.

Moralność (łac. moralis = obyczajowy)

to zjawisko społeczne, którego zadaniem jest regulowanie stosunków

między jednostką a jednostką oraz między jednostkami a grupami
społecznymi,

to poglądy i przekonania znajdujące swój wyraz w postawach i

zachowaniach wobec innych,

to rodzaj systemu normatywnego bliskiego obyczajowi i prawu.

Podstawowe elementy moralności to:

oceny,

normy,

sankcje,

wzory osobowe,

ideały.

Etos (gr. ethos = obyczaj, zwyczaj) to styl, sposób życia, postawy danej
grupy społecznej.
 Etyka dzieli się na trzy działy:

etykę opisową,

etykę normatywną,

metaetykę.

Etyka opisowa:

bada faktycznie istniejącą moralność.

nie formułuje żadnych postulatów moralnych, nie preferuje żadnych

wartości,

przedstawia to, co jest, a nie to, co być powinno,

wykorzystuje dorobek socjologii i psychologii.

Etyka normatywna:

konstruuje i uzasadnia systemy moralności,

systemy te określają normy postępowania, wartości i ich hierarchię,

wypowiada się nie tylko o tym, co jest, lecz także o tym, jak być
powinno,

jej twierdzenia zależne są od przyjętego stanowiska filozoficznego –

w praktyce: jest po prostu częścią filozofii.

1. Etyka – dyscyplina naukowa, zajmująca się moralnością, teoria,

usystematyzowana wiedza dotycząca moralności; inaczej podstawa danej
grupy społecznej, wyróżnionej z uwagi na całokształt uznawanych i
realizowanych norm moralnych; zespół norm i ocen moralnych
charakteryzujących społeczeństwo lub system etyczny (Arystoteles).
Etyka obejmuje ogół rozmyślań nad prawem moralnym nad moralnością.

etyka (gr. etos) – obyczaj

moralność (łac. mores) – obyczaj, zwyczaj

Dzisiaj ani etyki, ani moralności nie utożsamia się z obyczajem.

a) Etyka opisowa (etologia) –opis, sposób wyjaśnienia zjawisk

moralności; celem jej dociekań jest udzielanie odpowiedzi na pytania: co to
jest moralność, jaka jest jej historia, co i dlaczego ludzie w danych
warunkach i epokach uważają za moralne i niemoralne, jakie są
mechanizmy jej rozwoju
• Historia moralności i systemów etycznych – analizie podlegają
historyczne formy moralności, istniejące miedzy nimi różnice oraz
historyczny rozwój systemów etycznych (poszczególnych epok lub
poszczególnych twórców), ich konkretne postacie
• Psychologia moralności – przedmiotem tych analiz są zagadnienia z
zakresu psychologii oceniania i postępowania. Dotyczą one np. motywów
rządzących pochwałami i naganami moralnymi ludzi, ich skłonności do
surowszego lub łagodniejszego oceniania określonych czynów w
określonych okolicznościach, specyficzne przeżycia i dyspozycje
psychiczne, nieodłączne od sfery moralnej
• Socjologia moralności – zajmuje się uwarunkowaniami społecznymi oraz
zróżnicowaniem – jego podłożem – moralności, wzajemną zależnością
moralności i innych regulacji społecznych (religii, prawa, obyczaju,
poglądów politycznych)
• Pedagogika moralności – rozpatruje sprawy wychowawczego
oddziaływania na poglądy i podstawy moralne ludzi – mechanizmy, metody
i instrumenty przekazu wartości i zasad moralności
• Biologia moralności – wskazują na biologiczne podstawy moralności, jej
określonych reguł oraz analizującą moralne regulacje dotyczące tych
postaw (życie, zdrowie, relacje płci - kto jest bardziej moralny? kobieta czy
mężczyzna? –, wieku, itp.); ma ona duże znaczenie współczesne
b) Etyka normatywna – formułowanie norm postępowania moralnego; jej
celem jest udzielanie odpowiedzi na pytanie, co naprawdę jest moralne i
niemoralne, co ludzie powinni uznawać za dobro, a co za zło, jak powinni
postępować, co powinno być celem ich dążeń i aspiracji, jakich zasad
przestrzegać, by żyć godnie i słusznie
• Wątek aksjonomiczny (aksjologia moralna → gr. aksja – wartość; aksis –
godny, cenny; logos – nauka, słowo) – dociekania dotyczące wartości
moralnych, ich treści i hierarchii, w tym wartości naczelnej – dobra
najwyższego; rozróżnia się określone systemy – doktryny – etyczne
(teocentryczne, eudajmonistyczne, hedonistyczne, liberalne, itd.)
• Wątek deontologiczny (gr. deon – obowiązek) – obejmuje namysł nad
moralnymi powinnościami ludzi w ogóle, a w szczególności pełniących
określone role społeczne (zawodowe), nad tym, co decyduje o moralnej
wartości czynu; spokrewnione z tym są próby kodyfikacji tych powinności
• Wątek perfekcjonistyczny, w którym określane są miary moralnej
doskonałości, cnoty, które powinny cechować człowieka; przez „cnoty”
rozumie się zazwyczaj wartości wyrażane w zachowaniach – dzielności,
dyspozycje moralne, stałe właściwości stanowiące wyposażenie człowieka
zasługującego na wysoką ocenę moralną i ułatwiające współżycie ludzi
aretologia – dziedzina refleksji na temat cnót
 • Wątek solidarnościowy (higieny współżycia) – dotyczy wartości i zasad
niezbędnych we współżyciu jednostek i grup społecznych
• Wątek felicytologiczny (łac. felis – szczęśliwy) – rozważania ogniskujące
się wokół zagadnień szczęścia, jego istoty, czym jest, na czym polega, w
czym się wyraża, jakie są słuszne drogi jego osiągania (jest to podstawowa
refleksja etyczna występująca w literaturze pięknej)

Moralność – faktycznie funkcjonujące w społeczeństwie poglądy i

przekonania moralne ogółu ludzi (grupy społecznej); poglądy te i przekonania
znajdują swój odpowiednik w postawach ludzi, w ich postępowaniu i
współżyciu; jest to zespół poglądów, ocen norm i wzorów osobowych; nie jest
to nauka – moralność jest przedmiotem refleksji etycznej.

Etyka i moralność są używane zamiennie. Możemy odróżnić pewien etos, życia,

zachowania się, postępowania od namysłu nad tym etosem. Ludzie jakoś się
zachowują i te zachowania możemy badać. Czasem jest to zamienne ze słowem
moralność. I kiedy mówimy o moralności musimy uświadomić sobie jakiego
znaczenia tego słowa używamy. Często przez moralność ludzie rozumieją pewien
zbiór norm, przepisów obowiązujących. Od tego trzeba by odróżnić namysł nad
tym postępowaniem – i ten namysł nazywamy etyką (nauka o moralności). Normy
moralne to te funkcjonujące w życiu. Kiedy mówimy o etyce musimy mieć
odniesienie podmiotowe i przedmiotowe. Człowiek powinien być wolny,
świadomy, kierować się sumieniem, posiadać cnoty (strona podmiotowa), a od
strony przedmiotowej – nie tylko to kim ja powinienem być, tylko, co powinienem
robić.

Moralność a etyka
Pochodzeniem zasad moralnych i ich sensem zajmuje się etyka. Nie są to jednak tożsame
pojęcia.
Zasady moralne przyjmują najczęściej formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej
oznajmujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Większość ludzi ma
zasady moralne głęboko zinternalizowane (wpojone w swój system indywidualny,
podświadomość, duszę) w trakcie procesu wychowawczego i często w ogóle nie zastanawia
się nad ich pochodzeniem (szczególnie, gdy są to nakazy religijne). Naruszenie tych zasad
powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny, zwany poczuciem winy.
Zasady etyczne w odróżnieniu od moralnych są ogólnymi, filozoficznymi twierdzeniami,
wynikającymi z danego światopoglądu – przyjętego systemu pojęciowego (w niektórych
wypadkach również religijnego). Na ich bazie można tworzyć konkretne nakazy i zakazy
moralne. Często zdarza się tak, że różne zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad
moralnych.
Na przykład z czterech zasad etycznych:

• Życie ludzkie jest święte, gdyż jest ono darem Boga. (chrześcijaństwo,
islam)
• Odbieranie życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia.
(buddyzm)
• Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyż wszyscy jesteśmy
równoprawnymi członkami ludzkiej wspólnoty. (humanizm)
• Życie ludzkie jest własnością jednostki oraz podstawą jej wolności, a
odbieranie go jest pozbawianiem wolności w sposób ostateczny (liberalizm,
indywidualizm, anarchizm).
można wyprowadzić nakaz moralny "nie zabijaj", chociaż podstawy światopoglądowe tych
zasad są zupełnie różne.
Nie wszystkie systemy etyczne prowadzą jednak zawsze do tego samego zbioru zasad
moralnych, dlatego nie ma czegoś takiego jak "moralność uniwersalna", gdyż nie
pokrywałaby się ona nigdy w całości z poszczególnymi moralnościami. Analizując jednak
zbiory nakazów moralnych, obowiązujących w różnych kulturach i epokach, daje się
wyróżnić pewien zbiór zasad, które obowiązują w olbrzymiej większości z nich, takich jak
generalny zakaz dopuszczania się kłamstwa, zabójstwa czy kradzieży.
Zdarzają się też pewne sprzeczności w samych podstawach światopoglądowych (biorące się
głównie ze skrajności myślenia). Przykładem jest tu często podkreślany przez etyków konflikt
pomiędzy zasadą wolności ("człowiek jest wolny") a zasadą równości ("wszyscy ludzie są
równi"). Obydwie te zasady są głęboko zakorzenione w kulturze europejskiej, jednak w
skrajnej interpretacji są one sprzeczne, gdyż absolutna wolność prowadzi do powstania
nierówności społecznych, a narzucenie absolutnej równości do totalitaryzmu, czyli
przeciwieństwa wolności. Stąd konieczność uporządkowania zasad i nadania im różnych wag.
Takie uporządkowanie nazywane jest hierarchią wartości.

W etyce wyróżnia się kilka pojęć:

2.
1. Etyka normatywna – właściwa etyka – są to systematycznie uprawione rozważania podejmujące problem właściwego rozważania – tego co
jest dobrym życiem, życiem dobrego człowieka.
2. Etyka opisowa – opisuje systemy moralne, a także opisuje systemy etyczne etyki normatywnej. (Np. według Sokratesa dobrem jest cnota
moralna) zwana inaczej etyka destryktywa
3. Etyka opisowa to:
• historia etyki – to koncepcje etyczne sformułowane przez filozofów
• socjologia moralności – to poszukiwanie związków między zmianami moralności a zmianami społecznym. Socjolodzy ukazują zróżnicowanie
moralności między np. grupami społecznymi. Powstała w XIX wieku – jest ciągle nauką żywą
• psychologia moralności – związki między postawami ludzi a normami moralnymi, bada motywy postępowania
• metaetyka – powstała w połowie XX wieku, jest najbardziej abstrakcyjną częścią etyki opisowej. Metaetyka jest teorią teorii etyki, w praktyce
bada język etyki – co oznacza np. dobro u kogoś. Moore twierdził, że dobro to jest dobro.
MORALNOŚĆ

• Moralność – własność natury człowieka, umiejętność określania zjawisk, jako

dobre lub złe
• Platon nurt zwany natywizmem – kwestie moralne są człowiekowi wrodzone,
człowiek rodzi się dobry lub zły
• Nie ma ludzi niemoralnych
• Moralność to kwestia indywidualnego nabytku
• Moralność to światopogląd – suma twierdzeń dotyczących rzeczywistości, nie
wymagających żadnego uzasadnienia (dowodu)
• Moralność to światopogląd subiektywny skierowany na dobro lub zło
• Moralność jest rzeczą względną
• Moralność wspólna to wynik tradycji historycznych, geograficznych itp. Np. „W
pustyni i w puszczy” H.Sienkiewicz (Kali ukraść krowę), firm „Nóż w wodzie”
R.Polański (odmienna ocena/odbiór bohaterów przez społeczeństwo polskie i
zachodnie)
• Sceptycyzm – człowiek nie jest w stanie stwierdzić, co jest prawdą a co
fałszem. Musi też mieć kryterium prawdziwości.
 • Moralność wspólna to rodzaj umowy społecznej

ETYKA
• Etyka to nauka o moralności
• Przedmiotem etyki będą wszystkie świadome i dobrowolne działania
człowieka, za które jest on odpowiedzialny
• Etyka, jako nauka będzie poszukiwała ogólnych norm moralności
• Celem etyki jest również wskazanie na istniejące kryteria wyboru dobra i zła

Etyka normatywna różni się od opisowej. Normatywna kształtuje proponując pewne normy wzorców
osobowych ( nie jest nauką ponieważ nie bada)

Etyka opisowa, zajmuje się analizą, opisem i wyjaśnianiem zjawisk natury moralnej w różnych epokach,
społeczeństwach, grupach zawodowych i społecznych w dziejach filozofii, literatury.

Egzystencjonaliści uważają, że życie człowieka składa się z wyborów, za każdy wybór trzeba zapłacić.

Działy etyki normatywnej Felicytologia – jest to teoria szczęścia ( jak osiągnąć szczęście).Dentologia –
jest to teoria obowiązku moralnego.

Aksjologia – teoria wartości morlanej Arytologia – teoria cnót.

Moralność – to rzeczywista moralność jakiegoś człowieka, jego kryteria lub moralność społeczna (to nie jest
teoria).

Historia moralności zajmuje się nauka o moralności, jeżeli zajmuje się badaniem faktów dotyczących – to też
moralność.

2. Sokrates w kontekście wolności moralnej. Dajmojnion – sumienie.

Sumienie i poznanie dobra w myśli etycznej Platona, Sokratesa i

chrześcijaństwa.

Sokrates:
Sokrates rozróżnił ocenę techniczną od moralnej. Uważał, że można ocenić człowieka ze względu
na funkcję jaką pełni: np. dobry kowal i będzie to ocena techniczna, natomiast można powiedzieć:
"dobry człowiek" i będzie to ocena moralna.
Oceny te jednak pozostają w analogii do siebie. Aby wydać i jedną i drugą ocenę o konkretnym
człowieku, należy znać: przy ocenie technicznej - cel sztuki kowalstwa i środki do jego
zrealizowania (konkretne umiejętności, doświadczenie), natomiast przy ocenie moralnej również
należy znać cel, ale nie sztuki ale cel życia dobrego człowieka i środki, za pomocą których ten cel
realizuje.
Sokrates naucza, że celem życia dobrego człowieka powinno być szczęście, a drogą, która prowadzi
do jego zdobycia, są cnoty mądrości, sprawiedliwości, męstwa. Nie mają one charakteru
ostatecznego, traktowane są instrumentalnie, gdyż ich celem jest doprowadzenie nas do życia
szczęśliwego.
Cnota jest dla Sokratesa wiedzą. Ten, kto wie, co jest złe, nigdy nie będzie źle postępował. Ludzie
postępują źle, ponieważ o tym nie wiedzą.
Podobnie jak Sofiści uznawał za niezbędne oświecać ludzi o istocie cnoty, budzić w nich
wątpliwości czy ich zwyczajne mniemania o pewnych sprawach dobrych i pożytecznych są
uzasadnione. Chciał od wątpienia doprowadzić do wiedzy. Sokrates uważał, że efekty
wychowania zależą od metody, sposobu nauczania.
3 formy:

1. Heurystyczna- Unikał On form dydaktycznych, nauczania bezpośredniego,

nie wykładał, ale prowadził rozmowę (dialog), w której wciągał towarzysza
do wymiany myśli, do wspólnego badania sprawy, przez zręczne przejścia
kierując nim ku prawdzie, którą sam znał. Wierzył ze duch ludzki,
odpowiednio prowadzony sam dojdzie do odkrycia prawd, drzemiących w
głębi świadomości.
2. Ironia Sokratyczna- Sokrates lubił udawać niewiedzącego, pragnącego się
pouczyć. W ten sposób wydobywał od rozmówców przyznanie się do
fałszywych poglądów. Wtedy dziwił się im, chwilami udawał że je podziela,
zadawał podchwytliwe pytania w celu zwątpienia rozmówcy w to co mówi i
w co wierzy.
3. Indukcyjna- rozmowa prowadzona od ogółu do szczegółu.

Najważniejsze w metodzie Sokratesa jest zrozumienie, że udzielanie gotowej wiedzy

uczniowi to dar, z którym nie będzie wiedział co ma zrobić. Tylko ta wiedza go wzbogaci,
którą sobie wytworzy przez własną pracę myślową, a więc nie zasób wiedzy ale metoda jej
poznania, nie posiadanie wiadomości ale ich zdobywanie decyduje przy kształceniu ludzkiego
umysłu.

Daimonion – z gr. daimōn (Bóg; bóstwo; demon) - w filozofii starożytnej – głos bóstwa,
sumienie, ostrzegawczy głos wewnętrzny. Jego działanie sprowadzało się tylko i wyłącznie
do odradzania czynienia złych rzeczy i podejmowania błędnych decyzji, nigdy natomiast nie
doradzał ani nie sugerował niczego.

• Sokrates
(ur. w 469 p.n.e.). – intelektualizm etyczny – człowiek mądry jest z konieczności
człowiekiem dobrym; on nie pisał tylko rozmawiał; metody rozmów Sofistów –
elenktyczna (zbijanie argumentów rozmówcy, absurd myśli), Sokratesa: majenktyczna
(zmuszanie do myślenia, „wyciąganie z głowy rozmówcy jego mądrości). Zginął bo: psuł
młodzież i nie szanował bogów państwowych → miał proces o herezję DAJMONION –
sumienie, duch opiekuńczy – „kazał” mu chodzić po mieście i rozmawiać

„Wiem, że nic nie wiem”

ETYKA SUMIENIA

• Sumienie traktuje sie jako cos uprzednio danego(wyrocznia) do czego

sie odwolujemy, wahania etyczne gdy sumienie nie jest
precyzyjne/jednoznaczne, dzieki sumieniu unika sie wielu problemow
• Stosunek etyki do roszczenia powszechnej wartosci sadow moralnych
(sumienie wyrocznia, autorytetem) problematyczne bo indywidualne
sumienie nie przekona innych, zgoda tak daleko siega jak etyka
minimum, sady moralne zawsze apeluja do czyjegos rozumu, empatii
Sumienie Sokratesa
- to mieszkający w człowieku duch, bóstwo - Daimonion. Ten duch ostrzegł go przed tym, czego ma
nie robić. Jego głos powstrzymuje przed robieniem zła. Sumienie można też rozumieć jako czujność
etyczną, która gwarantuje, że w porę spostrzeżemy zło. Jest to godna pochwały postawa.
Przeciwieństwem takiego sumienia, takiej czujności etycznej jest pycha i zadufanie.
Platon wdawał się w
dysputy z sofistami, których reperkusje są obecne w "Etyce
nikomachejskiej" Arystotelesa, gdzie czytamy: "Nie we wszystkich
bowiem wywodach należy szukać tego samego stopnia ścisłości, podobnie jak nie
we wszystkich tworach ręki ludzkiej. Tak też co do pojęć piękna moralnego i
sprawiedliwości, którymi zajmuje się nauka o państwie, panuje tak daleko idąca
rozbieżność i niestałość zdań, że pojawił się nawet pogląd, iż istnienie swe
zawdzięczają one tylko umowie, a nie przyrodzie rzeczy" (2).

Według Platona na karę

banicji z "jego" państwa będą skazani wszyscy, którzy nie umieli
rządzić. Zasłużyli na nią m.in. Homer i tragicy. Twórcy "Iliady"
zadał w "Republice" pytanie: "Drogi Homerze, jakie państwo
dzięki tobie miało lepszy rząd? I jacy ludzie stawali się doskonalszymi?".
Pytaniem tym Platon odcinał od kultury i tradycji greckiej uwikłanie człowieka
w sprawy boskie i ludzkie. Obiecywał w zamian utopię, odbierając jej
mieszkańcom wolność, piękno i prawdę. Traktował ich jak dzieci, przed którymi
władca nie musi się tłumaczyć, a jeżeli zechce to uczynić, wolno mu się
posłużyć "królewskim kłamstwem" (3).

Zdecydowanie odmienną

Sumienie - łac. conscientia = niem. gewissen = współwiedza = gr. synejdezis,

refleksja towarzysząca; aplikacja posiadanej wiedzy do konkretnej sytuacji
Prasumienie - synderesis
Słowo sumienie ma pochodzenie biblijne.
1. Heidegger: koncepcja sumienia o charakterze ontologicznym.
2. Stary Testament:
- język aramejski - sumienie = mądrość, serce, rozsądek
- septuaginta (greka) - sumienie = synejdesis
W Starym Testamencie Serce = życie intelektualno-wolitywne (nie uczuciowe).
Człowiekowi nie wolno działać wbrew swemu sumieniu.

Jest ostateczną normą ludzkiego postępowania w konkretnej sytuacji, ale muszą

być spełnione warunki formalne (wewnętrzne):
- by nigdy nie działać z sumieniem wątpliwym - zdobyć stan sumienia
pewnego
- sumienie jest dla mnie ostateczną normą postępowania, choćby było
błędne, o ile błąd nie jest zawiniony. Sumienie jest sądem poznawczym, a
poznanie nigdy nie jest nieomylne - błąd, dlatego jest usprawiedliwiony
 - nigdy nie wolno mi ustąpić z własnych przekonań w imię spokoju, lub tzw.
miłości bliźniego ze względu na wrażliwość sumienia i materię przeżycia.

Dlaczego niektóre czyny są usprawiedliwione, mimo, że zostały uczynione z

błędnym sumieniem?
Bo sumienie jest sądem poznawczym, a ludzkie poznanie jest omylne.
Wrażliwość sumienia ≠ materia przeżywania

Rodzaje sumienia:
- prasumienie (synderesis) - dobro należy czynić, zła unikać
- habitualne (możliwe) - u Tomasza
- aktualne - sąd który wydajemy jest sądem rozumu praktycznego
Rodzaje sumienia ze względu na czas:
- przeduczynkowe
- pouczynkowe
Rodzaje sumienia ze względu na działanie / odbieranie zasad:
- norma normans – norma normująca
- normata - norma normowana
Rodzaje sumienia ze względu na odniesienie do przekonania:
- pewne
- niepewne
Rodzaje sumienia ze względu na odniesienie do prawdy:
- prawdziwe
- fałszywe
Rodzaje sumienia ze względu na dyspozycyjność / trwałość:
- trafne - stała zdolność do właściwej oceny postępowania
- szerokie - stała zdolność do usprawiedliwiania tego, czego
usprawiedliwić się nie da
- skrupulatne - stała zdolność do doszukiwania się winy tam, gdzie jej
nie ma
Sumienie prawdziwe i sumienie błędne – może być aktem jednorazowym.
Sumienie trafne, szerokie, skrupulanckie to stała zdolność.
Błędne sumienie:
- o. Bartoś: nie ma błędnego sumienia. Jest to podejście naiwne (Moń).
- Koncepcja tomistyczna: błędne sumienie istnieje.

3.Platon – obiektywne istnienie świata wartości. Arystoteles zasada umiaru/

złotego środka.

Platon i Arystoteles byli twórcami klasycznych systemów filozoficznych.

PLATON (427-347 p.n.e.)

Był uczniem Sokratesa. Etyka Platona jest mocno wsparta na jego nauce o ideach
oraz na koncepcji człowieka i duszy.

Naczelne w hierarchii idei jest dobro – etyka idealistyczna.

Koncepcję człowieka przejął Platon od pitagorejczyków – człowiek to nie ciało i

dusza, ale dusza chwilowo uwięziona w ciele. Jej celem jest uwolnienie z więzów
ciała. Między kolejnymi wcieleniami dusza przebywa w świecie idei, a po
wcieleniu zapomina o tym, gdzie przebywała.

Koncepcja duszy wcielonej – dusza ma trzy warstwy: dwie niższe są związane

z ciałem (dusza zmysłowa nadzoruje funkcje wegetatywne; dusza impulsywna
– nadzoruje popędy i uczucia), najwyższą jest dusza rozumna. Niższe funkcje są
uruchamiane po wcieleniu, giną razem z ciałem.

Etyka Platona jest nauką o tzw. miłości oraz o cnotach. Miłość to tęsknota duszy
za dobrem i działaniem. Dążność do dobra bierze się stąd, że dusza przed
wcieleniem widziała ideę dobra. Celem ostatecznym jest więc dobro idealne, lecz
nie ma doń innej drogi, jak za pośrednictwem dóbr realnych. Zło nie polega więc
na korzystaniu z dóbr realnych, ale na tym, że którąś z nich czyni się celem życia
– celem powinno być dobro idealne.

Teoria cnót Platona, związana z koncepcją duszy, zakłada, że każda część duszy
ma odpowiadającą jej cnotę – klasyczny układ cnót:

♣ sprawność – cnota części zmysłowej,

♣ odwaga – cnota części impulsywnej,

♣ mądrość – cnota części rozumnej,

♣ sprawiedliwość – utrzymuje wszystkie części w harmonii.

Koniecznym uzupełnieniem etyki jest według Platona teoria państwa. Platon

zarysował wzorzec państwa idealnego nawiązując do nauki o duszy. Państwo
powinno być jak dusza – hierarchiczne i stanowe, złożone z trzech warstw:

♦ rzemieślnicy (sprawni) – warstwa najniższa,

♦ strażnicy (odważni),

♦ władcy (mądrzy).

ARYSTOTELES (384-322 p.n.e.)

Odrzucił zarówno Platona naukę o miłości jako dążności do dobra idealnego, jak i
teorię cnót. Etyka nie może być według niego idealistyczna, nie może ludziom
wskazywać celów nieosiągalnych. Powinna być realistyczna – w punkcie wyjścia
powinny być obserwacje ludzkich celów działań.

Cele ludzkie są różnorodne, każdy ma swoją hierarchię, lecz wspólnym dla

wszystkich powinna być eudajmonia – szczęście, jest to stan optymalny,
osiągalny przez jednostkę przy jej naturalnych zdolnościach i w konkretnych
okolicznościach życia. Dla każdej jednostki eudajmonia jest różna, jest ona
szczęściodajna.

W teorii cnót Arystoteles zakładał, że cnót jest tyle, ile czynności właściwych dla
człowieka – czyli nieskończenie wiele (np. odwaga, sprawiedliwość,
umiarkowanie, etc.). Jest jednak jedna wspólna własność wszystkich cnót – każda
cnota jest wypośrodkowaniem między skrajnościami (np. skąpstwo –
sprawiedliwość – rozrzutność, tchórzostwo – odwaga – zuchwałość, brak poczucia
humoru – dowcip – kpiarstwo).

ARYSTOTELES- złoty środek dla niego oznacza szczęście i dobro. Dobro

prowadzi do szczęścia i jest przejawem życia rozumnego. jednak we
wszystkim, co się robi, należy zachować umiar. I właśnie to jest najogólniej
przedstawiona zasada „złotego środka”. Arystoteles twierdził, że aby móc
osiągnąć szczęście, nie wolno popadać w skrajności. Najlepszym wyjściem
jest właśnie znalezienie pewnego kompromisu między nimi Złoty środek to
zwycięstwo nad naszymi słabościami, w którym popadamy
zuchwałość---odwaga, męstwo---tchórzostwo
pochlebstwa---przyjaźń---wrogość
skąpstwo---oszczędność---rozrzutność,
lenistwo---pracowitość---pracoholizm

Cnota u Arystotelesa to „uosobienie zachowujące środek”.

ARYSTOTELES
Cnoty intelektualne = wiedza czyni cnotę
Cnoty woli = cnoty woli mają być przyzwyczajeniem człowieka to takiego a nie innego
działania

Zasada złotego środka

• Definiuje cnotę jako środek między skrajnościami, idzie drogą umiaru
prowadzącego do harmonii i organizacji cnoty np.
zuchwalstwo - ODWAGA – tchórzostwo
• Arystoteles sugeruje, że to co w danym przypadku jest środkiem między
skrajnościami zależy od decyzji odpowiednio usprawnionego w cnocie człowieka.
• Zależnie od sytuacji ten złoty środek nie musi być środkiem czysto
geometrycznym
• To co w danej sytuacji jest złotym środkiem zależy od danej osoby, sytuacji,
okoliczności
• Skąd dany człowiek ma wiedzieć, że to jest złoty środek? – wynika to z
doświadczenia człowieka czyli ćwiczeń w postaci wykonywania kolejnych wyborów
• Etyka Arystotelesa ma charakter teoretyczny i praktyczny (sprawne działanie)
• Nabywanie sprawności wiąże się zawsze z jakimś wysiłkiem
 • Arystoteles mówi, że pragnienia człowieka nie znają żadnej granicy, są
nieposkromione
• Musimy więc nie tylko umieć wskazać złoty środek, ale i umieć z niego rozsądnie
korzystać
• Stąd droga do cnoty jest drogą pewnego wysiłku, pracy nad sobą, a więc
WIEDZA + WYSIŁEK (koncepcja Arystotelesa łączy etykę z pedagogiką)

• Człowiek ma następujące skłonności:

 skłonność do zachowania bytu
 skłonność do poznawania prawdziwego bytu
 skłonność do dobra
 skłonność do więzi seksualnej i rodzicielskiej
 skłonność do życia we wspólnocie

Istota teorii cnót

POSTĘPUJ SPRAWNIE I ODPOWIEDZIALNIE ALE TAK, JAK CHCIAŁBYŚ ABY
POSTĘPOWANO WZGLĘDEM CIEBIE

Człowiek jako istota społeczna

• Odpowiednio usprawniony człowiek jest zdolny do życia społecznego
• Arystoteles uznaje człowieka jako istotę społeczną
• W jakich warunkach społecznych człowiek może być dobry? - Arystoteles
utożsamia dobro indywidualne z dobrem społecznym
• Według Arystotelesa są 3 formy uwspólnotowienia:
 rodzina
 gmina wiejska
 państwo
Rodzina złożona jest (hierarchicznie) z : mężczyzny, kobiety i niewolnika/ów
i nie jest formą samowystarczalną
Gmina wiejska – ta forma daje już samowystarczalność pod względem bytowym
Państwo
• to najwyższa forma uwspólnotowienia ponieważ:
 zapewnia samowystarczalność pod względem bytowym
 to, co jest istotniejsze: daje możliwość rozwoju duchowego
• Państwo jest w pełni naturalną formą uspołecznienia, potrzebną człowiekowi aby
mógł się rozwijać
• Państwo istnieje dla człowieka i tylko w państwie człowiek może rozwinąć
umiejętności bycia człowiekiem

• Teoria Arystotelesa jest elitarna, bo nie każdy może osiągnąć pełną cnotę, nie
każdy może żyć zgodnie z cnotą (etyka cnót jest elitarna)
• Pułap usprawnienia moralnego u każdego człowieka będzie inny
• Dojrzałość moralna nie jest dana w taki sam sposób każdemu
• Członkowie elity są autorytetami moralnymi i to oni wskazują właściwy kierunek
społeczeństwu (autorytety moralne)
• Z perspektywy państwa istotne jest to, aby władzę pełniły osoby, które są w stanie
określić co jest dobrem wspólnym, dobrem dla państwa
• Nie każdy jest obywatelem - obywatelem jest ten, kto pełni czynny udział w
funkcjach państwa
• Obywatelem nie będzie: kobieta, niewolnik, kupiec, rzemieślnik, rolnik
• Państwo idealne to dla Arystotelesa rządy elity moralnej (wizja pluralistyczna)

Trójstronna dyskusja nad państwem:

1. Arystoteles i Platon
2. Sofiści
3. Cynicy

Sokrates

Platon Antystenes Arystyp z Cyreny

Arystoteles cynicy szkoła cyranejska

Antystynes / cynicy – cnota to życie zgodne z naturą (w wymiarze biologicznym) czyli zgodne
z naturą jest to, co najprostsze
Arystyp / szkoła cyrenajska – cnota to przyjemność-im większa tym lepiej (była to szkoła
hedonistyczna)
Koncepcja państwa Platona – formuła państwa jest dopełnieniem konkretnego postępowania
człowieka. Platon jest przeciwnikiem demokracji. Stworzył wizję państwa idealnego (twór
czysto teoretyczny)
 3. Etyczna myśl chrześcijańska. Etyczna myśl od starożytności do
nowożytności. Szczególny nacisk na reformacje i liberalną kulturę.

4. Wzorzec osobowy mędrca u epikurejczyków i stoików.

EPIKUR (341-271 p.n.e.)

Opracował wersję hedonizmu umiarkowaną. Za punkt wyjścia przyjął, że

najważniejsze są zagadnienia ludzkie, a w tym etyka (podobnie Sokrates). Etyka
powinna nauczyć życia szczęśliwego.

Na drodze do szczęścia stoją cztery przeszkody, lęki, obawy przed: Bogiem,

śmiercią, nieosiągalnością szczęścia, cierpieniem.

Filozofia nastawiona na szczęście powinna te cztery przeszkody odsunąć. Boga i

śmierć odsuwa fizyka – Epikur był zwolennikiem atomizmu, cokolwiek istnieje jest
zbudowane z materialnych atomów, Bogowie – o ile istnieją – też są zbudowani z
atomów; dopóki żyjemy, nie ma śmierci, a gdy jest śmierć to nas już nie ma, a
zatem nie ma się czego bać. Nieosiągalność szczęścia i cierpienie odsuwa etyka –
istnieje bowiem wolna wola (tu odstępstwo od Demokryta), szczęście jest
osiągalne dla każdego na drodze rozumnego korzystania z przyjemności.

Epikur wyróżnił dwa rodzaje przyjemności:

♣ zewnętrzne – cielesne, zmysłowe, krótkotrwałe, domagają się

zaspokojenia potrzeb;

♣ wewnętrzna – jest nią dana każdemu wewnętrzna radość życia, samo

życie jest źródłem radości, jest to najwyższa przyjemność.

Jak zatem zachować radość życia? Należy rozumnie i umiarkowanie korzystać z

przyjemności. Rozumnie korzystać to znaczy w sposób moralnie podniosły –
przyjemność nie może być osiągana kosztem innych. Moralizm jest warunkiem
koniecznym do hedonizmu. Dobierać przyjemności i potrzeby na miarę
możliwości ich zaspokajania, potrzeby niezaspokojone bowiem same są źródłem
przykrości. Ten ma więcej przyjemności, kto ma mniej potrzeb – należy cieszyć
się z tego, co się ma.

To nie cierpienia nas przerażają, ale świadomość, że może nam coś dolegać, lęk
przed cierpieniem. Gdy jednak do cierpienia już dojdzie, trzeba oddać się
przyjemnościom, zagłuszyć nimi ból.

Umiarkowany hedonizm to epikureizm.

STOICY

Według stoików cnota jest dobrem wewnętrznym. Polega ona na rozumnym (nie
emocjonalnym) nastawieniu do tego, co się zdarza. Nastawienie rozumne
wymaga przede wszystkim rozpoznania i uznania konieczności przyrody (np.
śmierć, prawa rządzące kosmosem). Uznawszy te konieczności zyskujemy
wolność do (koncepcja wolności do jako zrozumienia i uznania konieczności)
skutecznego działania w świecie, dostosowujemy się do natury, stąd definicja:
„cnota polega na życiu zgodnym z naturą, to znaczy życiu rozumnym”.

Tak pojęta cnota jest dobrem niestopniowalnym, jedynym (ma wartość absolutną,
ale inne rzeczy również mają wartość, tyle że względną – inaczej u cyników) i
samowystarczalnym. Tylko cnota może być celem życia, inne rzeczy mogą być
godne wyboru (nie mogą być celem, ale gdy życie je podsuwa to można je
wybrać, np. posiadanie rodziny, wiedza, zdrowie) lub godne odrzucenia. Inne
zalety to skutki cnoty – są to sposoby, w jakie cnota się przejawia zależnie od
okoliczności (np. gdy trzeba korzystać z dóbr należy okazać umiarkowanie).

Według stoików źródłem zła, czyli życia wbrew cnocie, są afekty – gwałtowne,
bezrozumne poruszenia duszy, pod wpływem emocji. Istnieją cztery podstawowe
afekty:

- zawiść,
skierowane na pozorne dobra
- pożądliwość,

- smutek,
ucieczka przed pozornym
- obawa. złem

Stoicy mówili, że celem powinna być apatia – rozum powinien wyprzedzać

emocje („stoicki spokój” – pozostać nieporuszonym).

Stoicy rozumieli etykę społeczną – byli przekonani, że cele jednostkowe zawsze

są realizowane w jakiejś społeczności. W etyce społecznej rozróżniali czyny
moralnie dobre („zacne”) od legalnych. Zaproponowali również pewien wzorzec
życia w społeczności – według tego wzorca w centrum jest jednostka otoczona
coraz szerszymi kręgami społecznymi (począwszy od rodziny, przyjaciele, Polacy,
Europejczycy, …, Ludzkość). Ludzkość jest ostatnim kręgiem wspólnym
wszystkim. Stoicy łączyli ten model z zasadami życia w społeczności, a naczelna z
nich brzmi: „obowiązki wobec coraz to szerszych grup społecznych powinny być
niemniej ważne niż obowiązki wobec siebie” – dobro wspólne jest niemniej ważne
niż własne, nieuchronny jest więc egocentryzm (ale nie oznacza to egoizmu).

5. Utylitaryzm, Liberalizm. Myśl liberalna i socjalistyczna wobec, równości,

sprawiedliwości społecznej.

UTYLITARYZM:
6. Utylitaryzm pojawił się w Europie w XVIII wieku. Etykę utylitaryści określali jako "sztukę
kierowania czynnościami ludzkimi tak, aby wytwarzały możliwie najwięcej szczęścia."
Jedynym słusznym celem działania moralnego jest więc szczęście, rozumiane jako
doznawanie przyjemności czyli dobro. Jednak należy podkreślić, że utylitaryści mieli na
myśli dobro ogółu społeczeństwa. Tutaj pojawił się pierwszy podział obozu utylitarystów na:
 racjonalistów, którzy uważali, że ludzkie działanie powinno być nastawione na dążenie do
dobra ogółu, oraz na naturalistów, którzy wyrażali przekonanie, że ludzie sami z siebie dążą
do dobra ogólnego.
7. Jednomyślnie był utylitaryzm nastawiony do charakteru przyjemności. Miała ona charakter
pozytywny - w życiu należy zabiegać o przyjemności, starać się je maksymalizować. W
swoich działaniach należy się kierować wymiernymi korzyściami ich podejmowania. Aby
czyn mógł być oceniony pozytywnie, musi posiadać dobry skutek.
8. - Bentham - wyznaje zasadę utylitarystyczną, że użyteczność decyduje o wartości
moralnej czynu. Nie posiadają tej mocy żadne prawa - ani naturalne, ani stanowione.
Ponadto Bentham hołduje zasadzie hedonizmu, że dobrem jest przyjemność, a złem
cierpienie. Pozostałe rzeczy poza przyjemnością i cierpieniem mają obojętną wartość
moralną. Etyka ta została oparta na obserwacji, że wszyscy ludzie pragną przyjemności.
Miała więc podłoże psychologiczne.
9. Etyka hedonistyczna Benthama miała charakter ilościowy - o wartości rzeczy i działań
decyduje ilość dostarczanej przez nich przyjemności lub rozkoszy, a rodzaj tej przyjemności
jest obojętny. Jedynie przyjemność ma moc motywowania człowieka do podjęcia
konkretnego działania i jest też kryterium jego moralnej oceny.
10. Bentham wyliczył następujące wymiary przyjemności:
11.
12. ◊ intensywność - mocniejsze doznanie przyjemności ma większą wartość niż
słabsze
13. ◊ trwanie - im dłużej trwająca przyjemność, tym większa jej wartość
14. ◊ pewność - pewność zaistnienia przyjemności w wyniku podjętego działania
15. ◊ bliskość - im szybciej nastąpi, tym lepiej.
16. ◊ płodność - jedna przyjemność rodzi kolejne przyjemności
17. ◊ czystość - przyjemność jest najlepsza, kiedy nie prowadzi do przykrości
18. ◊ zakres - przyjemność doznawana przez większą liczbę ludzi
19.
20. Bentham swoją zasadę etyczną nazwał "zasadą największego szczęścia", szczęścia, pod
którym rozumiał nic innego, jak tylko przyjemność. Dlatego jego stanowisko bez żadnych
dylematów można nazwać hedonistycznym. Nie ma on jednak charakteru egoistycznego,
bo jak pisze filozof:
21. "Przez zasadę użyteczności rozumiem zasadę, która uznaje lub potępia postępki wedle
tego, czy zdają się zwiększać czy też zmniejszać szczęście osób zainteresowanych."
Dlatego od rozróżnienia od hedonizmu egoistycznego, poglądy Benthama nazwano
utylitarystycznymi.
22. - Mill - jest kontynuatorem myśli etycznej Benthama, dodaje jednak swoje specyficzne
zabarwienia utylitaryzmu. Mill podkreśla edukacyjną rolę państwa, w prowadzeniu jednostki
do realizowania zasad etyki utylitarystycznej. Państwo ma wykształcić jednostkę, która w
swoich czynach będzie kierować się zasadami użyteczności, a nie jedynie własnymi,
egoistycznymi interesami. Sieć relacji społecznych powinna zostać wykorzystana do
kształcenia w ludziach skłonności do braterstwa i współpracy między nimi.
23. Mill dokonuje także hierarchizacji przyjemności. Uważa, że różnią się one od siebie
jakością. Mamy więc dwa poziomy przyjemności:
24.
25. ◊ duchowe
26. ◊ zmysłowe
 27.Wartości liberalne, a konfucjanizm wobec wyzwań współczesnej gospodarki
i polityki.

28.Nauka społeczna Kościoła.

SPOŁECZNA NAUKA KOŚCIOŁA

ogół poglądów na temat moralnych i religijnych wymiarów życia społecznego, gospodarczego, politycznego i
kulturalnego, odwołujących się do religijnej (gł. katolickiej i szerzej: chrześcijańskiej) koncepcji człowieka i
społeczeństwa; wyraża się poprzez nauczanie społ. Kościoła kat. (dokumenty kościelne) oraz katolicką
(chrześcijańską) naukę społeczną, zawartą w refleksji teoretycznej, która - ze względu na odwołania typu
teologicznego i doktrynalnego - uchodzi za składnik teologii, a jej tezy są wykorzystywane w nauczaniu społ.
Kościoła. Człowiek jest tu ujmowany jako "osoba ludzka" wyposażona od chwili poczęcia w szczególną
"godność"; wychodząc od dogmatyki i antropologii filozoficznej, kat. nauka społ. za ostateczną płaszczyznę
odniesienia dla interpretacji wszelkich faktów społ. uznaje Objawienie, a także poznanie naturalne i oświecone
łaską wiary; wg niej podstawowymi regulatorami życia społ. są: służba osobom ludzkim (personalizm), dobro
wspólne, solidarność, niesienie pomocy; zasady te uzyskują społ. wymiar w praktyce życiowej, stając się zarazem
zasadami postępowania jednostek w społeczności oraz społeczności wobec jednostek; obok tych reguł obowiązują
także inne uniwersalne wartości: prawda, sprawiedliwość, miłość bliźniego, wolność. Wbrew krytyce, a także
oczekiwaniom środowisk kat., ani nauczanie społ. Kościoła, ani kat. nauka społ. nie stanowią zwartych systemów
polit. czy, tym bardziej, ideologicznych; mimo że negatywnie ocenia się tu zarówno skrajny indywidualizm, jak też
skrajny kolektywizm (grożący naruszeniem integralności osoby ludzkiej), s.n.K. nie może być uważana za formę
"alternatywną" wobec jakichkolwiek programów polit. czy społecznych. Kościół powierza konkretyzację
głoszonych przez siebie zasad katolikom świeckim (ruchom społ., partiom, politykom), nie chcąc, by traktowano
go jako odrębną siłę w życiu politycznym współcz. świata; mimo tej deklaracji bywa on właśnie tak postrzegany,
zwł. ze względu na swoistą sprzeczność pomiędzy funkcjami Kościoła jako wspólnoty wiernych a funkcjami jego
hierarchii (sprzeczność ta jest znacznie łagodniejsza w kościołach protestanckich, a jeszcze innego wymiaru nabiera
w prawosławiu). Wprawdzie początków s.n.K. można szukać w Biblii, nauczaniu apostolskim (zwł. u św. Pawła)
oraz pismach Ojców Kościoła, to jej rzeczywisty rozwój nastąpił dopiero w zderzeniu z nowymi zjawiskami życia
politycznego i społ. w XIX w., gł. z kwestią robotniczą w rodzącym się kapitalizmie (sprzeczność między
kapitałem a pracą); w końcu XX w. kat. nauka społ. ma do rozstrzygnięcia znacznie więcej problemów: kryzys
małżeństwa i rodziny, kwestie samorządności, sprawiedliwości systemów politycznych i gospodarczych (sprawa
bezrobocia, znaczenie związków zawodowych, własności prywatnej i sprawiedliwości społ., prawa pracowników
do zarządzania przedsiębiorstwem, kwestia alienacji pracy, reforma tradycyjnego rolnictwa), pokoju światowego i
nierówności między krajami bogatymi i biednymi (długi międzynar., inflacja, wyzysk ekonomiczny), praw
człowieka i zadań państwa wobec obywateli, rozmaite aspekty wyzwolenia człowieka (w tym kwestie rewolucji
społ., obyczajowej, kulturalnej), problemy demograficzne i ekologiczne (w tym kwestia granic wzrostu i
przeludnienie światowe), pauperyzacja intelektualna różnych regionów świata; nowe wyzwania dla społ. nauki kat.
stanowi rozwój niektórych dziedzin wiedzy: inżynierii genetycznej, postęp nauk medycznych, informatyki i technik
komputerowych. Osobne zagadnienia to narastający konsumpcjonizm, postawy bierności i amoralizmu, połączone
z procesami sekularyzacji zarówno krajów bogatych, jak też - pozostających pod ich wpływem kulturalnym i
ekonomicznym - krajów biednych, zakres wpływów rozmaitych ruchów społ. (feminizm) lub quasi-religii i sekt;
upadek komunizmu po 1989 postawił kat. naukę społ. wobec problemów zmian w świadomości polit. i
obywatelskiej w krajach postkomunistycznych, metod budowy gospodarki rynkowej i struktur demokratycznych
państwa, zmian skali wartości społ. akceptowanych lub odrzucanych itd. Generalnie Kościół i kat. nauka społ.
opowiadają się za "kulturą życia", a przeciwko "kulturze śmierci", potępiając przerywanie ciąży, eutanazję,
nieetyczne eksperymenty medyczne (np. klonowanie organizmów). W kwestiach dotyczących bezpośrednio
ustrojów polit. i systemów gospodarczych kat. nauka społ. jest przeciwna głoszonej przez marksizm, neomarksizm,
a także Nową Lewicę teorii zakładającej, iż postęp społ. dokonuje się poprzez konflikty klasowe (od początku
potępiała więc rozwój rewolucyjny), przyjmując stanowisko raczej reformistyczne i solidarystyczne; łagodzenie
napięć społ. możliwe jest dzięki gruntownej przebudowie moralnej człowieka. Stanowisko to od początku budziło
kontrowersje zarówno ze strony krytyków ateistycznych, jak też wywoływało spory wśród kat. uczonych. Jedną z
pierwszych encyklik, które podejmowały zagadnienia społ. w aspekcie doktrynalnym była Vix pervenit Benedykta
XIV (1745), potępiająca lichwę; najważniejsze encykliki dotyczące narastających w kapitalizmie problemów społ.
powstają w 2. poł. XIX w.: Quanta cura i sławny Syllabus Piusa IX (1863); Immortale Dei (1885), Libertas (1888),
Sapientiae Christianae (1890), a przede wszystkim Rerum novarum (1891) Leona XIII. Do tej encykliki, w kolejne
rocznice jej publikacji, będą odwoływali się następni papieże: Pius XI w Quadragesimo anno (1931), Jan XXIII w
Mater et Magistra (1961), Paweł VI w liście apostolskim Octogesima adveniens (1971) oraz Jan Paweł II w
Laborem exercens (1981) oraz w Centessimus annus (1991); te dwie ostatnie encykliki odnoszą się bezpośrednio
do sytuacji świata pracy: w kontekście wydarzeń w Polsce 1980 oraz wobec upadku komunizmu 1989. Istotną rolę
w XX w. spełniły encykliki odnoszące się do zagrożeń, wywołanych przez totalitaryzmy: encyklika Piusa XI Mit
 brennender Sorge (1937) ostrzegająca przed faszyzmem i Divini Redemptoris (1937), wskazująca zło tkwiące w
totalitaryzmie komunistycznym. Ważnymi dokumentami Magisterium Kościoła stawały się także encykliki,
starające się poddać analizie i ocenie etycznej globalne tendencje w rozwoju świata: Pacem in terris Jana XXIII
(1963), Populorum progressio Pawła VI (1967) oraz Sollicitudo rei socialis (1987), Veritatis splendor (1993) i
Evangelium vitae (1995) Jana Pawła II. Początki kat. myśli społ. w Polsce związane są z ogłoszeniem encykliki
Rerum novarum i recepcją zawartych w niej myśli (ks. P. Wawrzyniak, E. Jaroszyński); pierwsze katedry socjologii
chrześcijańskiej powstają w latach 20. na uniw. w Wilnie i Krakowie (m.in. K. Zimmerman, S. Zegarliński, J.
Piwowarczyk, J. Matulewicz, A. Wójcicki); najważniejszą rolę w rozwoju kat. nauk społ. spełnia, poczynając od lat
międzywojennych KUL (I. Radziszewski, A. Szymański, L. Górski, I. Czuma, S. Wyszyński, K. Wojtyła, Cz.
Strzeszewski, J. Majka, W. Piwowarski, J. Krucina, J. Kondziela, H. Waśkiewicz); prowadzone są tu badania w
zakresie socjologii, politologii, pedagogiki (w tym również metodologii nauczania i oddziaływania medialnego);
powstają prace z obszaru filozofii społ., etyki polityki i życia gospodarczego, filozofii prawa i religii, antropologii.
Inne ważne ośr. dydaktyczne i badawcze to ob. Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Akad. Teologii Kat.
w Warszawie, Papieska Akad. Teologiczna w Krakowie.

29.Prawo natury, etyczna myśl Kanta, Marksizm, egzystencjalizm,

psychoanaliza.

• Immanuel Kant
przedstawiciel oświecenia; Etyka – odpowiada na pytanie „jak żyć?”

Aby była etyka to człowiek musi być istotą

1. rozumną
2. racjonalną
3. wolną
Kant chciał by ludzie wymyślali własne zasady moralne, a nie żeby były one narzucane z
zewnątrz, aby decydowali sami o sobie dobrowolnie, bez przymusu

Imperatywy:

1. etyczny – odrzuca nakaz przymusu – „Jeśli… to”

2. kategoryczny – obowiązuje wszystkie istoty rozumne, wyklucza wszelkie uczucia,
szczęście, zadowolenie, egoizm
„Postępuj tak, aby maksyma twojego postępowania mogła stać się prawem
powszechnym”

„Postępuj tak, abyś człowieczeństwa tak w twojej osobie, jak w osobie każdego
innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy jako środka”

Badał intencje a nie skutki czynu moralnego.

Deontologizm – intencja ≠ utylitaryści – skutek

(jak najwięcej ilości szczęścia dla jak (skutki nie są ważne)

największej liczby osób)

• Karol Marks
ikona kulturowa; Marks rozpoznał dzieje.

Dzieje dzielą się na formacje społeczno – ekonomiczne:

1. wspólnota pierwotna
2. niewolnictwo
3. feudalizm
4. kapitalizm
5. socjalizm
6. komunizm
Poddał wszystko paradygmatowi ekonomicznemu

„Baza” – ogół stosunków ekonomiczno – społecznych

„Nadbudowa” – świadomość społeczna – nauka, moralność, prawo, religia, obyczaje

Istnieje konflikt klas (antagonizm klas):

1. posiadająca (np. właściciele niewolników)

2. uciskana (niewolnicy)
Alienacja – pojawia się wtedy, gdy praca staje się samodzielną potęgą wobec człowieka.

Rewolucja proletariacka – proletariat to szczególna klasa, która zrobi rewolucję w imieniu

wszystkich (bez walki między klasami) Miała doprowadzić do zniesienia konfliktów
klasowych.

„Byt określa świadomość społeczną”

„Filozofowie dotąd interpretowali świat, a chodzi o to by to zmienić”