PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE – wykład

dr hab. Jacek Widło

rok akademicki 2010/2011

Informacje wstępne:
Egzamin przewidziany jest w formie pisemnej – test składający się z 20 pytań jednokrotnego wyboru (termin: na
początku sesji); ewentualna poprawka w formie ustnej

Materiały:
Ustawa prawo prywatne międzynarodowe z 12 listopada 1965r. (jest projekt nowej ustawy)
Podręcznik – Maksymilian Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. LexisNexis
(inne podręczniki: prof. Gołaczyński, prof. Kruczalak)

7 października 2010 r.
Źródła poznania PPM – jeśli chodzi o krajowe, jest to
ustawa z dn. 12.11.1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (jest już projekt nowej ustawy)

PPM to przede wszystkim prawo sądowe, proceduralne.

Obecnie odchodzi się od zasady obywatelstwa na rzecz zasady terytorialności.

------------------
Prawo prywatne międzynarodowe (PPM) – prawo kolizyjne, obejmuje normy kolizyjne, których funkcją jest
wskazanie w stosunkach prywatnoprawnych (cywilnych) z elementem międzynarodowym, jaki system prawny należy
stosować.

PPM ma zastosowanie przy stosunkach prawnych transgranicznych – gdy w styku ze sobą są co najmniej 2
systemy prawa.

PPM zawiera normy kolizyjne kompetencyjne – wskazują, który z systemów prawnych (1 lub więcej) należy
zastosować.

Norma merytoryczna – pewna reguła postępowania skierowana do określonego adresata, która w określonym stanie
faktycznym (hipoteza) zawiera nakaz lub zakaz pewnego zachowania (dyspozycja) pod rygorem zastosowania
określonej sankcji (sankcja).

Normy kolizyjne – kompetencyjne traktują, który system prawny należy stosować (czasami nawet więcej niż jeden
system prawny łącznie). Są to normy bezwzględnie obowiązujące! Norma kolizyjna NIE MA SANKCJI!
Mogą istnieć kolizje między normami kolizyjnymi.

PPM to prawo oparte o problem stosowania prawa, które to stosowanie przejawia się w wyciąganiu konsekwencji z
przestrzegania / nieprzestrzegania „litery prawa” przez organy do tego uprawnione.

------------------
PPM było początkowo tylko prawem kolizyjnym.
 prawo intertemporalne – rozstrzyga kolizję w czasie
 PPM – rozstrzyga kolizję w przestrzeni

PMP a PPM (pr. międzynarodowe publiczne a prywatne):

Określenie „prywatne” oznacza, że PPM reguluje stosunki prywatnoprawne (cywilne) transgraniczne pomiędzy
podmiotami prawa prywatnego (osoby fizyczne, osoby prawne)

PMP – reguluje sytuacje między podmiotami prawa publicznego (państwa, organizacje międzynarodowe)

PPM rozstrzyga kolizję pomiędzy obcymi prawami terytorialnymi przez wskazanie prawa właściwego dla
stosunków prawnych z jakimś czynnikiem obcym.

------------------
Prof. PAZDAN: PPM posługuje się normą kolizyjną, której funkcją jest rozgraniczanie sfer wpływów systemów
prawnych w przestrzeni przez określenie, który z tych systemów jest właściwy.
1
NORMY KOLIZYJNE są to:
 normy o zakresie stosowania norm merytorycznych (normy o normach),
 normy kompetencyjne.
Wskazują sądowi, jakiego państwa prawo ma stosować i nakłada na sąd obowiązek ich stosowania
- sąd MUSI to prawo zastosować. Są to normy imperatywne, ius cogens.

Prof. PAZDAN – wąska definicja PPM

Prawo prywatne międzynarodowe w swej kolizyjnej części to zespół norm rozgraniczających – w stosunkach z
zakresu prawa cywilnego (cz. ogólna, cz. szczególna, cz. rzeczowa, spadki), prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz
prawa pracy – sfery działania systemów prawnych różnych państw przez określenie, które z nich należy stosować.

------------------
UNIFIKACJA PPM
PPM to normy bezwzględnie obowiązujące. Opiera się na zasadzie suwerenności państw.
 normy kolizyjne to tez normy wewnętrzne, więc mogą istnieć kolizje między normami kolizyjnymi (różnych
państw)

Od XIX w. – potrzeba unifikacji PPM

Unifikacja PPM następowała poprzez zawieranie konwencji, najczęściej bilateralnych (dwustronnych), rzadziej
multilateralnych (wielostronnych).
Pierwsze konwencje – lata 30. XX w. (Prawo wekslowe i czekowe)

Normy kolizyjne:
 I stopnia – funkcja: rozgraniczenie sfer działania norm merytorycznych różnych państw w przestrzeni
 II stopnia (metanormy) – rozgraniczenie sfer działania norm kolizyjnych, np.: zasada lex fori

lex fori – niepisana norma kolizyjna II stopnia

 organ państwowy w pierwszym rzędzie stosuje zawsze normy kolizyjne własnego państwa! (w Polsce:
ustawa PPM)
 obce normy kolizyjne są stosowane przez sąd, jeżeli własny system prawa mu na to pozwala  forma
odesłania

Metody unifikacji:
1) normy kolizyjne dla większej ilości państw
2) odrębne normy dla transgranicznych stosunków prawnych (konwencje)
a. konwencje – charakter merytoryczny; zawierają prawa i obowiązki stron,
np. Konwencja wiedeńska ONZ z 1980 r. o międzynarodowej sprzedaży towarów

PPM (w znaczeniu szerokim) – zespół norm kolizyjnych rozgraniczających sferę działania systemów prawnych
różnych państw (normy kolizyjne) oraz normy merytoryczne, które regulują sytuacje lub stosunki prawne z
elementem międzynarodowym
 PPM sensu largo = normy kolizyjne + normy merytoryczne

Trudności unifikacyjne:
- konwencje, rozporządzenia unijne – to w zasadzie głównie normy kolizyjne (np. Rzym I, II)
- ALE: konwencja ma ograniczoną liczbę uczestników (wyjątek  konwencja wiedeńska ONZ z kwietnia
1980 r. o międzynarodowej sprzedaży towarów) – ograniczenie podmiotowe
- ograniczony charakter przedmiotowy (np.: umowa sprzedaży, weksle, czeki)
- co do zasady umowy bilateralne mają pierwszeństwo stosowania przed multilateralnymi (wyjątek 
konwencja wiedeńska ONZ z 1980 r.)

Normy merytoryczne w PPM – musi istnieć stosunek prawny z elementem obcym

Niekiedy oprócz wskazania normy merytorycznej danego państwa, należy stosować równolegle przepisy innego
państwa:
 Normy wymuszające swoją właściwość – np. w przepisach chroniących konsumentów - prawo państwa
miejsca zamieszkania konsumenta; muszą być równolegle stosowane

2
------------------
Systematyka PPM:
• cz. ogólna (art. 1 - 8 ustawy PPM)
 źródła PPM
 budowa normy kolizyjnej
 łącznik (elementy)

• cz. szczegółowa (art. 9 - 35 ustawy PPM)

 wskazanie prawa właściwego dla poszczególnych stosunków prawnych

(+ prawo procesowe międzynarodowe)

------------------
Budowa normy kolizyjnej (wg prof. Henryka Trammera)
Norma kolizyjna zawiera 2 sfery:
1. Hipoteza – 2 elementy:
a. zakres
b. baza faktyczna łącznika
2. Dyspozycja – 2 elementy:
a. nakaz zastosowania prawa konkretnego państwa
b. tzw. łącznik

ŁĄCZNIK składa się z określnika nominalnego + z subokreślnika temporalnego

podstawa dopełniacz

Art. 34 PPM „W sprawach spadkowych właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci.”

14 października 2010 r.
Funkcja normy kolizyjnej => rozstrzyganie kolizji między obcymi normami merytorycznymi.
 ze względu na to ma ona swoistą budowę!

1) Hipoteza
a. Zakres
b. Baza faktyczna łącznika
2) Dyspozycja
a. Nakaz zastosowania prawa danego państwa
b. Łącznik
i. Określnik nominalny
1. Podstawa
2. Dopełniacz
ii. Subokreślnik temporalny

1) HIPOTEZA
Ad. 1a – Zakres:
 pełni rolę hipotezy w normie kolizyjnej
 zawiera opis abstrakcyjnie ujętej sytuacji lub grupy takich sytuacji, do których odnosi się norma (np.
zdolność prawna, zdolność do cz. prawnych, prawo rzeczowe, stosunki majątkowe małżeńskie)
 wskazuje na ten fragment sytuacji życiowych, które reguluje norma kolizyjna
 nie chodzi tu o zdarzenia czysto faktyczne, ale o zdarzenia prawne

Ad. 1b – Baza faktyczna łącznika:

 opis pewnych okoliczności, które uzupełniają zakres
 dopełnienie, uzupełnienie zakresu
3
2) DYSPOZYCJA – imperatyw, jaki powinien być zawarty w każdej normie prawnej; zawiera obowiązek, nakaz =>
stąd wynika bezwzględnie obowiązujący charakter normy kolizyjnej

Ad. 2a – Nakaz zastosowania prawa danego państwa:

 zwrot językowy: „podlega prawu” / „właściwe jest (prawo)” / „stosuje się” – wyraża nakaz zastosowania
określonego systemu prawnego

Ad. 2b – ŁĄCZNIK [prof. PAZDAN] - kryterium abstrakcyjne zawarte w normie kolizyjnej, które wskazuje, o
jakiego państwa prawo materialne chodzi w danej normie kolizyjnej.
 jądro, serce, element najistotniejszy normy kolizyjnej
 łącznik rozstrzyga kolizję! Łączy określone zdarzenia prawne z określonym systemem prawnym.
 łącznik najczęściej posługuje się kryterium ogólnym, abstrakcyjnym, np. „właściwe jest prawo ojczyste
dziecka”, NIE: „właściwe jest prawo polskie”

ŁĄCZNIK – elementy:
a. określnik nominalny – wskazuje w sposób abstrakcyjny system prawny jakiegoś państwa, np. prawo
miejsca położenia rzeczy, prawo miejsca zawarcia umowy.
i. podstawa, np. „prawo ojczyste”
ii. dopełniacz (kogo? czego?), np. „spadkodawcy”
b. subokreślnik temporalny – zawiera kryterium czasowe, w oparciu o które następuje związanie jakiegoś
stanu faktycznego z określonym systemem prawnym, np. „z chwili śmierci”
 uściśla wybór kolizyjny ze względu na kryterium czasowe; wskazuje, który moment jest
miarodajny dla oceny dla oceny sprawy w oparciu o dany system prawny.

Niekiedy norma kolizyjna jest dość skomplikowana i np. trzeba sprawdzić, czy nie ma uregulowania unijnego =>
wyłącza stosowanie prawa wewnętrznego.
Lub – co jeszcze bardziej komplikuje sprawę – czy Polska nie ma umowy wielo- lub jednostronnej z danym
państwem w danej kwestii, wiążącej dla państwa.

------------------
PODSTAWOWE RODZAJE NORM KOLIZYJNYCH

 podstawowy podział: kryterium zupełności normowania sytuacji prawnych

• normy zupełne
o wskazują prawo właściwe dla określonych stosunków prawnych bez względu na to, czy
będzie nim, prawo własne, czy prawo obce
o posługują się takimi łącznikami, i tak jest budowany zakres, że nie ma znaczenia, jaki
merytoryczny system prawny będzie właściwy => są neutralne, nie faworyzują żadnego systemu
prawa
• normy jednostronne
o określają jedynie zakres zastosowania prawa własnego dla spraw powiązanych z własnym
obszarem prawnym
o np. art. 10 PPM – swoista protekcja rynku wewnętrznego, europejskiego (art. 9§1 – norma
zupełna)
• niezupełne normy dwustronne
o określają sferę działania prawa własnego oraz tylko częściowo sferę działania prawa obcego
o występują w niektórych obcych ustawach PPM oraz konwencjach międzynarodowych.

 podział dot. funkcji, jaką pełnią normy kolizyjne I i II stopnia „No, jak to starożytni gorole mawiają, bez wodki tego
zagadnienia nie rozbierjot”xD
• normy kolizyjne I stopnia
o realizują podstawowe funkcje
o rozgraniczają sfery działania praw merytorycznych różnych państw w przestrzeni (chodzi o
podział terytorialny naszego globu i poszczególne terytoria państwowe)
o *podbój kosmosu => jakie prawo rządzi? (na razie państwa, które mają możliwości
technologiczne, faktycznie go dokonują) => prawo kosmiczne = przyszłość?

4
 • normy kolizyjne II stopnia (nadrzędne normy kolizyjne PPM) – rozgraniczają sfery działania norm
kolizyjnych I stopnia różnych państw
o co do zasady każde prawo kolizyjne – normy ius cogens + każde państwo mocą swojej
suwerenności ma własne normy kolizyjne => a więc normy kolizyjne też się różnią między sobą
i mogą występować kolizje między normami kolizyjnymi (którą ustawę kolizyjną zastosować =>
metapoziom)
o *czy między normami kolizyjnymi II stopnia zachodzą kolizje? xd => NIE. Nie jest ich wiele
i są one zunifikowane na całym świecie.
o np. niepisana norma kolizyjna II stopnia: sądy każdego państwa stosują w pierwszej
kolejności własne normy kolizyjne I stopnia (normy kolizyjne legis fori – siedziby władzy
orzekającej / sądu). Obce normy kolizyjne I stopnia sąd stosuje wtedy, gdy zezwalają na to
własne normy kolizyjne I stopnia.
=> w Polsce taki wypadek występuje przy instytucji tzw. ODESŁANIA

ODESŁANIE – skomplikowana instytucja.

Sędzia, jeżeli stwierdzi, że sprawa ma charakter transgraniczny, sięga do prawa kolizyjnego, i na podstawie tego
prawa zastanawia się, jakie prawo merytoryczne zastosować.

Instytucja odesłania wymusza na organie stosującym prawo, po sięgnięciu do własnej ustawy kolizyjnej,
SIĘGNIĘCIE TAKŻE DO OBCEGO PRAWA KOLIZYJNEGO! => i dopiero okazuje się, jaki system prawa
merytorycznego jest właściwy.

Instytucja odesłania ostatecznie daje kompetencję do rozstrzygnięcia, jaki system prawa jest właściwy, obcemu
prawu kolizyjnemu (może się okazać, że właściwy jest nawet jakiś trzeci system prawny lub prawo polskie =>
problem z głowy  )

------------------
ELEMENTY BUDOWY NORMY KOLIZYJNEJ C.D.

ZAKRES – sytuacje są stypizowane, wystandaryzowane

 oznaczenie zakresu w PPM:
np. zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych – art. 9 PPM
forma czynności prawnych – zakres art. 12 PPM
przedawnienie roszczeń – art. 13 PPM
roszczenia alimentacyjne między krewnymi lub powinowatymi – art. 20 PPM
własność i inne prawa rzeczowe – art. 24 PPM
stosunki w zakresie zobowiązań umownych – art. 25 PPM
itd.

ŁĄCZNIK – element normy kolizyjnej, który łączy stosunki określone w zakresie z właściwym, miarodajnym,
systemem prawnym (norm merytorycznych)

PODZIAŁ ŁĄCZNIKÓW:
 łączniki personalne (osobowe) – wiążą się z podmiotem
np. ł. obywatelstwa, ł. miejsca zamieszkania, ł. pobytu os. fiz., ł. siedziby os. pr.
 łączniki przedmiotowe – łączą się z przedmiotem
np. ł. miejsca położenia rzeczy (lex rei sitae)
ł. miejsca dokonania czynności prawnej (lex loci actus)
ł. miejsca zawarcia umowy (lex loci contractus)
ł. miejsca siedzimy władzy orzekającej (lex fori)
ł. miejsca popełnienia deliktu (lex delicti)

 łączniki subiektywne – uzależnione od woli stron lub strony

istnieje tylko JEDEN taki łącznik – wybór prawa dokonany przez strony (wyjątkowo przez osobę uprawnioną
przy jednostronnej cz. prawnej)
 łączniki obiektywne – niezależne od woli strony (wszystkie inne łączniki)
…ale gdzieś tam w tle ta wola strony jest. Można przecież zmienić obywatelstwo, miejsce zamieszkania…

5
 Wtedy ustawodawca wprowadza tzw. reguły usztywniające, które mają zniwelować skutek takiego
manipulowania prawem.

(wyszłam 17:15 - coś jeszcze mówił :/)

21 października 2010 r.
27.01 – TERMIN EGZAMINU

ŁĄCZNIK OBYWATELSTWA
 każde państwo decyduje, kto jest / nie jest obywatelem tego państwa.

Multiobywatelstwo (wielorakie obywatelstwo) – jedna osoba posiada dwa lub więcej obywatelstw
 problem: jeżeli mamy łącznik obywatelstwa, to które obywatelstwo mamy tu stosować?
kwestię tą rozwiązuje art.2 PPM
§1 zbieg obywatelstwa polskiego z innymi obywatelstwami – obywatel polski podlega prawu polskiemu (nawet
jeśli miałby obywatelstwo jeszcze innego państwa) => jest traktowany jak obywatel polski w rozumieniu ustawy PPM
§2 cudzoziemiec będący multiobywatelem (gdy żadne z obywatelstw nie jest obywatelstwem polskim) podlega jako
prawu ojczystemu, prawu państwa, z którym jest najściślej związany*
* ściślejsze związanie – ześrodkowanie swojej aktywności życiowej; może na to wskazywać faktyczny pobyt, miejsce
zamieszkania, pobyt rodziny, a także miejsce płacenia podatków (związanie fiskalne – występuje w doktrynie obcej)

ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach => dla potrzeb administracyjnych, deportacji, statusu
cudzoziemca w RP, zawiera szczególne uregulowania i stanowi o przypadku multiobywatelstwa w art.5:
Cudzoziemca będącego obywatelem dwóch lub więcej państw traktuje się jako obywatela tego państwa, którego
dokument podróży stanowił podstawę wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. => taką osobę traktuje się jak
obywatela państwa, którego paszportem posłużyła się przy wjeździe – w praktyce jest to zawodne (czasem nie ma
pieczątki lub otwarte granice)

Bezpaństwowiec (apatryda) - osoba, która nie nabyła obywatelstwa żadnego państwa przez fakt urodzenia, a także
osoba, która zrzekła się swojego dotychczasowego obywatelstwa lub utraciła je i nie nabyła obywatelstwa żadnego
innego państwa.
 problem z łącznikiem prawa ojczystego
kwestię tą rozwiązuje art.3 PPM - odnosi się do 2 zasadniczych przypadków:
- bezpaństwowców
- osób, których obywatelstwa nie da się ustalić
 stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce zamieszkania takiej osoby (subsydiarny łącznik
domicylu)

------------------
ŁĄCZNIK ZAMIESZKANIA (DOMICYLU)
 rzadziej występuje jako łącznik samoistny, np.: art.25 (prawo państwa, w którym leży nieruchomość), art.26
(miejsce zamieszkania lub siedziby, ALE wybór prawa wyłączony w przypadku nieruchomości), art.27 PPM
(oparty o tzw. teorię świadczenia charakterystycznego – najczęściej świadczenie pieniężne)
 częściej występuje jako łącznik subsydiarny, posiłkowy (zamiast łącznika obywatelstwa), np. art. 3 PPM;
czasem występuje z łącznikiem obywatelstwa / równolegle
 nasza ustawa jest archaiczna - rzadko stosuje się łącznik miejsca zamieszkania; w prawie unijnym łącznik
miejsca zamieszkania/stałego pobytu dominuje (ma to tą zaletę, że wybiera się system prawny, z którym jest
się faktycznie związanym)

Miejsce zamieszkania:
 różne podejścia – w systemie germańskim i romańskim wzorem prawa rzymskiego – 2 elementy, między
którymi musi istnieć połączenie (iunctum): faktyczne przebywanie (corpus) i wola (animus) przebywania na
danym terenie na stałe;
 późniejsze rozumienie kolizyjne: ześrodkowane centrum aktywności życiowej

6
Kryteria, jakie są tu stosowane:
a) decydujące rozumienie nadaje prawo merytoryczne danego państwa, np.: Polska - art.25 KC
Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.
+ dziecko – domicyl zależny (pochodny)
 nie wszystkie rozwiązania zawarte w polskim KC (art. 25 i nast.) nadają się do prawa obcego – rozumienie
zbyt wąskie, mało uniwersalne
b) decyduje prawo państwa wskazanego [czyt. gdzie ktoś mieszka – jest to kwestia bardziej faktyczna]
 miejsce zamieszkania to bardziej węzeł faktyczny niż prawny => przeciwnie obywatelstwo; „prawo państwa,
w którym ktoś mieszka, ocenia, czy ktoś tam rzeczywiście mieszka” – pętla logiczna

c) pojęcie miejsca zamieszkania jest ustalane samoistnie na podstawie PPM

 rozumienie uniwersalne, najbardziej trafne; prof. PAZDAN - kolizyjne ustalenie miejsca zamieszkania –
wola + fakt przebywania, a także ześrodkowana aktywność danej osoby fizycznej => bierze się pod uwagę
element subiektywny]

* w niektórych ustawach obcych występuje tzw. zamieszkanie wielorakie – u nas na szczęście nie.

Pobyt zwykły (stały) – miejsce, w którym jest ześrodkowana aktywność osoby fizycznej
 swoisty substytut miejsca zamieszkania w rozumieniu prawa wewnętrznego w konwencjach / prawach obcych

Pobyt prosty – każde przemijające, chwilowe, tymczasowe przebywanie w danym miejscu, np.: kilkudniowa
wycieczka po Egipcie

------------------
Istnieją też inne łączniki, np.
ŁĄCZNIK PERSONALNY OSÓB PRAWNYCH – siedziby osób prawnych

------------------
WYKŁADNIA LUK W PPM
PPM reguluje stosunki cywilnoprawne dość syntetycznie, nie zaś kazuistycznie – istnieją luki
Luka prawna – wycinek życia nieuregulowany przez ustawodawcę wprost i nie jest to efekt przez niego zamierzony.
(niezamierzone nieuregulowanie określonego zagadnienia przez ustawodawcę)

Przykłady z naszego systemu prawnego – brak uregulowania:

- prawa właściwego dla papierów wartościowych
- dla praw rzeczowych na prawach (hipoteka, zastaw rejestrowy) => zasada: art.24 PPM – lex rei sitae – prawo
państwa, w którym rzecz jest położona, ale jak określić gdzie jest położone prawo? 
- prawo właściwe dla dóbr osobistych => sugeruje się stosowanie art.9 PPM – os.fiz. – prawo ojczyste, os.pr. –
siedziba

------------------
KWALIFIKACJA
 prawo podlega interpretacji; wiążące w prawie są normy, które ustalamy w drodze wykładni (interpretacji)
przepisów.
 KWALIFIKACJA w prawie kolizyjnym jest tym, czym WYKŁADNIA w prawie merytorycznym!

Kwalifikacja: 1. sensu stricto w ramach PPM – wykładnia pojęć (wyjaśnień) określających zakres normy kolizyjnej
podejmowana w celu ustalenia przesłanek jej stosowania [w tej definicji wskazuje się na to, że wykładni podlegają
tylko pojęcia składające się na zakres normy kolizyjnej]
2. sensu largo w ramach PPM – obejmuje klasyfikację sensu stricto oraz dodatkowo obejmuje
wyjaśnienie wyrażeń określających łącznik normy kolizyjnej celem ustalenia właściwego zespołu norm prawa
merytorycznego wskazanego systemu prawa i ich wykładni (interpretacji)

Nie jest tak, że w przypadku wykładni PPM wystarczy ustalić zdolność prawną i prawo właściwe.
Często musimy dokonać wykładni prawa właściwego – stosuje się tu obce metody wykładni i obcą hierarchię.

7
Cel kwalifikacji – stwierdzenie, czy dany stan faktyczny może być przyporządkowany do zakresu danej normy
kolizyjnej (czy in concreto możemy tę normę kolizyjną zastosować, czy też nie => wtedy dalej sobie głowy
wykładnią tej normy nie zawracamy).
Gdy stosujemy obcy system prawa materialnego stosujemy także obcą wykładnie i zasady wykładni prawa obcego.

W toku rozwoju historycznego zauważono, że kwalifikacja powinna dotyczyć także wyrażeń, które składają się na
określenie łącznika, np. miejsce zawarcia umowy (co z umowami przez Internet? => KC – oferta między
nieobecnymi – miejscem zawarcia umowy jest to, gdzie oferent przyjął oświadczenie oblata o przyjęciu oferty)

------------------

„teraz, proszę państwa, dwa słowa, a właściwie trzy stwierdzenia, dotyczące…”

TRUDNOŚCI KWALIFIKACYJNE:
• te same pojęcia mają różne znaczenie w ramach różnych systemów prawnych (np. miejsce zamieszkania /
domicyl)
• istnieją instytucje, które nie występują w obcych systemach prawnych. [prof. PAZDAN:] np.
o umowa o dziedziczenie – Niemcy – w Polsce zakaz
o prawa rzeczowe (np. przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomej – Niemcy – hipoteka na
kablach :] )
o sposób na to – tzw. doktryna transpozycji (np. Max Planck)
• odmienna ocena prawna tych samych zdarzeń prawnych na tle różnych systemów
o np. wyrządzenie szkody, które na tle jednych systemów prowadzi do odszkodowania, a na tle innych
nie (np. odpowiedzialność Skarbu Państwa istnieje na gruncie prawa polskiego; państwo za nic nie
odpowiada, państwo jest „święte” – Wenezuela, Chiny)
o np. kwestia oceny zaręczyn

------------------
Kryteria kwalifikacji:
[prof. PAZDAN – 4 propozycje:]
• system prawa merytorycznego legis fori (siedziby sądu orzekającego) wykładni dokonujemy w oparciu
o prawo merytoryczne obowiązujące w siedzibie sądu orzekającego
• system prawa merytorycznego państwa wskazanego (legis causae)  wykładni dokonujemy w oparciu o
prawo merytoryczne obowiązujące w państwie wskazanym
• tzw. kwalifikacja autonomiczna  odbywa się w oderwaniu od brzmienia norm merytorycznych
jakiegokolwiek państwa
• kwalifikacja wg kolizyjnej legis fori  odbywa się wg norm kolizyjnych siedziby sądu orzekającego
[kwalifikacja funkcjonalna dokonująca syntezy przy wykładni, bierze pod uwagę cele norm kolizyjnych]

W różnych opracowaniach brak jednoznacznego wskazania, która z teorii jest najlepsza.

Są podstawy, by stosować 1, 3 i 4 kryterium kwalifikacji. 2 należy raczej wykluczyć.
Prof. PAZDAN: „pomiędzy 1 i 3 w duchu 4”
W praktyce sądy będą stosować często własny system merytoryczny (1).
ALE nie można przy interpretacji prawa obcego nie brać pod uwagę reguł wykładni tego prawa obcego – w praktyce
się je stosuje.

------------------
Kwestia wstępna
 pojawia się w praktyce po ustaleniu tzw. prawa właściwego dla kwestii głównej,
 wynika z treści norm merytorycznych prawa właściwego dla sprawy głównej;
 to właściwe prawo merytoryczne dla sprawy głównej może uzależniać skutki prawne od istnienia określonego
stosunku prawnego (kwestii wstępnej), która podlega odrębnej ocenie kolizyjnej.

Z tego wynika pewna zależność funkcjonalna dwóch stosunków prawnych: kwestii wstępnej i kwestii głównej.

8
Najpierw należy ustalić prawo właściwe dla kwestii głównej => wynika kwestia wstępna => często odrębny stosunek
prawny, który podlega odrębnej ocenie kolizyjnej.

Kwestia wstępna – odrębny względem sprawy głównej samoistny stosunek prawny, którego ocena wpływa na
rozstrzygnięcie sprawy głównej.

Prawo właściwe dla sprawy głównej może być inne niż dla kwestii wstępnej.

Jakie prawo jest właściwe dla kwestii wstępnej?

- prawo wskazane przez normę legis fori
- norma kolizyjna legis causae (prawo właściwe dla sprawy głównej)

Kwestia cząstkowa lub wycinkowa – pojawia się przy sprawie głównej

Kwestia wycinkowa – prawo właściwe następuje zawsze dla odrębnej normy kolizyjnej legis fori, np.: zdolność do
czynności prawnych lub forma czynności prawnej.

28 października 2010 r.

ODESŁANIE

Norma kolizyjna II stopnia ma za zadanie rozstrzygnąć kolizję norm kolizyjnych różnych ustawodawstw.
 każde państwo tworzy własne normy kolizyjne i są między nimi sprzeczności;
 każdy sąd, urząd, organ, stosuje w pierwszym rzędzie własne normy kolizyjne (pierwszeństwo stosowania
norm kolizyjnych siedziby władzy orzekającej);
 od tej zasady istnieje wyjątek – obce normy kolizyjne można stosować, jeżeli własne normy kolizyjne legis
fori wyjątkowo na to zezwalają.
o jeden z takich przypadków – instytucja ODESŁANIA.

Na czym polega instytucja odesłania:

 możemy wyróżnić normy kolizyjne państwa A – siedziby władzy orzekającej (np. polskie) i są to normy
kolizyjne państwa wskazującego;
 te normy kolizyjne wskazują na właściwość prawa merytorycznego państwa B (państwa wskazanego);
 sędzia musi dodatkowo zajrzeć do norm kolizyjnych państwa wskazanego (państwa B)
 ODESŁANIE ma miejsce, gdy norma kolizyjna państwa B swoją mocą nie uznaje za właściwe prawa
państwa B, ale odsyła do prawa innego państwa.

Norma kolizyjna państwa B może postanawiać, że właściwe jest prawo merytoryczne:

o państwa A (odesłanie zwrotne)
o państwa C (odesłanie dalsze)
o państwa B (to NIE jest odesłanie – jest to tylko WSKAZANIE)
[odesłanie ma miejsce tylko, gdy norma kolizyjna państwa wskazanego przekierowuje]

odesłanie częściowe – następuje w pewnym zakresie, w którym nastąpiło wskazanie =/ odesłanie całkowite

Ostateczna decyzja o właściwości prawa merytorycznego przy odesłaniu nie należy do norm kolizyjnych legis fori,
ale do norm kolizyjnych państwa B.

To samo - prof. PAZDAN:

Odesłanie prowadzi do wyłączenia właściwości prawa wskazanego przez własną normę kolizyjną państwa
wskazującego (A) na rzecz właściwości prawa, do którego odsyła norma kolizyjna wchodząca w skład systemu
prawnego wskazanego (państwa wskazanego, B)
 czyli, że nasza norma kolizyjna mówi, że należy brać pod uwagę normy kolizyjne państwa, które wskazuje
nasza norma kolizyjna (państwa B)

Uregulowanie normatywne:
Odesłanie mamy w art. 4 PPM

9
  §1. Jeżeli prawo obce, wskazane jako właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do danego stosunku
prawnego prawo polskie, stosuje się prawo polskie. – sytuacja, że nasza ustawa wskazuje jako właściwe obce
normy merytoryczne, ale musimy sięgnąć do obcych norm kolizyjnych, a te wskazują jako właściwe prawo
polskie (odesłanie zwrotne => stosujemy wtedy prawo polskie)
 §2. Jeżeli obce prawo ojczyste, wskazane jako właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do danego
stosunku prawnego inne prawo obce, stosuje się to inne prawo.- mamy do czynienia z odesłaniem dalszym –
jest dopuszczalne, gdy nastapiło wskazanie przez łącznik obcego prawa ojczystego (lex patriae); jeżeli
wskazane jest prawo państwa trzeciego, to stosuje się to prawo.

Odesłanie może być przyjęte, albo nieprzyjęte – może się okazać, że normy kolizyjne państwa trzeciego
zawierają kolejne, dodatkowe odesłanie.

!!!PRAWO POLSKIE PRZYJĘŁO KONSTRUKCJĘ ODESŁANIA JEDNOSTOPNIOWEGO!!!

 jednokrotnie stosujemy obce normy kolizyjne; nie bierzemy pod uwagę norm kolizyjnych państw
wskazanych – dalszych praw merytorycznych!

------------------
NIEJEDNOLITE PRAWO
 to prawo, które na różnych obszarach państwa bądź w różnych zakresach osobowych (np. ze względu na
wyznanie lub pochodzenie) obowiązują odrębne zespoły norm merytorycznych

Jest to przyczyna tzw. konfliktów interlokalnych (międzykantonalnych / międzystanowych) albo interpersonalnych.

Jest fajnie, jeżeli na terytorium jednego państwa obowiązuje jeden zespół norm merytorycznych (jednolity dla
wszystkich terytoriów, grup społecznych).
ALE w praktyce istnieją państwa, które mają różne systemy norm merytorycznych – z różnych przyczyn (głównie
tradycja związana z daleko posuniętą samorządnością dzielnic / stanów / kantonów)
 np. USA, Szwajcaria, Kanada. kraje systemu common law
 ale obecnie się próbuje ujednolicać – USA: tworzy się ustawodawstwo modelowe dla poszczególnych stanów,
np. kodeks handlowy – UCC;
 poza tym istnieją ustawy, która rozstrzygają kolizje między systemami prawnymi rożnych dzielnic / stanów /
kantonów

Tak było również w Polsce po zaborach.

 pojawiło się pytanie, czy uznać, że prawa zaborców nie obowiązują i uchwalić własne prawo? => NIE, nie da
się z dnia na dzień uchwalić nowego prawa. Dopiero lata 30. – k.z., k.k.
 przyjęto zasadę kontynuacji – prawa państw zaborczych obowiązują, są wiążące (5 systemów praw: ABGB,
BGB, Kodeks Napoleona, Zwod Praw, k.c. węgierski)
 stosunki prawne międzydzielnicowe: 02.08.1926 r. uchwalono ustawy: Prawo prywatne międzynarodowe i
Prawo prywatne międzydzielnicowe
o ciekawa kwestia – jak radziły sobie sądy między 1918 a 1926 r.? => w niecałe 3 m-ce od
odzyskania niepodległości Fryderyk Zoll młodszy stworzył projekt PPMiędzydzielnicowego
(nowoczesny jak na tamte czasy, stał się przedmiotem sporów) i sądy stosowały projekt tej ustawy
w praktyce od marca 1919 r.
 w PPMiędzydzielnicowym większość kolizji była rozstrzygnięta przez łącznik miejsca zamieszkania /
położenia stosunku prawnego (tak też jest to rozwiązywane w USA)

W naszej ustawie PPM problem niejednolitego prawa rozstrzyga art. 5 PPM

Jeżeli w państwie, którego prawo jest właściwe, obowiązują różne systemy prawne, prawo tego państwa
rozstrzyga, który z tych systemów stosować należy.
[prawo państwa mającego niejednolite prawo rozstrzyga, jakie prawo należy stosować]

W krajach, w których jest niejednolite prawo najczęściej stosuje się regułę ześrodkowania stosunku – stosuje się
prawo stanu / kantonu z którym jest on najbardziej związany.
 wyjątek od tej reguły – normy kolizyjne wewnętrzne nakazują stosować przepisy konkretnego terytorium;
u nas - np. art. 28 PPM
10
 Do zobowiązań z umów giełdowych stosuje się prawo obowiązujące w siedzibie giełdy, chyba że strony
dokonały wyboru prawa. Przepis ten stosuje się odpowiednio do zobowiązań z umów zawieranych na targach
publicznych.
[jeżeli mamy zobowiązanie giełdowe, stosujemy prawo siedziby giełdy niezależnie od tego, kto jest stroną
takiej transakcji! Ma to sens.]
 podobnie należy rozwiązywać spory intertemporalne – przyjmujemy, że postrzegamy je zgodnie z regułami
intertemporalnymi właściwego, wskazanego prawa merytorycznego (ale gdy mamy subokreślnik temporalny,
to jest wspaniale, bo nie mamy takiego problemu  )

------------------
ZMIANA STATUTU

STATUT [„próba definicji ;p”] – właściwy system norm merytorycznych, wskazany przez normę kolizyjną dla jakiegoś
stosunku prawnego; efekt rozstrzygnięcia kolizyjnego.

Ze zmianą statutu mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do stosowania po kolei norm merytorycznych różnych
państw w bezpośrednim styku ze sobą.

ZMIANA STATUTU polega na tym, że właściwe są normy merytoryczne państwa A, a w pewnym okresie czasu
dochodzi do zmiany na właściwość norm merytorycznych państwa B.

Należałoby na to spojrzeć z punktu widzenia norm PPM legis fori.

 zmiana statutu wiąże się ze zmianą łącznika (okoliczności, od której uzależniona jest właściwość prawa
merytorycznego)

Oprócz zmiany obywatelstwa, w grę wchodzić mogą także inne czynniki, które pociągają za sobą zmianę statutu:
1) zmiana powiązania danego stosunku za pośrednictwem łącznika (zmiana obywatelstwa, miejsca
położenia rzeczy, miejsca zamieszkania)
[przy nieruchomościach w zasadzie się to nie zdarza – niekiedy przesunięcie granic zmianie statut rzeczowy
nieruchomości]
2) zmiana miarodajnych norm kolizyjnych (tj. poprzednia ustawa kolizyjna wskazywała inne powiązania
kolizyjne dla nowego stosunku – nowa wskazuje inne)
[pojawia się tu problematyka intertemporalna – który statut trzeba stosować; należy tu brać pod uwagę
subokreślnik temporalny]

Sąd MUSI wziąć pod uwagę zmianę norm merytorycznych.

 normy, szczególnie ustawodawstw obcych, zawierają, głównie w prawie osobowym, rodzinnym, pewne
ograniczenia, mające na celu ochronę tych stosunków (kazus Jana Kulczyka: rozwiódł się w Londynie – w tym
celu pomieszkiwał w londyńskich hotelach, by „złapać” łącznik jurysdykcyjny ;p)

Pojęcie konfliktów ruchomych:

 jaki wpływ ma zmiana statutu na…
 należy w pierwszym rzędzie patrzeć na subokreślnik temporalny
 statut można tu podzielić wg kryterium stabilności oceny czasowej na:
o niezmienny – gdy subokreślnik temporalny precyzuje chwilę miarodajną dla określenia prawa
właściwego
o zmienny – gdy subokreślnik temporalny brzmi mniej więcej tak: „właściwość każdoczesnego prawa”
(np. zd. prawna, zd. do zawarcia małżeństwa – każdoczesne prawo ojczyste)

------------------
OBEJŚCIE PRAWA
 polega na uchyleniu się stron (strony) od skutków zastosowania prawa w normalnym toku rzeczy właściwego
przez związanie danego stosunku z innym prawem w taki sposób, by mogło ono uchodzić w świetle norm
kolizyjnych PPM legis fori za właściwe do oceny tego stosunku.

Problem dotyka dwóch sfer:

- sfery kolizyjnej (poszukiwania prawa właściwego)

11
- sfery jurysdykcyjnej (przyjęcia sprawy do rozpoznania przez sąd danego państwa)

Strony / prawnicy dokonują manipulacji, tak przedstawiają sprawę, by sąd przyjął ją do rozpoznania
=> w konsekwencji stosuje się tez inne prawo merytoryczne
[ U nas, jeżeli stosunek prawny ma charakter wewnętrzny, to dobry adwokat  np. przemeldowuje stronę (osobę
fizyczną), by sprawa była rozpoznana przez dogodny sąd – zmiana właściwości miejscowej (zazwyczaj właściwość
przemienna)

Stosunki międzynarodowe:
 najpierw sąd musi przyjąć sprawę do rozpoznania (należy wskazać łącznik jurysdykcyjny) => w pierwszym
rzędzie sąd stosuje prawo kolizyjne legis fori
 mechanizm wymuszania właściwości sądu właściwego (manipulowania właściwością sądu) – prowadzi do
korzystnych rozstrzygnięć

powstaje pytanie, co robić w takiej sytuacji? => brak wyraźnych przepisów.

doktryna – nie ma jednolitej recepty; można przeciwdziałać obejściu prawa przez użycie prawa w normalnym toku
rzeczy właściwego (pomijamy defraudacyjne działania strony) => ale należy postępować z wielką ostrożnością.

------------------
KLAUZULA PORZĄDKU PUBLICZNEGO

Niekiedy prawo obce merytoryczne wskazane jako właściwe przez normy kolizyjne PPM zawiera rozwiązania
prawne nie do zaakceptowania z punktu widzenia porządku prawnego siedziby władzy orzekającej legis fori.
np. [najbardziej drastyczne przykłady]:
• zdolność prawną różnicuje się do pochodzenia / wyznania (segregacja rasowa)
• system kastowy w Indiach
• zakaz / ograniczenia dziedziczenia przez dzieci pozamałżeńskie
• wielożeństwo :/

Sposobem niwelacji takich rozwiązań jest klauzula porządku publicznego.

U nas jest ona zawarta w art. 6 PPM.
Prawa obcego stosować nie można, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi
zasadami porządku prawnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. :/

Pojęcie klauzuli porządku publicznego – mocno niedookreślone, blankietowe i elastyczne

Zastosowanie klauzuli porządku publicznego powoduje wyłączenie stosowania obcych norm

merytorycznych.
 klauzula porządku publicznego nie jest zwrócona przeciwko obcym normom kolizyjnym!!! Z reguły są
one neutralne światopoglądowo.

Sprzeczność z porządkiem aksjologicznym:

 porządek publiczny musi być własny (dotychczasowy porządek wewnętrzny)
 porządek publiczny musi być aktualny
 bierze się pod uwagę standardy prawa międzynarodowego (np. ochrona praw człowieka)

Klauzulę porządku publicznego można stosować przy umowach międzynarodowych.

Przy przepisach procesowych:

 k.p.c. – można się powołać na nią w przypadku uznawania / wykonywania orzeczeń sądów zagranicznych
 ZASADA: swoboda wzajemnego uznawania orzeczeń
 ALE np. orzeczenie o rozwodzie z Londynu powinno wiązać też i w innych państwach (jednolitość praw
stanu)
 może się zdarzyć, że ze względu na klauzulę porządku publicznego orzeczenie nie będzie uznane w danym
państwie (głównie chodzi o system wartości)

12
Klauzula porządku publicznego - jest to instrument wyjątkowy!!!!
 nie wystarczy stwierdzić, że prawo merytoryczne jest odrębne i skutki są odrębne – należy każdy przypadek
rozpatrywać indywidualnie.

Skutki zastosowania klauzuli porządku publicznego – 2 rodzaje:

1) skutek dozwalający
• dzięki zastosowaniu klauzuli porządku publicznego, strona „osiąga więcej” niż gdyby stosowano
obce prawo merytoryczne
• np. obce prawo ogranicza w pewnej sferze prawa strony – zakaz dziedziczenia przez dzieci
pozamałżeńskie, gorszy status kobiety.
2) skutek zakazujący
• zastosowanie klauzuli porządku publicznego ogranicza stronę – strona „może mniej” niż mogłaby,
gdyby stosowano obce normy merytoryczne
• np. dopuszczalne przez obcy system prawny wielożeństwo, małżeństwa osób tej samej płci.

Orzeczenie SN (lata 60./70.):

Jeżeli dana osoba wyprowadzi się z kraju arabskiego + jest to pierwsza żona z katalogu żon , to można dopuścić 

Inny podział:
 zastosowanie klauzuli porządku publicznego może nieść ze sobą skutek pozytywny – w miejsce uchylonych
przepisów obcych stosuje się własne normy
 skutek negatywny zastosowania klauzuli porządku publicznego – w miejsce norm obcych uchylonych nie
stosuje się żadnych norm

18 listopada 2010 r.
(wykład z dr Kawałko)
MIĘDZYNARODOWE POSTĘPOWANIE CYWILNE

 w jaki sposób organ stosujący prawo poszukuje prawa właściwego dla stosunków prawnych z elementem
obcym?

Organ w pierwszej kolejności musi ustalić, czy jest właściwy do rozpoznania danej sprawy (ustala swoją właściwość)
– czy ma kompetencję do rozpoznania spraw określonego rodzaju  dopiero wtedy sąd szuka prawa właściwego i
stosuje normy kolizyjne

Organy stosujące PPM: sądy, ewentualnie kierownik USC

MIĘDZYNARODOWE POSTĘPOWANIE CYWILNE – przepisy pozwalające na ustalenie właściwości sądu

danego państwa oraz zajmujące się tzw. postępowaniem delibacyjnym.

Postępowanie delibacyjne ma za przedmiot uznawanie i wykonywanie orzeczeń. Pozwala na to, by orzeczenie

wydane na terytorium innego państwa było uznane / mogło zostać wykonane na terytorium danego państwa.

ŹRÓDŁA MPC

 prawo wewnętrzne:
o część IV KPC „Przepisy z zakresu MPC” – podstawowe źródło, znacznie zmieniona w 2009 r.
o część III KPC – w postępowaniach odrębnych przepisy dot. ENZ, w postępowaniu egzekucyjnym –
dot. zaświadczenia ETE itd.
 prawo wspólnotowe zawarte w rozporządzeniach – 2 najważniejsze, o najszerszym zastosowaniu to:
o rozporządzenie nr 44/ 2001 („Bruksela I”) z 22 grudnia 2000r. w sprawie jurysdykcji i uznawania
orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych [ciekawostka – nie
obowiązuje wobec Danii]
o rozporządzenie nr 2201/2003 („Bruksela II”) z 27 listopada 2003r. w sprawie jurysdykcji oraz
uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach rodzinnych ORAZ m.in.
o rozporządzenie nr 805/2004 Parlamentu i Rady z 21 kwietnia 2004 w sprawie utworzenia ETE dla
roszczeń bezspornych
13
 o rozporządzenie nr 1896/2006 Parlamentu i Rady z 12 grudnia 2006 ustanawiające postępowanie w
sprawie ENZ
o rozporządzenie nr 861/2007 Parlamentu i Rady z 11 lipca 2007 ustanawiające europejskie
postępowanie w sprawie drobnych roszczeń
 normy MPC wynikające z umów międzynarodowych bilateralnych – mają pierwszeństwo stosowania
i wielostronnych – konwencje międzynarodowe:
o Europejska konwencja z 1968 o informacji o prawie obcym
o Konwencja brukselska z 1968 o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach
cywilnych i handlowych
 zawarło ją kilka państw EWG; Polska nie jest stroną
o Konwencja z Lugano z 1988 o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach
cywilnych i handlowych
 podpisały ją kraje EFTA niebędące członkami EWG i niemogące tym samym korzystać z
konwencji brukselskiej; treść w zasadzie identyczna; Polska jest stroną od 1.02.2000 r.
o Konwencja z Lugano (weszła w życie 1.01.2010 r.)
 na jej podstawie regulowane są: jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń między
UE a Norwegią
 na jej podstawie Polska jest stroną szeregu u.m. (np. konwencja haska z 1964 r. o
procedurze cywilnej)

Problem: które z norm najpierw stosować? pr. wewnętrzne / pr. wspólnotowe / normy MPC wynikające z u.m.?
 sąd musi w pierwszej kolejności ustalić, czy jest sądem właściwym – tzn. czy istnieje jurysdykcja krajowa.

JURYSDYKCJA

Jurysdykcja – kompetencja sądów określonego państwa, do rozpoznania danej sprawy w postępowaniu cywilnym.
 jeżeli postępowanie toczy się mimo, iż sąd nie był właściwy do rozpoznania sprawy, jeżeli sąd rozpozna
sprawę mimo braku jurysdykcji - postępowanie bezwzględnie nieważne;
 jeżeli wcześniej sąd ustali swoją niewłaściwość – odrzuca pozew.
 sąd ma obowiązek w pierwszej kolejności zbadać jurysdykcję! Dopiero potem poszukuje prawa właściwego
stosując normy kolizyjne

Jak badamy jurysdykcję:

 sprawa powiązana tylko z terytorium UE => w pierwszej kolejności stosujemy prawo wspólnotowe
 jeżeli stosunek prawny nie jest powiązany z państwem członkowskim UE => sprawdzamy, czy między Polską
a danym państwem jest umowa dwustronna regulująca kwestie jurysdykcji, uznawania i wykonywania
orzeczeń (np. między Polską a Rosją z 1996 r.) – w praktyce coraz rzadziej się takie zawiera
 jeżeli nie ma umowy dwustronnej => sprawdzamy, czy jest umowa wielostronna (największa – konwencja z
Lugano)
 jeżeli państwo nie jest z UE lub nie ma z nim żadnej umowy międzynarodowej => stosuje się przepisy KPC

A więc:
• przepisy KPC stosujemy, jeżeli w stosunku prawnym nie występuje element obcy (ani członek UE ani
inne państwo)
• prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo przed uregulowaniem KPC
• jeżeli 2 państwa są jednocześnie członkami UE i stronami konwencji, to najpierw stosujemy prawo
wspólnotowe

najważniejsza zasada:
zasada trwałości jurysdykcji (perpetuatio iurisdictionis) - art.1097 KPC
Jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia postępowania trwa nadal, nawet jeżeli w trakcie
postępowania odpadną podstawy jej ustalenia.

Problemy odnośnie tej zasady:

 co, gdy mamy prawomocny wyrok i w międzyczasie odpadły podstawy jurysdykcji krajowej, a potem mamy
post. egzekucyjne – czy jurysdykcja krajowa trwa dalej i przechodzi na post. egzekucyjne?

14
  co, gdy mamy post. zabezpieczające – tzn. w trakcie postępowania odpada podstawa jurysdykcji krajowej, a
my chcemy zabezpieczenia?
*zabezpieczenie przed sądem powszechnym wymaga uprawdopodobnienia + wykazania interesu prawnego w
zabezpieczeniu. Można go żądać także przed sądem polubownym – wystarczy tylko uprawdopodobnienie bez
wykazywania interesu prawnego (zazwyczaj tak jest w regulaminach tych sądów)

Ustalenie jurysdykcji odbywa się za pomocą łączników.

główna zasada przy jurysdykcji – actor sequitur forum rei (na podstawie miejsca zamieszkania / siedziby pozwanego)

RODZAJE JURYSDYKCJI
 J. WYŁĄCZNA – wyłączna kompetencja sądów danego państwa do rozpatrywania spraw danego rodzaju,
np.: sprawy dot. nieruchomości (położonych na terytorium danego państwa) – właściwy jest sąd państwa na
którego terytorium znajduje się nieruchomość
– sądy innego państwa nie mogą rozpoznać takiej sprawy – jeżeli to naruszą, to orzeczenie nie będzie
mogło być uznane ani wykonane (bo zostało wydane z naruszeniem przepisów o wyłącznej
jurysdykcji krajowej)
 J. FAKULTATYWNA – strona ma wybór – sprawa może być rozpoznana przed sądem polskim
 J. KONIECZNA – sądy dwóch państw nie chcą się zająć daną sprawą – sąd polski musi wtedy rozpatrzeć
sprawę danego rodzaju
 J. UMOWNA – w pewnym zakresie może być powierzona woli stron
 umowa prorogacyjna (w pewnym sensie jest też derogacyjna :P)
 umowa derogacyjna – wyłącza kompetencję sądów danego państwa,
nie można za jej pomocą wyłączyć jurysdykcji wyłącznej!
 umowa obowiązkowo w formie pisemnej, można także w f. elektronicznej
 jest to zawsze odrębna umowa, nawet jeżeli zapis tego dotyczący jest częścią umowy podstawowej
 najczęstsze: umowa prorogacyjna / zapis na sąd polubowny.

JURYSDYKCJA W PROCESIE
główna zasada przy jurysdykcji w procesie – art. 1103 KPC: actor sequitur forum rei (miejsce zamieszkania /
zwykłego pobytu / siedziba pozwanego w RP)

Jurysdykcja wyłączna:
– sprawy małżeńskie i dot. małżeńskich stosunków majątkowych (jeżeli obie strony są obywatelami
polskimi mają miejsce zamieszkania i pobytu zwykłego w RP) => łącznik obywatelstwa + miejsca
– sprawy ze stosunków między rodzicami a dziećmi – taka sama zasada
– prawa rzeczowe na nieruchomości położonej w RP
– nieruchomość położona w RP
– sprawy o rozwiązanie os.pr. lub j.o. niebędącej os.pr. oraz sprawy o uchylenie lub stwierdzenie
nieważności uchwał ich organów (jeżeli siedziba w RP)
– powództwo o ustalenie zgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (KW
to rejestr publiczny zgodnie z rozporządzeniem nr 44/2001 i według tego rozporządzenia jest to j.
wyłączna)
– sprawy z zakresu KRS (rejestr publiczny zgodnie z w/w rozporządzeniem)
***pobyt zwykły – to samo co miejsce zamieszkania, ale mniejszy nacisk na animus (wolę
przebywania w danym miejscu z zamiarem stałego pobytu); liczy się koncentracja interesów
życiowych

JURYSDYKCJA W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM

Jurysdykcja wyłączna:
- ubezwłasnowolnienie obywatela RP mającego miejsce zamieszkania i zwykłego pobytu w RP
- przysposobienie – przysposabiający i przysposabiany – taka sama zasada
- prawa rzeczowe na nieruchomości położonej w RP
- posiadanie nieruchomości położonej w RP
- sprawy z zakresu post. rejestrowego (dot. rejestru prowadzonego w RP)
- sprawy o rozwiązanie os.pr. lub j.o. niebędącej os.pr. rozpoznawane przez sąd rejestrowy (jeżeli siedziba
w RP)
- sprawy spadkowe (tylko gdy w skład spadku wchodzi majątek / nieruchomość położona w RP)
- postępowanie działowe, np.: dział spadku, dział majątku wspólnego małżonków

15
 - sprawy egzekucyjne (prowadzone lub wszczęte na terytorium RP)
- sprawy dot. wykonywania orzeczenia dot. zabezpieczenia (np.: zastaw na rzeczy ruchomej znajdującej się
na terytorium RP)

*art. 1109 KPC – sąd polski może wydać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w stosunku do spadku
podlegającego jurysdykcji sądu polskiego po osobie, która w chwili śmierci nie miała miejsca zamieszkania lub
zwykłego pobytu w RP, na wniosek polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego lub urzędu konsularnego
=> można wnosić do sądu polskiego o częściowe stwierdzenie nabycia spadku!
=> kazus pani, która nabywa majątek po ojcu położony w Szwajcarii – nie wystarczy zaświadczenie z urzędu
szwajcarskiego, że pani jest właścicielem nieruchomości – rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.

ZASADY MIĘDZYNARODOWEGO POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

o zasada ??????????
o zasada równouprawnienia cudzoziemców przed sądem polskim [wyjątek  kaucja aktoryczna]
o zasada respektowania jurysdykcji sądów i innych organów państw obcych
o zasada wyższości prawa wspólnotowego i międzynarodowego nad prawem krajowym
o zasada wzajemności
o zasada stosowania własnego prawa procesowego (lex fori processualis) [wyjątek  ocena
skuteczności wyroku sądu obcego]

25 listopada 2010 r.
(dr hab. Jacek Widło is back:D)

MIĘDZYNARODOWE POSTĘPOWANIE CYWILNE

 w zakresie przedmiotu jest bardzo podobne do PPM (przedmiot regulacji – międzynarodowy obrót prawny)
 samo postępowanie cywilne regulowane jest normami prawa publicznego, zaś PPM – stricte prawo prywatne
 MPC stanowi mechanizm urzeczywistnienia norm kolizyjnych (prywatnoprawnych), dotyczących prawa
merytorycznego

Źródła MPC: uregulowania pr. wewnętrznego (Część IV KPC) + akty pr. unijnego (kserówka!!!)
Część IV KPC dzieli się na 3 części – księgi:
1) Jurysdykcja krajowa
2) Postępowanie i stanowisko cudzoziemca w procesie
3) Uznawanie i stwierdzanie wykonalności orzeczeń sądów zagranicznych

------------------
1) JURYSDYKCJA KRAJOWA

Jurysdykcja – prawny aspekt państwowej władzy sądowniczej na danym obszarze.

 określa zakres mocy obwiązującej własnego prawa sądowego (procesowego)
 odpowiada na pytanie, czy dany sąd ma kompetencję (imperium) do rozpoznania danej sprawy
 coś jak właściwość w postępowaniu krajowym; łączniki w prawie krajowym i łączniki jurysdykcyjne
(„zaczep”) w prawie procesowym

Sąd jest o tyle właściwy, o ile istnieje łącznik, który wiąże daną sprawę z tym sądem.

Część IV, Księga I KPC „Jurysdykcja krajowa”, art. 1097 i nast. KPC
 każde państwo ustala jurysdykcję autonomicznie dla siebie, samo wyznacza jej zakres i jest ona powiązana z
państwem czynnikami obiektywnymi
 mogą występować konflikty jurysdykcyjne (kilka państw uzurpuje sobie prawo do sądzenia danej sprawy)
o pozytywne – 2 lub więcej sądów różnych państw uważa się za właściwe – mamy wybór, to
jest dobre 
o negatywne – żadne z państw nie uważa się za właściwe do rozstrzygnięcia sporu – to jest złe
 wręcz niebezpieczne; istnieje niepisana zasada, że jeżeli kilka sądów już odrzuciło sprawę ze
względu na stwierdzenie niewłaściwości, to kolejny sąd na zasadzie słuszności powinien przyjąć
do rozpoznania. „ciekawe, który sąd tak zrobi”
 omijanie prawa, tzw. forum shopping

16
 o gdy jest jurysdykcja fakultatywna, to niekiedy występuje manipulowanie jurysdykcją, by
wytoczyć proces przed sądem dogodnym dla strony (najczęściej sprawy o podział majątku)
-> kazus Jana Kulczyka: sprawa o rozwód w Londynie, by złapać łącznik jurysdykcyjny
pomieszkiwał w londyńskich hotelach.
-> powstaje problem, czy jakieś państwo nie ma jurysdykcji nadmiernej…

immunitet jurysdykcyjny – nie można pozwać danego państwa!

Zasady jurysdykcji krajowej (1097 i nast. KPC):

a) niezależność jurysdykcji sądów polskich (jurysdykcja nie ustaje przez sam fakt wytoczenia sprawy przed
sądem obcym)
• jeżeli mamy pozytywny konflikt jurysdykcyjny to fajnie, gdy jest jurysdykcja fakultatywna, ale słabo,
jeżeli jest wyłączna, bo nie będzie można uznać w Polsce orzeczenia sądu zagranicznego
b) art. 1097 KPC - zasada perpetuatio iurisdictionis: jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia
postępowania trwa nadal, choćby jej podstawy odpadły w toku postępowania.
• sąd polski, jeżeli był właściwy od początku postępowania, jest właściwy nadal, choćby podstawy tej
jurysdykcji odpadły
• jest to odpowiednik zasady perpetuatio fori z art. 15 KPC
• chodzi o zamrożenie jurysdykcji, ukrócenie działań stron, chcących nią manipulować.
c) Art. 1098 KPC - nowe uregulowanie: jeżeli sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami
zawisła przed sądem państwa obcego wcześniej niż przed sądem polskim, sąd polski zawiesza postępowanie.
• wyjątek: orzeczenie sądu zagranicznego wydaje w tej sprawie nie może być uznane / wykonane w
RP lub nie można oczekiwać, że postępowanie przed tym sądem zostanie prawomocnie zakończone
w rozsądnym terminie.
• z tej zasady wynika, że jeżeli postępowanie przed sądem obcym się zakończy, to w RP sąd umarza
postępowanie (chyba że orzeczenie sądu obcego nie może być uznane – sąd polski podejmuje post.)
d) art. 1099 § 2 – brak jurysdykcji krajowej – przyczyna nieważności postępowania.

SĄD MUSI BADAĆ ISTNIENIE JURYSDYKCJI KRAJOWEJ Z URZĘDU W KAŻDYM STANIE SPRAWY!
 sąd powinien to ocenić w fazie wstępnej i odrzucić pozew – brak jurysdykcji krajowej to jedna z przesłanek
odrzucenia pozwu poza art. 199 KPC wynikająca z przepisów o MPC.

Jurysdykcja krajowa w procesie

 od art. 1103 KPC – przepisy szczególne zawierające łączniki jurysdykcyjne (elementy łączące sprawę obcą z
sądem polskim, pozwalające wytoczyć ją przed ten sąd)

art. 1103 KPC – zasada ogólna jurysdykcji krajowej w procesie: actor sequitur forum rei (pozwany: miejsce
zamieszkania / zwykłego pobytu / siedziba w RP)
 miejsce zamieszkania / zwykłego pobytu / siedziba: łącznik jurysdykcyjny. Nie ma znaczenia obywatelstwo!
Tak jest w KC i w całej Europie (actor sequitur…) [no w końcu rzymska paremia o_O]

dalej wyjątki:
art. 11031 KPC – sprawy małżeńskie i dot. małżeńskich stosunków majątkowych
 § 2 – jurysdykcja wyłączna: oboje małżonkowie – obywatele polscy + miejsce zamieszkania i zwykłego
pobytu w RP

art. 11032 KPC – sprawy ze stosunków między rodzicami a dziećmi (nieważne, czy dziecko jest powodem, czy
pozwanym)
 § 2 – jurysdykcja wyłączna: wszystkie strony postępowania – obywatele polscy + miejsce zamieszkania i
zwykłego pobytu w RP

art. 11033 KPC – sprawy alimentacyjne

 nie decyduje miejsce zamieszkania / zwykłego pobytu pozwanego, tylko powoda + musi być uprawniony do
alimentów => protekcja małoletnich

art. 11034 KPC – sprawy z zakresu prawa pracy, w których pracownik jest powodem

17
  decyduje miejsce realizacji stosunku pracy przez pracownika (praca zazwyczaj jest, była lub miała być
wykonywana w RP) => protekcja pracowników

art. 11035 KPC – sprawy ze stosunku ubezpieczenia przeciwko ubezpieczycielowi

art. 11036 KPC – sprawy wynikające z umów, jeżeli powodem jest konsument
 gdy konsument ma miejsce zamieszkania / zwykłego pobytu w RP i w RP podjął czynności niezbędne do
zawarcia umowy (ważne np. przy handlu internetowym)
 wg niego sąd miejsca zamieszkania konsumenta jest właściwy – bez znaczenia, czy konsument jest powodem,
czy pozwanym

art. 11038 KPC – sprawy o prawa rzeczowe na nieruchomości – jurysdykcja wyłączna

 także przy sprawach dot. posiadania, używania, pobierania pożytków z nieruchomości (położonej w RP)

Jurysdykcja umowna

1104, 1105 KPC – problematyka umów prorogacyjnych i derogacyjnych

Art. 1104 KPC – umowa prorogacyjna / zapis na sąd

 strony mogą na piśmie umówić się co do właściwości sądów polskich (umowa prorogacyjna sądu polskiego)
 § 2 – może też być domniemana umowa prorogacyjna – sprawa zawiśnie przed sądem polskim, a druga strona
się nie sprzeciwi (nie podniesie zarzutu braku jurysdykcji krajowej)
 musi być na piśmie;
 skutek – umowne uzyskanie właściwości sądu polskiego dla sprawy – sąd nie może odrzucić pozwu
 nie może dotyczyć spraw, które wg prawa polskiego należą do jurysdykcji wyłącznej państwa obcego

Art. 1105 KPC – umowa derogacyjna

 ma na celu uchylenie jurysdykcji sądu polskiego, jeżeli ten byłby właściwy dla sprawy wg prawa polskiego
(wyłączenie właściwości sądu polskiego) i poddanie jej jurysdykcji sądów państwa obcego
 musi być na piśmie (co do zasady – może tez być domniemana); musi wskazywać inny właściwy sąd państwa
obcego – inaczej jest nieważna!
 sąd musi odrzucić pozew;
 § 2 – nie może dotyczyć spraw, które należą do jurysdykcji wyłącznej sądów polskich oraz sprawy
pracownicze, konsumenckie, ubezpieczeniowe.

Jurysdykcja krajowa w postępowaniu nieprocesowym (art. 1106 i nast. KPC)

 kiedyś wystarczyło, żeby wnioskodawca lub któryś z uczestników miał obywatelstwo polskie

art. 1106 KPC – uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu;

art. 1107 KPC – ubezwłasnowolnienie; itd. (głównie sprawy osobowe)
 generalnie te przepisy wskazują, że jeżeli sprawa dotyczy obywatela polskiego, to jest łącznik jurysdykcyjny, a
jeżeli cudzoziemca – musi być miejsce zamieszkania / stałego pobytu

------------------
2) POSTĘPOWANIE I STANOWISKO CUDZOZIEMCA W PROCESIE
[+ problematyka czynności procesowych za granicą – rekwizycja / pomoc prawna
np. dokonywanie doręczeń, oględziny, przesłuchanie świadka / biegłego]

Część IV, Księga II KPC „Postępowanie”, art. 1117 i nast. KPC

Status cudzoziemca w polskim procesie cywilnym

 problem sprowadza się do porównania statusu cudzoziemca z obywatelem polskim

Wcześniej przyjmowano, że cudzoziemiec ma uprawnienia symetryczne z obywatelem polskim.

Obecnie (po zmianach) się zmieniło na korzyść cudzoziemców (złagodzenie rygorów + ukłon w stronę prawa
osobowego, personalnego cudzoziemców)
Art. 1117 KPC odnosi zdolność sądową i procesową cudzoziemca do reguł, które wyznacza prawo właściwe dla
tego cudzoziemca (najczęściej prawo ojczyste).
18
Prawo to będzie decydowało o zdolności do cz. pr. i zdolności pr. (jeżeli mamy do czynienia z common law –
decyduje pobyt prosty)

Zabezpieczenie kosztów procesu

 instytucja kaucji aktorycznej – art. 1119 – 1128 KPC
 występuje w procesach z elementem obcym (cudzoziemiec jest powodem)

kaucja aktoryczna – pewne środki pieniężne, które powinny być złożone na zabezpieczenie kosztów procesu przez
cudzoziemca-powoda, tylko na wniosek pozwanego, zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy
(prekluzja)
 instytucja wyjątkowa – tylko w MPC
 nie ma znaczenia, czy pozwany ma obywatelstwo polskie, istotne jest, że powód jest cudzoziemcem (tj. ma
miejsce zamieszkania / zwykłego pobytu / siedzibę poza RP i UE)
 ma to na celu chronić przed pieniactwem procesowym ze strony cudzoziemców
 egzekwowanie kosztów procesu przez pozwanego, gdyby wygrał spór (polskie organy egzekucyjne mogą
prowadzić postępowanie egzekucyjne tylko na terytorium RP)
* Niemcy dostali wyrok za działania SS-manów na terenie Włoch – wydany przez Włoski SN – zasądzający odszkodowanie
na rzecz obywateli Włoch – Niemcy nie uznali tego orzeczenia, ale Włosi się zabezpieczyli m.in. na niemieckich
ambasadach :D Niemcy negocjowali…. :D

kaucja aktoryczna jest wyłączona w art. 1119 wobec obywateli RP i państw czł. UE
(czyli działa w przypadku cudzoziemców spoza UE + kraje, z którymi Polska ma umowy bilateralne)
ETS podkreśla, że stosowanie kaucji aktorycznej wobec obywateli UE jst niedopuszczalne :/ to straszne

SKUTEK złożenia wniosku o zabezpieczenie kosztów: jeżeli powód nie złoży kaucji aktorycznej, sąd może
odrzucić pozew.
Art. 1126 KPC – jeżeli pozwany złoży stosowny wniosek, to sąd może zarządzić zaspokojenie z kaucji
przyznanych mu kosztów, ale tylko kosztów procesu.

Zwolnienie cudzoziemców z kosztów sądowych

 na takich samych zasadach jak obywatele RP

Dyrektywa (nr 3 z kserówki) – Polska implementowała

Ustawa z 17 grudnia 2004 o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych (…)
 te akty prawne pozwalają na pomoc państwa, gdy Polak chce wytoczyć spór za granicą lub
cudzoziemiec w RP (m.in. kwestia zwolnienia z kosztów sądowych)

Międzynarodowa pomoc prawna Tytuł IV Księgi II – 1130 i nast. KPC

międzynarodowa pomoc prawna (rekwizycja) – dokonanie czynności prawnoprocesowej za granicą w sporze

sądowym toczonym w kraju, gdzie pewna czynność procesowa ma być dokonana za granicą.
 najczęściej chodzi o doręczenie pozwu, czy innego pisma procesowego; wizję lokalną; przesłuchanie
świadka / biegłego za granicą.
 zasady:
o wcześniej pomoc prawna co do zasady była tylko za pośrednictwem Ministerstwa
Sprawiedliwości (czynności rekwizycyjne tylko za pośrednictwem Ministerstwa)
o obecnie przy dokonywaniu czynności procesowych za granicą sąd powinien się zwracać
bezpośrednio do organów sądowych państwa obcego (bez pośrednictwa Ministerstwa
Sprawiedliwości)
o najczęściej należy zwrócić się do sądu miejsca zamieszkania strony; na stronie
www.ms.gov.pl są informacje, do jakiego sądu (jakiego szczebla). U nas w Polsce są to SR miejsca
zamieszkania strony.
 doręczenia:
o jeżeli doręczenia dokonywane są obywatelom polskim, to można doręczać bezpośrednio;
jeżeli cudzoziemcom – należy przetłumaczyć na język, w którym dopuszczalne są doręczenia w
danym kraju (najczęściej j. urzędowy)
o dopuszczalna jest, obok bezpośredniej drogi, droga dyplomatyczna lub konsularna
19
 o sąd może wystąpić do polskiego przedstawicielstwa konsularnego lub urzędu konsularnego o
doręczenie i kontakt z obywatelem (1131 – wyjątek od 1130 KPC)
 dowody:
o art. 1135 KPC – sądy polskie przeprowadzają dowody (i doręczają pisma) na wniosek sądów
i innych organów państw obcych; właściwy jest SR, w którego okręgu ma być przeprowadzony
dowód lub ma nastąpić doręczenie pisma
 niekiedy musi być wskazany organ centralny (sąd lub ministerstwo) zajmujący się doręczeniami. U nas w
Polsce jest to SO w Krakowie.

------------------
3) UZNAWANIE I STWIERDZANIE WYKONALNOŚCI ORZECZEŃ SĄDÓW ZAGRANICZNYCH

jurysdykcja => prawny aspekt suwerenności państwa.

TK [odnośnie ostatnio zaskarżonego traktatu lizbońskiego]: suwerenność nie może być rozumiana jako zagrożenie,
jeżeli w drodze u.m. dokonuje się pewnego scedowania uprawnień na organizację międzynarodową.
Problem: jak współcześnie rozumieć suwerenność?

 historycznie problematyka ta wygląda następująco: początkowo każde państwo respektowało tylko własne
orzeczenia – z czasem jednak zauważono, że tak się nie da (obrót transgraniczny etc.)
 zasada obowiązywania orzeczeń tylko w granicach sądu państwa wydania
*czy należy bronić historycznej zasady, że tylko orzeczenia wydane w danym państwie są respektowane przez organy
egzekucyjne?
Mimo tego, że jesteśmy w dobie wymiany transgranicznej, ciężko o swobodę wymiany orzeczeń… to dopiero
ewoluuje => postępowanie delibacyjne.
 kolejny etap – dopuszczenie postępowania delibacyjnego (postępowania o uznanie i stwierdzenie
wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego)

cel postępowania delibacyjnego: przetransponowanie skutków orzeczenia wydanego w państwie A na terytorium

państwa B, w który, ma ono być uznane, wykonane, wywoływać skutki prawne.
(szczególnie prawa stanu, kwestie rodzinne, ale też zobowiązania pieniężne – potrzebne postępowanie delibacyjne)

Historycznie postępowanie delibacyjne sprowadzało się do: (2 koncepcje)

1) badania merytorycznego => dopiero potem zezwalano na uznanie
(stwierdzenie wykonalności)
2) badania ograniczonego formalnego
 tak było w Polsce przed 9 lipcem 2009!!!

KPC przed nowelizacją z 2009 r.: formalne postępowanie delibacyjne

problematykę uznawania i wykonywania orzeczeń dzielono na 2 części (2 podtypy):
1) postępowanie o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego
• dotyczyło wyłącznie orzeczeń nienadających się do wykonania w drodze egzekucji
(prawokształtujących, konstytutywnych) np. wyrok rozwodowy, orzeczenie o ustaleniu ojcostwa,
unieważnienie małżeństwa
• orzeczenie samo stwarza nowy stan prawny i nie trzeba go egzekwować
2) postępowanie o wykonanie orzeczenia sądu zagranicznego
• podlegały mu wyłącznie orzeczenia nadające się do egzekucji (najczęściej zasądzające jakieś
świadczenie – pieniężne lub niepieniężne, obowiązek eksmisji, wydanie rzeczy)
• cecha charakterystyczna tych orzeczeń – mogę być przymusowo wykonane przed organem
egzekucyjnym

Te 2 podtypy orzeczeń nie mają części wspólnej – są to 2 zbiory rozłączne (albo tryb uznania, albo wykonania –
alternatywa rozłączna)
Postępowanie toczyło się w SO (3s), orzeczenie w formie postanowienia.

25 listopada 2010 r.

EGZAMIN: pierwsza środa sesji (2.02.2011 r.), godz. 14 / 15; test 1-krotnego wyboru – 20 pytań
(zerówka wcześniej – ok. 10 – 15.01)
20
PROBLEMATYKA UZNAWANIA I STWIERDZANIA WYKONALNOŚCI ORZECZEŃ SĄDÓW
ZAGRANICZNYCH W KPC:
 art. 1145 – uznanie jest automatyczne z mocy prawa = zasada
 art. 1146 – przeszkody;
 art. 1148 – powództwo o ustalenie, że orzeczenie podlega / nie podlega uznaniu
oSO który byłby miejscowo właściwy / SO w W-wie
o postanowienie => zażalenie => skarga kasacyjna do SN
oto samo przy stwierdzaniu wykonalności orzeczeń

STWIERDZENIE WYKONALNOŚCI:
 kiedyś „uznanie i wykonywanie orzeczeń”, teraz „uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczeń”
 różnice z dawnym stanem prawnym:
o rezygnacja z zasady wzajemności (najważniejsza, merytoryczna)
o kiedyś – postępowanie delibacyjne; teraz nie.
o stwierdzanie wykonalności orzeczeń sądów zagr. odbywa się przez wydanie
postanowienia o nadaniu klauzuli wzajemności
o TK tydzień temu stwierdził, że w regulaminie wewnętrznym urzędowania sądów
powszechnych (rozporządzenie!) nie może być regulacji w sprawie stwierdzenia wykonalności
(tylko w ustawie) + nie wystarczy pieczęć na orzeczeniu.
 art. 1150 – wykonalność orzeczeń sądów zagranicznych:
oorzeczenia sądów państw obcych w sprawach cywilnych
onadające się do wykonania w drodze egzekucji (przymusowego wyk. przez komornika / sąd)
o stają się tytułami wykonawczymi po stwierdzeniu ich wykonalności przez sąd polski
ojeżeli orzeczenie jest wykonalne w państwie wydania
o + nie występują przeszkody z art. 1146 § 1 i 2 KPC
 art. 1151 – stwierdzenie wykonalności – nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu zagranicznego (na
wniosek wierzyciela) – SO w formie postanowienia => zażalenie => skarga kasacyjna do SN
 co do zasady orzeczenie w postaci klauzuli wykonalności musi się uprawomocnić, by było podstawą do
egzekucji; póki się nie uprawomocni, jest tytułem zabezpieczenia + podstawa np. do wpisania hipoteki

ZAŚWIADCZENIE ETE
 rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 kwietnia 2004 w sprawie utworzenia
Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych
 KPC: mechanizm wydawania zaświadczenia
 orzeczenia sądów polskich, ugody, nakazy zapłaty obejmujące roszczenia bezsporne
 nie może to być bankowy tytuł egzekucyjny – jest to przywilej bankowy!
 orzeczenia opatrzone zaświadczeniem ETE po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności można wykonywać w
państwach członkowskich UE

IMMUNITET – pomijamy!

------------------
Rozwiązania unijne budujące tzw. Europejski Obszar Sądowy => wszystkie są w wykazie!

Omówimy: 44/2001 (Bruksela I), 1896/2006 (ENZ), 861/2007 (EDR)

44/2001
 ma swoją genezę merytoryczną w konwencji z Lugano z 1988 r., a ona – wierny klon konwencji
brukselskiej z 1968 r. w tym samym przedmiocie
 dot. jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych
 ma 2 moduły:
o zasady jurysdykcji w Europie w sprawach cywilnych (przed sąd jakiego państwa
należy wytoczyć sprawę z elementem obcym)
o zasady uznawania i wykonywania orzeczeń na terytorium państwa – członka UE
21
  przepisy wewnętrzne transponują to rozporządzenie i wiernie je odzwierciedlają
 art. 1 – zakres zastosowania (w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. Nie
obejmuje ono w szczególności spraw podatkowych, celnych i administracyjnych. + upadłości, zd. pr. /
zd. do cz. pr., zabezpieczenia społecznego, sądownictwa polubownego)
 art. 2 ust. 2: osoby niebędące obywatelami p.cz. UE, w którym mają miejsce zamieszkania => stosuje
się przepisy jurysdykcyjne właściwe dla obywateli tego Państwa.
 art. 2 ust. 1 – generalna zasada (tzw. jurysdykcja ogólna): w Europie obowiązuje, jako zasada
jurysdykcji ogólnej, actor sequitur forum rei – jak w naszym KPC
 od jurysdykcji ogólnej – wyjątki (jurysdykcje szczególne) – w KPC jest to jurysdykcja przemienna /
wyłączna
np. art. 5 – odpowiednik właściwości przemiennej
o w sprawach dot. umowy / roszczeń z niej wynikających, można pozwać obywatela
UE przed sąd miejsca wykonania zobowiązania
o miejsce wykonania zobowiązania – art. 5 ust. 1 lit. a i b
 a): przy umowie sprzedaży towarów – miejsce spełnienia świadczenia
niepieniężnego (gdzie towar był – miał być dostarczony)
 b): przy umowie o wykonanie usług – terytorium p.cz. UE, gdzie usługa
była / miała być wykonywana (teoria świadczenia charakterystycznego)
o w sprawach alimentacyjnych – przed sąd miejsca, gdzie uprawniony do
alimentów ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu
o w sprawach dot. czynu niedozwolonego lub podobnego (np. odp. za produkt)
albo roszczeń wynikające z takiego czynu - przed sąd miejsca, gdzie zdarzenie
wywołujące szkodę nastąpiło lub może nastąpić
o powództwo adhezyjne – właściwy może być sąd rozpoznający sprawę karną itd.
 jurysdykcja szczególna dotycząca pewnych szczególnych umów:
art. 9 – sprawy ubezpieczeniowe
Ubezpieczyciel może być pozwany przed sąd państwa, gdzie ma m. zam. / siedzibę ubezpieczający,
ubezpieczony lub uposażony z polisy, który jest powodem (odwrócenie zasady actor sequitur)
art. 15, 16 – sprawy konsumenckie
Przedsiębiorca może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi co do zasady tylko przed sąd
miejsca zamieszkania konsumenta.
art. 16 – konsument ma prawo opcji (pod pewnymi warunkami)
art. 18 i nast. – sprawy pracownicze (indywidualne umowy o pracę)
art. 19 – pracodawca może być pozywany przed sąd swojego m. zam. / siedziby, ale także przed sąd
miejsca, w którym praca jest / była / miała być świadczona i może wytoczyć powództwo tylko przed
sąd m. zam. pracownika.
 art. 22 – jurysdykcja wyłączna – ważny przepis! wyłącza j. ogólną i przemienną.
osprawy dot. nieruchomości – sąd miejsca położenia nieruchomości
osprawy dot. rejestracji, ważności / nieważności, rozwiązania spółek / innych os. pr. – sąd
państwa siedziby
osprawy dot. ważności wpisów w rejestrach publ. (KW, KRS, rejestr zastawów, patenty,
znaki towarowe, wzory, modele) – sąd państwa prowadzenia rejestru
osprawy dot. wykonywania orzeczeń–sąd państwa, w którym orzeczenie ma być
wykonane.
 art. 23 – umowa prorogacyjna / derogacyjna (zajrzeć)

1896/2006 => ENZ

 typowe postępowanie nakazowe: post. wstępne => nakaz
 postępowanie bez rozprawy => doręczenie pozwu z nakazem pozwanemu – ma 30 dni na sprzeciw
 postępowanie formularzowe – wszystkie pisma procesowe powinny być na odpowiednich formularzach
(także środki zaskarżenia, ale nie obligatoryjnie)
 formularze w wielu językach – we wszystkich wersjach jęz. te same rubryki
* wyjątek – w wersji polskiej formularz dot. wydania orzeczenia jest po hiszpańsku ;p
 zakres spraw: dotyczy spraw transgranicznych między p.cz. UE – cywilnych i handlowych (roszczenia
pieniężne)
22
  wyłączenia: stos. małżeńskie, dziedziczenie, upadłość, zabezpieczenie społeczne, roszczenia wynikające ze
zobowiązań pozaumownych, chyba że są one przedmiotem umowy między stronami lub nastąpiło uznanie
długu, lub dotyczą długów oznaczonych wynikających ze współwłasności mienia.
 pozew należy złożyć na formularzu A – wzór w załączniku 1 (+ art. 186, 187 KPC – elementy obligatoryjne
pozwu)
 sąd bada pozew – jeżeli sprawa ma braki, sąd wypełnia formularz B i składa stronie propozycję uzupełnienia
braków – strona składa na formularzu C
 sąd może wydać NZ lub odrzucić pozew (art. 11 ust. 2 – odrzucenie pozwu jest niezaskarżalne, ale nie
zamyka drogi sądowej w tym samym trybie lub w post. krajowym)
 sąd doręcza NZ zgodnie z rozporządzeniem o doręczeniach
 NZ się uprawomocnia – formularz E wg załącznika 5
 pozwany może wnieść sprzeciw na formularzu F (załącznik 6) – ma na to 30 dni od daty doręczenia NZ +
musi wykazać dezaprobatę wobec orzeczenia – należy kwestionować roszczenie;
 wg rozporządzenia sprzeciw może być w formie papierowej i elektronicznej!! [polski ustawodawca formy
elektronicznej nie dopuścił; J.W. – to dobrze… pracownicy e-sądu musieliby się zastrzelić ;p)
 skutek wniesienia sprzeciwu: postępowanie dalej toczy się przed sądem właściwym w p.cz. wedle
procedury krajowej
 jeżeli nie wniesiono sprzeciwu, to sąd stwierdza wykonalność NZ na formularzu G – sąd z urzędu przesyła
wykonalny nakaz powodowi – jest wykonalny w całej UE bez potrzeby przeprowadzania żadnego
postępowania (w Polsce musi być klauzula wykonalności nadana przez sąd).

861/2007 => EDR

 tylko sprawy transgraniczne (strony – m. zam. / siedziby w różnych p.cz. UE)
 sprawy sporne – tylko dot. drobnych roszczeń pieniężnych do 2000€ (nie włącza się odsetek, wydatków i
nakładów)
 typowa sprawa kontradyktoryjna – jest rozprawa, ale opcjonalna; o ile to możliwe, jest wymiana pism
procesowych, zaś rozprawa, gdy już się odbywa, może być za pomocą wideokonferencji
 postępowanie formularzowe
 formularz pozwu – formularz A; wskazuje na wszystkie obligatoryjne elementy pozwu. Możemy wnieśc
faksem / pocztą / mailem
 sąd wzywa do uzupełnienia ewentualnych braków na formularzu B, strona odsyła na formularzu C (terminy
ok. 30 dni)
 zakończenie postępowania: wyznaczenie rozprawy po wymianie pism i przeprowadzenie postępowania
dowodowego, w miarę możności rozprawę zastępuje się wymianą pism / wideokonferencją
 nie może orzekać referendarz, tylko sędzia!!!!
 art. 18 - specjalne odwołanie - wznowienie postępowania
 art. 22 – odmowa wykonania orzeczenia – gdy np. res iudicata

805/2004 – ETE – nie omawiamy.

! Przeczytać rozporządzenia – na te 4 zwrócić uwagę. Reszta „tak mniej”

! Przeanalizować część historyczną (oczywiście :p), nie będzie na wykładzie.

KONIEC MPC.
------------------
PROBLEMY PRZY POJMOWANIU I STOSOWANIU PRAWA WŁAŚCIWEGO
 dylematy, przed którymi staje sąd polski
 są to zasady kierunkowe

Sąd powinien stosować właściwe normy PPM i symetrycznie traktować polskie, jak i obce (na zasadzie odesłania)
normy kolizyjne.
 zasada równorzędnego traktowania praw niezależnie czy jest to prawo polskie, czy obce.

Obce normy merytoryczne należy stosować w ramach własnego prawa kolizyjnego, wyjątkowo na zasadzie
odesłania – w ramach obcego prawa kolizyjnego.

23
Zastosowanie obcych norm merytorycznych nie powoduje ich włączenia / inkorporacji do prawa własnego!

Obce normy stosujemy jako prawo, a wyjątkowo jako element stanu faktycznego.
(niekiedy normy mogą uzupełniać stan faktyczny, jeśli idzie o ocenę zachowań stron)

Obowiązywanie, treść i wykładnię właściwego merytorycznego prawa obcego należy oceniać wg reguł tego prawa
obcego (nie wg legis fori).

Prawo właściwe sąd stosuje z urzędu.

Oznacza to, że niewłaściwe zastosowanie lub brak zastosowania właściwego prawa merytorycznego może być
naruszeniem prawa materialnego, które może być podstawą apelacji.

Zastosowanie tego obcego prawa nie zależy od tzw. kolizyjnej wzajemności (od 20-lecia międzywojennego);
nie badamy, czy obcy sąd w podobnej sytuacji zastosowałby prawo polskie!

Sąd jest najwyższym znawcą prawa i nie może żądać opinii biegłego co do znania prawa;
Ale furtką jest 1143 KPC – sąd może zwrócić się do MS o udzielenie tekstu obcego prawa i o wyjaśnienie obcej
praktyki sądowej.

Konwencja londyńska o informacji o prawie obcym z 26.06.1968 r.

 pozwala na zwrócenie się do obcego organu centralnego o udzielenie informacji o prawie obcym (najczęściej
MS / sądu)
 ta informacja może dotyczyć tylko spraw, które zawisły przed sądem (nie spraw mogących zawisnąć)
 gdyby sąd sobie nie poradził, może to zlecić prywatnej kancelarii (ale kto zapłaci?...)

Jeżeli nie uda się ustalić właściwego prawa, to jakie jest właściwe?
art. 7 PPM => subsydiarnie zastosowane zostaje prawo polskie

------------------
SPOSOBY USUWANIA TRUDNOŚCI W TRAKCIE STOSOWANIA PRAWA WŁAŚCIWEGO

2 metody interpretacji / wykładni, które stosuje się przy zestawieniu właściwego prawa merytorycznego –
prawa obcego i prawa własnego:

1) zabiegi kwalifikacyjne (płaszczyzna kolizyjna usuwania trudności)

2) dostosowanie (płaszczyzna merytoryczna usuwania trudności)

1) Zabiegi kwalifikacyjne
kwalifikacja na obszarze PPM = wykładnia
• k. sensu stricto – wykładnia i rozumienie pojęć użytych na opisanie zakresu normy kolizyjnej
• k. sensu largo – także łącznika
funkcja / zadanie zabiegów kwalifikacyjnych: rozgraniczanie sfer / działania różnych systemów prawnych
na płaszczyźnie kolizyjnej, gdy
 pojawiają się obok siebie normy merytoryczne różnych systemów prawnych (stosujemy różne normy
merytoryczne), lub
 stosujemy wykładnię obcych norm, które są powiązane ze stanem faktycznym powiązanym z innym systemem
prawnym niż te normy (?)

2) Dostosowanie
 mechanizm usuwania konfliktów między różnymi systemami normatywnymi na płaszczyźnie merytorycznej
 cel: usunięcie konfliktów, sprzeczności na płaszczyźnie merytorycznej, poprzez scalenie, usunięcie luk,
stworzenie z układanki kilku systemów prawa merytorycznego
 polega na syntezie norm różnych systemów prawnych, jakbyśmy z nich konstruowali jeden system
prawny; próba uzgodnienia
 np. sp. z o.o. – w Niemczech GmbH – należy stosownie równolegle połączyć.

24
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA PPM
 przepisy w rozumieniu naszego prawa wewnętrznego zawarte w art. 9 i nast. PPM
 regulują konkretne wskazania kolizyjne dla różnych zakresów stosunków prawnych
 projekt PPM – bardziej rozbudowany; w 2008 r. ugrzązł w Sejmie :/

------------------
OSOBY FIZYCZNE

STATUT PERSONALNY ustalamy przez łącznik obywatelstwa (lex patriae)

 w zasadzie na całym świecie prawo obywatelstwa wskazuje na statut osoby fizycznej;
 rzadziej – prawo personalne wskazywane jest przez inne łączniki – łącznik zamieszkania (kraje anglosaskie
– UK, USA, Kanada, Australia itd.); jest to bardziej nowoczesne i niedługo wyprze łącznik obywatelstwa.

domicyl faktyczny, fizykalny.

Do 18 r.ż. – domicyl urodzenia (domniemanie) – tam, gdzie się mieszka z rodzicami (opiekunami) po urodzeniu.

U nas – art. 9 PPM + 3 wyjątki:

• art. 14 PPM – zdolność do zawarcia małżeństwa
• art. 35 PPM – zdolność testowania – rozrządzenia na wypadek śmierci
• art. 77 PrWeksl i 72 PrCzek – zdolność wekslowa i czekowa.

13 stycznia 2011 r.

EGZAMIN: 2.02.2011 r., godz. ok. 15:00; test 1-krotnego wyboru – 20 pytań
ZERÓWKA: 21.01.2011 r. – po południu (wykłady + Pazdan)

------------------
ZDOLNOŚĆ PRAWNA / ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
na tle art. 9 PPM (osoby fizyczne)

Problem nasciturusa w PPM

 kwestia sporna;
 w prawie pozytywnym nie ma przesądzonej zd. pr. nasciturusa (kiedyś była w KC – obecnie już nie ma)
 w doktrynie – brak jednolitych poglądów

art.19 PPM - uznanie dziecka (tez poczętego nienarodzonego)

 właściwe: prawo państwa obywatelstwa dziecka
 uznanie nasciturusa – właściwe prawo państwa obywatelstwa matki dziecka
Doktryna przyjmuje, że z art. 19 nie można wywieść zd. pr. nasciturusa.

O zdolności prawnej nasciturusa rozstrzyga lex causae w konkretnym przypadku (prawo właściwe dla danego
rodzaju spraw)
np. statut spadkowy (art. 34 – tak); statut kontraktowy (art. 25 i nast. – raczej nie); statut deliktowy (art. 31 i nast. +
art. 4461 KC – tak)

art. 8 – prawo cudzoziemców

 generalna zasada, że cudzoziemcy na terytorium RP mają takie same prawa jak obywatele polscy (już w latach
20. – prof. Przybyłowski)
 statut cudzoziemca reguluje ustawa o cudzoziemcach
o def. w art. 2: osoba niemająca obywatelstwa polskiego + apatryda
o multiobywatelstwo – zależnie czy zbiega się ob. polskie z innymi czy tylko inne =>
sprawdzamy, z którym jest najbardziej związany
 ciekawe rozwiązania administracyjnoprawne dot. cudzoziemców (przepisy deportacyjne, celne – jest
traktowany jako obywatel kraju, którego paszportem posłużył się przy wjeździe)
25
 Uznanie za zmarłego / stwierdzenie zgonu
 w podręczniku!
 Art. 11 PPM reguluje to wprost; reguły te są utrzymane w projekcie ustawy PPM

Art.11 uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu – łącznik prawa ojczystego

 powinien być stosowany do instytucji zbliżonych, niewystępujących w polskim porządku prawnym, np.
uznanie za zaginionego
* lipiec 2011 – zmiany w postępowaniu o uznanie za zmarłego / stwierdzenie zgonu

Zdolność do czynności prawnych

!!! uwagi dot. zd. pr. dotyczą także zd. do cz. pr. !!!

art. 9 PPM – zd. pr / zd. do cz. pr.

 §1 – os. fizyczna – statut personalny – prawo ojczyste
 §2 – os. prawna – statut personalny – siedziba
 §3 – wyjątek – cz. pr. dotyczy DG prowadzonej przez os. fizyczną – łącznik miejsca przedsiębiorstwa os.
fizycznej, a nie jej obywatelstwa (chodzi tu o jednoosobowego przedsiębiorcę, który ma swoją aktywność
życiową na terytorium zupełnie innego państwa – i wedle prawa tego państwa należy oceniać jego czynności
w ramach takiej działalności)

Zakres art. 9 § 1 (katalog sytuacji, do których się odnosi):

- statut właściwy będzie rozstrzygał o przesłankach zd. do cz. pr. (wiek, ubezwłasnowolnienie) !!!zd. do
zawarcia małżeństwa – oddzielnie! – art. 14
- stopnie zdolności (pełna, ograniczona)
- skutki ograniczeń i ich wpływ na ważność podjętych czynności (czy i jak może być konwalidowana)
- przejawy i następstwa ograniczonej zdolności do cz. pr.

Zd. pr / do cz. pr. nie rozpatruje się abstrakcyjnie – w stosunku do podmiotu, ale konkretnie – w stosunku do
przedmiotu wykonawczego, czynności; decyduje subokreślnik temporalny – moment dokonania czynności prawnej
- rodzaje zdolności: testowania, czekowa, wekslowa…

art. 10 – protekcja polskiego rynku, obszaru celnego

 w pewnych wypadkach (np. cz. pr. nieodpłatne) cz. pr. może być uznana za ważną, jeżeli cudzoziemiec ma zd.
pr. według prawa polskiego, a nie ma według prawa ojczystego.

------------------
OSOBY PRAWNE
 statut personalny osoby prawnej wg art. 9 § 2 – siedziba
 siedziba – to państwo, gdzie znajduje się statutowa siedziba organu zarządzającego

Musi to być osoba prawna, podmiot, któremu przepisy prawa przyznają osobowość prawną.
 np. spółka cywilna podlega statutowi kontraktowemu (art. 25 i nast.), nie personalnemu!
 ułomne os. prawne (art. 331 KC) => należy wg doktryny stosować przez analogię przepisy o os. prawnych
(statut personalny)
 wieloraka siedziba – rozstrzygają powiązania os. prawnej z którąś z tych siedzib (pr. polskie nie dopuszcza
wielorakiej siedziby)
 USA – niektóre stany, np. Delaware – teoria kontroli: rozstrzyga siedziba podmiotów, które sprawują
faktyczną kontrolę nad spółką

Zastosowanie właściwego statutu personalnego dla osób prawnych (jakie elementy podlegają ocenie statutu):
- fakt istnienia, powstanie os. prawnej (czy została prawidłowo powołana) * w PL niedługo formularzowa sp z o.o.
- zd. pr. i zd. do cz. prawnych
- charakter prawny os. prawnej (spółka / stowarzyszenie / fundusz inwestycyjny / partia polityczna)
- wewnętrzna struktura os. pr.
- zasady funkcjonowania organów
- stosunki pr. między podmiotem a jego członkami

26
 - odpowiedzialność członków organów za szkody wyrządzone os. prawnej / os. 3
- odpowiedzialność za długi os. pr.
- nazwa osoby prawnej

*doktryna: wyjątkowo do os. prawnych można zastosować art. 10 PPM!

*międzynarodowe os. prawne – powoływane przez akty pr. międzynarodowego, które regulują ich podmiotowość pr.

Fuzja spółek z różnych obszarów prawnych:

 należy zachować przesłanki wymagane przez każdy ze statutów łączących się spółek

Problem rejestracji osób prawnych (postępowanie rejestrowe + przesłanki rejestracji):

 decyduje status legis fori (siedziby organu rejestrowego) – najczęściej wyznaczony siedzibą os. prawnej

Dobra osobiste (os. fiz., jak i os. pr.)

 brak regulacji w ustawie; doktryna: należy stosować art. 9 PPM
 projekt ustawy reguluje te kwestię wprost
o art. 19 projektu ustawy PPM – imię i nazwisko os. fiz, siedziba główna os. pr.
 os. prawne też mogą mieć dobra osobiste! 2 koncepcje:
o podlegają prawu siedziby os. prawnej
o podlegają prawu siedziby przedsiębiorstwa os. prawnej

------------------
CZYNNOŚCI PRAWNE
 przyjmuje się, że dla poszczególnych czynności prawnych powinien być poszukiwany osobny statut.
 niezależnie od źródła cz. prawnych, nasza ustawa reguluje bardzo syntetycznie problem formy cz. prawnych

art. 12 PPM – reguła wiodąca i uzupełniająca

• reguła wiodąca – zasada prawa właściwego dla samej czynności (lex causae)
• reguła uzupełniająca – wystarczy, że będą zachowane wymagania przewidziane przez prawo miejsca
dokonania cz. prawnej (lex loci actus)
np. cz. pr. mająca za przedmiot nieruchomość: lex causae to lex rei sitae

art. 12 – reguła ogólna, ale są lex specialis, najważniejsze to:

• art. 15 PPM – forma zawarcia małżeństwa – prawo miejsca zawarcia małżeństwa
• art. 35 PPM – forma cz. prawnych mortis causa – prawo ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania cz.
• art. 78 PrWeksl – forma oświadczenia wekslowego
• art. 64 PrCzek – forma oświadczenia czekowego

Właściwemu statutowi dotyczącemu formy cz. pr. podlega:

 to, co rozumiemy pod pojęciem formy cz. pr. w prawie merytorycznym (sposób uzewnętrznienia, a potem
utrwalenia cz. pr.),
 kwestia urzędowego potwierdzenia np. daty, podpisu,
 sposób dopełnienia i skutki niedochowania formy,
 ale nie należą tu materialnoprawne przesłanki ważności cz. pr. 9np. wpis do KW/innego rejestru, zgoda organu
/ os. 3 na dokonanie czynności; udział świadka - sporne)

Problem reguły wiodącej i uzupełniającej na tle art. 12 PPM

 SN wypowiadał się nt.: co, gdy nieruchomość jest położona w Polsce, a prawo miejsca dokonania czynności
nie wymaga aktu notarialnego? – i uznał, że wystarczy taka forma (wymagana przez lex causae)
o akt notarialny => niektórzy uważają, że to tylko dokument sporządzony według przepisów
ustawy – Prawo o notariacie – np. Pazdan;
o większość krajów europejskich – koncepcja notariatu łacińskiego (Polska też), ale np. w USA
nie ma w zasadzie notariuszy;
o wyjście – można sporządzić cz. pr. przed konsulem – ma kompetencje notariusza
o Niemcy – doktryna transpozycji – traktujemy symetrycznie pewne cz. pr. i szanujemy
odpowiedniki

27
  co, gdy na tle art. 12 PPM dokonano cz. pr., która nie spełnia ani wymogów określonych przez regułę
wiodącą, ani przez uzupełniającą–która z reguł będzie określała rygor niezachowania właściwej formy?
o może to nastąpić, gdy oba te rygory są różne;
o doktryna jednolicie: o regułach naruszenia formy decyduje reguła wiodąca (wyjątków nie
można rozszerzać
o jeżeli wola stron określi właściwą formę, to też podlega art. 12 PPM.

Wady oświadczenia woli

 przyjmuje się powszechnie, że prawem właściwym jest prawo właściwe dla samej czynności prawnej
(lex causae)
 zakres: przesłanki wad oświadczenia woli, skutki wad oświadczenia woli itd.

Treść czynności prawnej

 podlega w zasadzie prawu właściwemu dla samej czynności prawnej (lex causae) choć istnieją wyjątki. Na
pewno podlega, jeżeli jest przesłanką ważności czynności prawnej.

------------------
PRZEDSTAWICIELSTWO W PPM
 instytucja ta oznacza możliwość dokonania cz. pr. przez osobę trzecią w cudzym imieniu
Ze względu na kryterium źródła umocowania:
• p. ustawowe – przepis prawa, np.: rodzic jako przedstawiciel ustawowy dziecka
• pełnomocnictwo
 przedstawicielstwo zasadniczo podlega prawu właściwemu dla danego stosunku pr., z którym jest
związane, np. stosunki między rodzicami a dziećmi, statut adopcyjny (art. 22 § 1 PPM), statut opieki (art. 23 §
1), statut kurateli (art. 23 § 2)
 ALE: niekiedy małżonkowie mogą siebie nawzajem reprezentować (reguluje KRO) – podlega to statutowi
stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami (art. 17 PPM)

Pełnomocnictwo
 brak reguły ogólnej

mocodawca

osoba trzecia pełnomocnik

3 podmioty:
 mocodawca (M) – udziela pełnomocnictwa pełnomocnikowi (P)
 między M a P – stosunek podstawowy (umowa zlecenia, o dzieło, stosunek pracy)
 na to nakładka – stosunek pełnomocnictwa – odrębny stosunek prawny, zawiera jedynie kompetencję do
działania w czyimś imieniu
 zawarcie umowy następuje na linii P – os.3, ALE skutki tej czynności występują na linii M – os.3
 nas interesuje tylko M – P (relacja upoważnienia)
 o tym, czy daną cz. pr. można dokonać przez pełnomocnika, decyduje system prawny lex causae.

Poszukiwanie prawa właściwego dla pełnomocnictwa - gradacja:

1) pełnomocnictwo dot. cz. pr. dot. nieruchomości => właściwe jest prawo miejsca położenia
nieruchomości (lex rei sitae)*
2) jeżeli cz. pr. dot. przedmiotu innego niż nieruchomość => decyduje wybór prawa dokonany przez
mocodawcę
3) 1 i 2 zawodzi => pełnomocnictwo podlega prawu państwa siedziby pełnomocnika, jeżeli ten zawodowo
trudni się byciem pełnomocnikiem (adw / r.pr.)
4) 1,2 i 3 zawodzi => stosujemy prawo państwa miejsca działania pełnomocnika
* rozporządzenie Rzym I jako zasadę naczelną przyjmuje wybór prawa i nie wyklucza go także w
przypadku nieruchomości!

Zakres statutu pełnomocnictwa – podlega mu:

28
 • sama czynność udzielenia pełnomocnictwa
• zakres umocowania
• istnienie i wygaśnięcie pełnomocnictwa
• skutki działania bez umocowania (problematyka tzw. falsus procurator).

Problem formy pełnomocnictwa:

 najczęściej pojawia się przy obrocie nieruchomościami
 jak poszukiwać formy – rozstrzyga art. 12 PPM: dla formy pełnomocnictwa stosuje się regułę wiodącą –
lex causae (gdy przedmiotem cz. pr. jest nieruchomość – lex rei sitae)
 ALE: orzeczenie SN z 1998 – w obrocie nieruchomościami można też stosować regułę uzupełniającą – prawo
miejsca dokonania czynności!

------------------
PRZEDAWNIENIE
art. 13 PPM – Przedawnienie roszczenia podlega prawu właściwemu dla tego roszczenia. (lex causae)
np. roszczenie wynikające z kontraktu – statut kontraktowy;
roszczenie wynikające z deliktu – statut deliktowy

Temu statutowi podlegają także inne instytucje dawności, np. terminy zawite, terminy do wytaczania powództw
Ale np. kraje anglosaskie: przedawnienie – instytucja prawa procesowego

Zakres statutu przedawnienia:

• początek biegu przedawnienia
• długość biegu terminu
• skutki przerwania biegu (zawieszenie itd.)

Konwencja nowojorska z 14 czerwca 1974 r. o przedawnieniu w międzynarodowej sprzedaży towarów:

 uzupełnia Konwencję wiedeńską z 1980 r.
 jej stroną jest Polska od 1995 r.
 podstawowy termin przedawnienia: 4 lata

------------------
ZOBOWIĄZANIA
Wybór prawa przez strony w ramach swobody umów
Brak wyboru prawa:
- miejsce zawarcia umowy
- miejsce zamieszkania strony lub stron
- miejsce wykonania zobowiązania

Ważne akty pr. międzynarodowego dot. PPM:

• Konwencja Rzym I
• Konwencja Rzym II
• Konwencja wiedeńska
• Konwencja haska

Teorie:
 koncepcja świadczenia charakterystycznego
stosunek zobowiązaniowy podlega prawu państwa, w którym ma domicyl strona, która ma świadczyć
charakterystycznie (zazwyczaj świadczenie niepieniężne)

 koncepcja prawa najbardziej odpowiedniego

stosunek zobowiązaniowy wykazuje ścisły i naturalny związek

 koncepcja metod a posteriori

sędzia ma wybrać prawo kierując się indywidualną analizą – ocena celów

29