1

Extremitas inferior
(J.W.)
Mięśnie miednicy :

Mięśnie miednicy dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne. Do mięśni

wewnętrznych należy m. biodrowo-lędźwiowy (m. iliopsoas). Składa się on z
m. psoas major, m. psoas minor, m. iliacus.

1. m. iliacus (m. biodrowy) - leży w dole biodrowym na przestrzeni od grzebienia

biodrowego do obu kolców biodrowych przednich i kresy granicznej; kończy
się wspólnym ścięgnem na krętarzu mniejszym.
2. m. psoas major (m. lędźwiowy większy) - zbudowany jest z dwóch warstw :
powierzchownej, która przyczepia się do powierzchni bocznych trzonów
kręgów Th12 - L4, warstwa głęboka przyczepia się do wyrostków żebrowych
L1 - L5 (pomiędzy obu warstwami znajduje się część splotu lędźwiowego).
Wspólnie z m. biodrowym przyczepia się do krętarza mniejszego.
3. m. psoas minor (m. lędźwiowy mniejszy) - rozpoczyna się na trzonach
kręgów Th12 i L1; jego włókna wytwarzają ścięgno kończące się w powięzi
biodrowej.
Unerwienie : wszystkie trzy składowe są unerwione przez gałęzie krótkie ze
splotu lędźwiowego oraz gałęzie n. femoralis (n. udowego).

Mięśnie zewnętrzne miednicy układają się w trzy warstwy : warstwę

powierzchowną tworzy m. gluteus maximus i m. tensor fasciae latae.
Warstwę środkową tworzą : m. gluteus medius et minimus. Wreszcie warstwę
najgłębszą tworzą : m. piriformis, mm. gemelli, m. obturator internus et
externus i m. quadratus femoris.
1. m. gluteus maximus (m. pośladkowy wielki) - przyczepia się do fascia
thoracolumbalis, powierzchni pośladkowej talerza k. biodrowej, brzegu
bocznego k. krzyżowej i guzicznej
i więzadła krzyżowo-guzowego (lig. sacrotuberale). Włókna części górnej
przechodzą szeroką blaszką ścięgnistą ponad krętarzem większym i kończą
się w pasmie biodrowo-piszczelowym (tractus iliotibialis). Włókna części
dolnej dochodzą do guzowatości pośladkowej (tuberositas glutea).
Czynność : utrzymuje postawę pionową podczas stania. W stawie
biodrowym jest najsilniejszym prostownikiem, obraca na zewnątrz i
przywodzi. Poprzez przyczep powięziowy odwodzi. W stawie kolanowym
prostuje.
Unerwienie : n. gluteus inferior (n. pośladkowy dolny)

2. m. tensor fasciae latae (m. napinacz = naprężacz powięzi szerokiej) -

rozpoczyna się na stronie bocznej kolca biodrowego przedniego górnego i w
powięzi pośladkowej; jego włókna przechodzą w pasmo biodrowo-piszczelowe
(tractus iliotibialis).
Czynność : w stawie kolanowym ustala pozycję wyprostowaną, natomiast
zgięty staw zgina jeszcze bardziej. W stawie biodrowym odwodzi i obraca do
wewnątrz.
Unerwienie : n. pośladkowy górny (n. gluteus superior)

3. m. gluteus medius (m. pośladkowy średni) - przyczepia się do powierzchni

pośladkowej talerza k. biodrowej (między kresą pośladkową przednią i tylną i
do powierzchni bocznej krętarza większego w pobliżu wierzchołka.
4. m. gluteus minimus (m. pośladkowy najmniejszy) - przyczepia się do
powierzchni pośladkowej talerza k. biodrowej między kresą pośladkową
przednią i dolną i dochodzi do powierzchni przedniej krętarza większego.
Czynność : części przednie obu mięśni zginają w stawie biodrowym, części
tylne prostują. Części przednie obracają do wewnątrz, cz. tylne obracają na
zewnątrz i odwodzą powodując rozkrok.
Unerwienie : n. pośladkowy górny.

5. m. piriformis (m. gruszkowaty) - przyczepia się do powierzchni miednicznej k.

krzyżowej
w otoczeniu otworów krzyżowych miednicznych II do IV; włókna dochodzą do
strony przyśrodkowej wierzchołka krętarza większego.
6. m. obturator internus (m. zasłaniacz wewnętrzny) - rozpoczyna się na
powierzchni wewnętrznej błony zasłonowej i kk. miednicy w otoczeniu otworu
zasłonowego; włókna biegną do otworu kulszowego mniejszego, zawracają
pod kątem prostym i kończą się w dole krętarzowym.
7. mm. gemelli (mm. bliźniacze) sup. et inf. - górny przyczepia się do kolca
kulszowego, dolny do górnego brzegu guza kulszowego; kończą się w dole
krętarzowym k. udowej.
8. m. quadratus femoris (m. czworoboczny uda) - odchodzi od brzegu bocznego guza
kulszowego i dochodzi do grzebienia międzykrętarzowego k. udowej.
Czynność : wszystkie ww. mięśnie w stawie biodrowym przywodzą, obracają
na zewnątrz
i prostują.
Unerwienie : gałęzie krótkie ze splotu krzyżowego.

9. m. obturator externus (m. zasłaniacz zewnętrzny) - przyczepia się do

powierzchni zewnętrznej błony zasłonowej i dochodzi do dołu krętarzowego.
Czynność : jak wyżej
Unerwienie : gałąź tylna n. zasłonowego.

Okolica pośladkowa (regio glutea) :

Stanowi przejście miednicy w wolną kończynę dolną - ograniczona jest od
góry przez grzebień biodrowy, od dołu przez bruzdę pośladkową (sulcus
glutealis), przyśrodkowo przez karb odbytu (crena ani), od przodu i bocznie
przez przedni brzeg m. tensor fasciae latae.
Skóra pośladka jest unerwiona przez nn. clunium superiores (nn. pośladków
górne) będące gałęziami od gałęzi tylnych nn. rdzeniowych od L1 do L3, nn.
clunium medii (nn. pośladków środkowe) - gałęzie od gałęzi tylnych nn.
rdzeniowych krzyżowych S1, S2, S3 i nn. clunium inferiores (nn. pośladków
dolne) gałęzie od n. cutaneus femoris posterior (n. skórnego tylnego uda). De
facto gałęzie tylne nerwów rdzeniowych L1,L2,L3 i S1,S2,S3 dzielą się, każda
na gałąź przyśrodkową i boczną. Gałąź przyśrodkowa przebija m. wielodzielny
i go unerwia, natomiast przedłużeniem gałęzi bocznej są nerwy skórne
pośladków. Dodatkowo skórę pośladka w pobliżu okolicy kroczowej (zwrócone
do narządów płciowych zewnętrznych) unerwia n. perforans ligamenti
sacrotuberosi ( n. przeszywający więzadło krzyżowo-guzowe) od n.
sromowego.
Pod m. pośladkowym wielkim znajduje się okolica podpośladkowa (spatium
subgluteale) - jej przednią ścianę tworzą mm. warstwy głębokiej ( m.
gruszkowaty, mm. bliźniacze, m. zasłaniacz wewnętrzny i m. czworoboczny
uda); ścianę tylną tworzy m. pośladkowy wielki.
Przestrzeń ta komunikuje się z jamą miednicy przez oba otwory kulszowe.

Przez otwór nadgruszkowy (foramen suprapiriforme) przechodzą :

1. n. gluteus superior
2. arteria glutea superior
3. 2 żyły towarzyszące
4. naczynia chłonne

Przez otwór podgruszkowy (foramen infrapiriforme) przechodzą :

1. n. gluteus inferior
2. a. glutea inferior
3. 2 żyły towarzyszące
4. naczynia chłonne
5. n. ischiadicus
6. n. cutaneus femoris posterior
7. n. pudendus
8. a. pudenda interna
9. 2 żyły towarzyszące
10. tendo m. obturatorii interni

Przez otwór kulszowy mniejszy przechodzą :

1. tendo m. obturatorii interni
2. a. pudenda interna
3. 2 żyły towarzyszące
4. naczynia chłonne
5. n. pudendus

Punkty przejścia przez otwory kulszowe tętnic pośladkowych i nerwu

kulszowego rzutuje się w trójkącie, który jest utworzony przez połączenie linii
kolcowo-guzowej, kolcowo-krętarzowej i guzowo-krętarzowej.
Linia kolcowo-guzowa biegnie pionowo od kolca biodrowego tylnego górnego
do guza kulszowego, przecinając otwór kulszowy większy. W połowie
wysokości tej linii znajduje się otwór podgruszkowy wraz ze swoją
zawartością.
Linia kolcowo-krętarzowa łączy kolec biodrowy tylny górny ze szczytem
krętarza większego k. udowej. Linię tę dzieli się na trzy odcinki, a między
górnym i środkowym znajduje się otwór nadgruszkowy.
Linia guzowo-krętarzowa łączy guz kulszowy z krętarzem większym. Linię tę
dzieli się na trzy lub tylko dwa odcinki. Na granicy przyśrodkowej i środkowej
1/3 lub w połowie przechodzi nerw kulszowy.
Okolicę pośladkową dzieli się na cztery kwadranty - w górnym zewnętrznym
dokonujemy zastrzyków domięśniowych - leży on powyżej wszystkich
otworów, poza miejscami wyjść nerwów i naczyń; jego dno stanowi m.
pośladkowy średni

Grupa przednia mięśni uda :

1. m. sartorius (m. krawiecki) - rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim

górnym, biegnie po przedniej powierzchni uda w dół i przyśrodkowo, do tyłu
od kłykcia przyśrodkowego
k. udowej i kończy się na powierzchni przyśrodkowej trzonu piszczeli, poniżej
i przyśrodkowo od guzowatości piszczeli. Ścięgno tego mięśnia wchodzi w
skład gęsiej stopy powierzchownej (pes anserinus superficialis).
Unerwienie : gałęzie n. udowego
Czynność : w stawie biodrowym zgina, odwodzi i obraca na zewnątrz; w
stawie kolanowym zgina i obraca do wewnątrz (sumarycznie : zakłada nogę
na nogę).

2. m. quadriceps femoris (m. czworogłowy uda) - ma cztery głowy : a). m. rectus femoris
(m. prosty uda) przyczepia się do kolca biodrowego przedniego dolnego, do
górnego brzegu panewki i dochodzi do wspólnego ścięgna.
b). m. vastus medialis (m. obszerny przyśrodkowy) - do wargi przyśrodkowej
kresy chropawej, aż do wysokości linea intertrochanterica i dochodzi do
wspólnego ścięgna.
c). m. vastus intermedius (m. obszerny pośredni) - do przedniej powierzchni
trzonu k. udowej obejmując 2/3 górne przedniej powierzchni trzonu i do kresy
międzykrętarzowej oraz do wspólnego ścięgna.
d). m. vastus lateralis (m. obszerny boczny) - do wargi bocznej kresy chropawej, do
bocznej powierzchni trochanter major, do części bocznej linea
intertrochanterica i do przegrody międzymięśniowej bocznej.
Wspólne ścięgno dochodzi do guzowatości piszczeli, a w jego obrębie leży
rzepka (od niej odchodzi lig. patellae).
Unerwienie : gałęzie nerwu udowego
Czynność : m. rectus femoris zgina w stawie biodrowym, cały mięsień
prostuje w stawie kolanowym.

3. m. articularis genus (m. stawowy kolana) - przyczepia się do przedniej powierzchni

trzonu k. udowej przy jej końcu dolnym, kilkoma pasmami dochodzi do błony
maziowej torebki stawowej.
Unerwienie : gałęzie n. udowego
Czynność : zapobiega wpuklaniu torebki do stawu

Grupa przyśrodkowa mięśni uda :

1. m. pectineus (m. grzebieniowy) - przyczepia się do tuberculum pubicum, pecten

ossis pubis i do linea pectinea.
Unerwienie : gałęzie n. udowego i gałąź przednia n. zasłonowego.
Czynność : przywodzi, zgina i obraca na zewnątrz w stawie biodrowym,
współdziałając
w zakładaniu nogi na nogę.

2. m. gracillis (m. smukły) - przyczepia się do gałęzi dolnej k. łonowej i gałęzi

k. kulszowej, wraz m. krawieckim i półścięgnistym wytwarza gęsią stopę
powierzchowną kończąc się na powierzchni przyśrodkowej trzonu piszczeli,
poniżej i przyśrodkowo od guzowatości piszczeli.
Unerwienie : gałąź przednia n. zasłonowego
Czynność : przywodzi, prostuje i słabo obraca na zewnątrz w stawie
biodrowym; zgina i słabo obraca do wewnątrz w stawie kolanowym.

3. m. adductor longus (m. przywodziciel długi) - rozpoczyna się na przedniej

powierzchni obu gałęzi k. łonowej i dochodzi do 1/3 środkowej wargi
przyśrodkowej kresy chropawej.
Unerwienie : gałąź przednia n. zasłonowego
Czynność : w stawie biodrowym przywodzi, zgina i nieznacznie obraca na
zewnątrz.

4. m. adductor brevis (m. przywodziciel krótki) - o ile poprzednie trzy mięśnie tworzyły
warstwę powierzchowną tej grupy, o tyle m. adductor brevis tworzy warstwę
środkową. Przyczepia się do przedniej powierzchni gałęzi dolnej k. łonowej i
do górnej 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej.
Czynność : w stawie biodrowym przywodzi, zgina i obraca na zewnątrz
(zakładając nogę na nogę).
Unerwienie : gałąź przednia n. zasłonowego.
5. m. adductor magnus (m. przywodziciel wielki) - jest położony najgłębiej; ma kształt
trójkąta, wierzchołkiem skierowanego do k. kulszowej i łonowej, a podstawą
do kresy chropawej (aż do nadkłykcia przyśrodkowego k. udowej).
Rozpoczyna się na przedniej powierzchni gałęzi dolnej k. łonowej i gałęzi k.
kulszowej oraz na stronie bocznej guza kulszowego. Linia przyczepów
początkowych tworzy łuk otaczający od dołu otwór zasłoniony. Włókna górne
biegną prawie poziomo do górnej 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej
(często są oddzielone i tworzą tzw. m. adductor minimus). Włókna środkowe
biegną skośnie i w dół przyśrodkowo i dochodzą do wargi przyśrodkowej
kresy chropawej poniżej poprzednich. Włókna dolne tworzą samodzielny
brzusiec przyczepiający się do tuberculum adductorium (guzka
przywodzicieli).
Czynność : przywodzi w stawie biodrowym, część przyczepiająca się do
kresy chropawej obraca na zewnątrz, część przyczepiająca się do nadkłykcia
przyśrodkowego obraca do wewnątrz ( z położenia odwróconego). Prostuje
staw biodrowy lub nieznacznie go zgina.
Unerwienie : gałąź tylna n. zasłonowego i n. piszczelowy.

TRIGONUM FEMORALE (trójkąt udowy) :

Leży na przedniej powierzchni uda. Jest od góry ograniczony przez lig.

inquinale, bocznie przez brzeg przyśrodkowy m. sartorius, przyśrodkowo
przez brzeg przedni m. adductor longus. Na terenie trigonum femorale leży
mniejszy obszar tzw. dół biodrowo-grzebieniowy (fossa iliopectinea)
ograniczony od góry przez lig. inquinale, przyśrodkowo przez przyśrodkowy
brzeg m. pectineus, bocznie przez brzeg boczny m. iliopsoas. Dno dołu
stanowią oba mięśnie wyścielone przez blaszkę głęboką powięzi szerokiej.
Przednie ograniczenie dołu stanowi blaszka powierzchowna fascia lata.

Zawartość : 1. I odcinek arteria femoralis z odgałęzieniami

2. III odcinek vena femoralis z dopływami
3. naczynia chłonne głębokie uda
4. węzły chłonne pachwinowe głębokie
5. gałęzie skórne i mięśniowe n. femoralis
6. gałąź udowa nerwu płciowo-udowego
7. czasem n. skórny uda boczny (n. cutaneus femoris lateralis).
Trójkąt udowy swoim szczytem skierowany jest w dół i przyśrodkowo -
przechodzi w kanał przywodzicieli (canalis adductorius).

ARTERIA ILIACA COMMUNIS :

Powstaje z podziału aorty brzusznej na wysokości trzonu L4, biegnie w dół i
bocznie dzieląc się na arteria iliaca interna et externa.

ARTERIA ILIACA INTERNA :

Jest głównym naczyniem miednicy mniejszej. Biegnie w dół i do tyłu po
ścianie bocznej miednicy mniejszej, dzieląc się na dwa pnie : przedni i tylny.
Pień tylny biegnie do otworu kulszowego większego. Odchodzą od niego tylko
gałęzie ścienne :
1. arteria iliolumbalis (t. biodrowo-lędźwiowa)
2. arteriae sacrales laterales : superior et inferior (tętnice krzyżowe boczne :
górna i dolna)
3. arteria glutea superior (t. pośladkowa górna)
Od pnia przedniego odchodzą gałęzie ścienne i trzewne. Gałęzie ścienne :
1. arteria obturatoria (t. zasłonowa) - jest bardzo zmiennym naczyniem.
Prawie w 1/3 przypadków odchodzi od arteria iliaca externa za
pośrednictwem t. nabrzusznej dolnej. Częściej odchodzi z pnia przedniego a.
iliaca interna. Biegnie równolegle i poniżej kresy łukowatej osiągając kanał
zasłonowy w układzie NAV (nervus, arteria, vena) - kończy się nie dochodząc
do otworu przedniego kanału dzieląc się na gałąź tylną i przednią.

Gałęzie : boczne (do mięśni i n. zasłonowego)

- biodrowa
- mięśniowe
- do pęcherza moczowego (mogą zastąpić t. pęcherzową dolną)
- łonowa (oddaje odnogę boczną, która zespala się z gałęzią zasłonową od
gałęzi łonowej
t. nabrzusznej dolnej wytwarzając tzw. corona mortis = wieniec śmierci)
- przednia - do okostnej, mięśni i narządów płciowych zewn.
- tylna - r. acetabularis (od niej odchodzi t. więzadła głowy k. udowej)
2. arteria glutea inferior (t. pośladkowa dolna)

Gałęzie trzewne :
1. arteria umbilicalis - t. pępkowa (od jej drożnego końca odchodzą
najczęściej dwie tt. pęcherzowe górne)
2. arteria rectalis media (t. odbytnicza środkowa)
3. arteria uterina (t. maciczna) lub a. ductus deferentis (t. nasieniowodu)
4. a. vesicalis inferior (t. pęcherzowa dolna)
5. a. pudenda interna (t. sromowa wewnętrzna)
ARTERIA ILIACA EXTERNA :

Powstaje z podziału t. biodrowej wspólnej na poziomie dolnego brzegu trzonu

L5, do przodu od stawu krzyżowo-biodrowego. Biegnie do przodu w dół i
bocznie wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. psoas major i dochodząc do
lacuna vasorum przechodzi przez niego, zmieniając nazwę na wysokości
skrzyżowania z lig. inquinale na arteria femoralis.
Gałęzie : 1. arteria circumflexa ilium profunda (t. okalająca biodro głęboka)
2. arteria epigastrica inferior (t. nabrzuszna dolna)

LACUNA VASORUM :
Jest połączeniem między jamą brzuszną a wolną kończyną dolną.
Ograniczona od góry
i przodu przez lig. inquinale, od dołu i tyłu przez ramus superior ossis pubis
(gałąź górną k. łonowej), bocznie przez lig. iliopectineum (więzadło biodrowo-
grzebieniowe), przyśrodkowo : lig. lacunare (więzadło rozstępowe).
Zawartość : 1. arteria iliaca externa przechodzi w arteria femoralis
2. vena femoralis przechodzi w vena iliaca externa
3. naczynia chłonne głębokie.
4. ramus femoralis n. genitofemoralis
Tętnica leży w rozstępie najbardziej bocznie, żyła leży przyśrodkowo od niej.
Naczynia chłonne leżą przyśrodkowo od żyły, a najbardziej przyśrodkowo leży
węzeł chłonny rozstępowy przyśrodkowy. Gałąź udowa nerwu płciowo-
udowego leży na przedniej powierzchni
t. udowej. Od strony jamy brzusznej rozstęp naczyń jest zamknięty przez
przegrodę udową (septum femorale) - jest to powięź poprzeczna pokrywająca
m. poprzeczny brzucha
i otrzewna ścienna.

LACUNA MUSCULORUM :
Rozstęp mięśni jest ograniczony z przodu przez lig. inquinale, z tyłu przez
brzeg przedni talerza k. biodrowej i przyśrodkowo przez lig. iliopectineum.
Zawartość : 1. m. iliopsoas
2. nervus femoralis
3. może być czasem n. cutaneus femoris lateralis

ARTERIA FEMORALIS :
Powstaje jako przedłużenie arteria iliaca externa na wysokości lig. inquinale
(więzadła pachwinowego) przechodząc przez rozstęp naczyń (lacuna
vasorum). W jej przebiegu wyróżniamy trzy odcinki. Pierwszy leży w trigonum
femorale (na odcinku od lig. inquinale do skrzyżowania z brzegiem
przyśrodkowym m. sartorius), drugi odcinek jest przykryty przez m. sartorius,
trzeci znajduje się w kanale przywodzicieli (canalis adductorius). Kończy się
wychodząc z kanału przywodzicieli w tzw. rozworze ścięgnistym kanału
przywodzicieli (hiatus tendineus adductorius) zmieniając nazwę na arteria
poplitea (t. podkolanowa).

Gałęzie : z pierwszego odcinka : 1. arteria epigastrica superficialis (t. nabrzuszna

powierzchowna)
2. arteria circumflexa ilium superficialis (t. okalająca biodro powierzchowna)
3. arteriae pudendae externae (tt. sromowe zewnętrzne)
4. arteria profunda femoris (t. głęboka uda) - oddaje a. circumflexa femoris
medialis (t. okalającą udo przyśrodkową), która dzieli się na gałąź głęboką i
powierzchowną
oraz oddaje t. okalającą udo boczną (a. circumflexa femoris lateralis), która
dzieli się na gałąź wstępującą, zstępującą i poprzeczną przednią; jako
ostatnie odchodzą rami perforantes (3 - 5).
z drugiego odcinka : gałęzie mięśniowe
z trzeciego odcinka : t. zstępująca kolana (a. genus descendens).

Canalis adductorius (kanał przywodzicieli) :

Rozpoczyna się w przedłużeniu trigonum femorale (do tyłu od m. sartorius).
Od przodu : lamina vastoadductoria (blaszka międzymięśniowa)
od boku : m. vastus medialis
od przyśrodkowej : m. adductor magnus (m. przywodziciel wielki)
Zawartość : 1. III-ci odcinek a. femoralis
2. I-szy odcinek v. femoralis
3. naczynia chłonne uda głębokie
4. nervus saphenus (opuszcza kanał przebijając lamina vastoadductoria na
wysokości 2/3 dolnych.
5. często - gałąź mięśniowa n. femoralis do m. vastus medialis
Kanał kończy się rozworem ścięgnistym kanału przywodzicieli (hiatus
tendineus adductorius).

VENA SAPHENA MAGNA (żyła odpiszczelowa) :

Jest żyłą powierzchowną rozpoczynającą się do przodu od kostki
przyśrodkowej jako przedłużenie vena marginalis pedis medialis (żyły
brzeżnej stopy przyśrodkowej). Biegnie pionowo ku górze po przyśrodkowej
powierzchni podudzia. Wraz z nią biegną naczynia chłonne powierzchowne i
n. saphenus. Przechodzi do tyłu od kłykci przyśrodkowych piszczeli i k. udo-
wej, przyśrodkowo od dołu podkolanowego, przechodzi na udo wzdłuż
tylnego brzegu
m. sartorius. Na udzie biegnie ku górze i bocznie, dochodząc do powięzi
sitowatej (fascia cribrosa), zakręca w głąb, przechodzi przez rozwór
odpiszczelowy (hiatus saphenus) i uchodzi do vena femoralis.
Dopływy : 1. vena epigastrica superficialis
2. vena circumflexa ilium superficialis
3. vena saphena accessoria (żyła odpiszczelowa dodatkowa)
4. venae pudendae externae

Węzły chłonne pachwinowe (nodi lymphatici inquinales) :

Wyróżniamy dwie grupy : powierzchowne i głębokie. Powierzchowne
występują w regularnym układzie na powięzi szerokiej przedniej powierzchni
uda w kształcie litery "T" (ramię poziome układa się wzdłuż lig. inquinale,
ramię pionowe wzdłuż vena saphena magna). Pasmo pionowe zbiera chłonkę
z naczyń powierzchownych biegnących wzdłuż vena saphena magna (czyli
skóry i tkanki podskórnej przyśrodkowego brzegu stopy, przyśrodkowej po-
wierzchni podudzia i przednio-przyśrodkowej powierzchni uda). Pasmo
poziome zbiera chłonkę z :

1. przedniej ściany brzucha do wysokości pępka

2. ze skóry i tkanki podskórnej okolicy pośladkowej
3. ze skóry krocza
4. ze skóry otoczenia odbytu
5. z narządów płciowych zewnętrznych
6. u kobiet z rogu macicy, u mężczyzn z najądrza

Z węzłów chłonnych powierzchownych wychodzą naczynia chłonne

przebijające blaszkę powięzi szerokiej uda docierając do węzłów chłonnych
pachwinowych głębokich. Leżą one w dole biodrowo-grzebieniowym i zbierają
chłonkę z naczyń chłonnych towarzyszących vena femoralis. Z węzłów
głębokich wychodzą naczynia zdążające do węzłów chłonnych biodrowych
zewnętrznych (wzdłuż vena iliaca externa), z tych do w. chłonnych
biodrowych wspólnych ( w sąsiedztwie podziału aorty) i wreszcie do w.
chłonnych lędźwiowych (wokół aorty) - stąd chłonka z obu kończyn pniami
lędźwiowymi zdąża do zbiornika mleczu (cisterna chyli) czyli początkowego
odcinka ductus thoracicus - a stąd do lewego kąta żylnego.

Grupa tylna mięśni uda :

W skład tej grupy wchodzą trzy mięśnie :

1. m. semitendinosus (m. półścięgnisty) - przyczepia się do tylnej powierzchni
guza kulszowego, biegnie w dół, do tyłu i przyśrodkowo od stawu kolanowego
( a właściwie kłykcia przyśrodkowego k. udowej i piszczeli) i przyczepia się do
powierzchni przyśrodkowej piszczeli poniżej i przyśrodkowo od guzowatości
piszczeli (tuberositas tibiae). Wchodzi w skład gęsiej stopy powierzchownej
(pes anserinus superficialis).

2. m. semimembranosus (m. półbłoniasty) - leży głębiej niż poprzedni,

przyczepia się do tylnej powierzchni guza kulszowego powyżej poprzedniego.
Przyczepia się do powierzchni przyśrodkowej kłykcia przyśrodkowego
piszczeli, tworząc trzy odnogi, tzw. gęsią stopę głęboką (pes anserinus
profundus).
Unerwienie : Oba wyżej wymienione mięśnie są unerwione przez składnik
piszczelowy nerwu kulszowego.
Czynność : w stawie biodrowym prostują i przywodzą. W stawie kolanowym
zginają, a przy zgiętym kolanie obracają do wewnątrz (zgiętym kolanie - ale
nie w pozycji ekstremalnej tzn. nie w maksymalnym zgięciu, kiedy pięta
dotyka pośladków). Pierwszy z omawianych mięśni jest silniejszy od drugiego.

3. m. biceps femoris (m. dwugłowy uda) - głowa długa przyczepia się do

tylnej powierzchni guza kulszowego, bocznie od miejsca odejścia m.
semitendinosus i biegnie bocznie i w dół na boczną stronę tylnej powierzchni
uda, gdzie łączy się z głową krótką (przyczepia się do wargi bocznej kresy
chropawej w jej 1/3 środkowej) i dochodzi do głowy strzałki.
Unerwienie : głowa długa - przez składnik piszczelowy nerwu kulszowego,
głowa krótka przez składnik strzałkowy nerwu kulszowego.
Czynność : głowa długa w stawie biodrowym prostuje i przywodzi, obie
głowy działają na staw kolanowy - zginają i obracają na zewnątrz.
 Splot krzyżowy
Powstaje przez wymieszanie gałęzi przednich (brzusznych) nerwów
rdzeniowych od L4 do Co po jednej stronie. Ma kształt trójkąta, którego
podstawa jest zwrócona do powierzchni miednicznej k. krzyżowej, a
wierzchołek do nerwu kulszowego, w stronę dolnej części otworu kulszowego
większego. Swą tylną powierzchnią przylega do powierzchni przedniej m.
gruszkowatego. Powierzchnia przednia jest zwrócona do jamy miednicy i
przykryta tylną częścią powięzi miednicy; przylega do naczyń biodrowych
wewnętrznych. Przyśrodkowo splot przylega do ściany bocznej odbytnicy.
Splot dzielimy na trzy części : kulszową, sromową i guziczną. Ze splotu
wychodzą gałęzie krótkie i długie. Krótkie unerwiają mięśnie : gruszkowaty,
zasłaniacz wewnętrzny, oba bliźniacze, czworoboczny uda. Do gałęzi krótkich
zaliczamy także gałęzie stawowe i okostnowe.

Do nerwów wychodzących z części kulszowej zaliczamy : 1. nerw kulszowy (n.

ischiadicus)
2. nerw pośladkowy górny (n. gluteus inf.)
3. nerw pośladkowy dolny (n. gluteus sup.)
4. nerw skórny uda tylny (n. cutaneus femoris posterior)
Z części sromowej wychodzi nerw sromowy (n. pudendus).
Z części guzicznej wychodzi nerw guziczny (n. coccygeus).

Nervus gluteus superior - wychodzi z miednicy mniejszej przez otwór

nadgruszkowy (foramen suprapiriforme), w towarzystwie jednoimiennych
naczyń, przyśrodkowo od m. pośladkowego średniego i małego. Unerwia : m.
gluteus medius
m. gluteus minimus
m. tensor fasciae latae.

Nervus gluteus inferior - wychodzi z miednicy mniejszej przez otwór

podgruszkowaty (foramen infrapiriforme), przyśrodkowo od jednoimiennych
naczyń i początkowego odcinka nerwu skórnego uda tylnego. Po wyjściu spod
dolnego brzegu mięśnia gruszkowatego biegnie na przedniej powierzchni
mięśnia pośladkowego wielkiego, wchodząc do niego.
Unerwia : m. pośladkowy wielki

Nervus cutaneus femoris posterior - wychodzi z miednicy mniejszej przez otwór

podgruszkowaty i biegnie pionowo w dół (ma dwa odcinki : pośladkowy i
udowy). W odcinku pośladkowym jest zakryty przez m. pośladkowy wielki, z
otworu wychodzi bocznie od naczyń pośladkowych dolnych i do tyłu od nerwu
kulszowego, gdzie leży między krętarzem większym a guzem kulszowym.
Następnie biegnie po mięśniach bliźniaczych i ścięgnie m. zasłaniacza we-
wnętrznego. W odcinku udowym po wyjściu spod dolnego brzegu m.
pośladkowego wielkiego biegnie pod powięzią szeroką (fascia lata) aż do
okolicy podkolanowej (regio poplitea). Początkowo biegnie na powierzchni
tylnej głowy długiej mięśnia dwugłowego uda, a następnie w bruździe miedzy
tym mięśniem a m. półbłoniastym. W towarzystwie vena femoropoplitea
schodzi aż na goleń. Oddaje : nerwy skórne pośladków dolne (nervi clunium
inferiores), gałęzie kroczowe (rr. perineales), gałęzie skórne uda tylne (rr.
cutanei femoris posteriores).

Nervus ischiadicus - wychodzi z części kulszowej splotu krzyżowego (od samego

początku zbudowany z dwóch składników : piszczelowego i strzałkowego,
połączonych ze sobą wspólnym nanerwiem - epineurium). Z miednicy
mniejszej wychodzi przez foramen infrapiriforme (często dwa składniki już
tutaj są rozdzielone, a czasem jeden przebija m. piriformis lub ukazuje się
powyżej niego, a drugi poniżej) dostając się do przestrzeni podpośladkowej
(spatium subgluteale). Biegnie ku dołowi, krzyżuje m. bliźniaczy górny,
ścięgno m. zasłaniacza wewnętrznego, m. bliźniaczy dolny, m. czworoboczny
uda. Następnie leży w 1/2 lub 1/3 przyśrodkowej między guzem kulszowym a
szczytem trochanter major; krzyżuje od przodu głowę długą m. dwugłowego,
biegnie po tylnej powierzchni m. adductor magnus, wychodzi spod
m. gluteus maximus i wchodzi pod fascia lata leżąc powierzchownie (tu
możemy go nakłuć
w celu znieczulenia). Wchodzi między m. biceps femoris
i semimembranosus; najczęściej nad dołem podkolanowym dzieli się na
leżący przyśrodkowo nerw piszczelowy i bocznie nerw strzałkowy.
Zakres unerwienia : składnik piszczelowy unerwia : m. półścięgnisty
m. półbłoniasty
głowa długa m. dwugłowego uda
częściowo m. przywodziciel wielki
Składnik strzałkowy unerwia : głowę krótką m. dwugłowego uda.
Oddaje także gałąź stawową do stawu kolanowego.

Z części sromowej wychodzi nervus pudendus - wychodzi z miednicy mniejszej

między dolnym brzegiem m. piriformis a m. coccygeus (m. guzicznym) przez
przyśrodkową część otworu podgruszkowego. Owija się dokoła kolca
kulszowego i razem z naczyniami sromowymi wewnętrznymi i ścięgnem
zasłaniacza wewnętrznego wraca do miednicy mniejszej przez otwór
kulszowy mniejszy (foramen ischiadicum minus) dostając się do dołu
kulszowo-odbytniczego (fossa ischiorectalis); biegnie na przyśrodkowej
powierzchni guza kulszowego,
a następnie w kanale sromowym i dzieli się na nerwy kroczowe (nn.
perineales) oraz nerw grzbietowy prącia lub łechtaczki (nervus dorsalis penis
s. clitoridis).

Gałęzie : 1. mięśniowe : do m. dźwigacza odbytu, m. guzicznego

2. nerwy trzewne miedniczne
 3. nerw przeszywający więzadło krzyżowo-guzowe (n. perforans
ligamenti sacrotuberosi) - wraz z nn. clunium inferiores
zaopatruje skórę okolicy przyśrodkowej pośladków.
4. nn. perineales - oddają nn. scrotales (nn. labiales) posteriores
+ rr. musculares do m. poprzecznego krocza
powierzchownego i poprzecznego krocza głębokiego, m. opuszkowo-
gąbczastego, m. kulszowo-jamistego, przedniej części zwieracza
zewnętrznego odbytu i dźwigacza odbytu.
5. nerw grzbietowy prącia (łechtaczki)

Z części guzicznej wychodzi nervus coccygeus - leży przed przyczepem m.

guzicznego do kości krzyżowej i guzicznej - oddaje nerwy odbytowo-guziczne,
gałęzie mięśniowe do m. guzicznego i dźwigacza odbytu i mm. krzyżowo-
guzicznych.

FOSSA POPLITEA :
Ma kształt deltoidu (rombu). Ograniczenia - od góry i przyśrodkowo: m.
semitendinosus
i m. semimembranosus
- od góry i bocznie : m. dwugłowy uda (m. biceps femoris)
- od dołu i bocznie : głowa boczna m. brzuchatego łydki (caput laterale m.
gastrocnemii)
i m. plantaris (m. podeszwowy)
- od dołu i przyśrodkowo : głowa przyśrodkowa m. brzuchatego łydki (caput
mediale
m. gastrocnemii)
Dno (ściana przednia): stanowi tylna ściana torebki stawu kolanowego
wzmocniona ligamentum popliteum obliquum, planum
popliteum femoris,
m. popliteus.
Ściana tylna : fascia poplitea.

Zawartość : 1. nervus tibialis (biegnie w dół ,prawie centralnie, nieco

bocznie)
2. vena poplitea z dopływami ( do przodu i przyśrodkowo od nerwu)
3. naczynia chłonne głębokie towarzyszące żyle podkolanowej
4. arteria poplitea z odgałęzieniami (bardziej z przodu i
przyśrodkowo od żyły)
5. nervus peroneus communis (wzdłuż górno-bocznego
ograniczenia dołu)
6. początkowy odcinek nervus cutaneus surae medialis (od n.
tibialis)
7. początkowy odcinek nervus cutaneus surae lateralis (od n.
peroneus communis)
8. węzły chłonne podkolanowe
 9. końcowy odcinek vena saphena parva
Na powięzi : 1. vena saphena parva
2. naczynia chłonne powierzchowne goleni towarzyszące v.
saphena parva
3. nervus cutaneus surae medialis
4. nervus cutaneus surae lateralis
5. vena femoro-poplitea (ż. udowo-podkolanowa)
6. końcowe gałęzie nervus cutaneus femoris posterior

Grupa tylna mięśni podudzia :

Zbudowana jest z dwóch warstw - powierzchownej i głębokiej.
Warstwa powierzchowna :
1. m. gastrocnemius - rozpoczyna się na powierzchni podkolanowej k. udowej i na
tylnej powierzchni torebki stawowej stawu kolanowego; głowa boczna -
powyżej kłykcia bocznego, głowa przyśrodkowa - powyżej kłykcia
przyśrodkowego. W 1/3 dolnej goleni brzusiec przechodzi w ścięgno łączące
się ze ścięgnem m. płaszczkowatego (m. soleus), wytwarzając tendo
calcaneus (ścięgno Achillesa) i kończy się na guzie piętowym (tuber calcanei).
Unerwienie : n. tibialis
2. m. soleus - rozpoczyna się na powierzchni tylnej głowy strzałki, na 1/4 górnej
części tylnej powierzchni tej kości, na łuku ścięgnistym rozpiętym między k.
piszczelową a strzałką (arcus tendineus m. solei), na kresie m.
płaszczkowatego (linea m. solei), nieco poniżej kresy, na tylnej powierzchni
piszczeli i dochodzi do ścięgna piętowego, które jak wyżej przyczepia się do
guza piętowego.
Unerwienie : n. tibialis
3. m. plantaris - przyczepia się do powierzchni podkolanowej k. udowej, powyżej
kłykcia bocznego i do tylnej powierzchni torebki stawu kolanowego. Bardzo
długie i cienkie ścięgno biegnie w dół i przyśrodkowo między pierwszym i
drugim mięśniem grupy, kończąc się wraz ze ścięgnem piętowym lub na
guzie piętowym tuż obok. Czasem część włókien dochodzi do rozcięgna
podeszwowego.
Unerwienie : n. tibialis
Czynność : m. triceps surae (m. gastrocnemius + m. soleus) najsilniej zgina
stopę podeszwowo i odwraca. M. brzuchaty łydki zgina staw kolanowy,
ponadto głowa przyśrodkowa obraca na zewnątrz, a głowa boczna obraca do
wewnątrz. M. podeszwowy napina torebkę stawu kolanowego lub czasem
napina rozcięgno podeszwowe.

Warstwa głęboka :
1. m. popliteus - przyczepia się do sulcus popliteus, na ścianie tylnej torebki
stawu kolanowego oraz do powierzchni tylnej piszczeli powyżej linea m. solei.
Czynność : rozpoczyna zgięcie stawu kolanowego, obraca do wewnątrz i
napina torebkę stawu.
Unerwienie : n. tibialis
2. m. flexor digitorum longus - rozpoczyna się na tylnej powierzchni piszczeli
poniżej kresy
m. płaszczkowatego, do blaszki głębokiej powięzi goleni pokrywającej m.
piszczelowy tylny
i do łuku ścięgnistego m. płaszczkowatego, dzieląc się na 4 ścięgna do
palców II - V dochodzi do powierzchni podeszwowych paliczków dalszych
palców stopy.
Czynność : zgina palce stopy we wszystkich stawach, zgina podeszwowo
stopę i ją odwraca, wzmacnia wysklepienie podłużne stopy.
Unerwienie : n. tibialis
3. m. tibialis posterior - rozpoczyna się na tylnej powierzchni górnej części błony
międzykostnej i przylegających częściach strzałki i piszczeli oraz blaszce
głębokiej powięzi goleni. Jego ścięgno przyczepia się do guzowatości k.
łódkowatej i k. klinowatej przyśrodkowej (wysyła także włókna ścięgniste do
k. klinowatych : pośredniej i bocznej, do k. śródstopia II, III i IV, k. sześciennej
i k. piętowej).
Czynność : odwraca stopę, słabo zgina podeszwowo, wzmacnia wysklepienie
poprzeczne stopy uzupełniając wraz m. strzałkowym krótkim strzemię
ścięgniste stopy (utworzone przez m. strzałkowy długi i m. piszczelowy
przedni).
Unerwienie : n. tibialis
4. m. flexor hallucis longus - rozpoczyna się na środkowych 2/4 tylnej powierzchni
strzałki, na przegrodzie międzymięśniowej tylnej goleni oraz na blaszce
głębokiej powięzi goleni i kończy się na podstawie paliczka dalszego palucha.
Czynność : zgina podeszwowo stopę, odwraca, wzmacnia wysklepienie
podłużne stopy.
Unerwienie : n. tibialis

Powięź goleni :
Jest przedłużeniem fascia lata i fascia poplitea - otacza dokoła mm. goleni
przyczepiając się na powierzchni przyśrodkowej piszczeli (zrasta się z jej
okostną). Część przednia powięzi jest wzmocniona w dolnym odcinku tzw.
troczkiem górnym prostowników (retinaculum mm. extensorum superius),
który przyczepia się do końców piszczeli i strzałki (leży na poziomie stawu
skokowego górnego). Wysyła on pasmo ścięgniste do piszczeli, które
przestrzeń zawartą poniżej dzieli na dwa przedziały : przyśrodkowy dla m.
piszczelowego przedniego
i boczny dla m. prostownika długiego palców i palucha. Brzeg dolny troczka
górnego prostowników łączy się z brzegiem górnym odnogi przyśrodkowej
troczka dolnego prostowników (położonego na powierzchni przedniej na
granicy goleni i stopy). Ma kształt litery "Y". Ramię boczne składa się z dwóch
warstw : warstwa powierzchowna rozpoczyna się na stronie bocznej k.
piętowej, natomiast warstwa głęboka w zatoce stępu. Obie warstwy obejmują
ścięgno prostownika długiego palców i łączą się. Ramię to nosi nazwę
więzadła procowatego (lig. fundiforme) i stanowi ono odnogę pionową litery
"Y". Pasmo to dzieli się na dwa ramiona biegnące rozbieżnie w stronę
przyśrodkową. Dolne ramię biegnie powierzchownie od prostowników; górne
ramię dochodzi do powierzchni przedniej kostki przyśrodkowej.
Wzmocnienie powięzi goleni reprezentują także troczki mm. strzałkowych :
górny i dolny znajdujące się na powierzchni bocznej oraz troczek zginaczy
(retinaculum mm. flexorum).
Troczek zginaczy rozpoczyna się na tylnym i dolnym brzegu kostki
przyśrodkowej, biegnie nad ścięgnem m. piszczelowego tylnego i dzieli się na
dwie blaszki. Blaszka powierzchowna kieruje się na stronę przyśrodkową guza
piętowego. Blaszka głęboka dochodzi do powierzchni przyśrodkowej k.
piętowej.

Kanał kostki przyśrodkowej (canalis malleolaris) :

Ograniczenia :
przyśrodkowo : troczek zginaczy
bocznie : powierzchnia przyśrodkowa k. piętowej + lig. deltoideum
od góry : tylny brzeg kostki przyśrodkowej
od dołu : guz piętowy
Zawartość :
1. ścięgno m. piszczelowego tylnego
2. ścięgno m. zginacza długiego palców ( do tyłu i bocznie)
3. naczynia piszczelowe tylne (mogą się dzielić na naczynia podeszwowe
przyśrodkowe
i boczne) wraz towarzyszącymi naczyniami chłonnymi
4. n. piszczelowy (może się tu dzielić na n. podeszwowy boczny i
przyśrodkowy)
5. ścięgno m. zginacza długiego palucha (najbardziej do tyłu i bocznie).

Część tylna powięzi goleni składa się z dwóch blaszek : powierzchownej i

głębokiej. Powierzchowna pokrywa tylną powierzchnie m. triceps surae.
Głęboka zaś pokrywa tylną powierzchnię obu zginaczy długich i nerw
piszczelowy. Powięź goleni wysyła przegrody międzymięśniowe przednią i
tylną, dzieląc goleń na trzy komory : przednią (prostowników), boczną (mm.
strzałkowych) i tylną (zginaczy).

Vena saphena parva :

Żyła powierzchowna - zaczyna się z tyłu od kostki bocznej jako przedłużenie
vena marginalis pedis lateralis. Biegnie w górę i przyśrodkowo wraz z
naczyniami chłonnymi powierzchownymi i n. suralis, początkowo wzdłuż
brzegu bocznego, a następnie na stronie tylnej ścięgna piętowego. W dolnej
1/3 podudzia osiąga linie środkową tylnej powierzchni łydki i biegnie
w dalszym ciągu do góry z naczyniami chłonnymi powierzchownymi i n.
cutaneus surae medialis, między dwiema głowami m. brzuchatego łydki na
powięź podkolanową. Przebija ją
i uchodzi w dole podkolanowym do tylnego obwodu żyły podkolanowej.
Dopływy : 1. drobne żyły z sieci żylnej piętowej
2. żyły powierzchowne strony tylno-bocznej goleni
3. ż. udowo-podkolanowa

Nervus suralis (n. łydkowy) :

Powstaje z połączenia n. cutaneus surae medialis i ramus posterior (inaczej :
gałąź łącząca strzałkowa = ramus communicans fibularis) nervi cutanei surae
lateralis. Do połączenia dochodzi na wysokości dolnej 1/3 podudzia - biegnie
w towarzystwie vena saphena parva do tyłu od kostki bocznej, zmieniając
nazwę na n. cutaneus dorsalis lateralis (unerwiający boczny brzeg stopy).
N. cutaneus surae medialis odchodzi w dole podkolanowym od n. tibialis i
biegnie w dół po tylnej powierzchni podudzia unerwiając ją. N. cutaneus
surae lateralis odchodzi również
w dole podkolanowym od n. peroneus communis, biegnie w dół po bocznej
powierzchni podudzia i dzieli się na gałąź przednią i tylną. Gałąź przednia
biegnie w przedłużeniu nerwu do wysokości kostki bocznej. Unerwia skórę
bocznej i częściowo przedniej powierzchni podudzia.

Nervus tibialis (n. piszczelowy) :

Powstaje powyżej dołu podkolanowego z podziału n. kulszowego. Przez dół
podkolanowy biegnie pod powięzią prawie centralnie, oddając n. cutaneus
surae medialis i rr. musculares et articulares. Z dołu wychodzi między
dwiema głowami m. brzuchatego łydki, wchodzi pod arcus tendineus m. solei
i biegnie bocznie od arteria tibialis posterior między m. zginaczem długim
palucha i zginaczem długim palców. Wchodzi między dwie blaszki troczka
zginaczy w kanale kostki przyśrodkowej i może się już tutaj dzielić na n.
plantaris medialis et lateralis (lub przechodzi na brzeg przyśrodkowy stopy
pod m. odwodziciel palucha i tu się dzieli).
Unerwia : mm. tylnej grupy uda z wyjątkiem głowy krótkiej m. dwugłowego
uda, częściowo m. adductor magnus, całą grupę tylną mm. podudzia, mięśnie
stopy z wyjątkiem mm. grzbietu stopy), skórę tylnej powierzchni podudzia i
brzegu bocznego stopy (przez n. suralis).

Arteria poplitea (t. podkolanowa) :

Powstaje jako przedłużenie arteria femoralis na wysokości hiatus tendineus
adductorius. Wchodzi do dołu podkolanowego i biegnie po jego przedniej
ścianie. Z dołu wychodzi między dwiema głowami m. brzuchatego łydki i
wchodzi pod łuk ścięgnisty m. płaszczkowatego dzieląc się na arteria tibialis
posterior et anterior (tylna jest właściwym przedłużeniem pnia).
Gałęzie : 1. tętnica górna boczna kolana
2. tętnica górna przyśrodkowa kolana
3. tętnica dolna boczna kolana
4. tętnica dolna przyśrodkowa kolana
5. gałęzie łydkowe
6. tętnica środkowa kolana (a. genus media) - przebija ścianę tylną
torebki stawowej nad więzadłem podkolanowym skośnym, wchodzi do jamy
stawowej i rozgałęzia się w obrębie ciała tłuszczowego biegnąc wzdłuż
więzadeł krzyżowych.

Rete articulare genus (sieć stawowa kolana) :

Jest to szereg zespoleń tętniczych znajdujących się na przedniej powierzchni
torebki stawowej i ścięgnie m. quadriceps femoris oraz dookoła rzepki.
1. arteria descendens genus od a. femoralis
2. ramus descendens arteriae circumflexae femoris lateralis
3. arteriae recurrentes tibiales : anterior et posterior od a. tibialis anterior
4. ramus circumflexus fibularis od a. tibialis posterior
5. a. superior lateralis genus
6. a. superior medialis genus
7. a. inferior lateralis genus
8. a. inferior medialis genus

Arteria tibialis posterior (t. piszczelowa tylna) :

Powstaje z podziału t. podkolanowej pod łukiem ścięgnistym m.
płaszczkowatego i jest głównym przedłużeniem jej pnia. Biegnie w dół między
m. flexor hallucis longus a m. tibialis posterior. Następnie między m. flexor
hallucis longus a flexor digitorum longus do tyłu od kostki przyśrodkowej
między dwiema blaszkami troczka zginaczy (czasem już na tej wysokości
dzieli się na a. plantaris medialis et lateralis.
Gałęzie : 1. arteria fibularis - biegnie w grupie tylnej mm. podudzia, leżąc
częściowo na tylnej powierzchni błony międzykostnej goleni i kończy się
gałęziami piętowymi (rr. calcanei).
2. ramus circumflexus fibularis (dochodzi do sieci stawowej kolana).
3. rami malleolares mediales
4. rami calcanei
5. rami musculares.

PLEXUS LUMBALIS (splot lędźwiowy) :

Powstaje przez wymieszanie gałęzi przednich nerwów rdzeniowych L1 do L3
po jednej stronie. Gałąź przednia n. rdzeniowego L 1 posiada połączenie z
gałęzią przednią n. rdzeniowego Th12. Analogiczna relacja zachodzi między
gałęziami przednimi nn. rdzeniowych
L3 i L4. Leży w jamie brzusznej do przodu od wyrostków żebrowych kręgów
lędźwiowych, miedzy warstwą powierzchowną i głęboką m. psoas major. Ze
splotu wychodzą nerwy krótkie i długie. Krótkie unerwiają m. psoas major, m.
psoas minor, m. quadratus lumborum i mm. międzypoprzeczne. Długie w
różny sposób ukazują się w stosunku do m. psoas major.

Spod brzegu bocznego idąc od góry ukazują się :

1. n. iliohypogastricus,
2. n. ilioinquinalis,
3. n. cutaneus femoris lateralis,
4. n. femoralis.
Spod brzegu przyśrodkowego wychodzi n. obturatorius
Z przedniej powierzchni wychodzi (niejednokrotnie już podzielony na gałęzie)
n. genitofemoralis.

N. iliohypogastricus (n. biodrowo-podbrzuszny) - wyróżniamy na jego przebiegu dwa

odcinki : lędźwiowy, w którym nerw leży do tyłu od nerki, na mięśniach tylnej
ściany brzucha oraz międzymięśniowy, w którym biegnie między mięśniami
bocznej i przedniej ściany jamy brzusznej dzieląc się na gałęzie. Ukazuje się
spod bocznej brzegu m. psoas major ok. 4 cm poniżej XII żebra, początkowo
na przedniej powierzchni m. quadratus lumborum pod powięzią lędźwiową,
krzyżując dolny koniec nerki. Nad grzebieniem biodrowym przebija ścięgno
początkowe m. transversus abdominis (m. poprzecznego brzucha). Biegnie
równolegle do grzebienia biodrowego, początkowo miedzy mięśniem
poprzecznym brzucha a skośnym wewnętrznym, a następnie począwszy od
poziomu kolca biodrowego przedniego górnego między mięśniami skośnymi i
dochodzi do pochewki m. prostego brzucha.
Gałęzie : z II-go odcinka gałęzie do mm. poprzecznego i obu skośnych,
- gałęzie otrzewnowe
- gałąź skórna boczna (jedyna zaopatrująca kończynę dolną) do skóry
przedniej części pośladka pokrywającej przednią część m. gluteus maximus i
m. tensor fasciae latae.
- gałąź skórna przednia - do skóry okolicy łonowej.

N. ilioinquinalis (n. biodrowo-pachwinowy) - posiada dwa odcinki : lędźwiowy i

międzymięśniowy. Wychodzi spod bocznego brzegu m. psoas major, skośnie
w dół i bocznie po przedniej powierzchni m. quadratus lumborum i m. iliacus,
krzyżując od tyłu dolny koniec nerki. Nad grzebieniem biodrowym przebija
ścięgno początkowe m. poprzecznego brucha i biegnie między nim a m.
skośnym wewnętrznym. Po przebiciu m. skośnego wewnętrznego dochodzi do
wewnętrznej powierzchni rozcięgna m. skośnego zewnętrznego oraz do
więzadła pachwinowego. Dołącza się do powrózka nasiennego (lub u kobiet
do więzadła obłego macicy) biegnąc przez końcowy odcinek kanału
pachwinowego, przechodzi przez pierścień pachwinowy powierzchowny,
oddając końcowe gałęzie skórne.
Gałęzie : gałęzie mięśniowe do m. poprzecznego, skośnego zewnętrznego i
wewnętrznego
- gałęzie otrzewnowe
- gałąź skórna boczna - zaopatruje skórę na powierzchni przyśrodkowej
górnej części uda.
- gałąź skórna przyśrodkowa - wytwarza nerwy mosznowe przednie (wargowe
przednie) unerwiają wzgórek łonowy, przednią część warg sromowych
większych lub moszny.

N. genitofemoralis (n. płciowo-udowy) - ukazuje się na przedniej powierzchni

m. psoas major w pobliżu jego brzegu przyśrodkowego (na poziomie L3 - L5).
Os tego miejsca biegnie na powięzi biodrowej krzyżując od tyłu moczowód i
dzieli się na gałęzie : płciową, która wchodzi do canalis inquinalis i udową,
która biegnie w strone rozstępu naczyń.
Gałąź płciowa biegnie wzdłuż brzegu przyśrodkowego m. psoas major,
krzyżuje t. biodrową zewnętrzną i dochodzi do pierścienia pachwinowego
głębokiego. W kanale pachwinowym biegnie w tylno-dolnym obwodzie
powrózka nasiennego (lub lig, teres uteri) i dochodzi do worka mosznowego
lub warg sromowych większych.
Unerwia : m. dźwigacz jądra, błonę kurczliwą moszny oraz oddaje nieliczne
gałęzie do
m. skośnego brzucha wewnętrznego i poprzecznego, czuciowo unerwia skórę
wzgórka łonowego i moszny (lub wargi sromowej większej) oraz skórę uda
powierzchni przyśrodkowej zwróconej do narządów płciowych zewnętrznych.
Gałąź udowa przebija powięź biodrową i biegnie w stronę kończyny dolnej
bocznie od
t. biodrowej zewnętrznej. Krzyżuje naczynia okalające biodro głębokie i
przechodzi pod więzadłem pachwinowym, leżąc na przednim obwodzie t.
udowej w rozstępie naczyń. Oddaje gałązki skórne unerwiające skórę górnego
odcinka trójkąta udowego.

N. cutaneus femoris lateralis (n. skórny uda boczny) - Wychodzi spod bocznego brzegu
m. psoas major i biegnie skośnie na przedniej powierzchni m. quadratus
lumborum, krzyżuje grzebień biodrowy, biegnie po m. iliacus przykryty przez
powięź, aż do kolca biodrowego przedniego górnego. Prawy nerw leży do tyłu
od kątnicy (jelita ślepego), lewy do tyłu od okrężnicy zstępującej. W odcinku
pachwinowym leży do tyłu od naczyń okalających biodro głębokich i
przyśrodkowo od kolca biodrowego przedniego górnego, przez więzadło
pachwinowe lub pod nim na udo (stąd jest w lacuna musculorum lub nie).
Unerwia skórę bocznej powierzchni uda aż do okolicy kolanowej bocznej.

N. femoralis (n. udowy) - posiada kilka odcinków : w odcinku lędźwiowym leży w

m. psoas major; w odcinku biodrowym - biegnie między m. psoas major a m.
iliacus. Odcinek pachwinowy znajduje się w rozstępie mięśni, końcowy
odcinek nosi nazwę udowego. W pobliżu więzadła pachwinowego krzyżuje
naczynia okalające udo głębokie. Po stronie prawej leży do tyłu od dolnej
części kątnicy, wyrostka robaczkowego i końcowego odcinka jelita krętego.
Po stronie lewej sąsiaduje od tyłu ze zstępnicą. Zbliża się do t. biodrowej
zewnętrznej, od której na wysokości więzadła pachwinowego oddziela go
jedynie arcus iliopectineus. W odcinku pachwinowym n. femoralis wraz z m.
iliopsoas przechodzi przez rozstęp mięśni leżąc przyśrodkowo od tego
mięśnia, bocznie od t. udowej. W odcinku udowym dzieli się na gałęzie koń-
cowe.
Gałęzie : 1. gałęzie mięśniowe bliższe (do m. iliopsoas)
2. gałęzie stawowe (do stawu biodrowego)
3. ramus pectineus (do m. pectineus)
4. gałęzie naczyniowe (np. n. arteriae femoralis proprius)
5. rami cutanei femoris anteriores
6. rami sartorii
7. rami musculares proximales (do m. czworogłowego uda i do m. stawowego
kolana)
8. n. saphenus (najdłuższa gałąź skórna - zaopatruje powierzchnię przednio-
przyśrodkową kolana oraz goleni aż do przyśrodkowego brzegu stopy). W
odcinku udowym biegnie do tyłu od m. sartorius, bocznie od a. femoralis,
krzyżuje a. circumflexa femoris lateralis oraz
t. udową układając się na jej przednio-przyśrodkowym obwodzie. Wraz
naczyniami udowymi wchodzi do kanału przywodzicieli, przebija lamina
vastoadductoria w towarzystwie a. genus descendens i układa się w bruździe
między przywodzicielem wielkim a przyśrodkową głową m. czworogłowego
uda. Przykryty m. sartorius i powięzią szeroką przebiega do tyłu od kłykcia
przyśrodkowego k. udowej i dochodzi do vena saphena magna. Na wysokości
tuberositas tibiae przebija powięź i wraz z vena saphena magna biegnie na
przyśrodkowej powierzchni podudzia do tyłu od żyły. Przechodzi do przodu od
kostki przyśrodkowej i kieruje się na brzeg przyśrodkowy stopy. Oddaje
gałęzie stawowe, ramus infrapatellaris, rami cutanei cruris mediales.

N. obturatorius (n. zasłonowy) - w odcinku lędźwiowym leży na przyśrodkowej

powierzchni m. psoas major przykryty przez żyłę biodrową wspólną. Zbliża się
do linea terminalis, wygina do przodu i boku, krzyżuje vena iliaca externa i
dostaje się do miednicy. W odcinku miednicznym biegnie ok. 2 cm poniżej i
równolegle do kresy granicznej kierując się do otworu wewnętrznego kanału
zasłonowego. Od dołu dochodzą do niego naczynia zasłonowe. Od strony
przyśrodkowej krzyżują go : 1. a. iliaca interna
2. moczowód
3. nasieniowód lub więzadło obłe macicy
W kanale zasłonowym nerw przebiega w układzie NAV, przed wyjściem z
kanału nerw dzieli się na gałąź przednią i tylną.
Gałąź przednia wychodzi z kanału między brzegiem dolnym lig. pubofemorale
a górnym brzegiem m. zasłaniacza zewnętrznego. Z początku biegnie między
m. pectineus a m. obturator externus, a następnie między m. adductor
longus et brevis i dzieli się na gałęzie do warstwy przedniej i środkowej mm.
przywodzicieli (m. pectineus, m. adductor brevis, m. adductor longus, m.
gracillis) oraz oddaje gałąź skórną (zaopatruje skórę przyśrodkowej
powierzchni 1/3 dolnej uda).
Gałąź tylna przebija m. zasłaniacz zewnętrzny, a następnie biegnie między
przywodzicielem krótkim a wielkim. Oddaje gałęzie do m. przywodziciela
wielkiego i m. zasłaniacza zewnętrznego, także gałęzie naczyniowe , np. n.
własny t. podkolanowej.

Canalis obturatorius (kanał zasłonowy) :

Ograniczony : od góry przez sulcus obturatorius
od dołu - wolny brzeg membrana obturatoria
od przodu - tuberculum obturatorium anterius
od tyłu - tuberculum obturatorium posterius
Kończy się tzw. hiatus tendineus adductorius (rozworem ścięgnistym
przywodzicieli) ograniczonym przyśrodkowo przez m. adductor magnus (lub
jego włókna ścięgnowe), bocznie zaś przez kość udową.

FASCIA ILIACA (powięź biodrowa) :

Pokrywa przednią powierzchnię m. iliopsoas. Rozpoczyna się u góry na
więzadle łukowatym przyśrodkowym przepony, na kręgach lędźwiowych i
grzebieniu biodrowym. Biegnie pod boczną częścią więzadła pachwinowego,
z którym się zrasta i biegnie ku dołowi z m. iliopsoas, nosząc nazwę powięzi
biodrowo-lędźwiowej, która następnie przedłuża się w blaszkę głęboką
powięzi szerokiej (fascia lata).

FASCIA LATA (powięź szeroka) :

Przyczepia się do kolca biodrowego przedniego górnego, do podstawy rzepki,
do kłykci piszczeli i łączy się z lig. inquinale.Z tyłu przechodzi ku górze w
powięź pośladkową. Ku dołowi przechodzi w powięź podkolanową i powięź
goleni. Na zewnętrznej stronie uda powięź jest szczególnie mocna. Na
powierzchni przedniej uda bocznie od m. sartorius fascia lata jest mocna i
jednolita - dochodząc do m. sartorius dzieli się na dwie blaszki
(powierzchowną i głęboką), które go obejmują i wzdłuż brzegu
przyśrodkowego mięśnia ponownie łączą się w pojedynczą blaszkę
powięziową. W dolnych 2/3 uda powięź ma charakter jednolitej blaszki
włóknistej. W 1/3 górnej w pewnej odległości od m. sartorius powięź ponownie
dzieli się na blaszkę powierzchowną i głęboką. Blaszka głęboka biegnie do
tyłu od naczyń udowych (odpowiada ona powięzi biodrowo-łonowej). Blaszka
powierzchowna przyczepia się u góry do lig. inquinale i pokrywa wielkie
naczynia, łącząc się na m. grzebieniowym z blaszką głęboką. Na powierzchnie
tylną uda dochodzi jako pojedyncza blaszka.
Blaszka powierzchowna w odcinku przyśrodkowo od m. sartorius ma
niejednolite utkanie -
w niewielkiej odległości od mięśnia utkanie zbite ustępuje miejsca tkance
luźnej, poprzerastanej tłuszczem, poprzebijanej naczyniami. Tą część z
luźnym utkaniem nazywamy fascia cribrosa (powięź sitkowata). Ostry brzeg,
w którym utkanie zbite przechodzi w luźne ma kształt sierpowaty, skierowany
jest przyśrodkowo (tzw. margo falciformis) - u góry jest zakończony rogiem
górnym, u dołu rogiem dolnym. Przestrzeń objęta brzegiem sierpowatym ma
kształt owalny - stąd po odpreparowaniu powięzi sitkowatej mamy dół owalny
(hiatus saphenus).
Na powierzchni bocznej powięź jest bardzo gruba - tzw. tractus iliotibialis,
który u dołu przyczepia się do kłykcia bocznego piszczeli. U góry powstaje
jako przedłużenie : włókien ścięgnistych m. napinacza powięzi szerokiej,
włókien ścięgnistych m. pośladkowego wielkiego
i w przedłużeniu m. pośladkowego średniego.
Od powięzi szerokiej między poszczególne mięśnie i grupy mięśniowe wnikają
przegrody łącznotkankowe. Najsilniejsze biegną do tyłu od głowy
przyśrodkowej i bocznej m. czworogłowego uda do wargi bocznej i
przyśrodkowej kresy chropawej jako tzw. przegrody międzymięśniowe.
Boczna oddziela prostowniki od zginaczy. Przyśrodkowa oddziela prostowniki
od przywodzicieli.

Mięśnie grupy przedniej podudzia :

1. m. tibialis anterior (m. piszczelowy przedni) - rozpoczyna się na kłykciu bocznym i
górnych 2/3 bocznej powierzchni piszczeli, górnych 2/3 błony międzykostnej i
powięzi goleni; kończy się na powierzchni podeszwowej k. klinowatej
przyśrodkowej i powierzchni podeszwowej podstawy I k. śródstopia.
Czynność : zgina grzbietowo i odwraca stopę, utrzymuje wysklepienie
podłużne stopy.
Unerwienie : n. peroneus profundus (n. strzałkowy głęboki)

2. m. extensor digitorum longus et m. peroneus tertius (m. prostownik długi

palców
i m. strzałkowy trzeci) - rozpoczynają się na kłykciu bocznym piszczeli, na
głowie i brzegu przednim strzałki, przegrodzie międzymięśniowej przedniej
goleni, błonie międzykostnej
i powierzchni wewnętrznej powięzi goleni ; prostownik długi palców kończy
się czterema ścięgnami, które wraz ze ścięgnami prostownika krótkiego
palców kończą się w rozcięgnach grzbietowych palców II - V. M. peroneus
tertius kończy się na powierzchni grzbietowej podstawy V k. śródstopia.
Czynność : zginają grzbietowo i nawracają stopę.
Unerwienie : n. strzałkowy głęboki

3. m. extensor hallucis longus (m. prostownik długi palucha) - rozpoczyna się

na środkowej części powierzchni przyśrodkowej strzałki i przylegającym
odcinku błony międzykostnej. Kończy się na powierzchni grzbietowej
podstawy dalszego paliczka palucha.
Czynność : zgina grzbietowo, nawraca lub odwraca stopę.
Unerwienie : n. strzałkowy głęboki

Mięśnie grupy bocznej podudzia :

1. m. peroneus longus (m. strzałkowy długi) - część górna rozpoczyna się na
kłykciu bocznym piszczeli, torebce stawu piszczelowo-strzałkowego i głowie
strzałki. Część dolna rozpoczyna się poniżej głowy strzałki, na przegrodzie
międzymięśniowej goleni przedniej i tylnej i powięzi goleni. Kończy się na k.
klinowatej przyśrodkowej i guzowatości I k. śródstopia.
Czynność : nawraca i zgina podeszwowo stopę, wzmacnia wysklepienie
poprzeczne stopy.
Unerwienie : n. peroneus superficialis (n. strzałkowy powierzchowny)

2. m. peroneus brevis (m. strzałkowy krótki) - rozpoczyna się na środkowej

1/3 powierzchni bocznej strzałki i przegrodach międzymięśniowych goleni :
przedniej i tylnej. Kończy się na guzowatości V k. śródstopia.
Czynność : zgina stopę podeszwowo i nawraca
Unerwienie : n. peroneus superficialis.

Arteria tibialis anterior (t. piszczelowa przednia) :

Powstaje z podziału arteria poplitea. Przechodzi przez otwór górny w błonie
międzykostnej do przodu i w dół, biegnąc razem z mięśniem piszczelowym
przednim na przedniej powierzchni błony międzykostnej. W dolnej 1/3
podudzia krzyżuje ją ścięgno m. prostownika długiego palucha. Następnie
biegnie w dół pod troczkiem prostowników (miedzy jego blaszkami)
i zmienia nazwę na arteria dorsalis pedis (t. grzbietowa stopy).
Gałęzie : 1. arteria recurrens tibialis anterior et posterior (t. wsteczna
piszczelowa przednia
i tylna)
2. rami musculares
3. arteriae malleolares anteriores mediales et laterales (tt. kostkowe przednie
przyśrodkowe
i boczne)

Nervus peroneus communis (n. strzałkowy wspólny) :

Powstaje tuż nad dołem podkolanowym z podziału n. ischiadicus. W dole
biegnie wzdłuż brzegu m. biceps femoris i oddaje n. cutaneus surae lateralis.
Następnie przechodzi do tyłu od głowy strzałki, bocznie od głowy bocznej m.
brzuchatego łydki, wchodzi między dwie części m. strzałkowego długiego
(między dwie głowy) i dzieli się na n. strzałkowy powierzchowny
i głęboki.

N. peroneus superficialis (n. strzałkowy powierzchowny) :

Biegnie między m. strzałkowym długim a strzałką, następnie między
obydwoma mm. strzałkowymi. W dolnej części podudzia wychodzi spomiędzy
mięśni dochodząc do przyśrodkowego brzegu m. peroneus longus, przebija
powięź i dzieli się na nervus cutaneus dorsalis intermedius et medialis (n.
skórny grzbietowy pośredni i przyśrodkowy).
Nerw strzałkowy powierzchowny zaopatruje mm. strzałkowe (oba)
N. skórny grzbietowy przyśrodkowy zaopatruje : skórę dolnej 1/4 przedniej
powierzchni podudzia, oraz powierzchnię grzbietu stopy po stronie
przyśrodkowej (przyśrodkowy brzeg palucha i stopy zespalając się z
gałęziami n. udowo-goleniowego) i powierzchnię grzbietową stopy na
wysokości zwróconych do siebie powierzchni palców II i III. zostawia m-ce dla
unerwienia zwróconych do siebie powierzchni palców I i II przez n. strzałkowy
głęboki)
N. skórny grzbietowy pośredni oddaje gałęzie skórne do dolnej 1/4 przedniej
powierzchni goleni oraz 4 nerwy grzbietowe palców dla grzbietu stopy i
zwróconych do siebie powierzchni palców III, IV i V.

Nervus peroneus profundus (n. strzałkowy głęboki) :

Przebija przegrodę międzymięśniową przednią goleni i biegnie między m.
tibialis anterior
a extensor digitorum longus. Dochodzi do przedniej powierzchni błony
międzykostnej goleni
i biegnie w dół razem z naczyniami piszczelowymi przednimi. Krzyżuje go od
przodu ścięgno m. prostownika długiego palucha. Przechodzi na stopę między
ścięgnami mm. prostownika długiego palucha a ścięgnem prostownika
krótkiego palców. Przebija powięź i dzieli się na
nn. grzbietowe palców I i II (n. grzbietowy boczny palucha i n. grzbietowy
przyśrodkowy palca II) zaopatrujące odpowiednie powierzchnie ww. palców.

MIĘŚNIE STOPY :
Dzielimy je na mm. grzbietu i podeszwy.
Do mięśni grzbietu zaliczamy : 1. m. prostownik krótki palców
2. m. prostownik krótki palucha
Czynność : prostują palce i nieco je rozstawiają.
Unerwienie : n. peroneus profundus

Do mięśni podeszwy zaliczamy : 1. mięśnie wyniosłości przyśrodkowej (m.

abductor hallucis - unerwiony przez n. plantaris medialis, m. flexor hallucis
brevis - głowa przyśrodkowa unerwiona przez n. podeszwowy przyśrodkowy,
głowa boczna unerwiona przez n. plantaris lateralis, m. adductor hallucis -
unerwiony przez gałąź głęboką n. plantaris lateralis)
2. mm. wyniosłości bocznej (m. abductor digiti minimi, m. flexor digiti minimi brevis,
m. opponens digiti minimi - wszystkie unerwione przez n. plantaris lateralis)
3. mm. wyniosłości pośredniej - (m. flexor digitorum brevis - n. plantaris medialis, m.
quadratus plantae - n. plantaris lateralis, mm. lumbricales - I unerw. przez n. plantaris medialis,
II, III, IV unerw. przez n. plantaris lateralis, mm. interossei - unerw. przez n. plantaris lateralis)

Arteria dorsalis pedis (t. grzbietowa stopy) :

Biegnie na przedniej powierzchni stopy między ścięgnami prostownika
długiego palców i palucha, następnie między m. prostownikiem długim
palucha a m. prostownikiem krótkim palucha.
Gałęzie : 1. dwie arteriae tarseae mediales
2. arteria tarsea lateralis
3. ramus sinus tarsi
4. arteria metatarsea dorsalis I (t. grzbietowa śródstopia pierwsza)
5. ramus produndus plantaris (do łuku podeszwowego)

Arteria arcuata (t. łukowata) :

Jest przedłużeniem poprzedniej - biegnie po grzbiecie stopy, na wysokości
stawów stępowo-śróstopnych zespala się z gałęzią od arteria tarsea lateralis.
Oddaje arteriae metatarseae dorsales, które przedłużają się w trzy tt.
grzbietowe palców.

Arteria plantaris medialis (t. podeszwowa przyśrodkowa) :

Biegnie po przyśrodkowej stronie podeszwy, dzieli się na gałąź
powierzchowną (biegnie po przyśrodkowym brzegu stopy po stronie
podeszwowej, a na wysokości palucha po stronie grzbietowej) i gałąź głęboką
(dochodzi bocznie do I przestrzeni międzykostnej i dzieli się na arteria
plantaris hallucis medialis i arteria plantaris digiti secundi lateralis. Końcowy
odcinek tętnicy zespala się z tętnicą grzbietową śródstopia I.

Arteria plantaris lateralis (t. podeszwowa boczna) :

Biegnie między m. zginaczem krótkim palców, a m. quadratus plantae do
przodu i bocznie do poziomu podstawy V kości śródstopia. Tam oddaje gałąź
podeszwową przyśrodkową palca małego. Wchodzi przyśrodkowo i wgłąb
między mięśnie międzykostne, a głowę poprzeczną przywodziciela palucha.
Zespala się z gałęzią głęboką podeszwową t. grzbietowej stopy
w łuku podeszwowym. Od łuku odchodzą 4 arteriae metatarsales plantares
(od nich arteriae digitorum propriae).

Nervus plantaris medialis (n. podeszwowy przyśrodkowy) :

Biegnie w towarzystwie arteria plantaris medialis pod odwodzicielem palucha na stopę, a
następnie między nim a zginaczem krótkim palców.
Gałęzie : 1. mięśniowe do odwodziciela palucha, do głowy przyśrodkowej
zginacza krótkiego palucha, do zginacza krótkiego palców
2. gałąź piszczelowa, która dochodzi do powierzchni piszczelowej palucha
jako n. plantaris digiti proprius I
3. nervi digitales plantares communes I, II, III (dzielą się na nerwy
podeszwowe palców własne + gałąź do m. glistowatego I).

Nervus plantaris lateralis (n. podeszwowy boczny ) :

Biegnie pod odwodzicielem palucha, a następnie w towarzystwie naczyń
podeszwowych bocznych między m. quadratus plantae a zginaczem krótkim
palców i dochodzi do brzegu bocznego stopy, w okolicy guzowatości V k.
śródstopia oddaje gałąź powierzchowną i głęboką oraz gałęzie mięśniowe do
odwodziciela palca małego i m. quadratus plantae.
Gałąź powierzchowna : dzieli się na gałąź przyśrodkową i boczną -
przyśrodkowa (czyli
n. podeszwowy wspólny IV palca) biegnie w IV przestrzeni międzykostnej i
dzieli się na
2 nerwy podeszwowe własne palców IV i V. Gałąź boczna biegnie na
podeszwowej powierzchni zginacza krótkiego palca małego i zaopatruje ten
mięsień oraz przeciwstawiacz palca małego, II, III, IV glistowaty i mm.
międzykostne IV przestrzeni. Kończy się jako nerw podeszwowy własny palca
V na brzegu bocznym palca małego.
Gałąź głęboka : biegnie między m. przywodzicielem palucha i mm.
międzykostnymi zaopatrując mm. międzykostne I, II, III przestrzeni, m.
przywodziciel palucha i głowę boczną zginacza krótkiego palucha.
Zestawienie objawów porażeń nerwów zaopatrujących kończynę dolną
oraz ich anatomiczne uzasadnienie :

1. n. femoralis (n. udowy) - a). osłabienie czynnego zginania stawu biodrowego

(czynność nie jest całkowicie zniesiona ze względu na przywodziciele
unerwione przez n. zasłonowy oraz naprężacz powięzi szerokiej i pośladkowy
średni i mały unerwione przez n. pośladkowy górny).
b). całkowite zniesienie czynnego prostowania stawu kolanowego (m.
quadriceps femoris)
c). utrudnione chodzenie i stanie (zwłaszcza z obciążeniem)
d). zniesiony odruch rzepkowy (z mięśnia czworogłowego uda)
e). osłabione czucie na przednio-przyśrodkowej powierzchni uda, prawie od
bruzdy pachwinowej oraz na przednio-przyśrodkowej stronie goleni i
przyśrodkowym brzegu stopy.
(rr. cutanei femoris anteriores i n. saphenus)

2. n. obturatorius (n. zasłonowy) - a). zniesienie czynności przywodzenia uda

(niemożliwe jest zwarcie ud, założenie nogi na nogę) - porażone wszystkie
przywodziciele
b). osłabione zginanie i prostowanie w stawie biodrowym.

3. n. gluteus superior (n. pośladkowy górny) - (zaopatruje m. naprężacz

powięzi szerokiej, m. pośladkowy średni i mały)
a). zniesienie odwodzenia w stawie biodrowym
b). bardzo osłabione umocowanie miednicy na nodze podstawnej w czasie
chodzenia, wskutek czego miednica opada na stronę zdrową (objaw
Trendelenburga) - "chód kaczkowaty".

4. n. gluteus inferior (n. pośladkowy dolny) - a). osłabienie prostowania w

stawie biodrowym (wchodzenie na schody, skakanie, podnoszenie się z
pozycji siedzącej staje się niemożliwe).
5. n. cutaneus femoris posterior (n. skórny uda tylny) - a). osłabienie czucia na obszarze
1/3 dolnej pośladka, skóry tylnego odcinka krocza , tylnej powierzchni uda i
dołu podkolanowego.

6. n. ischiadicus (n. kulszowy) - a). znaczne upośledzenie zginania w stawie

kolanowym (mm. grupy tylnej uda i podudzia)
b). upośledzony obrót na zewnątrz w stawie biodrowym
c). całkowicie zniesione ruchy stopy
Podczas chodzenia chory wysuwa kończynę do przodu, wyprostowaną w
stawie kolanowym, przy czym opuszczona stopa chwieje się w stawach
skokowych i suwa na podłożu.

7. n. tibialis (n. piszczelowy) - a). brak możliwości zgięcia podeszwowego stopy i

palców (wspięcie na palce, odwodzenie i przywodzenie niemożliwe) - na
stopie zaznacza się szponiaste ustawienie palców; są zgięte grzbietowo w
stawach śródstopno-paliczkowych i podeszwowo w stawach
międzypaliczkowych. Wskutek wtórnego przykurczu prostowników rozwija się
stopa piętowa (pes calcaneus).
b). całkowite zniesienie czucia na skórze podeszwy stopy
c). osłabienie czucia na skórze tylno-przyśrodkowej powierzchni łydki, obu
okolic zakostkowych, brzegu bocznym stopy, grzbietowej powierzchni
dalszych i częściowo środkowych paliczków.

8. n. peroneus communis (n. strzałkowy wspólny) - a). brak ruchów zgięcia

grzbietowego stopy i palców
b). brak nawracania stopy. - chód ptasi lub koguci (stawianie na podłożu
najpierw palców, potem brzegu bocznego stopy i wreszcie na końcu pięty).
c) wtórny przykurcz zginaczy powoduje powstanie stopy końsko-szpotawej
(pes equinovarus).
d). zniesienie czucia bądź niedoczulica na obszarze skóry przednio-bocznej
powierzchni goleni oraz grzbietu stopy i palców

9. n. pudendus (n. sromowy) - a). nietrzymanie kału i moczu

b). niemoc płciowa

Zestawienie wpływu poszczególnych mięśni kończyny dolnej na

ruchy w stawach :

STAW BIODROWY :
zginanie - m. iliopsoas, m. rectus femoris, m. sartorius, m. tensor fasciae latae.
prostowanie - m. gluteus maximus, m. gluteus medius et minimus, caput longum m. bicipitis
femoris, m. semitendinosus, m. semimembranosus.
odwodzenie - m. gluteus medius et minimus, m. tensor fasciae latae
przywodzenie - m. gluteus maximus, m. adductor longus, m. adductor brevis, m. adductor
magnus, m. pectineus, m. gracillis, m. obturator internus
obrót na zewnątrz - m. gluteus maximus, m. sartorius, mm. gemelli, m.
quadratus femoris, m. obturator internus
obrót do wewnątrz - m. gluteus minimus, m. tensor fasciae latae.

STAW KOLANOWY :
zginanie - m. gastrocnemius, m. popliteus, m. biceps femoris, m. sartorius, m. semitendinosus, m.
semimembranosus
prostowanie - m. quadriceps femoris
obrót do wewnątrz - m. sartorius, m. gracillis, m. semitendinosus, m.
semimembranosus, caput laterale m. gastrocnemii
obrót na zewnątrz - m. biceps femoris, caput mediale m. gastrocnemii

STAW SKOKOWY GÓRNY :

zgięcie podeszwowe - m. gastrocnemius, m. soleus, m. tibialis posterior, m.
flexor hallucis longus, m. flexor digitorum longus, m. peroneus longus et
brevis.
zgięcie grzbietowe - m. extensor digitorum longus, m. tibialis anterior, m.
extensor hallucis longus

STAW SKOKOWY DOLNY :

nawracanie - m. peroneus longus et brevis, m. peroneus tertius, m. extensor digitorum longus
odwracanie - m. tibialis posterior, m. tibialis anterior, m. flexor digitorum longus, m. flexor
hallucis longus.

Zaopatrzenie skórne kończyny dolnej :

POŚLADEK :
a). 1/3 górna - nn. clunium superiores
b). 1/3 środkowa - nn. clunium medii
c). 1/3 dolna - nn. clunium inferiores
d). powierzchnia przyśrodkowa 1/3 dolnej (zwrócona do okolicy kroczowej) n.
perforans lig. sacrotuberosi
e). boczna powierzchnia pośladka - n. cutaneus femoris lateralis + ramus
cutaneus lateralis nervi iliohypogastrici

UDO :
a). powierzchnia przednia uda poniżej lig. inquinale nad m. iliopsoas i stawem
biodrowym - ramus femoralis nervi genitofemoralis
b). powierzchnia przednia uda poniżej lig. inquinale po stronie przyśrodkowej
-
n. ilioinquinalis
c). powierzchnia przednia uda poniżej lig. inquinale po stronie bocznej -
ramus cutaneus lateralis nervi iliohypogastrici
d). pozostała powierzchnia przednia i górne 2/3 powierzchni przyśrodkowej -
rami cutanei femoris anteriores
e). 1/3 dolna przyśrodkowej powierzchni uda (na obszarze trigonum
femorale) - gałąź skórna od gałęzi przedniej nerwu zasłonowego.
f). boczna powierzchnia uda - n. cutaneus femoris lateralis
g). tylna powierzchnia uda - n. cutaneus femoris posterior

PODUDZIE :
a). przednio-przyśrodkowa powierzchnia goleni - n. saphenus
b). boczna i przednio-boczna powierzchnia goleni - n. cutaneus surae lateralis i n. peroneus
superficialis
c). tylna powierzchnia podudzia - n. cutaneus surae medialis

STOPA :
a). grzbiet stopy - N. skórny grzbietowy przyśrodkowy zaopatruje : skórę
dolnej 1/4 przedniej powierzchni podudzia, oraz powierzchnię grzbietu stopy
po stronie przyśrodkowej (przyśrodkowy brzeg palucha i stopy zespalając się
z gałęziami n. udowo-goleniowego) i powierzchnię grzbietową stopy na
wysokości zwróconych do siebie powierzchni palców II i III. zostawia m-ce dla
unerwienia zwróconych do siebie powierzchni palców I i II przez n. strzałkowy
głęboki)
N. skórny grzbietowy pośredni oddaje gałęzie skórne do dolnej 1/4 przedniej
powierzchni goleni oraz 4 nerwy grzbietowe palców dla grzbietu stopy i
zwróconych do siebie powierzchni palców III, IV i V.
b). skóra podeszwy - pięta i tylny odcinek podeszwy - gałęzie piętowe n.
piszczelowego
- 2/3 przyśrodkowe - n. plantaris medialis
- 1/3 boczna - n. plantaris lateralis
c). brzeg przyśrodkowy stopy - n. saphenus (a w dalszym odcinku n. cutaneus
dorsalis medialis)
d). brzeg boczny stopy - n. cutaneus dorsalis lateralis od n. suralis.
PALCE :
a). skóra powierzchni podeszwowej palców - 3 1/2 palca od strony
przyśrodkowej (7 gałązek) - n. plantaris medialis
- 1 1/2 palca strony bocznej (3 gałązki) - n. plantaris lateralis
b). skóra powierzchni grzbietowej palców - paliczki bliższe i częściowo
środkowe - zwrócone do siebie strony palców II, III, IV i V oraz brzeg
przyśrodkowy palucha - n. peroneus superficialis za pośrednictwem n.
cutaneus dorsalis medialis et intermedius.
- zwrócone do siebie strony palców I i II - n. peroneus profundus
- brzeg boczny palca małego - n. cutaneus dorsalis lateralis
c). skóra powierzchni grzbietowej palców - paliczki dalsze i częściowo
środkowe - n. plantaris medialis et lateralis.