Professional Documents
Culture Documents
Etyka jest dyscypliną filozoficzną. Powstała jako część filozofii i nadal nią
pozostaje. Wiele jej twierdzeń jest przedmiotem sporów i kontrowersji. Nie
ma czegoś takiego jak jedynie słuszna i prawdziwa etyka. Są natomiast różne
szkoły i kierunki filozoficzne. Dlatego mówiąc o etyce musimy sięgać do
historii filozofii i przedstawić najważniejsze stanowiska w rozwoju myśli
etycznej. Zacznijmy jednak od kilku definicji – musimy wiedzieć, jak
współcześnie rozumie się pojęcia etyki i moralności.
oceny,
normy,
sankcje,
wzory osobowe,
ideały.
Etos (gr. ethos = obyczaj, zwyczaj) to styl, sposób życia, postawy danej
grupy społecznej.
Etyka dzieli się na trzy działy:
etykę opisową,
etykę normatywną,
metaetykę.
Etyka opisowa:
Etyka normatywna:
wypowiada się nie tylko o tym, co jest, lecz także o tym, jak być
powinno,
Moralność a etyka
Pochodzeniem zasad moralnych i ich sensem zajmuje się etyka. Nie są to jednak tożsame
pojęcia.
Zasady moralne przyjmują najczęściej formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej
oznajmujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Większość ludzi ma
zasady moralne głęboko zinternalizowane (wpojone w swój system indywidualny,
podświadomość, duszę) w trakcie procesu wychowawczego i często w ogóle nie zastanawia
się nad ich pochodzeniem (szczególnie, gdy są to nakazy religijne). Naruszenie tych zasad
powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny, zwany poczuciem winy.
Zasady etyczne w odróżnieniu od moralnych są ogólnymi, filozoficznymi twierdzeniami,
wynikającymi z danego światopoglądu – przyjętego systemu pojęciowego (w niektórych
wypadkach również religijnego). Na ich bazie można tworzyć konkretne nakazy i zakazy
moralne. Często zdarza się tak, że różne zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad
moralnych.
Na przykład z czterech zasad etycznych:
• Życie ludzkie jest święte, gdyż jest ono darem Boga. (chrześcijaństwo,
islam)
• Odbieranie życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia.
(buddyzm)
• Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyż wszyscy jesteśmy
równoprawnymi członkami ludzkiej wspólnoty. (humanizm)
• Życie ludzkie jest własnością jednostki oraz podstawą jej wolności, a
odbieranie go jest pozbawianiem wolności w sposób ostateczny (liberalizm,
indywidualizm, anarchizm).
można wyprowadzić nakaz moralny "nie zabijaj", chociaż podstawy światopoglądowe tych
zasad są zupełnie różne.
Nie wszystkie systemy etyczne prowadzą jednak zawsze do tego samego zbioru zasad
moralnych, dlatego nie ma czegoś takiego jak "moralność uniwersalna", gdyż nie
pokrywałaby się ona nigdy w całości z poszczególnymi moralnościami. Analizując jednak
zbiory nakazów moralnych, obowiązujących w różnych kulturach i epokach, daje się
wyróżnić pewien zbiór zasad, które obowiązują w olbrzymiej większości z nich, takich jak
generalny zakaz dopuszczania się kłamstwa, zabójstwa czy kradzieży.
Zdarzają się też pewne sprzeczności w samych podstawach światopoglądowych (biorące się
głównie ze skrajności myślenia). Przykładem jest tu często podkreślany przez etyków konflikt
pomiędzy zasadą wolności ("człowiek jest wolny") a zasadą równości ("wszyscy ludzie są
równi"). Obydwie te zasady są głęboko zakorzenione w kulturze europejskiej, jednak w
skrajnej interpretacji są one sprzeczne, gdyż absolutna wolność prowadzi do powstania
nierówności społecznych, a narzucenie absolutnej równości do totalitaryzmu, czyli
przeciwieństwa wolności. Stąd konieczność uporządkowania zasad i nadania im różnych wag.
Takie uporządkowanie nazywane jest hierarchią wartości.
ETYKA
• Etyka to nauka o moralności
• Przedmiotem etyki będą wszystkie świadome i dobrowolne działania
człowieka, za które jest on odpowiedzialny
• Etyka, jako nauka będzie poszukiwała ogólnych norm moralności
• Celem etyki jest również wskazanie na istniejące kryteria wyboru dobra i zła
Etyka normatywna różni się od opisowej. Normatywna kształtuje proponując pewne normy wzorców
osobowych ( nie jest nauką ponieważ nie bada)
Etyka opisowa, zajmuje się analizą, opisem i wyjaśnianiem zjawisk natury moralnej w różnych epokach,
społeczeństwach, grupach zawodowych i społecznych w dziejach filozofii, literatury.
Egzystencjonaliści uważają, że życie człowieka składa się z wyborów, za każdy wybór trzeba zapłacić.
Działy etyki normatywnej Felicytologia – jest to teoria szczęścia ( jak osiągnąć szczęście).Dentologia –
jest to teoria obowiązku moralnego.
Moralność – to rzeczywista moralność jakiegoś człowieka, jego kryteria lub moralność społeczna (to nie jest
teoria).
Historia moralności zajmuje się nauka o moralności, jeżeli zajmuje się badaniem faktów dotyczących – to też
moralność.
Sokrates:
Sokrates rozróżnił ocenę techniczną od moralnej. Uważał, że można ocenić człowieka ze względu
na funkcję jaką pełni: np. dobry kowal i będzie to ocena techniczna, natomiast można powiedzieć:
"dobry człowiek" i będzie to ocena moralna.
Oceny te jednak pozostają w analogii do siebie. Aby wydać i jedną i drugą ocenę o konkretnym
człowieku, należy znać: przy ocenie technicznej - cel sztuki kowalstwa i środki do jego
zrealizowania (konkretne umiejętności, doświadczenie), natomiast przy ocenie moralnej również
należy znać cel, ale nie sztuki ale cel życia dobrego człowieka i środki, za pomocą których ten cel
realizuje.
Sokrates naucza, że celem życia dobrego człowieka powinno być szczęście, a drogą, która prowadzi
do jego zdobycia, są cnoty mądrości, sprawiedliwości, męstwa. Nie mają one charakteru
ostatecznego, traktowane są instrumentalnie, gdyż ich celem jest doprowadzenie nas do życia
szczęśliwego.
Cnota jest dla Sokratesa wiedzą. Ten, kto wie, co jest złe, nigdy nie będzie źle postępował. Ludzie
postępują źle, ponieważ o tym nie wiedzą.
Podobnie jak Sofiści uznawał za niezbędne oświecać ludzi o istocie cnoty, budzić w nich
wątpliwości czy ich zwyczajne mniemania o pewnych sprawach dobrych i pożytecznych są
uzasadnione. Chciał od wątpienia doprowadzić do wiedzy. Sokrates uważał, że efekty
wychowania zależą od metody, sposobu nauczania.
3 formy:
Daimonion – z gr. daimōn (Bóg; bóstwo; demon) - w filozofii starożytnej – głos bóstwa,
sumienie, ostrzegawczy głos wewnętrzny. Jego działanie sprowadzało się tylko i wyłącznie
do odradzania czynienia złych rzeczy i podejmowania błędnych decyzji, nigdy natomiast nie
doradzał ani nie sugerował niczego.
• Sokrates
(ur. w 469 p.n.e.). – intelektualizm etyczny – człowiek mądry jest z konieczności
człowiekiem dobrym; on nie pisał tylko rozmawiał; metody rozmów Sofistów –
elenktyczna (zbijanie argumentów rozmówcy, absurd myśli), Sokratesa: majenktyczna
(zmuszanie do myślenia, „wyciąganie z głowy rozmówcy jego mądrości). Zginął bo: psuł
młodzież i nie szanował bogów państwowych → miał proces o herezję DAJMONION –
sumienie, duch opiekuńczy – „kazał” mu chodzić po mieście i rozmawiać
ETYKA SUMIENIA
Zdecydowanie odmienną
Rodzaje sumienia:
- prasumienie (synderesis) - dobro należy czynić, zła unikać
- habitualne (możliwe) - u Tomasza
- aktualne - sąd który wydajemy jest sądem rozumu praktycznego
Rodzaje sumienia ze względu na czas:
- przeduczynkowe
- pouczynkowe
Rodzaje sumienia ze względu na działanie / odbieranie zasad:
- norma normans – norma normująca
- normata - norma normowana
Rodzaje sumienia ze względu na odniesienie do przekonania:
- pewne
- niepewne
Rodzaje sumienia ze względu na odniesienie do prawdy:
- prawdziwe
- fałszywe
Rodzaje sumienia ze względu na dyspozycyjność / trwałość:
- trafne - stała zdolność do właściwej oceny postępowania
- szerokie - stała zdolność do usprawiedliwiania tego, czego
usprawiedliwić się nie da
- skrupulatne - stała zdolność do doszukiwania się winy tam, gdzie jej
nie ma
Sumienie prawdziwe i sumienie błędne – może być aktem jednorazowym.
Sumienie trafne, szerokie, skrupulanckie to stała zdolność.
Błędne sumienie:
- o. Bartoś: nie ma błędnego sumienia. Jest to podejście naiwne (Moń).
- Koncepcja tomistyczna: błędne sumienie istnieje.
Był uczniem Sokratesa. Etyka Platona jest mocno wsparta na jego nauce o ideach
oraz na koncepcji człowieka i duszy.
Etyka Platona jest nauką o tzw. miłości oraz o cnotach. Miłość to tęsknota duszy
za dobrem i działaniem. Dążność do dobra bierze się stąd, że dusza przed
wcieleniem widziała ideę dobra. Celem ostatecznym jest więc dobro idealne, lecz
nie ma doń innej drogi, jak za pośrednictwem dóbr realnych. Zło nie polega więc
na korzystaniu z dóbr realnych, ale na tym, że którąś z nich czyni się celem życia
– celem powinno być dobro idealne.
Teoria cnót Platona, związana z koncepcją duszy, zakłada, że każda część duszy
ma odpowiadającą jej cnotę – klasyczny układ cnót:
♦ strażnicy (odważni),
♦ władcy (mądrzy).
Odrzucił zarówno Platona naukę o miłości jako dążności do dobra idealnego, jak i
teorię cnót. Etyka nie może być według niego idealistyczna, nie może ludziom
wskazywać celów nieosiągalnych. Powinna być realistyczna – w punkcie wyjścia
powinny być obserwacje ludzkich celów działań.
W teorii cnót Arystoteles zakładał, że cnót jest tyle, ile czynności właściwych dla
człowieka – czyli nieskończenie wiele (np. odwaga, sprawiedliwość,
umiarkowanie, etc.). Jest jednak jedna wspólna własność wszystkich cnót – każda
cnota jest wypośrodkowaniem między skrajnościami (np. skąpstwo –
sprawiedliwość – rozrzutność, tchórzostwo – odwaga – zuchwałość, brak poczucia
humoru – dowcip – kpiarstwo).
ARYSTOTELES
Cnoty intelektualne = wiedza czyni cnotę
Cnoty woli = cnoty woli mają być przyzwyczajeniem człowieka to takiego a nie innego
działania
• Teoria Arystotelesa jest elitarna, bo nie każdy może osiągnąć pełną cnotę, nie
każdy może żyć zgodnie z cnotą (etyka cnót jest elitarna)
• Pułap usprawnienia moralnego u każdego człowieka będzie inny
• Dojrzałość moralna nie jest dana w taki sam sposób każdemu
• Członkowie elity są autorytetami moralnymi i to oni wskazują właściwy kierunek
społeczeństwu (autorytety moralne)
• Z perspektywy państwa istotne jest to, aby władzę pełniły osoby, które są w stanie
określić co jest dobrem wspólnym, dobrem dla państwa
• Nie każdy jest obywatelem - obywatelem jest ten, kto pełni czynny udział w
funkcjach państwa
• Obywatelem nie będzie: kobieta, niewolnik, kupiec, rzemieślnik, rolnik
• Państwo idealne to dla Arystotelesa rządy elity moralnej (wizja pluralistyczna)
Sokrates
Antystynes / cynicy – cnota to życie zgodne z naturą (w wymiarze biologicznym) czyli zgodne
z naturą jest to, co najprostsze
Arystyp / szkoła cyrenajska – cnota to przyjemność-im większa tym lepiej (była to szkoła
hedonistyczna)
Koncepcja państwa Platona – formuła państwa jest dopełnieniem konkretnego postępowania
człowieka. Platon jest przeciwnikiem demokracji. Stworzył wizję państwa idealnego (twór
czysto teoretyczny)
3. Etyczna myśl chrześcijańska. Etyczna myśl od starożytności do
nowożytności. Szczególny nacisk na reformacje i liberalną kulturę.
To nie cierpienia nas przerażają, ale świadomość, że może nam coś dolegać, lęk
przed cierpieniem. Gdy jednak do cierpienia już dojdzie, trzeba oddać się
przyjemnościom, zagłuszyć nimi ból.
STOICY
Według stoików cnota jest dobrem wewnętrznym. Polega ona na rozumnym (nie
emocjonalnym) nastawieniu do tego, co się zdarza. Nastawienie rozumne
wymaga przede wszystkim rozpoznania i uznania konieczności przyrody (np.
śmierć, prawa rządzące kosmosem). Uznawszy te konieczności zyskujemy
wolność do (koncepcja wolności do jako zrozumienia i uznania konieczności)
skutecznego działania w świecie, dostosowujemy się do natury, stąd definicja:
„cnota polega na życiu zgodnym z naturą, to znaczy życiu rozumnym”.
Tak pojęta cnota jest dobrem niestopniowalnym, jedynym (ma wartość absolutną,
ale inne rzeczy również mają wartość, tyle że względną – inaczej u cyników) i
samowystarczalnym. Tylko cnota może być celem życia, inne rzeczy mogą być
godne wyboru (nie mogą być celem, ale gdy życie je podsuwa to można je
wybrać, np. posiadanie rodziny, wiedza, zdrowie) lub godne odrzucenia. Inne
zalety to skutki cnoty – są to sposoby, w jakie cnota się przejawia zależnie od
okoliczności (np. gdy trzeba korzystać z dóbr należy okazać umiarkowanie).
Według stoików źródłem zła, czyli życia wbrew cnocie, są afekty – gwałtowne,
bezrozumne poruszenia duszy, pod wpływem emocji. Istnieją cztery podstawowe
afekty:
- zawiść,
skierowane na pozorne dobra
- pożądliwość,
- smutek,
ucieczka przed pozornym
- obawa. złem
UTYLITARYZM:
6. Utylitaryzm pojawił się w Europie w XVIII wieku. Etykę utylitaryści określali jako "sztukę
kierowania czynnościami ludzkimi tak, aby wytwarzały możliwie najwięcej szczęścia."
Jedynym słusznym celem działania moralnego jest więc szczęście, rozumiane jako
doznawanie przyjemności czyli dobro. Jednak należy podkreślić, że utylitaryści mieli na
myśli dobro ogółu społeczeństwa. Tutaj pojawił się pierwszy podział obozu utylitarystów na:
racjonalistów, którzy uważali, że ludzkie działanie powinno być nastawione na dążenie do
dobra ogółu, oraz na naturalistów, którzy wyrażali przekonanie, że ludzie sami z siebie dążą
do dobra ogólnego.
7. Jednomyślnie był utylitaryzm nastawiony do charakteru przyjemności. Miała ona charakter
pozytywny - w życiu należy zabiegać o przyjemności, starać się je maksymalizować. W
swoich działaniach należy się kierować wymiernymi korzyściami ich podejmowania. Aby
czyn mógł być oceniony pozytywnie, musi posiadać dobry skutek.
8. - Bentham - wyznaje zasadę utylitarystyczną, że użyteczność decyduje o wartości
moralnej czynu. Nie posiadają tej mocy żadne prawa - ani naturalne, ani stanowione.
Ponadto Bentham hołduje zasadzie hedonizmu, że dobrem jest przyjemność, a złem
cierpienie. Pozostałe rzeczy poza przyjemnością i cierpieniem mają obojętną wartość
moralną. Etyka ta została oparta na obserwacji, że wszyscy ludzie pragną przyjemności.
Miała więc podłoże psychologiczne.
9. Etyka hedonistyczna Benthama miała charakter ilościowy - o wartości rzeczy i działań
decyduje ilość dostarczanej przez nich przyjemności lub rozkoszy, a rodzaj tej przyjemności
jest obojętny. Jedynie przyjemność ma moc motywowania człowieka do podjęcia
konkretnego działania i jest też kryterium jego moralnej oceny.
10. Bentham wyliczył następujące wymiary przyjemności:
11.
12. ◊ intensywność - mocniejsze doznanie przyjemności ma większą wartość niż
słabsze
13. ◊ trwanie - im dłużej trwająca przyjemność, tym większa jej wartość
14. ◊ pewność - pewność zaistnienia przyjemności w wyniku podjętego działania
15. ◊ bliskość - im szybciej nastąpi, tym lepiej.
16. ◊ płodność - jedna przyjemność rodzi kolejne przyjemności
17. ◊ czystość - przyjemność jest najlepsza, kiedy nie prowadzi do przykrości
18. ◊ zakres - przyjemność doznawana przez większą liczbę ludzi
19.
20. Bentham swoją zasadę etyczną nazwał "zasadą największego szczęścia", szczęścia, pod
którym rozumiał nic innego, jak tylko przyjemność. Dlatego jego stanowisko bez żadnych
dylematów można nazwać hedonistycznym. Nie ma on jednak charakteru egoistycznego,
bo jak pisze filozof:
21. "Przez zasadę użyteczności rozumiem zasadę, która uznaje lub potępia postępki wedle
tego, czy zdają się zwiększać czy też zmniejszać szczęście osób zainteresowanych."
Dlatego od rozróżnienia od hedonizmu egoistycznego, poglądy Benthama nazwano
utylitarystycznymi.
22. - Mill - jest kontynuatorem myśli etycznej Benthama, dodaje jednak swoje specyficzne
zabarwienia utylitaryzmu. Mill podkreśla edukacyjną rolę państwa, w prowadzeniu jednostki
do realizowania zasad etyki utylitarystycznej. Państwo ma wykształcić jednostkę, która w
swoich czynach będzie kierować się zasadami użyteczności, a nie jedynie własnymi,
egoistycznymi interesami. Sieć relacji społecznych powinna zostać wykorzystana do
kształcenia w ludziach skłonności do braterstwa i współpracy między nimi.
23. Mill dokonuje także hierarchizacji przyjemności. Uważa, że różnią się one od siebie
jakością. Mamy więc dwa poziomy przyjemności:
24.
25. ◊ duchowe
26. ◊ zmysłowe
27.Wartości liberalne, a konfucjanizm wobec wyzwań współczesnej gospodarki
i polityki.
ogół poglądów na temat moralnych i religijnych wymiarów życia społecznego, gospodarczego, politycznego i
kulturalnego, odwołujących się do religijnej (gł. katolickiej i szerzej: chrześcijańskiej) koncepcji człowieka i
społeczeństwa; wyraża się poprzez nauczanie społ. Kościoła kat. (dokumenty kościelne) oraz katolicką
(chrześcijańską) naukę społeczną, zawartą w refleksji teoretycznej, która - ze względu na odwołania typu
teologicznego i doktrynalnego - uchodzi za składnik teologii, a jej tezy są wykorzystywane w nauczaniu społ.
Kościoła. Człowiek jest tu ujmowany jako "osoba ludzka" wyposażona od chwili poczęcia w szczególną
"godność"; wychodząc od dogmatyki i antropologii filozoficznej, kat. nauka społ. za ostateczną płaszczyznę
odniesienia dla interpretacji wszelkich faktów społ. uznaje Objawienie, a także poznanie naturalne i oświecone
łaską wiary; wg niej podstawowymi regulatorami życia społ. są: służba osobom ludzkim (personalizm), dobro
wspólne, solidarność, niesienie pomocy; zasady te uzyskują społ. wymiar w praktyce życiowej, stając się zarazem
zasadami postępowania jednostek w społeczności oraz społeczności wobec jednostek; obok tych reguł obowiązują
także inne uniwersalne wartości: prawda, sprawiedliwość, miłość bliźniego, wolność. Wbrew krytyce, a także
oczekiwaniom środowisk kat., ani nauczanie społ. Kościoła, ani kat. nauka społ. nie stanowią zwartych systemów
polit. czy, tym bardziej, ideologicznych; mimo że negatywnie ocenia się tu zarówno skrajny indywidualizm, jak też
skrajny kolektywizm (grożący naruszeniem integralności osoby ludzkiej), s.n.K. nie może być uważana za formę
"alternatywną" wobec jakichkolwiek programów polit. czy społecznych. Kościół powierza konkretyzację
głoszonych przez siebie zasad katolikom świeckim (ruchom społ., partiom, politykom), nie chcąc, by traktowano
go jako odrębną siłę w życiu politycznym współcz. świata; mimo tej deklaracji bywa on właśnie tak postrzegany,
zwł. ze względu na swoistą sprzeczność pomiędzy funkcjami Kościoła jako wspólnoty wiernych a funkcjami jego
hierarchii (sprzeczność ta jest znacznie łagodniejsza w kościołach protestanckich, a jeszcze innego wymiaru nabiera
w prawosławiu). Wprawdzie początków s.n.K. można szukać w Biblii, nauczaniu apostolskim (zwł. u św. Pawła)
oraz pismach Ojców Kościoła, to jej rzeczywisty rozwój nastąpił dopiero w zderzeniu z nowymi zjawiskami życia
politycznego i społ. w XIX w., gł. z kwestią robotniczą w rodzącym się kapitalizmie (sprzeczność między
kapitałem a pracą); w końcu XX w. kat. nauka społ. ma do rozstrzygnięcia znacznie więcej problemów: kryzys
małżeństwa i rodziny, kwestie samorządności, sprawiedliwości systemów politycznych i gospodarczych (sprawa
bezrobocia, znaczenie związków zawodowych, własności prywatnej i sprawiedliwości społ., prawa pracowników
do zarządzania przedsiębiorstwem, kwestia alienacji pracy, reforma tradycyjnego rolnictwa), pokoju światowego i
nierówności między krajami bogatymi i biednymi (długi międzynar., inflacja, wyzysk ekonomiczny), praw
człowieka i zadań państwa wobec obywateli, rozmaite aspekty wyzwolenia człowieka (w tym kwestie rewolucji
społ., obyczajowej, kulturalnej), problemy demograficzne i ekologiczne (w tym kwestia granic wzrostu i
przeludnienie światowe), pauperyzacja intelektualna różnych regionów świata; nowe wyzwania dla społ. nauki kat.
stanowi rozwój niektórych dziedzin wiedzy: inżynierii genetycznej, postęp nauk medycznych, informatyki i technik
komputerowych. Osobne zagadnienia to narastający konsumpcjonizm, postawy bierności i amoralizmu, połączone
z procesami sekularyzacji zarówno krajów bogatych, jak też - pozostających pod ich wpływem kulturalnym i
ekonomicznym - krajów biednych, zakres wpływów rozmaitych ruchów społ. (feminizm) lub quasi-religii i sekt;
upadek komunizmu po 1989 postawił kat. naukę społ. wobec problemów zmian w świadomości polit. i
obywatelskiej w krajach postkomunistycznych, metod budowy gospodarki rynkowej i struktur demokratycznych
państwa, zmian skali wartości społ. akceptowanych lub odrzucanych itd. Generalnie Kościół i kat. nauka społ.
opowiadają się za "kulturą życia", a przeciwko "kulturze śmierci", potępiając przerywanie ciąży, eutanazję,
nieetyczne eksperymenty medyczne (np. klonowanie organizmów). W kwestiach dotyczących bezpośrednio
ustrojów polit. i systemów gospodarczych kat. nauka społ. jest przeciwna głoszonej przez marksizm, neomarksizm,
a także Nową Lewicę teorii zakładającej, iż postęp społ. dokonuje się poprzez konflikty klasowe (od początku
potępiała więc rozwój rewolucyjny), przyjmując stanowisko raczej reformistyczne i solidarystyczne; łagodzenie
napięć społ. możliwe jest dzięki gruntownej przebudowie moralnej człowieka. Stanowisko to od początku budziło
kontrowersje zarówno ze strony krytyków ateistycznych, jak też wywoływało spory wśród kat. uczonych. Jedną z
pierwszych encyklik, które podejmowały zagadnienia społ. w aspekcie doktrynalnym była Vix pervenit Benedykta
XIV (1745), potępiająca lichwę; najważniejsze encykliki dotyczące narastających w kapitalizmie problemów społ.
powstają w 2. poł. XIX w.: Quanta cura i sławny Syllabus Piusa IX (1863); Immortale Dei (1885), Libertas (1888),
Sapientiae Christianae (1890), a przede wszystkim Rerum novarum (1891) Leona XIII. Do tej encykliki, w kolejne
rocznice jej publikacji, będą odwoływali się następni papieże: Pius XI w Quadragesimo anno (1931), Jan XXIII w
Mater et Magistra (1961), Paweł VI w liście apostolskim Octogesima adveniens (1971) oraz Jan Paweł II w
Laborem exercens (1981) oraz w Centessimus annus (1991); te dwie ostatnie encykliki odnoszą się bezpośrednio
do sytuacji świata pracy: w kontekście wydarzeń w Polsce 1980 oraz wobec upadku komunizmu 1989. Istotną rolę
w XX w. spełniły encykliki odnoszące się do zagrożeń, wywołanych przez totalitaryzmy: encyklika Piusa XI Mit
brennender Sorge (1937) ostrzegająca przed faszyzmem i Divini Redemptoris (1937), wskazująca zło tkwiące w
totalitaryzmie komunistycznym. Ważnymi dokumentami Magisterium Kościoła stawały się także encykliki,
starające się poddać analizie i ocenie etycznej globalne tendencje w rozwoju świata: Pacem in terris Jana XXIII
(1963), Populorum progressio Pawła VI (1967) oraz Sollicitudo rei socialis (1987), Veritatis splendor (1993) i
Evangelium vitae (1995) Jana Pawła II. Początki kat. myśli społ. w Polsce związane są z ogłoszeniem encykliki
Rerum novarum i recepcją zawartych w niej myśli (ks. P. Wawrzyniak, E. Jaroszyński); pierwsze katedry socjologii
chrześcijańskiej powstają w latach 20. na uniw. w Wilnie i Krakowie (m.in. K. Zimmerman, S. Zegarliński, J.
Piwowarczyk, J. Matulewicz, A. Wójcicki); najważniejszą rolę w rozwoju kat. nauk społ. spełnia, poczynając od lat
międzywojennych KUL (I. Radziszewski, A. Szymański, L. Górski, I. Czuma, S. Wyszyński, K. Wojtyła, Cz.
Strzeszewski, J. Majka, W. Piwowarski, J. Krucina, J. Kondziela, H. Waśkiewicz); prowadzone są tu badania w
zakresie socjologii, politologii, pedagogiki (w tym również metodologii nauczania i oddziaływania medialnego);
powstają prace z obszaru filozofii społ., etyki polityki i życia gospodarczego, filozofii prawa i religii, antropologii.
Inne ważne ośr. dydaktyczne i badawcze to ob. Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Akad. Teologii Kat.
w Warszawie, Papieska Akad. Teologiczna w Krakowie.
• Immanuel Kant
przedstawiciel oświecenia; Etyka – odpowiada na pytanie „jak żyć?”
1. rozumną
2. racjonalną
3. wolną
Kant chciał by ludzie wymyślali własne zasady moralne, a nie żeby były one narzucane z
zewnątrz, aby decydowali sami o sobie dobrowolnie, bez przymusu
Imperatywy:
„Postępuj tak, abyś człowieczeństwa tak w twojej osobie, jak w osobie każdego
innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy jako środka”
• Karol Marks
ikona kulturowa; Marks rozpoznał dzieje.
1. wspólnota pierwotna
2. niewolnictwo
3. feudalizm
4. kapitalizm
5. socjalizm
6. komunizm
Poddał wszystko paradygmatowi ekonomicznemu