Agnieszka Szymańska

WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA PRZEKAZU WIARY

„Idźcie i nauczajcie wszystkie narody...” (Mt 28, 19) - te słowa Chrystusa

wypowiedziane do apostołów rozpoczynają misję Kościoła, która trwa nieustannie i
niezależnie od upływu czasu (por. Inter mirifica 3). Jezus Chrystus, Syn Boży, który
stał się prawdziwym człowiekiem, nie przestając być prawdziwym Bogiem,
przemówił do swojego stworzenia jego językiem, dostosowując się do ludzkiego
odbioru rzeczywistości1. O sprawach niepojętych, o niepojętej miłości Trójcy Świętej
do człowieka, mówił z mocą a jednocześnie zrozumiale gdyż posługiwał się środkami
odczytywalnymi dla człowieka sobie współczesnego, można powiedzieć, że Chrystus
był mistrzem komunikacji2.
W dobie dominacji świata mediów w życiu przeciętnego człowieka współcześni
apostołowie, którym także dzisiaj Chrystus daje nakaz głoszenia Ewangelii a tym
samym przekazywania wiary3 powinni zastanawiać się i próbować odpowiedzieć na
pytania jak mówić, aby być słuchanym i usłyszanym, jak głosić, aby wiara stała się
częścią egzystencji „ucznia”, a nie tylko piękną retoryką, którą się oklaskuje, ale nie
ma ona większego wpływu na życie. Zastanawiając się nad kwestią współczesnych
uwarunkowań przekazu wiary należałoby spróbować odpowiedzieć na pytania o
okoliczności mające wpływ na efektywny jej przekaz, czynniki go określające czy
warunki oddziaływujące na odbiór orędzia wiary. Jednym słowem pytanie o
efektywność przekazu wiary jest pytaniem o warunki, jakie stawia współczesny
odbiorca tego przekazu.
Pragnąc usystematyzować rozważania na podany wyżej bardzo szeroki i
dyskusyjny temat (który oczywiście nie zostanie wyczerpany ze względu na charakter
pracy) przeprowadzane niżej refleksje można oprzeć na modelu komunikacji
1
Por. C. M. Martini, Rozmowy z moim telewizorem, Kraków 1998, s. 11.
2
Por. Jan Paweł II, Szybki rozwój, List Apostolski do osób odpowiedzialnych za środki masowego
przekazu (2005 r.), nr 5, 13.
3
„Ewangelizacja zaś, która jest pierwszym zadaniem Kościoła, ewangelizacja jako zapowiedź
Królestwa – czyż nie jest także, przede wszystkim przekazem?” – Jan Paweł II, Wymiar społeczny jest
racją bytu nowoczesnego dziennikarstwa, Audiencja dla dziennikarzy 27. 01. 1984, w: Nauczanie
Papieskie, t. VII cz. 1, red. E. Weron, A. Jaroch, Poznań 1998, nr 1.

1
interpersonalnej4. Między prowadzącymi dialog osobami jedna z nich przekazuje to
znaczy jest źródłem komunikacji (komunikatorem), a druga jest odbiorcą
(recipientem). Komunikacja jest sensowna tylko wtedy, gdy posiada swoją treść,
niekoniecznie werbalną, i tutaj z kolei pojawia się zagadnienie kanału komunikacji to
znaczy sposobu przekazywania treści. Komunikacja byłaby niepełna gdyby nie
zatroszczyć się o jej skutek, o to co wywołuje i zmienia w postawie odbiorcy. W
poruszanym temacie współczesnych uwarunkowań przekazu wiary pra-źródłem
przekazu jest zawsze Chrystus), dalej ci, którzy otrzymali zadanie kontynuowania
misji Zbawiciela, czyli wspólnota Kościoła, a szczególnie powołani do tego
„ewangelizatorzy”. Odbiorcą są „wszystkie narody”, czyli każdy człowiek. Treścią
przekazu będzie tutaj wiara, jej prawdy. Zostaje jeszcze najbardziej drażliwa kwestia
kanału komunikacji czyli pytanie o „jak?”- jak przekazywać wiarę, aby jego skutkiem
było życie uczniów w wolności dzieci Bożych.
Konkludując, pytanie o sposób przekazu wiary jest pytaniem o kanał
komunikacji a co się z tym wiąże jest jednocześnie pytaniem o odbiorcę, gdyż treść
kieruje się do konkretnego człowieka. Logicznie, chcąc poruszyć, na ile to możliwe,
całościowo postawiony problem, należy najpierw zanalizować potrzeby, mentalność,
możliwości percepcji współczesnego człowieka, aby w następnej kolejności znaleźć
odpowiedni sposób przekazu wiary, tak, aby osiągnąć efekt pełnej akceptacji jej
prawd. Na tym tle wydaje się, że kwestia treści przekazu wiary jest zbędną. Nie jest to
jednak takie oczywiste, mając na uwadze wiele historycznych nieprawidłowości w
tym względzie. Generalizując, poniższy tekst pragnie odpowiedzieć na pytania: w jaki
sposób należy głosić Ewangelię we współczesnym świecie, aby człowiek - odbiorca te
prawdy nie tylko wysłuchał, ale zaczął nimi żyć.

1. KULTURA WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

Analizę potrzeb współczesnego człowieka, potrzeb na drodze komunikacji,
należy zacząć od przyjrzenia się mentalności współczesnego świata, gdyż na to kim
człowiek jest ma wpływ wiele czynników kulturowych, środowisko z którego się
wywodzi, świat w którym żyje i jest wychowywany. Współczesne społeczeństwo z

4
Zob. A. Lepa, Pedagogika mass mediów, Łódź 1998, s. 122-127.

2
powodu rozwoju techniki medialnej specjaliści określają jako „społeczeństwo
masowe”, a kultura, wykształcona na skutek funkcjonowania ogółu mediów nazywa
się „masową”5. Oczywiście, na wykształcenie się takiej kultury, posiadającej
specyficzne i sobie właściwe cechy, wpływające znacząco na jakość życia i
pojmowania czy przyswajania wartości, także religijnych, dzisiejszego człowieka
miało wiele czynników, nie tylko rozwój mediów, choć ten ostatni miał największy
wpływ na kształtowanie się mentalności ogółu ludności6. Niezależnie od
wyznawanych wartości, wychowania, kultura masowa dotyka każdego współczesnego
człowieka, albo jeszcze inaczej, współczesny człowiek żyje w kulturze masowej.
Odkrywając cechy tej kultury, będzie możliwym dotrzeć do cech dzisiaj żyjącego
człowieka, aby z kolei móc go zrozumieć i znaleźć odpowiedni sposób dotarcia do
niego z orędziem wiary.
Kultura masowa7 jak sama nazwa wskazuje skierowana jest do masowego
odbiorcy, którego łączy podobieństwo zainteresowań i potrzeb. Z tego względu
zaczyna dominować postawa konsumpcji oraz urzeczowienie odbiorcy, co w
rezultacie eliminuje postawę kontaktu interpersonalnego. Celem tej kultury jest
zarówno zaspokojenie, jak i stymulacja potrzeb. Podporządkowanie się prawom
komercji prowadzi do homogenizacji społeczeństwa, powodując przemieszanie i
dezorientacje w świecie wyznawanych wartości, stwarzając wrażenie braku ich
hierarchii. Zjawisko dostępności pewnych rzeczywistości prowadzi jednocześnie do
pewnego rodzaju seryjności oraz uniformizmu, niwelującego różnice osobowe,
poglądowe, itp. Zwornikiem kultury masowej oraz pewnego rodzaju jej
determinantem są mass media, ponieważ to one właśnie skierowane są do masowego
odbiorcy oraz prowadzą do standaryzacji i upowszechnienia nadawanych treści.
Kultura masowa jest dzisiaj naznaczona środkami społecznego przekazu i to one
dyktują jej charakter.

5
Por. tamże, s. 51.
6
Korzenie rozwoju kultury masowej można widzieć w rozwoju miast i przemysłu, dzięki czemu
nastąpił także rozwój techniki, w tym elektronicznej (co stanowi o powstaniu przekaźników
informacji) – Por. tamże, s. 53.
7
Charakterystyka kultury masowej na podstawie: tamże, s. 51-56.

3
 Widoczny wpływ mass mediów zarówno na całą kulturę jak i na poszczególną
osobę jest niepodważalny8. Co więcej, na ten temat powstało już wiele teorii,
omówień9. Powszechne i stałe obcowanie ze środkami masowego przekazu zmienia
sposób postrzegania świata, sposób jego odbioru10. Przede wszystkim świat mediów to
świat doznań, więcej emocjonalnych niż intelektualnych. Wykształcona przez niego
cywilizacja to cywilizacja obrazu – swoistej ikonosfery11. Sukces mass mediów w
kształtowaniu rzeczywistości można wytłumaczyć opierając się na teoriach opartych
na modelach behawioralnych, tłumaczących, że bodźce płynące z komunikowania
masowego zderzają się z predyspozycjami adresata i dlatego wywołują reakcje
wewnętrzne. Trzeba sobie także zdać sprawę, że we współczesnym świecie już sam
środek masowego przekazu jest przekazem12, a więc ważna jest nie tylko treść, a może
nawet przede wszystkim, sposób przekazu.
Podsumowując, można powiedzieć, że kultura masowa wykształciła sobie
specyficzny sposób ujmowania rzeczywistości, posługując się sobie właściwymi
środkami, z których najbardziej doniosłą rolę odgrywają media. Jan Paweł II w
adhortacji o katechizacji – Cathehesi tradendae - zwraca uwagę, że katecheza powinna
szukać dróg i środków najbardziej odpowiednich dla wypełnienia swej misji i zaleca
wykorzystanie wszystkich możliwości, jakich dostarczają także środki społecznej
informacji (por. CT 46).
2. SPOSOBY GŁOSZENIA EWANGELII WSPÓŁCZESNEMU ODBIORCY
Jak wykazano powyżej współczesny człowiek i jego sposób percepcji jest
naznaczony swoistą kulturą mass mediów, która posiada swój sposób przekazu treści.
Niezależnie od negatywnych skutków (które w zarysie zostały omówione powyżej)
życia w tej kulturze, należy zastanowić się nad optymalnym sposobem przekazu wiary
współczesnemu, tak bardzo „medialnemu” człowiekowi. Poniżej zostanie

8
„Potężne narzędzia komunikacji osiągnęły tak wielkie znaczenie, iż dla wielu stanowią główne
narzędzie kierujące i inspirujące ich postępowanie…” - Jan Paweł II, Szybki rozwój, nr 3.
9
Zob. A. Lepa, dz. cyt., s. 107-121.
10
Por. Jan Paweł II, Szybki rozwój, nr 10.
11
Por. A. Lepa, dz. cyt., s. 157, 174; A. Jurga, O obiektywizm i wartości w telewizji, w: O Panu Bogu
w telewizji, red. L. Dyczewski, Częstochowa 1996, s. 43; K. Zanussi, Otwartość na trudne i nowe, w:
tamże, s. 24.
12
Por. A. Lepa, dz. cyt., s. 111; Jan Paweł II, Szybki rozwój, nr 3; P. Gheddo, Głoszenie Ewangelii w
epoce środków masowego przekazu, „Communio” 6 (1995), s. 97.

4
omówionych kilka najważniejszych, lecz na pewno nie wszystkich, sposobów, gdyż
nie będzie możliwe w tej pracy wyczerpać tak obszernego treściowo tematu.
Ważnym a nawet pierwszorzędnym problemem, jak zaznacza Jan Paweł II, w
zagadnieniu sposobów przekazu wiary jest problem odpowiedniego języka (CT 59).
Współczesna kultura masowa, jak wykazano powyżej, ukształtowana przez media, jest
emocjonalna i powierzchowna, dlatego efektywny przekaz wymaga zastosowania
języka, bazującego na uczuciach budzonych przez dźwięki, obrazy, barwy. Jest to
język przede wszystkim, na wzór języka medialnego, komunikatywny, to znaczy:
bezpośredni, konkretny, łatwy, prosty i jasny dla wszystkich13. P. Gheddo wysuwa
postulat używania, w głoszeniu Dobrej Nowiny, języka poetycko-prorockiego a nie
filozoficzno-teologicznego, gdyż treści muszą być bezpośrednio zrozumiałe, aby
odbiorca nie przestał słuchać14. Adresat będzie, więc zainteresowany nie ideami, które
musi reflektować, ale konkretnymi doświadczeniami innych, historiami życia,
świadectwami, które go angażują. Medialny sposób mówienia jest bezpośredni,
syntetyczny, obrazowy, sugestywny, widowiskowy i doświadczeniowy15. Z tego
względu postulatem współczesnego przekazu wiary będzie personalizacja orędzia, to
znaczy omijanie abstrakcyjnych idei teologicznych a prezentowanie aktualnych
wydarzeń, osób, świadków. Przepowiadanie musi być zakotwiczone w życiu osoby,
przekazywać świadectwa o świętym i autentycznym życiu wielu konkretnych ludzi. Tą
potrzebę współczesnego człowieka doskonale zrozumiał Jan Paweł II pokazując
poprzez liczne beatyfikacje i kanonizacje niezwykłe historie i świadectwa wiary
zwykłych i bliskich a nawet jeszcze pamiętanych i znanych ludzi, np. Matka Teresa z
Kalkuty. Ponadto współczesny przekaz wiary wymaga od nadawcy zejścia z
piedestału „uczonego w Piśmie”, a tym samym pojawia się wymóg prostoty i wejścia
w dialog ze słuchaczem z pełnym charyzmatem i świeżością daru Ducha Świętego16.
Innym warunkiem bycia usłyszanym przez współczesnego człowieka jest
zrozumienie, że żyje on w cywilizacji obrazu. Wbrew wszelkim krytykom zjawiska
dominacji obrazu, a co się z tym wiąże marginalizacji słowa17, wyrażanego
tradycyjnie, werbalnie, wyjście naprzeciw nowym możliwościom percepcji
13
Por. P. Gheddo, Głoszenie Ewangelii, art. cyt., s. 97-98.
14
Tamże, s. 107.
15
Por. tamże.
16
Por. tamże, s. 108.

5
dzisiejszego człowieka pozwoli apostołom XXI wieku na efektywniejszy przekaz
wiary. Pierwszym imperatywem głoszenia orędzia Ewangelii powinno być, w dobie
posuniętej laicyzacji życia i indyferentyzmu ogółu wiernych, przyciągnięcie i
przykucie uwagi adresatów przekazu. Prowadzący ewangelizację muszą zatroszczyć
się najpierw by adresaci przepowiadania w ogóle zwrócili na nich swoją uwagę.
Dopiero po osiągnięciu efektu słuchania, metodami uwzględniającymi „kulturę
obrazkową”, można wyjść ze Słowem życia, gdyż nie ma sensu mówić, jeżeli nikt nie
słucha, lub nie jest zainteresowany18. W tym miejscu trzeba zdać sobie sprawę, że
obraz w kulturze chrześcijańskiej zawsze pełnił ważną rolę, będąc narzędziem
dającym uczestnictwo w rzeczywistości niewyrażalnej. Chodzi tu o całą teologie
ikony, gdzie obraz nierozerwalnie związany z tajemnicą, precyzyjnie, choć językiem
poetyckim, przekazuje prawdę19.
Następnie, omawiając skuteczne sposoby głoszenia wiary, trzeba podjąć
kwestię postawy samego nadawcy. Przekaz powinien być przede wszystkim
autentyczny, radosny, wypływający ze spotkania z Jezusem, pełen uśmiechu. Wynika
to z prostego faktu, że ludzie przyzwyczajeni są do oglądania w mediach osób
przyjemnych, uśmiechniętych, zadbanych20. Jeżeli człowiek przyjmuje słowo od
aktora, który gra, ale odpowiednio się prezentuje, także poprzez mowę ciała, to o ileż
bardziej przyjmą radosny przekaz wiary autentycznego świadka, który przecież też
może korzystnie się pokazać na zewnątrz. Czy harmonia zewnętrzna nie będzie
wyrażała serca oddanego Bogu? Od razu nasuwa się myśl o Janie Pawle II –
autentycznym, zawsze radosnym, mimo cierpienia, zawsze otwartym na innych.
Trzeba powtórzyć za tym wielkim Prorokiem naszych czasów, że świat potrzebuje
bardziej świadków niż nauczycieli.

3. WŁAŚCIWA TREŚĆ PRZEKAZU WIARY

17
„Ekspansja obrazu powoduje <<uwięzienie słowa>>, co oznacza niebezpieczną blokadę tych
pozytywnych czynników, które prowadzą do wszechstronnego rozwoju osobowości.” – A. Lepa, dz.
cyt. s. 159.
18
Por. P. Gheddo, art. cyt., s. 103.
19
Zob. A. Wierzbicki, Tajemnica a telewizja, w: O Panu Bogu w telewizji, dz. cyt., s. 117-119.
20
Por. P. Gheddo, art. cyt., s. 106-107.

6
 Poddając analizie sposoby percepcji współczesnego człowieka oraz stawiając
kilka postulatów odpowiedniego przekazu wiary, tak aby adresat orędzia mógł go nie
tylko usłyszeć, ale i przyjąć, warto na końcu zastanowić się krótko jaka powinna być
właściwa treść orędzia, mając na uwadze, to, co zostało już powiedziane, że recipient
przekazu wiary nie będzie słuchał, a tym bardziej przyjmował, zawiłych wywodów
teologicznych. Co w takim razie powinno być ośrodkiem głoszenia Ewangelii?
W centrum przepowiadania powinien zawsze stać Chrystus i to Chrystus
ukrzyżowany, gdyż jest On mocą i mądrością, która będzie źródłem skuteczności
świadectwa21. Dlatego ważnym będzie powrót do „pierwszego przepowiadania”, tzn.
do przekazywania istotnych treści wiary22. Trzeba, więc głosić istotny wymóg
zbawienia, a jest nim po prostu osoba Chrystusa, jedynego Zbawiciela człowieka i
całej ludzkości23. Ojciec Święty – Jan Paweł II zwraca uwagę, że należy głosić Credo,
dbając o wierność Magisterium Kościoła, unikając wszelkich wypaczeń (CT 46, 59).

Kończąc dotychczasowe refleksje, trzeba krótko podsumować, że głównym

czynnikiem (choć z pewnością nie jedynym) określającym sposób współczesnego
przekazu wiary jest kultura dzisiejszego człowieka, nazwana masową, a także kulturą
mass mediów. Głoszenie Ewangelii w tej cywilizacji nie jest łatwe, ale jak to zostało
zaprezentowane w toku rozważań na pewno możliwe. Wymaga to na pierwszym
miejscu podmiotowego podejścia do odbiorcy, zainteresowania jego osobą, sposobem
odbioru świata, aktualnymi przeżyciami, problemami, zainteresowaniami. Ważne jest
także zastosowanie odpowiedniego języka współczesnej kultury, aby wyrażać
zrozumiale prawdy nieprzemijające i ciągle aktualne. Dla współczesnych apostołów
nie powinno być to aż tak bardzo wymagające zadanie, gdyż już święty Paweł widział
potrzebę stania się wszystkim dla wszystkich, aby pozyskać przynajmniej jednego.

21
Por. Jan Paweł II, Wymiar społeczny, dz. cyt., nr 2.
22
Por. P. Gheddo, dz. cyt., s. 107.
23
Por. tamże, s. 108.