Professional Documents
Culture Documents
Satguru-Hambir Baba
i drogiemu Pappu,
którzy uczyli mnie Ŝycia,
miłości, współczucia,
prostoty i pokory.
KsiąŜka ta jest świadectwem pracy opartej na praktycznym doświad-
czeniu autora, na tym czego nauczał i czego nauczył się sam. Informacje
tutaj zawarte nie mogą być jednak w Ŝadnym razie traktowane jako
zastępujące konsultacje uprawnionego lekarza.
DR VASANT LAD
AYURYEDA
PRZEWODNIK PRAKTYCZNY
Przekład Maria Gródecka
Projekt okładki:
Andrzej Wójcik
Grafika
Irena Magiełda
Korekta
Jolanta Olejniczak
ISBN 83-86757-85-X
ROZDZIAŁ V Właściwości 42
ROZDZIAŁ VI Diagnoza 45
A. Badanie tętna .................................................................................................... 45
B. Diagnoza na podstawie języka ......................................................................... 52
C. Diagnoza na podstawie twarzy ......................................................................... 55
D. Diagnoza na podstawie warg ............................................................................ 57
E. Diagnoza na podstawie paznokci ...................................................................... 57
F. Diagnoza na podstawie oka ............................................................................. 59
ROZDZIAŁ VII Leczenie 63
A. Wyzwolenie emocjonalne ................................................................................. 63
B. Pancha karma ...................................... _ ......................................................... 66
C. Uśmierzenia ..................................................................................................... 71
ROZDZIAŁ IX Smak 80
A. Rasa, virya i vipak ........................................................................................... 80
ROZDZIAŁ XI Czas 86
A. Stonce i księŜyc ............................................................................................... 87
B. Astrologia ......................................................................................................... 88
C. Fazy ludzkiego Ŝycia ....................................................................................... 88
Wnioski 128
DODATEK A Odtrutki pokarmowe 130
DODATEK B Pierwsza pomoc choremu 132
DODATEK C Przepisy 137
BIBLIOGRAFIA 139
Przedmowa
Inspiracją do napisania tej ksiąŜki było głębokie przekonanie autora, Ŝe
Ayurvedę będą stosować w prosty, praktyczny sposób równieŜ i miesz-
kańcy krajów zachodnich. Dotychczas bowiem Ayurvedę traktowano na
Zachodzie jako naukę ezoteryczną, tzn. tylko dla wtajemniczonych. W
rzeczywistości zaś jest to prosta, praktyczna nauka, której zasady mają
uniwersalne zastosowanie w codziennym Ŝyciu kaŜdego człowieka.
Ayurveda odnosi się do kaŜdej części i do kaŜdej strony ludzkiego
Ŝycia, proponując rady, sprawdzone i udoskonalone w ciągu wielu stu-
leci, rady dla tych wszystkich, którzy szukają harmonii, pokoju i długo-
wieczności.
Wiedza przekazana w tej ksiąŜce będzie miała dla czytelnika trwałą
wartość. Nauka Ayurvedy opiera się bowiem nie na stale zmieniających
się opiniach, ale na wiecznej mądrości riszich, którzy otrzymali ją jako
naukę wyraŜającą doskonałą pełnię Kosmicznej Świadomości za pośred-
nictwem doznań religijnych i medytacji. Ayurveda jest nauką ponad-
czasową, i mam nadzieję, Ŝe przekazane tutaj uwagi i wskazówki będą
słuŜyły czytelnikowi przez całe Ŝycie.
Ayurveda zajmuje się ośmioma podstawowymi gałęziami medycy-
ny: pediatrią, ginekologią, połoŜnictwem, okulistyką, geriatrią, otolaryn-
gologią internistyką i chirurgią. KaŜda z tych specjalności odnosi się
do teorii pięciu elementów (eter, powietrze, ogień, woda, ziemia); do
pojęcia tridosza, czyli trzech cielesnych „humorów" (płynów), do sied-
miu dhatus, czyli tkanek ciała, trzech malas (mocz, kał, pot) i trójcy
Ŝycia: ciała, umysłu i świadomości duchowej. Te pojęcia są w pełni
wyjaśnione w początkowej części tekstu.
KsiąŜka zajmuje się przedstawieniem podstawowych poglądów Ayu-
rvedy, włącznie z techniką badania chorych, diagnozowania i leczenia
7
AyuRVEdA
8
ROZDZIAŁ I
Historia i filozofia
10
HisioRiA i filozofk
Wykres 1
Samkhya, filozofia stworzenia
Purusha jest nieprzejawiona, bezkształtna, poza wszelkimi właściwościami, poza
przyczyną i skutkiem, poza przestrzenią i czasem. Jest czystym istnieniem.
Prakruti jest twórczą siłą działania, źródłem formy, przejawem właściwości i na-
turą.
Mahad jest kosmiczną inteligencją, czyli Buddhi.
Ahamkar to jest ego, jest znaczeniem stwierdzenia „ja jestem".
Satva jest aspektem stałości i czystości, przebudzeniem, istotą i światłem.
RadŜas jest dynamicznym ruchem.
Tamas jest nieruchome. Jest energią potencjalną, bezwładnością, to ciemność,
ignorancja i materia.
ORGANICZNE NIEORGANICZNE
11
Ayuwrveda
12
Historia i filozofia
14
ROZDZIAŁ II
Pięć elementów i człowiek
Ayurveda rozwinęła się w pośredniczących umysłach poszukiwaczy prawdy
- riszich. Od tysięcy lat nauki ich były przekazywane ustnie uczniom przez
nauczycieli, a potem zapisywane w melodyjnej poezji sanskryckiej.
Jakkolwiek z czasem wiele tych tekstów zaginęło, to ta mądrość, pochodząca
ze Świadomości Kosmicznej była odbierana intuicyjnie w sercach riszich.
Dostrzegli oni, Ŝe świadomość jest energią przejawiającą się w pięciu
podstawowych zasadach, czyli elementach. Są to: eter (przestrzeń),
powietrze, ogień, woda, ziemia. Pojęcie pięciu elementów stanowi sedno
nauki Ayurvedy.
Riszi sądzili, Ŝe na początku świat istniał w nieprzejawionym stanie
świadomości. Z tego stanu zjednoczonej świadomości przejawiły się subtelne
wibracje kosmiczne bezdźwięcznego dźwięku aum. Z tych wibracji pojawił
się najpierw element eteru. Następnie element eteru zaczaj się poruszać i jego
subtelne ruchy stworzyły powietrze, które jest eterem w działaniu. Ruch
eteru wytworzył tarcie, a ono z kolei wywołało ciepło. Cząsteczki energii
ciepła powiązały się dla uformowania silnego światła, a z tego światła
przejawił się element ognia.
W ten sposób eter przejawił się w postaci powietrza i był to ten sam eter,
który potem przejawił się jako ogień. Pod wpływem ciepła ognia pewne
elementy eteryczne roztopiły się i skropliły, przejawiając element wody, a
następnie stęŜały, aby ukształtować molekuły ziemi. W ten sposób eter
przejawił się w postaci czterech elementów: powietrza, ognia, wody i ziemi.
Z ziemi zostały utworzone wszystkie Ŝywe organizmy, włącznie z
królestwem roślin, takich jak zioła i zboŜa, i królestwem zwierząt, włącznie z
człowiekiem. Ziemia zawiera równieŜ substancje nieorganiczne, które
składają się na królestwo minerałów. Tak więc z łona pięciu elementów
zrodziła się cała materia.
15
AyuwEck
Te pięć podstawowych elementów zawiera wszelkie postacie materii.
Klasycznym przykładem tego jest woda: jej stałą postacią jest lód i on
przejawia zasadę ziemi. Utajone ciepło (ogień) w lodzie stapia go,
przejawiając zasadę wody. I wreszcie przekształca się w parę, wyraŜając
zasadę powietrza. Para zanika w eterze lub przestrzeni. Tak więc pięć
podstawowych elementów: eter, powietrze, ogień, woda i ziemia jest
obecnych w jednej substancji. Wszystkie one powstały w energii wywodzącej
się z Kosmicznej Świadomości. Wszystkie znajdują się we wszelkiej materii
w całym wszechświecie. Tak więc energia i materia są tym samym.
16
PIĘĆ EIEMENTÓW i człowiek
Woda jest czwartym waŜnym elementem w ciele. Przejawia się w
wydzielaniu soków trawiennych oraz gruczołów ślinowych, w błonach
śluzowych, w plazmie i cytoplazmie. Woda jest absolutnie niezbędna do
funkcjonowania tkanek, organów i rozmaitych układów w organizmie.
Na przykład odwodnienie spowodowane biegunką i wymiotami musi
być leczone natychmiast, aby ocalić Ŝycie pacjenta. PoniewaŜ :en
element jest tak niezbędny, woda cielesna nazywana jest wodą Ŝycia.
Ziemia jest piątym i ostatnim elementem kosmosu, który jest obecny
równieŜ i w mikrokosmosie. śycie moŜliwe jest na tej planecie, po-
niewaŜ ziemia podtrzymuje wszystkie istoty Ŝyjące i nieoŜywione sub-
stancje na swojej stałej powierzchni. W ciele stałe struktury, takie jak
kości, chrząstki, paznokcie, mięśnie, ścięgna, skóra i włosy, wywodzą
się z ziemi.
B. ZMYSŁY
Tabela 1
Pięć elementów, organy zmysłowe i ich działanie
Organ Organ
Element Zmysły zmysłowy Działanie działania
eter słuch ucho mowa organy mowy
powietrze dotyk skóra chwytanie dtoń
ogień wzrok oczy chodzenie stopa
woda smak język rozradzanie genitalia
ziemia węch nos wydzielanie odbytnica
18
Pięć EIEMENTÓW i człowiek
Woda ma związek z organem smaku. Bez wody język nie moŜe
odczuwać smalcu. Język ma s'cisły związek z działaniem organów płcio-
wych (penis i łechtaczka). W Ayurvedzie penis i łechtaczkę traktuje się
jako niŜszy język, podczas gdy język w ustach jest językiem wyŜszym.
Osoba, która panuje nad wyŜszym językiem, swobodnie kontroluje rów-
nieŜ język niŜszy.
Element ziemi ma związek ze zmysłem powonienia. Nos, organ
zmysłowy węchu, ma funkcjonalny związek z działaniem odbytnicy,
z wydalaniem. Ten związek wyraŜa się u osoby, która ma zaparcie lub
nieczystą okręŜnicę. Ma ona wtedy nieświeŜy oddech, a jej zmysł po-
wonienia jest przytępiony.
Ayurveda traktuje ludzkie ciało i jego doświadczenia zmysłowe jako
manifestację energii kosmicznej, wyraŜonej w pięciu podstawowych
elementach. StaroŜytni riszi uwaŜali, Ŝe elementy wypłynęły z czystej
świadomości Kosmicznej. Celem Ayurvedy jest umoŜliwienie kaŜdemu
doprowadzenia swojego ciała do stanu doskonałej harmonii z tą Świa-
domością.
19
Ludzki organizm
Diagram 1
s
AyuiWEdA Ludzki organizm
A. ROZUMIENIE TRIDOSZA
22 25
AyuiwEdA 11 id/ki o IM j A N i/iw
i sanskryckie słowa vata-pitta-kapha są bardzo trudne do przełoŜenia na wydzielinach ciała takich jak śluz. W sensie psychologicznym kapha jest
terminologię Zachodu. odpowiedzialna za uczucia przywiązania, Ŝądzy i długotrwałej zazdrości.
Vata jest zasadą ruchu. To, co się porusza, nazywa się vata. Dlatego vatę WyraŜa się równieŜ w tendencjach do spokoju, przebaczania i miłości.
moŜna tłumaczyć jako cielesną zasadę powietrzną. Jednak element powietrza Głównym siedliskiem kaphy jest klatka piersiowa.
w zewnętrznej atmosferze to nie jest to samo, co powietrze w ciele. Powietrze Równowaga między tridosza jest niezbędna dla zdrowia. Na przykład
cielesne, czyli vatę, moŜna określić jako subtelną energię rządzącą ruchem zasada powietrza rozpala cielesny ogień, ale woda jest konieczna do
biologicznym. Ta biologiczna zasada ruchu powoduje wszystkie subtelne kontrolowania ognia, w przeciwnym razie cielesny ogień spali tkanki. Vata
zmiany w procesie przemiany materii. Va-ta uformowana jest z dwóch porusza kaphę i pittę, poniewaŜ kapha i pitta są nieruchome. Tridosza rządzi
elementów: eteru i powietrza. razem całą aktywnością metaboliczną: anabolizm (kap-ha), katabolizm (vata)
Vata rządzi oddychaniem, mruganiem powiek, ruchami w mięśniach i i metabolizm (pitta). Gdy vata nie jest w równowadze, procesy metabolizmu
tkankach, biciem serca, wszelkim rozpręŜaniem i kurczeniem się, ruchami zostają zakłócone na skutek nadmiernego katabolizmu, co jest przyczyną
cytoplazmy i błonami komórkowymi oraz ruchem pojedynczych impulsów w załamania lub degeneracji procesów zachodzących w ciele. Gdy anabolizm
komórkach nerwowych. Vata rządzi równieŜ takimi wraŜeniami i uczuciami przewaŜa nad katabolizmem, następuje wzmoŜenie tempa wzrostu i naprawy
jak: świeŜość, nerwowość, lęk, niepokój, ból, drŜenie i skurcze. Siedzibą vaty organów oraz tkanek. Nadmiar pitty zakłóca metabolizm, nadmiar kaphy
są: jelito grube, jama brzuszna, kości, skóra, uszy i uda. JeŜeli ciało wytwarza podnosi poziom ana-bolizmu, a nadmiar vaty powoduje wycieńczenie
nadmiar vaty, kumuluje się ona w tych właśnie miejscach. (katabolizm).
Pittę tłumaczy się jako ogień, chociaŜ termin ten nie znaczy dosłownie W okresie dzieciństwa dominują anabolizm i elementy kaphy, poniewaŜ
„ogień". Płomień świecy lub ogień na kominku moŜna widzieć, a cielesna jest to czas największego fizycznego wzrostu. W okresie dorosłości na
energia cieplna, pitta-dosza, która przejawia się jako metabolizm, nie jest jwyraźniejsze są elementy pitta i metabolizm, poniewaŜ w tym stadium Ŝycia
widzialna w taki sam sposób. Pitta rządzi trawieniem, wchłanianiem, ciało jest juŜ dojrzałe i utrwalone. W wieku starszym najbardziej jawne są
przyswajaniem, odŜywianiem, metabolizmem, temperaturą ciała, kolorytem vata i katabolizm, poniewaŜ ciało zaczyna się degenerować.
skóry, blaskiem oczu, a takŜe inteligencją i orientacją. Psychologicznie - z
pitty powstaje gniew, nienawiść i zazdrość. Siedzibami pitty są: jelito cienkie,
Ŝołądek, gruczoły potowe, krew, tłuszcz, oczy i skóra. Pitta jest uformowana II. UWARUNKOWANIE
z dwóch elementów: ognia i wody. INDYWIDUALNEJ KONSTYTUCJI
Tłumaczeniem dla kapha jest biologiczna woda i tę cielesną zasadę
formują dwa elementy: ziemia i woda. Kapha spaja elementy w ciele, Zamieszczona na następnej stronie tablica pomoŜe czytelnikowi w określeniu
dostarczając materiału dla jego fizycznej struktury. Ta dosza podtrzymuje swojej własnej konstytucji. Są w niej dodane szczegółowe opisy trzech typów
odporność ciała. Głównym składnikiem kaphy jest woda - fizjologicznie konstytucji. Jest bardzo waŜne, aby pamiętać, Ŝe te trzy opisy wyraŜają czyste
odpowiedzialna za biologiczną siłę i naturalną odporność tkanek ciała. Kapha aspekty kaŜdego konstytucjonalnego elementu, cliociaŜ Ŝadna indywidualna
smaruje złączenia, dostarcza wilgotności skórze, pomaga goić rany, wypełnia konstytucja nie składa się wyłącznie ze wszystkich tych elementów. KaŜda
wolne przestrzenie w ciele, daje biologiczną siłę, wigor i stabilność, osoba jest raczej kombinacją wszystkich trzech elementów, z tendencją do
podtrzymuje zdolność zapamiętywania, daje energię sercu i płucom, dominacji jednego z nich lub więcej.*
podtrzymuje odporność na choroby. Kapha znajduje się w klatce piersiowej,
w gardle, w głowie, zatokach, w nosie, w ustach, w Ŝołądku, w stawach, w * Te charakterystyczne typy muszą być następnie dostosowane zaleŜnie od tendencji
rasowych i preferencji kulturalnych, poniewaŜ róŜne rasy i kultury mają naturalne skłon-
cytoplazmie, w plazmie i płynnych
ności do specyficznych cech ciała i stylu Ŝycia, np. Afrykanie mają ciemną skórę, a In-
dianie jadają gorące pokarmy.
24
25
AyuiweclA I H(|/ki ORC|AIMi2M
26
AyuiwEdA I ml/ki OIMjANiZM
Cerę mają jasną, skórę miękką, tłustą, lśniącą. MoŜe to być równieŜ skóra
I). KONSTYTUCJA PITTA zimna i blada. Włosy mają gęste, ciemne, miękkie i falujące. Oczy skupione,
czarne lub niebieskie. Białkówkę oka przewaŜnie bardzo białą, ni /y duŜe i
Są to ludzie średniego wzrostu, szczupli, mogą mieć wątły kościec. Ich klatka ładne, bez skłonności do czerwienienia spojówek.
piersiowa nie jest tak płaska jak u osób typu vata, a ich Ŝyły i ścięgna są Od strony fizjologicznej ludzie kapha mają dobry apetyt, funkcje trawiene
średnio widoczne. Mają duŜo znamion (pieprzyków) lub piegów, stosunkowo powolne i dlatego spoŜywają mniej pokarmów. Przepadają za
niebieskawych lub brązowawoczerwonych. Kości nie są tak widoczne jak u potrawami ostrymi, gorzkimi i pikantnymi. Stolce mają luźne, mogą być
ludzi vata. Mięśnie mają rozwinięte umiarkowanie. jasne, a ich wydalanie powolne. Pocą się umiarkowanie, u ich sen jest głęboki
Cera ludzi pitta moŜe być Ŝółtawa, czerwonawa, miedziana lub jasna. i przedłuŜony. W ich wytrzymałości ujawnia się duŜa siła witalna, ludzie
Skórę mają delikatną, ciepłą i mniej pomarszczoną niŜ skóra ludzi vata. kapha są przewaŜnie zdrowi, szczęśliwi i usposobieni pojednawczo.
Włosy cienkie, jedwabiste, rude lub brązowe, mające skłonność do < )d strony psychologicznej są raczej tolerancyjni, spokojni, kochający i
przedwczesnego siwienia i do wypadania. Oczy mogą być szare, zielone lub przebaczający, chociaŜ przejawiają równieŜ skłoności zachłanno-ści, Ŝądzy,
miedzianobrązowe, bystre. Gałki oczne średnio wypukłe. Spojówka wilgotna, zawiści. Ich pojmowanie jest powolne, ale dokładne, gdy raz coś zrozumieją,
koloru miedzi. Paznokcie miękkie. Kształt nosa ostry, a jego koniuszek ma zachowują tę wiedzę na dłuŜej.
skłonność do czerwienienia. Ludzie kapha chcą się bogacić. Zarabiają pieniądze i zatrzymują je, nie
Od strony fizjologicznej ludzie ci mają silny metabolizm, dobre trawienie wydając.
i, co za tym idzie, dobry apetyt. Osoba pitta zazwyczaj duŜo je i duŜo pije.
Ma naturalny ogromny pociąg do słodyczy, jak równieŜ do pokarmów
gorzkich, lubi teŜ zimne napoje. Spi średnio długo, ale w sposób F. KONSTYTUCJA UMYSŁOWA
nieprzerwany. Wytwarza duŜą ilość moczu, jej kał jest Ŝółtawy, płynny,
miękki i obfity. Ma tendencję do nadmiernego pocenia się. Temperatura ciała Trzy właściwości, czyli gunas na planie mentalnym i astralnym odpo-
moŜe się lekko podnosić, a wtedy ma ciepłe dłonie i stopy. Ludzie pitta nie wiadającą trzem „humorom" kształtującym konstytucję fizyczną. W systemie
znoszą przebywania na słońcu, gorąca i cięŜkiej pracy. medycyny ayurvedycznej te trzy właściwości decydują o podstawowych
Od strony psychologicznej ludzie pitta mają duŜe zdolności umysłowe, są róŜnicach w ludzkich temperamentach i o indywidualnych odmiennościach w
bardzo inteligentni i bystrzy i potrafią być dobrymi mówcami. Mają psychicznych i moralnych dyspozycjach. Są to: satva, radŜas i tamas.
uczuciowe skłonności do nienawiści, gniewu i zazdrości. Satva wyraŜa istotę, rozumienie, czystość, klarowność, współczucie i
Są ludźmi ambitnymi, którzy lubią być przywódcami. Doceniają ma- miłość. RadŜas zakłada ruch, agresywność i ekstra wersję. Umysł radŜasowy
terialne powodzenie, dobrobyt i dąŜą do umiarkowanej zamoŜności. Lubią działa na poziomie zmysłowym (sęnsualnym). Tamas przejawia się w
pokazywać swoje bogactwo i luksusowy dobytek. ignorancji, bezwładności, ocięŜałości i otępieniu.
Ludzie temperamentu satwicznego mają zdrowe ciała, a ich zachowania i
świadomość są bardzo czyste. Wierzą w istnienie Boga i są religijni, a często
E. KONSTYTUCJA KAPHA bywają bardzo świętobliwi.
Jednostki o temperamencie radŜasowym interesują się powodzeniem,
Ludzie konstytucji kapha mają dobrze rozwinięte ciała i duŜą skłonność do władzą, prestiŜem i pozycją. Lubią bogactwo i są przewaŜnie
nadwagi. Ich klatka piersiowa jest rozrośnięta i szeroka. śyły i ścięgna nie są eksirawertyczni. Mogą wierzyć w Boga, ale podlegają nagłym zmianom w
widoczne ze względu na grubą skórę i dobrze rozwinięte mięśnie. Kości swojej wierze. Bardzo interesują się polityką.
równieŜ nie są widoczne.
29
28
AyuiwEdA
JO 51
AyuiwEdA 1'nocES choRobowy
Jedzenie, nawyki Ŝyciowe i środowisko, mające właściwości podobne do
A. KLASYFIKACJA CHORÓB tych, jakie występują w dosza (humorach), są antagonistyczne w stosunku do
tkanek ciała. Przyczyniają się one do tworzenia nierównowagi, która najpierw
Według Ayurvedy choroby moŜna klasyfikować zaleŜnie od ich pochodzenia przejawia się na poziomie fizycznym, a potem oddziałuje na umysł poprzez
na: psychiczne, duchowe i fizyczne. MoŜna je równieŜ klasyfikować zaleŜnie zaburzenia wdosza. Na przykład zaburzenie vaty powoduje lęk, depresję i
od umiejscowienia się przejawów choroby: serca, płuc, wątroby itd. Proces nerwowość. Nadmiar pitty w ciele wywołuje gniew, nienawiść i zazdrość.
chorobowy moŜe zacząć się w Ŝołądku lub w jelitach, a przejawić się w sercu WzmoŜona kapha kreuje postawy zachłanności, Ŝądzy i przywiązania. Tak
lub w płucach. Tak więc objawy choroby mogą występować w innym więc zachodzi pośredni związek między dietą, nawykami i środowiskiem a
miejscu niŜ miejsce ich pochodzenia. MoŜna je równieŜ klasyfikować uczuciowymi niepokojami.
zaleŜnie od czynników powodujących chorobę oraz cielesnych dosza vata- Uszkodzenie cielesnych humorów vata-pitta-kapha powoduje wy-
pitta-kapha. twarzanie toksyn (arna), które krąŜą w całym ciele. Podczas tego krąŜenia
kumulują się one w słabszych miejscach ciała. JeŜeli tym słabym miejscem są
na przykład połączenia stawowe, choroba przejawia się właśnie tam. Co
B. SKŁONNOŚĆ DO CHORÓB przyczynia się do wytwarzania toksyn i osłabienia Ciała?
56 57
AyuiwEdA I IKK l S oHoiiobowy
moczu. Substancje, które pobudzają wydzielanie moczu, takie jak herbata,
kawa, alkohol, równieŜ wzmagają pittę. F. SIEDEM DHATUS
JeŜeli organizm zatrzymuje wodę, wydzielanie moczu jest niedostateczne,
a woda gromadzi się w tkankach. Ten stan z kolei oddziałuje na krew i Ciało ludzkie składa się z siedmiu podstawowych i niezbędnych tkanek,
podnosi jej ciśnienie. A więc, zrównowaŜone wydzielanie moczu jest bardzo nazwaanych dhatus. Sanskryckie słowo „dhatu" znaczy „element koń-
waŜne dla utrzymania ciśnienia krwi i jej objętości. centrujący". Te siedem tkanek jest odpowiedzialnych za całą strukturę ciału.
Teksty ayurvedyczne głoszą, Ŝe ludzki mocz jest naturalnym środkiem Dhatus podtrzymują funkcje róŜnych organów, systemów i waŜnych części
przeczyszczającym, odtruwa system z jadów i pomaga zarówno we ciała. Odgrywają równieŜ bardzo waŜną rolę w rozwoju i odŜywianiu ciała.
wchłanianiu w jelicie grubym, jak i w usuwaniu kału. JeŜeli ktoś wypija Dhatus są równieŜ częścią biologicznego mechanizmu ochronnego. Z
filiŜankę moczu (ze środka strumienia) kaŜdego ranka, to pomaga tym w pomocą agni są one odpowiedzialne za działanie systemu odpornościowego.
oczyszczeniu i odtruwaniu jelita grubego. Gdy jedno dhatu zostaje uszkodzone, ma to wpływ na inne, kolejne dhatu,
Pocenie się jest produktem ubocznym tkanki tłuszczowej. Wydzielanie poniewaŜ kaŜde dhatu otrzymuje poŜywienie od poprzedniego dhatu. Oto
potu jest konieczne do regulowania temperatury ciała. Pot utrzymuje skórę w siedem dhatus:
stanie elastycznym, utrzymuje florę w porach skóry, a takŜe czyni ją miękką i
napiętą. 1. Rasa (plazma) zawiera składniki odŜywcze ze strawionego jedzenia i
Nadmierne pocenie się jest juŜ nieporządkiem, mogącym spowodować odŜywia wszystkie tkanki, organy i systemy.
infekcję grzybiczną i ogranicza naturalną odporność skóry. Zaś 2. Rakta (krew) rządzi utlenianiem wszystkich tkanek i Ŝywotnych
niedostateczne pocenie się równieŜ ogranicza odporność skóry i powoduje, Ŝe Organów i podtrzymuje Ŝycie.
staje się ona szorstka i łuszcząca; co wywołuje łupieŜ. 3. Mamsa (mięśnie) okrywa delikatnie Ŝywotne organy, wykonuj, ruch
Istnieje szczególny związek między skórą i nerkami, poniewaŜ wy- stawów i podtrzymuje fizyczną siłę ciała.
dzielanie wodnych odpadów naleŜy do funkcji tych dwóch organów. Tak 4. Meda (tłuszcz) utrzymuje elastyczność i nawilŜanie (lubrication and
więc pocenie się ma pośredni związek z formowaniem się moczu. Tak samo oiliness) wszystkich tkanek.
jak mocz, pocenie się jest związane z pittą. Ludzie w lecie pocą się obficie, 5. Asthi (kości) dostarczają podporę utrzymującą strukturę ciała.
ale ich wydzielanie moczu jest wtedy ograniczone, poniewaŜ produkty 6. Majja (szpik i nerwy) wypełnia puste przestrzenie kości i przenosi
odpadowe są wydalane przez pocenie. W zimie wielu ludzi poci się mniej, a Impulsy sensoryczne i motoryczne.
wydala więcej moczu. 7. Shukra i artav (tkanki rozrodcze) mieści w sobie zawartość wszystkich
Nadmierne wydzielanie moczu moŜe spowodować zbyt małe wydzielanie tkanek i odpowiada za rozmnaŜanie.
potu, a nadmierne pocenie się moŜe być przyczyną ograniczenia ilości
wydalanego moczu. Dlatego konieczne jest, aby wydalanie moczu i potu Siedem dhatus pojmowane jest jako naturalny, biologiczny porządek
pozostawało w równowadze. Diabetycy, cierpiący na łuszczycę, zapalenie kolejnego przejawiania się. Pokarm po strawieniu, nazywany odŜywczą
skóry i puchlinę wodną, są przykładem tych chorób, które są spowodowane plazmą - ahara rasa, zawiera składniki odŜywcze dla wszystkich dhatus. Ta
brakiem równowagi w wydzielaniu moczu i potu z organizmu. odŜywcza plazma zostaje przetworzona i doŜywiona ciepłem kaŜdego
Nadmierne pocenie się obniŜa temperaturę ciała i powoduje odwod- poszczególnego dhatu, zwanym dhatu agni.
nienie. Podobnie zbyt obfite wydalanie moczu powoduje odwodnienie, a Kasa zostaje przetworzona w rakta, która dalej przejawia się w ma-msa,
takŜe sprawia, Ŝe ręce i stopy są chłodne. meda itd. Ta transformacja wynika z trzech podstawowych działań:
nawodnienia (składniki pokarmowe zostają przeniesione do sidmiu dbatus
przez naczynia krwionośne), selektywności (kaŜde dhatu wydobywa
58 J9
Wykres 4 Ayuin/EcU I'IKK is choRobowy
KrąŜenie składników odŜywczych potrzebne dla siebie składniki pokarmowe, aby móc spełnić swoje fiz-
i przetwarzanie kolejnych dhatu jologiczne funkcje), bezpośredniego przetworzenia (gdy substancje od-
Ŝywcze przechodzą przez kaŜde dhatu, wytwarzany jest pokarm do for-
mowania kaŜdego następnego dhatu). Te trzy procesy — nawadnianie,
selektywność i transformacja - działają jednocześnie w formacji sied-
miu dhatu. Te dhatus są odŜywiane i przetwarzane w celu podtrzymania
normalnych fizjologicznych funkcji róŜnych tkanek, narządów i syste-
mów.
Gdy w równowadze vata-pitta-kapha zapanuje nieporządek, wszys-
tkie dhatus są tym bezpośrednio dotknięte. W kaŜdym procesie chorobo-
wym zostają bezpośrednio wywołane zaburzenia w dosza (vata, pitta,
kapha) i wadliwe działanie dhatus. W celu podtrzymania zdrowia dha-
tus, naleŜy dbać o utrzymanie w równowadze vaty, pitty i kaphy przez
zastosowanie odpowiedniej diety, ćwiczeń fizycznych i programu od-
mładzającego.
40 41
\VlA<<:iwości
Tabela 3
Właściwości tridosza
ROZDZIAŁ V
Właściwości
VATA PITTA KAPHA
42 45
AyuiwEdA
tendencję do wzmoŜenia się w ludzkiej konstytucji. Wreszcie kapha
wewnętrzna, która jest mokra, zimna, cięŜka, grząska i pochmurna, ma
tendencję do wzmagania się w zimie, kiedy te cechy dominują w ze-
wnętrznym środowisku.
JeŜeli ktoś stale pobiera substancje przeciwstawne do tych, które ma w
swoim ciele, to te właściwości przeciwstawne staną się wreszcie do-
minującymi, co moŜe w rezultacie spowodować rozstrój. Na przykład osoba
vata ma w sposób naturalny nadmiar właściwości lekkich. JeŜeli jednak osoba
ROZDZIAŁ VI
ta będzie jadać cięŜki, powodujący kaphę pokarm, który hamuje lekkie
właściwości ciała, to po pewnym czasie cielesne cechy tej osoby zmienią się z
Diagnoza
vaty (lekkie) na kaphę (cięŜkie). W ten sposób właściwości ciała mogą ulec
zmianie mimo wrodzonych, naturalnych skłonności konstytucjonalnych.
Na Zachodzie termin diagnoza odnosi się do stwierdzenia choroby na
Aby zrozumieć i docenić ayurvedyczne pojęcie właściwości, trzeba się
podstawie jej objawów. Natomiast w Ayurvedzie pojęcie diagnozy zakłada
nad tym głęboko zastanowić. Zbadanie właściwości jest doświadczeniem
natychmiastowe rejestrowanie wzajemnego oddziaływania między
bardzo delikatnym i wymaga stałej uwagi. JeŜeli np. ktoś jada gorący, ostry
porządkiem (zdrowie) a nieporządkiem (choroba) panującym w organizmie.
pieprz, to jaka będzie jego reakcja? Z powodu ostrego, przenikliwego
Proces chorobowy jest reakcją między cielesnymi humorami u tkankami.
działania tego pokarmu doświadcza on natychmiast takich wraŜeń jak gorąco,
Objawy choroby zawsze mają związek z zakłóceniem równowagi w tridosza.
pocenie się i pieczenie w ustach, a jego mocz następnego dnia moŜe
JeŜeli raz zrozumiemy naturę nierównowagi, potra-fimy przywrócić
powodować pieczenie, podobnie jak kał.
równowagę właściwym leczeniem.
Pojęcia rządzące farmakologią, terapią i przygotowywaniem pokarmów
Ayurveda podaje bardzo dokładne metody rozpoznawania procesów
opierają się w Ayurvedzie na zasadzie akcji i reakcji dwudziestu właściwości.
chorobowych, zanim wystąpią jakiekolwiek wyraźne symptomy. Dzięki
Dzięki zrozumieniu tych właściwości moŜe być utrzymana równowaga w
wykrywaniu wczesnych objawów nierównowagi i chorobowych reakcji
zakresie tridosza.
Organizmu moŜna z góry przewidzieć rodzaj przyszłej reakcji. Codzienne
obserwacje pulsu, języka, twarzy, oczu, paznokci i warg dostarczają
nieznacznych, ale uchwytnych wskazówek. Dzięki temu studiujący Ayurvedę
moŜe dowiedzieć się, jakie patologiczne procesy występują w organizmie,
które narządy są osłabione i gdzie kumulują się dosza i toksyny. Tak więc
regularnym kontrolowaniem wskaźników ciała moŜna wcześnie wykryć
patologiczne objawy i podjąć środki zapobiegawcze. Ayurveda uczy, Ŝe
pacjent jest Ŝywą ksiąŜką i Ŝe dla poznawania swego fizycznego stanu trzeba
ją czytać codziennie.
A. BADANIE TĘTNA
1. PołoŜenie palca wskazującego oznacza puls vata. Gdy puls ten domi-
nuje, palec wskazujący wyczuwa uderzenia silniej. Wyczuwa równieŜ ude-
rzenia pulsu jak poruszenie węŜa -szybkie, ślizgające się, częste, słabe,
chłodne, nieregularne. Od 80 do 100 uderzeń na minutę.
2. PołoŜenie palca środkowego oznacza puls pitta. Gdy ten puls dominuje,
palec środkowy wyczuwa najsilniej. Jest aktywny, jak ruchy Ŝaby, ska-
czący, podniecony, wydatny, gorący, umiarkowany, regularny. Od 70 do
no uderzeń na minutę.
3. PołoŜenie palca serdecznego oznacza puls kapha. Gdy ten puls do-
minuje, ten palec wyczuwa najsilniej. Puls ten jest powolny, przypomina
płynięcie łabędzia, silny, spokojny, łagodny, szeroki, regularny, ciepły. Od
60 do 70 uderzeń na minutę.
46 47
AyuRVE<k Diagnoza
przed pacjentem i bada puls na jego obu nadgarstkach. Wskaźniki tętna Diagram 3
zmieniają się od lewej do prawej strony, dlatego najlepiej jest badać tętno po Punkty mierzenia pulsu
obu stronach ciała. Tętna nie naleŜy badać po duŜym wysiłku, masaŜu, po
jedzeniu, po kąpieli lub stosunku płciowym. Na puls ma równieŜ wpływ
przebywanie blisko źródła ciepła (np. przy piecu) lub wykonywanie
męczących ćwiczeń. Tętno moŜna mierzyć równieŜ na innych miejscach ciała
(patrz diagram 3).
W celu zbadania własnego tętna trzeba chwycić swoją, lekko zgiętą, rękę
przy nadgarstku. PołoŜyć trzy palce na nadgarstku tuŜ poniŜej kości
promieniowej, aby wyczuć uderzenia pulsu. Następnie lekko wzmocnić
nacisk palców, aby zorientować się w zmiennych ruchach pulsu.
Pozycja palca wskazującego określa miejsce vata dosza. Gdy w kon-
stytucji dominuje vata, palec wskazujący będzie wyczuwał puls silniej.
Będzie to tętno nieregularne i cienkie, uderzające falami, podobne do ruchów
węŜa. Dlatego teŜ ten rodzaj tętna nosi nazwę „węŜowego" pulsu i wskazuje
na wzmoŜenie vaty w organizmie.
Miejsce, na którym spoczywa palec środkowy, określa miejsce pitta
dosza. Gdy w konstytucji dominuje pitta, puls będzie silniejszy pod palcem
środkowym. Będzie on wyczuwany jako aktywny i niespokojny, będzie się
poruszał jak skacząca Ŝaba. Stąd jego nazwa „Ŝabi" puls.
Gdy dominuje kapha, najbardziej wyczuwalne są uderzenia pulsu palcem
serdecznym. Puls jest wyczuwalny silnie, a jego ruchy przypominają
płynącego łabędzia. Nazywa się on pulsem „łabędzim".
Dzięki badaniu powierzchniowego i głębokiego pulsowania moŜna
określić nie tylko konstytucję ciała, ale równieŜ stan jego narządów.
Uderzenia pulsu korespondują nie tylko z biciem serca, ale równieŜ ujawniają
waŜne miejsca szczytowe, związane z granicznymi prądami energii w ciele.
Prądy te krąŜą wraz z krwią, przechodząc przez podstawowe narządy, takie
jak wątroba, nerki, serce i mózg. Przy badaniu powierzchniowego i
głębokiego pulsowania wraŜliwy badający potrafi określić stan tych organów.
KaŜdy palec spoczywa w miejscu szczytowym elementu związanego z dosza
PULS MOśNA BADAĆ:
tego miejsca (patrz rysunek ręki). Na przykład palec wskazujący, który
1. Przy tętnicy skroniowej tuŜ ponad skronią.
wyczuwa vatę, wykrywa cielesne powietrze. Palec środkowy, który dotyka
2. Przy tętnicy szyjnej z boku szyi nad obojczykiem.
miejsca pitta, wykrywa ogień, a palec serdeczny, który wyczuwa kaphę,
3. Przy tętnicy ramieniowej ną wewnętrznej stronie ramienia ponad łokciem.
wodę.
4. Przy tętnicy promieniowej przy nadgarstku.
Palec wskazujący spoczywa na prawym nadgarstku pacjenta, aby
5. Przy tętnicy w pachwinie.
powierzchniowym dotykiem wyczuć działanie jelita grubego. Gdy zastosuje
6. Przy tętnicy obok ścięgna Achillesa.
się nacisk silniejszy i głębszy, moŜna wyczuć równieŜ działanie
7. Na tętnicy grzbietowej stopy.
48 49
AyUKVEdA Diagnoza
Diagram 4 Diagram 5
ZIEMIA
płuc. Gdy wyczuwa się wyraźny puls przy powierzchniowym badaniu Diagram 6
prawej strony nadgarstka palcem wskazującym, to znaczy, Ŝe w grubym
jelicie jest wzmoŜona vata. JeŜeli głęboki puls jest silny, wyraźny, to Diagnoza na podstawie języka (jihva)
wskazuje na przekrwienie płuc. Środkowy palec spoczywający na pra-
wym nadgarstku moŜe wykryć stan woreczka Ŝółciowego dotknięciem Objaśnienia: Odbarwienie i (lub) wraŜliwość poszczególnych
powierzchniowym, a głębszym naciskiem stan wątroby. Palec serdeczny miejsc na języku wskazują na zaburzenia w organie odpowiada-
wyczuwa osierdzie (zewnętrzna powłoka serca) przy badaniu powierz- jącym temu miejscu czy obszarowi. Biały nalot na języku
chniowym, a głębokie dotknięcie pozwala wyczuć harmonijne relacje wskazuje na rozstrój kaphy i nagromadzenie śluzu. Język
vata-pitta-kapha. czerwony lub Ŝół-to zielony wskazuje na rozstrój pitty, a
Palec wskazujący, spoczywający powierzchniowo na lewym nadgar- zabarwienie ciemnobrązowe (sygnalizuje rozstrój vaty. Język
stku pacjenta, wykrywa działanie jelita cienkiego, podczas gdy działanie suchy znamionuje ubytek w dhatu rasa (osocze), podczas gdy
serca moŜna wyczuć przy głębszym nacisku. Powierzchniowym nacis- język blady wskazuje na ubytek w dhatu rakta (czerwone
kiem palca środkowego bada się działanie Ŝołądka, a głębszy nacisk krwinki).
ujawnia stan śledziony. Palec serdeczny przy dotknięciu powierzchnio-
wym ujawnia stan pęcherza, przy głębszym nacisku rejestruje funkcjo- > kręgosłup
wraŜliwe jelito grube zaburzenia nerek słabe serce ból w dolnej części krzyŜa ... w części środkowej ... w części szyjnej
(przełamana linia środkowa) (przełamana linia środkowa) (przełamana linia środkowa)
Podobnie jak na innych częściach ciała (np. język, paznokcie, twarz, oczy jak
samo na wargach moŜna znaleźć odbicie zdrowia lub choroby róŜnych
narządów.
NaleŜy obserwować rozmiar, kształt, powierzchnię, kolor i kontury
wargę.. JeŜeli są one suche i szorstkie, to wskazuje na odwodnienie i roz-strój
vata. Nerwowość i lęk równieŜ powodują suchość i drŜenie warg. W
przypadku anemii wargi są białe. W wyniku nałogowego palenia wargi stają
się brązowe. Powtarzające się przypadki stanów zapalnych na brzegach warg
wskazują na opryszczkę (liszaj) i chroniczny rozstrój pitta. JeŜeli na wargach
występują liczne jasnobrązowe plamki, to wska-zuje na osłabione trawienie
lub obecność robaków w odbytnicy. W przy-padku Ŝółtaczki wargi stają się
Ŝółte. W zaburzeniach pracy serca, spo-wodowanych brakiem tlenu, wargi
stają się niebieskosine. Odbarwienia róŜnych miejsc na wargach wskazują na
zaburzenia w odpowiadających im narządach (patrz diagram 8).
Vata Kapha
kruche, łamliwe grube, mocne
Pitta
róŜowe, miękkie, delikatne
Objaśnienie: Kolor paznokci moŜe być oznaką określonych zaburzeń. Paznokcie
blade są oznaką anemii. Paznokcie Ŝółte wskazują na słabą wątrobę, a niebieskie
na słabe płuca i serce. JeŜeli półksięŜyc (półokrągły u podstawy paznokcia) jest Vata Pitta Kapha
niebieski, oznacza to niedomaganie wątroby. PółksięŜyc czerwony jest sygnałem
niewydolności serca.
Oczy vata są małe i nerwowe z opadającymi powiekami oraz suchymi i
rzadkimi rzęsami. Białkówka jest mętna, podczas gdy tęczówka jest
ciemna, zielono-brązowa lub czarna. Oczy pitta są średniej wielkości,
ostre, błyszczące, wraŜliwe na światło. Rzęsy rzadkie i tłuste, a
tęczówka czerwona lub Ŝółtawa. Oczy kapha są duŜe, piękne i
nerwowość niedoŜywienie wilgotne,
złe z długimi, gęstymi rzęsami. Białkówka oka jest bardzo biała,
przyswajanie
Rozstrój vata Rozstrój agni Rozstrój vata a tęczówka blada, niebieska lub czarna.
(ogryziony paznokieć) (schodkowa powierzchnia) (podłuŜne pręgi)
Artretyzm
Brak wapnia, (mała tęczówka)
nadmiar soli i cukru
uszkodzenie stawów
stwardnienie naczyń
krwionośnych
(biały krąg dookoła tęczówki)
chroniczna infekcja płuc rozstrój niedobór wapnia
kapha (guzowate zakończenie lub cynku
paznokcia) (białe plamki)
60 61
AyURVE(JA
A. WYZWOLENIE EMOCJONALNE
Przygotowanie do wymiotów: Trzy dni wcześniej naleŜy wypić dwa lub trzy
razy w ciągu dnia filiŜankę oleju, aŜ stolec stanie się tłusty albo poczuje się nud-
ności. NaleŜy równieŜ stosować dietę dla kaphy, aby wzmocnić element kaphy
w organizmie. Vaman naleŜy wykonać rano (czas kapha). Wcześnie rano naleŜy
zjeść ryŜ z jogurtem z duŜą ilością soli, co jeszcze bardziej wzmocni kaphę w Ŝołąd-
ku. Cieple okłady na piersi i plecy spowodują Ŝe kapha ulegnie stopieniu. Potem Virochan jest oczyszczeniem pitty i usunięciem toksyn z krwi. MoŜna ją zastosować
chory powinien usiąść na wysokim krześle i spokojnie popijać miksturę lukrecji w trzy dni po kuracji vaman. JeŜeli kuracja vaman jest nie wskazana, wtedy moŜna
z miodem lub napar z kłączy tataraku. Po wypiciu wywaru powinny wystąpić nud- od razu zastosować virechan. Przygotowanie do tego zabiegu polega na robieniu
ności. Wtedy chory powinien pocierać język, dla wywołania wymiotów, tak długo okładów i smarowaniu olejem brzucha i odbytnicy. Virechan oczyszcza gruczoły
aŜ w wymiotach pojawi się Ŝółć. Skuteczność tego zabiegu zaleŜy od: 1) liczby potowe, jelito cienkie, okręŜnicę, nerki, Ŝołądek, wątrobę i śledzionę.
wymiotów (minimum 4 razy), 2) ilości wymiotów (średnio litr).
Po skończeniu naleŜy odpoczywać, pościć i nie tłumić naturalnych odruchów, Wskazania: choroby skóry, utrzymujące się podwyŜszenie temperatury, he-
tzn. oddawania moczu, kału, gazów, kichania i kaszlu.
Wskazania: zabieg ten zalecany jest w przypadkach kaszlu, zaziębienia, obja- moroidy, zaburzenia trawienne, robaki, skaza moczanowa, Ŝółtaczka. MoŜliwe
wów astmy, grypy, nudności, utraty apetytu, anemii, krwawienia, zatrucia, chorób przeciwwskazania: nie zaleca się stosowania dzieciom, osobom starszym, w
skóry, cukrzycy, obrzęków limfatycznych, chronicznej niestrawności, epilepsji, cho- przypadku osłabienia, ostrego stanu gorączkowego, niskiego poziomu agni, nie-
roby zatok, powtarzającego się zapalenia migdałków. strawności, krwawienia z górnych dróg oddechowych, kawerny w płucach, biegunki
Przeciwwskazania: nie zaleca się dzieciom, starcom, w wypadku osłabienia, obcego ciała w Ŝołądku, wycieńczenia, wrzodowego zapalenia okręŜnicy, wy-
głodu, choroby serca, kawern w płucach, krwawienia z górnych dróg oddechowych, padnięcia odbytnicy.
menstruacji, ciąŜy, w wychudzeniu, otyłości, stanie przygnębienia.
Emetyki: lukrecja, tatarak, sól, kardamon, nasienie kulczyby (strychnas nux vc-
mica). Środki do stosowania zabiegu: senes, suszone śliwki, otręby, siemię lniane, ko-
rzeń mniszka lekarskiego, mleko krowie, sól, olej rycynowy, rodzynki, sok z mango.
64 65
AyURVEdA I M /iiMie
Ayurvedyczne techniki postępowania z negatywnymi odczuciami to Lecznicze wymioty są równieŜ wskazane przy chorobach skóry,
obserwacja i wyzwolenie. Na przykład gdy pojawia się gniew, naleŜy chronicznej astmie, cukrzycy, chronicznym przeziębieniu, zatorach lim-
być tego całkowicie świadomym: przyglądać się temu uczuciu, jak ono faktycznych, chronicznej niestrawności, obrzękach, epilepsji (między ata-
się rozwija od początku do końca. Z tej obserwacji moŜna dowiedzieć kami), chronicznych dolegliwościach zatok i powtarzających się atakach
się o naturze gniewu, a następnie kazać mu odejść, rozładować go. Ze zapalenia migdałków.
wszystkimi negatywnymi emocjami moŜna postępować w ten sam spo-
sób. Ayurveda naucza, Ŝe moŜna wyzwolić się od wszystkich negatyw-
nych uczuć przez uświadomienie ich sobie. 2. STOSOWANIE ŚRODKÓW PRZECZYSZCZAJĄCYCH
Strach jest skojarzony z vatą, gniew z pittą, Ŝądza, zawiść i zachłan- (YIRECKAN)
ność z kaphą. Gdy stłumi się strach, zakłócona zostanie praca nerek,
gdy stłumi się gniew - praca wątroby, a gdy Ŝądzę i zachłanność - serce Gdy wydziela się i gromadzi nadmiar Ŝółci w woreczku Ŝółciowym, w
i śledziona. wątrobie lub w jelitach, moŜe to wywołać wysypkę alergiczną, za-
palenie skóry lub trądzik, chroniczną gorączkę, wymioty Ŝółcią lub Ŝół-
taczkę. Ayurvedyczne leczenie w takich przypadkach polega na stoso-
B. PANCBA KARMA waniu środków przeczyszczających (virechan). Do tego celu moŜe słu-
Ŝyć wiele ziół rosnących w Stanach Zjednoczonych. Na przykład napar
Zabieg fizycznego eliminowania stosuje się przy licznych schorze- z liści senesu działa łagodnie przeczyszczające Jednak u ludzi o kon-
niach, takich jak nadmiar śluzu w klatce piersiowej, Ŝółć w jelitach, stytucji vata taki napar moŜe spowodować kolkę, poniewaŜ jego dzia-
kapha w Ŝołądku lub nagromadzenie gazów w jelicie grubym. Dla łanie wzmaga ruch perystaltyczny w jelicie grubym.
takiego leczenia Ayurveda zaleca pancha karma. Są to procesy oczy- Skutecznym środkiem przeczyszczającym dla konstytucji vata i pitta
szczające ciało, umysł i uczucia. „Pancha" znaczy pięć, a „karma" jest szklanka gorącego mleka z dodatkiem dwóch łyŜeczek masła (patrz
znaczy działanie lub proces. Te pięć podstawowych procesów to: wy- Dodatek C, przepisy). Ten środek przeczyszczający przyjmowany wie-
mioty, środki przeczyszczające lub rozwalniające, lecznicza (z uŜy- czorem pomaga w wydaleniu nadmiaru Ŝółci z organizmu, spowodo-
ciem lekarstw) lewatywa, zabiegi lecznicze w obrębie nosa i oczysz- wanego przez pittę. Taki zabieg przeczyszczający moŜe zupełnie zlik-
czanie krwi. widować problem nadmiaru pitty.
Gdy przyjmuje się środki przeczyszczające, waŜne jest kontrolowa-
1. LECZNICZE WYMIOTY (YAMAN) nie diety. Pacjent nie powinien jadać pokarmów wzmagających domi-
nujący u niego humor lub powodujących nierównowagę trzech humo-
W przypadku przekrwienia płuc, powodującego powtarzające się ataki rów (więcej szczegółów na temat diety w rozdziale 8).
bronchitu, kaszlu, zaziębienia lub astmy, ayurvedyczne leczenie polega Środków przeczyszczających nie powinny uŜywać osoby o niskim
na terapeutycznych wymiotach w celu wyeliminowania nadmiaru kap- poziomie agni ani w stanie ostrej gorączki, biegunki, cięŜkiego zaparcia
hy, wytwarzającej śluz. Najpierw wypija się trzy lub cztery szklanki lub) krwawienia z odbytnicy albo gruźlicy. Ani wtedy gdy w Ŝołądku
naparu z korzeni lukrecji lub kłącza tataraku, a następnie naleŜy pocie- jest jakieś obce ciało, ani po lewatywie, ani w stanie wycieńczenia,
rać język, aby pobudzić odruchy wymiotne albo teŜ: rano, przed umy- osłabienia lub wypadnięcia odbytnicy.
ciem zębów, moŜna wypić dwie szklanki słonej wody, która wzmaga
kaphę. Następnie naleŜy pocierać język dla wywołania wymiotów. Gdy 3. LEWATYWA (BA8TI)
tylko śluz zostanie usunięty, pacjent natychmiast poczuje ulgę. Zastój,
zadyszka, brak tchu znikną, a zatoki staną się czyste. Ayurvedyczne leczenie lewatywą (basti) polega na wprowadzeniu do
odbytu takich leków jak olej sezamowy, olej tatarakowy lub ziołowe
66 wywary. Taka lewatywa jest doskonałym środkiem leczniczym w przy-
67
AyuiwEcU I II /INJE
*
AVURVECIA LECZENIE
większość ludzi ma skrzywioną przegrodę nosową, z jednej slrony nosa go dnia wieczorem rozpocząć kurację naparem z korzeni łopianu. Napar
masaŜ len będzie łatwiejszy niŜ z drugiej. Palca nie naleŜy wpychać przyrządza się z jednej łyŜeczki sproszkowanego korzenia łopianu zalanej
siłą, masaŜ powinien być wykonywany ruchem powolnym w kierunku szklanką wrzącej wody. Wypijanie tego naparu kaŜdego dnia przyczyni
ruchu wskazówek zegara na początku, a potem w kierunku odwrotnym. się do oczyszczenia krwi. Inne czyszczące krew zioła to: szafran, sprosz-
W ten sposób zostają uwolnione uczucia zablokowane w drogach od- kowane drzewo sandałowe oraz sproszkowany korzeń kurkumy i tataraku.
dechowych. MoŜna stosować ten zabieg kaŜdego dnia rano i wieczorem. Na choroby krwi skuteczne są takŜe: sok z owoców granatu, sok pomarań-
Gdy uczucia zostaną wyzwolone, poprawi się sposób oddychania, co czowy oraz szparagi. MoŜna je stosować po upuszczeniu krwi.
ma równieŜ wpływ na poprawę wzroku.
Toksyny wchłaniane do krwi z przewodu pokarmowego krąŜą potem Dla eliminowania najpowaŜniejszych toksyn stosuje się środki uśmie-
po całym ciele. Mogą ujawnić się pod skórą lub w stawach, powodując rzania (szamana). Uśmierzanie powoduje neutralizowanie toksyn przez
choroby. W takich przypadkach potrzebne jest eliminowanie toksyn i rozniecanie agni i stymulowanie trawienia przez głodówkę. Toksyny
oczyszczanie krwi. moŜna neutralizować równieŜ przy uŜyciu gorących, ostrych ziół, takich
Puszczanie krwi (rakta moksza) zalecane jest przy powtarzających jak imbir i czarny pieprz. Doznawanie głodu i pragnienia, ćwiczenia
się atakach chorób skórnych, takich jak pokrzywka, rumień, egzema, gimnastyczne, kąpiele słoneczne i siedzenie na świeŜym powietrzu, to
trądzik, świerzb, lcukoderma, chroniczne swędzenie. Jest ono równieŜ skuteczne środki neutralizowania toksyn.
skuteczne w przypadkach powiększenia wątroby i śledziony, i przy ska-
zie moczanowej.
Pitta przejawia się w produktach odpadowych krwi, a więc toksyny
krąŜą we krwi przy wielu zakłóceniach pilly, takich jak rumień i trądzik.
Dlatego przy wielu schorzeniach pitta upust małej ilości krwi z Ŝył
zmniejsza napięcie spowodowane obecnością toksyn we krwi.*
Upuszczenie krwi stymuluje równieŜ antytoksyczne substancje w
krwiobiegu, co wzmacnia mechanizm immunologiczny w systemie
krwionośnym. W ten sposób toksyny zostają zneutralizowane, umoŜli-
wiając skuteczną kurację wielu chorób krwi i kości.
Puszczanie krwi nie jest zalecane (są przeciwwskazania) w przypad-
kach anemii, obrzęku i osłabienia. Nie zaleca się go równieŜ dzieciom
i osobom starszym.
Niektóre substancje, takie jak nadmiar cukru, soli, jogurtu i potraw
kwaśnych, mają we krwi działanie toksyczne. Dlatego w pewnych cho-
robach krwi naleŜy tych pokarmów unikać, aby utrzymać czystość krwi.
Najlepszym środkiem na oczyszczenie krwi jest napar z korzeni łopia-
nu. Przy chorobach przenoszonych przez krew, takich jak alergia, rumień
lub trądzik, pacjent powinien wziąć środek przeczyszczający, a następne-
* Zabieg ten powinien być wykonywany tylko przez lekarza.
70
71
DIETA
76
77
AyURVEdA DiETA
Vata Pltta Kapha
ROŚLINY STRĄCZKOWE:
ORZECHY 1 NASIONA:
SŁODYCZE:
wszystkie oprócz białego wszystkie oprócz melasy i Ŝadnych oprócz nie prze-
cukru
miodu tworzonego miodu
PRZYPRAWY:
78 79
SlMAk
pełni księŜyca w ciele wzmoŜona jest kapha, a w zewnętrznym śro- bienie i wydzielanie śluzu. Jedynym pokarmem dziecka jest mleko ma-
dowisku element wody. W tym czasie wzbiera woda w oceanie, jest tki lub mleko krowie, które moŜe wzmagać kaphę. Ten okres czasu
przypływ, powodujący nadmiar wody we wszystkich formach Ŝycia. kapha trwa od urodzenia do szesnastu lat.
W czasie pełni księŜyca ludzie cierpiący na astmę i epilepsję związane Dorosłość obejmuje lata od szesnastu do pięćdziesięciu lat. Okres
z kapha mają więcej ataków, a kobiety w czasie menstruacji mają ten jest czasem pitta, gdy jednostka jest aktywna i pełna Ŝywotności.
większe bóle. W tym czasie powszechne są schorzenia pittę.
W czasie nowiu księŜyca wzmaga się energia słoneczna. PoniewaŜ Starość jest czasem vata. Do schorzeń starszego wieku zalicza się
energia słońca ma związek z pittą, ludzie cierpiący np. na epilepsję drŜenie, wycieńczenie, zadyszkę, artretyzm, utratę pamięci i zmarszczki.
związaną z pittą mają w tym czasie więcej ataków.
B. ASTUOLOGIA
Czas rządzi nie tylko ruchami planet, ale równieŜ cyklami ludzkiego
Ŝycia. Ruch czasu w indywidualnym Ŝyciu łączy się z cyklem vata-pit-
ta-kapha. Ayurveda naucza, Ŝe są trzy waŜne okresy Ŝycia ludzkiego:
dzieciństwo, dorosłość i starość.
Dzieciństwo jest czasem kapha i dlatego dzieci mogą częściej za-
padać na choroby kapha, takie jak przekrwienie płuc, kaszel, przezię-
88 89
DtuqowiEczNOŚć
Siedzibą prany jest głowa i prana rządzi całą wyŜszą działalnością
mózgową. Wszystkie funkcje umysłu, takie jak pamięć, myślenie i uczucia, są
pod kontrolą prany. Fizjologiczne funkcjonowanie serca jest równieŜ
rządzone przez prane, a z serca prana wchodzi do krwi i w ten sposób
kontroluje utlenianie we wszystkich dhatus i podstawowych organach ciała.
Prana rządzi biologicznymi funkcjami dwóch innych subtelnych esencji,
ROZDZIAŁ XII ojas i tejas. W czasie ciąŜy pępek płodu jest główną bramą, przez którą prana
wchodzi do macicy i do ciała płodu. Prana reguluje równieŜ krąŜenie ojas w
Długowieczność zarodku. Tak więc u wszystkich ludzi, nawet u tych jeszcze nie urodzonych,
zaburzenia prany mogą powodować nierównowagę ojas i tejas i vice versa.
Ojas jest esencją siedmiu dhatus, czyli cielesnych tkanek. Jest to witalna
energia, która rządzi równowagą hormonalną. Najistotniejszym elementem
Od momentu fizycznych narodzin do czasu fizycznej śmierci całe ciało jest jest szukralartav, będący esencją wszyskich dhatus. Jest on zlokalizowany w
zaangaŜowane w nieustającą walkę przeciwko procesowi starzenia się. Na sercu. Ojas jest energią witalną, która kontroluje Ŝyciowe funkcje przy
poziomie komórkowym zachodzi nieustanny rozpad tkanek ciała i narządów, pomocy prany, zawiera wszystkie pięć podstawowych elementów i wszystkie
co powoduje degenerację, dlatego równieŜ odmłodzenie musi mieć miejsce na witalne substancje tkanek ciała. Jest odpowiedzialna za samoodporność
poziomie komórkowym. systemu i za umysłową inteligencję.
Tridosza odgrywają bardzo waŜną rolę w podtrzymywaniu zdrowia PoniewaŜ ojas jest związana z kaphą, wzmoŜenie kaphy przemieszcza
komórek i długowieczności. KaŜda dosza ma swój doniosły udział w ojas i vice versa — przemieszczona ojas powoduje związane z kaphą
podtrzymywaniu funkcjonowania kaŜdej z miliardów komórek, z których zaburzenia cukrzycowe, rozmiękczenie kości i stawów oraz drętwienie
składa się ludzkie ciało. Kapha podtrzymuje długowieczność na poziomie kończyn. Zmniejszona ojas spowodują związane z vatą reakcje - lęk, ogólne
komórkowym. Pitta rządzi trawieniem i odŜywianiem. Vata, która ma ścisły osłabienie, niezdolność zmysłów do odbierania wraŜeń, utratę świadomości i
związek z praniczną energią Ŝyciową, rządzi wszystkimi funkcjami śmierć. Równowaga ojas jest niezbędna do zachowania biologicznej siły i
Ŝyciowymi. odporności.
Na głębszym poziomie, aby bronić się przed starzeniem, konieczne jest Ghee pomaga do wzmoŜenia ojas. W ciele dziecka mleko matki pobudza
zachowanie równowagi trzech subtelnych esencji wewnątrz ciała: prana, ojas ojas, dlatego jest tak waŜne, aby dziecko otrzymywało mleko matki w celu
i tejas. Funkcjonowanie prany, ojas i tejas koresponduje na subtelniejszym rozwinięcia siły biologicznej.
poziomie kreacji z funkcjonowaniem vaty, pitty i kaphy. Właściwa dieta, Przez osiem miesięcy ciąŜy ojas wędruje do płodu z ciała matki. Dlatego
ćwiczenia fizyczne i styl Ŝycia mogą wytworzyć równowagę między tymi jeŜeli do porodu dochodzi przedwcześnie, przed przemieszczeniem ojas,
trzema subtelnymi esencjami, zapewniając w ten sposób długie Ŝycie. dziecku trudno będzie przeŜyć. Ten przykład wskazuje na doniosłość ojas w
Prana jest Ŝyciową energią, która przeprowadza procesy oddychania, podtrzymywaniu funkcji Ŝyciowych. Tak jak ojas jest konieczna na początku
utleniania i krąŜenia. Rządzi równieŜ wszystkimi funkcjami czuciowymi i Ŝycia, tak samo jest konieczna dla długowieczności.
motorycznymi. śyciowa siła praniczną roznieca centralny ogień cielesny Na poziomie psychologicznym ojas odpowiada za współczucie, miłość,
(agni). Przez prane wyraŜa się samoistnie naturalna inteligencja ciała. Na pokój i twórczość. Przez pranajamę, dyscyplinę duchową i techniki tantryczne
przykład jeŜeli dziecko ma niedobór Ŝelaza i wapnia, to naturalna inteligencja moŜna przetworzyć ojas na siłę duchową. Ta potęŜna
ciała, rządzona przez prane, nakieruje je do jedzenia błota (gliny), które jest
źródłem tych substancji mineralnych.
90 91
AyuwEcta I)łuqowiECZNOść
duchowa energia tworzy aurę, czyli aureolę dookoła najwyŜszego cza- szczane, aby zioła mogły dotrzeć do głębszych tkanek ciała, gdzie roz-
kramu. Osoba z silnym ojas jest pociągająca, ma błyszczące oczy i poczyna się proces odmłodzenia.
naturalny, uspokajający uśmiech. Taka osoba jest pełna duchowej Takiego cielesnego oczyszczenia dokonuje się przez zastosowanie
energii i siły. Duchowe praktyki i celibat wzmagają te cechy. Ci, którzy pięciu pancha karma: wymioty, środki przeczyszczające, lecznicze le-
ulegają nadmiernie popędowi seksualnemu i masturbacji, trwonią j watywy, oczyszczanie nosa ziołami i oczyszczenie krwi (po szczegó-
energię ojas w momencie orgazmu. Rezultatem tego jest słabość ojas, łowe opisy tych metod leczniczych sięgnij do rozdziału 7). Wymioty
która bezpośrednio oddziałuje na system odpornościowy. Taka osoba oczyszczają Ŝołądek, który jest siedzibą kaphy. Środki przeczyszczające
staje się podatna na choroby psychosomatyczne (Dodatek C: napój z oczyszczają jelito cienkie, siedlisko pitty. Lewatywy lecznicze oczysz-
migdałów). czają jelito grube, siedlisko vaty, a zabiegi nosa ziołami rozjaśniają
Tejas jest esencją bardzo subtelnego ognia, który rządzi przemianą . umysł i świadomość. Dla oczyszczenia krwi trzeba wykonać zabieg pu-
materii poprzez system enzymatyczny. Agni, centralny ogień w ciele, szczenia krwi, która doprowadza do tego, Ŝe plazma krwi moŜe prze-
pobudza trawienie, przyswajanie i asymilację pokarmu. Dalsze prze- nosić odmładzające składniki odŜywcze ziół do głęboko połoŜonych
twarzanie składników pokarmowych na delikatne tkanki pozostaje pod tkanek.
kierunkiem subtelnego poziomu energii agni — tejas. Tejas jest niezbędna Mentalne odmłodzenie wywołuje uspokojenie umysłu. Spokojny,
do podtrzymania i przetworzenia kaŜdego dhatu. KaŜde dhatu ma swój kontemplacyjny umysł pomaga równieŜ w utrzymaniu długowieczności.
własny tejas, czyli dhatu-agni. Esencja ta odpowiada źa fizjologiczne Dlatego naleŜy uczyć się być „świadkiem" (obserwatorem) wszelkiej
funkcjonowanie delikatnych tkanek. umysłowej działalności, własnych myśli i uczuć, zachowując dystans
Gdy tejas ulega wzmoŜeniu, spala ojas, ograniczając odporność i wobec tych przeŜyć. Aby wywołać w umyśle spokój, jednym z ayur-
stymulując nadmierną aktywność praniczną. WzmoŜona prana wytwarza vedycznych zaleceń jest odosobnienie, unikanie spraw światowych i to-
zwyrodniające zaburzenia w dhatu. Niedostatek tejas przejawia się w warzystwa. Jednak takie podejście jest dla większości ludzi niemoŜliwe
nadmiernym wytwarzaniu niezdrowych tkanek, co powoduje wzrost do zastosowania. Dlatego więc Ayurveda zaleca drugą metodę mental-
nowotworów i zatrzymanie przepływu energii pranicznej. nego odmłodzenia, według której człowiek uczy się być w świecie, ale
Niewłaściwa dieta, złe nawyki Ŝyciowe i naduŜywanie leków po- nie naleŜeć do świata. Zachowując taką postawę, obserwuje on swoje
wodują nierównowagę tejas. Tejas wzmagają bezpośrednio substancje' więzi uczuciowe, aby określić, które z nich są przyczyną stresu. śycie
gorące, ostre i przenikające. Tak samo jak zasadniczą sprawą dla zdrowia bez pragnień i stresów jest szczęśliwsze, zdrowsze i spokojniejsze. Ta-
jest zapewnienie równowagi między tridosza, dhatu i trzema malas, czyli kie Ŝycie kreuje naturalną długowieczność.
cielesnymi odpadami, tak samo waŜne dla długowieczności jest, Ŝeby Celibat i duchowa dyscyplina równieŜ są uŜyteczne dla odmłodze-
prana, ojas i tejas pozostawały w równowadze. Dla wytworzenia takiej nia, podobnie jak praktyki jogi. Dyscypliny te prowadzą do duchowego
równowagi najskuteczniejszy jest proces odmłodzenia, zalecany przez zrozumienia, a zdrowy, zmieniony sposób Ŝycia pobudza proces odmło-
Ayurvedę. dzenia.
Odmłodzenie musi dokonywać się na poziomach: fizycznym, men-1 Współczesna medycyna rozwinęła technologię słuŜącą do podtrzy-
talnym i duchowym. Przed rozpoczęciem programu fizycznego odmło- mywania Ŝycia, cielesnych funkcji, nawet potem, gdy ustaje kontakt
dzenia ciało musi zostać oczyszczone. Tak samo jak brudne ubranie nie ciała z uczuciami i duchowością człowieka. Ayurveda, jakkolwiek pod-
przyjmie prawidłowego koloru, wtedy gdy jest farbowane, tak teŜ ciało trzymuje przedłuŜanie Ŝycia, jak długo jest to moŜliwe, to uczy teŜ, Ŝe
nie odniesie korzyści z odmłodzenia, dopóki nie zostanie przedtem mogą istnieć indywidualne ograniczenia karmiczne. Ayurveda szanuje
oczyszczone od wewnątrz. Odmładzające zioła, przyjmowane doustnie, zarówno Ŝycie, jak i śmierć oraz ich intymne powiązania i wewnętrzne
przechodzą przez Ŝołądek, jelito cienkie i jelito grube, zanim wejdą do związki, a nauka o Ŝyciu zaleca równieŜ takie drogi, na których
krwiobiegu. Wszystkie te fizjologiczne ścieŜki muszą więc zostać oczy- człowiek moŜe spotkać się ze śmiercią spokojnie. Według Ayur-
92 95
AyuiwedA DluqowiECZNOść
vedy śmierć jest przyjacielem człowieka. Jakkolwiek ciało umiera, to Wykres 8
nie istnieje śmierć indywidualnej świadomości, bo dusza jest wieczna.
Dla osiągnięcia wolności wymagana jest dyscyplina. Podstawą dy- Podstawy jogi zalecane przy dolegliwościach vata, pitta i kapha
scypliny ayurvedycznej jest staranna dieta i zrównowaŜony sposób Wszystkie asany naleŜy wykonywać, oddychając spokojnie i głęboko.
Ŝycia. Dyscyplinę ciała, umysłu i ducha osiąga się dzięki dąŜnościom
takich tradycyjnych praktyk, które jak joga, pranajama i tantra, przy- Asany przy dolegliwościach vata
noszą człowiekowi duchową i fizyczną wolność. 1. Rodzaj astmy charakterystyczny dla vata - skłony do tylu (matsjasana), pług (halasana),
pozycja embrionu (garwasana), relaks pełny (sawasana).
2. Bóle pieców (w krzyŜu) - pozycja embrionu (garwasana), pług (halasana), wyginanie kręgo-
słupa (ardha - czakrasana), skłon do tyłu (matsjasana).
A. JOGA 3. Zaparcie -skłony do tyłu (matsjasana), skłon w lotosie (joga - mudra), pozycja embrionu
(garwasana), świeca (sarwangasana), relaks pełny (sawasana). W czasie wykonywania
tych pozycji brzuch naleŜy mieć wciągnięty.
Według Ayurvedy, praktyka jogi, która jest duchową nauką Ŝycia, jest 4. Depresja -skłon w lotosie (joga -mudra), pług (halasana), relaks pełny (sawasana), pozy-
bardzo waŜnym, naturalnym, ochronnym sposobem zapewnienia cja drzewa (wrkszasana), lotos (padmasana).
dobrego zdrowia. Ayurveda i joga są naukami siostrzanymi. W Indiach 5. Ischias (rwa kulszowa) -pozycja embrionu (garwasana), skłony do tyłu (matsjasana), pług
(halasana), skłon w lotosie (joga - mudra), wyginanie kręgosłupa (ardha - czakrsana).
naleŜy do tradycji, aby przed podjęciem praktyk jogi studiować 6. Osłabienie seksualne - skłony do tyłu (matsjasana), ptug (halasana), świeca (sarwanga-
Ayurvedę, poniewaŜ Ayurveda jest nauką dotyczącą ciała, a tylko sana), lotos uniesiony (utthita padmasana).
7. śylaki -stanie na głowie (sirsasana), skłony do tyłu (matsjasana), relaks pełny (sawasana).
wtedy, gdy ciało staje się do tego zdolne, człowiek jest uwaŜany za 8. Zmarszczki - skłon w lotosie (joga - mudra), skłony do tyłu (matsjasana), stanie na głowie
gotowego do studiowania duchowej nauki jogi. (sirsasana), pług (halasana).
Praktyki jogi, opisane przez ojca jogi, PatandŜalego, są bardzo po- 9. Bóle artretyczne i reumatyczne - wyginanie kręgosłupa (ardha - czakrasana), luk (dhanu-
rasana), pług (halasana), stanie na głowie (sirsasana), skłony do tyłu (matsjasana).
Ŝyteczne dla utrzymania dobrego zdrowia, szczęścia i długowieczności. 10. Ból głowy -pług (halasana), skłon w lotosie Goga - mudra), stanie na głowie (sirsasana).
PatandŜali opisał osiem ścieŜek jogi i praktyk jogicznych. Są nimi: na- 11. Bezsenność - relaks pełny (sawasana), kobra (bhudŜangasana), skłony do tyłu (matsja-
turalna regulacja systemu nerwowego, dyscyplina, oczyszczenie, posta- sana).
12. Zaburzenia menstruacyjne -pług (halasana), kobra (bhudŜangasana), wyginanie kręgo-
wy, koncentracja, kontemplacja, obudzenie się świadomości, stan dos- słupa (ardha - czakrasana), skłon w lotosie Goga - mudra).
konałej równowagi.
Joga przywodzi człowieka do naturalnego stanu spokoju (wycisze- Asany przy dolegliwościach pitta
nie), który jest równowagą. Tak więc ćwiczenia jogi mają wartość za- 1. Wrzód Ŝołądka -skłon w lotosie Goga -mudra), szetali (wciąganie powietrza ustami przez
równo prewencyjną, jak i leczniczą. Praktyki jogi pomagają wprowadzić zwinięty język).
2. Nadczynność tarczycy - świeca (sarwangasana), klęczenie przy głowie (karnapidasana).
naturalny porządek i równowagę do systemu neurohormonów i proce- 3. Złe wchłanianie - pozycja embrionu (garwasana), ryba (uttanasana), świerszcz (salabha-
sów przemiany materii, i w ten sposób poprawiają endokrynalny meta- sana).
bolizm, a zatem dostarczają wzmocnienia przeciwko stresom. Praktyki 4. Nadciśnienie - świeca (sarwangasana), kobra (bhudŜangasana), świerszcz (salabhasana).
(odmiana z uniesionymi jednocześnie rękami i nogami), spokojne oddychanie.
jogi stosowane do leczenia stresu i chorób związanych ze stresem (ta- 5. Gniew lub nienawiść-świerszcz (odmiana z uniesionymi rękami i nogami), świeca (sarwan-
kich jak nadciśnienie, cukrzyca, astma i otyłość) są bardzo skuteczne. gasana), skłon w lotosie Goga - mudra), relaks pełny (sawasana).
Joga jest nauką o zjednoczeniu z NajwyŜszym Istnieniem, a Ayur- 6. Migrena - szetali (wciąganie powietrza ustami przez zwinięty język), świeca (sarwangasa-
na), ryba (uttanasana).
veda jest nauką o Ŝyciu codziennym. Gdy jogini przyjmują pewne po- 7. Zapalenie okręŜnicy (colitis) - ryba (uttanasana), klęczenie przy głowie (karnapidasana),
stawy i przestrzegają pewnej dyscypliny, otwierają i wprawiają w ruch okręt (ardha - nawasana), łuk (dhanurasana).
8. Dolegliwości wątroby - ryba (uttanasana), świeca (sarwangasana), klęczenie przy głowie
energie, które zostały skumulowane i zatrzymane w ośrodkach energe- (karnapidasana), skłon w lotosie Goga - mudra).
tycznych. Gdy energie te pozostają tam bezwładne, w zastoju, są 9. Hemoroidy - ryba (uttanasana), świeca (sarwangasana), luk (dhanurasana).
przyczyną róŜnych schorzeń. Jogowie mogą teŜ przez pewien czas 10. Zapalenie języka - szetali (wciąganie powietrza ustami przez zwinięty język).
94 95
AyURVEdA l)łuqowiECZNOŚć
Asany przy dolegliwościach kapha
1. Bronhit - stanie na głowie (sirsasana), pług (halasana), półŜółw (ardha - kurmasana), skłon
do tyłu (matsjasana), wyginanie kręgosłupa (ardha - czakrasana), ryba (uttanasana).
2. Rozedma - wyginanie kręgosłupa (adraha - czakrasana), świeca (sarwangasana).
3. Przekrwienie zatok - ryba (uttanasana), okręt (ardha - nawasana), pług (halasana), łuk
(dhanurasana), bhasrika (wdychanie ciepłego powietrza).
4. Ból głowy na tle zatok - postawa Iwa (simhasana), skłon do kolan Ganusirasana), ryba
(uttanasana).
5. Cukrzyca - okręt (ardha - nawasana), ryba (uttanasana), wyginanie kręgosłupa (ardha
- czakrasana), skłon do tyłu (matsjasana), półŜółw (ardha - kurmasana).
6. Chroniczne zaburzenia trawienia - ryba (uttanasana), świerszcz (salabhasana), kobra (bhu-
dzangasana).
7. Ból gardła -postawa Iwa (simhasana), świeca (sarwangasana), świerszcz (salabhasana),
ryba (uttanasana).
8. Astma -wyginanie kręgosłupa (ardha -czakrasana), łuk (dhanurasana), okręt (ardha -na-
wasana), świeca (sarwangasana), pozycja drzewa (wrkszasana), ryby (uttanasana), kobra
(bhudŜangasana).
Pozycje Jogi
półŜółw, wykonanie
96 97
AyURVEdA DłuqowiEczNOŚć
98 99
AyuiwEcta DłuqowiEczi\iość
postawa Iwa
B. ODDYCHANIE I MEDYTACJA (PRANAJAMA)
102 105
AyuwEdA l)łuqowiECZNOŚć
najamy nie wykonuje się starannie i systematycznie, przyczynia się to
Diagram 11
do zaburzeń w tych organach. Pranajama moŜe wyleczyć z chorób tylko
wtedy, gdy jest wykonywana prawidłowo, wykonywana niewłaściwie -
Medytacja So-Hum 10
powoduje choroby. Czytelnik nie powinien zaczynać pranajamy bez
So (On) - Świadomość Kosmiczna 5
wskazówek kogoś, kto ma doświadczenie w tym jogicznym systemie
Hum (Ja) - świadomość indywidualna
leczenia.
C. MANTllAM
D. MEDYTACJA
106 107
I l-kftltSIWA
A. APTEKA W KUCHNI
Kuchnia moŜe stać się domową kliniką. MoŜna uŜywać swojej ku-
chni i jej zasobów dla przeprowadzenia ziołowych kuracji, które wyle-
ROZDZIAŁ XIII czą twoją rodzinę i ciebie samego. Oto naturalne, ogólnodostępne śro-
dki, które moŜna zastosować w domu.
Lekarstwa Lucerna. Ma smak cierpki i lekko gorzki. Ma właściwości anty vata
i anty-kapha oraz przeciwzapalne. Jest bardzo skuteczna przy usuwaniu
toksyn z jelita grubego. Lucerna jest naturalnym środkiem prze-
Farmakologia Ayurvedy jest rozległą wiedzą, zawierającą tysiące le- ciwbólowym, moŜna ją stosować przy atakach ischiasu. MoŜna ją rów-
ków, wśród których jest wiele preparatów ziołowych. Oprócz kuracji nieŜ zaŜywać przed spaniem, na artretyzm, reumatyzm, zapalenie okręŜ-
ziołowych zalecane są środki mniej popularne na Zachodzie, takie jak nicy, wrzody i anemię.
wykorzystywanie leczniczych właściwości szlachetnych kamieni, metali
i kolorów. Klasyczne teksty ayurvedyczne stwierdzają, Ŝe wszystkie L i ś c i e a l o e s u . Ta znana roślina jest wszędzie dostępna. Jest
substancje występujące w naturze mają wartość leczniczą wtedy, gdy uniwersalnym środkiem tonizującym na wątrobę, organ, który wspiera
uŜywa się ich we właściwy sposób. trawienie i neutralizuje toksyny. Ma działanie anty-vata, anty-pitta i anty
Celem stosowania tych środków nie jest likwidowanie objawów -kapha, tak więc nie wzmaga Ŝadnego z humorów, a ponadto pomaga
choroby, jak się to często dzieje w medycynie zachodniej, ale raczej w równowaŜeniu w ciele vata, pitta i kapha.
doprowadzenie niezrównowaŜonych czynników w ciele do ponownej ŚwieŜa galaretka z liścia aloesu pomaga kobietom mającym bóle w
harmonii i eliminowanie w ten sposób przyczyn choroby. czasie menstruacji. W tych przypadłościach naleŜy brać jedną lub dwie
Celem działania środków ayurvedycznych jest wykorzenienie samej łyŜeczki galaretki z aloesu ze szczyptą czarnego pieprzu (dwie łyŜeczki
choroby, a nie tylko jej symptomów. trzy razy dziennie moŜna przyjmować jako środek ogólnie
Ayurveda jest nauką bardzo praktyczną, a rady, których udziela, wzmacniający). Aloes ma równieŜ właściwości czyszczące krew i dla-
zalecając proste środki lecznicze przy drobniejszych dolegliwościach tego działa korzystnie na wątrobę, woreczek Ŝółciowy i Ŝołądek. Po-
i posługując się zwykłymi ziołami, obecnymi w kaŜdej kuchni, są łatwe maga równieŜ przy owrzodzeniu i zapaleniu skóry, uśmierza teŜ stany
i skuteczne. Co najmniej osiemdziesiąt procent wszystkich chorób nie zapalne. Galaretkę aloesu moŜna równieŜ stosować zewnętrznie, bez-
wymaga specjalnego leczenia, b° własne mechanizmy ciała przywracają pośrednio na powiekę przy zapaleniu spojówek.
system nerwowy do zdrowia, Informacje zawarte w tym rozdziale mają Liście aloesu mają własności chłodzące, jednak nie wzmagają kap-
głównie wskazać metody podwymywania ciała w jego naturalnym pro- hy, poniewaŜ ich działanie wykrztuśne ułatwia odpluwanie. Przynosi
cesie równowaŜenia wewnętrznego i zewnętrznego otoczenia i pobudza- więc ulgę w przeziębieniu, kaszlu, zastoju, a takŜe działa łagodnie prze-
nia w ten sposób samoleczenia^ czyszczająco.
Oczywiście, jeŜeli choroba nie ustępuje po zastosowaniu tych me- Liście aloesu moŜna stosować takŜe zewnętrznie, na oparzenia,
tod, trzeba skorzystać z porad)' lekarza. Z czasem objawy, które wy- skaleczenia i rany urazowe. Przykładać z kurkumą, która wspomaga
dawały się błahe, mogą mieć powaŜne następstwa. procesy lecznicze. Miejscowe stosowanie aloesu jest równieŜ skuteczne
przy opryszczce pochwy. W tym celu naleŜy zmieszać dwie łyŜki
108 109
AyURVECJA LEI<ARSIWA
stołowe galaretki z aloesu z dwiema szczyptami kurkumy. Przykładać na Tataraku uŜywa się równieŜ dla poprawienia pamięci. W tym celu naleŜy
chore miejsca wieczorem przed połoŜeniem się do łóŜka, przez tydzień. przyjmować rano i wieczorem po szczypcie sproszkowanego tataraku razem z
ćwierć do pół łyŜeczki miodu.
A s a f e t y d a (gumoŜywica z korzeni i kłączy zapaliczki lekarskiej). Wypicie dwóch do trzech szklanek naparu z tataraku pobudza wymioty.
Ta substancja o silnym zapachu, będąca Ŝywicznym wyciągiem z drzewa, ma Jest to środek leczniczy przy chronicznym kaszlu i astmie. Jest równieŜ
właściwości pobudzające. Uśmierza teŜ skurcze, działa wykrztuśnie i skuteczny w przypadku bronchitu i oczyszcza płuca.
przeczyszczające Szczypta asafetydy gotowana z soczewicą poprawia Leczniczego oleju z tataraku moŜna uŜywać przy zabiegach czyszczenia
trawienie, roznieca agni, usuwa toksyny i uśmierza ból. Usuwa równieŜ gazy nosa, a takŜe zewnętrznie do masaŜu w celu usunięcia chorób vata i kapha.
zgromadzone w jelicie grubym. Masowanie tym olejem powoduje odpręŜenie napięcia mięśni i daje uczucie
W przypadku bólu ucha naleŜy zawinąć odrobinę asafetydy w kawałek świeŜości. Liście tataraku poprawiają krąŜenie i odŜywiają tkanki mięśniowe.
bawełny i włoŜyć do ucha. Jej zapach uśmierza ból.
Kardamon. Kardamon jest środkiem aromatycznym, stymulującym i
Soda s p o Ŝ y w c z a . Soda neutralizuje kwas. Szczypta sody odświeŜającym. Roznieca ogień trawienny, odświeŜa umysł i pobudza serce.
rozpuszczona w ciepłej wodzie z sokiem z połowy cytryny zmniejsza Kardamon jest lekko cierpki, słodki i trochę ostry. NaleŜy go uŜywać
kwasowość, gazy i niestrawność. Pół filiŜanki sody dosypane do kąpieli tylko w małych ilościach, pryskając na jarzyny lub do naparów.
poprawia krąŜenie i wygładza skórę. Soda łagodzi teŜ infekcje skóry, Kardamon wzmacnia serce i płuca, reguluje przepływ gazów, uśmierza
pokrzywkę i rumień, podtrzymuje zdrowie i higienę skóry. ból i zaostrza umysł. Ułatwia oddychanie i odświeŜa oddech.
K ł ą c z e t a t a r a k u . Jest to ziele gorące i penetrujące, uŜywane jako K a s z t a n o w y olej. Ma właściwości tak łagodnie przeczyszczające,
środek wykrztuśny i wymiotny. Ma ono wiele właściwości medycznych. W Ŝe moŜna go bez obawy uŜywać nawet przy leczeniu małych dzieci, (matka
postaci proszku moŜe być wkładane do nosa jako tabaka dla przeczyszczenia powinna w tym celu zanurzyć mały palec w oleju i dać dziecku ssać). Przy
zablokowanych zatok, usunięcia kataru, zatokowego bólu głowy. MoŜe chronicznym zaparciu naleŜy zaŜyć jedną łyŜkę stołową oleju z filiŜanką
spowodować kichanie, które przeczyści przewód oddechowy. naparu z imbiru. Taki napój neutralizuje toksyny, leczy gazy i zaparcie.
Według Ayurvedy tatarak ma własności przeciwkonwulsyjne. UŜywa się Ze względu na swoje naturalne własności przeciwbólowe i przeczy-
go w przypadku ataków epileptycznych. Oddziałuje na wyŜsze funkcje szczające jest równieŜ środkiem antyreumatycznym.
mózgowe i tkanki mózgu, pomagając w rozszerzeniu świadomości i jej Napar z korzenia kasztana leczy wiele chorób vata, takich jak ar-tretyzm,
klarowności. Jest on najlepszym antidotum na chorobowe skutki zaŜywania ischias, chroniczne bóle pleców i skurcz mięśni. Ten napar jest równieŜ
marihuany. Marihuana działa toksycznie na wątrobę i komórki mózgowe, skuteczny w usuwaniu złogów, ma teŜ własności przeciwzapalne, leczy skazę
jednak jeŜeli pali się marihuanę z odrobiną sproszkowanego tataraku, to moczanową.
neutralizuje on całkowicie jej toksyczne skutki uboczne. W istocie, uboczne
skutki wszystkich środków psychodelicznych mogą być neutralizowane przez P i e p r z t u r e c k i . Jest to przyprawa cierpka i gorąca, ma za-
dodanie tataraku. stosowanie jako przyprawa kuchenna. Roznieca ogień trawienny i poprawia
Dla pobudzenia inteligencji małych dzieci naleŜy ogrzać złotą nić (drut) i apetyt. Pobudza krąŜenie krwi i wydzielanie potu. Pomaga w usuwaniu kału z
wprowadzić ją do środka trzciny tataraku wzdłuŜ osi (rdzenia). Następnie kiszki stolcowej i niszczy robaki i pasoŜyty. Dobry jest na przeziębienie,
pocierać o ostry kamień i mieszać z mlekiem matki. Dać dziecku pół łyŜeczki kaszel i zaflegmienie.
do herbaty. Będzie to równieŜ chronić przed zaburzeniami kapha.
110 111
AyuRVEdA LtkARSTWA
Pieprz turecki oczyszcza jelito grube i gruczoły potowe. Wewnętrz- K o l e n d r a . Są dwie postaci kolendry. Jedna to świeŜa, zielona
nie moŜna go uŜywać, wkładając do kapsułek, zaŜywanie dwa lub trzy roślina, i ta nazywa się c i 1 a n t r o, druga to suche nasiona, które na-
razy dziennie po dwie kapsułki pomaga w rozbijaniu zakrzepów. Jest zywamy kolendra. Są one aromatyczne i poprawiają trawienie. Kolendra
dobry na choroby vata i kapha, ale nie na pitta. Pokarmy cięŜko strawne ma właściwości chłodzące, moczopędne i moŜna ją zaŜywać, gdy w cza-
czyni lŜejszymi. Poprawia ich smak i łatwość przyswajania. NaleŜy go sie oddawania moczu czuje się pieczenie. W tym celu trzeba przygo-
uŜywać do mięsa, soczewicy i sera. tować napar z nasion i przelać gorącą wodę przez sito, dolewając do
wody przygotowanej do wlewki. To alkalizuje mocz. Jest równieŜ sku-
Cynamon. Jest to roślina aromatyczna i pobudzająca, mająca teczne na gazy, niestrawność, mdłości i wymioty.
własności antyseptyczne i odświeŜające. Smak ma lekko cierpki i pikan- ŚwieŜy sok z kolendry ma własności anty-pitta, uŜywa się go na
tny. Jego wpływ na ciało jest gorący. rumień, pokrzywkę i zapalenie skóry. W postaci papki moŜna nakładać
Cynamon jest dobrym zielem odtruwającym. Daje wraŜenie świeŜo- na skórę, aby usunąć uczucie pieczenia. Pomaga teŜ na oczyszczenie
ści i siły, energetyzuje tkanki. Działa równieŜ jako środek przeciwbó- krwi.
lowy. Usuwa dolegliwości vata i kapha, a przy dolegliwościach pitta
moŜna uŜywać go tylko w małych ilościach, bo nadmiar powoduje Kminek. Jest aromatyczny, gorzkawy i cierpki. Poprawia smak
uszkodzenie pitta. potraw i ułatwia trawienie. Pobudza teŜ wydzielanie soków trawien-
Cynamon roznieca agni, pobudza trawienie i ma naturalne działanie nych.
oczyszczające. Stymuluje teŜ wydzielanie potu. Przynosi równieŜ ulgę PraŜony, sproszkowany kminek jest skutecznym lekiem w przypad-
w przeziębieniu, zaflegmieniu i kaszlu. Napar zrobiony z cynamonu, ku biegunki lub dyzenterii. NaleŜy w takich przypadkach zaŜywać
kardamonu, imbiru i czosnku połączonych razem, pomaga na kaszel, szczyptę proszku kminkowego ze świeŜą maślanką (patrz przepisy -
zaflegmienie i na pobudzenie trawienia. NaleŜy go jednak brać w ma- Dodatek C). Kminek łagodzi bóle i skurcze brzucha. Jest bardzo sku-
łych ilościach, jedną szczyptę na raz. teczny na dolegliwości pitta i kapha.
G o ź d z i k k o r z e n n y . Jest to jeszcze inna aromatyczna roś- S i e m i ę l n i a n e . Działa rozwalniająco, wykrztuśnie i odfleg-
lina. Jest gorący, cierpki, soczysty i ostry. Dlatego wzmaga pittę, a po- miająco. Po wypiciu filiŜanki naparu z siemienia przed spaniem wy-
maga kontrolować vatę i kaphę. próŜnienie rano jest łatwe. Razem z kałem usuwa się śluz.
Goździk moŜe być jadany w postaci sproszkowanej, z jarzynami i Ten prosty domowy środek pomaga równieŜ przy zaparciu, obrzęku
owocami. Sproszkowany moŜna równieŜ zaparzać jako napój. Dodanie
i dolegliwościach okolicy brzucha. Działa energetyzująco i pomaga przy
szczypty sproszkowanego goździka do naparu z imbiru uśmierza vatę
astmie i chronicznym kaszlu.
i kaphę.
Goździki są naturalnym środkiem pzeciwbólowym. Olejek z goździ- Czosnek. Zawiera aromatyczny olejek, jest gorący, gorzki i pi-
ków uŜywa się do uśmierzania bólu zębów. W tym celu zanurza się kantny. Przynosi ulgę przy wzmoŜeniu vaty i pomaga na gazy. Jest
mały kawałek bawełny w olejku i przykłada na ubytek w bolącym zębie. dobry na trawienie i przyswajanie, a takŜe na odmłodzenie.
Goździk pomaga na kaszel, zaflegmienie, zaziębienie, kłopoty z zato- Wielu ludzi uduchowionych twierdzi, Ŝe czosnek jest radŜasowy,
kami. Kilka kropli olejku goździkowego naleŜy dodać do gotującej się tzn. ogranicza wzrost duchowy i nie powinny go jadać osoby dąŜące
wody i wdychać parę (inhalacja). Usuwa to zaczopowanie nosa i płuc. do celów duchowych. Czosnek stymuluje energię seksualną i dlatego
śucie kawałka goździka z twardym cukierkiem łagodzi suchy kaszel, nie zaleca się go ludziom pozostającym w celibacie.
(zaleca się twardy cukierek, aby pitta nie została wzmoŜona, poniewaŜ Mimo wymienionych przeciwwskazań czosnek działa bardzo skute-
goździk jest gorący i powoduje wraŜenie pieczenia na języku).
cznie przy zaburzeniach vata. PoniewaŜ daje efekt ogrzewający, jest
112 115
AyuiwEcta UkARSTWA
poŜyteczny w okresach deszczowych i w zimie. Uśmierza równieŜ bóle zwykłe przeziębienie, zaflegmienie i choroby zatok. Napar ze sprosz-
stawów. Jednak dla ludzi pitta czosnek nie jest dobry, poniewaŜ jest gorący i kowanego imbiru połączony z gorącą wodą moŜna pić z miodem.
pikantny. Utarty świeŜy imbir z odrobiną czosnku moŜna stosować jako środek na
Ma działanie antyreumatyczne, moŜe być teŜ stosowany przy suchym podniesienie niskiego poziomu agni. Ta mikstura roznieca agni na tyle, Ŝe
kaszlu lub zaflegmieniu. Jest bardzo skuteczny na bóle głowy pochodzące z apetyt wraca. Jako środek pobudzający apetyt działa teŜ mieszanina ze
zatok. W przypadku bólu ucha naleŜy wpuścić trzy lub cztery krople olejku szczypty soli i pół łyŜeczki imbiru.
czosnkowego do ucha i przykryć bawełnianym opatrunkiem. JeŜeli zrobi się Imbir jest najlepszym domowym środkiem na dolegliwości kapha, takie
to wieczorem, to do rana ból zniknie. jak kaszel, katar, zaflegmienie płuc i gardła.
Czosnek uśmierza równieŜ ból zębów. WraŜliwy ząb lub obnaŜone Dla uśmierzenia bólu głowy naleŜy przygotować pastę z pół łyŜeczki
dziąsła moŜna masować olejkiem czosnkowym. sproszkowanego imbiru zmieszanego z wodą. Po podgrzaniu przykładać na
ŚwieŜy czosnek moŜe być uŜyty do gotowania. Czyni wtedy potrawy czoło. Pasta moŜe wywołać lekkie wraŜenie pieczenia na skórze, ale nie
smaczniejszymi i łatwiejszymi do przyswojenia. Roznieca teŜ ag-ni. ŚwieŜy uszkodzi skóry, a ból głowy minie.
czosnek jest anty-vata i anty-kapha. Imbiru uŜywa się równieŜ jako przyprawy kuchennej do potraw. Jest to
szczególnie korzystne przy zimnej pogodzie. Imbir czyni pokarm lŜejszym i
Ghee ( t o p i o n e masło). Ghee to produkt przyrządzony z nie solonego łatwiejszym do strawienia. Przyczynia się do oczyszczenia jelit i pobudza ich
masła (patrz przepisy - Dodatek C). Doskonale poprawia apetyt, roznieca agni ruchy perystaltyczne.
i podnosi aromat potraw. Pomaga takŜe na trawienie, poniewaŜ stymuluje Imbir moŜna teŜ stosować zewnętrznie na bolące stawy i mięśnie.
wydzielanie soków trawiennych. Ponadto podnosi inteligencję, rozumienie, Ułatwia krąŜenie krwi i łagodzi ból spowodowany zastojem energii.
pamięć i ojas. Likwiduje zaparcie wtedy, gdy przyjmuje się go razem z Przy bólach ciała poleca się kąpiel z imbirem. Utarty imbir zawiesza się
ciepłym mlekiem. Gdy jada się ghee razem z leczniczymi ziołami, przenosi w małym woreczku pod strumieniem gorącej wody, przywiązany do kranu
ich medyczne właściwości do tkanek ciała. W połączeniu z lukrecją lub nad wanną tak, aby woda przepływała przez woreczek. Taka kąpiel usuwa ból
tatarakiem ma szerokie zastosowanie jako lekarstwo ayurvedyczne. i ma działanie odświeŜające i odpręŜające;.
Ghee leczy chroniczną gorączkę, anemię i choroby krwi, jest równieŜ
skuteczne przy odtruwaniu. Nie podnosi poziomu cholesterolu, jak wiele Gotu kola (Centella asiatica). Roślina zbliŜona do Ŝeńszenia. Liść tego
innych tłuszczów i ma własności anty-vata, anty-pitta i anty-kapha. Tak więc ziela wygląda jak dwie półkule mózgu. Gotu kola działa na tkankę mózgową.
podtrzymuje równowagę tridosza. Przyspiesza gojenie się ran, leczy wrzód Wzmacnia pamięć i inteligencję, pobudza zdolność pojmowania. Przynosi
Ŝołądka i zapalenie okręŜnicy. Jest ogólnie dobre na oczy, nos i skórę. ulgę w stresach, działa uspokajająco. Pomaga w przepływie energii między
półkulami mózgu. Stosuje się ją wówczas w postaci herbatki (filiŜankę przed
I m b i r . Bywa uŜywany w postaci świeŜej i suszonej. Obie te postaci są snem) jako gwarancję zdrowego snu i rześkiego przebudzenia.
aromatyczne i pikantne. Imbir działa stymulująco i wiatropęd-nie. ŚwieŜy W sanskrycie nosi nazwę brahmi (Brahma oznacza Kosmiczną
imbir zawiera więcej wody i jest łagodniejszy, postać sproszkowana jest Świadomość).
mocniejsza i ma działanie penetrujące. Gotu kola jest takŜe uŜywana przy schorzeniach zatok w postaci
ŚwieŜy napar z imbiru jest dobry dla osób vata i pitta. Imbir suszony, sproszkowanej (1-4 łyŜeczek gotu kola z miodem rano i wieczorem).
bardziej skoncentrowany i mocny, dobry jest dla osób kapha. Imbir wywołuje
pocenie się, roznieca agni, neutralizuje toksyny, ułatwia trawienie, Miód. Miód wytwarza w ciele gorąco i dlatego ma działanie ogra-
przyswajanie i asymilację pokarmów. Leczy zapalenie gardła, niczające vatę i kaphę. Smak ma słodki i cierpki. Jest dobry przy leczeniu
wewnętrznych i zewnętrznych wrzodów. Podobnie jak ghee,
114 115
"
AyuRvedA I.EI<ARSIWA
miód przenosi lecznicze właściwości ziół do tkanek ciała i dlatego jest G o r c z y c a . Jest bardzo cierpka, gorąca, ostra, penetrująca i oleista.
uŜywany jako pośrednik dla wielu substancji. Miód doskonale czyści krew, Nasienia gorczycy uŜywa się jako domowej przyprawy. Roznieca agni i
jest teŜ dobry na oczy i na zęby. Usuwa zaziębienie, kaszel i za-flegmienie.
neutralizuje toksyny. Trzeba jednak uŜywać jej ostroŜnie, poniewaŜ wzmaga
UŜywany do opatrywania zewnętrznych skaleczeń, ułatwia procesy gojenia.
pittę.
Miód rozpuszczony w wodzie energetyzuje ciało i przepłukuje nerki.
Gorczyca działa jako środek przeciwbólowy i zmniejsza ból mięśni. Jest
UŜywany w umiarkowanych ilościach, redukuje tłuszcz. Miodu nie naleŜy
wiatropędna i usuwa zaflegmienie.
gotować, poniewaŜ gotowanie zmienia jego właściwości i czyni je
Papka ze sproszkowanej gorczycy z wodą moŜe być uŜywana jako okład.
nieprzyswajalnymi dla ciała. Ogrzewany miód moŜe przywierać do ścianek
Ale nie naleŜy kłaść go bezpośrednio na skórę, bo moŜe to spowodować
przewodu pokarmowego i wytwarzać toksyny.
pęcherze. Pastę naleŜy połoŜyć na kawałek materiału i dopiero ten okład
połoŜyć na skórę. Usuwa to ból w stawach i klatce piersiowej.
L u k r e c j a . Lukrecja jest słodka i lekko cierpka. Jest naturalnym I
Gorczycę moŜna stosować w postaci ciepłych okładów dla uśmierzenia
środkiem wykrztuśnym. Oczyszcza usta, pobudza wydzielanie śliny i innych
skurczów mięśni. Związać ziarna gorczycy w małym woreczku i włoŜyć do
soków trawiennych w przewodzie pokarmowym. śucie laseczki lukrecji
gorącej wody. Następnie zanurzać w tej wodzie dłonie i stopy, co przynosi
oczyszcza usta i czyści zęby, powstrzymując ich psucie się. Ma teŜ działanie
ulgę w bólach stawów i mięśni. Ziarna gorczycy zmieszane z wodą powodują
bakteriobójcze.
odpręŜenie mięśni.
UŜywa się jej równieŜ w leczeniu kaszlu, przeziębienia i zafleg-mienia. Gorczyca moŜe być uŜywana do gotowania i pieczenia. Rozgrzać olej
W tym celu pije się ją w postaci naparu jako środek wy-krztuśny.
sezamowy w garnku i gdy jest juŜ gorący, smaŜyć ok. dwie szczypty nasion
Lukrecja jest teŜ emetykiem. Dwie lub trzy szklanki mocnego naparu z gorczycy z cebulą, czosnkiem i jarzynami. Jarzyny stają się wtedy lŜejsze i
lukrecji wywołują nudności i wymioty, które ułatwiają usunięcie nadmiaru łatwiejsze do strawienia. Gorczyca jest środkiem na niestrawność, wzdęcie
śluzu zgromadzonego w Ŝołądku, jak równieŜ nadmiaru śluzu powodującego brzucha i złe samopoczucie, spowodowane złym trawieniem.
zaflegmienie płuc.
Jest bardzo skutecznym antidotum na wrzody w przewodzie trawiennym i G a ł k a m u s z k a t o ł o w a . Jest to roślina aromatyczna i pobudzająca.
nieŜyt Ŝołądka. W celu wyleczenia tych chorób naleŜy zaparzyć jedną UŜywa się jej do poprawienia smaku naparów i mleka. W połączeniu z
łyŜeczkę sproszkowanej lukrecji (lub trochę mniej) jedną filiŜanką wody. mlekiem słuŜy jako środek tonizujący serce i mózg. UŜywa się jej równieŜ dla
Lukrecję moŜna równieŜ zaŜywać razem z leczniczym olejem lub z ghee. usunięcia niemocy płciowej. Gałka muszkatołowa jest skuteczna w leczeniu
Tego leku uŜywa się w przypadku cukrzycy, bronchitu, przeziębienia i braku kontroli nad wydalaniem moczu, ogólnym osłabieniu, biegunce, gazach
powtarzających się ataków astmy (patrz Dodatek C). i tępym bólu brzucha, jak równieŜ przy utracie apetytu oraz dolegliwościach
JeŜeli przyjmować lukrecję z ghee regularnie (pół łyŜeczki kaŜdego dnia), śledziony i wątroby. Jest środkiem odpręŜającym i sprowadza naturalny sen,
to pomaga w leczeniu wrzodów przewodu pokarmowego. pomaga więc na bezsenność. NaleŜy jej jednak uŜywać rzadko i tylko przez
Lukrecja jest bardzo skutecznym antidotum przy zapaleniu woreczka dorosłych, ze względu na jej silne działanie. Tylko jedną szczyptę na raz.
Ŝółciowego. Wypijanie naparu z lukrecji po posiłkach poprawia trawienie i Jest ona bardzo dobra dla ludzi vata i kapha. Przez osoby pitta moŜe być
likwiduje zaparcie. uŜywana tylko w mniejszych dawkach.
MoŜna ją teŜ stosować zewnętrznie na rany. ZakaŜone lub nie leczone
rany leczy się nakładaniem lukrecji z ghee. C e b u l a . Jest bardzo draŜniąca, ostra i aromatyczna. Gdy się ją zjada,
jej działanie jest gorące. Jej zapach zawiera amoniak i działa
116
117
AyilRVEdA LEI<ARSIWA
draŜniąco na oczy, powodując łzawienie oczu i nosa. Cebula silnie po- Sól pomaga na gazy i wzdęcie brzucha. Czyści usta, pobudza wy-
budza zmysły, tak Ŝe jeśli ktoś zasłabnie lub ma zawrót głowy, pokro- dzielanie w przewodzie trawiennym i poprawia trawienie.
jona na kawałki cebula i podana do wąchania, przynosi ulgę. Cebula Soli moŜna uŜywać przeciwko zewnętrznym obrzękom. W tym celu
poprawia trawienie i stymuluje energię seksualną. Jest jedzeniem radŜa- naleŜy ją mocno podgrzać, włoŜyć do woreczka z materiału i przykładać
sowym i nie zaleca się jej tym osobom, które przestrzegają celibatu i na spuchnięte miejsce. Sól jest naturalnym środkiem przeciwbólowym
duchowej dyscypliny. i moŜna jej uŜywać zewnętrznie na miejsce bolące. Wpuszczenie do
Gotowana cebula jest słodka i mniej ostra. JeŜeli przyłoŜyć ją jako nosa kilku kropli skoncentrowanego roztworu soli powoduje oczyszcze-
okład na czyrak, to on wkrótce pęknie. Wysoką gorączkę i spo- nie kaphy i odblokowuje nos.
wodowane tym konwulsje moŜna uśmierzyć stosowaniem utartej su-
rowej cebuli, zawiniętej w kawałek szmatki i przyłoŜonej do czoła lub Kurkuma. Spełnia wiele poŜytecznych funkcji, jest przydatna
na brzuch zarówno jako zioło przyprawowe, jak i lecznicze. Ma smak gorzki, lek-
Cebula przynosi ulgę w ostrych atakach epileptycznych, gdy podać ko cierpki, dodaje się ją do potraw wysokobialkowych, bo poprawia
ją choremu do wąchania lub wpuścić do oczu w postaci kropli. trawienie i zapobiega tworzeniu się gazów. Działa kojąco przy scho-
Przyczynia się teŜ do ograniczenia ilości cholesterolu i jest dobrym rzeniach układu oddechowego, takich jak kaszel, astma. W dolegliwoś-
środkiem tonizującym akcję serca: działanie cebuli umoŜliwia spo- ciach artretycznych działa jako naturalny antybiotyk.
wolnienie rytmu bicia serca. Pół filiŜanki świeŜego soku z cebuli z Nadaje się równieŜ do płukania przy zapaleniu gardła. W tym celu
dwiema łyŜeczkami miodu przyjmowane do wewnątrz, łagodzi astmę, naleŜy do szklanki gorącej wody wsypać dwie szczypty kurkumy i dwie
kaszel, skurcze, nudności i wymioty. Niszczy równieŜ robaki jelitowe. szczypty soli. Ma równieŜ właściwości przeciwzapalne, pomaga w le-
Utarta cebula zmieszana z połową łyŜeczki kurkumy i połową łyŜeczki czeniu czyraków i wrzodów. Pół łyŜeczki kurkumy ze szczyptą soli
proszku curry, gdy nałoŜyć ją jako pastę, uśmierza bóle stawów. przykładać na chore miejsce, a zaczerwienienie szybko ustąpi.
Kurkuma jest równieŜ skuteczna w leczeniu cukrzycy, stosuje się
P i e p r z (czarny). Jest to przyprawa pikantna, gorąca i pobu- ją wtedy w postaci gotowych kapsułek.
dzająca, co przyczynia się do rozniecenia agni. Wzmaga wydzielanie
soków trawiennych i poprawia smak potraw. Pomaga w przypadkach S z c z a w k o l c z a s t y . Zioło znane w Ameryce. Jest środkiem
zaparcia, suchych hemoroidów, gazów i utraty apetytu. W połączeniu przeczyszczającym, oczyszczającym krew i antyzapalnym. Łagodzi
z miodem zwalcza robaki w jelicie grubym. NaleŜy uŜywać tylko zmie- ból, jest stosowane w postaci herbaty przy hemoroidach i zmianach
lonych całych ziaren pieprzu. skórnych.
Czarny pieprz pomaga leczyć obrzęki. Jako lek na pokrzywkę sto-
suje się zewnętrznie szczyptę pieprzu utartą z ghee. ChociaŜ czarny
pieprz jest gorący i pikantny, to zmieszany z ghee uśmierza dolegliwo- B. METALE*
ści pitta, takie jak zapalenie skóry lub pokrzywka.
Oprócz stosowania ziół jako leków, Ayurveda wykorzystuje lecznicze
Sól. Wielu ludzi uŜywa soli morskiej po prostu po to, aby poprawić własności metali, kamieni, klejnotów (kamieni szlachetnych) i kolorów.
smak jedzenia, chociaŜ sól ma równieŜ własności medyczne. Sól za- Nauki ayurvedyczne głoszą Ŝe wszystko, co istnieje, jest obdarzone
wiera wodę i jest produktem ubocznym morza. Wzmaga pittę i kaphę, energią Uniwersalnej Świadomości. Wszystkie formy materii są po
poniewaŜ zawiera wodę i ogień. Do gotowania naleŜy uŜywać jej tylko * OstrzeŜenie. Wymienione dalej metale mogą mieć działanie toksyczne, gdy zostaną
w małych ilościach. uŜyte w nadmiarze. MoŜna ich uŜywać tylko pod kontrolą wykwalifikowanego ayurve-
dycznego lekarza.
118
119
Ayum/edA LekARSiwA
prostu zewnętrzną manifestacją energii. Prana, podstawowa siła Ŝycia, płynie tej wody miedziowej naleŜy przyjmować trzy razy dziennie przez jeden
z uniwersalnej energii, która jest istotą wszelkiej materii. Tak więc metale, miesiąc. Pomaga teŜ noszenie na ręku miedzianej bransoletki z otwartym
kamienie zwykłe i szlachetne są zewnętrzną manifestacją pewnych form obwodem.
energii i zawierają zapasy energii pranicznej, którą moŜna z nich czerpać dla
celów leczniczych. StaroŜytni riszi indyjscy dzięki medytacji odkryli te Złoto. Jest skutecznym środkiem uspokajającym nerwy. Poprawia pamięć
lecznicze skutki energetyczne. i inteligencję, wzmacnia mięsień sercowy, wzmaga siłę Ŝyciową. Złoto jest
Niekorzystnym wpływom na funkcjonowanie ciała, umysłu i świa- dobre na histerię, epilepsję, ataki serca, słabe płuca i śledzionę.
domości moŜna się przeciwstawić przez uŜycie kamieni i metali. Gdy Oczyszczone złoto, płonąc w ogniu, zmienia się w popiół. Energię złota
zostają przyłoŜone do skóry, wywierają elektromagnetyczny wpływ, który moŜna wykorzystać, zaŜywając leczniczą złotą wodę. Aby przygotować taką
oddziałuje na komórki i głębsze warstwy tkanek. wodę, naleŜy włoŜyć złotą ozdobę (bez kamienia) do dwóch szklanek wody i
Zdrowie fizyczne zaleŜy od wpływów kosmicznych w równym stopniu, gotować, aŜ połowa wody wyparuje. W czasie tego gotowania elektroniczna
jak stan duchowy i umysłowy człowieka. Tak jak domu przed piorunem energia złota wejdzie do wody. Pić dwa lub trzy razy dziennie po łyŜeczce tej
chroni miedziany pręt, tak samo ciało moŜe być chronione przed wody. Złota woda pobudza serce, wzmacnia słaby puls. Poprawia teŜ pamięć,
promieniowaniem elektrycznym i magnetycznym w atmosferze przez inteligencję, rozumienie i stymuluje budzenie się świadomości.
uŜywanie kamieni i metali. Czyste metale emitują astralne światło, które jest Złoto ma własności gorące i dlatego naleŜy uŜywać go ostroŜnie wtedy,
źródłem potęŜnego przeciwdziałania negatywnym wpływom planet. gdy ma się konstytucję pitta. Niektóre osoby nie tolerują złota i pod jego
Wszystkie metale zawierają olbrzymią energię leczniczą. CięŜkie wpływem mogą dostać rumienią.
metale, takie jak rtęć, złoto, srebro, miedź, Ŝelazo, ołów i cyna są uŜywane
do leczenia. Jednak nawet czyste metale mogą zawierać pewne ś e 1 a z o. Ma dobroczynny wpływ na szpik kostny, tkanki kostne,
zanieczyszczenia o wpływie toksycznym na najwaŜniejsze narządy ciała, czerwone ciałka krwi, wątrobę i śledzionę. Wzmaga wytwarzanie czerwonych
takie jak nerki, wątroba, śledziona i serce. Dlatego nauki ayurve-dyczne ciałek krwi i dlatego uŜywa się go do leczenia anemii. Jest ono skutecznie
zalecają specjalne metody ich oczyszczania. Metal jest rozgrzewany i stosowane jako antidotum na powiększenie wątroby i śledziony. śelazo
poddawany działaniu oleju, krowiego moczu, mleka, ghee, maślanki lub wzmacnia mięśnie, tkankę nerwową i ma własności odmładzające.
kleiku zboŜowego (zakwasu chlebowego). Te staroŜytne metody pozwalają
dokładniej oczyścić niŜ przeróbka chemiczna i sprawiają, Ŝe wpływ metalu S r e b r o . Jest kolejnym bardzo waŜnym metalem leczniczym. Ma
na ludzkie tkanki nie ma Ŝadnych ubocznych skutków toksycznych. Teraz właściwości chłodzące, dlatego jest bardzo dobre przy leczeniu nadmiaru
opiszemy dobroczynne skutki wpływu róŜnych metali. pitty. Srebro pobudza siłę i wytrzymałość. MoŜe teŜ być uŜywane przy
leczeniu schorzeń vata, jednak przy leczeniu ludzi kapha trzeba to robić
M i e d ź . Przynosi ulgę w nadmiarze kaphy i w nadmiarze tłuszczu. Ma bardzo ostroŜnie. Srebro jest przydatne przy wycieńczeniu, chronicznej
pozytywne działanie tonizujące na wątrobę, śledzionę i system lim-fatyczny. gorączce, osłabieniu po gorączce, zgadze, zapaleniu jelit, nadczynności
Jest szczególnie poŜyteczna dla osób mających skłonność do nadwagi, woreczka Ŝółciowego i obfitym krwawieniu podczas miesiączki. Srebrny
których tkanki zatrzymują wodę i tworzą zatory limfatyczne. Pomaga teŜ popiół przynosi ulgę w chorobach zapalnych serca i wątroby oraz
przy leczeniu anemii. dolegliwościach śledziony. Srebrną wodę przyrządza się w ten sam sposób co
Aby wyleczyć się z otyłości oraz dolegliwości wątroby i śledziony, złotą. NaleŜy pić ciepłe mleko podgrzewane w srebrnym naczyniu w celu
naleŜy obmyć miedzianą monetę w wodzie wapiennej, włoŜyć do kwarty wzmocnienia siły i wytrzymałości.
wody i gotować tak długo, aŜ zostanie połowa wody. Dwie łyŜeczki
120 121
AyURVECJA LEkARSlWA
Kamienie szlachetne i kolory, podobnie jak metale, zawierają wibracje Agat. Kolor dymny. Chroni dzieci przed lękiem i pomaga im roz-
energetyczne, mające właściwości lecznicze. Energię leczniczą kamieni począć wcześniej chodzenie i utrzymać równowagę. Stymuluje duchowe
moŜna uaktywnić, nosząc je jako ozdoby, takie jak pierścionki czy na- przebudzenie. Pomaga w przezwycięŜaniu zaburzeń kapha. Zawiera ele-
szyjniki lub teŜ wkładając je do wody na noc, a rano wypijając tę wodę. menty eteru, powietrza i ognia. Powinno się go nosić na szyi na złotym
Kamienie moŜna oczyścić przez włoŜenie ich do słonej wody na dwa łańcuszku.
dni. Przez swoje negatywne i pozytywne wibracje, kamienie nie tylko
wydzielają energię, ale teŜ ją wciągają. Aktywizują ośrodki energetyczne A m e t y s t . Purpurowy, niebieski lub fioletowy. Zawiera elementy
w ciele i w ten sposób rozwijają wraŜliwość. eteru i wody. Daje człowiekowi godność, miłość, współczucie i na-
Oto lista kamieni korzystnych dla osób, zaleŜnie od ich dnia uro- dzieję. Ametyst pomaga kontrolować emocje. Jest dobry na nieró-
dzenia oraz opisy właściwości tych kamieni i sposobu uŜycia kilku wnowagę vaty i pitty. Powinno się go nosić na szyi na złotym
dobrze znanych kamieni szlachetnych: łańcuszku.
1. KALENDARZ KAMIENI URODZINOWYCH Beryl. śółty, zielony lub niebieski. Zawiera ogień i eter. Wzbudza
nadmiar pitty, ale uśmierza nadmiar vaty i kaphy. Beryl pobudza in-
styczeń - granat teligencję, władzę, prestiŜ i pozycję społeczną, a takŜe wynosi wartość
luty - ametyst sztuki i muzyki. Powinno się go nosić na szyi na srebrnym łańcuszku
marzec - krwawnik albo na serdecznym palcu lewej ręki, oprawiony w srebrny pierścionek.
kwiecień — diament
maj - agat K r w a w n i k . Ten kamień kwarcu zawiera małe kropelki koloru
czerwiec - perła czerwonego. Pomaga zatrzymać krwotok i jest najlepszy jako środek
lipiec - rubin czyszczenia krwi. Krwawnik wspiera duchowe wychowanie dzieci. Jest
sierpień - szafir dobry na zaburzenia wątroby i śledziony, jak równieŜ na anemię. Za-
wrzesień - kamień księŜycowy wiera ogień i wodę. Powinno się go nosić na szyi na złotym łańcuszku
październik - opal blisko serca.
listopad — topaz
grudzień - rubin Diament. Biały, niebieski lub czerwony. Energia tego bardzo
cennego kamienia przenosi subtelne wibracje do serca, mózgu i głę-
2. UśYCIE KAMIENI SZLACHETNYCH bszych tkanek. Czerwony diament ma energię ognistą, która stymuluje
pittę. Niebieski diament ma energię chłodzącą, która uspokaja pittę, a
• do leczenia - ametyst, krwawnik, perła aby doświadczać stymuluje kaphę. Bezbarwny diament stymuluje vatc i kaphę, a uspokaja
• subtelnych efektów energii - diament, rubin, lapis lazuli
(lazuryt) pittę. W Ayurvedzie diament jest uŜywany jako środek tomzujący
aby pobudzić postawy twórcze - krwawnik, perła serce. W tej kuracji diament naleŜy wkładać na noc do szklanki z wodą
• aby rozwinąć zdolności psychiczne - lapis linąuis i rano tę wodę wypijać.
dla chłonności umysłu - agat, beryl Diament jest najlepszym drogim kamieniem na odmłodzenie. Przy-
nosi powodzenie i wzniosłość duchową. Pomaga tworzyć bliskie więzi
122 123
AyuRvedA LEI<ARSIWA
międzyludzkie, dlatego jest tradycyjnie skojarzony z małŜeństwem. Zawiera Boga, miłości, wiary, współczucia, twórczości i zrozumienia dla innych.
eter, powietrze, ogień, wodę i ziemię. Powinno się go nosić na serdecznym Zawiera wodę, ogień i eter. Ten kamień jest dobry dla vaty i kaphy. Powinno
palcu prawej ręki, oprawiony w złoty pierścionek. NaleŜy pamiętać, Ŝe się go nosić na prawym palcu wskazującym w złotym pierścionku lub na szyi
diament niskiej jakości będzie miał negatywny wpływ na ciało. na złotym łańcuszku.
Granat. Tworzywo krzemieniowe w rozmaitych kolorach, takich jak Perła. Biała. Ten klejnot jest wytworem organicznym z matki perły
czerwony, brązowy, czarny, zielony, Ŝółty i biały. Czerwony, Ŝółty i brązowy (ostrygi). Perła zawiera wodę, powietrze i ziemię. Zawiera węglan wapnia i
mają działanie rozgrzewające i są dobroczynne dla zaburzeń vaty i kaphy. działa chłodząco oraz ma uspokajające, lecznicze wibracje. Perła ma
Biały i zielony są poŜyteczne dla pitty, poniewaŜ są chłodzące. Granat właściwości anty-pitta i czyści krew. W oczyszczonej postaci popiołu perła
czerwony ma elementy ognia i ziemi, zielony ma ogień i powietrze, biały ma jest uŜywana wewnętrznie na Ŝołądek i zapalne choroby jelit. MoŜe być w tej
wodę. Granat moŜe być noszony na szyi w złotej oprawie dla vaty i kaphy, postaci uŜywana do leczenia zapalenia wątroby i kamieni Ŝółciowych. Leczy
natomiast dla pitty lepsza jest oprawa ze srebra. skutecznie wymioty Ŝółcią.
Perła ma własności hemostatyczne (hamuje krwawienie) i dlatego jest
uŜywana do leczenia takich schorzeń jak krwawienie dziąseł, wymioty z
L a p i s lazuli ( l a z u r y t ) . Niebieski, fioletowy lub zielony. Wzmacnia
krwawieniem, krwawa, plwocina i krwawiące hemoroidy.
oczy i jest uŜywany do leczenia róŜnych chorób oczu. Lazuryt jest kamieniem
Perła ma własności wzmacniające, pobudza energię i Ŝywotność. Energię
niebiańskim, świętym. Dodaje siły ciału, wzmacnia umysł i świadomość.
elektryczną perły moŜna wykorzystać, przyrządzając perłową wodę. Cztery
Uczula noszącego na wyŜsze wibracje duchowe. Zawiera elementy ognia,
lub pięć małych pereł naleŜy włoŜyć na noc do szklanki z wodą. Następnego
eteru i wody. Jest dobry dla vaty i kaphy. Powinno się go nosić na szyi na
dnia wypić tę wodę jako tonik. To pomaga przy pieczeniu podczas oddawania
złotym łańcuszku.
moczu i przy pieczeniu w oczach. Perłowa woda ma działanie zasadotwórcze
i pomaga w ostrych stanach zapalnych. Perłę powinno się nosić na
L a p i s 1 i n q u i s. Niebieski. Ma właściwości podobne do lapis lazuli.
serdecznym palcu prawej ręki w srebrnym pierścionku.
Pomaga w medytacji i przynosi szczęście.
125
Ayum/EdA Lek/łRsrtt/A
wpływom planety Saturn. Pomaga w takich chorobach jak reumatyzm, więc kolor pomarańczowy powinien być wykorzystywany w połączeniu
ischias, nerwoból, epilepsja, histeria i wszystkie zaburzenia vaty. Za- z celibatem w celu przekształcenia energii seksualnej w NajwyŜszą
wiera elementy powietrza i eteru. Powinno się go nosić na szyi na zło- Świadomość. Jednak u tych, którzy nie pozostają w celibacie, stosowa-
tym łańcuszku. nie koloni pomarańczowego powoduje nadmierne stymulowanie seksu-
alne. Pomarańczowy kolor pomaga w uśmierzaniu wzmoŜonej vaty i ka-
T o p a z. SłomianoŜółty, winnoŜółty, zielonkawy i czerwonawonie- phy. Usuwa zaparcie i utrzymuje połysk skóry. Nadmierny kontakt z
bieski. Ten kamień pobudza namiętność i uśmierza lęk. Daje siłę i in- tym kolorem moŜe powodować wzmoŜenie pitty.
teligencję. Zawiera ogień, eter i powietrze. Powinno się go nosić na
prawym palcu wskazującym w złotym pierścionku lub na szyi na złotym śółty. Gdy jest się wystawionym na działanie koloru Ŝółtego, ene-
łańcuszku. rgia wznosi się do najwyŜszego czakramu (na wierzchołek głowy). Ten
kolor stymuluje zrozumienie i inteligencję. W terminach duchowych
kolor Ŝółty jest związany z całkowitą śmiercią ego. NaduŜycie koloru
D. KOLORY Ŝółtego moŜe spowodować nadmierne skumulowanie Ŝółci w jelicie
cienkim i wzmóc pittę. Kolor ten uśmierza nadmiar vaty i kaphy.
Ayurvedyczne leczenie wykorzystuje równieŜ uzdrawiające właściwości
pewnych kolorów. Siedem podstawowych naturalnych kolorów, które Z i e l o n y . Ma uspokajający wpływ na umysł i daje wraŜenie świe-
są obecne w tęczy, ma związek z tkankami ciała i z tridosza. Dlatego Ŝości. Pomaga przenosić energię do czakramu serca. Zieleń równieŜ
działanie wibracji tych siedmiu kolorów moŜe być wykorzystywane łagodzi emocje i wprowadza szczęśliwość do serca. Uspokaja nadmiar
w ustalaniu równowagi trzech humorów. vaty i kaphy, a wzmaga pittę. Nadmiar zieleni stymuluje koncentrowa-
JeŜeli naczynie z wodą zawinie się w glansowany papier kaŜdego nie się Ŝółci, co moŜe doprowadzić do kamieni Ŝółciowych.
z siedmiu kolorów i postawi na słońcu na cztery godziny, to woda
nasyci się wibracjami tego koloru. Tę wodę moŜna pić z doskonałym ś ó ł t o z i e l o n y . Ma on właściwości zarówno Ŝółtego, jak i zie-
rezultatem dla zdrowia. W leczeniu ayurvedycznym uŜywa się nastę- lonego koloru. Uśmierza vatę i kaphę, a wzmaga pittę. Ma uspokajający
pujących kolorów: wpływ na umysł.
C z e r w o n y . Ten kolor odnosi się do krwi. Ma własności grze- N i e b i e s k i . Jest to barwa Czystej Świadomości. Ma uspokaja-
jące, pobudza czerwony kolor czerwonych ciałek krwi i stymuluje ich jący, chłodzący wpływ na umysł i ciało. Leczy odbarwienia skóry. Po-
powstawanie. Ponadto wytwarza gorąco w ciele i stymuluje krąŜenie maga naprawić zaburzenia w wątrobie i uśmierza wzmoŜoną pittę. Nad-
krwi. Pomaga w utrzymaniu koloru skóry, daje energię tkance nerwowej uŜycie niebieskiego koloru moŜe spowodować wzmoŜenie vaty i kaphy
oraz wywołać zaparcie.
i szpikowi kostnemu. Czerwień odciąŜa wzmoŜenie kaphy i vaty. Jed-
nak nadmierne wystawianie się na kontakt z tym kolorem moŜe spo-
wodować nadmierną koncentrację pitty w pewnych częściach ciała, po- P u r p u r a ( f i o l e t ) . Jest to kolor Kosmicznej Świadomości, któ-
ry przynosi obudzenie się świadomości indywidualnej. Wytwarza w ciele
wodując stan zapalny. Zbyt częste oglądanie koloru czerwonego moŜe
lekkość i otwiera wrota postrzegania. Purpura uśmierza wzmoŜoną
spowodować zapalenie spojówek.
pittę i kaphę, ale w nadmiarze moŜe wzmóc vatę.
Pomarańczowy. Podobnie jak czerwony, ma własności grzejące i
energię uzdrawiającą. Poszukującym duchowości pomaga wyrzec się
świata. Jednak daje równieŜ energię i siłę organom seksualnym. Tak
126 127
WiNioski
»w« ciele. Nie moŜna poruszać kończynami według swojej woli. Skurcze jelit
powolnieją, wnętrzności nie poruszają się juŜ bez pomocy. Narządy zaczynają
się zamykać. Gdy ziemski element zaczyna się roztapiać w element wodny,
ma się uczucie płynięcia, płynności, w miarę jak stałość, która zawsze
umacniała identyfikację z ciałem, zaczyna roztapiać się w uczuciu płynności.
Gdy element wodny zaczyna się rozpadać w element ognia, uczucie
płynności staje się bardziej podobne do ciepłej mgły. Płyny cielesne
Wnioski powolnieją, uszy i oczy stają się suche, krąŜenie jest wolniejsze, spada
ciśnienie krwi. Gdy krąŜenie zaczyna tęŜeć i ustawać, krew osadza się w
najniŜszych kończynach. Pojawia się uczucie lekkości.
Ayurveda naświetla wszechstronnie podstawowe prawa i zasady rządzące Gdy element ognia rozpada się w element powietrza, zanika uczucie
Ŝyciem na Ziemi. Zrozumieć Ayurvedę, to zrozumieć siły, które dają nam ciepła i chłodu, a fizyczne zadowolenie i niedogodność nie mają juŜ więcej
zdrowie, jak równieŜ te, które leŜą u korzeni chorób. znaczenia. Temperatura ciała opada, aŜ osiąga poziom, na którym ciało
Ten krótki zarys jest próbą wprowadzenia Czytelnika w tę Ŝyciową naukę zaczyna stygnąć i blednąc. Ustaje trawienie. Dominujące staje się uczucie
w sposób zwięzły i pouczający. Przedstawia tylko ułamek całego bogactwa lekkości i wzrastającego gorąca, uczucie rozpływania się w coraz
ayurvedycznej mądrości. Jednak intencją autora, a ma on nadzieję, Ŝe subtelniejszą nieograniczoność.
osiągnął zamierzony cel, jest zaofiarować podstawowe wyjaśnienia Gdy element powietrza rozpływa się w samą Świadomość, panuje uczucie
dotyczące ogromnej, ukrytej i głębokiej uzdrawiającej mocy Ayurvedy, i bezkresności. Wydech, stając się dłuŜszy niŜ wdech, rozwiewa sie w
dostarczyć praktycznej wiedzy, moŜliwej do zastosowania przez Czytelnika Przestrzeni i nie ma juŜ doznania cielesnego kształtu ani funkcji, lecz tylko
w jego codziennym Ŝyciu. wraŜenie ogromnej rozprzestrzeniającej się obojętności, rozpadającej się w
Zostały tu wprowadzone wszystkie podstawowe pojęcia Ayurvedy, czyste istnienie."*
jednak Czytelnik moŜe uwaŜać za nie rozwiązane jeszcze zagadnienia Tak to ludzki system nerwowy wraca do źródła swego bytu. Jednak
dotyczące tej nauki Ŝycia. W istocie, ksiąŜka ta postawiła zapewne więcej zakończenie tego cyklu, podobnie jak zakończenie tej ksiąŜki, oznacza
pytań, niŜ udzieliła na nie odpowiedzi. Jest to nieuniknione wtedy, gdy w rozpoczęcie dla ciebie, Czytelniku, podróŜy. Teraz jest pora, aby zajrzeć do
sposób skrócony traktuje się staroŜytny system mądrości, obejmujący tak księgi Ŝycia, jaką jest twoje ciało, umysł i świadomość. W tej świątyni
szeroki horyzont, w którym świadomość ludzka zostaje włączona w przebywa prawdziwa wiedza. Stosując praktycznie wiedzę przedstawioną
Świadomość Kosmiczną. tutaj, przekonasz się autentycznie i prawdziwie o słuszności tego tekstu.
Autor ma nadzieję, Ŝe przekazał pewne podstawowe prawdy tej głębokiej PodróŜ jest wprawdzie długa, ale my zawsze wrócimy do miejsca, z którego
nauki w sposób łatwo zrozumiały. Tylko ty Czytelniku moŜesz osądzić, czy ją rozpoczęliśmy.
jego wysiłek osiągnął zamierzony cel.
PoniewaŜ początkowe rozdziały tej ksiąŜki zaczęły się przede wszystkim
od stworzenia pochodzącego z Kosmicznej Świadomości i uformowania
pięciu elementów, to naturalną rzeczą jest zakończyć w tym punkcie, w
którym te elementy wracają do swego źródła, aby kontynuować kosmiczny
cykl egzystencji:
„Gdy śmierć zbliŜa się do elementu ziemi, odczucie stałości i twardości
ciała zaczyna topnieć. Ciało wydaje się bardzo cięŜkie. Granice ciała, jego
* Stephen Levine, „Who dies", New York 1982, s. 269-270.
krawędź, są mniej wyraźne. Nie ma tak silnego uczucia bycia
129
128
CWlRUTki pokARMOU/E
Pokarm Negatywne skutki Odtrutki
* Powinno się ich uŜywać podczas jedzenia danej potrawy lub w czasie jej przygo-
towywania.
150
151
PJERWSZA POMOC CHOREMU
Z a p a l e n i e oczu. Przykładać olej rycynowy na podeszwy stóp S k u r c z e m e n s t r u a c y j n e . Wziąć jedną łyŜkę Ŝelu z aloesu
albo wkroplić do oka trzy krople czystej wody róŜanej. MoŜna teŜ uŜyć z dwiema szczyptami czarnego pieprzu, przyjmować doustnie trzy razy
do okładu świeŜego Ŝelu z aloesu. dziennie, aŜ skurcze ustąpią.
Gazy (wzdęcia). Zmieszać szczyptę sody kuchennej w filiŜance N a c i ą g n i ę c i e m i ę ś n i (górna część ciała). Zrobić enemę
wody oraz sok z połowy cytryny i wypić. (lewatywę) z jednej filiŜanki oleju tatarakowego. Zatrzymać przez 30
minut. Przy ogólnym naciągnięciu mięśni zastosować pastę imbirową
K r w a w i e n i e d z i ą s e ł . Wycisnąć pół cytryny do filiŜanki z kurkumą (łyŜeczka imbiru na pół łyŜeczki kurkumy) na zaatakowane
wody i pić. Dziąsła masować olejkiem kokosowym. miejsce dwa razy dziennie.
Ból głowy. Pół łyŜeczki proszku z imbiru zmieszać z niewielką P r z e j e d z e n i e . Przejadanie się jest objawem nerwowości, która
ilością wody i podgrzać. Tę pastę kłaść na czoło. MoŜe wystąpić lekkie niszczy inteligencję ciała. Jeść wtedy lekkie pokarmy, takie jak kasza
pieczenie, ale nie jest ono szkodliwe. jaglana, tapioka lub Ŝyto, które nie powodują wzrostu wagi, nawet jeŜeli
Inny sposób na uśmierzenie bólu głowy, to obserwowanie własnego jadane są w nadmiarze. JeŜeli jednak juŜ się zbłądziło, naleŜy zjeść po
oddechu. JeŜeli zauwaŜysz, Ŝe jedno nozdrze z większą siłą przepuszcza jednej łyŜeczce przypieczonych nasion kopru i kolendry z odrobiną soli.
powietrze, przyciśnij to nozdrze i oddychaj przez drugie, aŜ ból głowy MoŜna teŜ wypić filiŜankę ciepłej wody z dodatkiem soku z pół cytryny
ustąpi. i szczypty sody kuchennej.
Kolejny sposób moŜe być skuteczny w usuwaniu: szczególnych ro-
dzajów bólu głowy. Ból głowy z powodu zatok ma związek z kaphą i B ó 1 (zewnętrzny). Zastosować kompres z imbiru. Aby go przy-
moŜe być uśmierzony stosowaniem pasty z imbiru na czoło i zatoki. gotować, zmieszać dwie łyŜeczki proszku imbirowego z jedną łyŜeczką
Skroniowe bóle głowy wskazują na nadmiar pitty w Ŝołądku. MoŜna je proszku kurkumy i dodać tyle wody, aby powstała pasta. Podgrzać tę
usunąć piciem herbatki z nasion kminku i kurkumy, po pół łyŜeczki pastę i rozprowadzić równo na kawałku gazy lub bawełnianej ście-
kaŜdego na filiŜankę gorącej wody. Jednocześnie na skronie nakładać reczki. Następnie nałoŜyć na bolące miejsce, zawiązać bandaŜem i zo-
pastę z drzewa sandałowego. Potyliczny ból głowy wskazuje na obe- stawić na całą noc.
cność toksyn w okręŜnicy. NaleŜy wziąć wtedy łyŜeczkę siemienia lnia-
nego w szklance ciepłego mleka, jednoczenia nakładając pastę imbirową T r u j ą c e u g r y z i e n i a i u Ŝ ą d l e n i a . Pić sok ze świeŜych
za uszami. liści kolendry siewnej (cilantro) i nakładać pastę z sandałowego drzewa
na ukąszone miejsce.
Hemoroidy. Pić trzy razy dziennie po pół filiŜanki soku z aloesu,
aŜ hemoroidy znikną. Z a t r u c i e (ogólne). Wziąć pół łyŜeczki ghee lub pół łyŜeczki
sproszkowanej lukrecji.
C z k w a k a. Wziąć dwie części miodu na jedną część oleju rycy-
nowego. Wykonać teŜ pranajamę (patrz rozdział XII - Oddychanie i Wysypka. Nakładać papkę z liści kolendry (cilantro) na chore
medytacja). miejsce lub pić herbatkę z nasion kolendry (jedna łyŜeczka nasion na
filiŜankę wody).
N i e s t r a w n o ś ć . Zjeść jeden ząbek zmielonego czosnku ze
szczyptą soli i sody kuchennej albo 1/4 filiŜanki soku z cebuli z połową Szok (omdlenie). Wdychać świeŜą, przekrojoną cebulę lub wdychać
łyŜeczki miodu i pół łyŜeczki czarnego pieprzu. sproszkowany korzeń tataraku.
1?4 155
AyuiwEtk
P r z e k r w i e n i e z a t o k . Stosować pastę z imbiru na bolące miejsce
lub wdychać proszek z korzenia tataraku.
Ból g a r d ł a . Płukać gardło gorącą wodą zmieszaną z 1/4 łyŜeczki N a p ó j z m i g d a ł ó w . Namoczyć na noc w wodzie dziesięć mig dałów.
proszku z kurkumy i szczyptą soli. Rano zdjąć skórki. WłoŜyć do miksera razem z filiŜanką cicp łego mleka.
Dodać do tego szczyptę kardamonu i szczyptę czarnego pieprzu ze świeŜo
Obrzęki. Pić wodę jęczmienną: cztery części wody gotowanej z jedną zmielonego całego ziarna oraz łyŜeczkę miodu. Mit: szać przez pięć minut na
częścią jęczmienia, przecedzić. Skuteczna jest równieŜ herbatka z kolendry. szybkich obrotach i pić. Ten napój pobudza energię i ojas.
Na miejsca spuchnięte stosować sproszkowaną kurkumę zmieszaną z solą w
proporcji 2 :1. Pić herbatkę z gotu kola (jedna łyŜka na filiŜankę wody). M a ś l a n k a (lassi). Zagotować kwartę mleka. Podczas gotowania
wcisnąć do niego trochę soku z cytryny. Potem dodać łyŜkę zacieru jogurtu.
Ból z ę b ó w. Na bolący ząb stosować krople oleju goździkowego. Przykryć i zostawić na noc w ciepłym, ciemnym miejscu. Następnego dnia
rano będzie z tego świeŜy jogurt. Dodać do niego taką samą ilość wody i
zmieszać w mikserze. MoŜna dosłodzić syropem klonowym.
156 157
AyuiwEcU
Olej c z o s n k o w y . Rozdrobnić dwa ząbki czosnku i dodać łyŜkę
oleju.
158 159