Filozofia chrześcijańska

Dwie fazy:
I-VI wiek filozofia chrześcijańska należy do
okresu starożytności. Okres patrystyki –
ojców Kościoła
VIII – XIV filozofia chrześcijańska należy (i
tworzy w gruncie rzeczy jej podstawę) do
filozofii średniowiecznej. Okres ten jest
nazywany okresem scholastyki.
 Wiara i filozofia
• Grecy: • Chrześcijanie
(judeo-
chrześcijaństwo)
1)Bóg jest abstrakcją,
1) Bóg jest osobą
(pierwszy poruszyciel)
2) Bóg stwórcą świata.
2)Bóg i materia istnieją
odwiecznie, Bóg 3) Najważniejsze
twórcą świata a nie uczucia.
stwórcą
3) Najważniejszy
intelekt (rozum)
Podstawowe problemy pierwszego
okresu filozofii chrześcijańskiej
1) Problem wiary i rozumu (co wybrać,
jeżeli rozum nie zgadza się z
Objawieniem?)
2) Problem zła w świecie. Skąd się wzięło
zło skoro Bóg stworzył świat i jest
doskonałą dobrocią.
3) Problem Trójcy świętej.
4) Problem natury Chrystusa.
 Różne odpowiedzi
Tertulian ok. 160 - 230 n.e.
"zmartwychwstanie jest pewne, ponieważ
niemożliwe" (certus est, quia impossibile
est); "wierzę, ponieważ jest to absurd"
(credo, quia absurdum)
 Orygenes
• Orygenes (gr. Ὠριγένης, Origenes, ok. 186-254) – współczesny
Plotynowi filozof i teolog. Twórca teorii preegzystencji dusz w
obrębie ówcześnie płynnej doktryny chrześcijańskiej. Dążył do
wyrażenia myśli chrześcijańskiej pojęciami filozofii greckiej, a
największy wpływ na niego wywarły pisma Platona. Prowadził
ascetyczny tryb życia - nie spożywał mięsa, alkoholu ani oliwy. We
wstręcie do własnej cielesności posunął się jeszcze dalej niż Plotyn.
Legenda głosi, że w wieku osiemnastu lat kazał się wykastrować.
 Poglądy Orygenesa
• Bóg jest daleki i abstrakcyjny, niezmienny,
niematerialny, ale jest też miłością.
• Chrystus jest Logosem czyli nie tylko
Zbawicielem (rola soteriologiczna), ale też
twórcą świata (rola kosmologiczna).
• Świat jest stworzony przez Boga, ale
istnieje odwiecznie.
• Duchy ( dusze) też istnieją odwiecznie,
mają preegzystencję.
 Dogmaty – Sobór w Nicei 325 rok
Trójca święta – trzy osoby, jedna i ta sama
substancja.
Natura Chrystusa – Dwie natury – Boga i
człowieka, w jednej osobie łączy realne
bóstwo i realnego człowieka.
Inne dogmaty: stworzenie z niczego,
powstanie zła z wolności, zbawienie przez
Chrystusa.
 Św. Augustyn (Aureliusz Augustyn)
• Aureliusz Augustyn z Hippony, łacina Aurelius Augustinus, w
Kościele katolickim znany jako święty Augustyn (ur. 13 listopada
354 w Tagaście, zm. 28 sierpnia 430 w Hippo Regius) – filozof,
teolog, organizator życia kościelnego, święty Kościoła katolickiego,
jeden z Ojców i Doktorów Kościoła, znany jako doctor gratiae
(doktor łaski).
 „Wyznania”
• A tymczasem grzeszyłem coraz bardziej. Kobietę, z którą
dotychczas żyłem, oderwano od mego boku, gdyż była to
przeszkoda na drodze do małżeństwa. Ponieważ moje serce mocno
do niej przywarło, teraz wyszarpnięto w nim ranę, która broczyła
krwią obfitą. Kobieta wróciła do Afryki, ślubując Ci, że nigdy się nie
odda żadnemu innemu mężczyźnie, a ze mną zostawiła syna
naturalnego, jakiego mi urodziła. Byłem zbyt słaby, aby naśladować
ten wzór, jaki mi dała niewiasta. Niecierpliwiło mnie dwuletnie
oczekiwanie na narzeczoną, bo nie tyle ożywiało mnie pragnienie
małżeństwa, ile byłem niewolnikiem namiętności. Postarałem się
więc o inną kobietę i żyłem z nią bez małżeństwa. Oznaczało to, że
choroba mojej duszy jeszcze się wzmoże i umocniona
nieprzerwanym przyzwyczajeniem przetrwa aż do pożycia z żoną. A
rana, jaką spowodowało oderwanie ode mnie mojej poprzedniej
towarzyszki, wcale się nie goiła. Po okresie straszliwie ostrego bólu
zaczęła ropieć i chociaż wtedy ból jakby stępiał, cierpiałem tym
rozpaczliwiej.
 Poglądy św. Augustyna
• W jego filozofii centralne miejsce zajmuje Bóg, Augustyn
wywyższając Go, umniejszał tym samym człowieka. Jego postawę
filozoficzną określał skrajny teocentryzm. Całe życie człowieka jest
skierowane ku Bogu. (TEOCENTRYZM)
• Wg niego człowiek stanowi jedność duszy i ciała. Ale złączenie tych
substancji nie jest harmonijną całością, lecz czymś
niewspółgrającym. Jedynie poprzez zapanowanie nad
pożądliwością i kierowanie się ku Bogu mogą zapewnić człowiekowi
stan spokoju.
• Wg Augustyna bóg jest największym dobrem, a poznać Go można
bardziej przez wiarę niż rozum. Świat, który stworzył Bóg jest z
natury dobry, zło jest wytworem człowieka. Człowiek czyni zło
wtedy, gdy odwraca się od Boga, jeśli zostaje przy Nim dostępuje
łaski.
 Teocentryzm
1) Bóg jest najwyższym bytem i przyczyną
wszelkiego bytu.
2) Bóg jest przedmiotem poznania, ale też
przyczyną poznania (iluminizm czyli
pogląd, że Bóg udziela prawdy umysłom
ludzkim).
3) Bóg jest najwyższym dobrem.
 Teodycea
Termin ten pochodzi od greckiego théos
(bóg) i diké (słuszny, sprawiedliwy), a
dosłownie oznacza "usprawiedliwienie
Boga". Jest to gałąź teologii zajmująca się
problemem jak pogodzić istnienie
dobrego, miłosiernego Boga z istnieniem
zła. Słowa tego po raz pierwszy w 1710
roku użył niemiecki filozof Gottfried
Leibniz.
 Teodycea św. Augustyna
• Zło nie należy do przyrody, lecz jest dziełem wolnych stworzeń.
• „Bóg dobrą ustanowił przyrodę, lecz zatruła ją wola”.

• Zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra.

• Zło nie psuje harmonii świata, jest do niej potrzebne, ukaranie grzesznych
tak samo należy do niej, jak nagrodzenie świętych.

• Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem niż mniejsze bez zła.

• Zło powstaje z zaniedbania pozostawionego samemu sobie. Tak jak

nieodwiedzany pokój, bez niczyjego udziału pokryje się kurzem i nieładem
juz po kilku dniach, a po kilku latach popadnie w chaos i ruinę, tak i zło
narasta przez nasze zaniedbanie, by nas zadziwić w momencie
uświadomienia swoim rozmiarem, potęga i zagrożeniem. Stąd miejsce na
nasze poczucie obowiązku zapobiegania złu, wiecznego tworzenia
porządku, dobra i piękna.
 Predestynacja
• Predestynacja (od łac. praedestinare, gr. προοριζειν,
"przeznaczyć z góry") - koncepcja religijna, według
której losy człowieka (jego zbawienie lub potępienie)
są z góry określone przez wolę Boga.
• Trzy zasady, na których opiera się predestynacja u św.
Augustyna
1)uprzedniości i darmowości łaski Bożej (łaska jest dana
„za darmo”)
2) nieodpartości bezwzględności jej mocy;
3) przekonaniu o niemocy i zepsuciu człowieka w wyniku
grzechu pierworodnego.
 Historiozofia św. Augustyna
• Historiozofia, dziedzina filozofii, określana często
mianem filozofii historii, uznawana niekiedy za
samodzielna gałąź wiedzy - skupia się na refleksji nad
dziejami, nad ich sensem, biegiem i celem, i próbuje
ustalić ogólne prawidłowości nimi rządzące.
Przedmiotem badań historiozofii jest też postrzeganie
procesu dziejowego przez ludzi, różne sposoby jego
przedstawiania i rozumienia.
 Koncepcje historiozoficzne
• Koncepcje historiozoficzne:
• 1) Cykliczna: wszystko w dziejach się powtarza: np. wiek złoty,
srebrny, brązu i znów wiek złoty.
• 2) Historia jako ciąg przypadków („gdyby nos Kleopatry był dłuższy,
inaczej potoczyłyby się dzieje świata” Blaise Pascal)
• 3)Linearna: dzieje rozwijają się według praw i
dążą do ostatecznego celu.
 „ O Państwie Bożym”
• W dziele tym zawarta jest wizja historiozoficzna ujmująca dzieje
świata jako konflikt "państwa Bożego" (civitas Dei) z "państwem
ziemskim" (civitas terrena) kierowanym przez szatana; ostatni etap
ich walki rozpoczęło przyjście na świat Jezusa Chrystusa, a
zakończy pochłonięcie czasu przez wieczność i ostateczny rozdział
obu dominiów. Koniec dziejów -- Paruzja
• Paruzja, Dzień Pański (z gr. obecność, przyjście, pojawienie się),
według Nowego Testamentu i doktryny wczesnego chrześcijaństwa
oznacza zapowiadany przez proroków powrót Chrystusa w chwale
pod koniec dziejów na świat, jako triumfatora nad złem,
wskrzesiciela umarłych i sędziego świata. Jej źródłami biblijnymi są
słowa Jezusa z Ewangelii, komentarze św. Pawła i Apokalipsa
Świętego Jana.
 Okres scholastyki – św. Tomasz z
Akwinu
• Święty Tomasz urodził się w 1225 jako syn hrabiego Akwinu Landulfa, na
zamku Roccasecca między Rzymem a Neapolem.Odbył ogólne studia
podstawowe (artes liberales) w Neapolu i wstąpił tam w 1243, wbrew woli
swojej rodziny do zakonu braci kaznodziejów. Po studiach w Paryżu i
Kolonii u Alberta Wielkiego, podjął w 1252 nauczanie w Paryżu w
dominikańskim ośrodku studiów. W międzyczasie działał w Rzymie i w
szkołach dominikanów w Italii. Święty Tomasz umarł 7 marca 1274 w
opactwie cystersów Fossanuova
 Wiara i rozum
• W filozofii św. Tomasza z Akwinu pojawia się
prosta koncepcja rozgraniczenia filozofii i
teologii, na jaką się dawniejsza scholastyka nie
zdobyła. Teologię buduje się na podstawie
objawienia, filozofię wyłącznie na zasadach
rozumu. Nawet gdy traktują o tych samych
sprawach, każda traktuje inaczej. Filozofia, jeśli
służy teologii, to jedynie w tym sensie, że
przygotowuje do wiary (preambula fidei), i że jej
broni.
 „Dowody” na istnienie Boga
• Istnienie Boga nie jest prawdą opartą na apriorycznym rozumowaniu: nie wynika ani z
pojęcia prawdy, ani z pojęcia doskonałego bytu. Dowód istnienia Boga należy oprzeć
na doświadczeniu. Tomasz dał pięć dowodów istnienia Boga.
• Pierwszy dowód (ex motu): w świecie istnieje ruch, ktoś musiał go zapoczątkować i
jako pierwszy poruszyć świat.
• Drugi (ex ratione causae efficientis): świat nie powstał samoistnie, stworzyła go istota
samoistna, która nie miała żadnej przyczyny swego powstania, istniała zawsze.
• Dowód trzeci (ex possibili et necessario) głosił, że wszystko w świecie jest
przypadkowe, ponad tym musi być jednak jakaś istota konieczna, rządząca
przypadkiem.
• Czwarty (ex gradibus perfectionis): istnieją istoty o różnym stopniu doskonałości, jeśli
coś jest najmniej doskonałe, to musi też być coś przeciwnego: najbardziej
doskonałego-Bóg. Dowód piąty (ex gubernatine rerum): cała przyroda działa celowo,
cele układają się stopniowo, aż do najwyższego, ostatecznego i rządzącego nimi - do
Boga.
• Dowód piąty (ex gubernatine rerum): cała przyroda działa celowo, cele układają się
stopniowo, aż do najwyższego, ostatecznego i rządzącego nimi - do Boga.
 Hierarchia bytów
• Tomizm zakłada, "rozumny ład świata", wizję świata
harmonijnego, stanowiącego drabinę bytów, na której
wszystko, co istnieje, ma swoje miejsce i ściśle
określoną rolę. Wyglądała ona tak:
1. Bóg - najwyższa istota, ostateczna przyczyna
wszystkiego.
2. Aniołowie - czyste inteligencje.
3. Człowiek - byt z ducha i ciała.
4. Zwierzęta - byty cielesne.
5. Rośliny - materia żywa.
6. Materia martwa - kamienie, metale itp.
7. Żywioły.