Przepisy prawne, zasady BHP, organizacja i ryzyko

zawodowe na moim stanowisku pracy.

Zarządzanie bezpieczeństwem pracy i ryzykiem

Opracował: Jakub Ziętek

 O bezpieczeństwie i higienie pracy na budowie decydują ustawy prawne
a w szczególności Kodeks pracy i ustawa - Prawo Budowlane oraz wiele innych
rozporządzeń, z których podstawowe przepisy są sformułowane w rozporządzeniu
ministra infrastruktury z 6 lutego 2003 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny
pracy podczas wykonywania robót budowlanych. Ten obszerny dokument (267
paragrafów
w 20 rozdziałach) normuje wymagania bhp w odniesieniu do:

• przygotowania i prowadzenia robót budowlanych,

• zagospodarowania terenu budowy,
• miejsc pracy usytuowanych w budynkach oraz w obiektach poddanych remontowi
lub przebudowie,
• instalacji i urządzeń elektroenergetycznych oraz maszyn budowlanych i urządzeń
technicznych,
• rusztowań i ruchomych podestów roboczych i robót na wysokości,
• robót ziemnych,
• robót impregnacyjnych i odgrzybieniowych,
• robót murarskich, tynkarskich, ciesielskich, zbrojarskich, betoniarskich, robót
montażowych, robót spawalniczych,
• robót dekarskich i izolacyjnych,
• robót rozbiórkowych,
• robót budowlanych wykonywanych z użyciem materiałów budowlanych.

Wykonawcę budowlanego obowiązuje też rozporządzenie ministra pracy i polityki

socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

2
 Istotnym uwarunkowaniem realizacji robót budowlanych jest wymaganie posiadania
planu bezpieczeństwa i ochrany zdrowia. Prawo budowlane nakazuje opracowanie takiego planu
na roboty budowlane:
• których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie
wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi,
a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości,
• przy prowadzeniu, których występują działania substancji chemicznych lub
czynników biologicznych zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi,
• stwarzających zagrożenie promieniowaniem jonizującym,
• prowadzonych w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komu-
nikacyjnych,
• stwarzających ryzyko utonięcia pracowników,
• prowadzonych w studniach, pod ziemią i w tunelach,
• wykonywanych przez kierujących pojazdami zasilanymi z linii napowietrznych,
• wykonywanych w kesonach, z atmosferą wytwarzaną ze sprężonego powietrza,
• wymagających użycia materiałów wybuchowych,
• prowadzonych przy montażu i demontażu ciężkich elementów prefabrykowanych.

Uszczegółowienie tego zakresu robót znajdujemy w rozporządzeniu ministra

infrastruktury z 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa
i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. nr 120, poz. 1126).

Zagadnienia bhp na budowie mają aspekt socjalny, prawny, techniczny,

technologiczno-organizacyjny oraz finansowy.

W aspekcie socjalnym bhp należy dążyć do stworzenia pracownikom budowlanym

warunków pracy porównywalnych pod względem socjalnym z każdym innym pracownikiem w
Polsce. Można to uzyskać poprzez stworzenie dobrych warunków socjalno-bytowych,
przydzielanie właściwej odzieży ochronnej oraz zapewnienie zabezpieczeń i bezpiecznych
warunków na stanowiskach pracy. Nie jest to zadanie łatwe. Osoby zatrudnione na budowach

3
zmieniają swoje miejsce pracy, sami utrzymują porządek w miejscu pracy, pracują na zmiennych
stanowiskach pracy, nierzadko zagrożonych wzajemnie.

Aspekt prawny bhp prowadzi do konkluzji, że warunki utrzymania bezpieczeństwa

i ochrony zdrowia na budowie muszą być unormowane przepisami prawa. Problem jednak
w znajomości przepisów prawa i jego przestrzeganiu. Nieznajomość prawa nie zwalnia
z odpowiedzialności. Doprowadzenie do nieszczęśliwego wypadku i stwierdzenie o winie jest
aktem spóźnionym. Prawo powinno być respektowane dla uchronienia się przed takimi
sytuacjami. Musi więc być stosowane jako działanie zapobiegawcze, ochraniające zdrowie
pracownika.

Aspekt techniczny bhp jest najbardziej czytelny dla pracowników i kierownictwa

budowy. Sprowadza się on do:

• realizacji zadań zgodnie z dokumentacją techniczną,

• realizacji zadań zgodnie z zasadami organizacji robót,
• przestrzegania zasad obsługi maszyn,
• właściwego oświetlenia miejsc pracy,
• zabezpieczenia przed porażeniem prądem elektrycznym,
• zabezpieczenia przed pożarem,
• zabezpieczenia przed niebezpiecznymi materiałami, które są używane na
budowie,
• zabezpieczenia realizacji trudnych technologicznie prac budowlanych.

Bezpieczeństwo realizacji robót budowlanych wynika bezpośrednio z przestrzegania

wymagań technologii i właściwej organizacji robót. Rozwiązania teoretyczne są z zasady
poprawne pod względem bhp. Są jednak uciążliwe i często upraszczane przez pracowników.
Każdy pracownik powinien znać techniczne, technologiczne i organizacyjne zasady realizacji
wykonywanych przez siebie robót.

Przestrzeganie przepisów bhp na budowie powoduje poważne koszty. Są to koszty

własne wykonawcy. W wielu sytuacjach sądzi się, że zmniejszenie nakładów na bhp prowadzi

4
do obniżki kosztów własnych przedsiębiorstwa. Nic bardziej błędnego. Poczynienie "oszczęd-
ności" na przestrzeganiu przepisów bhp powoduje straty dla samego pracownika,
przedsiębiorstwa i społeczeństwa. Pracownik może utracić zdrowie, ulec wypadkowi,
jakościowo gorzej wykonywać swoją pracę lub też wykonywać pracę w zmęczeniu fizycznym
bądź psychicznym, prowadzącym do obniżenia globalnej wydajności pracy.

Istotnym elementem bezpieczeństwa pracy jest znajomość zasad i przepisów bhp.

Osiągnąć to można przez intensywne upowszechnianie i szkolenia, m. in.:

• książki, broszury; plakaty; ilustracje,

• pozyskiwanie do służby w obszarze bhp ludzi zaangażowanych, oddanych
sprawie, z wyobraźnią,
• zaopatrywanie miejsc potencjalnie zagrożonych i niebezpiecznych w plakaty bhp,
• kontrole przestrzegania przepisów bhp,
• przykładne przestrzeganie przepisów bhp przez kierownictwo budowy.

Ogólne unormowania prawne w zakresie prowadzenia robót budowlanych:

• Pracodawca jest zobowiązany zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy

w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami, wypadkowymi oraz
oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia.
• Pracodawca powinien zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia
pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów
i substancji nie powodujących takich zagrożeń.
• Pracodawca jest obowiązany zapewnić systematyczne kontrole stanu
bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji
procesów pracy, stanu technicznego maszyn i urządzeń oraz ustalić sposoby
rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.
• Montaż, eksploatacja i obsługa maszyn i urządzeń, powinny być zgodne
z dokumentacją techniczno-ruchową.

5
 • Pracodawca powinien zapewnić obsługę maszyn przez osoby przeszkolone
i uprawnione do tego.
• Pracodawca powinien określić szczegółowe wymagania bezpieczeństwa
i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych,
a zwłaszcza zapewnić bezpośredni nadzór nad tymi pracami, odpowiednie środki
zabezpieczające oraz instruktaż pracowników obejmujący: imienny; podział
pracy, kolejność wykonywania zadań, wymagania bhp przy poszczególnych
czynnościach.
• Za przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy na budowie
odpowiedzialny jest kierownik budowy i osoby funkcyjne zgodnie z planem
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

Ocena ryzyka zawodowego kierownika budowy

Lp. Zagrożenie lub czynnik
niebezpieczny,
szkodliwy, uciążliwy
1 2
1. Potknięcie, poślizgnięcie i
upadek na tym samym
poziomie.
2. Upadek z wysokości.
3. Zagrożenia powodowane
przez wystające elementy,
ostre krawędzie, chropowate
powierzchnie.
4. Uderzenie przez ruchome
przedmioty, przygniecenie.
Źródło zagrożenia Możliwe skutki
3 4
Nierówne i śliskie powierzchnie Złamania, zwichnięcia kończyn,
na terenie placu budowy potłuczenia.
(szczególnie bałagan na
drogach komunikacyjnych).
Śliskie, nierówne (w zimie nie Złamania, zwichnięcia, potłuczenia,
odśnieżone, zabłocone) najczęściej kończyn, ale także
schody. Wychylanie się poza głowy, w skrajnych przypadkach
obręb zbiorowych nawet śmierć.
zabezpieczeń przed upadkiem
z wysokości (balustrad).
Niestosowanie w trakcie
kontroli sprzętu do tymczasowej
pracy na wysokości.
Elementy konstrukcyjne, m.in.: Skaleczenia, otarcia, zakłucia –
wznoszonych obiektów, najczęściej dłoni.
maszyn wykorzystywanych na
budowie, rusztowań oraz
szalunków (deskowań).
Krawędzie opakowań.
Manewrujące na terenie Zmiażdżenia, złamania, a w
budowy maszyny budowlane i skrajnych przypadkach nawet

6
Lp. Zagrożenie lub czynnik Źródło zagrożenia Możliwe skutki
niebezpieczny,
szkodliwy, uciążliwy
środki transportu. śmierć.
5. Uderzenie o nieruchome Sprzęt znajdujący się na Stłuczenia całego ciała (guzy,
czynniki materialne. dojściach i przejściach, siniaki), najczęstsze są stłuczenia
zwłaszcza wyposażenie biura dłoni.
na budowie.
6. Wypadki drogowe (kolizje) Poruszające się maszyny Złamania kończyn, potłuczenia,
na trasie dojazdu oraz na budowlane i samochody. Inni urazy całego ciała, w skrajnych
terenie placu budowy. użytkownicy ruchu drogowego. przypadkach nawet śmierć.
Pośpiech.
7. Prąd elektryczny. Urządzenia elektryczne Poparzenia, uszkodzenia ciała
eksploatowane na placu (układ krążenia, układ nerwowy), w
budowy, w tym także skrajnych przypadkach śmierć.
urządzenia wykorzystywane w
biurze.
8. Niewłaściwe oświetlenie. Nieodpowiednie natężenie Zmęczenie wzroku (łącznie z
oświetlenia na stanowisku pracy pogorszeniem się wzroku).
przy obsłudze monitorów Znużenie organizmu. Wypadki
ekranowych. Zbyt duże wskutek olśnień.
kontrasty oświetlenia pomiędzy Zmniejszenie sprawności wzroku.
pomieszczeniami pracy, a
drogami komunikacyjnymi
(zwłaszcza w okresie od późnej
jesieni do wiosny).
9. Hałas. Urządzenia do obróbki betonu Zmęczenie, nerwice.
powodujące hałas o natężeniu
powyżej 80 dB, pracujące
maszyny.
10. Duże obciążenie psychiczne Odpowiedzialność za: Bezsenność, nerwice. Zmniejszenie
związane ze: • podległych pracowników wydolności umysłowej i psychicznej.
(zwłaszcza za ich Zmniejszenie odporności na
• sposobem i warunkami
bezpieczeństwo), choroby.
odbierania informacji,
• warunkami podejmowania • terminy oddania
decyzji (czasem pośpiech, poszczególnych etapów
kilka decyzji równolegle, prac,
itp.), • jakość wykonania
• sposobem i warunkami poszczególnych robót.
wykonywania czynności. Działanie pod presją czasu.
11. Zmienny mikroklimat. Praca na otwartym powietrzu, w Przeziębienia i choroby układu
zmiennych warunkach oddechowego.
atmosferycznych. Praca w biurze
i konieczność wychodzenia na
teren budowy celem
przeprowadzenia okresowych
kontroli, czynienia ustaleń, itp.

7
Lp Zagrożenie Źródło zagrożenia Ciężkość Prawdopodobieństwo Oszacowanie Działania
. Wyniki pomiarów szkód ryzyka profilaktyczne
1 2 3 4 5 6 7
1. Potknięcie, Nierówne i śliskie Mała Prawdopodobne Małe Zachowanie ładu i
poślizgnięcie powierzchnie na porządku na
i upadek na terenie placu stanowiskach pracy
tym samym budowy występujących na
poziomie. (szczególnie placu budowy oraz
bałagan na na ciągach
drogach komunikacyjnych,
komunikacyjnych, ze szczególnym
w tym błoto). uwzględnieniem
przejść dla
pieszych.
W okresie zimowym
sukcesywne
odśnieżanie dojść
do ww. stanowisk
pracy oraz ciągów
komunikacyjnych
(wyznaczenie osób
odpowiedzialnych
za czystość na
przejściach).
2. Zagrożenia Elementy Mała Prawdopodobne Małe Okresowa kontrola
powodowane konstrukcyjne, stanu ww.
przez m.in.: elementów
wystające • wznoszonych konstrukcji,
elementy, obiektów, urządzeń, itp.
ostre • maszyn Używanie rękawic
krawędzie, wykorzystywan roboczych
chropowate ych będących na
powierzchnie. wyposażeniu
• na budowie,
kierownika budowy.
• rusztowań oraz
• szalunków
(deskowań).
Krawędzie
opakowań.
3. Uderzenie Manewrujące na Duża Prawdopodobne Duże Przestrzeganie
przez terenie budowy przepisów o ruchu
ruchome maszyny drogowym oraz
przedmioty, budowlane i zasad organizacji
przygniecenie środki transportu. ruchu na terenie
. budowy (zwłaszcza
dostosowanie

8
Lp Zagrożenie Źródło zagrożenia Ciężkość Prawdopodobieństwo Oszacowanie Działania
. Wyniki pomiarów szkód ryzyka profilaktyczne
prędkości,
oznakowanie miejsc
niebezpiecznych,
zapewnienie sobie
pomocy w trakcie
manewrów,
szczególnie w
gorszych
warunkach
widoczności).
Zachowanie uwagi.
Ograniczenie
pośpiechu –
działania
poprawiające
organizację pracy.
4. Upadek z Śliskie, nierówne Średnie Prawdopodobne Średnie Stosowanie
wysokości. (w zimie nie środków ochrony
odśnieżone, przed upadkiem z
zabłocone) wysokości.
schody. Stosowanie
Wychylanie się procedur
poza obręb bezpiecznej pracy.
zbiorowych Dbałość o ład na
zabezpieczeń ciągach
przed upadkiem z komunikacyjnych.
wysokości
(balustrad).
Niestosowanie w
trakcie kontroli
sprzętu do
tymczasowej
pracy na
wysokości.
5. Narażenie na Urządzenia do – – Małe Stosowanie środków
hałas. obróbki betonu ochrony
powodujące hałas indywidualnej
o natężeniu słuchu, zawsze w
powyżej 80 dB, sytuacji
pracujące podwyższonego
maszyny. narażenia na hałas
(np. w trakcie kontroli
obiektu
budowlanego, w
którym
wykorzystywane są
narzędzia do obróbki
betonu).

9
Lp Zagrożenie Źródło zagrożenia Ciężkość Prawdopodobieństwo Oszacowanie Działania
. Wyniki pomiarów szkód ryzyka profilaktyczne
6. Uderzenie o Sprzęt znajdujący Małe Prawdopodobne Małe Dbałość o ład i
nieruchome się na dojściach i porządek na terenie
czynniki przejściach, budowy, a
materialne. wyposażenie szczególnie na
biura na budowie. dojściach i w
przejściach.
Zachowanie
ostrożności.
Ograniczenie
pośpiechu –
działania
poprawiające
organizację pracy.
7. Wypadki Poruszające się Duża Mało prawdopodobne Średnie Przestrzeganie
drogowe maszyny przepisów prawa o
(kolizje) na budowlane i ruchu drogowym
trasie samochody – inni oraz przepisów
dojazdu oraz użytkownicy dotyczących
na terenie ruchu drogowego. poruszania się na
samego Pośpiech. terenie budowy.
placu Dbałość o dobry stan
budowy. techniczny
(regularne
przeglądy) pojazdu,
zwłaszcza o
ogumienie (m.in.
zmiana opon w
zależności od
sezonu lato – zima).
Zachowanie
szczególnej
ostrożności.
Działania
organizacyjne
ograniczające
pośpiech.
8. Prąd Urządzenia Średnie Prawdopodobne Średnie Okresowe pomiary
elektryczny. elektryczne instalacji elektrycznej
eksploatowane na w zakresie oporności
placu budowy, w izolacji i
tym także skuteczności
urządzenia działania ochrony
wykorzystywane przeciwporażeniowej
w biurze. . Stosowanie
połączeń
wyrównawczych.
Kategoryczny zakaz
wykonywania

10
Lp Zagrożenie Źródło zagrożenia Ciężkość Prawdopodobieństwo Oszacowanie Działania
. Wyniki pomiarów szkód ryzyka profilaktyczne
napraw
elektrycznych przez
osoby
nieupoważnione.
Zakaz
wykorzystywania
jakichkolwiek
„prowizorek”.
9. Niewłaściwe Nieodpowiednie Małe Mało prawdopodobne Małe Zapewnienie
oświetlenie. natężenie właściwego
oświetlenia na oświetlenia o
stanowisku pracy natężeniu nie
przy obsłudze mniejszym niż 500
monitorów lx w pomieszczeniu
ekranowych, zbyt pracy z komputerem.
duże kontrasty Zlikwidowanie zbyt
oświetlenia dużego kontrastu
pomiędzy oświetlenia
pomieszczeniami pomiędzy
pracy, a drogami pomieszczeniem
komunikacyjnymi pracy, a ciągami
(zwłaszcza w komunikacyjnymi.
okresie jesienno-
zimowym).
10. Duże Odpowiedzialność Duża Prawdopodobne Duże Właściwa
obciążenie za: organizacja pracy.
psychiczne • podległych Harmonogram
związane ze: pracowników budowy opracowany
• sposobem i (zwłaszcza za w sposób
warunkami ich prawidłowy i
odbierania bezpieczeństw racjonalny
informacji, o), (uwzględniając
• warunkami • terminy przestoje
podejmowa oddania technologiczne oraz
nia decyzji poszczególnyc niezaplanowane
(czasem h etapów prac, sytuacje, które mogą
pośpiech, wydłużyć realizację
• jakość
kilka decyzji inwestycji).
wykonania
równolegle, poszczególnyc
itp.), h robót.
• sposobem i Działanie pod
warunkami presją czasu.
wykonywani
a czynności.
11. Zmienny Praca na Mała Mało prawdopodobne Małe Wyposażenie
mikroklimat. otwartym pracownika w
powietrzu, w ubranie robocze

11
Lp Zagrożenie Źródło zagrożenia Ciężkość Prawdopodobieństwo Oszacowanie Działania
. Wyniki pomiarów szkód ryzyka profilaktyczne
zmiennych odpowiednie do
warunkach panujących
atmosferycznych. warunków
Praca w biurze i atmosferycznych
konieczność (letnie i zimowe).
wychodzenia na
teren budowy
celem
przeprowadzenia
okresowych
kontroli, czynienia
ustaleń, itp.

12
13