Professional Documents
Culture Documents
pl
Antoni Kępiński
Przedmowa
1
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
2
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Popęd seksualny
Bogactwo form
Może w żadnej dziedzinie ludzkiego życia nie jest tak trudno postawić
granicę między normą a patologią, jak w sprawach seksualnych. Jest to
o tyle dziwne, że życie seksualne wiąże się ściśle z tym, co określa
się jako popęd, podstawową potrzebę biologiczną lub odruchowość
bezwarunkową; powinno więc przebiegać w wąskich granicach wrodzonej
struktury czynnościowej. Tymczasem bogactwo form zachowania się i
skala przeżyć są tu tak duże, że od zarania kultury stanowią one
niewyczerpany temat twórczości artystycznej.
U zwierząt, zwłaszcza wyższych, spotyka się formy zachowania się
seksualnego, które z ludzkiego punktu widzenia można by uznać za
anormalne, jak: kazirodztwo, masturbacja, homoseksualizm. U zwierząt
chowanych w warunkach domowych, a więc sztucznych i tym samym
działających nerwicorodnie, zdarza się impotencja. Ogólnie jednak
zakres możliwości zaspokojenia popędu jest znacznie uboższy niż u
człowieka, choć odchylenia od standardowego zachowania się seksualnego
są nierzadkie (Por. jedno z najznakomitszych, klasycznych dzieł,
konfrontujących różnorodne przejawy seksualizmu ludzkiego i
zwierzęcego: C. S. Ford, F. A. Beach: Patterns of sexual behavior,
Harper, New York 1951, passim).
Człowiek zasadniczo nie różni się od zwierząt w swoich sposobach za-
spokajania innych podstawowych potrzeb: oddycha, pije i je podobnie
jak zwierzęta, przynajmniej te, które są do niego morfologicznie
zbliżone. Bogactwo form zachowania się i przeżyć nie jest tu u
człowieka tak dalece różne, jak w wypadku życia seksualnego.
Fakt ten można by tłumaczyć tym, że popęd seksualny inaczej rozkłada
się na współrzędnej czasu niż inne podstawowe potrzeby biologiczne i
że jego charakter jest w swej zasadniczej strukturze społeczny.
Współrzędna czasu
3
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
4
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Macierzyństwo
5
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Społeczny charakter
Imprinting
6
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Nerwice seksualne
7
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
8
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
mężczyzna jako strona aktywna bywa bardziej ośmieszony niż kobieta, gdyż
porażka atakującego jest zawsze większa. Tego typu rozkład
odpowiedzialności jest, jak wiadomo, niesłuszny, gdyż kobieta może być
w równej mierze odpowiedzialna za nieudany stosunek seksualny, a męż-
czyzna - za bezpłodność.
Orgazm
9
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
10
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
11
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Dysfunkcja wegetatywna
12
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
biologiczne (głód, pragnienie), które nie dadzą się, jak on, "przesunąć"
w czasie. Jeśli jednak silna podnieta seksualna zdoła w takich
przypadkach na krótki czas odsunąć bardziej palącą potrzebę, to na ogół
nie zauważa się zaburzeń potencji.
Podobnie ma się rzecz w chorobach somatycznych; związane z nimi złe
samopoczucie, osłabienie, bóle odsuwają na bok zainteresowania sek-
sualne, gdy jednak zostaną one wzbudzone, aktywność seksualna przebiega
na ogół normalnie. Na marginesie warto zaznaczyć, że nie zawsze choroba
somatyczna obniża popęd seksualny; tam gdzie głównym jej objawem,
zwłaszcza w początkowych stadiach, jest przesunięcie wymiany
energetycznej w kierunku katabolicznym, np. w gruźlicy, czy w nad-
czynności tarczycy, wówczas prawdopodobnie w związku z tym przesunięciem
wzrasta popęd, a zwykle równolegle z nim - aktywność seksualna. W
ogólnym bowiem podziale aktywności ustroju na anaboliczną i kataboliczną
aktywność seksualna należy do tej ostatniej, co znajduje zresztą swój
wyraz w popularnych określeniach o "wyładowaniu energii" itp.
Popęd i aktywność seksualna nie przebiegają równolegle. Zdarza się, że
silne podniecenie seksualne łączy się z impotencją, a pełna wydolność
nie zawsze idzie w parze z siłą popędu. Aktywność seksualna nabiera
swoistej autonomii, uniezależnia się od aktualnego, subiektywnego stanu
człowieka, a szczególnie od jego wolicjonalnego nastawienia. Wynika to
stąd, że w swym ostatecznym wykonaniu aktywność ta jest zależna od
układu autonomicznego. A więc czynność, która jest wyrazem najbar-
dziej intymnego i silnego związku ze światem otaczającym, jest stero-
wana w swym ostatecznym i decydującym odcinku przez ten układ, któ-
rego rolą zasadniczą jest kontrola świata wewnętrznego (milieu interi-
eur). Jak wiadomo, jasność subiektywnego przeżywania własnych pro-
cesów życiowych i zdolność wolicjonalnego kierowania nimi wzrasta w
miarę oddalania się od milieu interieur w stronę zewnętrznego otoczenia,
co neurofizjologicznie wyraża się przejściem z autonomicznej regulacji
nerwowej (wegetatywnej) na somatyczną.
Oczywiście nie można czynności ustroju traktować inaczej niż całoś-
ciowo i każda aktywność organizmu angażuje oba układy nerwowe. Z
jednej więc strony czynności skierowane w stronę świata otaczającego -
a więc percepcyjno-motoryczne, sterowane przez układ somatyczny -
znajdują zawsze swój rezonans w środowisku wewnętrznym integrowa-
nym przez układ autonomiczny, natomiast z drugiej strony to, co się
dzieje wewnątrz organizmu, co znajduje się poza jasną sferą świadomości,
a w każdym razie poza możliwościami poznawczo-wolicjonalnymi, ale co
prawdopodobnie w silnym stopniu decyduje o podstawowym tonie emoc-
jonalnym (przyjemne i przykre) prowadzi w końcu do aktywności zwró-
conej w stronę otoczenia. Od tej aktywności uzależnione jest bowiem za-
spokojenie podstawowych potrzeb biologicznych, od czego z kolei zależy
13
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
14
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
15
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
16
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
17
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
którzy od początku swego życia tego kontaktu byli pozbawieni. Nie dys-
ponując jednak wzorami emocjonalnego zachowania się, nie znajdują oni
drogi do zrealizowania swej tęsknoty za złączeniem się ze światem ota-
czającym.
Ich intymnymi przyjaciółmi stają się zwierzęta, przyroda lub twory
ludzkiej myśli - sztuka, nauka, ideały moralne, społeczne, religijne
itp. W życiu erotycznym dysonans między marzeniem a rzeczywistością bywa
u nich tak silny, że uczucia negatywne wobec partnera i siebie samego
przeważają nieraz nad pozytywnymi. Im silniejsze uczucie, tym to
rozszczepienie (ambiwalencja) większe. Z kontaktu w płaszczyźnie po-
ziomej (równy z równym) przechodzą oni łatwiej do kontaktu w płasz-
czyźnie pochyłej - władzy lub zależności. W tej bowiem płaszczyźnie
(rządzę i jestem rządzony) kształtował się w dzieciństwie ich stosunek
do otaczającego świata społecznego.
Podczas gdy kontakt emocjonalny z matką jest prawzorem intymnego związku
uczuciowego ze światem społecznym, to kontakt z rówieśnikami okresu
dzieciństwa (rodzeństwo, koledzy zabaw itp.) jest matrycą, według której
kształtują się powiązania z otoczeniem, nie tak bliskie jak seksualne,
ale odgrywające nie mniejszą rolę w nawiązaniu kontaktu seksualnego,
gdyż bez dalszego dystansu nie można osiągnąć bliskiego (chodzi tu o
umiejętność nawiązywania kontaktu z ewentualnym partnerem seksualnym).
Najlepszą szkołą jest tu wspólna zabawa dzieci, gdyż ona stwarza
różnorodność zasadniczych postaw (zbliżenia, ucieczki, walki, władania
i ulegania), a dzięki temu, że wszystko dzieje się w niej "na niby", po-
stawy zmieniają się jak w kalejdoskopie. Zabawa przysposabia do życia
już na serio w świecie społecznym, wymagającego dużej "elastyczności"
emocjonalnej; wszelkie utrwalenie zasadniczych postaw uczuciowych jest
niebezpieczne. Ludzie, których historia życia ma luki w związkach
zabawowych z otoczeniem w dzieciństwie i wczesnej młodości, mają zwykle
duże trudności w nawiązywaniu kontaktów seksualnych; okres autoerotyzmu
jest u nich zwykle znacznie dłuższy, a w związkach erotycznych są
skłonni do przyjmowania utrwalonych i często patologicznych postaw
uczuciowych, jak np. uległości lub władania, agresji, lęku, poczucia
krzywdy lub winy itp.
Historia samego życia seksualnego daje obraz rozwoju popędowości i
umiejętności jej realizacji (sprawa ta - rozwój libido - jest bardzo
szeroko ujmowana przez freudystów i stanowi osiowe zagadnienie ich
koncepcji). Można tu obserwować różne formy zachowania się seksualnego
i wielką różnorodność bodźców, które w danym okresie rozwojowym wywołują
maksymalne podniecenie seksualne.
Należy tu pamiętać o dużej inercji powiązań czasowych układu auto-
nomicznego, do jakich, co się těczy "końcówek" łuku odruchowego, zalicza
się zachowanie seksualne. W związku z tym pewne formy realizacji
18
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
19
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
20
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
niu się danej formy zachowania się, jak w życiu seksualnym. Poczucie
własnej męskości czy kobiecości jest zasadniczym czynnikiem wpływającym
nie tylko na rozwój życia seksualnego, lecz w ogóle na rozwój zarówno
psychiczny, jak i nawet fizyczny człowieka.
Znane są przypadki (transseksualizmu), rzadkie wprawdzie, w których
wytworzyła się koncepcja własnej płci, przeciwna płci biologicznej,
powodując, że mężczyzna zachowuje się jak kobieta, a kobietajak
mężczyzna i ich popęd jest zgodny z ich autoportretem, a nie czynnością
gonad. Jest to jeden więcej przykład na to, że struktura czynnościowa -
w tym przypadku koncepcja własnej płci - jest ważniejsza od aktualnego
stanu materialnego: budowy anatomicznej, poziomu hormonów itp.
To znaczenie autoportretu seksualnego może pochodzić stąd, że płeć nie
jest w pełni jednoznacznie określona. Mimo genetycznego zdeterminowania
kształtuje się ona jakby z materiału biseksualnego, toteż nawet po
osiągnięciu pełnego rozwoju płciowego pozostają zawsze ślady anato-
miczne, biochemiczne, fizjologiczne i psychiczne - płci przeciwnej. Ni-
gdy więc człowiek nie jest stuprocentowym mężczyzną czy stuprocentową
kobietą. I jak w chaosie sprzecznych doznań i uczuć system urojeniowy
usuwa lęk niepewności, tak i tu koncepcja własnej płci jest elementem
stabilizującym w oscylacjach między przeciwnymi biegunami płciowymi.
W świecie zwierzęcym względne w porównaniu z człowiekiem ubóstwo układu
nerwowego nie pozwala na dużą różnorodność struktur czynnościowych; w
związku z tym zachowanie się seksualne jest bardziej jednoznaczne i
zgodne z biologiczną strukturą ustroju (choć u zwierząt wyższych spotyka
się zachowanie biseksualne, a nawet homoseksualne); natomiast u
człowieka nieograniczone wprost możliwości w zakresie formowania się
struktur czynnościowych sprawiają, że koncepcja własnej płci nie zawsze
jest zgodna z biologicznymi możliwościami. Chodzi tu
o to, że utrwalona na skutek wychowania, wzajemnych stosunków z
rówieśnikami, pierwszych przeżyć erotycznych np. koncepcja własnej
męskości czy kobiecości może w większym stopniu determinować zachowanie
seksualne (łącznie z macierzyńskim) niż czysto biologiczne czynniki.
Zresztą i u zwierząt obserwuje się analogiczne zjawisko, tylko znacznie
słabiej zaznaczone. Ilustruje je następujące doświadczenie. Samicom
szczurzym wkrótce po urodzeniu zakładano na szyję sztywne kołnierze,
uniemożliwiające lizanie własnego ciała. Gdy doszły do dojrzałości
płciowej, ich zachowanie się seksualne było znacznie uboższe niż w
grupie kontrolnej, a macierzyńskie zupełnie się nie rozwinęło. Struktura
czynnościowa w postaci lizania własnego ciała, zwłaszcza genitalii,
okazała się więc konieczna do normalnego rozwoju zachowania się
seksualnego.
Trudno tu nawet pobieżnie naszkicować różnorodne warianty koncepcji
własnej płci. Zależą one od rozmaitych czynników, między innymi kultu-
21
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
22
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
23
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
24
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Histeryczna dysocjacja
25
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
26
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Uwagi terapeutyczne
Lecząc anorgazmię czy impotencję nie można ograniczyć się tylko do sfery
seksualnej życia. Zbyt bowiem silnie człowiek związany jest ze swoją
płcią i, tak jak płciowy chromosom znajduje się w każdej komórce
ustroju, również zagadnienia płci przenikają życie psychiczne człowieka.
Nie ma rozpoznania nerwicy czy psychozy, w której sprawa sek-
sualna nie odgrywałaby ważnej, a nieraz decydującej roli i, odwrotnie,
nie ma takiego układu zaburzeń seksualnych, w którym można by tylko na
nich się skoncentrować i nie rozpatrywać całości życia danego człowieka.
Ważnym elementem orientacyjnym w leczeniu i rokowaniu jest ustalenie,
odkąd datują się zaburzenia seksualne. Inaczej jest, gdy impotencja czy
anorgazmia trwa od początku życia seksualnego, a inaczej, gdy wystąpiła
ona w jego przebiegu, po okresie normalnych pod tym względem warunków.
W pierwszej sytuacji zaburzenie jest znacznie głębsze; polega ono
najczęściej na wadliwej koncepcji własnej płci. W drŁgiej sytuacji ma
się zwykle do czynienia z jakimś zaburzeniem natury ogólnej (np.
27
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
28
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
29
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Zboczenia seksualne
30
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
31
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
32
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Ślady zboczeń
Sadyzm i masochizm
33
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
34
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Fetyszyzm
Transwestytyzm i transseksualizm
35
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
36
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Ekshibicjonizm
37
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
38
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Dobór naturalny
39
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
"Erotica" i "heroica"
40
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Autoerotyzm
41
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
42
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
43
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
44
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
45
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Pigmalionizm
46
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Zoofilia
47
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Kazirodztwo
48
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
49
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
50
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
własnego życia; celem tym jest zachowanie gatunku, Sam fakt, że cel
nie mieści się w ramach własnego życia (we własnej "czaso-przestrzeni"),
decyduje o altruistycznym charakterze drugiego prawa biologicznego.
Relatywność podmiotu i przedmiotu istnieje też w pierwszym prawie
biologicznym: jakiś przedmiot otoczenia można samemu zjeść, ale można
być też przez niego zjedzonym, tzn. stać się samemu przedmiotem za-
spokojenia czyjegoś popędu zachowania własnego życia. Z innych jednak
klas przedmiotów rekrutują się te, które są źródłem zaspokojenia popę-
du w pierwszym, a z innych te, które są nim w drugim prawie biolo-
gicznym. Do pierwszej klasy przedmiotów, tj. tych, które umożliwiają
zachowanie własnego życia w świecie zwierzęcym i ludzkim, należą
oprócz powietrza i wody rośliny i zwierzęta innego gatunku.
Zwierzęta własnego gatunku są na ogół wyłączone z tej klasy przed-
miotów. Kanibalizm stanowi tabu nie tylko w świecie ludzkim, lecz też
zwierzęcym, przynajmniej na wyższych szczeblach filogenezy. Zdarzają
się wyjątki od tej reguły, np. w wypadkach skrajnego głodu, w ferwo-
rze walki, w momentach krytycznych, jak poród (samice zjadające swój
miot). Na ogół jednak głód zaspokaja się poza klasą przedmiotów podob-
nych do siebie i bliskich. Występujący w niektórych kulturach kani-
balizm ma raczej charakter sakralny - jest zwykle ofiarą bogu i próbą
złączenia się z nim przez zjedzoną ofiarę lub złączenia z samą ofiarą,
dzięki czemu ma się zdobyć jej cechy.
Klasa przedmiotów służąca do zaspokojenia popędu seksualnego, jak
wynika z samego charakteru drugiego prawa biologicznego, jest w po-
równaniu z pierwszą klasą bardzo szczupła. Z biologicznego punktu wi-
dzenia mogą należeć do niej zasadniczo tylko osobnicy tego samego ga-
tunku, a przeciwnej płci, zdolni do rozmnażania się. I tu oczywiście zda-
rzają się wyjątki, które są właśnie tematem tego podrozdziału; klasa ta
może się rozszerzyć na przedstawicieli tej samej płci, innego gatunku
i przedmioty martwe.
W porównaniu z liczebnością klasy pierwszej liczebność klasy drugiej
jest jednak bardzo mała. W klasie pierwszej przedmiot ulega zniszczeniu
i tylko w ten sposób może zaspokoić pożądania podmiotu; w klasie dru-
giej, by móc spełniać rolę przedmiotu nasycającego popęd seksualny,
musi żyć, zachowywać swoją integralność. W klasie drugiej przedmiot
jest więc podniesiony do rangi podmiotu. Wynika to zresztą z faktu,
że należy do tej samej grupy gatunkowej, jest bliski i podobny. W kla-
sie pierwszej przedmiot służy do zachowania życia podmiotu, swoim ży-
ciem płaci za jego życie; w klasie drugiej zarówno podmiot, jak i przed-
miot służą wspólnemu celowi - zachowania życia gatunku. Z egoistycz-
nego , charakteru pierwszego prawa biologicznego i z altruistycznego
charakteru prawa drugiego wynika wzajemna relacja podmiotu do
przedmiotu. W pierwszym przypadku przedmiot jest "poniżony" i znisz-
51
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Intymność i ekspansja
52
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
53
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
54
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Homoseksualizm
55
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
56
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
57
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
58
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Uwagi terapeutyczne
59
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Wskazówki bibliograficzne
60
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
61
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Spis treści
Przedmowa
Popęd seksualny
Bogactwo form
Współrzędna czasu
Układ nerwowy i endokrynny
62
KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl
Macierzyństwo
Społeczny charakter
Imprinting
Złączenie z otaczającym światem
Zaburzenia życia seksualnego
Nerwice seksualne
Impotentia coeundi et generandi
Orgazm
Impotencja i anorgazmia organiczna i czynnościowa
Klasyfikacja impotencji czynnościowej i anorgazmii
Uwagi terapeutyczne
Zboczenia seksualne
Sfera bodźców seksualnych i ich utrwalanie się
Dialektyka zmienności i niezmienności
Ślady zboczeń
Wyładowanie i sprawdzeniesiebie
Sadyzm i masochizm
"Parcjalizacja" i "uprzedmiotowienie" partnera
Fetyszyzm
Transwestytyzm i transseksualizm
Oglądactwo (skopofilia, voyeuryzm)
Ekshibicjonizm
Dobór naturalny
"Erotica" i "heroica"
Autoerotyzm
Pigmalionizm
Zoofilia
Kazirodztwo
Pierwsze i drugie prawo biologiczne
IntymnośE i ekspansja
Homoseksualizm
Uwagi terapeutyczne
Wskazówki bibliograficzne
Spis treści
Koniec
Opracowano jako plik tekstowy w maju 2000r.
63