You are on page 1of 8

1. Portrety kobiet w literaturze Nieszczęśliwą, zdradzoną i doprowadzoną do samobójstwa przypadkowo na ulicy.

Dziewczyna jest załamana po śmierci matki,


Kobieta srała się bohaterka utworów literackich od zarania kobietą jest bohaterka ballady "Rybka", wiejska dziewczyna czuje się nieszczęśliwa, bezradna i osamotniona. W rozmowie z Joasią
dziejów literatury, jest przecież matka, żoną, przedmiotem uwielbień i uwiedziona, a potem porzucona przez panicza. W dniu ślubu swego Gołąbską, u której tymczasowo się zatrzymała wyznaje, że właśnie z
zachwytów, źródłem miłosnych cierpień. Oczywiście jej rola i pozycja w ukochanego z bogatą księżną, Krysia topi się w jeziorze, pozostawiając Zenonem wiąże swą dalszą przyszłość, informując, że ma kogoś, kto
życiu społecznym, rodzinnym i politycznym ulegała zmianie w miarę pod opieką wiernego, dworskiego sługi swe mate dziecię. właśnie studiuje w Paryżu. Natomiast zupełnie inaczej traktuje tę
upływu wieków. Dziś niewiarygodne wydają się nam czasy, kiedy Nieszczęśliwa i niekochana jest także Maria, żona hrabiego znajomość Zenon, któremu ani przez myśl nie przeszło, aby żenić się z
kobiecie nie wolno było zagrać roli w teatrze, ani nawet zasiąść na Henryka, bohaterka dramatu Zygmunta Krasińskiego p.t. "Nieboska córką kucharki. Zaprasza wprawdzie Justynę do hotelowego pokoju, ale
widowni, a potem jeszcze przez długie wieki zostać studentką wyższej komedia". Zafascynowany romantyczną poezją hrabia zapomina o tylko dlatego, aby pocieszyć ją po śmierci matki. Spotyka się z nią
uczelni. Minęły jednak wieki i dziś kobieta zajmuje równorzędne z złożonych małżeńskich przysięgach, a żona nie mogąc znieść jeszcze wielokrotnie, co jednak nie przeszkadza mu oświadczyć się
mężczyzną miejsce w społeczeństwie, a także we wszystkich obojętności męża popada w obłęd i wkrótce umiera. Elżbiecie Bieckiej, którą darzył uczuciem od wczesnej młodości, a która
dziedzinach życia politycznego i kulturalnego. W życiu Kordiana, bohatera dramatu Juliusza Słowackiego jest jednocześnie o wiele bardziej stosowną kandydatką na żonę. Tą
Jedną z najpiękniejszych postaci greckiej literatury jest pojawiają się dwie kobiety Laura i Wioletta. Laura, starsza od niego nie drugą oszukaną kobietą jest właśnie Elżbieta Biecka, przyjmująca
niewątpliwie Antygona, tytułowa bohaterka dramatu Sofoklesa, odwzajemnia jego młodzieńczej miłości, a Wioletta jest kobietą, której oświadczyny robiącego świetną karierę młodego Zenona, który
wspaniała córa króla Edypa, pochodząca 2 naznaczonego piętnem uczucie można kupić za pieniądze. Rzuciła ona angielskiego lorda nie dyskretnie przemilczał swą znajomość z Justyną. Kierowana
tragizmu rodu Labdakidów. Jest kochającą siostrą, odważną kobietą, dla samego Kordiana, lecz dla sznura pereł, który jej darował. szlachetnym odruchem Elżbieta, dowiedziawszy się, że Justyna jest w
śmiało przeciwstawiającą się bezdusznym nakazom króla Kreona, do Przyrzeka mu miłość i całkowite oddanie, ale kiedy dowiaduje ciąży z Zenonem, próbuje zerwać zaręczyny, wyjeżdżając do matki do
końca wierną nakazom religijnym, tradycji, a przede wszystkim samej się, że Konrad jest bankrutem, przegrywającym w katty nie tylko Warszawy. Zenon jednak podąża za nią i uzyskuje przebaczenie.
sobie, nakazom własnego sumienia. Jej brat Polinejkes, walcząc o tron zamek ojców, ale jej własne klejnoty, odkrywa swe prawdziwe oblicze. Oszukana i zdradzona Justyna dopiero teraz przekonuje się, że jej
tebański z Eteoklesem został uznany za zdrajcę, toteż Kreon wydał Za chwilę jednak ponownie wyznaje Kordianowi miłość, gdy dowiaduje ukochany Zenon nigdy nie miał wobec niej uczciwych zamiarów. Ulega-
zakaz grzebania ciała zdrajcy, podczas gdy uznany za obrońcę się, że ukrył swój majątek w złotych podkowach konia. Natychmiast jąc jego sugestiom nieszczęśliwa Justyna decyduje się na przerwanie
Eteokles został pochowany z wszelkimi honorami. Antygona nie decyduje się na ucieczkę z ukochanym, ale kiedy Kordian oświadcza, ciąży. Obserwując szczęśliwe życie Ziembiewicza, spoglądając
podporządkowała się temu okrutnemu zakazowi, gdyż nakazy religijne i że koń zgubił złote podkowy, przeklina Kordiana nazywając go "wężem ukradkiem na ich małego synka, Justyna popada w coraz większą
miłość do brata okazały się ważniejsze. Podziwu godna jest wielka siła adamowym". depresję psychiczną, dręczą ją wyrzuty sumienia. Instynktownie
charakteru tej bohaterki, która nie zawahała się poświęcić własnego, Epoka pozytywizmu przynosi bardzo zróżnicowane portrety obwinia Zenona, w końcu' wtargnąwszy do gabinetu prezydenta oblewa
młodego życia w obronie ideałów, które uważała za słuszne. literackie kobiet. Pozytywiści rozpoczęli walkę o emancypację kobiet, o jego twarz żrącym kwasem. Twierdzi, że przysłali ją umarli, a myśli o
Jednym z najpiękniejszych, najbardziej wzruszającym, ich prawo do samodzielnego decydowania o swoim losie. Takie wtaśnie swym nienarodzonym dziecku. Oślepiony i skompromitowany w opinii
średniowiecznym utworem jest "Lament świętokrzyski", znany też jako postacie kobiece kreuje Eliza Orzeszkowu w powieści "Nad Niemnem". małego miasteczka Zenon popełnia samobójstwo, a jego żona
"Żale Matki Boskiej pod krzyżem". Motyw Matki Bolejącej pod krzyżem Jedną z takich postaci jest legendarna Cecylia, żona Jana, wyjeżdża za granicę, pozostawiając małego Waleriana pod opieką
jest bardzo popularny w literaturze i w sztuce, począwszy od XIII wieku, bogata szlachcianka, która pokochała chłopa. Ponieważ legendarni matki Zenona. To właśnie on swym postępowaniem skrzywdził dotkliwie
kiedy powstała łacińska pieśń "Stabat Mater Dolorosa". W polskiej przodkowie Bohatyrowiczów żyli w szesnastym wieku, Cecylia obie kobiety, oszukując je i wykorzystując, a wciąż nie mając sobie nic
pieśni Matka Boska została pozbawiona atrybutów boskości. Cierpienie wiedziała, że środowisko szlacheckie nigdy nie zaakceptowałoby jej do zarzucenia. Nic przecież nie obiecywał Justynie, a kiedy żądała
zrozpaczonej matki, zmuszonej patrzeć na śmierć swego syna, jest wyboru. Opuściła więc dom i podążyła za Janem w sam Środek pomocy nigdy jej nie odmawiał. Wyszukiwał dla niej coraz to nowe
ukazane w wymiarze czysto ludzkim, kiedy prosi ona innych o nadniemeńskiej, litewskiej puszczy, którą w trudzie i znoju karczowali. miejsca pracy, zapewniał opiekę lekarską. Wobec Elżbiety także nie
współczucie: Cecylia bohatersko znosiła trudy niewygodnego i koczowniczego życia, czuł się winny. Przecież ostatecznie powiedział jej o istnieniu Justyny,
Pożaluj mię stary miody, była wierną i dzielną towarzyszką życia, matką dwanaściorga dzieci. cały czas miał też zamiar przerwać swój sekretny romans. Każdy swój
Boć mi przyszty krwawe gody: Jednegociem syna miula Podobny los mógł czekać Martę Korczyńską, która w okresie wspólnych nikczemny uczynek umiar wytłumaczyć, a granicę odpowiedzialności
I tegociem ożalata". przygotowań do powstania styczniowego poznała i pokochała z wza- moralnej przekroczył w niedostrzegalnym dla siebie momencie życia.
Matka chciałaby dzielić z synem jego mękę, błaga, aby przemówił jemnością chłopa z zaścianka Anzelma Bohatyrowicza. Chociaż sama Jej istnienie uświadomiła mu dopiero żona Elżbieta, kiedy już we dwoje
do niej słowami ostatniej pociechy, pragnie obmyć krew, spływającą z była ubogą rezydentka w domu Benedykta Korczyńskiego jednak lękała nie umieli zapanować nad piętrzącymi się problemami, mówiąc:
ran, niestety ciało ukochanego syna zostało zawieszone na wysokim się reakcji swego środowiska i nie zdecydowała się na ten "mezalians".
krzyżu. W końcu matka Jezusa zwraca się do wszystkich matek, życząc Pozostała samotna przez całe życie, a ciężka praca także jej nie
Chodzi o to, że musi coś przecież istnieć.
im przede wszystkim, aby nie musiały cierpieć tak, jak ona sama. ominęła, gdyż pełniła w domu Benedykta rolę gospodyni.
Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za
Najpiękniejszy hołd kobiecie, żonie i matce złożył tan Nie popełniła błędu swej ciotki Marty Justyna Orzelska, również
która przestaje się być sobą.
Kochanowski w pieśni "Może kto ręką sławy dostać w boju..." Tak więc uboga rezydentka w domu Benedykta Korczyńskiego. Ona także
mężczyzna może zdobyć sławę, władzę i majątek, ale próżne będą jego odwzajemniła gorącą miłość Janka Bohatyrowicza, ale jej nie odrzuciła.
starania, dopóki ich nie ozdobi uczciwa żona, podpora domu i rodziny, Nie lękała się reakcji krewnych, postanowiła sama decydować o swoim W okresie wojny i okupacji hitlerowskiej kobiety w takim samym
umiejąca umiejętnie zapobiegać troskom, pocieszyć, strzec majątku i losie, toteż z całą świadomością odrzuciła propozycję romansu stopniu jak mężczyźni stawały się ofiarami faszystów. Zaroiło się od
doglądać gospodarstwa, rodzić dzieci, które są osłodą ludzkiego życia. Zygmunta Korczyńskiego oru oświadczyny bogatego arystokraty Teofila tragicznych postaci kobiecych w "Medalionach" Zofii Nałkowskiej.
Żona uczciwa ozdoba mężowi Różyca i zdecydowała się wyjść za mąż za chłopa, którego pokochała. Opowiadanie "Dno" jest relacją kobiety - najpierw więzionej na Pawiaku,
I najpewfiiejsza podpora domowi Ciężkiej pracy się nie bała, gdyż próbowała pracować na polu Janka w a potem deportowanej do Niemiec. Opowiada ona między innymi o
Na niej rzetd wszystek; swego męża ona Glowy korona. czasie żniw, a zgodnie z pozytywistycznym przekonaniem wierzyła, że straszliwych warunkach, w jakich odbywała się ta deportacja. W
Kobieta postrzegana była przez renesansowego poetę również to właśnie praca nada sens jej bezwartościowemu dotychczas życiu. każdym wagonie jechało po sto kobiet, stojących ciasno jedna obok
jako obiekt miłosnych uniesień i zachwytów. We fraszce "Do dziewki" Justyna Orzelska należy do najpiękniejszych, powieściowych postaci, a drugiej. Każda dostała na tatą drogę bochenek chleba, a podróż trwała
Kochanowski wyznaje, że ustawicznie tęskni do swej ukochanej, kiedy zapewne też do najwspanialszych kreacji w literaturze w zaplombowanym wagonie, w smrodzie ludzkich odchodów siedem
jej nie ma, wydaje mu się, że zabrakło słońca na niebie, a gdy wreszcie pozytywistycznej. dni. Na jednym z postojów niemiecki oficer, słysząc przeraźliwe wycie
się pojawia, ciemna noc wygląda jak słoneczny, promienny dzień. Oto W tej samej grupie powieściowych bohaterek znajduje się Maria kobiet, rozkazał otworzyć wagony i sam się przeraził tego, co zobaczył.
ile radości może wnieść do życia piękną kobieta. Kirłowa, która sama prowadzi gospodarstwo, wychowując pięcioro Pozwolono wówczas kobietom umyć się i oporządzić, potem jednak, aż
Niemal wyłącznie składaniem komplementów pięknym damom dzieci i kształcąc je. Jej mąż Bolesław Kirło jest salonowym do Ravensbriick nikt nie otwierał wagonów. Torturowane na Pawiaku
zajmował się przedstawiciel baroku dworskiego w polskiej literaturze bawidamkiem, którego nie obchodzi los własnej rodziny. kobiety nie zdradziły nikogo, a po tygodniu tej podróży głośno
Jan Andrzej Morsztyn. W wierszu ;,O swej pannie" wyznaje, że cera Jaskrawym przeciwieństwem przedstawionych kobiet jest wykrzykiwały nazwiska, kontakty i adresy, jednak tu nikt już nie zwracał
jego panny jest bielsza niż świeżo spadły śnieg, marmur z Carrary, Emilia Korczyńska, żona Benedykta. Ona również nie splamiła się na to uwagi, a chore psychicznie kobiety natychmiast rozstrzeliwano.
nieużywane perły i kwiat lilii, a w sonecie "Cuda miłości" stwierdza, że żadną pracą, nie dostrzegała wysiłków męża, nie doceniała wartości Bohaterką opowiadania "Przy torze kolejowym" jest także
wszystkie pociechy życia skupiają się w oczach ukochanej dziewczyny, jego ciężkiej pracy, wręcz przeciwnie miała do niego ustawiczne kobieta, która próbowała uciec z obozowego transportu, niestety
aby w wierszu "Niestatek" stwierdzić pół żartem pół serio, że pretensje, że jest zaniedbywana. Domagała się, aby mąż zamiast została zauważona i postrzelona w kolano. Zdawała sobie sprawę z
największym zc znanych mu paradoksów jest kobieca stateczność. zajmować się gospodarstwem, "przesiadywać zaczął w jej gniazdku, tego, że nikt nie udzieli jej pomocy, gdyż Ludzie byli sparaliżowani
Nie zawsze jednak portrety kobiet w literaturze były tak razem z nią czytając w trzech językach powieści i podróże i długimi strachem o własne życie. Prosiła więc policjantów, którzy nadeszli, aby
pozytywne i piękne. Przesycona dydaktyzmem epoka oświecenia godzinami miłośnie w oczy jej patrząc..." Wychowana na ją zastrzelili, ale nie umieli się na to zdecydować.
przyniosła negatywne wizerunki kobiet, pełne krytycyzmu i dezaprobaty. sentymentalnych romansach nie miała pojęcia o życiu ani o Dwojra Zielona, to tytułowa bohaterka, Żydówka, która straciła
Ignacy Krasicki w satyrze "Żona modna" przedstawił portret otaczającym ją świecie. Była typową egotyczką, osobą myślącą tylko o wszystkich najbliższych. Ranna, głodna i przerażona w trakcie akcji
kobiety, która w pogoni za cudzoziemską modą doprowadza swego sobie, wciąż uskarżała się na globusa, ale jej choroba też wywożenia do Treblinki chowała się na strychu, gdzie przebywała
męża do ruiny majątkowej. Nie żałujemy zbytnio pana Piotra, gdyż prawdopodobnie była wymyśloną pozą. nieraz kilka tygodni, jedząc surową kaszę manną. W końcu przestała
ożenił się ze względu na owe "wsie dziedziczne". Żona w intercyzie Typową emancypantką i pozytywistką była też Stasia się ukrywać, dochodząc do przekonania, że lepiej umierać z innymi niż
ślubnej zastrzegta sobie, że zimy spędzać będzie w mieście, w Bozowska, bohaterka noweli Stefana Żeromskiego, wykreowana niemal samotnie. W noc sylwestrową 1943 r. Niemcy urządzili sobie zabawę w
towarzystwie francuskiej damy do towarzystwa, na wieś zaś miała na przełomie pozytywistycznej i młodopolskiej epoki. Bohaterka getcie, strzelając do ludzi. Właśnie w ten sposób Dwojra Zielona została
jechać w angielskiej karecie, koniecznie na resorach, a ponieważ pracowała jako wiejska nauczycielka, otoczona prawdziwą miłością i postrzelona w oko, a potem skierowana do obozu pracy w Skarżysku
zabrała ze sobą kanarka w klatce, suczkę, kotkę z kociętami i mysz na szacunkiem wiejskiego Kamiennej. Bohaterka opowiadania wcześniej pragnęła umrzeć, ale w
łańcuszku, pan Piotr z trudem znalazł miejsce dla siebie, biorąc klatkę ludu. Uczyła wiejskie dzieci, żyjąc tak jak one w nędzy, a w wolnych pewnym momencie uświadomiła sobie, że jest świadkiem tragicznych
pod pachę, a suczkę na nogi. Żona po przybyciu na miejsce zażądała chwilach pisała dzieło swego życia "Fizykę dla ludu". Żyta dla innych, wydarzeń historycznych, zapragnęła przeżyć w określonym celu:
zwolnienia starej służby, aby przyjąć modnych cukierników i zapominając o sobie ..Ja chciatam żyć. Nie wiem, bo nie miałam męża, ani rodziny, ani
pasztetników, szlachecki dworek zamieniła w pałac z salonem Nie złamały jej żadne przeciwności losu, poddała się dopiero nikogo i chciałam żyć. Dlaczego? (...) po to, żeby powiedzieć wszystko
zdobionym tttarmurami, bawialnią, oddzielnymi sypialniami, pokojami chorobie, a ponieważ ratunek przyszedł za późno, umarła na tyfus. To tak, jak pani teraz mówię. Niech świat o tym wie, co oni robili.
do strojów, dla służących. właśnie ona zasłużyta sobie na miano siłaczki, gdyż okazała się Kobiety stają się także ofiarami stalinowskiego reżimu, toteż
Podobne zmiany wprowadza modna dama w ogrodzie, gdzie silniejsza chociażby od swej sympatii z lat młodości Pawła pojawiają się na kartach utworu Gustawa Herlinga Grudzińskiego "Inny
króluje modny wówczas sentymentalizm i rokokowy smak - gaiki, Obareckiego, który rozpoczynał pracę prowincjonalnego lekarza z świat''. Tytuł rozdziału "Nocne łowy" wiąże się ze sceną zbiorowego
belwederki, cyprysy, altanki, szemrzące strumyki, domek pustelnika, takimi samymi ideatami, ale natrafiwszy na opór konserwatywnego gwałtu dokonanego przez ośmiu "urków" na dziewczynie imieniem
meczecik i kościół Diany, "wszystko jakby od niechcenia, jakby dla środowiska miasteczka Obrzydłówka, bardzo szybko rezygnuje z Moroszka. Po tym pierwszym gwałcie dziewczyna upodobała sobie
igraszki". W tej scenerii oglądamy żonę modną, pełną afektów realizacji pozytywistycznego hasła "pracy u podstaw". przywódcę urków Kowala i dobrowolnie przychodziła co noc do jego
czytelniczkę francuskich i angielskich romansów: Wzruszającą powieściową kreację przedstawił Stefan Żeromski baraku. Taka sytuacja wywołała ostre konflikty, a wówczas Kowal
A ja sobie rozmyślam pomiędzy cyprysy Nad nieszczęściem Pameli w "Ludziach bezdomnych" w postaci Joasi Podborskiej. Jest ona zezwolił swym kolegom na drugi zbiorowy gwałt. Dopiero wtenczas
albo Heloizy. guwernantką sióstr Wandy i Natalii Orszeńskich, wnuczek pani Marusia poczuła się zhańbiona i poniżona, toteż na własną prośbę
Katastrofa nastąpiła wówczas, gdy w czasie fajerwerków Niewadzkiej. Joanna pochodziła ze szlacheckiej rodziny, niestety odeszła do innego obozu. W rozdziale pt. "Zmartwychwstanie"
urządzonych dla gości zapaliły się stodoły, a pożar gasił nieszczęsny rodzice jej wcześnie zmarli. Podborska zamieszkała u ciotki, a kiedy Grudziński opisuje historię miłości obozowego lekarza Iegorowa do
gospodarz sam. Analogiczny portret żony modnej zaprezentował Julian ukończyła pensję w Kielcach, rozpoczęła pracę guwernantki. Tomasza studentki medycyny Jewgienii Fiodorowny, która została skazana za
Ursyn Niemcewicz w komedii politycznej pt. "Powrót posła". Jest nią Judyma poznała w Paryżu, a powtórnie zetknęła się z nim w Cisach. odchylenia nacjonalistyczne. Ona jednak nie odwzajemniała uczuć
starościna Gadulska, która wciąż popisuje się swą pozostawiającą Tam właśnie zrodziło się ich uczucie. Judym, wielki społecznik Jegorowa, lecz zakochała się w Jarosławie R. studencie leningradzkiej
wiele do życzenia angielszczyzną, a żyjąc w świecie Francuskich występujący zawsze i wszędzie w obronie ludzi biednych natychmiast politechniki. Jegorow odesłał swego rywala aż do obozów peczorskich,
romansów naiwnie wierzy w szczerość uczuć Szannanckiego do dostrzegł, że Joanna prowadzi w Cisach szkółkę dla wiejskich dzieci. lecz Jewgienia zmarła kilka miesięcy później przy porodzie.
Teresy. Popada w konflikt z mężem, który chce zbudować młyn wodny Dzielnie też pomagała w pielęgnowaniu chorych na malarię Epizodyczne lecz ważne role pełnią kobiety w "Dżumie" Alberta
w miejscu, gdzie ona ma zamiar urządzić modne wodospady i kaskady. mieszkańców czworaków. Byłaby zapewne godną towarzyszką życia Camusa. Doktor Rieux, który tak dzielnie walczył z epidemią,
W epoce romantyzmu echa tego negatywnego stosunku do dla Judyma. Po awanturze z Krzywosądem Judym wyjeżdża do pozostawia swą ciężko chorą żonę w sanatorium, a mimo to nie buntuje
sfrancuziałych dam odnajdujemy w epopei Adama Mickiewicza "Pan Zagłębia, wkrótce też przyjeżdża Joasia, aby ostatecznie wyjaśnić się przeciwko zakazowi opuszczania miasta, chociaż wkrótce okazuje
Tadeusz". Ten typ kobiety reprezentuje Telimena, tak chętnie zaistniałą między nimi sytuację. Przezwyciężając dziewczęcą się, że nie dane mu było zobaczyć się z żoną przed jej śmiercią.
przyjmująca romantyczne pozy. Autor nie traktuje jej z tak zjadliwą wstydliwość nie ukrywa, że bardzo go kocha i gotowa jest dzielić z nim Doktor Rieux staje się wzorem osobowym dla dziennikarza z Paryźa
ironią jak Ignacy Krasicki tytułową bohaterkę swej satyry, a raczej z trudy życia, a także nieść bezinteresowną pomoc wszystkim potrzebują- Raymonda Ramberta, który przybyt do Algiero, aby napisać reportaż o
dobrotliwym i wyrozumiałym uśmiechem. Śmieszą czytelnika jej cym. Jak każda kobieta masy o szczęściu, rodzinie, tym bardziej, że warunkach życia Arabów. Nie chciał on się podporządkować decyzjom
wytrwałe zabiegi o zdobycie męża, nie mające przecież nic wspólnego sama byty sierotą. Niestety zostaje odtrącona przez ludyma, któremu władz i zostać w zamkniętym mieście, gdyż w Paryżu pozostawił swą
z prawdziwym, romantycznym uczuciem. Początkowo Telimena wiąże wydaje się, źe małżeństwo skłoni go do troski o los najbliższych, a ukochaną, do której chciał koniecznie powrócić. Ostatecznie jednak
swe nadzieje z o wiele młodszym Tadeuszem, potem obiektem jej wówczas zmuszony zostanie do rezygnacji z własnych ideałów, nie zrezygnował z wyjazdu w momencie, kiedy znalazt nielegalny sposób
zainteresowań staje się Hrabia, zamieniony z konieczności na Rejenta, będzie mógł spłacić tego "przeklętego długu" wobec klasy, z której się opuszczenia miasta. Na Zmianę decyzji wpłynęła wiadomość, że żona
który jednak musi zgolić wąsy, a staropolski kontusz zamienić na frak. wywodzi. doktora Rieux także pozostaje poza miastem, a w dodatku jest ciężko
Generalnie jednak w epoce romantyzmu spotykamy uwielbienie Interesujące kreacje kobiece zaprezentował Władysław Stanisław chora, mąż natomiast nie ma możliwości zobaczyć się z nią. Młody
dla kobiet, związane z nowym pojęciem romantycznej miłości, która Reymont w "Chłopach". Hanka, żona Antka Boryny, to kochająca matka dziennikam. zParyża zrozumiał wówczas, że nie może uciekaćz
zawsze była namiętnością świadczącą o dominacji uczuć nad i żona. Zdradzana i poniewierana przez własnego męża, wypędzona z zadżumionego miasta, gdyż wówczas wstydziłby się spojrzeć w oczy
rozumem. Miłość ta jest najczęściej nieszczęśliwa i prowadzi bohatera domu wraz z Antkiem i dziećmi przez zazdrosnego Macieja, podejmuje kobiecie, którą kochał, którą pozostawił w Paryżu. To ona właśnie stała
do samobójczej śmierci. Kochanek zawsze idealizuje swą wybrankę, walkę o zapewnienie bytu rodzinie. Podczas gdy Antek pije w karczmie się jego sumieniem.
nie dostrzega jej wad. Takim romantycznym, nieszczęśliwym i przeżywa swój zawód miłosny, ona, zamieszkując w ciasnej komorze Niemal wszystkie przedstawione tu sylwetki kobiet są pozytywne, gdyż
kochankiem jest Gustaw, bohater IV części "Dziadów" Adama u swego ojca, starego Bylicy, wynajmuje się do różnych prac, zimą takich kreacji jest o wiele więcej w literaturze. W życiu społeczeństwa,
Mickiewicza, który jest błąkającym się po świecie duchem, zbiera chrust na opał w lesie. Potrafi nawet w sposób kategoryczny i rodziny kobieta również odgrywa nieżwykle ważną rolę. Jest obiektem
opowiadającym swemu byłemu nauczycielowi, unickiemu księdzu zdecydowany przeciwstawić się mężowi, który zabrania jej przyjmować uwielbienia, zapewnia szczęście, stabilne życie. Dziś bierze też
dzieje swej nieszczęśliwej miłości oraz śamobójczej śmier ci. W znanym czegokolwiek od starego Boryny. Kiedy Antek zostaje aresztowany, a aktywny udział w życiu politycznym, jest równorzędnym partnerem
monologu lirycznym Gustawa uczucia rozpaczy, miłości, uwielbienia, Maciej ciężko ranny, Hanka natychmiast przeprowadza się wraz z męźczyzny.
żalu, gniewu, ironii i czułości, pogardy i uwielbienia, oburze nia i dziećmi do domu teścia, aby strzec mężowskiego majątku. Opiekuje się
tkliwości naktadają się na siebie, dochodząc do szczytu w znanym teściem, wyręczając jego młodą źonę Jagnę, która w tym czasie ugania 2. Portrety matek w literaturze
wyznaniu: się za wójtem. Waruje jak pies, zdobywa zaufanie starego Macieja, Niewątpliwie najważniejszą rolą, jaką może spełniać kobieta jest
który informuje ją, gdzie ukrył pieniądze. W ten sposób udaje się jej rola matki, która wychowuje swe dzieci na szlachetnych i uczciwych
Kobieto! pucku marrry! ty wietrzna istoto. przejąć je przed kowalem, zięciem Macieja. Za zdobyte pieniądze udaje ludzi, prawych obywateli, szczerych patriotów. To matka w głównej
Postaci twojej zazdroszeZ4 anieli, się jej "wykupić" męża z więzienia, który po powrocie zastaje mierze kształtuje osobowość dziecka, wpływając na to, jakim będzie
A duszę gorsza masz, gorszą niżeli...! Przebóg! tak ciebie oślepilo gospodarstwo w jak najlepszym porządku. Stanowczo też człowiekiem w dorosłym życiu. Każda prawdziwa matka kocha też swe
ztoto! przeciwstawia się mężowskim projektom wyjazdu za granicę, dzieci, cierpi ich cierpieniem, gotowa jest za nie się poświęcać.
honorów świecqca bańka, wewnątrz przyrzekając, że będzie strzec majątku, nikt ani morgi "z jej pazurów nie Cierpiące i kochające matki pojawiają się już w literaturze
pusta. wydasz'', kiedy Antek będzie odsiadywał karę za zabójstwo gajowego. starożytnej. Oto nieszczęśliwa królowa Jokasta matka i żona Edypa na
Zupełnie odmiennym typem kobiety jest Jagna, córka wieść o tym, że przez wiele lat żyła w kazirodczym związku, popełniła
Kobieta niewierna, lękająca się męża staje się zbrodniarką w
Dominikowej Pacześ. Lipczaki traktują ją jak wiejską ladacznicę, jednak samobójstwo. Królowa Eurydyka, żona Kreona także popełnia
balladzie Adama Mickiewicza "Lilie". Poeta wykorzystuje tu znany
sam autor kreuje tę postać z dużą dozą sympatii. Jest młodą, samobójstwo, kiedy dowiaduje się o śmierci swego syna Hajmona,
ludowy motyw o pani, która zabiła pana. Akcję utworu umieszcza w
najpiękniejszą we wsi dziewczyną, posiadającą też pewien zmysł który targnął się na swoje życie przy zwłokach ukochanej Antygony.
średniowieczu, kiedy Bolesław Śmiały "poszedł na Kijowiany".
artystyczny i wrażliwość estetyczną, o czym świadczą piękne wycinanki Jednym z najpopularniejszych motywów literatury
Bohaterka utworu nie dochowała mężowi wierności, toteż kiedy
jej roboty. Wydana za mąż za starego Borynę bez pytania jej o zgodę, średniowiecznej jest motyw Matki Boskiej Bolejącej (Stabat Mater
powrócił z wyprawy zamordowała go. Jednak popełniona zbrodnia
czuje do niego niechęć i fizyczną odrazę, a przy tym pragnie miłości, Dolorosa). Łacińska pieśń pod tym tytułem powstała w XIII wieku.
burzy jej spokój, nie pozwala zachować równowagi psychicznej. Dręczą
toteż nie odrzuca żadnego z adoratorów. Miłość ukazana jest przez Natomiast w polskiej literaturze średniowiecznej jednym z
ją wyrzuty sumienia, a dzieci wciąż pytają, co się stało z ojcem, który
Reymonta jako instynkt biologiczny, nad którym nie można zapanować. najpiękniejszych, poetyckich utworów jest "Lament świętokrzyski",
dopiero co powrócił. Najgorsze są jednak noce, gdy duch
Jagna sama wyznaje, że czuje "jakiś ucisk w dołku", toteż nie może znany też jako "Żale Matki Boskiej pod krzyżem". Matka Boga w tym
zamordowanego błąka się po zamku, wołając: To ja, dzieci, wasz tato.
oprzeć się żadnemu mężczyźnie, każdy ją zniewala. Dopiero Jasia, polskim utworze pozbawiona jest atrybutów boskości. Jej cierpienie ma
Bohaterka jednak nie czuje skruchy, z przerażeniem odrzuca syna organisty obdarza innym, bardziej platonicznym uczuciem. wymiar ludzki, są to przeżycia zrozpaczonej matki, zmuszonej patrzeć
propozycję Pustelnika, który chce wskrzesić zamordowanego męża, ma Dwie oszukane przez jednego mężczyznę kobiety są na śmierć swego syna. Nieszczęśliwa matka prosi o współczucie:
jedynie bohaterkami powieści Zofii Nałkowskiej "Granica". Jedną z nich jest Pożałuj rnię stary młody,
wątpliwości, którego z braci zamordowanego wybrac: za męża. Justyna Bogutówna, córka kucharki, którą Zenon poznał w czasie Boć mi przyszy krwawe gody:
Wiarołomna żona i zabójczyni została, zgodnie z ludowym kodeksem letnich wakacji, spędzanych u rodziców w Boleborzy. Chociaż Jednego ciem syna miała
etycznym, ukarana, gdyż w chwili ceremonii ślubnej pojawia się duch wcześniej młody Ziembiewicz potępiał liczne romanse ojca, sam bez I tego ciem ożalała.
męża i cerkiew zapada się pod ziemię, grzebiąc zebranych. oporu wszedł w boleborzański schemat. Po ukończeniu studiów, już
jako redaktor "Niwy", kontynuuje romans z Justyną, spotkaną
Maryja chciałaby dzielić z synem jego mękę, błaga, aby wcielono do rosyjskiej armii, skąd zbiegł do legionów Piłsudskiego. Tak więc spod pióra tego samego poety wyszły dwa zupełnie
przemówił do niej słowami ostatniej pociechy, pragnie obmyć krew Jadwiga pozostała sama w obcym kraju z dorastającym synem. Dotąd odmienne obrazy ówczesnej wsi. Rej realista i bystry obserwator
spływającą z jego bardzo niesamodzielna i całkowicie zależna od męźa, teraz robiła dostrzegał ucisk pańszczyźniany, który piętnował w "Krótkiej
ran. Niestety ciało ukochanego syna zostało zawieszone na zbyt wszystko, aby swemu jedynakowi zapewnić jakie takie warunki rozprawie..." Natomiast w "Żywocie" występuje z pozycji szlachcica,
wysokim dla niej krzyżu. W końcu matka Jezusa zwraca się do egzystencji. Z narażeniem własnego życia wyprawiała się na wieś, aby który po prostu nie wyobraża sobie innego stylu życia.
wszystkich matek, życząc im przede wszystkim, aby nigdy nie musiały za olbrzymie sumy zdobyć mąkę i nocą upiec chleb lub podpłomyk. Pochwała życia na wsi często pojawia się w twórczości Jana
cierpieć tak, jak ona sama. Opuszczona przez męża, zatroskana o los syna, przed którym w Kochanowskiego. Poeta zresztą sam zrezygnował z zaszczytnej funkcji
W "Trenach" lana Kochanowskiego, napisanych po śmierci jego starych ruinach musiała skrywać część rodzinnego skarbu, rozmyślała sekretarza królewskiego i osiadł w odziedziczonym po ojcach
ukochanej córki pojawia się matka Orszulki, a także matka samego o rewolucji: Czarnolesie. Symbolem sielskiego bytowania na wsi stała się
poety. W trenie V zmarła Orszulka została porównana do młodej oliwki, Cóż to za komunizm, gdy się wedrzeć dv cudzych domów, pałaców i czarnoleska lipa. W jej cień zaprasza poeta przygodnego gościa, aby
która została ścięta, przez nazbyt gorliwego ogrodnika i padła pod nogi kościołów, które dla innych celów zostały przeznaczone i po równo raczył odpocząć. Jest to wspaniałe miejsce, gdyż od pola wieją
zrozpaczonej matki i ojca. W trenie VI umierające dziecko żegna się ze podzielić się nie dadzą". ch3odne wiatry, a żar promieni słonecznych nie przenika przez zasłonę
swą matką słowami pieśni ludowej, śpiewanej przez pannę młodą, Cezary początkowo nie zdawał sobie sprawy z bezgranicznego z liści. Odpoczynek uprzyjemni śpiew słowików i szpaków, a także
opuszczającą dom rodzinny: poświęcenia matki, której siły wciąż malały. Pracowała przecież jak brzęczenie pszczół. Autor swej ulubionej lipie nadaje cechy ludzkie,
Już ja tobie, moja matka, służąca, prała, sprzątała, gotowała. Posiwiała gwałtownie, zgarbiła się, gdyź to ona właśnie w imieniu gospodarza zaprasza do odpoczynku we
służyć nie będę, zaczęła się podpierać sękatym kijem. Wówczas dopiero Cezary własnym cieniu:
Ani za rwym wdzięcznym dostrzegł jej wyprawy "A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie, Że człowiekowi
stołem miejsca zasiądę; za miasto, wyobrażał sobie, jak słania się na wątłych nogach, wlokąc w łacno słodki .ren przypadnie.
Pryjdzie mi klucze położyć, worku, pod grożbą kary śmierci, dla niego zboże. Sam nagle też Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak triadzie, Jako szczep
samej precz jechać, Domu wydoroślał. Z czułością okrywał ją nocą, uspokajał, wyręczał w domo - najpłodniejszy w hesperyjskim sadzie".
rodziców swych miłych wych zajęciach. Bardzo zbliżyły ich też wspólne wyprawy do portu, Jan Kochanowski jest także autorem typowej sielanki
wiecznie zaniechać. gdzie oczekiwali na powrót ojca. Cezary otrzymał fałszywą - jak się konwencjonalnej, której jednak nadał tytuł "Pieśń świętojańska o
później okazało - informację o śmierci ojca, lecz nie miał dość odwagi, Sobótce". Jest to obszerny poemat o życiu wsi, stylizowany i
aby powiedzieć o tym matce, która zadręczała się myślą, co się stanie z wzorowany na pieśniach ludowych. Tematem są obrzędy ludowe
W trenie VII przedstawiona jest nieszczęśliwa matka
Czarusiem po jej śmierci. Ta śmierć nadeszła wkrótce, gdyż pani związane z nocą świętojańską. Utwór składa się z pieśni 12 panien,
Orszulki, która zamierzała wyszykować dla swej córki
Jadwiga udzieliła schronienia spotkanej w porcie rosyjskiej księżnej które sławią urodę źycia wiejskiego. Najczęściej cytowana jest
piękną i bogatą wyprawę, tym czasem za cały posag
Szczerbatow Mamajew i jej czterem córkom. Skierowana do ciężkich wypowiedź panny dwunastej, rozpoczynająca się od stów:
starczyło jej "giezłeczko" z lichej tkaniny, w którym złożono
robót w porcie, bita i katowana wkrótce zmarła, z okrutną Wsi .spokojna, wsi wesoła! Który głos twej chwale zdoła? Kto twe
ją w trumnie.
świadomością, że jej ukochany syn pozostaje sam jeden na świecie w wczasy, kto pożytki, Może wspomnieć za raz wszytki?
Natomiast w trenie XTX pojawia się dawno zmarła
obcym i wrogim kraj u. Człowiek na wsi żyje uczciwie i spokojnie, cieszy się plonami swej
matka poety, aby nieść swemu zrozpaczonemu synowi
W okresie drugiej wojny światowej odżywa w literaturze portret pracy, sadem pełnym owoców, zagrodą pełną owiec, stawem pełnym
pocieszenie. Pojawia mu się we śnie ze zmarłą córeczką na
matki Polki, kobiety patriotki. Odnajdujemy go w wierszu Krzysztofa ryb. Poeta zna inne modele życia, ale nie zazdrości tym, którzy
ręku. Koi jego zbolałe serce wiadomością, że Orszulka
Kamila Baczyńskiego "Elegia o... chłopcu polskim". Jest to monolog wysługują się na pańskich dworach, szukając bogactw, narażając
zażywa wiecznej szczęśliwości w niebie, a przez swą
liryczny zrozpaczonej matki, skierowany do poległego syna, który będąc jednocześnie źycie w zamorskich podróżach, czy też "sprzedają język";
przedwczesną śmierć uniknęła wiele nieszczęść i cierpień,
u progu swego życia, został pozbawiony pięknych snów i marzeń, pracując w sądzie jako obrońcy:
które czekają każdego człowieka na ziemskim padole.
osaczony przez historię, musiał stać się uczestnikiem tragicznych Inszy się ciągną przy dworze albo żeglują przez morze Gdzie człowieka
Matka poety apeluje do jego rozsądku przypominając
wojennych wydarzeń: wicher pędzi, A śmierć wyżej niż na piędzi Najdziesz, kto w płat język
synowi, że wszyscy ludzie są śmiertelni, każdy ma swój
haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią, malowali krajobrazy w dawa. A radę na funt przedawa,Krwią drudzy zysk oblewają...
wyznaczony czas życia i śmierci:
żółte ściegi pożóg, wyszywali wisielcami drzew płynące morze. Natomiast oracz swą pracą zapewni dostatnie życie sobie i swej
Przemierzając nocą partyzanckie szlaki młody żołnierz uczył się rodzinie oraz czeladzi, gdyż cudowna, bogata natura obdarza ludzi
Śmiertelna jako i ty twoja swej ziemi ojczystej "na pamięć". Niestety nadeszła ta czarna, tragiczna swymi darami. Człowiek żyje w idealnej harmonii z naturą, umie
dziewka była, Póki jej noc, kiedy "polskiego chłopca" trafiła kula wroga. Oto wizja śmierci poprzestawać "na małym", zachowując skromność i ceniąc cnotę. Po
zamierzony kres był, póty żyła. widziana przez cierpiącą matkę: zebraniu plonów nadchodzi czas błogiego odpoczynku, pora
W literaturze polskiego oświecenia obok postaci modnych dam, Zanim padłeś jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką, czy to była kula, towarzyskich zimowych spotkań przy kominku.
bezkrytycznie naśladujących cudzoziemską modę pojawia się też synku, czy to serce pękło. Przedstawiony obraz jest zbyt piękny, aby był prawdziwy, życie
pozytywny portret prawdziwej matki Polki. Jest nią Podkomorzyna, Równie tragiczna jest sytuacja tytułowej bohaterki wiersza ludu na łonie natury jest upiększone, całkowicie pozbawione realiów
matka Walerego z komedii Juliana Ursyna Niemcewicza "Powrót Tadeusza Różewicza "Matka powieszonych". Poeta, nawiązując do społecznych. Niewątpliwą zasługą Jana Kochanowskiego jest
posła". Wychowała ona swych synów na prawdziwych obywateli i wydarzeń wojennych, przedstawia rozpaczającą, obłąkaną po stracie sięgnięcie do motywów ludowych, opracowanie ich w poetycki sposób,
patriotów. Jeden z nich służy w kawalerii, drugi w ziemskiej władzy synów matkę. Poeta stosuje sugestywne metafory, pisząc o matce, przedstawienie ludowego obrzędu, śmiałe nawiązanie do kultury ludu,
administracyjnej, a najmłodszy Walery jest posłem na sejm z ramienia która "siwą głowę niesie w rękach, jak ciężką bryłę", porównując ją do klasy wówczas pogardzanej i poniżanej.
stronnictwa patriotycznego. Podkomorzyna i jej mąż są kochającymi "pomylonej syreny", która "wyje do obrzękłego księżyca". Najbardziej Arkadyjski motyw wsi kontynuowany jest u schyłku XVIII wieku w
rodzicami. którzy dobro i szczęście swych dzieci mają przede jednak trapi poetę obojętność ludzi, głuchych na cierpienie sentymentalizmie, który stanowił reakcję na oświeceniowy racjonalizm i
wszystkim na względzie. Próbują nawet wpłynąć na decyzję starosty nieszczęśliwej kobiety, która "ociera się o szorstką skórę tłumu". sztywne reguły klasycyzmu, negował oświeceniowe przekonanie o
Gadulskiego, który rękę swej jedynaczki Teresy chce oddać Podobny motyw znajduje się w wierszu Czesława Miłosza ładzie i harmonii świata. Jan Jakub Rousseau, twórca sentymentalizmu
człowiekowi, którego ona nie kocha, błędnie przypusz czając, że zatytułowanym "Ballada". Utwór został napisany w 1958 roku w dostrzega~ kryzys ówczesnej cywilizacji, a jego żródło upatrywał w
Szarmancki, deklarując swą wielką miłość, nie zażąda posagu. Kiedy Montgeron, dedykowany Jerzemu Andrzejewskiemu, a poświęcony odejściu człowieka od natury. Hasła powrotu do naturalnej, pierwotnej
jednak okazuje się, że jest to pospolity łowca posagów, wówczas poległemu w czasie powstania warszawskiego Tadeuszowi Gajcemu. prostoty dawały szansę na ocalenie najistotniejszych wartości, na
oddaje Teresę Waleremu, tego zaś matka nauczyła cenić zalety Jednocześnie jest wyrazem poetyckiego hołdu, złożonego matce Polce, zapewnienie jednostce szczęścia, jakim cieszył się człowiek pierwotny,
charakteru i kierować się sercem, a nie wielkością deklarowanego rozpaczającej po stracie jedynego syna, pielęgnującej pieczołowicie nieskrępowany więzami społecznymi, niewinny i wolny.
posagu. jego grób. Dla cierpiącej matki czas zatrzymał się w miejscu, chociaż Ulubionym gatunkiem sentymentalistów była sielanka, a cechą
Literatura romantyczna zdominowana została przez tematykę inni powrócili już do normalnego życia. Myśli nieszczęśliwej matki są charakterystyczną tego gatunku była tematyka ściśle związana z
narodowo-wyzwoleńczą, gdyż kraj nasz znalazł się w niewoli trzech pełne goryczy -nie tylko narzeczona i przyjaciele zapomnieli o nim, życiem pasterzy, rolników, rybaków i myśliwych. Wieś w sielance
państw zaborczych. Pojawiają się więc w literaturze postacie matek, osąd historii też jest niesprawiedliwy: ukazana jest jako mitologiczna kraina szczęśliwości - Arkadia.
wychowujących swych synów na patriotów i cierpiących po ich stracie. Zbudowali w Warszawie pomniki A na żadnym twojego imienia". Epizod sielankowego wiejskiego życia przedstawia Franciszek
Piękną kreację Matki Polki stworzył Adam Mickiewicz w wierszu Czas zatrzymał się nie tylko dla cierpiącej matki, ale także dla jej Karpiński w sielance "Laura i Filon". Akcja sielanki rozgrywa się na tonie
"Do matki Polki", napisanym w lipcu 1830 roku, a więc niemal w poległego syna, który już, na zawsze pozostanie dwudziestodwuletni. natury, w lesie, gdzie pod ulubionym jaworem pasterka Laura oczekuje
przededniu wybuchu powstania listopadowego, w drodze do Genui. Tragizm śmierci młodego bohatera potęguje stwierdzenie, że już nigdy na swego ukochanego Filona. Ponieważ Filon się spóżnia, dręczy ją
Utwór rozpoczyna się apostrofą do polskich matek, aby wychowywały nie usłyszy on huku lodów w rzece wiosną, nie zobaczy rozkwitającego niepokój i zazdrość. Żal Laury narasta, dziewczyna płacząc niszczy
swych synów na patriotów. jeśli ich synowie zdradzają w dzieciństwie w ciemnym lesie zawilca, nie poczuje odurzającego zapachu wieniec spleciony dla Filona i wysypuje przyniesione na spotkanie
odwagę, szlachetność, muszą być przygotowywani do późniejszego czeremchy. Tragiczny jest ów bezsens śmierci w zestawieniu z maliny:
losu spiskowca i syberyjskiego zesłańca, który walcząc skrycie i odwieczną urodą przyrody. Matce pozostały wspomnienia i tragiczne, Tłukę o drzewo koszyk mój miły, Rwę wieniec, którym spłatała,
samotnie nigdy nie doczeka się należnej mu chwały. Nie czeka go pełne rozterek pytanie: Te z nich kawałki będą świadczyły. Żem z nim na wieki zerwała.
bowiem chwalebna śmierć na polu walki, lecz katorżnicza praca na Mówiq, synku, Źe wstydzić się trzeba, Że niedobrej broniteś ty sprawy, W sielankowym, arkadyjskim świecie takie dramaty nie są jednak
dalekiej Syberii. Toteż polskie matki zawczasu powinny przyzwyczajać A ja nie wiem, niechaj Bóg osądzi, Kiedy z tobą rozmawiać nie mogę". możliwe, toteż wkrótce pojawia się Filon, który umyślnie schował się za
swych synów do czekającego ich losu: Sylwetkę cierpiącej matki kreuje też Leon Kruczkowski w drzewem, aby zobaczyć, jak zareaguje Laura na jego nieobecność.
Wcześnie im ręce okręcaj łańcuchem, Do taczkowego każ zaprzęgać dramacie "Niemcy". Jest nią Norweżka pani Soerensen, która w Uszczęśliwiona Laura szybko dała się pocieszyć, pogodzeni
waza (...) By przed katowskim nie zbladnqJ obuchem, Ani się spdonit okupowanej przez hitlerowskie Niemcy ojczyźnie przychodzi błagać kochankowie wyznają sobie miłość i obiecują dozgonną wierność.
na widok powroza". Williego Sonnenbrucha o łaskę dla jej więzionego i torturowanego syna. Przeżycia bohaterów ukazał poeta na łonie wiejskiej przyrody,
Uciemiężony naród polski nie będzie nawet mógł sławić swych bohate - Zalękniona i Zrozpaczona, gotowa jest za bezcen oddać drogocenny oni są pasterzami, Laura przynosi na spotkanie kosz malin i wieniec
rów, pozostanie im jedynie płacz matek: naszyjnik, rodzinny klejnot, nie wiedząc, że brutalny gestapowiec spleciony z polnych kwiatów, zaś Filon wystrugany i wyrzeźbiony
Zwyciężonemu za pomnik grobowy Zostaną suche drzewa szubienicy, perfidnie wykorzystuje sytuację, drwi z jej macierzyńskich uczuć, pasterski kij.
Za tatą sławę krótki płacz kobiecy I drugie nocne rodaków rozmowy. obiecując uwolnić więżnia, który jak się później okazało już wcześniej Zainteresowanie wsią sentymentalistów było zjawiskiem
Postać kochającej i zrozpaczonej matki występuje też. w "wymknął im się z rąk", gdyż zmarł w trakcie tortur. Postępowanie prekursorskim w stosunku do ludowości romantycznej. Niewątpliwą
"Dziadach" Adama Mickiewicza, w setnie rozgrywającej się w pałacu Willego jest tym bardziej nieludzkie, że naszyjnik wyłudził on od zasługą romantyków jest wprowadzenie do literatury motywów
senatora Nowosilcowa, oddelegowanego z Warszawy do Wilna dla nieszczęsnej pani Soerensen dla swojej matki, którą rzekomo bardzo ludowych, pełnych fantazji, uczuciowości i baśniowości. Pojawił się
poprowadzenia śledztwa filomatów i filaretów. W wileńskim więzieniu kochał. bohater pochodzący z ludu, dostrzeżono też nędzę ludu wiejskiego i
znajduje się też młody Rollison, uczeń wileńskiego gimnazjum, który Tak więc kreacje matek to najpiękniejsze literackie postacie. feudalny wyzysk.
został tak dotkliwie pobity w czasie śledztwa, że sam senator zdziwił Cierpią, płaczą po stracie swych synów, a jednak wychowują ich na Ludowość romantyc2na przejawia się w wielu aspektach:
się, iź chłopiec jeszcze żyje. Wkrótce do senatora przybywa matka bohaterów i patriotów. To one kształtują osobowość młodego - Do literatury polskiej wprowadzony został nowy typ bohatera, człowiek
Rollisona. Jest w towarzystwie Kmitowej, gdyż sama jest niewidoma. człowieka, jego postawę wobec świata i innych ludzi. Toteż właśnie od pochodzący z ludu. Wiejską dziewczyną jest uwiedziona przez panicza
Jest zrozpaczona, złamana bólem, zaniepokojona o los syna jedynaka. nich zależy wizja współczesnego świata. Krysia, bohaterka ballady "Rybka", z ludu pochodzi Karusia.
Jest wdową, a syn to jedyna nadzieja jej życia. Została dopuszczona - Ocena konfliktów międzyludzkich została ukazana z ludowego punktu
przed oblicze senatora tylko dzięki protekcji księżnej, która napisała w 4. Różne oblicza wsi w literaturze polskiej widzenia, gdyż sympatia autora jest zawsze po stronie nieszczęśliwej
tej sprawie. Matka wie, że jej syna okrutnie pobito, btaga o możliwość Wieś staje się tematem literackim już w literaturze staropolskiej. Karusi, czy uwiedzionej Krysi.
widzenia się z nim. W końcu uzyskuje zgodę jedynie na to, aby ksiądz Od samego początku można też wyodrębnić dwa różne spojrzenia na - W balladach panuje też wywodzące się z ludowej etyki przekonanie,
Piotr zobaczył się z nim. Biedna matka prosi jeszcze o poparcie młodą wieś i tematykę wiejską. Już w mitologii znany był motyw Arkadii krainy że nie ma zbrodni bez kary, a także, iź nie wolno łamać przysięgi.
pannę, uczestniczkę odbywającego się właśnie balu u senatora. wiecznej szczęśliwości, gdzie ludzie tyli szczęśliwie na łonie natury a - Motywy i wątki fabularne do swych ballad czerpał Adam Mickiewicz z
Senator obłudnie wyznaje, że nic nie wiedział o całej sprawie. Pełna daleka od trosk, kłopotów, czy jakichkolwiek problemów. Ten motyw pieśni, podań, ludowych legend i wierzeń. W ten sposób wykorzystał
nadziei Rollisonowa wyznaje, że zawsze wierzyła w szlachetność Arkadii wykorzystywany był w sielance, której tematyka związana była z poeta legendy o panu Twardowskim, o kobiecie zamienionej w rybkę, o
Nowosilcowa, który jedynie jest otoczony zgrają łotrów, Niestety zaraz życiem wiejskich pasterzy i pasterek. wiarołomnej żonie, która zabita męża.
po jej wyjściu senator postanawia w niezwykle perfidny sposób pozbyć Niemal jednocześnie z tym sielankowym widzeniem wsi rodzi się Ludowy obrzęd wywoływania duchów w noc zaduszną
się niewygodnego więźnia, o którego pyta zbyt wiele ważnych w literaturze jej realistyczny obraz. Pojawiają się więc problemy przedstawił Adam Mickiewicz w "Dziadach" cz. II. Obrzędem kieruje
osobistości. Oprawcy rozmyślnie umożliwiają mu samobójstwo, otwiera- pańszczyźnianego chłopa, a później realistyczny obraz nędzy, krzywdy, Guślarz, wywołując duchy w czyśćcu cierpiące. Wszyscy bohaterowie
jąc okienko jego celi. Nieszczęśliwa matka jeszcze raz wtargnęła do niesprawiedliwości społecznej. Te dwa nurty, dwa różne spojrzenia na takźe pochodzą z ludu. Pasterka Zosia cierpi, gdyż za życia bujała w
salonu, zakłócając trwający bal. Przeklina oprawców swego syna i pada wieś nawzajem się przenikają, a także uzupełniają. obłokach, drwiła z uczuć swych adoratorów, nie potrafiła nikogo
na wpół zemdlona. Po chwili ksiądz Piotr uzyskuje nagle zezwolenie, po Pierwsze sielanki, zwane idyllami, eklogami lub bukolikami pokochać.
uderzeniu pioruna, który zabił Doktora, aby pójśc z panią Rollison do znane były już w starożytnej literaturze greckiej i rzymskiej. Twórcą tego Adam Mickiewicz spojrzał też na wieś ówczesną oczyma
umierającego syna. gatunku był poeta grecki Teokryt z Syrakuz, a w literaturze rzymskiej pańszczyźnianego chłopa. W przycmentarnej kaplicy pojawia się duch
Niezwykle głębokie i szczere uczucie łączyło z matką Juliusza Wergiliusz. Gatunek ten i jego polską nazwę wprowadził do literatury złego dziedzica, który dręczył swych poddanych, karał chłostą, a głodną
Słowackiego. Skazany na rozstanie 2 nią od wczesnej młodości jest Szymon Szymonowie, nadając mu nazwę sielanka, od nazwy sioło czyli kobietę z dzieckiem odpędził od progu swego domu w noc wigilijną.
autorem pięknych, wzruszających listów, które pisał do niej przez całe wieś. Jednak w ślad za Teokrytem Szymonowie odróżniał dwie Jego wina jest największa, na próżno spodziewa się pomocy od ludzi.
życie. Także w wielu utworach lirycznych kreśli portret swej matki. odmiany sielanki: Sam nie był nigdy człowiekiem, toteż człowiek nie moźe mu pomóc.
W wierszu "Testament mój", będącym swoistym pożegnaniem - konwencjonalną, czyli umowną formę literackiej zabawy, ukazującą W dorobku poetyckim Adama Mickiewicza znajdziemy również sielan-
matki, przyjaciół i wszystkich rodaków, prosi, aby po śmierci jego serce wieś jako Arkadię, kowy obraz wsi, tym razem związany ze szlacheckim dworkiem. Jest to
została spalone w aloesie i oddane właśnie matce. Matka spotkała się z - realistyczną, ukazującą nie tylko krajobraz, lecz także istotną prob- dwór w Soplicowie, opisywany z tak wielkim sentymentem. Wśród
synem przed jego śmiercią. Na prośbę Słowackiego podążyła z dalekiej lematykę społeczną. pięknej litewskiej przyrody, na niewielkim wzniesieniu stał drewniany
Litwy do Wrocławia w 1848 r., gdzie przybył również poeta na wieść o Typową sielanką realistyczną jest utwór Szymonowica "Żeńcy". dworek z pobielonymi ścianami. Wokół rozciągały się łany zbóż,
wybuchu powstania w Wielkopolsce, aby wziąć udział w pracach Dwie pańszczyźniane chiopki odrabiają pańszczyznę pod nadzorem kwitnące łąki. Ludzie w tym dworku postrzegali świętego prawa
Komitetu Narodowego. Był już wówczas ciężko chory i wkrótce potem ekonoma, który je bije, jeśli pracują powoli. Tracą siły ze zmęczenia, gościnności, pozostawiając bramę zawsze na oścież otwartą. Pan
Zmarł. pragnienia i głodu, ale starosta wciąż wymachuje nad nimi nahajką. Sędzia niemal tak samo jak Bejowski "człowiek poćciwy" żyje w idealnej
W epoce pozytywizmu nadal funkcjonował portret matki Polki. Jedna z dziewcząt Marusia ma "buty czerwone" od uderzenia batem, zgodzie ze swą czeladzią, czy też chłopami, którzy bez cienia
Kobiety polskie na znak żałoby po powstańcach przez wiele lat chodziły ponieważ po chorobie nie mogła wytrzymać tempa pracy. sprzeciwu pracują na pańskim polu do zachodu słońca, a potem
w czerni. Na czarno ubiera się, mimo iż od powstania minęło Przedstawiony przez poetę świat nie ma nic wspólnego z motywem zgodnie wracają do swych chat. Sędzia z "Pana Tadeusza" i duch złego
dwadzieścia kilka lat, pani Andrzejowi Korczyńska, wdowa po arkadyjskim, poeta z pochodzenia mieszaczanin dostrzega wyzysk pana z "Dziadów" cz. II, to postacie wykreowane przez tego samego
uczestniku powstania styczniowego. Wychowuje ona samotnie swego pańszczyźnianego chłopa. autora. Dopełnieniem tego sielankowego obrazu jest opis polowania,
syna Zygmunta, a poległego męża czci, jako bohatera narodowego. Ma Doskonałym uzupełnieniem tego realistycznego obrazu jest wypowiedz zakończony wspaniałą grą na rogu i wspólnym spożyciem smakowitego
nadzieję, że syn także wyrośnie na patriotę, zostanie malarzem i wójta w "Krótkiej rozprawie między trzema osobami Panem, Wójtem a bigosu, grzybobrania, czy też karmienia ptactwa przez Zosię. Scenerią
upamiętni czyn swego ojca. Niestety syn zawiódł jej wszystkie nadzieje. Plebanem". Otóż wójt przysłuchując się wzajemnym oskarżeniom tego sielankowego życia jest piękna, litewska przyroda, która może
Wyrósł na egoistę i kosmopolitę, który wolał przebywać za granicą niż szlachty i duchowieństwa wypowiada w końcu znamienne słowa: współzawodniczyć z włoskimi krajobrazami, co pragnie uświadomić
we własnej ojczyźnie. Ojca nazwał niebezpiecznym szaleńcem w Ksiqdz pana wini, pan księdza, Hrabiemu Tadeusz:
wysokim stopniu niebezpiecznym, malarstwo także go nudziło. W końcu A nam prostym zewsząd nędza (...) My chudzina przedsię w męce, U nas dość głowę podnieść, ileż to widoków! ileż scen i obrazów z
zaproponował matce, aby sprzedali majątek i wyjechali za granicę. Tłukąc się przez cudze ręce, samej gry obłoków (...) Czyż nie piękniejsza nasza poczciwa brzezina,
Nieszczęsna pani Andrzejowa stwierdziła wówczas, że był to Bo każdy folgując sobie, Wszystko chce zwysić na tobie, Która jako wieśniaczka, kiedy płacze syna, Lub wdowa męża, ręce
najstraszniejszy dzień w jej życiu od śmierci męża. Poeci renesansowi dostrzegali też wieś niemal jak mitologiczną załamie, roztoczy. Po ramionach do Ziemi strumienie warkoczy Niema z
Kobieta matka zatroskana o los niemowlęcia pozostawionego w Arkadię, W drugiej księdze "Żywota człowieka poćciwego" Mikołaj Rej żalu, postawą tak wymownie szlocha.
chacie bez opieki występuje w krótkiej nowelce Stefana Żeromskiego tworzy zupełnie odrealniony obraz szczęśliwego, spokojnego życia W pozytywizmie spotykamy krańcowo różne, kontrastowe obrazy
pt. "Zmierzch". Gibałowa pracuje wraz z mężem od świtu do nocy przy szlachcica ziemianina, spędzanego na wsi w otoczeniu przyjaznych polskiej wsi. Palące problemy społeczne znalazły swe odzwierciedlenie
kopaniu torfu. Jest to walka o przetrwanie, o pokonanie biedy i głodu. sąsiadów i życzliwej czeladzi. Każda pora roku przynosi inne w nowelistyce epoki. Pozytywiści piszą o zacofaniu i ubóstwie polskiej
Im robi się później, tym częściej Gibałową ogarnia strach o to przyjemności, wręcz rozkosze. Wiosną gospodarz wraz z żoną pracuje wsi, ciemnocie tam panującej, o tragicznej sytuacji wiejskich dzieci,
maleństwo, pozostawione w chacie. Męża jednak także się boi, bo w ogrodzie i sadzie, obcina niepotrzebne gałązki, zbiera mszyce, marnowaniu się prawdziwych talentów, o braku dostępu do oświaty.
przecież już niejednokrotnie ją bił. Toteż mimo zbliżającego się krzewy okopuje, sadzi rzodkiewkę, ogórki, sieje majeranek i szałwię. Jedną z najbardziej wstrząsających nowel, ukazujących
zmierzchu i wielkiej trwogi Gibałowa kopie nadal, chociaż pierwsze Lato jest jeszcze wspanialsze, gdyż wówczas zbieramy owoce swej ciemnotę polskiej wsi, a także bezradność chłopa wobec carskiej
gwiazdy pojawiają się już na niebie. pracy. Takie zima ma swoja uroki, gdyż jest to pora polowań, łowienia administracji jest utwór Henryka Sienkiewicza pt. "Szkice węglem".
Tragiczne są losy Jadwigi Barykowej, matki Cezarego, głównego ryb, miłego odpoczynku w gronie rodziny i przyjaznych sąsiadów, Autor opisuje w niej tragedię rodziny Rzepów, spowodowaną przez
bohatera "Przedwiośnia" Stefana Żeromskiego. Wydana za mąż wbrew czeladzi traktowanej jak rodzina, gdy z kuchni dolatują smakowite pisarza gminnego Zołzikiewicza, człowieka nieuczciwego, egoistę o
swej woli za Seweryna Barykę, podążyła wraz z nim z rodzinnych zapachy przygotowywanej wieczerzy: niechlubnej przeszłości, wysługującego się zaborcom. Panuje on
Siedlec do dalekiego i obcego jej Baku. Chociaż w kraju pozostał jej ...pieczeń się wieprzowa dopieka, cietrzew w rosołku, a niepodzielnie we wsi Barania Głowa wraz z wójtem Burakiem i
ukochany Szymon Gajowiec, Jadwiga okazała się dobrą żoną i kapłun tłusty z kluskami dowiera, więc rzepka, więc inne ławnikiem Gomułą. Ponieważ
wzorową matką. Kiedy wybuchła pierwsza wojna światowa Seweryna potrawki. A czegóż ci więcej trzeba. bezskutecznie próbuje zbliżyć się do urodziwej żony chłopa
Rzepy, knuje niezwykłą intrygę. Pijanemu Rzepie podsuwa do
podpisania dokument, który w rzeczywistości byt zgodą chłopa na stał się już nie tylko bohaterem literackim, ale także pełnoprawnym zabudowań, wnętrza mieszkalne, prace kobiet w obejściu, dojenie krów,
pójście do wojska za syna wójta Buraka. Przerażona kobieta szuka partnerem innych klas społecznych. Niezwykle modny stał się styl karmienie świń, opis pomieszczeń gospodarskich i zajęć polowych,
pomocy u księdza, miejscowego góralski w architekturze, propagowany przez Stanisława Witkiewicza, takich jak siew, kopanie ziemniaków, ścinanie kapusty. W dodatku
dziedzica, dociera nawet do magistratu w powiatowym miasteczku folklor, a nawet małżeństwa artystów z chłopskimi córkami. Wiejską towarzyszymy wiejskim gospodarzom, gospodyniom, parobkom i
Osłowice, ale przed naczelnikiem nie potrafi wydobyć z siebie słowa. Za dziewczynę pojął za żonę najwybitniejszy dramaturg epoki Stanisław pastuchom przez cały rok od jesieni do lata.
radą miejscowego Żyda trafia w końcu do samego Zołzikiewicza z Wyspiański, w 1900 roku młodopolski malarz Włodzimierz Tetmajer Reymont dostrzegł także zróżnicowanie majątkowe chłopów, opisując
nadzieją, że odzyska w końcu fatalny dokument. Nie wie przecież, że ożenił się z Hanną Mikołajczykówną z podkrakowskich Bronowic. Do obejście najbogatszego Boryny i najuboższego Bylicy. Rodziny
jest on i tak nieważny, gdyż Wawrzon dawno przekroczył już wiek historii literatury przeszło natomiast wesele krakowskiego poety Lucjana bogatsze nie zadają się z ubogimi, toteż na weselu Macieja nie
poborowy. Zołzikiewicz wreszcie osiąga swój cel, zaspokaja własne Rydla z wiejską dziewczyną Jadwigą Mikołajczykówną, siostrą Hanny. zabrakło bogatych gospodarzy z całej okolicy, nie było natomiast na
pożądanie, a Rzepa zabija "wiarołomną żonę" siekierą, podpala też, Upamiętnił je jeden ze znakomitych weselnych gości, przyjaciel szkolny nim starego Bylicy, chociaż byt ojcem Hanki, synowej Boryny.
dworskie zabudowania. Kogo obarcza Sienkiewicz odpowiedzialnością Rydla Stanisław Wyspiański. Głównym problemem dramatu stało się Powieść "Chłopi" to najdoskonalszy i wszechstronny obraz
za panującą na polskiej wsi sytuację? Na pewno nie tylko pytanie, czy zjednoczony naród - chłopi i inteligencja mogą podjąć polskiej wsi u schyłku XIX wieku, który połączył dwa skrajne sposoby
bezpośredniego sprawcę dramatu Rzepów Zotzikiewic2a, ale także walkę o wolność ojczyzny. Na marginesie tego zagadnienia poeta myślenia o niej. Z jednej strony jest ona miejscem, gdzie człowiek może
polskie ziemiaństwo, całkowicie obojętne wobec doli chłopa po jego demaskuje fałsz, sztuczną pozę, uleganie modzie, które wykazuje żyć w ścisłym związku z przyrodą, spokojny i szczęśliwy z dala od
uwłaszczeniu. Dziedzic Skorabiewski, którego bezradna Rzepowa prosi inteligencja w stosunkach z chłopami. Wzajemne nieporozumienia skomplikowanych problemów otaczającego nas świata, z drugiej zaś to
o pomoc wręcz stwierdza, że teraz sprawy wsi już go nie obchodzą. rozpoczynają się dosłownie od pierwszej sceny dramatu, gdy wójt tu w trudzie i znoju pracuje człowiek. Minęły wieki, a w społeczeństwie
Obojętnie wobec ludzkiej tragedii zachowuje się ksiądz, który bronowicki Czepiec pyta najbardziej kompetentnej osoby, czyli nadal funkcjonują te dwa sposoby spojrzenia na polską wieś.
bezdusznie stwierdza, że jest to kara za grzech pijaństwa Rzepy. Dziennikarza:
Przede wszystkim jednak tragedia ta by się nie wydarzyła, gdyby polski Cóż tam panie w polityce? Chińcyki trzymają się mocno?"
chłop umiał pisać i czytać. Tak więc nowela Sienkiewicza jest Dziennikarz lekceważy Czepca, wątpi, czy wie on, gdzie Chiny
jednocześnie uzasadnieniem, że realizacja hasła pracy u podstaw jest leżą, a pamiętając o rzezi galicyjskiej pod wodzą Jakuba Szeli ma tylko 5. Typowe wartości, postawy, idee i poglądy w literaturze
najpilniejszą potrzebą społeczną. jedno pragnienie:
Pozytywiści dostrzegli też marnowanie się wielu prawdziwych Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna,byle polska
talentów wśród wiejskich dzieci. Tytułowy bohater noweli Henryka wieś spokojna.
Sienkiewicza "Janko Muzykant" to uzdolnione muzycznie dziecko Dziennikarz każe pilnować chłopom opłotków własnej parafii. poszczególnych epok
ubogiej, wiejskiej wdowy, niesłusznie oskarżone przez dworskiego Okazuje się, że chłop z "Wesela" to zupełnie odmienny człowiek od Rozwój literatury odbywa się na zasadzie ścierania się
lokaja o kradzież skrzypiec. Mały Janek godzinami wystawał pod bohatera Sienkiewiczowskich "Szkiców węglem". Czepiec broni się, różnorodnych, najczęściej przeciwstawnych poglądów, tendencji i
oknami wiejskiej karczmy, słuchając grajków, sam także grat na mówiąc, że chłopi czytają gazety i "Syćko wiedzą", zna źródło obaw postaw. Od wielu, wielu wieków każde młode pokolenie w sposób mniej
samodzielnie przez siebie zrobionych skrzypcach z gonta i końskiego Dziennikarza, ale pamięta też o swym chłopskim bohaterze powstania lub bardziej świadomy rozpoczyna od buntu przeciwko swym
włosia. Jego marzeniem było zagrać chociaż raz w życiu na kościuszkowskiego Bartoszu Głowackim, z którego jest dumny, poprzednikom, od zanegowania uznawanych przez nich wartości.
prawdziwych skrzypcach, a takie właśnie miał dworski lokaj. Zbyt deklarując przy tym, że chtopi zawsze są gotowi "ino do jakiej bijacki", Nawet definicja okresu literackiego zakłada te przeciwieństwa, gdyż jest
gorliwie wymieaona przez nierozgarniętego stójkowego kara chłosty czekają jedynie na sygnał ze strony inteligencji. to pewien fragment procesu historycznoliterackiego, zawartego w
stała się przyczyną śmierci małego grajka. Ironicznym komentarzem do Zabawne nieporozumienia wynikają w trakcie rozmowy Kliminy z dających się określić ramach chronologicznych, a przy tym wyraźnie
wydarzeń przedstawionych w noweli jest informacja autora, że Radezynią, która u progu zimy pyta o zbiory i zasiewy, toteż dowiaduje różny od okresu go poprzedzającego, a także następującego
następnego dnia dziedzic z rodziną powrócił z wycieczki do Włoch, się, że "w tym ta casie sie nie siwo". Prosta wiejska baba uświadamia bezpośrednio po nim. Okres literacki nazywamy też epoką literacką.
gdzie wyjeżdżali, aby posłuchać prawdziwej muzyki, sobie wzajemne antagonizmy, kwitując je stwierdzeniem: W każdej epoce literackiej rodzi się zespół tendencji ideowo-
Podobny problem przedstawia Bolesław Prus w noweli "Antek", Wyście sobie, a my sobie Kaźden sobie rzepkę skrobie. artystycznych, utrwalony w wielu znaczących dziełach literackich. Taki
której bohater, także dziecko ubogiej, wiejskiej wdowy wyrasta Zapewne podłożem wzajemnej wrogości są wspomnienia zespół tendencji nazywamy prądem literackim.
zdolnościami ponad wiejskie środowisko. W szkole nudzi się, bo krwawej rzezi galicyjskiej. Dziad, najstarszy uczestnik wesela, patrząc Mimo tej różnorodności prądów i tendencji zawsze przecież
przerasta: wiedzą samego nauczyciela, u kowala uczy się fachu, na miejskie panny tańczące ochotnie z wiejskimi chłopakami mówi: korzystano z dorobku minionych pokoleń. Nietrudno udowodnić, że
wymagającego rzekomo kilkuletniej nauki, w kilka tygodni. Umie też Bawiom, bawiom moiściew a toć byty dawniej gniewy! Nawet była twórcy młodopolscy nawiązywali do tendencji romantycznych, toteż
pięknie rzeźbić w drzewie, ale wędrowny handlarz niewiele płaci mu za krew, rzezańce, i splamiła krew sukmany nieprzypadkowo nazwano ich neoromantykami, barok swą religijnością
jego figurki, które później sprzedaje z wielokrotnym zyskiem. Antek Te same wydarzenia wspominają Gospodarz i Pan Młody, który nawiązywał do średniowiecza. Łączy te epoki wzrost tendencji
opuszcza w końcu rodzinną żeniąc się z chłopką dziwi się jakby sam sobie, mówiąc: Myśmy metafizycznych, trudności z kreacją jednoznacznej wizji świata,
wieś, z małym zawiniątkiem i garścią grosików wyrusza do miasta, w wszystko zapomnieli mego dziadka piła rżnęli... Myśmy wszystko eksponowanie uczuć oraz fantastyczne metody opisu świata.
ten nieznany, obcy świat. zapomnieli Natomiast pozytywizm nawiązywał do oświeceniowego kultu
Jakoby na marginesie głównego problemu Prus mówi o Właśnie na przykładzie Pana Młodego Wyspiański odsłania rozumu zaś oświecenie do klasycznej harmonii renesansu, preferując
ciemnocie panującej na wsi. Siostra Antka Rozalka za radą wiejskich prawdziwe oblicze młodopolskiej ludomanii. Lucjan Rydel nadał wiele jednocześnie realistyczne metody opisu świata połączone z rozwojem
znachorek została wsadzona na kilka zdrowasiek do chlebowego pieca. rozgłosu swemu małżeństwu, chwalił się, że chodzi w konkury boso, nauk matematyczno-przyrodniczych.
Nie wyzdrowiała, po wyznaczonym czasie wiejskie znachorki wyjęły z toteż w "Weselu" mówi: pod spód wcale nic nie wdziewam, od razu się Literatura każdej epoki odzwierciedlała te tendencje, idee, wpływała na
pieca nieźywe dziecko. lepiej miewam kształtowanie się nowego światopoglądu. Średniowiecze jest tą epoką,
Natomiast Eliza Orzeszkowa w powieści "Nad Niemnem" próbuje Jednak kultury chłopskiej i ludowych obyczajów Pan Młody w w której wyraźnie widać jak bardzo postawy życiowe były prezentowane
ukazać realistyczny obraz życia schłopiałej szlachty zaściankowej w ogóle nie rozumie. Kiedy Panna Młoda skarży się na ciasne buciki, w literaturze. Termin wieki średnie obejmował przestrzeń czasową od
Bohatyrowiczach. Obraz ten ma jednak wiele cech niemalże radzi jej, aby tańczyła boso. Toteż słyszy w odpowiedzi, że " starożytności (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 roku), a
sielankowych. Dla Justyny Orzelskiej znudzonej bezczynnością w Trza być w butach na weselu". Zachwyca się przede wszystkim renesansem (upadek Konstantynopola w 1453 czy też odkrycie
Korczynie i obłudą niektórych jej mieszkańców wieś ta staje się oazą urodą i kolorowym strojem swojej młodej żony, porównując ją do lalki, Ameryki w 1492 r.).
spokoju, uczciwości i pracowitości, Podoba jej się skromny, drewniany stojącej na wystawie w Sukiennicach. Charakterystyczną cechą kultury średniowiecznej jest gwałtowne
dom Anzelma i Janka ogród i sad, a przede wszystkim prości, serdeczni rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa po ogłoszeniu edyktu
i uczciwi ludzie. Kochają oni swą pracę na roli, kochają nadniemeńską Źródła tej młodopolskiej ludomanii wyjaśnia też Ojciec w mediolańskiego, legalizującego tę religię przez władze państwowe w
okolicę i rzekę. Pracę traktują jako przyjemność, pisarka ukazuje ich w rozmowie z Dziadem mówiąc, że panowie nudzą się w mieście, a cesarstwie rzymskim oraz dominacja Kościoła we wszystkich
trakcie żniw, do których przygotowywali się jak do największego święta. kontakty ze wsią traktują jako zabawę. dziedzinach życia politycznego, kulturalnego i społecznego. Dominujący
W trakcie pracy śpiewają pieśni, rozmawiają, żartują. W końcu Gospodarz, chociaż sam jest szlacheckim inteligentem w tej epoce światopogląd nazwana teocentryzmem, gdyż
Literatura Młodej Polski także tworzy różne, często odsłania kulisy ludomanii. Atakuje przybyłych z miasta weselnych gości, podporządkowywał wszystkie sprawy Bogu, który znalazł się u~
kontrowersyjne obrazy wsi i nędzy chłopskiej. W nurcie realistycznym zarzucając im obłudę, przyjmowanie fałszywej młodopolskiej pozycji: centrum zainteresowań człowieka i celem wszystkich jego dążeń.
mieszczą się sonety "Z cha3upy", każdy z nich, pomijając wierszową lalki, szopka podłe maski, farbowany fałsz, obrazki, niegdyś, gdzieś tam Na gruncie tego dualistycznego traktowania człowieka zrodziła
formę, jest miniaturową nowelką, ukazującą jakiś tragiczny epizod życia tęgie pyski i do szabli i do miski (...) Kogoś zbawiać, kogoś siekać, się średniowieczna asceza. Ponieważ ciało ludzkie jest siedliskiem
wiejskiego bohatera. Jedynie pierwszy sonet ma charakter opisowy - dzisiaj nie ma na co czekać. szatana należy wszystko uczynić, aby je przepędzić. Tak więc
jest obrazem kujawskiej wsi nędznej i zaniedbanej. Oznaką nędzy i Jednocześnie Gospodarz w rozmowie z Poetą wydaje pozytywny biczowano się, spano na tłuczonych kamieniach, znane są
zaniedbań jest piołun rosnący na podwórku, walący się płot, chude sąd o chłopach, których mógł już poznać i oceniać, gdyż dziesięć lat średniowieczne procesje pokutników odzianych w zgrzebne, szorstkie
krowy w oborze. Stosunek Kasprowicza, chłopskiego syna z kujawskiej mieszka pośród nich. To właśnie polski chłop jest potomkiem króla szaty i pustelników, żywiących się owocami leśnymi. Największy
wsi jest pełen współczucia, zawartego chociażby w ostatnim Piasta, dziedziczy po nim godność i rozwagę: A to chłop i ma coś z rozgłos zyskał sobie św. Szymon Słupnik, asceta z okolic Antiochii,
wykrzykniku: "Hej, czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?" Piasta, który 27 lat spędził w małej klatce na piętnastometrowym słupie. Takie
W sonecie XV ukazany jest los wiejskiej wdowy, która po śmierci męża coś z tych królów Piastów - wiele! Już lat dziesięć pośród siedzę, postawy bardzo często były prezentowane w literaturze, gdyż niezwykle
"w czasach gradu i posuchy" nie mogła zebrać z niewdzięcznej ziemi sąsiadujemy o miedzę, Kiedy sieje, orze, miele, taka godność, takie popularnym dziełem piśmiennictwa była hagiografia czyli żywoty
tyle, aby starczyło na opłacenie podatków. Problem złudnych wzięcie (...) godność, rozwaga, pojęcie (...) bardzo wiele, wiele z Piasta świętych. Były one pisane niejako na zamówienie społeczne, w związku
dobrodziejstw carskiej ustawy uwłaszczeniowej, nakładającej na chłop potęg4 jest i basta. z szerzącym się kultem świętych i były pisane według ściśle ustalonego
każdego chłopa wysokie podatki przedstawiony był już w poprzedniej schematu: przedstawiano miejsce, okoliczności urodzenia, koleje życia,
Po raz pierwszy w literaturze chłop polski został podniesiony do często wyrzeczenie się bogactwa i przywilejów, płynących z urodzenia,
epoce w wierszu Marii Konopnickiej "Wolny najmita". Bohater tego
rangi równorzędnego partnera szlacheckiej inteligencji w życiu męczeńską śmierć, cuda dokonywane za życia i po śmierci. Wzorem
wiersza także został usunię ty ze swej ziemi z powodu zaległych
prywatnym, w zabawie, a przede wszystkim w walce o wolność starożytnej mitologii każdy człowiek musiał mieć świętego patrona,
podatków i z kosą przewieszoną przez ramię poszedł szukać pracy. Nie
ojczyzny. niemal każde miasto i wieś także. Pieczołowicie też przechowywano i
znamy jego dalszego losu, natomiast w sonecie Jana Kasprowicza
Wprawdzie do tej walki niestety nie dorósł jeszcze polski naród. czczono relikwie świętych, a nawet nimi hand lowano. Żywoty świętych
wdowa oddała na służbę nieletnie córki, sama także udała się na
Przedstawiciel szlachty Gospodarz oddał beztrosko zloty róg - symbol miały charakter moralizatorski i dydaktyczny, gdyż dostarczały
tułaczkę w poszukiwaniu jakiejkolwiek pracy. Biegły lata, a kiedy nie
narodowej sprawy drużbie Jaśkowi, nie zważając na przysięgę złożoną pozytywnych wzorów do naśladowania.
miała już dość sił, aby pracować, wówczas "zamarzłą znaleźli na
Wemyhorze, że nikomu złotego rogu nie odda. Podobnie postąpił Gatunek ten reprezentuje "Legenda o św. Aleksym", której
gruncie".
Jasiek reprezentujący chłopów, który zgubił złoty róg na rozstaju dróg. bohater był typowym średniowiecznym ascetą, synem bogatego,
Równie tragiczny jest los wiejskiego chłopa, jednego z
Na nic zdał się zapał Czepca, który przyprowadził przed dworek rzymskiego patrycjusza, który rozdał swój majątek "popom, żakom".
najsilniejszych i najsprawniejszych we wsi, który nie bał się żadnej
Gospodarza chłopów, uzbrojonych w kosy. Złoty róg nie zabrzmiał, Opuścił też swą młodą żonę w dniu ślubu, pozostawiając ją w
pracy, gdyż każda była dla niego igraszką. Niestety chłop zachorował, a
sojusz szlachecko-chłopski nie przyniósł efektów. dziewictwie, a sam z dala od Rzymu wiódł żebracze życie, a potem pod
jego leczeniem zajęły się wiejskie baby, gdy zaś jego stan zdrowia się
pogarszat, sprowadzono księdza, który natychmiast stwierdził, że schodami własnego pałacu, cierpiąc dobrowolnie poniżenie, gdyż
bardziej potrzebny jest lekarz. Usłyszał jednak, że lekarze są dla ludzi "każdy nań pomyje lał". Już za życia Aleksego zdarzył się cud, gdyż
bogatych. Matka Boska poleciła odźwiernemu, aby wpuścił żebraka Aleksego do
Literatura polska może się także poszczycić piękną epopeją z świątyni, żeby nie leżał na mrozie,
Wśród postaci wykreowanych w sonetach znalazł się także
uzdolniony chłopski syn, który kosztem wielu wyrzeczeń, w cienkim sur- Literatura polska epoki średniowiecza też była na wskroś
duciku podąża zimą, wskroś zawiei, do szkoły oddalonej o milę, a la tem religijna. Jeden z pierwszych zabytków "Bogurodzica" to pieści religijna,
wynajmuje się do pasienia krów, czytając przy tym Homera i modlitwa do Matki Boskiej i Jana Chrzciciela o dostatni żywot na ziemi i
Tycia wsi, która przyniosła autorowi największe Literackie
Wergiliusza. Naukę kontynuował w stolicy, obiecując oczekującym na zbawienie wieczne.
jego powrót rodzicom, że ukończy szkołę. Sonet kończy się lakoniczną
Natomiast renesans, którego rozkwit przypada na XVI wiek,
informacją, w której autor wykorzystał wieloznaczność wyrazów, pisząc:
rozwija się na zasadzie kontrastu w stosunku do kultury
dziś skończyl... Umarł na suchoty. wyróżnienie - literacką nagrodę Nobla. Otrzymał ją w 1925 roku średniowiecznej. Średniowieczny teocentryzm zastąpiono
Bardzo emocjonalny stosunek do chłopskiej krzywdy prezentuje
antropocentryzmem, czyli człowieka postawiono w centrum wszelkich
też Stefan Żeromski. W noweli "Zmierzch" opisuje ciężką pracę
zainteresowań i celów. Na gruncie antropocentryzmu rodził się
małżeństwa Gibałów przy kopaniu torfu. Dziedzic bezbłędnie odgaduje,
renesansowy humanizm, którego korzenie tkwią w kulturze starożytnej,
że ludzie ci są w sytuacji bez wyjścia i podejmą się każdej pracy, aby Władysław Reymont za powieść "Chłopi".
gdyż słowa Terenejusza "człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi
nie głodować, gdyż wcześniej ten sam dziedzic wyrzucił Walka z pracy Jest to epicki, rozległy, realistyczny obraz ówczesnej
obce" stały się hasłem przewodnim renesansowych humanistów,
we dworce za kradzież owsa. Wykorzystuje tę sytuację, obniżając i tak polskiej wsi. Pisarz ukazuje procesy historyczne i społeczne,
W ogóle renesans - jak sugeruje sama nazwa epoki - to
bardzo niską stawkę. Biedni ludzie pracują od świtu do zmierzchu. zachodzące na polskiej wsi u schyłku XIX wieku. Po uwłaszczeniu
odrodzenie się kultury starożytnych Greków i Rzymian. To odrodzenie
Watek nie pozwala swej żonie nawet na moment pobiec do chaty, gdzie chłopów pozostała nieuregulowana sprawa serwitutów, stały
związane było z upadkiem Konstantynopola i migracją uczonych i
cały dzień bez opieki pozostaje ich małe dziecko. Gibałową dręczy punkt zapalny w stosunkach chłopów z dworem. Chłopi uważają,
artystów greckich do Włoch. Powracano do światopoglądu starożytnych
niepokój o jego los, ale boi się męża, toteż pracuje w pocie czoła, że zachowali prawo do wypasania krów w tak zwanych zagajach -
stoików, którzy zalecali spokojną, zrównoważoną reakcję na smutki i
chociaż pierwsze gwiazdy pokazują się już na niebie. Tym razem łąkach przyleśnych oraz zbierania suchych gałęzi w lesie.
radości, a przede wszystkim epikurejczyków, którzy sens życia
przyroda nie jest przyjazna człowiekowi, nie ma on czasu nawet Dziedzic lipecki nie respektuje tego prawa, toteż Witek pastuch
upatrywali w przyjemnościach, unikaniu trosk i cierpień. Podobny sens
dostrzec jej uroków. Boryny zostaje przepędzony z krowami przez gajowego. Punktem
miało horacjańskie hasło "carpe diem", korzystaj z dnia.
Szokującą wręcz obojętność dziedzica na los chłopa przedstawił kulminacyjnym konfliktu jest bitwa o las, którego chłopi nie
Żeromski w noweli "Zapomnienie". Oto chłop Wicek Obala został pozwolili wycinać. Wszystkie te hasła filozoficzne i światopoglądowe znalazcy
przyłapany na kradzieży desek z tartaku. Już sam jego wygląd mógł Są oni też bardzo wrogo nastawieni do niemieckich doskonałe odzwierciedlenie w twórczości najwybitniejszego poety
budzić największe współczucie: "Chudy, wyschnięty, wywiędły, z kolonistów. Być może posiadają świadomość narodową i polskiego renesansu Jana Kochanowskiego.
niebywale wypukłymi plecami. (...) Kolana miał zgięte raz na zawsze poczucie przynależności do polskiego narodu tak jak chłopi w
(...) nogi poroste gnojem, czarne, z wykrzywionymi palcami, z "Weselu" Wyspiańskiego, lecz ich Humaniści prezentowali optymistyczną wiarę w człowieka, w
paznokciami jak u zwierzęcia". wrogość ma także inne źródło. Chłopi są niezwykle przywiązani do jego godność osobistą i dobro. Przejawem tej optymistycznej wiary jest
Chłop tłumaczył, że deski były mu potrzebne na trumnę dla ziemi, a sprawie jej posiadania podporządkowane są działania wszyst- pieśń pt. "Serce roście", rozpoczynająca się od opisu przyrody. Po
zmarłego z głodu kilkunastoletniego syna, a mimo to został pobity przez kich bohaterów. Posiadanie ziemi jest także miarą prestiżu zimie ponurej i smutnej nadchodzi radosna wiosna, zakwitają polne łąki,
gajowego społecznego, toteż Maciej Boryna wdowiec pięćdziesięciokilkuletni zielenieją zboża, ptaki, budując gniazda, wesoło śpiewają. Urokami
Lalewicza i pana Alfreda, który dodatkowo zażądał, aby Obala może ożenić się z najpiękniejszą we wsi młodą dziewczyną Jagną. nadchodzącej wiosny cieszą się jedynie ludzie, którzy żyją zgodnie z
udowodnił swą prawdomówność. Chłopak był złożony w stodole na Symbolicznym wyrazem tego niezwykłego przywiązania chłopa nakazami własnego sumienia, nie są nękani wyrzutami sumienia. Tak
klepisku, miał tak samo czarne stopy, a ojciec spoglądał na niego polskiego do ziemi jest śmierć największego we wsi gospodarza więc szczęście, radość życia, wewnętrzny spokój i harmonię moźe
smutnym wzrokiem, graniczącym z obłędem. Dopiero wówczas kara Macieja Boryny, który został śmiertelnie raniony przez gajowego w osiągnąć człowiek prawy, uczciwy, którego nie "gryzie m61 zakryty".
więzienia została zamieniona na grzywnę. bitwie o las. Tuż przed śmiercią stary Maciej odzyskuje siły fizyczne, Filozofia stoicka została zaprezentowana w poetyckiej formie w pieśni
Żeromski zabrał również głos w sprawie udziału chłopów w wychodzi na pole i rozsiewa grudki ziemi, jak zboże, po chwili pada na "Nie porzucaj nadzieje". Znów filozoficzne rozważania rozpoczął poeta
powstaniu. Jak wiadomo chłopi nie przyłączyli się do szlachty walczącej swą ziemię, na której całe życie pracował i umiera. od opisu przyrody, w której zachodzą ustawiczne zmiany. Po ponurej
o wolność w powstaniu listopadowym, a później styczniowym. Zdawało Charakterystyczną cechą gromady wiejskiej była też głęboka zimie nadchodzi radosna wiosna, ale ta zmienność przyrody jest
się, że z uwagi na wyznaczone przez rząd carski nagrody denuncjowali religijność. Ksiądz byt we wsi największym autorytetem, jego źródłem optymizmu, gdyż podobnie w ludzkim życiu po złych chwilach
powstańców. Malarz powstania styczniowego Artur Grottger namalował pozdrawiano z daleka, do niego przychodzono po radę. Zachowywano nadchodzą chwile radosne, pełne szczęścia. W ten sposób dochodzi
obraz pt. "Ludzie czy szakale", gdzie chłopi bestialsko zdzierają odzież też wszystkie tradycje związane z kościelnymi świętami, z których wiele poeta do sformułowania zasady filozoficznej stoików w poetyckiej
z poległych powstańców. Mańa Konopnicka, która zawsze stawała w przetrwało do dziś. Wigilia związana była z niecierpliwym oczekiwaniem formie: Lecz na szczęście wszelakie Serce ma być jednakie.
obronie chłopów, tym razem ze wstydem wyznawała, nawiązując do na pierwszą gwiazdkę i z tamtym zestawem wigilijnych potraw, wśród Z filozofią starożytnych stoików spokrewniona jest także fraszka
obrazu Grottgera, że były to raczej szakale, a nie ludzie. których nie mogło zabraknąć klusków z makiem i miodem, śledzi w "O żywocie ludzkim", w której poeta stwierdza, że wszelkie ziemskie
Oburzenia Marii Konopnickiej nie podzielił Stefan Żeromski, oleju i barszczu buraczanego. W ten uroczysty wieczór do wspólnego starania o pieniądze, sławę, władzę są bezsensowne i nic niewarte.
przedstawiając w opowiadaniu "Rozdziobią nas kroki, wrony" stołu zasiada gospodarz nie tylko ze swoją rodziną. Znajdzie tu miejsce Przyjmuje więc postawę stoickiej obojętności wobec wszelkich ludzkich
analogiczną sytuację. Pisarz jednak nie potępia chłopa, który też i parobek Jędrek, i pastuch Witek, a nawet wypędzona przez własne poczynań, mówiąc: "Niech drudzy za łby chodzą, a ja się dziwuję".
zdziera odzienie z zastrzelonego powstańca, lecz go tłumaczy dzieci Jagustynka, na którą - również zgodnie ze zwyczajem czekało Nieobce też były Kochanowskiemu założenia starożytnych
stwierdzając, że chłopa zmusiła do takiego postępowania dotkliwa wolne miejsce przy wigilijnym stole. Reymont opisuje też wiele epikurejczyków i horacjańskie hasła "carpe diem". Najbardziej
nędza. Jednocześnie był to -zdaniem autora-bezwiedny akt zemsty za obrzędów i zwyczajów związanych z życiem rodzinnym: wesele Boryny, charakterystyczna jest fraszka "Do gór i lasów". Poeta wymienia
tylowieczne niewolnictwo, za szerzenie ciemnoty, za wyzysk, za hańbę i poprzedzone zrękowinami, chrzciny dziecka Hanki, pogrzeb Boryny drobiazgowo wiele wydarzeń ze swego życia: Dziś Żak spokojny, jutro
za cierpienie ludu. wraz z całym kompleksem towarzyszących im wierzeń i rytuałów, a przypasany do miecza rycerz, Dziś między dworzany w pańskim patatu,
W epoce Młodej Polski wśród ówczesnej cyganerii artystycznej modna nawet pożywienia obrzędowego, odświętnego stroju, pieśni i jutro zasię cichy Ksiądz w kapitule...
stała się ludomania. Znudzeni życiem dekadenci szukali na wsi przemówień. Najbardziej charakterystyczne dla renesansowej postawy poety
rozrywki, czasem też innych, istotnych wartości wśród wiejskiego ludu. Pisarz drobiazgowo i z troską o realizm szczegółów opisał jest zakończenie tej fraszki. Poeta dostrzega "srebrne w głowie nici", a
Epoka ta była powrotem do romantycznych idei, toteż nie dziwi to codzienne życie, pracę rolnika, ukazał go w trakcie odpoczynku i więc zdaje sobie sprawę z nieubłaganego upływu czasu.
zainteresowanie wsią spadkobierców romantycznych idei. Lud wiejski zabawy. Dokładnie poznajemy rozplanowanie i stan wiejskich Uświadamiając sobie krótkość źywota wyciąga z tego faktu zupełnie
odmienne wnioski od człowieka minionej, średniowiecznej epoki. najważniejsze. Twórcy tej epoki dostrzegali upadek moralny Literatura romantyczna wykreowała też specyficzny typ bohatera
Ponieważ życie tak szybko przemija należy wykorzystywać każdą społeczeństwa, zanik dawnych tradycji, życie ponad stan, egoizm literackiego, człowieka o nieprzeciętnej indywidualności i bogatej
chwilę dnia. szlachecki, prywatę. Zjawiska te Ignacy Krasicki poddawał ostrej psychice, który wszystkie uczucia takie jak miłość, nienawiść,
Propagowanie wesołej zabawy w wesołym towarzystwie, przy krytyce w bajkach i satyrach. Oba te gatunki doskonale nadawały się do cierpienie, rozpacz przeżywa w sposób zwielokrotniony, prowadzący
pełnym dzbanie wina i zastawionym stole jest charakterystyczne dla tak tych celów. często do samobójczej śmierci. Za największą tego typu kreację należy
Zwanych pieśni biesiadnych ("Chcemy sobie być radzi", "Miło szaleć"). Bajka to gatunek znany już od czasów starożytnych, utwór uznać w literaturze europejskiej Wertera, bohatera powieści Johanna
Zabawie trzeba się oddać bez reszty, nie troskać się o to, co będzie epicki, wierszowany, o charakterze alegorycznym, w którym pod Wolfganga Goethego, człowieka przeżywającego rozterki moralne,
jutro, gdyż o przyszłych wypadkach i tak zadecyduje Fortuna, która jak postacią zwierząt ukazuje się ludzkie wady i przywary. Każda bajka którego nieszczęśliwa miłość doprowadza do samobójczej śmierci.
wiadomo, zmienną jest. Epoka renesansu to także zwycięstwo zawiera morał, czyli pouczenie, wypowiedziany wprost lub wynikający z Wielka romantyczna miłość była też przyczyną tragedii Giaura,
reformacji. Był to ruch religijny, społeczny i polityczny, który doprowadził fabuły utworu. Bajka więc doskonale nadawała się do realizacji celów tytułowego bohatera powieści poetyckiej Jerzego Gordona Byrona. Swą
do rozłamu w kościele katolickim i powstania szeregu nowych wyznań. dydaktycznych literatury. Krasicki właśnie w bajkach zawarł swój cały miłość do tureckiej branki Leili przeżywa on w sposób zwielokrotniony,
Reformacja była buntem przeciwko wszechwładzy kościoła, odrzucała pogląd na świat i stosunki między ludźmi. Jest to obraz społeczeństwa, zatraca się w rozpamiętywaniu własnego nieszczęścia, staje niemal na
tradycję kościelną, negowała pośrednictwo duchowieństwa między w którym siła góruje nad prawem, nie ma sprawiedliwości, ludzie są granicy obłędu.
ludźmi a Bogiem. Krytykowano też rozwiązły styl życia duchowieństwa, głupi, próżni, sprytni, leniwi, chciwi, zarozumiali. Ludzka pycha i W literaturze polskiej tego typu bohaterem jest Gustaw, bohater
praktyki sprzedawania odpustów. próżność została zdemaskowana w bajce "Malarze", gdyż sławę i IV części Mickiewiczowskich "Dziadów". On także popełnia
Janowi Kochanowskiemu zapewne nieobce były idee pieniądze zdobył malarz Jan, który upiększał portretowane postacie, samobójstwo z powodu nieszczęśliwej mi3ości, w momencie, gdy
reformacji, gdyż we fraszce "O kapelanie" w osobliwy sposób został zaś zdolny malarz Piotr nie zdobył uznania ani majątku, gdyż malował okazuje się, że jego ukochana jest "wietrzną istotą", którą oślepiło złoto.
przedstawiony nadworny kapelan królowej, który po całonocnej zabawie prawdziwe twarze. Literatura polskiego romantyzmu rozwijała się w specyficznych
nie zdążył na poranne nabożeństwu, a słysząc wymówki królowej, że za Pycha i próżność została też ukarana w bajce "Szczur i kot", w warunkach politycznych, a mianowicie w okresie niewoli narodowej,
długo sypia, odpowiedział z zadziwiającą szczerością; Jeszczem ci się której szczur, siedząc na ołtarzu, chwalił się, że to jemu kadzą. W toteż nieszczęśliwego kochanka zastąpi bojownik o wolność ojczyzny.
dziś nie kładł, co za długie spante pewnym momencie zakrztusił się dymem z kadzideł, a wówczas kot go Tę przemianę polskiego bohatera romantycznego z
Podobny stosunek do klem prezentuje poeta we fraszce "O kaz- udusił. nieszczęśliwego kochanka w bojownika o wolność ojczyzny symbolizuje
nodziei", w której szydzi z wątpliwej moralności duchownych. Na Bezduszne prawo silniejszego zostało ukazane w bajce "Jagnię napis wyryty na ścianie bazyliańskiej celi w Wilnie, przez głównego
kazaniu ksiądz nawołuje wiernych do moralnego życia, ale sam nie ma i wilcy", w której jagnię zostało zjedzone przez dwa wilki, gdyż było bohatera "Dziadów" cz. III. "Umarł Gustaw, narodził się Konrad".
najmniejszego zamiaru dostosować się do głoszonych przez siebie smaczne i słabe. Gustaw to nieszczęśliwy kochanek, natomiast Konrad, od ukazania się
zasad. Dyskretna informacja o kucharce księdza sugeruje jaka jest Poeta w bajkach prezentuje moralistyczną postawę, polegającą "Konrada Wallenroda" jest symbolem polskiego patrioty.
postawa moralna kaznodziei, który takie sam, bez żadnego na demaskowaniu wad ludzkich i odsianianiu źródeł zła. Można też Sytuacja polityczna polskiego narodu sprawiła, że romantycy
zaźenowania wyznaje: Kazaniu się nie dziwuj, bo maro pięćset za nie; odnaleźć podporządkowali swe utwory tematyce narodowowyzwoleńczej.
A nie wziqtbych tysiąca, mogę to rzec .śmiele, Bych tak miat czynić, w bajkach refleksje filozoficzne, dotyczące sensu życia, zakłamania Ojczyzna pojmowana była nie tylko w kategoriach obywatelskiej służby,
jako nauczam w kościele. człowieka. Poeta demaskuje świat fałszywych pozorów, rozkład ale także w kategoriach uczuciowych, emocjonalnych. Ponieważ nie
Duch reformacji panuje równieź w utworze Mikołaja Reja "Krótka moralny społeczeństwa, przemoc i upodlenie jednych, pychę i głupotę było jej na mapach Europy, żyła w sercach i umysłach Polaków.
rozprawa między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem", gdyż innych. Model polskiego bohatera romantycznego także ulegał zmianie.
duchowieństwo także zostało tu poddane ostrej krytyce. Pod adresem Główne motywy tematyczne bajek to przeciwstawianie prawdy Najpierw nieszczęśliwego kochanka zastąpił samotny bojownik o
Plebana zostało skierowanych najwięcej zarzutów zarówno ze strony fałszowi, zła dobru, teorii praktyce, wielkości małości, a przede wolność ojczyzny. Jest nim i Konrad Wallenrod i Konrad z III cz.
chłopa, jak i szlachcica. Duchowni zaniedbują swe obowiązki wszystkim zmienność wartości i ośmieszanie wad ludzkich: pychy, "Dziadów". Ponieważ samotne działanie jest uznawane za główny błąd
duszpasterskie, natomiast są bezwzględni w ściąganiu ofiar, opłat i nałogów, łakomstwa, zazdrości, hipokryzji, lenistwa, pieniactwa itp. Ten szlacheckiego rewolucjonizmu, pojawia się nowy typ bohatera
dziesięcin. Wójt stwierdza, że ksiądz uzależnia zbawienie swych ponury obraz świata przedstawiony w bajkach Ignacy Krasicki łagodzi romantycznego, reprezentowały przez Jacka Soplicę, który nie wiewy
wiernych nie od postawy życiowej lecz od wysokości złożonych ofiar: jednak poprzez stałe stosowanie humoru. już w skuteczność samotnego działania, lecz szuka poparcia dla
...gdy wydam dziesięcinę, Bych był najgorszy nie zginę. A dam li dobrą Podobny charakter mają "Satyry" Ignacego Krasickiego, w realizacji swych zadań w całym narodzie. (Obszerniejsze omówienie
kolędę, których autor skrytykował zepsucie obyczajów, marnotrawstwo, problematyki patriotycznej znajduje się w wypracowaniu: "Motywy
że z nogami w niebie będę. lenistwo, pijaństwo, cudzoziemszczyznę, konserwatyzm poglądów. patriotyczne w literaturze polskiej").
Atak Pana jest ostrzejszy, wypowiada się on śmiało, jest przecież Satyra to także gatunek znany od czasów starożytnych, który Bunt przeciwko sztywnym klasycznym regułom zaowocował
przedstawicielem klasy panującej. Wyśmiewa przede wszystkim ośmiesza, piętnuje ludzkie wady, obyczaje, charaktery, pouczając powstaniem wielu nowych gatunków literackich. Najczęściej były to
ceremonie kościelne, na przykład wiejskie odpusty, które nie mają nic zarazem, a więc spełniając za3ożenia oświeceniowego dydaktyzmu. gatunki synkretyczne, tworzone na przekór klasycznej zasadzie
wspólnego z odpuszczeniem grzechów, lecz zmieniają się w zwykły Nazwa satyry pochodzi od greckiego boska Satyra, który odznaczał się czystości rodzajów i gatunków literackich, które swobodnie łączyły
jarmark: wyjątkową złośliwością. elementy liryki, epiki i dramatu.
Ksiądz w kościele wota, wrzeszczy, Na cmentarzu beczka trzeszczy Krytyka społeczeństwa zawarta w satyrach Ignacego Krasickiego Jednym z takich gatunków jest ballada romantyczna, gatunek
(...) Kury wrzeszczą świnie kwiczą, Na ołtarzu jajca liczą. Wieręśmy wywodzi się z jego poglądów, zbieżnych ze stanowiskiem Jana Jakuba epicko-liryczny, przesycony też elementami dramatycznymi. Fabuła
odpust zyskali... Rousseau, który twierdził, że współczesna cywilizacja doprowadziła do ballady oparta jest na wydarzeniach fantastycznych lub historycznych,
Pojawia się też motyw zaniedbywania obowiązków degeneracji instytucje społeczne, do utraty autentycznych wartości czło- nasycona elementami tajemniczymi i zagadkowymi. Takie właśnie
duszpasterskich, gdyż Wójt stwierdza, że ksiądz nigdy nie odprawia wieka. Krasicki zwalczał więc wynaturzenia, jakim uległy w Rzeczypos - ballady, których wydanie w 1822 r. uważa się za początek polskiego
jutrzni, czyli porannego nabożeństwa, ponieważ jeszcze smacznie śpi. politej szlacheckie instytucje, kompromitował fałszywe wartości, romantyzmu, tworzył Adam Mickiewicz.
Literatura renesansowa, a w szczególności wielka poezja Jana postulował powrót do tradycji, stawiał za wzór poczciwych przodków, Niezwykle popularnym romantycznym gatunkiem była powieść
Kochanowskiego stała się idealnym wzorem prostoty, jasności i precyzji żyjących w cnocie, prostocie, a utrzymujących w potędze własne poetycka, której twórcą był Jerzy Gordon Byron. Także łączy elementy
w wyrażaniu swych myśli, harmonii między treścią a formą dzieła państwo. Demaskował obłudę, marnotrawstwo, pijaństwo, pogoń za epickie z lirycznymi, a największą rolę odgrywa w niej narrator, który
literackiego. cudzoziemską modą, karciarstwo, okrucieństwo wobec służby. wciąż akcentuje swą obecność, zwraca się do czytelnika, komentuje
Natomiast w baroku obserwujemy całkowite zachwianie Ograniczał się do spraw wyłącznie obyczajowych, pomijając jego czyny, a nawet przedstawia własne refleksje. Natomiast fabuła
równowagi między formą a treścią dzieła artystycznego. Styl barokowy problemy polityczne. Nie atakował też nigdy konkretnych osób, zgodnie powieści poetyckiej jest luźnym połączeniem poszczególnych
był jak barocco, czyli nieforemna perła, udziwniony i nie podlegający z zasadą, którą sam sformułował w "Monachomachii": epizodów, przedstawionych zresztą celowo z zakłóceniem chronologii
klasycznym wzorom. Głównym zadaniem poety stało się wywarcie jak I s'miech niekiedy może być nauką, zdarzeń, co stwarza atmosferę niejasności i tajemniczości. Akcja
największego wrażenia na odbiorcy, zaszokowanie go wyborem Kiedy się z przywar, nie z osób natrzątsa. powieści poetyckiej rozgrywa się w jakimś egzotycznym środowisku na
tematu, zaskakującym pomysłem, czyli konceptem, nagromadzeniem Najbardziej znane satyry Krasickiego to "Pijaństwo", "Żona modna" i przykład orientalnym lub historycznym. Bohater też jest jakąś
jak największej liczby paradoksów i antytez, a przede wszystkim "Świat zepsuty". W pierwszej z nich autor krytykuje wadę pijaństwa, tajemniczą, intrygującą postacią. Wszystkie te założenia realizuje
ulubionych kontrastów. nękającą Polaków od pokoleń. Jeden z bohaterów opowiada, jak trudno "Konrad Wallenrod", którego akcja rozgrywa się w zamierzchłych
Wszystkie te tendencje łatwo przedstawić na przykładzie poezji jest w życiu codziennym ustrzec się picia wódki. Imieniny żony, leczenie czasach średniowiecza, fabuła jest fragmentaryczna, bohater postacią
Jana Andrzeja Morsztyna. Najbardziej charakterystyczny jest jego złego samopoczucia nalewką anyżkową, obowiązkowe picie dużych tajemniczą, którego dzieje musimy odtwarzać w luźnych fragmentach.
wiersz "Do trupa". Szokujący jest pomysł porównania człowieka ilości wytrawnego wina przy obiedzie, aby ustrzec się niestrawności. Najwięcej rewolucyjnych zmian dokonali romantycy w zakresie
nieszczęśliwie zakochanego do trupa. Podstawą porównania są Obiad kończy się bójką pijanych biesiadników, a satyra kończy się dramatu, który od czasów starożytnych ujęty był w sztywne reguły
podobieństwa: ugodzenie strzałami śmierci i miłości, świece przed oświadczeniem klasycznych jedności miejsca, czasu i akcji. Obowiązywała w nim też
zmarłym i skryty płomień w sercu zakochanego. Dwie kolejne strofki jednego z rozmówców, że idzie napić się wódki. Jest to pełne ironii zasada decorum, czyli odpowiedniego dostosowania stylu do
sonetu kontrastują z pierwszymi, gdyż zamiast podobieństw podsumowanie dyskusji o ujemnych skutkach pijaństwa i zaletach wzniosłości tematyki, a także zasada czystości kategorii estetycznej.
wymieniane są różnice. Zmarły nie czuje żadnego bólu, jest zimny jak trzeźwości. Romantycy - zresztą w ślad za Szekspirem, świadomie przeciwstawiali
lód, natomiast nieszczęśliwie zakochany cierpi srogi ból, trawiony Satyra "Żona modna" demaskuje szerzący się w Polsce się tym skostniałym formom.
ogniem miłości. Nietrudno stąd wyciągnąć absurdalny wniosek, że kosmopolityzm i bezkrytyczne uleganie cudzoziemskiej modzie, które Tak więc fabuła dramatu stała się luźnym zestawieniem niezależnych
lepiej być trupem niż nieszczęśliwie zakochanym. prowadzi do trwonienia majątków. W satyrze sportretowana zostala od siebie epizodów, które nie łączą w łańcuch przyczyn i skutków, lecz
Natomiast wiersz "Niestatek" jest nagromadzeniem wielu sfrancuziała dama, która doprowadziła do ruiny majątkowej swego istnieją niejako samodzielnie. Taki sposób łączenia poszczególnych
zaskakujących paradoksów takich jak zamknięcie wiatru w worku, męża. Z miasta na wieś wyjeżdżała w angielskiej karecie na resorach, elementów nazywamy kompozycją otwartą. Celowo też tączono
uspokojenie groźbą burzliwego morza, zalanie krateru Etny łzami, zabierając z sobą kanarka, srokę, kotkę z kociętami i mysz na elementy liryczne, epickie i dramatyczne, wątki realistyczne ze scenami
zamknięcie całego świata w jednej garści. W zakończeniu wiersza łańcuszku. Zwolniła starą, oddaną służbę, aby przyjąć modnych fantastycznymi, tragizm z komizmem, groteskę z humorem. Realizacją
zamieszcza autor efektowny pomysł, że największym paradoksem jest pasztetników i cukierników, szlachecki dworek zamieniła w pałac - tych założeń są "Dziady", utwór składający się z trzech całkowicie
stateczna białogłowa. urządziła salon, bawialnię, sypialnię, oddzielne pokoje do książek, do niezależnych od siebie części, i nie związanych ze sobą scen, pełen
Cała uwaga poety skupia się na doskonaleniu formy, strojów. W parku króluje sentymentalizm - belwederki, cyprysy, altanki, tragizmu, scen fantastycznych, a także groteskowych.
stosowaniu najróżniejszych środków artystycznych, natomiast treść szemrzące strumyki i domek pustelnika. W tej scenerii żona modna Nadszedł jednak czas, kiedy romantycy także musieli ustąpić z
tych wierszy jest błaha, dotyczy salonowych flirtów, komplementów dla czyta romanse francuskie i angielskie: areny dziejowej. Nowa epoka, rozwijająca się w Polsce po klęsce
dam. Jakże różnią się od filozoficznej i refleksyjnej poezji Jana A ja sobie rozmyślam pomiędzy cyprysy Nad nieszczęściem Parceli powstania styczniowego swą nazwę przyjęła od tytułu dzieł Augusta
Kochanowskiego, który uczył czytelnika, jak żyć. Toteż poezja mistrza z albo Heloizy. Comte'a "Kurs filozofii pozytywnej", który twierdził, że w sposób ścisły i
Czarnolasu przetrwała wieki, nadal wzrusza i zachwyca, natomiast Katastrofa nastąpiła wówczas, gdy w czasie fajerwerków naukowy można zajmować się tylko tym, co jest sprawdzalne na drodze
poezja Morsztyna jest jedynie dokumentem literackim epoki, przejawem urządzonych dla gości zapaliły się stodoły. doświadczenia, a wyniki badań naukowych powinny służyć konkretnym
pewnej mody i metody twórczej. Obraz ówczesnej Rzeczypospolitej przedstawił Krasicki w celom ludzkości. Echa tej filozofii odnajdujemy w "Lalce" Bolesława
Bardziej uniwersalne znaczenie ma poezja Daniela satyrze "Świat zepsuty". Poetę oburza panujące bezprawie, rozpusta, Prusa. Wokulski w młodości jest gorącym entuzjastą nauki, marzy o
Naborowskiego, gdyż jest dowodem powrotu pewnych koncepcji egoizm szlachecki, brak troski o losy ojczyzny. Szerzą się oszustwa, studiach w Szkole Głównej, pracuje nad skonstruowaniem maszyny
filozoficznych i religijnych średniowiecza. Te nawiązania można było bezbronnym sierotom krewni odbierają ziemię, nastąpił całkowity perpetuum mobile. Kontynuuje swe naukowe zainteresowania na
obserwować już wcześniej, w twórczości renesansowego poety, ze upadek moralności. W tym zepsutym świecie ojczyzna ukazana jest Syberii, nawiązując kontakty z rosyjskimi uczonymi, zafascynowany jest
względu na tematykę religijno-refleksyjną nazwanego prekursorem jako tonący okręt, podobnie jak to zrobił Piotr Skarga w swoich badaniami Geista i możliwością wynalezienia metalu lżejszego od
baroku. Tym zwiastunem nowych "Kazaniach sejmowych". Satyra kończy się patriotycznym apelem powietrza. Kontynuatorem jego fascynacji jest Julian Ochocki, młody
tendencji był Mikołaj Sęp Szarzyński, autor niewielkiego zbiorku "Rytmy poety: entuzjasta nauki, który w ślad za Augustem Comtem pragnie, aby
albo wiersze polskie". Jego poezja jest pełna metafizycznego niepokoju, A choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć, Poczciwiej być w okręcie, wyniki jego badań służyły konkretnym celom ludzkości.
zmusza do zadumy nad sensem życia, do poszukiwania celu. Jest w ocalić lub zginać. Wpływ na kształtowanie się pozytywistycznego światopoglądu
pewnym sensie powrotem do średniowiecznych koncepcji, według Ten krótki przegląd dorobku literackiego polskiego oświecenia wywarty też poglądy Herberta Spencera, autora teorii organicznej, który
których jedynym celem jest zbawienie wieczne. Jednak w uświadamia nam, że była to epoka dydaktyzmu, ustawicznych pouczeń, uznał, że istnieje pełna analogia między organizmem roślinnym lub
średniowieczu ten cel był oczywisty i bezdyskusyjny, natomiast u mających na celu poprawę istniejącej sytuacji. zwierzęcym a społeczeństwem jako zorganizowaną zbiorowością. W
Szarzyńskiego pojawiają się wątpliwości. Podmiot liryczny jego wierszy Jeśli literaturę potraktujemy jako ścieranie się różnorodnych idei, obydwu wypadkach podstawą egzystencji całości jest harmonijna
jest rozdarty psychicznie, "wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie", najłatwiej tę prawidłowość omówić na przykładzie literatury romantycz- współpraca poszczególnych organów. Poglądy te zrodziły
daremnie szukalibyśmy u niego tak charakterystycznej dla nej, gdyż romantyzm był wyrazem buntu przeciwko martwiejącej pozytywistyczny kult ludzkiej pracy, która przynosiła korzyść
Kochanowskiego renesansowej harmonii ze światem, czy też kulturze klasycystycznej, przeciwko jej racjonalizmowi i naśladowaniu społeczeństwu, a jednocześnie decydowała o sensie i wartości
optymistycznej radości życia. Rozważania poety mają podłoże religijne, antycznych wzorów. Programowo odrzucali wszelkie reguły i prawidła w ludzkiego życia.
budzą niepokój, rodzą przekonanie o nietrwałości ziemskiego życia. W sztuce, a przede wszystkim jej imitatorstwo, głosząc kult natchnienia Doskonałym przykładem pozytywistycznego kultu pracy jest
sonecie "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szata nem, światem i poetyckiego, Ignacy Rzecki, który życie strawił na marzeniach o odzyskaniu
ciałem" poeta pojmuje naturę człowieka na wzór ludzi średniowiecza w poety wieszcza. kult uczucia, umiłowania wolności zarówno osobistej niepodległości. Jednak drugą jego pasją życiową była praca w sklepie,
sposób dualistyczny. Człowiek nie może w pełni cieszyć się życiem jak i narodowej, zainteresowanie folklorem, wprowadzając do literatury w którym spędził niemal całe swe życie. Po powstaniu węgierskim tułał
doczesnym, gdyż ziemskie przyjemności wydają mu się niestosowne i elementy fantastyczne pochodzenia ludowego, historycznego i się po Europie do momentu, kiedy doszedł do wniosku, że bez
grzeszne. W tej samej epoce, gdy lan Kochanowski wyznawał, że "miło orientalne. Warszawy i sklepu jego dalsze życie nie ma sensu. Po raz drugi
szaleć, kiedy czas po temu", Szarzyński zastanawiał się, w jaki sposób Romantycy odrzucili materialistyczną wizję świata i oświeceniowy doświadczył tego uczucia, gdy Wokulski sprzedał sklep. Wyjazd z
wyrzec się rozkoszy, ziemskich przyjemności, aby zapewnić sobie życie intelektualizm, odwołując się do uczucia, zwykłych odruchów serca i Warszawy, nawet celem odwiedzenia miejsc walki, byt ponad siły
wieczne. Ten niepokój i brak wewnętrznej harmonii to symptomy nowej, intuicji. Optymistyczna wizja świata pełnego harmonii i szczęścia Rzeckiego. Stary subiekt, pozbawiony możliwości pracy załamał się
nadchodzącej epoki. została zastąpiona koncepcją, iż doskonalenie się wewnętrzne odbywa psychicznie i zmam.
Ten nurt w epoce baroku kontynuuje Daniel Naborowski, uczeń się przez męczarnie, cierpienia i wyrzeczenia. Oświeceniowa wiara w Pozytywistyczny kult pracy został także przedstawiony w powieści
Galileusza, człowiek wszechstronnie wykształcony, w wielu wierszach możliwość harmonijnego układu stosunków człowieka i społeczeństwa "Nad Niemnem", gdzie głównym kryterium oceny wartości człowieka
ukazujący nieubłagany upływ czasu ("Krótkość żywota"). Czas nieubła- została zanegowana, doprowadzając do romantycznego buntu staje się praca. Bohaterami pozytywnymi są tylko te postacie, które w
ganie biegnie naprzód, człowiek dziś cieszy się życiem, a jutro umiera, jednostki przeciwko światu, społeczeństwu, utartym konwencjom i pracy upatrują sens swego życia. Należy do nich Benedykt Korczyński,
nigdy też czas nie zawróci, żadne dzisiejsze wydarzenie nie powtórzy wartościom. który za wszelką cenę chce utrzymać rodzinny majątek, a dzięki swej
się jurto. W tych warunkach kształtowała się koncepcja bohatera pracy utrzymuje rodzinę i rezydentów, kształci dzieci. W pracy upatruje
Między śmiercią, rodzeniem byt nasz ledwie może Nazwan być czwartą romantycznego, człowieka nieprzeciętnego, o niezwykłej sens swego życia Justyna Orzelska, która świadomie odrzuca
częścią mgnienia; wielom była Kolebka grobem, wielom matka ich indywidualności, skłóconego z Bogiem i z całym światem, oświadczyny Teofila Różyca i decyduje się wyjść za mąż za Janka
mogiła. podejmującego samotną walkę w obronie narodu lub ludzkości. Bohatyrowicza, wiedząc, że czeka ją praca na roli.
W poezji Naborowskiego pojawia się też typowe dla Spór romantyków z poprzednikami znany jest jako walka Pozytywistycznym hymnem na cześć ludzkiej pracy jest legenda
średniowiecza, cha: wywodzące się z biblijnej Księgi Koheleta klasyków z romantykami, a podsumowaniem tego sporu i wyjaśnieniem o Janie i Cecylii, legendarnych przodkach Bohatyrowiczów, którzy
przekonanie o nietrwałości i znikomości otaczającego nas świata. Nie różnic w oświeceniowym i romantycznym sposobie postrzegania świata przybyli na Litwę z centralnej Polski i w środku nadniemeńskiej puszczy
ma sensu zabiegać o jakiekolwiek dobra doczesne, gdyż "wszystko ukazany jest w balladzie Adama Mickiewicza "Romantyczność". Swą założyli piękną i samowystarczalną osadę, karczując w pocie czoła las.
marność i gonienie za wiatrem' irracjonalną postawę demonstruje poeta w doborze motta z "Hamleta" Ich bohaterstwo miało typowo pozytywistyczny wymiar, było związane z
Oświecenie jest to epoka kultu rozumu czyli racjonalizmu, wiary w Szekspira: odwagą podjęcia ciężkiej, żmudnej ale w końcu dającej korzyść i
nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu, jako narzędzia poznania Zdaje .się, że widzę... gdzie? Przed oczyma duszy mojej. satysfakcję pracy. Z dorobku i doświadczeń Bohatyrowiczów korzystały
świata. Dominującym prądem literackim był klasycyzm, którego Przeciwstawienie świata materialnego światu duchowemu jest nie tylko ich dzieci i wnuki, ale także cała okolica.
pierwsze symptomy pojawiły się w kulturze europejskiej we Francji w założeniem kompozycyjnym całej ballady. Obłąkana dziewczyna Literatura według Stendhala miała być "zwierciadłem życia",
XVII wieku, chociaż początki klasycyzmu wiążą się z odrodzeniem Karusia rozmawia z duchem swego zmarłego kochanka. Tej scenie spełniają te założenia wielkie powieści realizmu krytycznego "Lalka" i
kultury starożytnej w epoce renesansu. Za cel sztuki klasycy uznali przygląda się mędrzec i poeta, którzy reprezentują dwie różne postawy "Nad Niemnem", ukazując szeroki obraz ówczesnego społeczeństwa:
osiągnięcie doskonałości w realizacji piękna i prawdy, jedynych wobec życia. Mędrzec szydzi z obłąkanej dziewczyny, wyśmiewa arystokracji, szlachty, mieszczaństwa i proletariatu, sygnalizując
trwałych i uniwersalnych wartości. Zakładano, że ten ideał osiągnie się "gawiedź" i radzi, aby zaufać jego "szkiełku i oku". najważniejsze problemy społeczne epoki.
poprzez naśladownictwo najlepszych, antycznych wzorów. Natomiast poeta solidaryzuje się z ludem, współczuje Również doskonałym zwierciadłem życia społecznego stała się
Najwaźniejsza była zasada harmonii między poszczególnymi nieszczęśliwej dziewczynie, a jego słowa, w których przeciwstawia się pozytywistyczna nowela. Właśnie nowele sygnalizowały nędzę i
elementami dzieła literackiego, przestrzeganie jednorodności racjonalistycznej postawie mędrca stają się hasłami przewodnimi zacofanie polskiej wsi, bezradność chłopa wobec carskiej administracji.
estetycznej i gatunkowej, a w dramacie rygorystyczne przestrzeganie polskich romantyków: W bardzo drastyczny sposób problem ten przedstawia Henryk
trzech klasycznych jedności miejsca, czasu i akcji. Specjalny nacisk Czucie i wiara silniej mówi da mnie Niż mędrca szkiełko i oko. Sienkiewicz w "Szkicach węglem", ukazując tragedię rodziny Rzepów,
położony też został na jasność i precyzję słowa, elegancję wysławiania Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu spowodowaną przez pisarza gminnego Zołzikiewicza. Panuje on
się. Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce; Nie znasz prawd niepodzielnie we wsi o znaczącej nazwie Barania Głowa wraz z wójtem
Realizatorem założeń klasycyzmu byt w polskiej literaturze Żywych, nie obaczysz cudu! Burakiem i ławnikiem Gomułą. Ponieważ bezskutecznie usiłuje się
Ignacy Krasicki, a jego ulubionymi gatunkami były znane od czasów Miej serce i patrzaj w serce. zbliżyć do urodziwej Rzepowej postanawia wysłać do wojska Rzepę,
starożytnych bajki, satyry, a nawet poematy heroikomiczne. Krasicki Niewątpliwą zasługą romantyków było też wprowadzenie do podsuwając mu do podpisania odpowiedni dokument. Przerażona
konsekwentnie realizował podstawowe zadanie, jakie wyznaczała sobie literatury motywów ludowych (zagadnienie omówione w poprzednim Rzepowa daremnie szuka pomocy u dziedzica, księdza, a nawet
literatura oświeceniowa, aby uczyć, bawiąc. Cele dydaktyczne stały się wypracowaniu). naczelnika powiatu Osłowice. W końcu ulega Zołzikiewiczowi, aby
wydobyć od niego fatalny dokument. Finał noweli jest niezwykle W "Odprawie postów greckich" Jan Kochanowski krytykuje społeczeń- Wszechstronny obraz polskiej szlachty przedstawił Adam Mickiewicz w
tragiczny i wstrząsający. Rzepa zabija "wiarołom ną" żonę siekierą i stwo trojańskie przekupne, pozbawione troski o losy kraju. Czytelnik epopei szlacheckiej "Pan Tadeusz". Akcję utworu umieścił poeta na
podpala dworskie zabudowania. Rzepa ani jego żona nie wiedzą, 5z jednak doskonale orientuje się, że poecie chodzi o społeczeństwo Litwie, gdyż wspomnienia o "kraju lat dziecinnych", tym najszczęśliw -
chłop przekroczył już dawno wiek poborowy i do wojska i tak by go nie polskie. Świadczą o tym takie szczegóły jak marszałek obrad z laską, szym i najpiękniejszym okresie w życiu byty potrzebne poecie-wygnań-
zabrano. głosowanie przez rozstąpienie się itp. Społeczeństwo to pozbawione cowi "na paryskim baroku".
Marnowanie się talentów wiejskich dzieci przedstawione zostało jest silnego rządu, brak w nim poszanowania prawa i sprawiedliwości, Szlachta polska została tu przedstawiona w całym swym
w noweli "Janko Muzykant" Henryka Sienkiewicza. Ta nowela również wszystko zaś "złotem kupić trzeba". Także słowa skierowane pod zróżnicowaniu materialnym, kulturalnym, światopoglądowym. Adam
ma tragiczny finał, gdyż Janek niesłusznie oskarżony o kradzież adresem młodzieży trojańskiej, dotyczą młodzieży polskiej, Ienistwo, Mickiewicz dostrzegł też jej wady, chociaż nie mógł o nich pisać inaczej,
skrzypiec, na których chciał jedynie zagrać, zostaje skazany na karę obżarstwo, pijaństwo doprowadziło do tego, że ledwo zdołają się oni jak tylko z dobrotliwym, pełnym pobłażania uśmiechem. Cudzoziemska
chłosty. Wykonywana zbyt gorliwie przez nierozgarniętego stójkowego poruszać w lekkich jedwabiach, a cóż dopiero mówić o ciężkiej zbroi. moda i skłonność do naśladowania obcych wzorów została
powoduje śmierć chłopca. Śpią, wylegują się do południa, nie potrafią więc stanąć na warcie. Są skrytykowana na przykładzie Telimeny i Hrabiego.
Podobny problem został przedstawiony w noweli Bolesława zupełnie nieprzydatni do obrony ojczyzny, Telimena niestety przypomina modną żonę z satyry Ignacego
Prusa "Antek". Bohaterem jest także syn ubogiej wdowy uzdolniony Podobnie problem ten dostrzega Wacław Potocki we fraszce Krasickiego. Pozuje na sentymentalną damę, a w rzeczywistości po
chłopiec, pięknie rzeźbiący w drzewie, który nie może znaleźć dla siebie "Pospolite ruszenie". Ta formacja polskiej szlachty zwoływana tylko na prostu poluje na męża. Początkowo zarzuca sidła na Tadeusza, potem
miejsca w wiejskim środowisku. wypadek wojny również była całkowicie nieprzydatna do obrony granic. próbuje zaręczyć się z Hrabią, aby w końcu zadowolić się Rejentem,
Pozytywiści odnotowali w swoich utworach rosnącą falę Świadczy o tym przedstawiony przez poetę epizod rozgrywający się w który w intercyzie ślubnej musi jej przyrzec, że będzie się ubierał
antysemityzmu i uznali ją za zjawisko niepokojące. W obronie polskich obozie. Rotmistrz przed spodziewanym, nocnym atakiem wroga zgodnie z francuską modą. Uczucia patriotyczne też jej są chyba obce,
Żydów stanęła Mańa Konopnicka w noweli "Mendel Gdański". Tytułowy rozkazuje szlachcie, aby zajęta wcześniej wyznaczone stanowiska. skoro wciąż chwali się, że mieszkała kiedyś w Petersburgu i ten okres
Mendel od 27 lat mieszka na tej samej ulicy, prowadzi maty zakład Szlachta jednak obrażona jest zuchwalstwem rotmistrza, który odważył w życiu uważa za najciekawszy. Z dumą wspomina też o swych
introligatorski, wychowując samotnie wnuka Jakuba. Nie może się przerwać im pierwszy, najbardziej brogi sen. znajomościach w środowisku carskich urzędników.
uwierzyć, że ktoś może go zaatakować tylko za to, że jest Żydem. Wacław Potocki krytykuje także niezwykłe zamiłowanie polskiej Także Hrabiego można nazwać "modnym kawalerem", gdyż
Tymczasem w trakcie antysemickiej demonstracji banda szlachty do przepychu, bogactwa i życia ponad stan w satyrze pod ubiera się po francusku, własny kraj wydaje mu się nudny, pozbawiony
rozwrzeszczanych niedorostków zaatakowała żydowskie sklepy i tytułem "Zbytki polskie": tajemniczości i poezji, z sentymentem wspomina swe wojaże po
warsztaty. Mendel stanął z wnukiem w oknie swego zakładu, mając O czymże Polska myśli i we dnie, i w nocy? Żeby sześć zaprzgano koni Włoszech, a w szczególności spotkania ze zbójami. Dopiero tragiczna
nadzieję, że swą pełną godności postawą przemówi do rozszalałego do karocy, historia rodu Horeszków, miłość Jacka, zabójstwo Stolnika zaczyna go
tłumu. Niestety, kamień rzucony przez demonstrantów ranił w głowę Żeby srebrem pachołków od głowy da stopy, Sługi odziać koralem, interesować jako prawdziwie romantyczna historia. Wyraża nawet
małego Jakuba. Nie wiadomo jak skończyłoby się całe zajście, gdyby burkatelą stopy; Żeby na panie] perły albo djamenty, A po służbach zdziwienie, że mogła ona rozegrać się w Polsce, a nie wśród
nie pomoc pewnego studenta, który własnym ciałem zasłonił okno. złociste świeciły się sprzęty. tajemniczych zamków Anglii (lub Szkocji. W istocie Hrabia pozbawiony
Stary Mendel załamał się psychicznie, a swe uczucia wyrazu w Dziwi go też niepomiernie niezwykła niefrasobliwość polskiej jest uczuć patriotycznych, w znanym epizodzie chwali uroki lazurowego,
prostych, wzruszających słowach: szlachty, która nie chce zrozumieć, że jeśli Polska utraci niepodległość, włoskiego nieba, przyznaje też, że cywilizacja większa u Moskali.
...u mnie umarło to, z czym ja się urodziłem, z czym ja sześćdziesiąt i wówczas przepadną wszystkie jej bogactwa. Natomiast w jednym z W Soplicowie, w tym ośrodku patriotycznym goszczony jest
siedem lat żyt z czym ja umierać myślał... Nu, u mnie umarło serce do fragmentów "Wojny chocimskiej" Wacław Potocki ubolewa nad jednak Asesor, który w istocie jest carskim urzędnikiem i w czasie
tego miasta. upadkiem ducha rycerskiego. To właśnie zamiłowanie do wystawnego najazdu na Soplicowo zwraca się do Hrabiego z następującym
Tak więc nowela pozytywistyczna podobnie jak powieść życia i zbyt wyszukanego, obfitego jedzenia doprowadziło szlachtę rozkazem:
odzwierciedlała typowe problemy społeczne epoki, prezentowała niegdyś odważną, pełną wigoru i gotową do obrony ojczyzny do ..Areszt kładę. W imię Imperatorskiej Mości, oddaj szpadę, Panie
realistyczny obraz ówczesnego społeczeństwa. całkowitej zmiany postawy: Hrabio, ba wezwę wojskowej pomocy!"
Pozytywiści dostrzegając straszliwą ciemnotę i zacofanie wsi Patrzmy też, co Za ludzi mialy tamte wieki, Którzy nam tę ojczyznę dali Jednocześnie Mickiewicz podkreśla, że większość szlachty
sformułowali hasło pracy u podstaw. Postulat ten sformułował na do opieki! (...) Przebóg! Cóż w nas w tak drobne przerobiło mrówki? polskiej kochała swą ojczyznę, pragnęła odzyskania niepodległości,
tamach "Przeglądu Tygodniowego" w 1873 roku Aleksander Zbytkami nieszczęsnymi, lakomymi garły Samiśmy się w pigmejów nienawidziła Moskali tak jak Maciek Dobrzyński i gotowa była poświęcić
Świętochowski. Dostrzegając drastyczne różnice między postrzygli i w karty. dla niej życie tak jak Jacek Soplica.
poszczególnymi klasami społecznymi, nawołuje ziemiaństwo i młodą Wszechstronną krytykę polskiej szlachty przynosi dydaktyczna Poeta dostrzegał także inne wady litewskiej szlachty, chociaż
inteligencję do kontaktów z wiejskim ludem, do szerzenia kultury i literatura wieku Oświecenia, której głównym celem stało się pouczanie traktował je dość pobłażliwie. Skrytykował ograniczone horyzonty
oświaty na wsi, do zakładania wiejskich szkółek przy dworach. Echa społeczeństwa poprzez wyszydzanie i piętnowanie jego wad. umysłowe Dobrzyńskich, Woźnego a nawet Sędziego, pieniactwo czyli
tych haseł pojawiają się w literaturze epoki. Bezlitosnym szydercą był przede wszystkim Ignacy Krasicki. W skłonność do prowadzenia procesów, warcholstwo, protekcjonalną
Przede wszystkim należy wymienić nowelę Elizy Orzeszkowej satyrze "Do króla", stosując subtelną ironię, ośmieszył polską szlachtę, wyższość wobec niższych urodzeniem, konserwatyzm a także
"A.B.C.". Bohaterką utworu jest Joanna Lipska pozostająca na utrzyma - która stawiała królowi bezsensowne zarzuty dotyczące jego młodego niezdolność do zorganizowania się i wspólnego działania, o czym
niu swego brata, skromnego urzędnika. Nie mając co zrobić z wolnym wieku, szlacheckiego i polskiego pochodzenia, wykształcenia i świadczy narada w Dobrzynie.
czasem uczy dzieci sąsiadów czytania i pisania. Głód wiedzy wśród łagodnego sposobu rządzenia. W ten sposób nie król lecz polska Bardziej krytycznym obserwatorem szlachty był Juliusz Słowacki,
małych uczniów jest tak wielki, że Joanna pod groźba więzienia nie szlachta została wyszydzona za swą ciemnotę, konserwatyzm, brak który dostrzegał jej wady, a w wierszu "Grób Agamemnona"
potrafi im odmówić. zmysłu politycznego. przeprowadził bolesny rozrachunek z narodem, stwierdzając, że
Natomiast w powieści "Nad Niemnem" autorka wspomina, że Skłonność szlachty do naśladowania cudzych wzorów przyczyny klęski powstania listopadowego tkwią w wadach
pani Andrzejowi Korczyńska prowadzi w Osowcach szkółkę dla przedstawił Ignacy Krasicki w satyrze "Żona modna". Bohaterka utworu szlachetczyzny. Na wstępie przypomina polskiemu, zniewolonemu
wiejskich dzieci. Zaś Justyna Orzelska decydując się na małżeństwo z jest całkowitą niewolnicą cudzoziemskiej mody. Zabawna jest scena narodowi o bohaterskiej postawie Spartan pod Termopilami. Żaden
Tankiem i przeprowadzkę z dworu do wiejskiej chaty, stwierdza, że jeśli wyjazdu młodej pani na wieś - w karecie musi pomieścić się suczka, Polak, skrępowany łańcuchem rosyjskiej niewoli nie ma prawa stanąć
umie nieco więcej od mieszkańców wsi, chętnie swą wiedzę im kotka z kociętami, kanarek i mysz na łańcuszku - pan Piotr z trudem nad tetmopilską mogiłą, nie może "spojrzeć w oczy" krążącemu tam
przekaże. znajduje miejsce dla siebie. Niezwykle skutecznie trwoni szlachecką wciąż duchowi bohaterskiego wodza Leonidasa. Wiadomo bowiem
Era pozytywistów minęła bezpowrotnie u schyłku stulecia. Jak fortunę żona modna po przybyciu do posiadłości męża. Wkrótce powszechnie, że wszyscy Spartanie woleli oddać życie za ojczyznę niż
zwykle twórcy nowej epoki przeciwstawiali się ideałom pozytywizmu, szlachecki dworek upodabnia się do warszawskich pałaców, a w dostać się do niewoli perskiej. Polacy niestety nie umieli wykazać
hołdując w pierwszym okresie modnym u schyłku wieku nastrojom ogrodzie zgodnie z aktualną, sentymentalną modą znajdują się takiego bohaterstwa w walce z wrogiem. Winą za upadek
dekadenckim. Młodopolskich dekadentów cechowało poczucie utraty meczeciki, cyprysy, świątynie dumania i szemrzące strumyczki. W niepodległości obarcza Słowacki polską szlachtę, nazywa ją pogardliwie
wszelkich wartości, pesymizm, katastrofizm. czasie fajerwerków płoną zabudowania gospodarcze, stodoły pełne "czerepem rubasznym" pod którym została uwięziona "anielska dusza
Nastroje te w sposób doskonały wyraził Kazimierz Przerwa zboża. Nie żal nam jednak pana Piotra, wszak ożenił się, mając na narodu". Oddziaływanie szlachty na naród polski zostało porównane do
Tetmajer w wierszu "Koniec wieku XIX". Poeta kolejno odrzuca różne uwadze "owe wsie dziedziczne" przyszłej żony, graniczące z jego zabójczego działania koszuli Dejaniry, będącej przyczyną śmierci
postawy wobec życia. Największą ironią jest samo życie, wiara w idee dobrami. Heraklesa. Wreszcie oskarża Polaków o zamiłowanie do przepychu i
też od wieków jest daremna, podobnie jak ufność składana w modlitwie, Podsumowaniem krytycznego obrazu szlachty zawartego w zbytków oraz o bezkrytyczne przyjmowanie cudzoziemskich wzorów. W
czy pogarda typowa dla głupców, którzy nie mogą utrzymać "Satyrach" jest utwór pod tytułem "Świat zepsuty". Poetę oburza związku z tym Polacy zostali nazwani "pawiem i papugą narodów".
powierzonego ciężaru. Bezsensowna jest walka z przeciwnościami panujące w kraju bezprawie, rozpusta, egoizm szlachty, brak troski o Jesteśmy też narodem lekkomyślnym, niestałym w poglądach, krajem
losu, gdyż nasze szansę równe są możliwościom mrówki, która losy ojczyzny. W zakończeniu wiersza poeta przedstawia alegorię "gdzie nie trwa myśl ani godziny".
znajdzie się na szynach przed pędzącym pociągiem. Młodopolski ojczyzny w postaci tonącego okrętu, który należy ocalić lub razem z nim Krytyczny obraz szlachty, a przede wszystkim idei
poeta, nie znajdując ucieczki przed męką istnienia "głowę zwiesił zginąć. szlacheckiego rewolucjonizmu odnajdujemy w "Kordianie" Juliusza
niemy". Komedia doby stanisławowskiej także walczyła z wadami i Słowackiego. W "Przygotowaniu" poeta skrytykował, a niejednokrotnie i
Poczucie tak charakterystycznego dla epoki katastrofizmu przywarami szlachty. Julian Ursyn Niemcewicz w utworze "Powrót ośmieszył wszystkich szlacheckich przywódców powstania. Generał
panuje w cyklu "Hymnów" Jana Kasprowicza pod znamienitym tytułem posła" przedstawia patriotyczny obóz, reprezentowany przez Józef Chłopicki ma "sprzeczne z naturą nazwisko", gdyż gardzi ludem i
"Ginącemu światu". Wydanie hymnów zbiegło się ze spotęgowaniem Podkomorzego i jego rodzinę. Popierają oni wszystkie postępowe nie dopuszcza go do udziału w powstaniu. Książę Adam Czattoryski,
nastrojów katastroficznych, przewidujących koniec świata wraz z projekty reform politycznych takich jak zniesienie liberum veto, wolnej jedyny "człowiek godny" też został wyśmiany, gdyż jego zabiegi
końcem stulecia. Dominuje tu przekonanie, źe świat zmierza do elekcji i wprowadzenie dziedziczności tronu, wzmocnienie władzy dyplomatyczne na Zachodzie nie przyniosły rezultatu. Generał Jan
katastrofy, a ludzkość ogarnął kryzys wartości. królewskiej. Skrzynecki nie wykorzystał planów wojskowych zdolnego stratega
Jednak Młoda Polska to przede wszystkim powrót do ideałów roman - Natomiast obóz konserwatywny został przez poetę ośmieszony i skryty- generała Prądzyńskiego, a Julian Niemcewicz, starzec jak skowronek
tycznych. Nieprzypadkowo Julian Krzyżanowski nazywał kowany. Starosta Gadulski jest człowiekiem pozbawionym wszelkich prezentuje zbyt konserwatywne poglądy. Dyktator ostatniej fazy
konsekwentnie tę epokę neoromantyzmem, Przede wszystkim odżyła uczuć patriotycznych. Tęskni za saskimi czasami anarchii, kiedy to powstania generał tan Krukowiecki, który doprowadził do poddania
na nowo tematyka narodowo wyzwoleńcza zarówno w twórczości "robiono co chciano". Niefrasobliwie też przyznaje, że "wcale nie czyta Warszawy Rosjanom zostanie nazwany jawnym zdrajcą:
Stefana Żeromskiego jak i Stanisiawa Wyspiańskiego. W "Weselu" lub przynajmniej mało". Broni też z uporem szkodliwych dla On rycerzy ginących porzuci (...) Kraj przedany on wyda pod miecz.
koncentruje się ona wokół złotego rogu, który posiada czarodziejską Rzeczypospolitej starych przywilejów szlacheckich. Majątek swój po- Poeta skrytykował też ogół szlacheckich rewolucjonistów,
moc, gdyż na jego głos cały naród połączy swe siły i ruszy do mnożył różnymi, często nielegalnymi sposobami. Jest także starosta ukazując; ich błędy na przykładzie losów głównego bohatera Kordiana.
zwycięskiej walki z wrogiem. Co prawda moment ten jeszcze nie człowiekiem odpychającym w życiu prywatnym. Wciąż gada dużo i bez Tak więc ulegli oni błędnej wierze, że sami bez pomocy chłopów
nadszedł, Gospodarz mimo złożonej przysięgi oddał róg Jaśkowi, a ten sensu, jest chciwy, gotów jest poświęcić szczęście swej jedynej córki potrafią wywalczyć niepodległość. Ilustracją tej zgubnej i jakże błędnej
po prostu go zgubił. Teresy i wydać ją za mąż, za takiego kawalera, który nie będzie żądał idei jest śpiew Nieznajomego:
"Wesele" także swą formą nawiązuje do tradycji dramatu posagu. Pijcie wino! Idźcie spać! My weźmiemy win puchary, By je w szklany
romantycznego, poprzez wprowadzenie motywów fantastycznych, Równie negatywnie został scharakteryzowany modny kawaler sztylet zlać.
zastosowanie kompozycji otwartej, syntezę różnych dziedzin sztuki. Szarmancki, typowy ówczesny "łowca posagów", dla którego sprawy Sam Kordian natomiast wierzy naiwnie, że samo zabicie cara
Także powstanie listopadowe staje się tematem dramatów ojczyzny są zupełnie obce. Kiedy przebywa w Londynie nie interesują rozwiąże sprawę niepodległości Polski. Spiskowcy nie mieli też jasno
Wyspiańskiego "Warszawianki" i "Nocy Listopadowej". go obrady tamtejszego parlamentu, lecz aktualnie obowiązująca tam sprecyzowanego programu politycznego, toteż w podziemiach katedry
Poprzez swój krytyczny stosunek do ówczesnego, polskiego moda, a bawiąc w Warszawie też nie myśli o obradach sejmu lecz św. Jana nie umieli argumentom Prezesa przeciwstawić żadnych
społeczeństwa Wyspiański przypomina postawę Juliusza Słowackiego, odwiedza warszawskie lokale. konkretnych kontrargumentów.
prezentowaną w "Kordianie" i "Grobie Agamemnona". Krytyczny obraz polskiej szlachty odnajdujemy też w satyrze Tak więc zgubiła szlacheckich rewolucjonistów nie tylko
Stefan Żeromski także prezentował w swych utworach tematykę Adama Namszewicza pod tytułem "Chudy literat". Chudy, gdyż "rzadko niedojrzałość polityczna, której Kordian dał rozliczne dowody, ale także
narodowowyzwoleńczą, ale najczęściej w powiązaniu z drastyczną kto czyta księgi, rzadko kto je kupi". Szlachta nie interesuje się rodzimą słabość psychiczna. To ona właśnie sprawiła, że Kordian pada
problematyką społeczną. W noweli "Rozdziobią nas kruki, wrony", chłop kulturą ani literaturą, prowadzi gnuśne, próżniacze życie, ulega zemdlony przed sypialnią cara, po bezskutecznej walce z własnym
obojętny na sprawy narodowe zdziera odzież z zabitego powstańca. nałogowi pijaństwa, prowadzi ustawiczne spory z sąsiadami. strachem i Imaginacją. Bezsensowność jego własnych poczynań
Pisarz jednak go usprawiedliwia twierdząc, że do takiego postępowania Jednym gnuśne stępiło umysł próżnowanie Drugi rozum i serce utopi uświadamia Kordianowi Doktor w szpitalu wariatów, gdzie obłąkany
skłoniła chłopa dotkliwa nędza i wieki poniżenia. we dzbanie, człowiek, trzymając ustawicznie ręce w górze wyobraża sobie, że
Żeromskiego łączy z romantyzmem przede wszystkim kreacja Ów się tylko pieniactwem szarga, a z sąsiady Ustawicznie o lada zagon zasłania ludzkość przed "nieba potopem". Czyżby poświęcenie
bohaterów, gdyż są to Ludzie nieprzeciętni, konsekwentnie, choć wszczyna zwady, Ten pańskiej pacholkując dumie i zawiści, Zwodzi, Kordiana było równie bezsensowne i bezowocne?
najczęściej samotnie realizują swe szlachetne idee, nawet za cenę kłamie, namawia, a nuż do skarzyści". Z dwóch różnych punktów widzenia została przedstawiona
osobistego szczęścia. Szlachta nie potrafi służyć ojczyźnie w sejmie, gdyż wielu jej szlachta w utworze Zygmunta Krasińskiego pod tytułem "Nie-boska
Takim bohaterem o cechach romantyka jest doktor Judym. przedstawicieli w ogóle nie umie przemawiać, ponieważ nigdy nic nie komedia". W trakcie rozmowy z hrabią Henrykiem Pankracy ostro
Prowadzi on ze sobą nieustanny monolog wewnętrzny, jest to czytali. Szlachta została więc skrytykowana przez twórców oświecenia atakuje arystokrację, stwierdzając, iż wybuch rewolucji jest
pasjonująca walka sprzecznych dążeń i pragnień. Negacja za swą głupotę, pychę, ciemnotę, ograniczone horyzonty umysłowe, następstwem jej występków, grzechów, ucisku wobec poddanych.
społeczeństwa i otaczającego świata tak typowa dla romantyków, chciwość, przebiegłość, bezmyślne naśladowanie cudzoziemskich Arystokraci chełpią się, że bronią odwiecznych, świętych ideałów,
każdorazowo wyraża się buntem, dążeniem do przełamania schematów wzorów, pijaństwo i obłudę. honoru i religii, a przecież to właśnie oni są małoduszni, pozbawieni
życiowych. Tak jak romantyczni poprzednicy i Judym uporczywie Romantycy, którzy głosili ideę walki narodowowyzwoleńczej poczucia honoru, tchórzliwi, gdyż myślą tylko o ratowaniu własnego
poszukuje celu i sensu życia, a kiedy go odnajduje na wzór Konrada nieco mniej krytycznie odnosili się do szlachty, być mole dlatego, że to życia w obliczu zagrożenia.
Wallenroda poświęca miłość i szczęście osobiste. W tym kontekście właśnie szlachta dźwigała na sobie ciężar powstań narodowych i Arystokracja jest zdegradowana moralnie, majątki swe zdobyła
decyzja zerwania z Joasią jest w pełni uzasadniona, skoro pisarz ponosiła największe ofiary. Literatura więc stawiła przede wszystkim na drodze oszustw i fałszerstw, a w stosunku do swych poddanych
pragnął utrzymać swego bohatera w romantycznej konwencji. bohaterów narodowych, którzy gotowi byli oddać życie za ojczyznę. potrafiła być wyjątkowo okrutna. Pankracy słowa gorzkiego oskarżenia
Judym jest także całkowicie osamotniony w działaniu, niezwykle Pojawiają się jednak i głosy krytyczne. Adam Mickiewicz w "Dzia - rzuca hrabiemu Henrykowi prosto w twarz:
wrażliwy i uczuciowy, a takie impulsywny. Tak jak bohaterowie roman- dach" cz. III ukazuje patriotyczną młodzież wileńską uwięzioną w celach Ów starosta baby strzelał po drzewach i żydów piekl
tyczni stanął w końcu przed tragicznym wyborem, tragicznym dlatego, klasztoru bazylianów, ale już w salonie warszawskim dzieli wyraźnie żywcem. Ten z pieczęcią w dłoni i podpisem kanclerz -
gdyż każda decyzja prowadziła do końcowej katastrofy. społeczeństwo na dwie grupy: towarzystwo przy drzwiach i towarzystwo sfałszował akta, spalił archiwa, przekupił sędziów,
Adam Asnyk, który tak tragicznie przeżywał klęskę ideałów stolikowe. Tu wiośnie skupiła się polska arystokracja, wyżsi urzędnicy i trucizna przyspieszył spadki. Tamten czarniawy
romantycznych podejmował też, próby pogodzenia się z generałowie, damy z towarzystwa. Są to kosmopolici całkowicie po- cudzołożył po domach przyjaciół, ów służył u cudzoziem-
rzeczywistością, formułując własną filozofię życiową, według której zbawieni uczuć patriotycznych. Damy wolą czytać francuską poezję niż ców, a ta pani blada kaziła się z giermkiem swoim - tamta
każde pokolenie, korzystając z dorobku przodków, wzbogaca go o polskie wiersze, wszyscy żałują, że Nowosilcow wyjechał z Warszawy, królowi była nałożnicą.
własne osiągnięcia, tworząc uniwersalne wartości, będące własnością gdyż umiał on organizować wspaniałe bale. Po wysłuchaniu tragicznej
wszystkich pokoleń. historii o męczeństwie Cichowskiego polscy literaci stwierdzają, że jest Hrabia Henryk próbuje oczywiście bronić arystokracji twierdząc,
to temat zbyt świeży; a w dodatku za bardzo prozaiczny, gdyż trzeba że szlachta w przeszłości była główną siłą narodu, broniła granic,
6. Krytyka szlachty w literaturze polskiej było opisywać, jak ktoś jadał śledzie. Przede wszystkim jednak historia tworzyła kulturę narodową, ale czasy jej świetności niestety minęły
Szlachta przez wiele wieków naszej historii była nie najliczniejszą, jest zbyt krwawa, a Polacy jako Słowianie wolą sielanki. Oburzeni bezpowrotnie. Zdegenerowana, zdeprawowana szlachta sama poprzez
ale za to najważniejszą grupą społeczną, dbając o obronę granic, patrioci skupieni przy drzwiach nazywają polskich arystokratów łotrami, swe nadużycia i okrucieństwo wobec poddanych doprowadziła do
tworząc kulturę i tradycję narodową. Mimo to wielokrotnie była wówczas a w końcu Piotr Wysocki w następujących słowach charakteryzuje wybuchu rewolucji.
krytykowana i atakowana przez przedstawicieli samej szlachty. polskie społeczeństwo: Zygmunt Krasiński obawiał się jednak rewolucji społecznej, o
Pierwsze słowa krytyki pojawiają się już w epoce renesansu. Nasz naród jak lawa. Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa Lecz czym świadczy nie tylko jej wizja zawarta w "Nie-boskiej komedii", ale
Mikotaj Rej w "Krótkiej rozprawie między trzema osobami Panem, wewnętrznego ognia sto dat nie wyziębi, Plwajmy na tę skorupę i także utwór pod tytułem "Psalmy przyszłości", który został wydany w
Wójtem i Plebanem" krytykuje szlachtę za przekupstwo panujące w zstąpmy do głębi. 1845 r. Rzeź szlachty (bo tak rozumiał Zygmunt Krasiński rewolucję
sejmach, w których pomyślność wyroku uzależniona jest od wysokości Gorąca lawa to patriotyczna młodzież polska, zaś twarda skorupa społeczną) byłaby grzechem wobec Boga, uniemożliwiałaby rozwój i
łapówki. Jeszcze bardziej boli Mikołaja Reja brak troski o losy kraju i to pozbawiona uczuć polska arystokracja. Zdarzali się w narodzie postęp. Poeta bronił Polski szlacheckiej i magnaterii, widząc w niej siłę
prywata oraz niezgoda panująca w polskim sejmie. polskim także jawni zdrajcy ojczyzny. W "Dziadach" byli to ludzie z duchową. W "Psalmie miłości" poeta prosi, aby nie zachęcać polskiego
Każdy na swe skrzydło goni (...) Pewnie Pospolitej rzeczy otoczenia Nowosilcowa, postacie autentyczne Pelikan (Wacław ludu do mordowania szlachty, bo to ona właśnie poprowadzi naród w
Żarty tam nie ma na pieczy Pelikan) i Doktor (August Becu, ojczym Juliusza Słowackiego). przyszłość. "Rzeź dziecinna" nie jest jakimś wielkim, czy bohaterskim
Także najwybitniejszy poeta polskiego renesansu nie szczędzi Rywalizują oni między sobą spiesząc z komplementami dla senatora czynem, toteż poeta rzuca zgoła odmienne hasło:
stów krytyki pod adresem szlachty. W pieśni "O spustoszeniu Podola" oraz z donosami. Zdradzają własny naród, prześladują polską młodzież, Jeden tylko, jeden cud
stwierdza, że Polacy okryli się wieczną hańbą, dopuszczając do jeden jest bardziej gorliwy od drugiego. Pelikan na polecenie Doktora Z szlachtą polską - polski lud.
najazdu Tatarów na Podole. Pozwolili się zawojować narodowi policzkuje księdza Piotra, który odważył się wystąpić w obronie Jest to jakby zespolenie żywej duszy szlachty z żywym ciałem
dzikiemu, koczowniczemu, który nie umie nawet zbudować wsi ani prześladowanej młodzieży i wdowy Rollisonowej. Obaj zdrajcy ludu, a z tego zespolenia powstanie jeden olbrzymi i potężny naród.
miast. Kochanowski zarzuca też polskiej szlachcie krótkowzroczność i obmyślają też perfidny plan zgładzenia niewygodnego więźnia, Z szlachtą polską - polski lud Dusza żywa z żywym ciałem, zespolone
lekkomyślność. Nie umieją oni skutecznie odeprzeć ataku Tatarów, a młodego Rollisona, który nie mogąc znieść tortur stosowanych w czasie świętym szalem.
przecież rośnie w oczach nowa potęga - Turcja, która już ingeruje w śledztwa popada w obłęd. Otwierają okno jego celi na piętrze, Z tego ślubu jeden Duch. Wielki naród polski sam.
sprawy wewnętrzne Polski, próbując wpłynąć na wybór króla. Poeta umożliwiając mu w ten sposób samobójstwo. Ich okrucieństwo i podłość Poeta wymienia zasługi szlachty wobec; narodu, gdyż składała
przestrzega też tak mafio odpowiedzialnych Polaków, żeby porzucili nie pozostaną jednak bez kary, a jej pierwszą zapowiedzią jest ona wciąż ofiary na ołtarzu ojczyzny. Nie robili tego ani kupcy, ani żydzi,
wystawne życie, przetopili talerze na talary i pomyśleli o obronie. uderzenie pioruna, od którego zginął Doktor.
ani mieszczanie. Szlachta zaś pędzona była na Sybir ze s3owem W powieści "Nad Niemnem" reprezentantem młodej inteligencji Jan Kochanowski wielokrotnie odwołuje się do przyrody także w
ojczyzna na ustach, z mieczem w dłoni. jest zapewne Witold Korczyński, syn Benedykta, uczeń szkoły rolniczej. pieśniach. Pieśń "Serce roście" rozpoczyna się od opisu przyrody. Zima
Nie zgadza się z takim stanowiskiem poety Juliusz Słowacki, Wyrasta on w atmosferze ideałów pozytywizmu, próbuje sam je realizo- jest smutną porą roku - ogołocone z liści drzewa, skute lodem rzeki,
dając wyraz swej dezaprobacie w wierszu "Odpowiedź na Psalmy wać. Swą wiedzę pragnie przekazać chłopom, zawsze staje w obronie ziemia
Przyszłości" Bohatyrowiczów, chce załagodzić konflikt ojca z zaściankiem, co mu się pokryta grubą warstwą śniegu. Po zimie jednak nadchodzi wiosna w
Jest to płomienne wyznanie wiary w siłę i moc mas ludowych. Arysto - w końcu udaje. Pragnie zreformować rolnictwo, a stosunki społeczne na pełnej swej krasie. "Rosną" czyli radują się ludzkie serca, gdyż lasy
kracja natomiast jest skazana na zagładę, a hasła pojednania i sojuszu wsi oprzeć na zasadach demokracji. okrywają się zielonymi liśćmi, kwitną polne łąki, a ptaki, budując sobie
podyktowała Krasickiemu obawa przed rewolucją. Boi się on jako ma- Epoka Młodej Polski przyniosła krytykę inteligenckiego gniazda wesoło śpiewają. Urokami rozkwitającej wiosny cieszą się
gnat nie tylko ukraińskich kos, ale też mieszczan. Jeszcze nie doszło do posłannictwa, które nie przynosiło należytych rezultatów. Problem ten jedynie ci, którzy postępują zgodnie z nakazami własnego sumienia.
żadnych czynów a już przerażony arystokrata wota "nie rżnij szlachty". ukazał Stefan Żeromski w noweli "Siłaczka". Autor ukazuje, że nawet Do przyrody odwołuje się także Jan Kochanowski w pieśni "Nie
Wybitne powieści pozytywistyczne także przynoszą obraz jednostka tak szlachetna, tak uporczywie dążąca do celu, zachowująca porzucaj nadzieje". Propaguje w niej filozofię stoicką, radzi aby z jed-
polskiego społeczeństwa. Ponieważ tematem tej pracy jest krytyka wad bezwzględną wierność ideałom, jak Stasia Bozowska mimo wszystko nakowym spokojem przeżywać smutki i radości, gdyż:
szlacheckich milczeniem należy pominąć dzieje tych bohaterów, którzy ponosi klęskę. Nic wiecznego na świecie, Radość się z troska plecie.
oddawali swe życie za ojczyznę Lub służyli jej swoją pracą. Wśród radykalnej inteligencji na przełomie wieków XIX i XX Aby ta zmienność losu była bardziej wiarygodna poeta porównuje
W powieści Elity Orzeszkowej "Nad Niemnem", obok powstała idea inteligenckiego prometeizmu. Zaproponowano postać ją do zmian zachodzących w przyrodzie:
pozytywnych bohaterów odnajdujemy też zwykłych pasożytów, ludzi działacza-społecznika, który odrzucał dostatek, ciepło rodzinnego domu Patrzaj teraz na lasy, Jako przez inne czasy
pozbawionych uczuć patriotycznych, czci i honoru. Spotykamy ich w imię obowiązku i służby społecznej. Takim właśnie bohaterem jest Wszystkę swą krasę drzewa utraciły, A śniegi pola wysoko przykryty.
jednak tylko w szeregach szlachty, nigdy zaś w bohatyrowickim doktor Tomasz Judym z powieści "Ludzie bezdomni" Stefana Zawsze jednak po zimie nadchodzi piękna wiosna, która wywiera
zaścianku. Żeromskiego. Syn warszawskiego szewca pijaka dzięki ciotce, a potem niewątpliwy wpływ na ludzką psychikę.
Jedną z ciekawszych pod tym względem postaci jest Dominik własnej pracy i wytrwałości zdobył zawód lekarza. Od pierwszej chwili O tym, że przyroda ojczysta, ustawiczny kontakt z naturą
Korczyński, uczestnik powstania zesłany na Syberię. Spotkała go tam - ogarnięty pasją pracy społecznej, marzy o poprawie życia biedoty, zapewnia radość i szczęście pisze Jan Kochanowski w "Pieśni
jakby powiedział Mickiewicz - "najsroższa niebios kara". Kara, gdyż rozpoczyna bezkompromisową walkę z nędzą. Na warszawskim świętojańskiej o Sobótce". Szczególnie charakterystyczna jest
uległ wynarodowieniu, po odbyciu kary pozostał w Rosji, aby tam robić odczycie u doktora Czernisza pragnie uświadomić lekarzom panującą wypowiedź panny XII:
karierę. Utracił całkowicie wieź z własnym krajem, zapomniał o nędzę, brud, choroby, krzywdę i niesprawiedliwość społeczną. Atakuje Wsi spokojna, wsi wesoła! Który glos twej chwale Zdoła? Kto twe
dawnych ideałach, namawiał nawet brata Benedykta, aby opuścił zebranych, że są tylko lekarzami ludzi bogatych. wczasy, kto pożytki, Może wspomnieć za raz wszytki.
ojczyznę, sprzedał ziemię ojców i osiedlił się w Rosji. Całkowicie Tę samą postawę prezentuje Judym w Cisach, gdzie Piękno przyrody dostrzegli też twórcy sentymentalizmu. Jan
pozbawiony uczuć patriotycznych jest także Darzecki - szwagier podejmuje walkę z administratorem Krzywosądem Chobrzańskim o Jakub Rousseau uważał, że kryzys ówczesnej cywilizacji spowodowany
Benedykta. Proponuje on sprzedaż Lasu, w którym znajduje się osuszenie stawów, które są siedliskiem komarów, roznoszących jest odejściem człowieka od natury. Człowiek pierwotny żył na łonie
powstańcza mogiła, aby tylko odzyskać należny mu posag żony. malarię wśród mieszkańców czworaków. Jego bezskuteczne zabiegi przyrody, by3 szczęśliwy i wolny. Ulubionym gatunkiem
Niezwykle negatywną postacią jest także Zygmunt Korczyński, syn kończą się wepchnięciem administratora do błotnistego stawu i sentymentalizmu była sielanka. Polska nazwa tego gatunku pochodzi
Andrceja, który jak typowy kosmopolita trwoni za granicą rodzinny opuszczeniem Cisów. od wyrazu sioło - wieś. Cechą wyróżniającą sielankę od innych
majątek. Matka marsy o tym, aby wyrósł na artystę, który upamiętni W Zagłębiu Dąbrowskim, gdzie Judym podejmuje pracę lekarza gatunków było ukazywanie beztroskiego życia wiejskich pasterzy i
kiedyś czyn ojca. On jednak nazywa powstanie romantyczną mrzonką, kopalnianego dojrzewa jego decyzja całkowitego poświęcenia się pracy pasterek na łonie przyrody. W sielance Franciszka Karpińskiego "Laura
obce są mu uczucia patriotyczne, jest egoistą, pozbawionym ideałów społecznej. Budzi ona sporo kontrowersji, gdyż Judym rezygnuje ze i Filon", spotkanie dwojga tytułowych bohaterów następuje w lesie, pod
życiowych a także skrupułów moralnych. Podobny typ szlacheckiego szczęścia osobistego i możliwości założenia rodziny, krzywdzi też ulubionym jaworem, wieczorem, kiedy zaszedł już księżyc.
utracjusza reprezentuje Teofil Różyc, który do wad Zygmunta dodał zakochaną w nim Joasię Podborską. Uważa jednak, że musi rozwalić te Epoką, w której przyroda była stałym motywem literackim jest
jeszcze chorobę nadchodzącego wieku - był monistą, czyli po prostu "śmierdzące nory". Uważa, że musi spłacić dług wobec własnej klasy, a romantyzm. Twórcy tej epoki traktowali przyrodę jako tło wydarzeń,
narkomanem. Do tego samego grona należy jeszcze zaliczyć Kirłę - swój zawód lekarza traktuje jako posłannictwo. Uważa, że nie może często jako ilustrację stanów psychicznych bohaterów. Obserwujemy to
salonowego bawidamka, który ciężar utrzymania dość licznej rodziny założyć rodziny, gdyż wówczas stałby się zwykłym dorobkiewiczem, w balladzie "Lilie". Kiedy mężobójczyni pędzi przez las do pustelnika,
spycha na barki żony. zatroskanym o los najbliższych. Budzi podziw jego bezkompromisowa złowieszczo szumią drzewa i gwiżdże wiatr, "wrona gdzieniegdzie
Negatywny obraz polskiej arystokracji odnajdujemy również w postawa i bezwzględna wierność wyznawanym ideałom. kracze i hukają puchacze".
"Lalce" Bolesława Prusa. Autor przedstawia tę klasę na przykładzie Nie zawsze jednak w literaturze portret inteligenta był tak Urzeka pięknem poetyckiego wyrazu opis jeziora w balladzie
rodziny Łęckich, Krzeszowskich, do tej samej grupy należy Starski, doskonały, jak w wymienionych dotąd przykładach. Równie często w "Świteź". Nocą gwiazdy i księżyc odbijają się w wodach jeziora, a
hrabia Dalski, prezesowa Zasławska, Ochotki. polskiej literaturze można odnaleźć krytykę inteligencji. człowiek nie dostrzegający przeciwległego brzegu zdaje się być
Są to ludzie zdegenerowani, niezdolni do jakiegokolwiek zawieszony w samym środku nieba.
pożytecznego działania, do aktywnego uczestnictwa w życiu Tak wszechstronną krytykę polskiej inteligencji przedstawił Przyroda staje się samodzielnym tematem literackim w cyklu
społecznym. Nie wiedzą co to jest praca, w życiu szukają przyjemności, Stanisław Wyspiański w "Weselu". Na weselu Lucjana Rydla z wiejską "Sonetów krymskich" Adama Mickiewicza. Pierwszy sonet cyklu nosi
bawią się, podróżują, trwonią rod2inne fortuny. Jednocześnie gardzą dziewczyną Jadwigą Mikołajczykówną zebrała się spora grupa gości z tytuł "Stepy Akermańskie". Bujna roślinność stepowa została
ludźmi niższymi stanem, tworzą zamknięty klan, do którego tak bardzo miasta. Są tu przedstawiciele miejskiej inteligencji, niechętnie porównana do fal oceanu, wśród których wóz wiozący podróżnych
trudno się wedrzeć. Świadczą o tym trudności, przeżycia i upokorzenia nastawieni do chłopów. Na przykład Radczyni (Antonim Domańska) brodzi jak łódź. Kwiaty jak powódź zalewają step, kwitnące krzewy
na jakie naraził się Wokulski, chcąc zdobyć rękę Izabeli Łęckiej. przekonana o swej wyższości niechętnie rozmawia z Kliminą, wreszcie porównane są do koralowych wysp. W stepie panuje idealna cisza,
Arystokracja przedstawiona w "Lalce" pozbawiona też jest uczuć pyta ją w końcu listopada o zasiewy, aby usłyszeć: "w tym ta casie się słychać przelatujące żurawie i motyla kołyszącego się wśród traw.
patriotycznych, jej rola w społeczeństwie jest wręcz szkodliwa. Na tle nie siwo". Poeta zachwyca się pięknem krymskiej przyrody, ale mimo wszystko
tego negatywnego obrazu wyjątkiem może być jedynie prezesowa Także inteligent Dziennikarz (Rudolf Starzewski, redaktor nasłuchuje głosu z dalekiej ojczyzny - Litwy.
Zasławska, kobieta rozumna i szlachetna, która ocenia ludzi według ich krakowskiego "Czasu") lekceważy chłopów, na pytanie Czepca o wojnę Poeta opisuje też miasto Bakczysaraj w zapadającym
prawdziwej wartości, a także Julian Ochocki, jedyny w tym środowisku chińską odpowiada ironicznym pytaniem "A wiecie choć, gdzie Chiny zmierzchu, kiedy na niebie pojawiają się gwiazdy, a płynący po
człowiek wykształcony, który ma ambicje twórczej i społecznie leżą". Boi się wszelkich chłopskich ruchów, wspominając rzeź galicyjską bezchmurnym niebie obłok porównany jest do łabędzia. Wiele jest
pożytecznej pracy. ma tylko jedno pragnienie "Niech na całym świecie wojna byle polska pięknych, wręcz urokliwych miejsc na Krymie, poeta jednak wciąż
W epoce Młodej Polski krytyczny obraz społeczeństwa został wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna". wspomina ojczysty, Litewski krajobraz.
przedstawiony w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego. Artystę Ponieważ poeta nie mógł "powrócić na ojczyzny łono" często i
Negatywny jest stosunek Stańczyka do Dziennikarza, a także do
interesuje przede wszystkim stosunek szlachty do walki narodowo chętnie opisywał krajobraz ojczysty. Geneza "Pana Tadeusza"
całego galicyjskiego, konserwatywnego stronnictwa Stańczyków.
wyzwoleńczej. Szlachecka inteligencja, która przybyła na wesele związana jest z przejmującą tęsknotą poety do ojczyzny. Autor mówi o
Powitaniem "salve bracie" wlicza Dziennikarza w poczet błaznów,
Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną nie nadaje się do odegrania tym już w pierwszych sławach swej epopei:
zarzuca mu, że usypia naród, a wreszcie wręcza mu błazeńską laskę i
wielkiej dziejowej roli. Widzimy na weselu znudzonych paniczów, Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie; Ile cię trzeba cenić, ten
żegna z ironią:
artystów chętnie zaglądających do kieliszka, zauroczonych barwną tylko się dowie,
Masz tu kaduceus polski Myć tę narodowa kadź, Serce truj, głowę trać.
ludową kulturą. Do chłopów jednak odnoszą się nieufnie, pamiętając Kto cię strach Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję, bo
Natomiast artyści, także inteligenci na przykład Pan Młody,
zapewne krwawe wydarzenia rzezi galicyjskiej. Boją się broni w rękach tęsknię po tobie.
Poeta, Nos reprezentują nastroje charakterystyczne dla epoki:
chłopa, o czym świadczy życzenie Dziennikarza, wyrażone w rozmowie Dalsze wersy dzieła to przepiękny obraz nadniemeńskiej
dekadencji lub ludomanii. Stosunek inteligencji do chłopstwa pełen
z Czepcem: przyrody. Wśród leśnych pagórków i zielonych łąk, pól "wyzłacanych
pozorów, frazesów i fałszu obnaża Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer)
Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, pszenicą, posrebrzanych żytem" zakwitał bursztynowy świerzop i
ostro atakując zebranych gości z miasta:
byle polska wieś spokojna. śnieżnobiała gryka, a na wzniesieniu stał szlachecki, drewniany dwór z
Lalki, szopka, podłe maski, farbowany fałsz, obrazki, niegdyś, gdzieś
Nic nadają się też do podjęcia walki o wolność. Przecież pobielonymi ścianami.
tam, tęgie pyski i do szabli, i do miski (...) Kogoś zbawiać, kogoś siekać,
reprezentujący szlachtę Gospodarz składa uroczystą przysięgę W tym utworze przyroda nie jest jedynie przedmiotem
dzisiaj nie ma na co czekać.
Wemyhorze, że będzie strzegł czarodziejskiego złotego rogu jak oka w estetycznych wrażeń i zachwytów, lecz wyrazem postawy patriotycznej
Sam gospodarz też zresztą lekceważy powierzoną mu przez
głowie, po czym oddaje złoty róg Jaśkowi. Taki właśnie beztroski, i szczerego przywiązania do ziemi ojczystej.
Wernyhorę wielką dziejową rolę, oddaje przecież beztrosko złoty róg
obojętny, lekceważący jest stosunek polskiej szlachty do walki u Opisy przyrody zamieszczone w "Panu Tadeuszu" wywierają
Jaśkowi.
wolność. Końcowy chocholi taniec ukazuje społeczeństwo pogrążone w niezwykłe wrażenie na czytelniku. Plastykę, niezwykłą malowniczość
apatii, w półuśpieniu, niezdolne do działania, poruszające się w takt Inteligencja nie może więc dać hasła, czego oczekują od niej opisów osiąga autor przez stosowanie różnorodnych środków
muzyki Chochoła. chłopi i stanąć na czele ogólnonarodowej walki o wolność. Toteż razem artystycznych. Opisy wschodu i zachodu słońca, chmur, burzy,
Negatywny obraz życia szlachty znajduje się też w "Przedwiośniu" z chłopstwem poruszają się sennie w rytm muzyki Chochoła, który stanowią arcydzieła poezji opisowej.
Stefana Żeromskiego. Autor stara się przedstawić i zanalizować śpiewa: Opisem wschodu słońca rozpoczyna się księga szósta. Okazuje
sytuację w nowo powstałym państwie polskim. Główny bohater Cezary Miałeś chamie, złoty róg, Miałeś chamie, czapkę z piór, czapkę wicher się, że nawet mglisty i wilgotny, szary poranek może być pełen uroku,
Baryka ma okazję obserwować życie nawłockiej arystokracji. Ludzie ci niesie, dzięki niezwykłemu talentowi poety:
prowadzą całkowicie beztroskie życie, wolne od kłopotów i problemów róg huka po lesie. Ostał ci się ino sznur. Nieznacznie z wilgotnego wykradał się mroku
dnia codziennego. Ich dzień powszedni to spacery, przejażdżki konne, Na próżno Jasiek woła dramatycznym głosem: Świt bez rumieńca, wiodąc dzień bez światła w oku. Mgła wisiała nad
polowania, gra w karty, słuchanie muzyki, a przede wszystkim kilka Chyćcie koni, chyćcie broni ziemia, jak strzecha ze słomy Nad uboga Litwina chatka, w stronę
posiłków dziennie, w czasie których cała gromadka służących czuwa, Nikt go nie słyszy, nie udaje mu się rozerwać zaczarowanego, wschodu Widać z bielszego nieco na niebie obwodu,
aby jaśnie państwu niczego nie brakowało. Wieczory wypełniają tanecznego kręgu. Że słońce wstało, tędy ma zstąpić na ziemię, Lecz idzie niewesoło i po
spotkania towarzyskie, często też organizuje się bale, rauty i zabawy. Przedstawicielem inteligencji i bohaterem zdecydowanie drodze drzemie.
Nikt tak naprawdę nie myśli o losie nowej ojczyzny, nikt nie dostrzega negatywnym jest Zenon Ziembiewicz, postać z powieści "Granica" Zofii W odniesieniu do przyrody poeta chętnie stosuje personifikację.
skrajnej nędzy chłopów w Chłodku. Nałkowskiej. Rozpoczyna on swe dorosłe życie po ukończeniu nauk W tym opisie "słońce wstało", "idzie niewesoło i po drodze drzemie".
Witold Gombrowicz, który tak skutecznie atakował wszystkie politycznych Także świt bez rumieńców "wykrada się z mroku".
tradycje i przeżytki zaatakował i wyszydził w "Ferdydurke" także dwór Niekłamany zachwyt nad pięknem rodzimego krajobrazu wyraża
szlachecki. Bohater powieści Józio trafia tam, przypadkowo wraz z w Paryżu, jako redaktor czasopisma "Niwa". Pragnął żyć uczciwie, a w Tadeusz w księdze trzeciej, reagując z oburzeniem na zachwyty
Miętusem w trakcie "poszukiwania parobka". Na dodatek jest to dom pracy zawodowej zachować wierność wyznawanym poglądom. Zdrada Hrabiego nad pięknem włoskiego nieba. Wszystkie drzewa rosnące na
ciotki Józia - Hurleckiej. W tym szlacheckim domu panuje duszna ideałów rozpoczęła się w momencie, kiedy Zenon nie dotrzymawszy włoskiej ziemi scharakteryzowane są bardzo niesympatycznie. Cytryna
atmosfera przeraźliwej nudy, sztucznej grzeczności, odrętwienia. pomocy materialnej od rodziców "sprzedaje" artykuły do "Niwy", będące krótka i pękata przypomina brzydką, lecz bogatą kobietę, cyprys zaś
Między państwem a służbą funkcjonują od dawna ustalone normy zaprzeczeniem jego lewicujących poglądów. Już jako redaktor naczelny porównany został do lokaja, który stoi równo, aby nie sprzeniewierzyć
zachowań. Dziedzic więc bardzo dobrze pierze po gębie, a lokaj musi to "Niwy" czyni wiele ustępstw na rzecz bogatych sfer arystokratyczno- się dworskiej etykiecie.
znosić w milczeniu i dobrze panu służyć. Syn Zygmunt na pewno ziemiańskich. Początkowo wydaje się, że sprawdzi się jako prezydent Natomiast polskie drzewa zostały opisane z zachwytem. Brzezina
będzie godnym następcą swego ojca w tym względzie, gdyż już potrafi miasta. Rozpoczął przecież budowę domków dla robotników, założył porównana zostaje do wieśniaczki, która opłakuje syna lub męża.
go naśladować. park i place do gry w piłkę. Niczego jednak nie doprowadził do Lazurowy błękit włoskiego nieba także nie wzbudza zachwytu Tadeu-
Można więc powiedzieć, że obraz polskiej szlachty nie wypadł końca, a milcząca zgoda na strzelanie do demonstrujących robotników sza, gdyż jest to widok monotonny, jednostajny i nudny. Natomiast
zbyt pozytywnie. Takie jednak zadanie wyznaczał temat tej pracy - to koniec jego kariery zawodowej. polskie niebo urozmaicone jest różnorodnymi chmurkami, z których
należało szukać wad szlacheckich w utworach literackich. Nie znaczy to W życiu prywatnym też okazał się dwulicowy i zakłamany, toteż każda może być przedmiotem samodzielnego opisu poetyckiego.
jednak wcale, że szlachta była tylko pasożytem narodu. W dawnych porzucona i chora psychicznie po przerwanej ciąży kochanka Justyna Chmura jesienna rozwija warkocze od nieba aż do ziemi, a przesuwa
wiekach to ona tworzyła kulturę narodową, jej najlepsi synowie walczyli Bogutówna oblewa mu twarz kwasem. się tak powoli, jak żółw. Polskie niebo można oglądać bezustannie i bez
o wolność narodu, a nawet poświęcali swe życie. znużenia, gdyż obserwowany widok ulega błyskawicznym
Ten ujemny portret polskiego inteligenta uzupełnia wiersz
przeobrażeniom: U nas dość głową podnieść, ileż to widoków! Ileż scen
Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego zatytułowany "Śmierć
7. Portret inteligenta w literaturze polskiej i obrazów z samej gry obłoków (...) Patrzcie Państwo, te białe chmurki,
inteligenta":
Literatura każdej epoki kształtuje pewne wzorce osobowe, jak odmienne! Zrazu jak stada dzikich gęsi lub łabędzi,
Przeziębiony. Apolityczny. Nabolały. Nostalgiczny. Drepce w kółko.
przedstawia bohaterów, którzy reprezentują pewne określone poglądy, A z tylu wiatr jak sokół do kupy je pędzi; Dostają krzywych karków,
Zagłada.
sposób myślenia i zachowania. Na przykład literatura średniowieczna rozpuszczaj4 grzywy, Wysuwają nóg rzędy i po niebios sklepie
wykreowała dwa podstawowe wzorce osobowe: ideał rycerza i Chciałby. Pragnąłby. Mógłby. Gdyby. Wzrok przeciera. Patrzy przez Przelatują jak tabun rumaków po stepie".
średniowiecznego ascety. W epoce renesansu funkcjonuje model życia szyby Biały Koń? Nie, śnieg pada. Utwór kończy się równie pięknym opisem zachodu słońca. Uwagę
szlachcica ziemianina, a także dworzanina. Barok i oświecenie poety przykuwają obłoki płynące po niebie, oświetlone jaskrawymi pło -
przynoszą wszechstronną krytykę szlacheckiego sarmatyzmu, mieniami zachodzącego słońca. W blasku tych promieni obroki są
romantyzm natomiast kreuje postać szlacheckiego rewolucjonisty, różnokolorowe, a ich barwy ulegają ustawicznym zmianom:
bojownika o wolność ojczyzny. Na Zachód obłok na kształt rąbkowych firanek, Przejrzysty, sfałdowany,
W epoce pozytywizmu pojawia się w literaturze polskiej postać po wierzchu perłowy, Po brzegach pozłacany, w głębi purpurowy".
inteligenta. Wiąże się to zapewne z podstawowym hasłem tej epoki, 8. Przyroda ojczysta jako temat, motyw, źródło inspiracji Tutaj także przyroda uległa personifikacji, gdyż zachodzące
jakim było hasło pracy u podstaw. Postulat ten sformułował w roku 1873 słońce "spuszcza głowę" i zasypia "westchnąwszy ciepłym powiewem".
na tamach "Przeglądu Tygodniowego" Aleksander Świętochowski. "Pan Tadeusz" to jeden z najpiękniejszych utworów w naszej
Rozumiano je jako obowiązek nawiązywania przez ziemiaństwo, księży literaturze, pełen sentymentu do rodzinnego krajobrazu.
i inteligencję kontaktów ze wsią, pomaganie w działaniu wiejskim samo- artystycznych Zachwyt nad pięknem przyrody w sposób doskonały został
rządom, szerzenie oświaty przez zakładanie szkółek przy dworach. Przyroda jest bardzo częstym motywem utworów lirycznych, zespolony z tęsknotą do ojczystego kraju w wierszu Juliusza
Przez podniesienie kultury umysłowej miała się podnieść świadomość towarzyszy przeżyciom podmiotu lirycznego, czasem odzwierciedla Słowackiego "Smutno mi Boże". Jak sam autor zaznaczył utwór pisany
narodu. stan jego psychiki, a nawet bywa tłem mniej lub bardziej dramatycznych byt o zachodzie słońca na morzu nad Aleksandrią 19 października 1836
Hasło to znalazło odzwierciedlenie w literaturze epoki. Bohaterka wydarzeń. Jest także źródłem przeżyć estetycznych i zachwytów, a jeśli r. Poeta obserwuje piękno przyrody, co powoduje pewne ukojenie i
noweli Elizy Orzeszkowej "A.B.C" Joanna Lipska to córka nieżyjącego ten zachwyt dotyczy przyrody ojczystej, jest także dowodem pogodzenie się z losem, który odmówił mu szczęścia w życiu. Dużą rolę
już nauczycielar mieszkająca w "wielkim mieście wielkich Niemiec". patriotyzmu, czy też tęsknoty do ojczyzny. odgrywają w wierszu motywy krajobrazowe - zachodzące słońce tonie
Ojciec, uczesfiik powstania styczniowego po jego upadku został Po raz pierwszy piękno otaczającej nas przyrody dostrzegli poeci jak gwiazda ognista w lazurowej wodzie, rozlewając wokół "tęczę
pozbawiony prawa wykonywania zawodu i wkrótce zmarł. Joanna renesansu. Jan Kochanowski wielokrotnie przedmiotem opisu czynił blasków promienistą", złocąc całe niebo i morze. Obserwacja przyrody
pozostawała więc na utrzymaniu brata, skromnego urzędnika, toteż z swą czarnoleską lipę, która wkrótce stała się symbolem polskiej poezji. obok zachwytu czysto estetycznego wywołuje również poczucie własnej
radością przyjęła propozycję kilku robotniczych rodzin, aby zajęła się W jednej ze swych fraszek "Na lipę" autor zwraca się z poetycką nicości, szczególnie w zestawieniu z odwiecznym pięknem przyrody:
ich dziećmi. Z zapałem podjęła pracę, ale w niedługim czasie otrzymała apostrofą do przygodnego gościa, aby odpoczął w cieniu .lipy. Jest to Na tęczę blasków, którą tak ogromnie Anieli twoi w niebie rozpostarli,
wezwanie do sądu, oskarżona o to, że prowadzi szkołę bez pozwolenia wspaniałe miejsce, gdyż od pola wieją chłodne wiatry, a promienie Nowi gdzieś ludzie w sto lat będą po mnie patrzący - marli.
władz. Uniknęła więzienia tylko dzięki kaucji wpłaconej przez brata. słoneczne nie przenikają przez zasłonę z liści. Odpoczynek uprzyjemni Nastrój smutku panujący w wierszu potęguje widok lecących
Najmniejsza z uczennic nie chciała zrozumieć, że musi odejść, a śpiew słowików i szpaków, a także brzęczenie pszczół. Autor swej bocianów, które przypominają poecie utraconą ojczyznę. Poeta nazywa
Joanna nie miała siły jej wyprosić. Znów rozbrzmiewały w jej małej ulubionej lipie nadaje cechy ludzkie, gdyż to ona właśnie zaprasza do siebie pielgrzymem, który nie zaznał ciepła rodzinnego domu, nie wie,
izdebce słowa dziecka, które czytało: a.b.c. odpoczynku, zdaje sobie też sprawę z własnej wartości: gdzie się w mogile poroży, wie jedynie, że żaden statek nie zawiezie go
Za reprezentanta inteligencji można uznać jednego z bohaterów A ja swym cichym szeptem .sprawić umiem snadnie, Że człowiekowi do ojczyzny.
"Lalki" Juliana Ochockiego. Był to człowiek nieprzeciętnie zdolny, facno stodki sen przypadnie. Przyroda była także natchnieniem impresjonistów. Ten prąd
konstruktor i wynalazca, który pragnął, aby efekty jego badań W tym wypadku przyroda wpływa na stan psychiki człowieka, artystyczny Młodej Polski rozwinął się najpierw w malarstwie. Jego
naukowych służyły ogółowi ludzkości, aby dały one początek nowej uspokaja, pozwala odpocząć, zrelaksować się. twórcy uważali, że zadaniem sztuki jest przedstawienie ulotnych,
cywilizacji, o której nie marzono. Niestety Julian Ochocki podobnie jak We fraszce "Do gór i lasów" także pojawia się motyw przyrody. przemijających wrażeń. Używali jasnych barw, celowo zacierali kontury
Wokulski nie znalazł w swym społeczeństwie poparcia. Można jednak Autor w poetyckiej apostrofie zwraca się "do wysokich gór, odzianych przedmiotów, starali się ukazać grę świateł i cieni na powierzchni
przypuszczać, że będzie mógł kontynuować swoje badania, gdyż lasami", na które poeta spogląda z radością, gdyż właśnie wtedy przedmiotów. Poeci te założenia impresjonizmu próbowali realizować w
otrzymał od Wokulskiego w testamencie dużą sumę pieniędzy. wspomina lata swego dzieciństwa i młodości. dziele poetyckim.
Mistrzem takich impresjonistycznych obrazów był czołowy Patriotyzm to wielkie słowo, wielkie a zarazem bliskie sercu nieobca była troska o losy ojczyzny. Do najwybitniejszych z nich
młodopolski poeta Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Jego wiersze każdego człowieka i obywatela. Oznacza umiłowanie kraju ojczystego, zaliczyć należy zapewne Wacława Potockiego, autora epopei pt.
programowe i dekadenckie dawno uległy zapomnieniu, natomiast rodzinnej ziemi, a także gotowość poświęcenia się dla własnego "Wojna chocimska". Obszerne dzieło, w którym autor opisuje dzień po
wiersze tatrzańskie nadal zachwycają pięknem artystycznego wyrazu. narodu. dniu przygotowania do wojny obu stron, a potem jej przebieg, nie
Poeta urodził się w Ludźmierzu na Podhalu, góry kochał nade Prawdziwą szkołą patriotycznych uczuć jest literatura polska, pozbawione jest jednak akcentów patriotycznych. Szczególnie wiele
wszystko, a swą miłość do rodzinnych Tatr wyrażał w prostych, lecz która niemal od samego początku wyrażała głęboką troskę o losy odnajdujemy ich we fragmencie pt. "Przemowa Chodkiewicza do
wzruszających słowach: ojczyzny, :worzyła wzorce osobowe prawdziwego patrioty i obywatela. rycerstwa". Naczelny wódz wojsk polskich i litewskich zwraca się do
Poczucie odrębności pojawia się w naszej literaturze w czasach swych żołnierzy, apeluje do ich sumień, dodaje im otuchy i zachęca do
Nikt tak nie kochał smolnych watr, trzasku wczesnego renesansu, kiedy to Mikołaj Rej pisze: ofiarnej walki. Ojczyznę nazywa Chodkiewicz matką utrapioną
i dymu stosów A niechaj narodowie wżdy postronni znają, Iż Polacy nie gęsi, iż swój stwierdzając, że od postawy rycerzy zależy los pozostawionych w
i nikt Znad głuchych szczytów Tatr język mają. domach ojców, żon i dzieci. Aby dodać odwagi swym żołnierzom
patrzących w dół niebiosów... Troska o losy kraju pojawia się także w innym utworze Mikołaja odpowiednio charakteryzuje wojsko tureckie, które składa się z
Reja, a mianowicie w "Krótkiej rozprawie między trzema osobami rzemieślników, kupców, handlary niewolników, którzy zostali siłą
I w świecie nikt nie kocha tak samotnej
Panem, Wójtem a Plebanem". Autor krytykuje tu szlachtę za wcieleni przez Osmana do wojska. Nie mają oni żadnej motywacji do
skalnej drogi urwisk, gdzie w dole buja
przekupstwo panujące w sądach, nieudolność sejmu, w którym "kilka walki, myślą tylko o powrocie do swych domów i rodzin. Natomiast
ptak i groza pieści nogi.
niedziel bają, a ni w czym się nie zgadzają", wadliwą gospodarkę Polacy - potomkowie dzielnych i wojowniczych Sarmatów dziedziczą
Opisując krajobraz tatrzański poeta stosował impresjonistyczną finansową, życie ponad stan, prywatę i pijaństwo szlachty. Największy piękne, rycerskie tradycje po swoich przodkach, którzy już za czasów
metodę opisu. W wierszu "Melodia mgieł nocnych" przedmiotem opisu niepokój autora budzi waśnie brak troski o losy ojczyzny, egoizm Bolesława Chrobrego rozszerzali granice na Wschodzie, walcząc
są tytułowe mgły, które snują się w kotlinach górskich, otulają górskie posłów, którzy nie myślą o sprawach publicznych i państwowych, lecz o skutecznie z Rusią Czerwoną, a na zachodzie wbijali słupy graniczne
szczyty. Poeta stosuje personifikację, toteż męty pląsają, wchłaniają własnych, prywatnych interesach: na rzece Łabie.
potoków szmer, bawią się puchem mlecza. Impresjoniści skłonni byli Każdy na swe skrzydło goni, Pewnie Rzeczypospolitej Rzeczy Żadny Nie zawsze jednak Wacław Potocki byk tak pełen podziwu dla
ukazywać zjawiska przelotne, przemijające, takie właśnie jak mgła. W tam nie ma na pieczy. swych rodaków. Czcił przodków za ich waleczność, natomiast wśród
górach panuje cisza, wody górskich stawów śpią w kotlinie, słychać Krytyka kleru, zaniedbującego obowiązki duszpasterskie, współczesnych upatrywał upadek rycerskiego ducha. W innym
tylko szmer potoków, czy przelatującego nietoperza. Szczególnie bezlitosne wyśmiewanie ceremonii kościelnych, a przede wszystkim fragmencie "Wojny Chocimskiej" poeta stwierdza:
malowniczy, sugestywny i niezwykle piękny jest końcowy obraz. Oto wiejskich odpustów, a także współczucie dla niedoli pańszczyźnianego Patrony też, co za ludzi miały tamte wieki, Którzy nam tę ojczyznę dali
mgły tworzą wiszące mosty między szczytami gór, a końce mostów chłopa, to także dowód obywatelskiej troski o losy kraju. do opieki! (...) Przebóg! cóż nas w tak drobne przemienito mrówki?
przybite są do skał promieniami gwiazd. Wybitnym humanistą, a także szczerym patriotą był Jan Zbytkami nieszczęsnymi, łakomymi gurty
Równie piękny jest wiersz "Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej". Kochanowski. Nieodłącznym składnikiem jego światopoglądu był Samiśmy się w pigmejów postrzygli i karty.
Poeta wyraża w tym utworze przekonanie, że piękno przyrody wpływa patriotyzm i troska o losy kraju, wówczas jeszcze potężnego choć Te słowa ostrej krytyki pod adresem własnego narodu są
kojąco na psychikę człowieka. Już pierwszy wers rozpoczyna się od nękanego przez wrogów. Tym odczuciom daje Jan Kochanowski wyrazem obywatelskiej noski poety o losy zagrożonej ojczyzny.
stwierdzenia: "Taki tam spokój", tworząc nastrój melancholii, zadumy niejednokrotnie dowód w pieśniach patriotycznych. Jedną z najbardziej Przekonanie o upadku ducha rycerskiego wśród szlachty wiąże się też
odpowiedni dla kontemplacji piękna przyrody. Metoda opisu jest typowo znanych jest pieśń "O dobrej sławie", w której poeta mówi o z przeświadczeniem o całkowitej nieprzydatności szlacheckiego
impresjonistyczna, gdyż artysta przywołuje elementy świetlne, barwne, powinnościach każdego obywatela wobec własnej ojczyzny, o istocie pospolitego ruszenia do obrony granic. Pisze o tym Wacław Potocki we
a nawet dźwiękowe. Zbocza gór są oświetlone promieniami słońca, a patriotyzmu. Człowiek tym różni się od zwierząt, że ma rozum, powinien flaszce pt. "Pospolite ruszenie". Szlachta nie nadawała się do walki, nie
gdzieniegdzie spowite mgłą, skrzący się wśród kamieni górski potok więc uświadomić sobie, że po śmierci nic po nim nie pozostanie, oprócz umiała nawet zdać sobie sprawy z grożącego jej niebezpieczeństwa.
porównany jest do srebmotęczowego sznura, świerkowy las wygląda dobrej sławy i wdzięcznej pamięci potomnych. Toteż człowiek całe Kiedy rotmistrz, dowiedziawszy się o planowanym nocnym ataku wroga
jak ciemna plama, a wśród bujnych traw bieleje martwy głaz. Ten życie powinien zabiegać o tę sławę, a jedyną drogą do jej zdobycia jest rozkazał, aby wszyscy zajęli wyznaczone stanowiska, nikt nie usłuchał
poetycki obraz zostaje nagle udramatyzowany przez ujawnienie się służba ojczyźnie: rozkazu. Szlachta uważała, że nikt nie ma prawa przerywać jej
podmiotu lirycznego, który stoi na szczycie góry, na samym skraju Służmy poczciwej stawie, a jako kto może, Niech ku pożytku dobra pierwszego, błogiego snu. Beztroska, bezmyślność i głupota szlachty
przepaści, stamtąd spoglądając w dal: wspólnego pomoże. oburza poetę. Tylko rotmistrz i dobosz zdawali sobie sprawę z
Patrzę ze szczytu w dół: pode mną przepaść rozwarła paszczę ciemną Stużyć ojczyźnie każdy powinien zgodnie ze swymi grożącego im niebezpieczeństwa, ale byli przecież bezsilni. Oburzenie
Patrzę w dolinę, w dal: predyspozycjami i wrodzonymi talentami. Na przykład człowiek na polskie społeczeństwo doszło też do głosu we fraszce Potockiego pt.
i jakaś dziwna mię pochwyta bez brzegu i bez dna tęsknica, obdarzony darem wymowy powinien uczyć swoich rodaków zasad "Zbytki polskie". Autor ostro atakuje tu sarmackie zamiłowanie do
niewysłowiony Żal. współżycia społecznego, poszanowania prawa i sprawiedliwości. przepychu i życie ponad stan. Wydaje się, że jedyną troską Polaków
Takim typowo młodopolskim motywem, próbą wywołania Człowiek mniej utalentowany, ale silny i o mężnym sercu powinien jest obwieszenie się perłami, diamentami, otoczenie się stadem lokajów
odpowiedniego nastroju kończy się ten piękny i sugestywny opis walczyć z poganami. Nawet jeśli przyjdzie mu zginąć poeta stwierdza, i pachołków, także bogata i z przesadą ubranych. W pogoni za
przyrody tatrzańskiej. że lepiej jest zginąć na polu walki młodo, zyskując sobie dobrą sławę, bogactwem Polacy nie dostrzegają, że nie ma czym opłacić najemnego
Podobną metodę impresjonistycznego opisu zastosował Jan niż żyć długo i umrzeć w zapomnieniu. wojska, a ojczyzna coraz bardziej zwęża się w swych granicach. Dziwi
Kasprowicz w cyklu sonetów "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Prawdziwym apelem do narodu jest "Pieśń o spustoszeniu Potockiego brak noski o losy ojczyzny - przecież jeśli kraj dostanie się
Smreczynach". W skład cyklu wchodzą cztery sonety, w których Podola". Autor na wstępie przedstawia tragiczne skutki napadu Tatarów w ręce wroga wszystkie nagromadzone bogactwa przepadną. Głos
powtarza się motyw próchniejącej limby i krzewu dzikiej róży. Poeta na Podole. Ziemia polska została spustoszona, zrabowana, a wiele Potockiego był niestety odosobniony. Zdawał sobie z tego sprawę sam
opisuje krajobraz tatrzański, którego został gorącym miłośnikiem. Opis bezbronnych kobiet i dzieci dostało się do niewoli, gdzie czeka je poeta, pisząc we fraszce "Czuj! stary pies szczeka":
Kasprowicza przypomina obrazy impresjonistów, malowane barwnymi, okrutny los: Nikt Rzeczypospolitej usługi nie tyka,
kontrastowymi plamami. Córy szlacheckie, żal się mocny Boże! Psom bisurmańskim brzydkie Nikt województwa, póki miarki nie wytyka! (...) Darmo szczeka stary
Szare złomy skalne tworzą kontrast z pąsowym kwiatem dzikiej ścielą loże. pies, to będzie miał zyskiem, Że mu się wręcz albo też dostanie
róży, na tle skał górskie stawy skrzą się i migocą. Górska siklawa Druga część wiersza to pełen patriotycznej troski apel Polaków, pociskiem.
spadająca ze skał wygląda jak srebrzysty pas, wszystko skrzy się, lśni, aby pomyśleli wreszcie o grożącym im niebezpieczeństwie. Należy Wacław Potocki przeszedł do historii literatury przede wszystkim
mieni i migoce. przede wszystkim opodatkować się na rzecz zaciężnego wojska, gdyby dzięki swej obywatelskiej postawie, wyrażającej się w głębokiej trosce o
W każdym sonecie pojawia się krzak dzikiej róży, płonący i ono nie obroniło skutecznie wschodnich granic, samemu należy losy ojczyzny, w czasach, kiedy zmierzała ona nieuchronnie do
jaskrawym blaskiem. Tuli się do nagiej skały, z uporem szuka ratunku, stanąć do walki: rozbiorowej katastrofy.
chce przetrwać. Natomiast próchniejąca limba, powalona "pierwszym Skujmy talerze na talary, skujmy, Wiek oświecenia także wydał wybitnych patriotów. Poeci i publicyści
tchnieniem burzy" nie podjęła walki: A Żołnierzowi pieniądze gotujmy (...) Dajmy, a naprzód dajmy! Sami dawali wielokrotnie wyraz swej obywatelskiej troski o losy ojczyzny,
W seledyn stroją się niebiosa, Wilgotna biel wieczornej rosy Błyszczy siebie Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie. uczyli patriotyzmu. Najwybitniejszym spośród nich jest niewątpliwie
na kwieciu dzikiej róży. Podobny charakter ma pieśń "O cnocie". Słowo to pojmował Ignacy Krasicki, który swą twórczość poetycką rozpoczyna "Hymnem
A cichy powiew krople strąca Na limbę, co tam próchniejąca, Leży. poeta jako zespół pozytywnych cech człowieka i obywatela. do miłości ojczyzny". Jest to jeden z najpiękniejszych utworów
zwalona wiewem burzy... Człowiekiem cnotliwym jest przede wszystkim ten, kto wszystkie swe patriotycznych, w którym autor nakazuje nam czcić i kochać swoją
Impresjonizm stał się tak modny w Polsce, że stosowano go siły poświęca ojczyźnie, nie myśląc przy tym o czekających go ojczyznę. Miłość ta powinna się wyrażać najwyższymi ofiarami i
także w prozie. Stefan Żeromski zastosował taki impresjonistyczny opis zaszczytach. Propagując tę obywatelską postawę poeta stwierdza gotowością do bezgranicznych poświęceń. Tak naprawdę odczuwać
w noweli "Zmierzch", chociaż piękno tego opisu kontrastuje z wprost: miłość do ojczyzny potrafią tylko ludzie wielkiego serca, szlachetni,
naturalistycznymi opisami ciężkiej pracy małżeństwa Gibałów. A jeśli komu droga otwarta do nieba, Tym co służą ojczyźnie. uczciwi, dla których uczucie to jest rzeczą świętą:
Nadchodzi zmierzch, ukazany w niezwykle malowniczy i poetycki Wzór prawdziwego patrioty-obywatela przedstawił także Jan Święta miłości kochanej ojczyzny, CZUJĄ cię tylko umysły poczciwe
sposób: Kochanowski w "Odprawie posłów greckich". Jest tam Trojańczyk (...) Byle cię można wspomóc, byle wspierać; Nie żal żyć w nędzy, nie
...z dala noc idzie: dalekie, jasnoniebieskie lasy Antenor, który nie daje się przekupić królewiczowi Parysowi - żal i umierać.
sczerniały i rozpływają się w pomroce szarej, na wodach Aleksandrowi, odważnie przeciwstawia się także królowi Priamowi, "Satyry" Ignacego Krasickiego są także przejawem obywatelskiej
blask przygasa, od ,stojących przed zorzą świerków stwierdzając, że Helenę należy oddać Grekom, gdyż racja jest po ich postawy poety. Nie przedstawiają co prawda wzajemnych stosunków
padają niezmierne cienie. Na szczytach wzgórz, po stronie, unikając w ten sposób niesprawiedliwej wojny. Stara się on obywatel-państwo, ale ostro piętnują najbardziej groźne wady
porębach czerwienią się tylko jeszcze gdzieniegdzie to przestrzec Trojańczyków przed skutkami zgubnej, niepotrzebnej i społeczne, takie jak marnotrawstwo, lenistwo, pijaństwo, karciarstwo,
pniaki, to kamienie. Od tych punktów świecących odbijają niesprawiedliwej wojny, apeluje nawet do sumień swych rodaków. naśladowanie cudzoziemskich wzorców. To wrośnie te wady
się małe, nikłe promyki, wpadające w głębokie pustki, Kiedy jednak rada trojańska podejmuje inną decyzję nie obraża się, doprowadziły do degeneracji społeczeństwa, a w konsekwencji do
jakie tworzy pośród przedmiotów ciemność niezupełna, lecz natychmiast radzi jak przygotować się do wojny, aby skutecznie upadku kraju.
wibrują w nich, lotnią się, drżą przez mgnienie oka gasną, odeprzeć wroga. To właśnie jest postawa godna patrioty i obywatela, Podsumowaniem krytycznego obrazu świata zawartego w
gasną po kolei. Drzewa i krzewy tracą wypukłość, który zawsze dobro ojczyzny ma na względzie. satyrach jest utwór pt. "Świat zepsuty". Poetę oburza panujące
bryłowatość, kolor naturalny i tkwią w szarej przestrzeni Mimo, iż akcja utworu rozgrywa się w starożytnej Troi, możemy bezprawie, rozpusta, egoizm szlachty, brak troski o losy kraju.
tylko jako płaskie kształty o dziwacznych rysach. przypuszczać, że autor miał na myśli takie współczesne mu Społeczeństwo zapomniało o dobrych obyczajach, nie wie, co to
społeczeństwo polskie, zwłaszcza gdy w monologu Ulissesa ostro uczciwość i prawda, wszędzie panuje "nieżąd, rozpusta, występki
W opisie tym zastosował Żeromski typowe elementy krytykował młodzież trojańską, nazywając ją stadem darmozjadów i szkaradne". W zakończeniu utworu poeta przedstawia, znany już z
impresjonistycznego pejzażu. Uchwycił i utrwalił przemijającą, ulotną próżniaków, którym z powodu obżarstwa trudno się poruszać w "Kazań sejmowych" Piotra Skargi obraz ojczyzny, jako tonącego okrętu,
chwilę - zapadający zmierzch, wykorzystał efekty barwne i świetlne; cienkich jedwabiach, a cóż dopiero mówić o ciężkiej zbroi. który należy ocalić lub razem zginąć:
pisząc o jasnoniebieskich lasach, które sczerniały, o czerwieniejących Troską napawa również autora sytuacja polityczna w ...okręt nie zaranie,
pniakach, od których odbijają się promienie zachodzącego słońca. skorumpowanym państwie, pozbawionym silnej władzy: Majtki zgodnie z żeglarzem, gdy staną w obronie, A choć bezpieczniej
Zastosowana też została technika zacierania konturów przedmiotów, Gdzie ani prawa waż4. ani sprawiedliwość, Ma miejsce, ale wszystko okręt opuścić i plynqe, Podściewiej być w okręcie, ocalić lub zginie.
które o zmierzchu przybierają niewyraźne kształty. Zapadający złotem kupić trzeba. Także niektóre bajki Krasickiego można interpretować jako utwory
zmierzch nabiera cech ludzkich, a smutek i szarość przyrody jest Ta bezkompromisowa krytyka społeczeństwa jest wyrazem o charakterze politycznym i patriotycznym. Są wśród nich zapewne
doskonałym tłem do ukazania żmudnej pracy, a przede wszystkim głębokiej patriotycznej troski autora o dalsze losy Polski. Postawa taka "Ptaszki w klatce" i "Wilczki". W pierwszej z nich młody czyżyk nie może
niepokojów matki o los niemowlęcia, pozostawionego bez opieki w jest tym bardziej godna podziwu, że Polska za Jagiellonów była zrozumieć rozpaczy starego czyżyka, który kiedyś żył na wolności.
chacie. Gibałowie muszą pracować do zmroku, aż do pojawienia się państwem potężnym, mocarstwem sięgającym od morza do morza. Młody nigdy nie zaznał smaku wolności, toteż woli wygody, które mu
gwiazd na niebie: Poeta bezbłędnie dostrzegł jednak istniejące już wówczas zagrożenia, zapewniono w klatce. Czyżby podobnie było wśród ludzi? Czyżby
Kółka taczek turkoczą i .skwierczą, fale podobne do pierwsze oznaki degeneracji szlachty i pragnąc jako prawy obywatel im urodzeni w niewoli godzili się z nią! Dalsze dzieje naszego narodu
rozcieńczonego wodą mleka kołyszą się między zaradzić. dowodzą, że tak jednak nie było - Polacy nigdy nie pogodzili się z
wzgórzami czarnymi. W głębinie niebios roznieciła się Nie tylko literatura piękna, ale również publicystyka tego okresu niewolą.
gwiazda wieczorna, płonie drżąc i ciska w poprzek pełna była obywatelskiej troski o losy kraju. Natomiast bajka "Wilczki" to swoiste ostrzeżenie dla skłóconych
mroków ubogie swoje światełko. Szczerym patriotą, człowiekiem wielkiego serca był Piotr Skarga, ze sobą Polaków. Wewnętrzną niezgodę i panującą w kraju anarchię
W tym przypadku opis przyrody jest narzędziem wyrażania współczucia uwieczniony przez Jana Matejkę na obrazie w chwili wygłaszania swych zapewne
dla ludzkiej niedoli. Umiejętne połączenie impresjonistycznych opisów kazań. W rzeczywistości "Kazania sejmowe" nigdy w sejmie nie były wykorzystają państwa sąsiednie. Polakom grozi takie samo
przyrody z naturalistycznymi opisami wytężonej pracy pozwala tę wygłoszone, co wcale nie pomniejsza ich wartości patriotyc2nych. niebezpieczeństwo, jak tym małym wilczkom, kłócącym się między
nowelę zaliczyć do najpiękniejszych utworów tego gatunku w literaturze Najczęściej cytowane jest kazanie "O miłości ku ojczyźnie", gdyż autor sobą, który z nich piękniejszy.
polskiej. wymienia w nim i analizuje sześć chorób, które szkodzą Polsce, a Jeśli będziecie tak w kupie dysputować się głupie, Wiecie kto nie
Mody literackie przemijają, ale piękno gór nie przemija. Krajobraz mianowicie brak miłości do ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchię zbłądzi. Oto strzelec was pozwie
tatrzański odżywa na nowo w wierszu Juliana Przybosia "Z Tatr". Utwór religijną, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa i A kuśnierz osądzi.
poświęcony jest pamięci taterniczki, która zginęła na Zamarłej Turni. niekarność grzechów jawnych. Autor w sposób niezwykle wzruszający Także komedia doby oświecenia starała się kształtować postawy
Dwie pierwsze strofy wiersza to poetyckie spojrzenie na Tatry. Obraz mówi o swej własnej miłości do ojczystego kraju, bezinteresownej i patriotyczne i obywatelskie. Podjął taką próbę Julian Ursyn Niemcewicz
stworzony przez Przybosia jest niezwykle dynamiczny, plastyczny, szczerej, domagając się takiej samej postawy od innych obywateli. w "Powrocie posła". Kontrastując obóz patriotyczny reprezentowany
wzbogacony efektami dźwiękowymi. W górach panuje cisza, jednak Atakuje on przede wszystkim magnatów, którzy zabiegając przez rodzinę Podkomorzych z obozem konserwatywnym, którego
zmącona hukiem wodospadu, czyli wrzaskiem wody "obdzieranej jedynie o bogactwo i potęgę swych rodów, prowadzą do zguby przedstawicielem był przede wszystkim starosta Gadulski i modny
siklawą z łożyska". Cała groza mających nastąpić wydarzeń zaklęta jest ojczyzny. W kazaniu tym odnajdujemy bardzo popularną później kawaler Szarmancki. Podkomorzy to prawy obywatel, szczery patriota,
w groźnym milczeniu gór. Przyroda nie jest tu ukazywana statycznie, alegorię: porównanie ojczyzny do tonącego okrętu. Autor przestrzega, który dobro ojczyzny ma na względzie. W podobnym duchu wychował
tak jak w wierszach Tetmajera czy Kasprowicza. Przed oczyma że wówczas nie można myśleć o własnym dobytku, lecz wszystkie siły swych synów, z posłem Walerym na czele. Natomiast starosta Gadulski
czytelnika rozgrywa się prawdziwy dramat, świat oglądany jest wytężyć dla ratowania statku, bo tylko wtedy i samych siebie uratujemy to człowiek zacofany, myślący tylko o gromadzeniu i pomnażaniu
wzburzonym, przestraszonym okiem taterniczki, która zawisła przed zgubą. majątku, podczas gdy kawaler Szarmancki bezmyślnie trwoni ojcowską
uczepiona ręką na "obrywie głazu". Teraz cały jej świat skupiony jest na Przyczyną upadku może też stać się "niezgoda domowa". Piotr schedę. Obaj jednak pozbawieni są uczuć patriotycznych, losy ojczyzny
tej skale. Taterniczka spada i oglądamy krajobraz odwrócony, niebo Skarga został przez potomnych uznany za pomroka, gdyż dwa wieki są im zupełnie obojętne.
zostaje "strącone w przepaść", a Tatry stają się jej granitową trumną. wcześniej przewidział rozbiory Polski i utratę niepodległości, pisząc w Tak więc literatura oświeceniowa była szkołą życia dla
Piękne opisy przyrody najczęściej jednak kojarzą się z kazaniu trzecim "O niezgodzię domowej": ówczesnych Polaków, gdyż krytykowała negatywne przejawy życia
umiłowaniem ojczystej przyrody, rodzinnego domu. Tak właśnie jest w Nastąpi postronny nieprzyjaciel, jąwszy się za waszą społecznego i ukazywała pozytywne wzory. Niektóre wartości tej
wierszu Władysława Broniewskiego "Miasto rodzinne". Wiersz ma niezgodę i mówić będzie: rozdzieliło się serce ich, literatury są uniwersalne, ponadczasowe, ponieważ uczy ona
charakter refleksyjny, jest pełen zadumy nad niełatwym ludzkim losem i teraz pogin4 (...). Będziecie nieprzyjaciołom waszym umiłowania ojczystego kraju, obywatelskiej troski o kraj rodzinny,
życiem, kiedy "zewsząd czai się rozpacz". Jedyną ucieczką jest powrót służyli w głodzie, w pragnieniu, w obnażeniu i we szlachetności, uczciwości, godności, mądrości i wielu innych cnót,
do wspomnień z lat dzieciństwa i młodości, przypomnienie ukochanych wszystkim niedostatku, i właż4jarzmv żelazne na .szyje piętnując jednocześnie ludzką głupotę, pychę, ciemnotę,
krajobrazów. Poeta z sentymentem wspomina stary dom na wzgórzu wasze. zarozumialstwo, chciwość, przebiegłość, bezmyślne naśladowanie
nad Wisłą, sosnowe lasy na mazowieckiej równinie, czerwone Tak więc "Kazania sejmowe" pełne patriotycznego niepokoju o cudzoziemskich wzorów, pijaństwo, obłudę i wiele innych wad,
promienie zachodzącego słońca, odbijające się w wiślanej fali. Pełne losy ojczyzny, to najszlachetniejsze dzieło literatury patriotycznej w XVI przypisanych rodzajowi ludzkiemu.
miłości do rodzinnego miasta jest żarliwe wyznanie poety: wieku, wyrażające nieprzeciętną osobowość autora, człowieka Od wielu lat przewidywana przez patriotów katastrofa dziejowa w
Wy nie wiecie, jak tam bija dzwony stare dzwony o cichym zmierzchu, , wielkiego serca, który całe swe życie służył trzem ideałom: miłości końcu nadeszła. Przedstawił ją Franciszek Karpiński w słowach pełnych
kiedy słońca język czerwony Boga, Kościoła i narodu. rozpaczy i patriotycznego bólu:
liże fale rude po wierzchu. Patriotyczny charakter ma także dzieło Andrzeja Frycza Modrzewskiego Ojczyzno moja, na końcuś upadta! Zamożna kiedyś i w sławę, i w silę!
Z tym miastem (Płockiem) opuszczonym na zawsze przed laty "O poprawie Rzeczypospolitej". Jedyną troską autora było to, "aby Ta, co ad morza aż do morza władała. Kawałka ziemi nie ma na mogiłę
wiążą się najpiękniejsze wspomnienia poety, toteż wciąż "idąc przez wszyscy obywatele spokojnie i szczęśliwie żyć mogli". Temu właśnie W takiej właśnie sytuacji politycznej rozwijała się polska literatura
życie" do nich powraca. celowi ma służyć państwo - organizacja powołana dla dobra obywateli. romantyczna. Jej tematyka była całkowicie zdeterminowana sytuacją
Przyroda jest więc stale obecna w poezji jako źródło poetyckiego W zamian każdy obywatel winien jest swej ojczyźnie obronę jej granic. zniewolonego narodu. Toteż polski bohater romantyczny to nie tylko
natchnienia i jako przedmiot estetycznego zachwytu. Piękne opisy Wojen przynoszących człowiekowi cierpienie i śmierć należy unikać. człowiek czułego serca, ale przede wszystkim patriota, bojownik o wol-
krajobrazu pozwalają nam spojrzeć bardziej wrażliwym okiem na Kiedy jednak nie jest to możliwe, wówczas walka w obronie ojczyzny ność ojczyzny.
otaczające nas jest najbardziej zaszczytnym obowiązkiem każdego obywatela. Z żalem Tę galerię polskich bohaterów romantycznych, wyznających
piękno, a jednocześnie uczą nas miłości do ziemi ojczystej. Mając w trzeba stwierdzić, że ani dzieło Modrzewskiego, ani głos Skargi nie zasadę "ja i ojczyzna to jedno" otwiera tytułowa bohaterka poematu
pamięci te poetyckie opisy spojrzymy na wschód i zachód słońca w wywarły większego wpływu na kształtowanie się uczuć patriotycznych Adama Mickiewicza Grażyna, która nie mogąc znieść myśli o zdradzie
górach czy nad morzem, dostrzeżemy nadchodzącą w pełnej swej rodaków, toteż Polska toczyła się w przepaść, aż do rozbiorowej swego męża Litawora paktującego z Krzyżakami, przywdziewa jego
krasie wiosnę i rozkwitającą w ogrodzie różę. katastrofy. Można jednak stwierdzić, że literatura a także publicystyka zbroję i staje na czele wojska, aby zaatakować znienawidzonego
towarzyszyła od początku narodowi w jego dziejowej drodze, wroga. Dopiero po bohaterskiej śmierci żony Litawor pojmuje ohydę
9. Motywy patriotyczne w literaturze polskiej kształtowała uczucia patriotyczne, uczyła miłości do rodzinnego kraju. własnego postępowania. Rzuca się w wir walki, aby pomścić ukochaną.
Pozornie beztroskie czasy saskie i pogrążona w mrokach Natomiast drogą podstępu i zdrady zmuszony jest kroczyć inny
kontrreformacji epoka baroku wydała jednak i takich twórców, którym Mickiewiczowski bohater - Konrad Wallenrod. Żyjąc wiele lat wśród
Krzyżaków wie, że Litwini nie mogą pokonać ich w otwartej walce. Tak zgromadził najważniejsze wartości moralne: uczciwość, patriotyzm i właśnie w postawie patriotycznej. Mówi o tym wyraźnie w wierszu
więc zdeterminowany sytuacją działa podstępnie i zdradliwie, morduje optymistyczną wiarę w nadejście czasów wolności i sprawiedliwości. "Wiatr".
nawet prawdziwego Konrada Wallenroda. Nie potępiamy go jednak, Poetka czasów niepoetyckich Maria Konopnicka jest autorką "Wolam cię, obcy człowieku, co kości odkopiesz białe. Kiedy wystygną
ponieważ bohaterowi przyświeca cel najszlachetniejszy - ratowanie "Roty" jednego z najpiękniejszych wierszy patriotycznych w polskiej już boje, Szkielet mój będzie miął w ręku sztandar ojczyzny mojej.
Ojczyzny. Przeciwnie stał się on wzorem osobowym dla uczestników literaturze. Podmiot liryczny wiersza wypowiada się w pierwszej osobie Krzysztof Kamil Baczyński to jeden z najpiękniejszych
powstań narodowych i wielu pokoleń spiskowców, może stanowić wzór liczby mnogiej, co nadaje utworowi charakter uroczystego apelu czy "diamentów" w polskiej literaturze, poeta który czynem potwierdził
osobowy także i dla nas. przyrzeczenia. Autorka stwierdza więc, że Polacy nie opuszczą słuszność idei, które głosił.
Wzorem prawdziwego patrioty jest także bohater I)I części rodzimej ziemi, ani nie zapomną ojczystej mowy, nie pozwolą na W latach powojennych, w jakże skomplikowanym okresie
"Dziadów" Konrad. Tak jak mityczny Prometeusz jest gotów poświęcić poniżanie przez zaborców i germanizację swych dzieci. Dla politycznym powstają jednak utwory, które uczą miłości do ojczyzny. Do
się i cierpieć, a także zginąć za swój naród: podkreślenia ciągłości historycznej narodu wspomina o pochodzeniu takich arcydzieł poezji patriotycznej należy wiersz "Gawęda o miłości
Ja kocham taty naród (...) Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić; Chcę nim piastowskim, zaś aby podkreślić, że stosunki polsko-niemieckie zawsze ziemi ojczystej" Wiesławy Szymborskiej. Poetka już w pierwszych
taty świat zadziwić były wrogie pisze o krzyżackiej zawierusze, która musi się rozsypać w słowach wiersza stwierdza:
Narodowi pogrążonemu w niewoli, prześladowanemu przez proch i pył. Bez tej miłości można żyć, mieć serce suche jak orzeszek
zaborcę, narodowi, którego najszlachetniejsi synowie po upadku Nawiązując do symbolu złotego rogu, autorka wyraża nadzieję, Jakimże jednak się jest człowiekiem, kiedy się nie kocha swej
powstania listopadowego przemierzali syberyjskie szlaki i ginęli w że naród polski stanie jeszcze do zwycięskiej walki z wrogiem. ojczyzny. Serce takiego człowieka jest "suche jak orzeszek", ludzie
syberyjskich lasach i kopalniach przynosił jednak Mickiewicz słowa Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg Tak nam dopomóż Bóg! pozbawieni ojczyzny są jak "okna wypalone", jak "powalone drzewa".
pełne nadziei i otuchy. Oto w widzeniu księdza Piotra z syberyjskiego Klęska powstania styczniowego przekreśliła romantyczną Poetka zdecydowanie propaguje postawę patriotyczną, gdyż
transportu ucieka "Jedno dziecię", z którego wyrośnie przyszły ideologię powstańczą. Literatura Młodej Polski była bardzo tylko miłość do rodzinnego kraju czyni z człowieka jednostkę w pełni
wskrzesiciel narodu: zróżnicowana zarówno pod względem treści jak i zawartości ideowej. wartościową, a także szczęśliwą poprzez poczucie więzi z rodakami,
Z matki obcej, krew jego dawne bohatery, A imię jego czterdzieści i Poeci młodopolscy owładnięci poczuciem bezcelowości istnienia, na poprzez czynne uczestnictwo w dziejach narodu.
cztery. ogół rzadko powracali do tematyki patriotycznej. Jednak wśród liryków Nie będę jak zerwana nić. Odrzucam pusto brzmiące słowa (...)
Także Jacek Soplica, bohater "Pana Tadeusza" pozostanie na "Księgi ubogich" Jana Kasprowicza, odnajdujemy piękny patriotyczny Pierścienie świetlnych dat nad nami" ziemia ojczysta pod stopami.
zawsze w świadomości Polaków prawdziwym patriotą, który podobnie wiersz, w którym poeta wyraża przekonanie, że ojczyzna to rzecz Nie będę ptakiem wypłoszonym anijak puste gniazdo po nim.
jak Konrad Wallenrod wszystko poświęci ojczyźnie. Służba ojczyźnie i święta, to słowo najdroższe, choć krwią przepojone: Ten przegląd literatury o tematyce patriotycznej nie jest
w tym wypadku uświęca wszystko. Dlatego przebaczamy Jackowi Rzadko na moich wargach Niech duś to warga ma wyzna Jawi się oczywiście kompletny, niemniej jednak uświadamia nam, że ukochanie
wszystkie krwią przepojony, Najdroższy wyraz: Ojczyzna. rodzinnego kraju to główne źródło natchnienia poetyckiego.
grzechy jego młodości, ponieważ odkupił je ofiarną służbą dla kraju. Poeta atakuje ostro tych ludzi, którzy nadużywają słowa
Walczył w legionach, a potem przybył na Litwę ze specjalną misją, aby patriotyzm, ojczyzna, mając na uwadze prywatne, osobiste korzyści:
zorganizować; powstanie. Jacka należy umieścić w rzędzie tych Widziałem, jak między Ludźmi Ten się urządzą najtaniej, Jak poklask
bohaterów, którzy stanowią dla nas wzory osobowe. Dzięki nim uczymy zdobywa i rentę, Kto krzyczy, iż żyje dla Niej.
się jak kochać swoją ojczyznę. "Pan Tadeusz" był i jest dla Polaków Prawdziwymi patriotami są jednak ci ludzie, którzy swą miłość do
szkołą prawdziwego patriotyzmu, a dowodem na to mogą być dzieje rodzinnego kraju chowają głęboko w sercu, a na dnie tego serca żyje
starego Skawińskiego, bohatera noweli Henryka Sienkiewicza wciąż nad2ieja na odzyskanie niepodległości.
"Latarnik". Najlepsze, niepodległościowe tradycje reprezentuje w swych
Nurt patriotyczny w polskiej literaturze romantycznej reprezentuje dramatach Stanisław Wyspiański. W "Weselu" poeta głęboko
także Juliusz Słowacki, autor dramatu pod tytułem "Kordian". Główny przeżywający niewolę swego narodu ostro krytykuje społeczeństwo,
bohater po okresie młodzieńczych poszukiwań, wahań i rozterek które nie jest zdolne do podjęcia walki narodowowyzwoleńczej. Aby
przeobraża się z romantycznego kochanka w bojownika o wolność ukazać ten problem poeta wprowadza różne przedmioty symboliczne,
narodu. Podczas gdy Mickiewicz kreował oraz sławił bohaterów które stały się wręcz symbolami narodowymi. Najistotniejszym z nich
narodowych, Juliusz Słowacki miał bardziej krytyczny stosunek do jest "złoty róg", który wręcza Gospodarzowi Wemyhora, ludowy
własnego narodu. Oczywiście należy docenić patriotyzm Kordiana, pieśniarz i wróżbita ukraiński, znany zresztą ogółowi Polaków z obrazu
gotowość poświęcenia własnego życia dla narodu nawet wbrew lana Matejki. Złoty róg ma czarodziejską moc, na jego dźwięk cały
większości uczestników zebrania w podziemiach katedry świętego zjednoczony naród ma stanąć do zwycięskiej walki z wrogiem. Niestety
Jana. Niemniej jednak Kordian zamierzonego celu nie osiąga. Okazało Gospodarz - mimo złożonej przysięgi - przekazuje beztrosko złoty róg
się, że był zbyt słaby psychicznie, aby dokonać tego czynu. Wiara, że drużbie Jaśkowi, ten zaś gubi go na rozstajnych drogach, schylając się
samo zabicie cara rozwiąże problem niepodległości dowodzi również po czapkę z pawimi piórami. Można więc powiedzieć, że ani szlachta,
naiwności politycznej bohatera. którą reprezentuje Gospodarz, ani chłopi - mimo zapewnień Czepca -
Równie krytyczny stosunek do własnego narodu prezentuje nie są gotowi do zrealizowania wielkiej, dziejowej misji, do podjęcia
Juliusz Słowacki w wiers2u "Grób Agamemnona". Polacy po klęsce walki o wolność. Na próżno Jasiek w momencie, gdy pieje kur,
powstania listopadowego nie mają prawa stanąć nad mogiłą Spartan w przypomina sobie o swym dziejowym posłannictwie i wota
Termopilach, gdyż nie stanęli tak konsekwentnie w obronie swej dramatycznym głosem:
ojczyzny, nie złożyli ofiary ze swego życia, pozwolili sobie nałożyć chyćcie koni, chyćcie broni
kajdany. Natomiast Leonidas ze swymi żołnierzami wolał wybrać śmierć Nikt go nie słyszy, wszyscy poruszają się ospale, bezmyślnie w
niż hańbę. Zdaniem poety winę za utratę niepodległości ponosi polska rytm muzyki Chochoła, który śpiewa:
szlachta, która jak "czerep rubaszny" więzi duszę anielską narodu. Miałeś, chamie, złoty róg Miałeś, chamie, czapkę z piór czapkę wicher
Oddziaływanie szlachty na naród zostało porównane do działania niesie,
koszuli Dejaniry. Słowacki zarzuca swym rodakom zamiłowanie do róg huka po lesie ostał ci się ino sznur.
zbytku i skłonność naśladowania cudzoziemskich wzorów, nazywając Całe społeczeństwo pogrążone jest w marazmie, w letargu, uśpione,
ich "pawiem i papugą narodów". Marzy jednak o nowej, wyzwolonej i tak jak ta róża pod słomianym chochołem. Czy Stanisław Wyspiański
odrodzonej ojczyźnie, tak potężnej, że "ludy przelęknie", jednolitej i nie pozostawił zniewolonemu narodowi żadnej nadziei? Otóż
spójnej wewnętrznie jak "posąg z jednej bryły". niekoniecznie interpretacja symbolu Chochoła musi być tak
Literatura romantyczna przepojona jest patriotyzmem, wyraża pesymistyczna. Przecież na wiosnę spod słomianego Chochola
bunt przeciw niewoli narodowej, kreuje bohaterów - prawdziwych wyrosną młode pędy róży. Być może i w polskim społeczeństwie
patriotów, gotowych własne życie poświęcić dla ojczyzny. pojawią się nowe siły, które poprowadzą naród do zwycięskiej walki z
Tak jak literatura romantyczna naznaczona została klęską powstania wrogiem.
listopadowego, tak literatura pozytywizmu rozwijała się pod wpływem W roku 1918 ziściło się wreszcie marzenie kilku pokoleń rodaków
kolejnej narodowej tragedii, jaką było krwawo stłumione powstanie - Polska po ponad stuletniej niewoli odzyskała upragnioną wolność.
styczniowe, na długo przekreślające nadzieję na odzyskanie Reakcja młodych poetów na ten fakt była zgoła nieoczekiwana.
niepodległości w drodze walki zbrojnej. Wraz z upadkiem tego Tematyka patriotyczna, a przede wszystkim narodowowyzwoleńcza
powstania klęskę poniosła także romantyczna ideologia walki. stała się nagle nieaktualna. Antoni Słonimski, jeden z członków
Pozostała gorycz i wzmagający się terror zaborców, ale też i pamięć o ugrupowania poetyckiego "Skamander" w wierszu "Czarna wiosna"
bohaterach narodowych i wielkim, patriotycznym czynie. pisał:
Powstanie styczniowe, bohaterowie powstańcy są jednak stale Ojczyzna moja wolna, wolna...
obecni w literaturze epoki pozytywizmu. Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada
Pełna sentymentu do narodowych świętości jest nowela Elizy Również Jan Lechoń w wierszu "Herostrates" wyraża znamienne
Orzeszkowej pod tytułem "Gloria victis". Wśród poleskiego Lasu życzenie:
znajduje się zbiorowa mogiła powstańców. Drzewa szumiące nad A wiosną - niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę
mogiłą opowiadają tragiczną historię młodego przyrodnika Marysia Okazało się, że ten czołowy skamandryta bardzo krótko wytrwał
Tarłowskiego, który przybył w te strony ze swoją siostrą Anielą. Oboje w swym postanowieniu, Literatura nie może być bezprogramowa i bez -
zaprzyjaźnili się z Jagminem, któremu Maryś w jednej z potyczek ideowa, nie może odrzucać tematyki narodowej. Jest przecież
uratował życie. Niestety w ostatniej bitwie Tarłowski zostaje ranny, a nierozerwalnie związana z narodem, wyrasta z ducha narodu, a w
Kozacy zaatakowali polowy szpital, w którym się znajdował. Wtedy narodzie wciąż żywe są symbole narodowej martyrologii, na trwałe
Jagmin ze swoją jazdą pospieszył bezbronnym, rannym powstańcom związane z tradycją romantyczną. Uświadamiając sobie jakby te
na pomoc. Niestety obaj przyjaciele zginęli. Aniela na ich wspólnym sytuacje Jan Lechoń pisze piękny, pełen patriotycznych symboli wiersz
grobie postawiła krzyż i tylko wiatr niesie w przestrzeń, w ludzkie serca pod tytułem "Mochnacki". Są w nim odwołania do pełnej dramatycznych
okrzyk "Gloria victis" (chwała zwyciężonym). Autorka składa hołd wydarzeń przeszłości historycznej naszego narodu, w poetyckiej formie
poległym i wyraża przekonanie, że poniesione ofiary nie były daremne, wyrażają jego uczucia. Forma poetycka wiersza nawiązuje wyraźnie do
a przyszłe pokolenia docenią ich wielkość. wzorów minionych epok, a w szczególności do romantyzmu. Jan
Tragiczne akcenty zawarte zostały w noweli Bolesława Prusa Lechoń, podobnie jak Adam Mickiewicz w "Reducie Ordona" i Cyprian
pt. "Omyłka". Na tle wspomnień z dzieciństwa narrator przedstawia Kamil Norwid w "Fortepianie Szopena" nawiązuje do autentycznego
atmosferę poprzedzającą powstanie styczniowe, konspiracyjną wydarzenia. Maurycy Mochnacki, romantyczny krytyk literacki był także
działalność pana Leona. Małomiasteczkowa elita ogranicza swój doskonałym pianistą. Poeta w romantycznej wizji opisał koncert
patriotyczny zapał do cichego śpiewania zakazanych piosenek. W Mochnackiego, jaki odbył się już po klęsce powstania listopadowego, w
miasteczku mieszka też tajemniczy człowiek, którego posądza się o 1832 r. na emigracji w Metzu. Jego muzyka, podobnie jak koncert
szpiegostwo, chociaż uratował życie młodemu powstańcowi, sam także Jankiela w "Panu Tadeuszu" wyrażała uczucia patriotyczne narodu,
walczył w powstaniu listopadowym. Może właśnie dlatego ze odzwierciedlała całą jego dramatyczną historię, stanowi alegoryczny
sceptycyzmem odnosił się do walki, z góry skazanej na klęskę i skrót zmagań Polaków o odzyskanie niepodległości. Poszczególne
przynoszącej jedynie kolejne ofiary. obrazy tego wiersza są tak charakterystyczne dla polskiego krajobrazu,
Problematyka związana z powstaniem styczniowym jest stale a także łatwo czytelne dla polskiego odbiorcy. Tak
obecna w powieści Elizy Orzeszkowej"Nad Niemnem". Przede więc odnajdujemy w wierszu obrazy z przeszłości historycznej Polski,
wszystkim jednym z najważniejszych kryteriów oceny wartości echa walk napoleońskich, przygotowania do powstania, ostatnie pożeg-
człowieka w tej powieści jest stosunek bohaterów do powstania. Jego nanie z ukochaną, w starym szlacheckim dworku i wreszcie pełne
symbolem jest zbiorowa powstańcza mogiła w korczyńskim lesie. W tej dramatycznego napięcia zakończenie wiersza:
mogile spoczywa jeden z taech braci Korczyńskich Andrzej oraz Jerzy Citoyens! (obywatele) Uciekać! Krew pachnie w tej sali
Bohatyrowicz, brat Anzelma. Pamięć o poległym mężu zachowuje Wiersz jest tak sugestywny, że nam czytelnikom długo jeszcze
wciąż na czarno ubrana pani Andrzejowa traktując go jako narodowego dźwięczą w uszach tony tej muzyki, stanowiącej ilustrację historii
bohatera. narodu, a nad wszystkim góruje głuchy huk zatrzaśniętego przez
Tych patriotycznych uczuć nie podziela niestety syn Zygmunt, muzyka wieka fortepianu.
który wyrósł na egoistę i kosmopolitę, określającego patriotyczny czyn Ten sam nurt poezji patriotycznej reprezentuje w okresie
ojca "romantycznymi mrzonkami" międzywojennym także Władysław Broniewski, poeta, który związał
Pamięć o powstańcach jest wciąż żywa w zaścianku swą twórczość z ruchem rewolucyjnym. Nawiązywał jednak ezęsm w
Boharyrowiczów. Anzelm i syn Jerzego Janek odwiedzają czasem swej poezji do tradycji romantycznej. Jest autorem pięknego
mogiłę. Tu właśnie pewnego razu Janek opowiada Justynie -jak ostatni patriotycznego wiersza pod tytułem "Mój pogrzeb". Przeminą wieki,
raz w życiu - w tym właśnie miejscu - widział swego ojca, zmienią się rządy i ich ideologie, a słowa wypowiedziane przez poetę
odchodzącego do boju. W miesiąc później ranny Anzelm, wracający pozostaną nadal aktualne:
prosto z pola walki, przyniósł tragiczną wiadomość o śmierci Andrzeja Mnie ta ziemia od innych droższa, ani chcę ani umiem stąd odejść, tutaj
Korczyńskiego i Jerzego Bohatyrowicza. Wisłę, wiatrami Mazowsza przeszumiało mi dzieciństwo i młodość.
Rok 1863 jest centralnym punktem w biografii głównych Natomiast zbliżającą się katastrofę wrześniową poeta
bohaterów. Dla braci Korczyńskich, wychowanych przez ojca, byłego rozpoczynał wielkim patriotycznym apelem do narodu, zawartym w
legionistę, w tradycjach demokracji i walki o wolność, powstanie było wierszu "Bagnet na broń". W momencie zagrożenia każdy Polak
ucieleśnieniem marzeń o odzyskaniu niepodległości. Niestety marzenia powinien stanąć do walki z wrogiem:
rozwiały się bardzo szybko, Andrzej zginął, Dominik zesłany na Sybir Kiedy przyjdą Podpalić dom, len, w ń7óry mieszkasz - Polskę Kiedy
uległ rusyfikacji, a Benedykt nękany represjami rządu carskiego z tru - rzucą przed siebie grom, Kiedy runą żelaznym wojskiem i pod drzwiami
dem utrzymywał rodzinną ziemię. Pamięta jednak o powstańcach, staną, i nocą kolbami w drzwi załomocą
dlatego z takim oburzeniem odrzuca propozycję szwagra Darzeckiego, ty ze snu podnosząc skroń, stań u drzwi.
aby sprzedać las, bo przecież tam właśnie znajduje się zbiorowa Bagnet na broń! Trzeba krwi!
mogiła. Dziwi go też propozycja brata Dominika, aby sprzedać Korczyn Obowiązek podjęcia walki dotyczy wszystkich obywateli - nawet
i wyemigrować do Rosji, gdyż utrzymanie rodzimej ziemi traktuje on poeta powinien porzucić pióro i chwycić za broń.
jako patriotyczny obowiązek. Ten apel Władysława Broniewskiego realizował nie tylko on sam,
Wątek mogiły jest jednym z najważniejszych w powieści, staje się ale takie wielu poetów młodego pokolenia, którzy ginęli na barykadach
płaszczyzną nowego porozumienia między Korczyńskimi i Bohatyrowi - powstańczej Warszawy.
czami. Powstanie otacza pisarka największą czcią, uważając je za W czasie powstania był wśród nich także młody Krzysztof
wyra2 najszlachetniejszych cech, dążeń polskiego narodu. Klęska Baczyński, wielka nadzieja polskiej poezji, który niestety zginął 4
powstania wcale nie jest dowodem błędności idei walki sierpnia, w okolicach pałacu Blanka. On także w swojej twórczości
narodowowyzwoleńczej, nie usprawiedliwia ani wygodnictwa, ani pozostawił przyszłym pokoleniom bezwzględny nakaz służby ojczyźnie,
ugodowości. Idee wolności i równości pozostają nadal aktualne, zaś a sam z kolei przyjął postawę patriotyczną od swych rodziców.
rzecznikiem poglądów autorki jest syn Benedykta Witold, który łączy Dzień czy noc - matko, ojcze - jeszcze ustoję
patriotyzm ze zrozumieniem konieczności rzetelnej pracy i w trzaskawicach palb, ja żołnierz, poeta, czasu kurz. pójdę dalej - to od
demokratyzmem. was mam: śmierci się nie boję!
Powstanie styczniowe kształtuje także losy głównego bohatera W tym samym patriotycznym nurcie mieszczą się inne znane
"Lalki" - Stanisława Wokulskiego. Prus ukazuje narastanie fali nastrojów wiersze K. K. Baczyńskiego, a wśród nich utwór pod tytutem
niepodległościowych na początku lat sześćdziesiątych. Byty to dyskusje "Mazowsze". Poeta używa tu wyrazów o charakterze symbolicznym.
studentów, którym przewodził Leon, a także konspiracyjna działalność Mazowsze, Wisła będą kojarzyć się każdemu Polakowi z ojczyzną, a
Wokulskiego, prowadząca do przerwania wymarzonych studiów w las to tradycyjne miejsce walk powstańczych. Los jego oraz jego
Szkole Głównej i wzięcia udziału w powstaniu. Po klęsce powstania rówieśników to powtórzenie losów powstańców z roku 1830 i 1863.
Wokulski został zesłany na Syberię, w okolice Irkucka, a do Warszawy Jedynym marzeniem młodego poety, przewidującego swój tragiczny
powrócił w roku 1870, Gorąco wierzy w odzyskanie niepodległości syn Los jest pragnienie, aby jego mogiła, gdy padnie w boju nie pozostała
byłego legionisty stary subiekt Rzecki, uczestnik powstania na bezimienna.
Węgrzech i powstania styczniowego, człowiek, który do końca tycia W obliczu szalejącej wojny, w dobie zaniku wszelkich norm
pozostał wierny sobie i własnym ideałom. W jego osobie Frus moralnych jedyną szansę ocalenia człowieczeństwa upatrywał poeta

You might also like