c



    
 
 
Wszystkie państwa należące do Bliskiego Wschodu były uzależnione od wylewów rzek nad którymi
leżały: Egipt ʹ>Nil, Mezopotamia ʹ> Tygrys i Eufrat, Indie ʹ> Indus i Ganges, Chiny ʹ> Huang-ho,
Jangcy. Dorzecza tych wielkich rzek stały się kolebkami tych cywilizacji. Pomimo tego, że klimat był
bardzo gorący, a opady niewielkie warunki te sprzyjały rozwojowi rolnictwa, ponieważ coroczne
wylewy rzek nawadniały i użyźniały mułem ziemie, co umożliwiło rozwinięcie upraw na niespotykaną
dotąd skalę. Pomimo tego, że zbiory były urodzajne ludzie budowali kanały nawadniające, aby mogli
nawadniać obszary, które nie znajdowały się w pobliżu rzek. Dzięki temu ͣwynalazkowi͟ ludzie mogli
budować osady bardziej w głębi kraju a nie tylko na brzegach rzek.

 
 
   
Ukształtowanie terenu starożytnej Grecji nie sprzyjało rolnictwu. Dominowały kamieniste góry.
Również specyficzny, uciążliwy klimat, charakteryzujący się suchym, gorącym latem oraz
gwałtownymi deszczami jesienią i zimą, ograniczała możliwość uprawy zbóż. Dlatego w Grecji
wzrastało znaczenie hodowli zwierząt(głównie owiec i kóz), rybołówstwa a także uprawy winnej
latorośli oraz drzew oliwnych. Nieliczne plony nie wystarczały Grekom. Na szczęście ich położenie
blisko Morza Śródziemnomorskiego pozwalało im przeprowadzać transakcję handlowe drogą morską.

    : to monarchia, gdzie władzę sprawowała jedna osoba, która ustalała
prawa i sama im nie podlegała(słowo władcy było prawem).

  
 : forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę
ludzi. Najczęściej ludzie ci wywodzili się z arystokracji lub warstwy bogatych.

!     "

Pismo było najważniejszym wynalazkiem (Egipt), które pozwoliło rozwinąć się starożytnym
cywilizacją. Początkowo służyło głównie do zapisywania powinności podatkowych. Z czasem władcy
uwieczniali swoje czyny oraz publikowali zbiory praw- kodeksy. Kapłani zapisywali mity i formuły
rytuałów religijnych. Pojawiły się pierwsze utwory literackie i teksty naukowe. Coraz częściej używano
pisma do rozliczeń handlowych.
# ʹ proste obrazki. Doskonaląc ten system urzędnicy stworzyli wspólny dla starożytnego
wschodu rodzaj pisma,   $ %$  . Niektóre jego znaki oznaczały całe słowa,
inne sylaby lub pojedyncze spółgłoski. Samogłosek nie zapisywano w ogóle.
# 
 &- stworzone przez Sumerów i przejęte przez ludy semickie oraz Herytów, liczyło ok.
600 znaków.
# ' 
$( składało się z ok. 750 znaków, których kształt stopniowo upraszczano.
# )* ʹ 6 tys. znaków, najbardziej skomplikowane pismo. Posiadało trudne graficznie znaki.
# $  '
$+ (%posługujące się wyłącznie zapisem głosek. Pismo to opierało się na
zapisie klinowym. Liczyło tylko 30 znaków.
,*!  %czarna płyta bazaltowa z napisem poświęconym królowi egipskiemu
Ptolemeuszowi V Epifanesowi, wyrytym w II w p.n.e. Tekst został zapisany trzema sposobami:
pismem hieroglificznym, demotycznym oraz greckim. Kamień został znaleziony przez żołnierzy
francuskich w czasie prac fortyfikacyjnych w pobliżu Rosetty (1799). Kamień z Rosetty stał się dla J.F.
Champolliona kluczem do odczytania hieroglifów egipskich.

- . +/0& + &&   1

Starożytni przywiązywali wielką wagę do uroczystości pogrzebowych. Wierzyli, że prawidłowe
spełnienie wszystkich obowiązków zapewni zmarłemu spokój po śmierci.
Egipcjanie wierzyli, że dusza wygląda jak ptak, a po śmierci będzie istniała tak długo, jak długo
zachowało się ciało. W nim bowiem znajdowała schronienie i odpoczynek.
W tym celu więc zabezpieczano ciało przed rozkładem. Proces ten nazywano balsamowaniem.
Powstałą mumię wkładano do drewnianej trumny, którą umieszczano w kamiennym sarkofagu.
Potem odbywał się obrzęd ͣotwarcia ust͟. Kapłan prowadzący ceremonię wypowiadał specjalne
modlitwy, które miały umożliwić powrót duszy do ciała. Następnie sarkofag umieszczano na saniach
w kształcie łodzi i za pomocą wołów przeciągano go po piasku pustyni do grobowca. Umieszczano w
nim też żywność, meble do odpoczynku, posążki przedstawiające sługi. W orszaku żałobnym oprócz
rodziny szły płaczki ʹ kobiety wynajęte specjalnie przez rodzinę do wyrażenia bólu po zmarłym. Na
taki pogrzeb mogli pozwolić sobie jednak bogaci. Natomiast biednych ludzi nie było nawet stać na
kosztowne balsamowanie zwłok, dlatego zakopywali ciała bliskich w gorącym piasku pustyni,
chroniąc je, przez krótki okres czasu przed rozkładem.

2    3    1 
-faraon
-kapłani
-urzędnicy
-kupcy i rzemieślnicy
-chłopi
-niewolnicy

4 , 5+ : Jeden z najstarszych kodeksów świata, opracowany 18/17 w.p.n.e. za

czasów króla Hammurabiego, władcy Babilonii. Celem kodeksu była unifikacja przepisów prawa
zwyczajowego. Na kodeks składają się 282 artykuły, prolog i epilog dotyczące prawa karnego,
prywatnego i procesowego.
Kodeks ten miał charakter kazuistyczny. System kar oparty był na zasadzie talionu (za wybite oko,
wybijano oko sprawcy) i tzw. Karach odzwierciedlających (za uderzenie ojca odcinano synowi rękę,
którą uderzył). Tekst kodeksu Hammurabiego odnaleziono w 1901r. w Suzie. Jest on wyryty na słupie
z diorytu. W górnej części przedstawiono króla stojącego przed bogiem sprawiedliwości i słońca -
Szamaszem, poniżej wykuto tekst kodeksu pismem klinowym w języku babilońskim.

6 #* &$ /   

78państwo semickie w Mezopotamii, założone ok. 19w.p.n.e. , w 13-11 i 9-7 w. p.n.e potężne
imperium obejmujące większość Bliskiego Wschodu. Swoje podboje Asyria zawdzięczała znakomicie
wyposażonej armii oraz polityce terroru stosownej wobec podbitych ludów, w latach 614-605 p.n.e.
państwo to upadło pod naporem Medów i Babilończyków
+
8państwo semickie w Mezopotamii, założone ok. 19w.p.n.e.͛ po upadku Asyrii w 6w.p.n.e.
władcy babilońscy stworzyli imperium obejmujące większość Bliskiego Wschodu: w 539r.p.n.e.
Babilonia upadła pod naporem Persów.

c9 )&
%3+ 0&
 

,
 *% pałac króla Minosa znajdujący się w stolicy - Knossos. Zbudowano wówczas
również akwedukty, porty, a także brukowane drogi. Ściany pomieszczeń przykrywały wspaniałe
freski np. fresk z delfinami w pałacu w Knossos.

,
*%brama lwic, pałac w Argos, zamki w pylos, Mykenach i Tirynsie, złote maski np
maska Agamemnona , freski np. dama niosaca puzderko

cc



.:W basenie Morza Śródziemnego wielka kolonia objęła przede wszystkim Azję mniejszą, Italię,
Sycylię, Egipt oraz położone na wsch. od niego wybrzeże Libijskie.
#
-klęska głodu spowodowana suszą lub nieurodzajem,
-niepokoje wewnętrzne tzw. walki między stronnictwami politycznymi,
-niewystarczająca ilość ziem uprawnych,
-presja demograficzna (za duży przyrost ludzi),
- potrzeba wzbogacenia się, osiągnięcia awansu społecznego oraz rozwój handlu dalekosiężnego,
- potrzeba zdobywania surowców lokalnych produktów

c !$ 

' & 3 ;<<;<&    &7 (
- "strząśnięcie długów", czyli umorzenie wszystkich pożyczek zaciągniętych pod zastaw osoby,
wykupiono wszystkich chłopów sprzedanych za granicę
-Uznano też, że nie pochodzenie, ale posiadany majątek zezwala na sprawowanie urzędów.
- Podzielił społeczeństwo na cztery grupy majątkowe i każda z nich płaciła podatek odpowiedni do
uzyskanych przychodów.
- Tylko członkowie najbogatszej grupy mogli sprawować najważniejsze urzędy (archonta, skarbnika).
- Obok rady areopagu Solon powołał też radę czterystu
- Wprowadzono też sądy przysięgłych (heliaja),
,
 '& & &7   ;<&    (
-Utworzona została Rada Pięciuset oraz powołano dziesięciu strategów
-Przeprowadził reformę, która dała równy udział we władzy wszystkim obywatelom
- Wprowadził również tzw. sąd skorupkowy, czyli ostracyzm(eklezja wskazywała polityków
podejrzanych o działanie przeciwko demokracji, skazując ich na wygnanie)
#
'& & &7 &;&    (
- odebrano areopagowi jego dotychczasowe uprawnienia administracyjne i kontrolne - funkcje te
zostały oddane zgromadzeniu ludowemu (było to posunięcie wymierzone przeciwko arystokracji).
Areopag zachował jedynie funkcję trybunału sądowego.
- wprowadził opłaty za pełnienie funkcji urzędniczych. Jako pierwsi byli opłacani sędziowie (dwa
obole), a następnie wprowadzono zwrot kosztów za udział w przedstawieniach dramatycznych.
- Kolejna reforma zezwoliła trzeciej klasie solońskiej na pełnienie najważniejszych urzędów, włącznie
z archontem.
c  3$
 $ 
/&+$
 $0&
 3$
 $
% : propagują rezygnację z dóbr materialnych i obojętność na los
-  ": głosili, że sensem życia jest przyjemność
% : dążyli do wyrzeczenia się świata i osiągnięcia stanu apatii, czyli zobojętnienia na wartości
doczesne
-: głosili, że drogą do szczęści jest ograniczenie potrzeb
Filozofowie:
   głosił, że istnieje powszechnie nie zapisane prawa moralne, a człowiek powinien dążyć do
ich poznania za pomocą rozumu. Prawdziwe szczęście to cnota.(Chodził po ulicach Aten i rozmawiał z
ludźmi)
#
 : twórca idealizmu; głosił, że oprócz zmiennego i niedoskonałego świata materialnego istnieją
także wieczne i doskonałe idee
7 
 odrzucił idealistyczne poglądy Platona. Uważał, że życie polega na dążeniu do materii do
przyjęcia doskonałych form. Zapoczątkował praktykę gromadzenia materiałów oraz prowadzenia
badań naukowych.
c 
 zbiór mitów i podań o bogach i bohaterach, funkcjonujący w danej religii lub
społeczności. Mitologie mają znaczący wpływ na rozwój kulturowy prawie wszystkich społeczeństw i
narodów.
c => &
&
'(
7 
zestawił ustroje 158 państw, wprowadził rodzaje literackie
?
twierdzenie Talesa w matematyce
#  twierdzenie Pitagorasa w matematyce
7fizyka i matematyka
#
przedstawił system geocentryczny
5  autor ͞Dziejów͟
?
 $ 
napisał 123 tragedii
5 napisał ͣIliadę͟ i ͣ Odyseję͟

c- @  '(
Greccy pisarze i poeci pozostawili bogatą spuściznę literacką. Napisali wiele dzieł, które są znane i
uważane za wybitne nawet w dzisiejszych czasach.

c2 !
  &0&
Grecki dramat rozwinął się w V w.p.n.e. z widowisk religijnych. Głównym tematem sztuki były
problemy ludzkiej egzystencji (zmagania się jednostki z przeciwnościami losu, konflikty wewnętrzne
targające człowiekiem czy też dramatyczne wybory przed jakimi stawia nas życie). Teatr z początku
był połączony z oddawaniem czci bogowi Dionizosowi. Z czasem zaczął pełnić rolę rozrywkową dla
Greków. Jednak większość sztuk miała charakter moralizatorki, więc w pewien sposób teatr
wychowywał Greków i wskazywał drogę postępowania.

c4 <
 najważniejsze igrzyska w systemie helleńskiej agonistyki, odbywające się w 4-
letnim cyklu olimpiady, organizowane ku czci Zeusa w Olimpii, od której wzięły swoją nazwę.
Pierwsze zanotowane przez Greków igrzyska odbyły się w 776 p.n.e., ale ich faktyczny początek jest o
wiele wcześniejszy. Na czas igrzysk olimpijskich obowiązywało w Grecji olimpijskie zawieszenie broni i
prawo pokoju bożego.
Program igrzysk olimpijskich składał się m.in. z takich konkurencji, jak: bieg krótki, bieg podwójny,
bieg długodystansowy, pięciobój, walka na pięści, zapasy, skrzyżowanie zapasów z boksem, bieg w
zbroi, wyścigi rydwanów, wyścigi konne, zawody trębaczy i heroldów. Zwycięzcy otrzymywali wieniec
oliwny.

c6
(500-448 p.n.e.), wojny między Persją a Grekami o wyzwolenie miast-państw w
Azji Mniejszej oraz (w konsekwencji działań wojennych) o niezawisłość państw w Grecji
kontynentalnej.
Początek działaniom wojennym dało  &  *'6%6c   (( wywołane przez Greków
przeciwko Persom na terenie Azji Mniejszej)
Kolejna bitwa   '69    ( była najważniejszą bitwą Persów przeciwko Grecji gdzie
Persowie ponieśli porażkę.
Kolejna bitwa odbyła się  ? 
'49    ( i tym razem Persom udało się podbić Grecję.
Jednak Grecy nie dali za wygraną i w tym samy roku  
/ pokonali Persów.
Bitwa  #
 '26   ( W tym miejscu rozegrała się wielka i zwycięska bitwa Greków nad
Persami.


 '7  /(c%9c    długi okres wojny polegał na tym, że ona Polis
nie mogły spotkać się na polu bitwy. Potyczkę wygrali Spartanie.
@ '2c    ( miejsce gdzie armia spartańska zostaje pokonana przez Teby. Jest to początek
końca państwa greckiego.
) '4    ( walka pomiędzy armią macedońską, a armią ateńczyków i tebańczyków.
Wygrywa armia macedońska, co prowadzi do tego, że Filip Macedoński zajmuje tereny Attyki i
Peloponezu. Kończy się państwo greckie
< '    (
'c    ( Bitwy po między Aleksandrem Wielkim a Persami. Obie
walki wygrały armie macedońskie.
9 A

  okres w dziejach Grecji i Bliskiego Wschodu, datowany zwykle od śmierci A.
Macedońskiego 323r.p.n.r. do upadku Egiptu 30r.p.n.e. Okres ten charakteryzował się ekspansją
kultury greckiej na wschód oraz przejmowaniem wschodnich wzorców organizacji państwa i
społeczeństwa przez władców hellenistycznych. Sztukę tego okresu charakteryzował orientalizm
formy i bogactwo tematyki. Nabrała ona tradycyjną sztukę grecką jak też elementy obce, często
orientalne.