Professional Documents
Culture Documents
ODMIANY PSYCHOLOGII
3. Psychologia Naukowa (co jest, jakie jest i dlaczego jest takie z naciskiem na regularność i
powtarzalność zjawisk)
PSYCHOLOGIA POTOCZNA
1
ZDOLNE ↔ LENIWE
LENIWE ↔ ZDOLNE
TĘPE ↔ PRACOWITE
PRACOWITE ↔ TĘPE
▼
nie istnieją między nimi żadne korelacje, ale A. Szmajke mówi: „Nie mów nauczycielowi, że jesteś pracowity, bo
pomyśli, że jesteś tępy”. Pracuj, a mów, że jesteś leniwy:)
Inne:
- uroda i inteligencja (pomiary jawne vs pomiary ukryte)
- uroda i pracowitość
→ 80% odpowiedziało, że 20 razy - „ile razy musi się zdarzyć coś, aby można było powiedzieć, że zdarza się
często?”
→ Jakie są dzieci wg. nauczycieli? (wg. J. Krosny- Wekselberg, 1982)
2
Cechy potocznych przekonań:
PSYCHOLOGIA NAUKOWA
odosobniony przypadek vs regularność
3. Przewidywanie
3
Tzw. Sześcian Harolda Kelleya:
Zdaniem Harolda K. zrozumienie zachowania wymaga jego analizy z trzech co najmniej perspektyw:
1. Perspektywy Spójności- Zmienności Zachowania: czy podmiot to zachowanie przejawia zawsze (lub
choćby często), czy raczej rzadko. Jeśli jest częste skłonni jesteśmy przypisywać je wewnętrznym
właściwościom podmiotu, jeśli rzadkie- szukamy raczej zewnętrznego źródła zachowania.
2. Perspektywy Wybiórczości Obiektu Zachowania: czy podmiot zachowuje się w dany sposób wobec
wszystkich obiektów danej klasy, czy tylko wobec niektórych?
3. Informacje i podzielaniu lub powszechności społecznej danego zachowania- czy wobec danego obiektu
wszyscy zachowują się w ten sam sposób, czy tylko niektórzy? Jeśli tak zachowują się wszyscy, skłonni
jesteśmy przypisywać zachowanie przyczynom zewnętrznym, a jeśli tylko jedna osoba, skłonni
jesteśmy sądzić, że to przyczyny wewnętrzne.
1. Wszyscy wiedzą, że jest inaczej: o prawdzie w nauce decyduje nie większość głów a argumenty
4
Wykład 2
Podstawowe założenia:
1. Każdy człowiek posiada pewne właściwości wspólne dla swego gatunku, więc wszyscy są pod pewnymi
względami podobni do siebie. Założenie to umożliwia generalizację twierdzeń, uogólnienie faktów i
przenoszenie wiedzy dotyczącej jednego człowieka, czy jednej małej grupy na innych ludzi, a nawet na
wszystkich ludzi.
Podobieństwo w czasie i przestrzeni [Tora, Gilgamesz, Homer, Safona]
2. Każdy człowiek ma pewien zbiór stałych właściwości, a w każdym razie zmienność posiadanych przez
ludzi właściwości nie jest duża. Założenie to umożliwia formułowanie przewidywań, odwołujących się
do stwierdzonych wcześniej, powtarzalnych faktów (zjawisk, stanów, cech, zachowań itp.)
3. Można wyodrębnić zbiór takich czynników zewnętrznych, które w sposób stały i powszechny wpływają
na stany i zachowania ludzi. Te czynniki mogą mieć charakter biologiczny, kulturowy czy społeczny.
Założenie to umożliwia wyjaśnienie lub przewidywanie różnorodnych zachowań ludzi, na podstawie
znajomości warunków.
( w1 – hałas, pomaganie itp.) np.
BIBB LATANE jego współpracownik udawał epilepsję i patrzyli na reakcję ludzi:
prawdopodobieństwo że ktoś pomoże:
gdy był 1 człowiek – 100%;
2 - 60%;
8 - 0%.
5
Wychodzenie poza dane obserwacyjne:
1. Dwa poziomy obserwacyjne:
- fizyczne właściwości obiektu (człowiek, rzeczy)
- fizyczne właściwości zachowania (czy człowiek robi coś np. głośno, szybko)
2. Trzy poziomy poza obserwacyjne:
Pytania o tożsamość:
▪ Kim jest? ▪ Kim był? ▪ Kim może być?
▪ Kim jest zazwyczaj? ▪ Kim będzie? ▪ Kim pragnie być?
▪ Kim jest teraz? ▪ Kim bywa? ▪ Kim być powinien?
- tożsamość kategorialne (my kobiety)- gdy się należy do jednej kategorii, to nie można należeć do
innej
PODSUMOWANIE:
□ Istnieje wiele perspektyw psychologicznej analizy człowieka
□ Większość zachowań ma więcej niż jedną przyczynę, zatem interakcyjne działanie wielu czynników
jest warunkiem koniecznym zachowania
6
□ Istnieje naturalna zmienność zachowań i cech
Wykład 3,4
Psychologia Introspekcyjna,
Nauka o treści świadomości
powstały na przełomie XIX / XX w. dominowały na początku XX w.; oba kierunki należą do przeszłości
psychologicznej; powstały w reakcji na introspekcję.
7
PSYCHOANALIZA
PSYCHOANALIZA FREUDA:
► Podstawowe założenie:
- bieg procesów świadomych, dążenia przesądzone są przez nieuświadomione siły afektywne, zachowanie
8
► Fundamentalna rola nieświadomości:
- rzeczywista motywacja zachowań jest nieświadomość
Życie psychiczne jest efektem gry sił między trzema strukturami osobowości (ID, EGO, SUPEREGO):
- źródłem energii jest ID(ono), to czynnik- libido; dążenie do natychmiastowego rozładowania zasada
przyjemności
Archetypy:
- matki, narodzin, śmierci, mocy, bohatera, dziecka, Boga, mędrca itp.
- najlepsze źródło wiedzy o archetypach: mity, symbole kulturowe, sny, wizje, rytuały , a także objawy
neurotyczne i psychotyczne.
9
BEHAWIORYZM:
Zaczął uchodzić za kierunek amerykański, choć nie rozpoczął się tam: pierwszym był Iwan Pietronowicz Pawłow
(nagroda Nobla: 1904, studia na Uwr 1884-1886).
J. WATSON
- trzy czynniki zachowania: popęd (mierzony obiektywnie) , związek w czasie, skutek reakcji
SKINNER
10
PODSUMOWANIE:
▪ podobieństwo psychoanalizy i behawioryzmu:
- koncepcja człowieka jako ofiary sił niekontrolowanych
- regulacja zachowania przez popędy nieświadome
- lekceważenie regulatorów świadomych
KRYTYKA PSYCHOANALIZY:
- arbitalność
- spekulatywne koncepcje
- nieobawalność (libido jako narzędzie wyjaśniające wszystko)
- pomijanie roli procesów poznawczych
KRYTYKA BEHAWIORYZMU:
- atomizacja życia psychicznego
- lekceważenie działań złożonych i długoterminowych
- uproszczenia w analizie procesów poznawczych
Psychologia Introspekcyjna,
Nauka o treści świadomości
| |
psychologia humanistyczna psychologia poznawcza
3 rodzaje pytań:
- jaka jest ludzka natura?
- jak pracuje ludzki umysł?
-jakie są granice konformizmu, uległości i posłuszeństwa? (Asch, Miligram)
11
Wykład 6
ŚWIADOMOŚC I NIEŚWIADOMOŚĆ
3. Z regulacyjnego punktu widzenia nie jest ważne, czy coś jest świadome, czy też nie jest
ważne jest czy proces jest skuteczny czy nie, a co jest jego naturą jest drugorzędne.
[najbardziej ponętna;)]
We wszystkich koncepcjach korzysta się jednak z danych introspekcyjnych jako jednego ze źródeł
informacyjnych.
- świadomość latentna (potencjalna) vs aktualna; to, co może być treścią świadomości, i to, co jest
treścią świadomości w danym momencie
potencjał świadomościowy dużo większy niż to, co się w danym momencie przechowuje
- można być nieświadomym wszystkiego ale nie można być wszystkiego świadomym
- o świadomości i nieświadomości możemy mówić tylko w sposób relacyjny- to jest poprzez wskazanie
obiektów, których stany dotyczą (nie)świadomy czegoś
- z brakiem świadomości wiążą się automatyzmy i brak kontroli (poznawczej i behawioralnej) nad
otoczeniem i nad sobą samym, ale ze stanem świadomości bynajmniej nie musi się wiązać kontrola
można niesamowicie trudne zad, czynności wykonywać bez świadomości -> nie jest nieświadomy tylko
nie ma kontroli, ale to że jest świadomy, też nie oznacza, że pełni kontrolę nad pewnymi czynami.
12
• Później Thayer zaproponował podział na aż cztery rodzaje pobudzenia, które mierzone są odrębnymi skalami,
niekorelującymi się ze sobą lub też korelującymi bardzo nisko; są to;
► Jawa i Sen
▪ Różne fazy snu i różny dostęp bodźców [sen jest b.zróżnicowany-> różne poziomy głębokości snu, fazy
głębokości występują cyklicznie]
▪ Bodźce znaczące nie muszą być silne [można wytrącić człowieka ze snu gdy pojawią się bodźce, im głębiej
tym silniejsze, łatwiej to osiągnąć przez bodźce nie tyle silne co znaczące np. imię nie wiertarka.
▪ Kulturowe uwarunkowania snu:
- Jahganowie- zasypiają w dowolnym momencie ale jednocześnie wiedzą doskonale, co dzieje się wokół
nich, doskonale odbierają wszystkie bodźce mimo że śpią b.głęboko
- Katolicy śpią dużo więcej niż protestanci
▪ Biologiczne uwarunkowania snu:
- delfiny: 2 półkule (jedna śpi, druga odpoczywa, mogą być nieprzerwanie aktywne), oddychają
powietrzem, więc muszą wciąż kontrolować
► Obronność Percepcyjna
czy można unikać czegoś o czym się nie wie że jest?
▪ Eksperyment Brunnera i Postmana: czy można uciekać przed niedostrzeganym niebezpieczeństwem? (ekip –
słowa) ludzie nie są w stanie zarejestrować słów
▪ Wyjątkowa rola bodźców zagrażających ->dot. to tylko tych, które są TABU
▪ Ślepota funkcjonalna: zdolność nie rejestrowania, nie przekazywania doświadczeń bodźców zagrażających
S. zdradza M. i wszyscy wiedzą a M. nie. to po prostu M. nie chce dopuścić do świadomości tych
sygnałów.
▪ Eksperyment G. Pochwatko: bodźce, których nie rejestrujemy wpływają na nasze zachowania
eksponowanie bodźców podprogowych
P. Winkelman – za pomocą ekspozycji podprogowej, ukształtowano pewne preferencje
13
Bodźce emocjonalnie nasycone- z wyjątkiem zagrażających- są gorzej spostrzegane (wymagają więcej czasu,
lepszego oświetlenia) niż bodźce neutralne.
▪ eksperyment Rosenberga nad hipnozą: czy można zmienić ludzi za pomocą hipnozy,
czy można zmienić coś poza świadomością człowieka?
Hipnoza skuteczna ale chwilowo.
▪ badania Stroop’a (1935): sprzeczne bodźce
- Efekt Stroop’a jest dla psychologów bardzo interesujący, bo pozwala na łatwy dostęp do rywalizacji
pomiędzy automatycznymi a kontrolowanymi procesami o ograniczone zasoby poznawcze
- Średni czas reakcji w wartości 1-2 wynosi do 470 milisekund; w warunku 3 czas reakcji wzrasta do ok.
800 milisekund
► Automatyzmy (Logan)
- nie angażują innych zasobów poznawczych (poza uwagą), np. zasobów pamięci, lub wymagają
niewiele
- nie wymagają kontroli intencjonalnej i poznawczej, a czasem kontrola wręcz przeszkadza w przebiegu
procesu
- dokonują się szybciej, gdy przetwarzane są informacje zgodne z naszymi przekonaniami
► Bezrefleksyjność, bezmyślność
▪ Eksperyment Langer
Ktoś, kto bez kolejki chciał skopiować kilka stron, miał większe szanse wtedy, gdy prośbę o
wpuszczenie do kolejki popierał pozornym uzasadnieniem: „bo musze skserować”
▪ Eksperyment Dolińskiego i Nawrata badania nad huśtawką emocjonalną, kogoś się przestrasza i uspokaja
Wykazali, że szanse zdobycia pieniędzy są większe wtedy, gdy ofiarodawca wysłuchał
pseudouzasadnienia „proszę nam dać pieniądze, bo my zbieramy pieniądze”, niż wtedy gdy prosi się o
pieniądze bez żadnego uzasadnienia czy pseudouzasadnienia.
▪ Eksperyment Bargha (uprzejmość)
▪ badania nad stereotypami (presja czasu) staruszek, Afroamerykanin
14
(Pisula, Osiński) Czas ich zdaniem, odgrywa podstawową rolę automatycznej regulacji zachowania. Im krótszy
jest standardowy czas życia organizmu, tym większa jest rola regulacji automatycznej.
►Koncepcja Nęcki:
▪ przytomność
▪ samowiedza
▪ samokontrola
▪ wgląd w elementy systemy poznawczego
► Procesy Uwagi:
► Uwaga a świadomość
▪ Pole uwagi jest szersze od pola świadomości, możliwe jest „zwracanie uwagi” na
bodźce, z których istnienia nie zdajemy sobie sprawy
- ekspozycja 4ms rysunku uśmiechniętej twarzy sprawia, że eksponowana zaraz po tym litera alfabetu
chińskiego jest oceniana jako sympatyczna
► Funkcje Uwagi:
- selektywność- zdolność wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji
- czujność- oczekiwanie na ściśle oczekiwany bodziec
- przeszukiwanie- systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających
założone kryterium (czytanie vs korekta tekstu)
15
- wiedzieli, że informacje docierały
■ Eksperyment Moraya: do ucha bez uwagi docierają informacje, gdy w ich skład wchodzą:
- imię badanego
- istotne slowa („ogień”)
- informacje w ucha „tłumionego” pasują do informacji przesłanych do kontrolowanego ucha
16
Wykład 7
▪ moje serce należy do tatusia – podmiot – przedmiot -> relacja,ale jeśli to jest przedmiot. a serce nie jest
przedmiotem, językowe nadużycie, bo serce to ja.
▪ Naomi Cambell ma piękne ciało
▪ por. Rumelhart i Norman (1978): zaimki dzierżawcze (znaczenie pewnej relacji
między jednym a drugim obiektem)
▪ Jan ma duże jezioro. (jezioro należy do Jana)
▪ Jan ma wysokie czoło. (czoło jest częścią Jana)
▪ samochód Jana ma kolor czerwony (samochód jest koloru czerwonego, nie może nic mieć)
Ciało stało się fizycznym przedmiotem dla psychicznego podmiotu. O przedmiocie cielesnym wiele wiadomo, bo
jest fizycznej natury. Ale czym jest, gdzie jest, w jaki sposób jest (istnieje) psychiczny podmiot? Ten sposób
myślenia jest źródłem stałego przeciwstawiania ciała duszy, ciała psychice, ciała umysłowi. W rzeczywistości,
obiektywnie na to patrząc, człowiek nie tyle MA CIAŁO, ile JEST CIAŁEM. Jest biologicznym organizmem, w
którym dokonują się złożone procesy psychiczne.
Tymczasem:
17
Fenomen ludzkiego mózgu:
- 120 g białka (to wszystko co decyduje o naszym losie, rządzi naszym zachowaniem) na ok. 1200 g
wagi mózgu, reszta to woda +80-100 g tłuszczu
- miliardy komórek czuciowych, ruchowych, przekaźnikowych
Mózg i Serce:
- ciężar: człowiek ok. 1200-1500 g, szympans 345 g, słoń 5 kg, gołąb 3g, delfin butlonosy -2kg
- proporcja do wagi ciała: człowiek 1:45, szympans 1:61, mysz polna 1:40, mysz japońska 1:22
(najlepszy wskaźnik)
- encefalizacja (JERISON) – człowiek 7.79, inne naczelne: 1; u człowieka występuje nadwyżka mózgu w
stosunku do wymogów, jakie stawia ciało ~ stosunek mózgu posiadanego do mózgu niezbędnego żeby
przetrwać
- epidemia orgazmu w Ameryce: w latach 60’ 1-2%, w latach 80’ do 64% (B. Whipple, G. Odgen,
Komisaruk)
Kontrola umysłu nad ciałem (Reymont Yogi, eksp. 1970, pomiar co pół godz.)
18
Placebo
PODSUMOWANIE:
- stany ciała pociągają za sobą zmiany w poziomie psychologicznego funkcjonowania
- stany umysłu, pragnienia, nastawienia mogą zmieniać stany ciała
- można modyfikować stany ciała mimo słabej znajomości anatomii i fizjologii
- można modyfikacyjne stany ciała w imię wartości czy przekonań także w sposób destrukcyjny
19
Wykład 8
SPOSTRZEGANIE- niema charakteru mechanicznego, stanowi ono proces, w którym następuje aktywne
zorganizowanie wrażeń w reprezentację świata zewnętrznego, wyraża wpływy uczenia się i oczekiwań.
PRÓG ABSOLUTNY jakiegoś bodźca- to jego minimalne natężenie, które człowiek może wykryć zmysłami
siatkówka |
nerw wzrokowy | tzn że możemy być ślepi na 3 sposoby
kora projekcyjna |
ale też: soczewka
■ Co potrafi pojedyncza komórka? (Hubel i Wiesel)
W badaniu, Hubel i Wiesel wprowadzili do pojedynczej komórki receptory platynowe sprawdzając w ten
sposób reakcję miliona receptorów. Stwierdzili, że pojedyncza komórka w korze projekcyjnej reaguje tylko na
jeden rodzaj bodźca. [zdolne są rejestrować tylko jedną fizyczną cechę bodźca]
- kontrastu (poruszający się kontur) ale tylko gdy jest skontrastowane z tłem
20
■ Skanowanie obrazu (Łuria)
Oko wykonuje tysiące mikroruchów, co umożliwia spostrzeganie. Marzenia senne występują podczas ruchu
gałek ocznych. Łuria wykazał, że człowiek w obrazie jest postacią uprzywilejowaną. Stworzył teorię
sensownego skanowania obrazu efektywnego. Stwierdził, że obiektem priorytetowym obrazu jest twarz- oczy i
usta człowieka.
■ Oczy
Światło przechodzi najpierw prze okrągłą, wypukłą, przeźroczystą rogówkę, która pokrywa zewnętrzną warstwę
oka. Ilość światła przechodzącego przez rogówkę zależy od wielkości źrenicy, czyli otworu w centralnej części
oka, którego wielkość jest z kolei uzależniona od działania od działania mięśni tęczówki, stanowiącej „kolorową”
część oka. Po przejściu przez źrenicę światło trafia na soczewkę, która może się akomodować poprzez
zwiększanie lub zmniejszanie swej wypukłości. Zmiany wypukłości soczewki od odległości od oka widzianego
przedmiotu i zapewniają wyrazistość obrazów rzutowanych na siatkówkę
→ osoby trójchromatyczne- wykazują wrażliwośc na różnice zarówno a parach zielony- czerwony, jak i
niebieski- żółty, oraz jasny- ciemny
→ monochromatycy- osoby całkowicie ślepe na kolory, zdolne do rozróżnienia jasny- ciemny
→ dwuchromatycy- daltoniści, są w stanie odróżnić parę czerwony- zielony od pary niebieski- żółty oraz kolory
powstałe z ich wymieszania
■ Figura i tło
Widzimy figurę, nie widząc tła. Jesteśmy w stanie zarejestrować jedynie drobną część otoczenia.
- Kielich Rubina
- Sześcian Neckera
■ Złudzenia
Złudzenia Heringa- Helmholzta:
W tym złudzeniu poziome linie są proste i równoległe, a jednak sprawiają wrażenie wygiętych na zewnątrz z
powodu przecinania się z liniami rozchodzącymi się z koła znajdującego się w środku rysunku
Złudzenie Ponzo;
Dwie linie poziome przedstawione na rysunku w rzeczywistości mają jednakową długość, choć górna wydaje się
dłuższa (sprawcą tego może być zasada stałości wielkości)
21
■ Organizacja i strukturalizacja
- prawo bliskości – obiekty znajdujące się blisko siebie spostrzegamy jako pewne podgrupy widzianej
całości
- prawo kontynuacji – dzięki niemu widzimy całą serię punktów lub przerwaną linię jako pewną całość
(figurę)
- prawo zamykania – nasz umysł uzupełnia brakujące elementy stymulacji zmysłowej, tak, by złożyły się
w pewną całość
- prawo najlepszej figury
figura i tło
kontekst
wiedza nie modyfikuje percepcji
wiedza to jedno, percepcja drugie
-zakotwiczenie sądu
nastawienia
spostrzeganie twarzy (nie potrafimy poznać osoby nawet dobrze znanej gdy jest do góry nogami)
PODSUMOWANIE:
1. proces percepcji polega na wzroście zdolności do rozpoznawania obiektów kosztem rejestrowania detali
2. proces percepcji podlega doskonaleniu
3. schematy percepcyjne bywają bezużyteczne w zmiennym otoczeniu
22
Wykład 9
- odruch „podążania za” - gdy minie 16h od wyklucia i nie zostanie uruchomiony ten odruch to już nie
zostanie
- uczenie się śpiewu od ptaków śpiewających
■ Dojrzewanie- to rzeczy których nie musimy się uczyć, są to rzeczy, na które się czeka
np. chodzenie / mówienie
► Rodzaje uczenia się:
5 mechanizmów:
1. MODELOWANIE
To uczenie się społeczne (teoria Bandury –społecznego uczenia się), uczenie się tego, co robią inni
ludzie.
a) naśladowanie
b) przejmowanie intencji zachowania
23
3. UCZENIE SIĘ ASOCJACYJNE
● eksperyment Wojtaszka (szok elektryczny)
Zastosowano w nim dwa mechanizmy uczenia się:
- wyprzedzanie zadań
- warunkowanie
□ WARUNKOWANIE KLASYCZNE
Uczenie się związku między dwoma bodźcami;
bodźce reakcje
Sb → Rb o - orientacyjny
So → Ro w - warunkowy
So+Sb → Rb b – bez zmian
So (Sw) → Rw
24
□ WARUNKOWANIE SPRAWCZE (INSTRUMENTALNE) Burritus Skinner
Podczas warunkowania sprawczego organizmy uczą się coś robić- lub czegoś nie robić- z powodu
konsekwencji takiego zachowania.
PRAWO EFEKTU- zakłada, że reakcja ulega w danej sytuacji wzmocnieniu przez nagrodę; tak więc nagrody
wzmacniają pewne związki bodziec- reakcja, natomiast kary osłabiają
TYPY WZMOCNIEŃ:
1. Wzmocnienia Pozytywne- zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się reakcji, po której następują
(np. jedzenie albo pochwała)
2. Wzmocnienia Negatywne- zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się reakcji po warunkiem ich
usunięcia z sytuacji
3. Wzmocnienia Natychmiastowe- są skuteczniejsze od odroczonych (palenie tytoniu trudno przerwać z
powodu, że korzyści nikotyny są natychmiastowe, a konsekwencje zdrowotne odroczone w czasie)
4. Wzmocnienia Pierwotne- wynikają z biologicznej, wrodzonej struktury organizmu, np. jedzenie, woda,
temperatura
5. Wzmocnienia Wtórne- nabywają swojej wartości dzięki skojarzeniu z bodźcami, które już maja
własności wzmocnienia, stąd też bywają nazywane wzmocnieniami uwarunkowanymi
Nagrody- podobnie jak wzmocnienia, są bodźcami podnoszącymi częstość występowania zachowań, zwykle
są uważane za zdarzenia przyjemne
Kary – są awersyjnymi (nieprzyjemnymi) zdarzeniami obniżającymi częstość pojawiania się zachowań,
które je poprzedzają; kary mogą często doprowadzić do zahamowania niepożądanego zachowania i są
usprawiedliwione w krytycznych sytuacjach, wymagających szybkiej interwencji
- dążenie, unikanie
- rola popędu (ciekawości, pokarmu)
- aktywność nieukierunkowana
- zachowanie skuteczne
- wzmocnienie pozytywne (nagrody) lub negatywne (kary -> sa skuteczne, gdy dotyczą pierwszego
przejawu danego zachowania oraz każdego przejawu danego zachowania)
- redukcja popędu
25
So → Sb
Reakcja
Nagroda Kara
PODSUMOWANIE:
- istnieje kilka niezależnych dróg uczenia się
- w większości przypadków proces uczenia się jest odwracalny – wyjątek uczenie się lęku
- proces uczenia się jest u człowieka i u zwierząt podobny, tempo uczenia się jest szybsze u człowieka.
26
Wykład 10
PAMIĘĆ- zespół procesów, w wyniku których dochodzi do wzrostu zasobów posiadanych informacji u aktywnego
podmiotu.
■ Początek badań nad pamięcią to też początek badań eksperymentalnych (Ebbinghaus przez 20 lat prowadził
badania na sobie, nad własną pamięcią, wymyślił badania nad „pamięcią netto’)
■ Różne procesy: zapamiętywanie, przechowywanie, odtwarzanie (przypominanie, rozpoznawanie, uczenie się
na nowo)
27
Czasowa charakterystyka pamięci:
↓ ↓ ↓
BODŹCE
CECHY PAMIĘCI:
CZAS
PRZECHOWANIA SEKUNDY, MINUTY (?) NIEOGRANICZONA
TEMPO
ZAPOMINANIA DUŻE MAŁE
DOSTEP DO
ZASOBÓW ŁATWY, NATYCHMIASTOWY POWOLNY, TRUDNY
28
PAMIĘĆ DEKLARATYWNA PAMIĘĆ PROCEDURALNA
„pamięć co” „pamięć jak”
↓ ↓
fakty dotyczące wydarzeń, związki jak się robi różne rzeczy
znaczenie tych zdarzeń
PAMIĘĆ
PROCEDURALNA DEKLARATYWNA
SEMATYCZNA:
- przechowuje podstawowe znaczenia słów i pojęć - pamiętanie
bez odniesienia ich do czasu i miejsca w doświadczeniu zdarzeń z
danej osoby (jak encyklopedia) osobistego dośw.
- zawiera prawa ogólne: dotyczące np. gramatyki (autobiografia)
29
Wskaźniki efektywności zapamiętywania:
- powtarzanie
- efekty liniowe, modyfikowane przez inne czynniki
- optymalizacja rozkładu w czasie
PAMIĘĆ UTAJONA- wiedza wynikająca z doświadczeń, z których pozytywnego wpływu na wykonanie przez siebie
jakiegoś zadania nie zdajemy sobie sprawy. Nie pamiętamy wyraźnie pierwotnego faktu uczenie się, który
wpływa na aktualne wykonanie zadania.
liczba błędów
- jak ktoś wiedział, ze ma to dobrze zapamiętać to robił to, nawet po kilku dniach, popełniano mniej
błędów
Nastawienia (Grubinger)
a) po godzinie
30
c) po 8 dniach:
Nastawienia (Jenkins)
nauczyciel czytał uczniom 20 sylab powtarzał tak długo aż uczeń bezbłędnie odtworzył materiał
następnego dnia poprosił uczniów i nauczycieli o odtworzenie i mimo ze nauczyciele czytali i widzieli to uczeń
nauczył się więcej niż nauczyciel, gdyż przyjął odpowiednią do tego rolę nastawienie
- eksperyment Carmicheal (zapamiętujemy to, co zostało przetworzone przez nasz umysł) –nazwy miały
ogromne znaczenie
▫ skracanie opowieści
▫ nadawanie jej sensu
▫ wprowadzanie reguł logicznych
▫ efekt „czegoś czarnego”- zapamiętujemy niezwykłe, dziwne rzeczy
Wg. Łukaszewskiego
Wg. Zajonca:
nad tzw „zwykłą ekspozycją bodźców” pokazują, że wielokrotny kontakt z bodźcami wpływa na polepszenie
stosunku do nich
Wg. Winkielmana:
Eksp. Łurii:
rejestrowano ruchy gałki ocznej podczas oglądania ludzkiej postaci, twarz była szczególnie wyróżniana, bo
badani poświęcili jej najwięcej uwagi
KODOWANIE- jest to przekształcanie energii odbieranych bodźców w specyficzny kod neuronowy, który mózg
potrafi przetwarzać
PRZECHOWYWANIE- polega na magazynowaniu przez pewien czas zakodowanego materiału
WYDOBYWANIE- odzyskiwanie później tej przechowywanej informacji
PRZYPOMINANIE- odtwarzanie informacji, z którą zetknęliśmy się wcześniej, ale teraz jej nie widzimy
ROZPOZNANIE- uświadomienie sobie, że pewne zdarzenie bodźcowe jest tym, które widzieliście lub słyszeliście
przedtem
31
Wykład 11
- zdarzenia uporządkowane są liniowo (po kolei jak się wydarzyło); czasem zapis hierarchiczno- liniowy;
podporządkowane idei zachowania rzeczywistego porządku czasowego zdarzeń
- zdarzenia mają ścisłą lokalizację czasową (nie zawsze poprawną)
- zdarzenia opatrzone są „tytułami”, „etykietami” zawierającymi określenie sensu zdarzenia (dla kobiet
zdarzenia pierwsze mają ważniejszą wartość niż dla mężczyzn, np. pierwsza randka, pierwszy raz)
- opisom zdarzeń towarzyszą oznakowania afektywne (emocje)- ważne zdarzenie przy odkodowywaniu
zdarzeń mają emocje, które towarzyszą tym zdarzeniom:
wg Rubina:
1. AMNEZJA DZIECIĘCA- nie mamy wspomnień nawet z 3 pierwszych lat życia, luka w pamięci bardzo
ważnego okresu, co nie oznacza, że nie mogą gdzieś być ukryte
- brak wspomnień z pierwszego roku życia
- nieliczne wspomnienia z pierwszych 3 lat życia (ewentualnie coś ważnego, ale nigdy nie wiadomo, czy
są to własne wspomnienia czy informacje te pochodzą z opowieści innych)
- mały wpływ dystansu czasowego od wspomnianego zdarzenia na pamiętanie- najlepiej pamiętamy to,
co ma emocjonalną wagę
Badania Jagodzińskiej (liczba wspomnień o narodzinach rodzeństwa w miarę upływu czasu): w przypadku
2letnich nic nie pamiętali, w przypadku 4 zaś pamiętali z perspektywy czasu. Nawet gdy chodzi o emocje,
to trudno zapamiętać coś w pierwszych 2-4 latach życia.
najlepiej pamiętane są wydarzenia o dużej wadze emocjonalnej (np.przeprowadzka, narodziny rodzeństwa)
nie ma wyjaśnienia tego zjawiska, dużo hipotez ale brak jednej konkretnej.
32
2. EFEKT LAMPY BŁYSKOWEJ- pamięć fleszowa, żywe wspomnienia, szczególne zachowanie danych o
nagłych niespodziewanych zdarzeniach; pamięć migawkowa, żywe wspomnienia.
Brown i Kulik (1977) odnośnie zamachu na Kennedy’ego uważają, że w pewnych warunkach tworzą się
fotograficzne kopie rzeczywistości w pamięci autobiograficznej:
- są obrazowe, nasycone szczegółami
- sa trafne (dobrze pamiętamy)
- są trwale zachowane (na zawsze)
- dotyczą zdarzeń zaskakujących
- jeżeli zdarzenie spełnia te warunki to uruchamiany jest specjalny mechanizm kodowania TERAZ
ZAPISUJ
- badania Neissera i Harscha (1992)- wysokie nasycenie obrazami wzrokowymi skorelowane jest z
pewnością sądów ale bynajmniej nie jest skorelowane z trafnością
- McChoskey, Wibble i Cohen – badania dotyczące katastrofy Chellengera (3 dni po i 9 msc po) obraz
ogólny zdarzenia był podobny, zaś w szczegółach różny
- Neisser I Harsch- katastrofa Chellengera (po 24 h, 30 msc, 36 msc)- tylko 7% całkowicie zgodnych
relacji; my sądzimy, że pamiętamy dobrze
- Christiansen- badania dotyczące zamachu na Olafa Palmego (6 tygodni po i rok po): znaczna zgodnośc
opisów
- Larsen- własny pamiętnik i sprawdzanie po 12 msc wypowiedzi, które były zupełnie nietrafne,
dotyczyły śmierci Olafa Palmego i katastrofy w Czarnobylu
- wiele danych ukazuje utratę informacji typową dla dynamiki zapominania zdarzeń normalnych
33
Słabość kryterium pewności subiektywnej:
- badania Oskampa – im więcej danych dostali, tym bardziej byli pewni swoich sądów
Dane dotyczące ważności są niejednoznaczne, np. Brytyjczycy lepiej pamiętali okoliczności rezygnacji
M.Tatcher niż nie- Brytyjczycy.
Badania Łukaszewskiego (ważne wydarzenia)- osoby nigdy nie wspominały takich aktów czy epizodów, jak
wojna, ale pamiętały pierwszą randkę. Dopiero gdy szczególnie je pytano o wojnę to sobie przypominały.
-> w ważności jest ważniejsza ważność subiektywna a nie obiektywna
Zadania na temat MECHANIZMU UTRWALANIA tych danych są podzielone. Jedni (np. Conway) podtrzymują
tezę o mechanizmie TERAZ ZAPISUJ a inni nie
Neisser- efekt lampy błyskowej jest spowodowany jawnym lub ukrytym powtarzaniem
Podsumowanie:
-zdarzenia w ogólnym zarysie zapamiętywane są dobrze ale szczegóły już nie
3. FAŁSZYWE WSPOMNIENIA- wspominanie zdarzeń, których nie było, można wykorzystać luki w
pamięci, by je wyprodukować
- Orwell- departament prawdy
- Greenwald- totalitarne „ja” (każdy z nas ma swój prywatny departament prawdy, co polega na
korygowaniu przeszłości, by zgadzała się z teraźniejszością)
Możemy manipulować wspomnieniami.
Zjawiska pokrewne:
- świadkowie naoczni (Loftus)- mówią prawdę o tym, co prawdą nie jest (badani to ludzie, którzy mieli
spotkania 3 stopnia); wspomnienia zależą od sposobu, w jaki zada się pytanie
34
- procesy i wyroki (np. przypomnienie sobie, że było się molestowanym, mimo, iż nie miało to miejsca, a
winny wskazany przez tę osobę szedł do więzienia)
- odszkodowania
35
Istnieją zachęty do tworzenia fałszywych wspomnień:
- dziennikarka: „ jest nas w USA prawie 34 mln dorosłych kobiet, które były ofiarami nadużyć
seksualnych”
część pomyśli :no dobra, ale ja nie
część –boże! jak tyle to pewnie ja też.
- „jeśli nie pamiętasz, że byłaś ofiarą przemocy seksualnej, to nie oznacza, że nią nie byłaś. Byłaś na
pewno.”
Bradshaw- ‘Zrozumiec rodzinę’ sygnały, które świadczą o tym, że było się wykorzystywanym seksualnie:
- zachowanie nieodpowiednie dla wieku (zbyt dziecinne, zbyt dorosłe)
- poczucie, że jest się niedobrym, poczucie nierealności, izolacja od własnego ciała
- zaburzenia jedzenia S
36
- szczegóły (np. clown i pizza)
- przekonanie o możliwości zaistnienia zdarzenia
- sugestia zewnętrzna, np. terapeuty
- przerwa między dwiema próbami odtworzenia
Loftus:
Wspomnienia fałszywe są podobne do kłamstw, Ekmann uważał podobnie:
- są mniej szczegółowe
- wypowiedzi są uboższe pod względem językowym
- pojawia się więcej błędów językowych, gdy mówimy o kłamstwach
słabe kryterium a żeby stwierdzić czy coś jest takie to trzeba mieć materiał porównawczy
Wg T. Maruszewskiego:
Jeżeli chodzi o fałszywe wspomnienia ogólny mechanizm odwołuje się do heurystyki dostępności
psychicznej. Są to dwa mechanizmy:
- błędne odwołanie się do pamięci zdarzeń
- generowanie schematów
Konkluzje:
jakkolwiek doświadczamy subiektywnej pewności naszych wspomnień to
- ani my, ani inni nie mogą odrzucić hipotezy, że dane wspomnienia są fałszywe lub błędne
- nie można mieć zaufania do własnej pamięci, bo kryteria identyfikacji naszych wspomnień są słabe
- implikacje praktyczne fałszywych wspomnień bywają niekiedy groźne
- kryteria identyfikacji wspomnień są b. słabe i tylko pośrednie
Przechowywanie:
Najlepiej przechowujemy:
- materiał systematycznie używany
- materiał sensowny (subiektywnie)
- materiał o zwartej strukturze, a nie amorficzny (przemówienia Buzka)
- materiał ważny (badania nad dniem ślubu- niekoniecznie musi to być ważny dzień)
- materiał, po przyswojeniu którego nic się nie dzieje
- materiał opanowany przed snem (nie można uczyć się przez sen)
Przypominanie:
- ogólna zasada- co dobrze zapamiętane, dobrze przypomniane
- problem dostępności- mam na końcu języka (jak sobie już jednak przypomnimy, to zostanie to na
zawsze)
- wiem, ale nie mogę sobie przypomnieć (wiedza, jaką mamy jest większa od przypominania)
- lepsze w miejscach, w których zapamiętano
37
Koncepcje zapominania:
1. Teoria Zanikania Śladów- mechanizm zapamiętywania musi być wielokrotnie odnawiany, bo jak nie to
go zapominamy; łatwo więc wypada to co nie jest odtwarzane
2. Teoria Interferencji- materiał obecny wchodzi w kolizję w materiałem, który już umiemy; dochodzi do
skłócenia, najlepiej pamiętamy to, co jest zgodne z tym co już pamiętamy, wszystko wszystkiemu
przeszkadza w pamięci
3. Teoria Dostępu- my niczego nie zapominamy, tylko mamy trudności z dostępem do tych informacji,
tylko fizyczne uszkodzenie mózgu może powodować zapominanie
4. Teoria Zapominania Motywowanego- pamiętamy to, co chcemy, a nie pamiętamy tego, czego nie
chcemy (Freud wyparcie), badania na nastawienie wskazują że mamy wpływ na to co pamiętamy;
Bad. w Izraelu – uczą się słów, przy poszczególnych słowach były sygnały – zapamiętaj to / zapomnij
to. słowa opatrzone zapamiętaj to były lepiej pamiętane niż reszta.
Istnieją pewne procedury, które pozwalają weryfikować fałszywe wspomnienia i zeznania świadków. Jest to
wywiad poznawczy (powtarzanie tego samego w kilku różnych ujęciach np. od końca, pytania typu skoro
stałeś po prawie stronie to on stał po lewej itp.).
38
Wykład 12
MYŚLENIE- zastawienie w pamięci operacyjnej różnych danych poznawczych (informacji) w celu uzyskania
nowej jakości.
dane poznawcze pochodzić mogą z otoczenia, z zadania, z pamięci trwałej
Im więcej danych tym więcej porównań. Im więcej wiemy tym więcej wymyślimy.
Pomysły innych są ważne.
MYŚLENIE
ASOCJACYJNE UKIERUNKOWANE
REPRODUKTYWNE
PRODUKTYWNE KRYTYCZNE
■ MYŚLI ASOCJACYJNE- snucie myśli, które zazębiają jedna o drugą; zbudowane na zasadzie wolnych skojarzeń
ważna rola rysunków, np. cebula
Skojarzenia ze słowem cebula:
39
Testy (typowe pytania w testach zadań niedokończonych):
- nigdy...
- nie mogę zapomnieć o...
- moja matka...
- trudno mi...
badanym daje się początek zdania i prosi o to żeby je dokończyli, zakłada się, że te dokończenia będą zawierały
pewne sugestie na temat problemów. przykład użyteczności myślenia asocjacyjnego
40
■ MYŚLENIE UKIERUNKOWANE:
- luka: (Eugeniusz Get- Stankiewicz), tabliczki „czegoś tu brakuje” (naklejki które ludzie wszędzie
przyklejali)- wtedy pojawiło się pytanie: „czego?” [zmusil Wrocławian do tego pytania-> chcemy zrozumieć
dlaczego coś jest jakieś, coś się zdarzyło]
Ważna jest potęga ciekawości (co się zdarzy, gdy) jest punktem wyjścia do myślenia
Budowanie sylogizmów: (sylogizm- szczyt myślenia ukierunkowanego)
Popęd eksploracji
- badania R.Butlera, F. Harlow – małpy, 2 okienka, za jednym banan za drugim kolejka elektryczna,
ciekawość może być silniejsza niż głód- otwierały to do kolejki
- szczury E.Hilgarda
41
Dwa rodzaje strategii rozwiązywania problemów:
- HEURYSTYKI- ogólne reguły, nie zapewniające wyniku w każdej sytuacji; nieformalna „reguła kciuka”,
pozwalająca iść na skróty, często sprawdzały się w przeszłości jednak nie wiadomo, czy sprawdzają się w
przyszłości w podobnej sytuacji
▪ heurystyki potrząsania –jak się coś zepsuje /dziecko/ szympansy – co jakis czas musi być skuteczne bo
inaczej by zginęła
▪ heurystyka OCL – Obawa – Chciwość - Lenistwo
o obawa (unikaj czego się boisz)
o chciwość (maksymalizuj zysk)
o lenistwo ( oszczędzaj energię, minimalizuj wysiłek)
Inne reguły:
- reguła zakotwiczenia (zależne co jest punktem wyjścia)
- decyzje konsumpcyjne
- decyzje matrymonialne (prawie nikt nie bierze więcej naraz niż 2 kryteria, zdolność operowania wymiarami
kończy się na trzech)- ocena kryteriów jest intuicyjna
- reguła reprezentatywności
Podejmowanie decyzji:
[->kartka ręcznie (41c)]
Rozumowanie- jest procesem ukierunkowanego na cel myślenia realistycznego- ze zbioru faktów wyciąga się
wnioski
- „efekt tendencyjności przekonań”- pojawia się kiedy uprzednia wiedza, postawy, czy wartości jednostki
zakłócają proces rozumowania
42
- indukcyjne- w celu wypracowania konkluzji na temat prawdopodobieństwa jakiegoś zjawiska odwołuje się
dostępnych faktów
MYŚLENIE
AUTYSTYCZNE NASZE MYŚLI MYŚLENIE REALISTYCZNE
- marzenia
- reakcje i idee
nieświadome,
niesprawdzalne przy
użyciu kryteriów
rzeczywistości
PODSUMOWANIE:
- nie ma jasnej kategorii procesów myślenia
- procesy myślowe obejmują: myślenie asocjacyjne, myślenie ukierunkowane, rozwiązywanie problemów,
podejmowanie decyzji i twórczość
- myślenie jest racjonalne w sensie pragmatycznym
- procesy myślowe zazwyczaj odbiegają od reguł racjonalności w sensie logicznym
43
Wykład 13
- w gestach, np. Kozakiewicza, znak victory, stukanie się palcem w czoło, kciuk uniesiony do góry
- niosą komunikat, np. jest ok., wygraliśmy
- sztandary, godła
- w fryzurach, np. irokez
- elementy stroju
- w ułożeniu kwiatów
▪ Różnorodnych języków jest od 3- 6 tysięcy, nie ma zasady „jeden naród- jeden język”
▪ W języku ukazują się podobieństwa między ludźmi (wszyscy operują językiem), ale tez różnice kulturowe
(tysiące odmiennych języków)
GENEZA JĘZYKA:
3. Język powyżej 400 znaków musi posiadać już jakąś składnię (czyli po przekroczeniu tzw progu koherencji-
wg Nowaka i Komarowej)
4. Chromsky zaproponował hipotezę wrodzonej kompetencji językowej, czyli właściwości ludzkiego mózgu,
która zapewnia opanowanie każdego języka.
Rozwój kompetencji językowych jest podobny u wszystkich ludzi i zawsze ma charakter stadialny.
Istnieją liczne dowody na zmienność języka w sferze słownikowej i znaczeniowej, to brak jest dowodów na
ewolucję gramatycznej strony języka.
- czynnik biologiczny (wrodzone kompetencje językowe, uniwersalna gramatyka)- jest stały w języku
- czynnik kulturowy, indywidualny- jest zmienny
44
Język ma ukrytą warstwę sensu, intuicji, które są zrozumiałe w obrębie jednego języka, niekoniecznie drugiego.
Wszelkie tłumaczenia są przybliżone.
45
CECHY JĘZYKA:
- jest systemem, którego wszystkie elementy są od siebie uzależnione
- jest systemem znaków, które reprezentują rzeczy, zdarzenia, stany
- jest systemem reguł, które decydują o sensowności wypowiedzi, jej komunikatywności
- wszystko, co można zrozumieć, można też powiedzieć, a wszystko, co można powiedzieć, można zrozumieć
- połączenie myślenia z językiem dało Homo Sapiens przewagę nad innymi gatunkami
FUNKCJE JĘZYKA:
2. KOMUNIKACYJNA-
- akty mowy nakierowane są na przekazanie pewnej treści (przez stwierdzenia, dyrektywy, zobowiązania,
ekspresje, deklaracje, werdykty, obietnice, życzenia, groźby, oferty, rozkazy, powitania, komplementy)
- - występują reguły, co komu wolno; ustają one pewne normy, jakie powinny spełniać komunikaty
- komunikat nie musi być zgodny z rzeczywistością
- w języku oznajmiania (opisu) każdy znak może mieć wiele znaczeń, w języku poleceń (operacji) tylko
jedno, by operacja została doprowadzona do końca
▪ Wg M.Bubera życie ludzkie powinno w sobie łączyć 3 aspekty: mówienie, myślenie, działanie
46
język publiczny język prywatny
Wg Wojciszke:
1. INCYDENTU-
- dane zachowanie jest raczej nietypowe, wyjątkowe
- stosujemy się do:
a) pozytywnych uczynków popełnianych przez obcych
b) negatywnych uczynków popełnianych przez swoich
3. POWTARZALNOŚCI-
- dane zachowanie jest typowe, powtarzalne
- stosujemy się do:
a) pozytywnych zachowań własnej grupy
b) negatywnych zachowań obcej grupy
47
Wg. Lokoff:
monolog dialog
KŁAMSTWA
- wg Ekmana język kłamstwa jest skomplikowany, pojawiają się błędy językowe, przejęzyczenia, słownictwo
jest uboższe, wypowiedzi krótsze
- towarzyszy im pobudzenie emocjonalne
48