Teorie handlu

Kluczowe teorie handlu

międzynarodowego
• Merkantylizm,
• Neomerkantylizm,
• Przewaga absolutna i komparatywna,
• Warunków czynnikowych,
• Cykl życia produktu,
• Podobieństwa krajów,
• zależności,
• Strategiczna teoria handlu,
• Teoria eklektyczna
• Konkurencyjności narodów – „diament” Portera
 Merkantylizm

• Najstarsze historycznie podejście do teorii

handlu międzynarodowego,
• XVI –XVII wiek
• Zgodnie z teorią merkantylizmu – kraje
powinny więcej eksportować niż importować
• Celem jest gromadzenie złota
 Neomerkantylizm

• W XX w. powrót do założeń teorii

merkantylistycznej
• Cele:
– Produkować lokalnie więcej niż importować,
– Utrzymać możliwie najwyższą stopę zastąpienia
produktów importowanych produkowanymi
lokalnie.
 Neomerkantylizm

• Kraje wykorzystując tę strategię uzyskują

nadwyżkę eksportową dla realizacji celów
społecznych lub/i politycznych
Klasyczne teorie handlu zagranicznego

• Kosztów bezwzględnych,

• Kosztów względnych.
Założenia klasycznych teorii handlu

• Dwa kraje, dwa produkty, jeden czynnik produkcji

(praca)
• Różne funkcje produkcji w obu krajach
• Jednostkowe koszy produkcji są stałe i zależne od ilości
pracy
• Czynniki produkcji są doskonale przenośne w kraju i
nieprzenośne między krajami
• Towary są całkowicie przenośne w kraju i pomiędzy
krajami
• Koszty transportu nie są uwzględniane
 Teoria kosztów absolutnych
A. Smith
• Adam Smith,
• Bogactwo państw jest oparte o możliwości
eksportu dóbr i usług (bardziej niż o
gromadzenie złota)
• Podstawa bogactwa to – specjalizacja
produkcji w skali międzynarodowej
• Podstawa specjalizacji – ten kto jest w stanie
wytwarzać dobra i usługi taniej
 Teoria kosztów absolutnych
Przykład
• siła robocza = 100 pracowników

• Wydajność USA – 2 tony ukł. scalonych

4 tony ryżu
• Wydajność Japonia 2,5 t. u.scalonych
1 tona ryżu
Teoria kosztów absolutnych
Kraj Układy scalone RyŜ
USA 200 -
Japonia 250 -
Razem 450 -

Kraj Układy scalone RyŜ

USA - 400
Japonia - 100
Razem - 500
 Teoria kosztów absolutnych

Autarkia – po 50% nakładów

Kraj Układy scalone RyŜ

USA 100 200
Japonia 125 50
Razem 225 250
 Teoria kosztów absolutnych

Specjalizacja
Kraj Układy scalone RyŜ

USA - 400
Japonia 250 -
Razem 250 400
Poprzednio 225 250
 Nowe spojrzenie na teorię kosztów
absolutnych
- teoria dostępności Kravisa

• Kravis – teoria dostępności – o specjalizacji

decyduje dostępność zasobów
• Podstawą handlu dostępność dóbr
– Dostępność naturalna (absolutna),
– Dostępność względna
 Teoria dostępności Kravisa

• Dostępność naturalna dotyczy zasobów

naturalnych i warunków klimatycznych,

• Dostępność względna dotyczy technologii i

doświadczenia
 Dostępność względna

• Poziom przewagi naukowej

– Nauki podstawowe i stosowane
• Nakłady na badania i rozwój
• Personel badawczy
– ilość
– jakość
 Dostępność względna

• zmienna

• niezmienna
 Teoria kosztów komparatywnych
przewaga względna
• Co zrobić gdy jeden kraj produkuje wszystkie
dobra taniej?
• David Ricardo
• Kluczowym zagadnieniem specjalizacji jest
efektywność produkcji
• Specjalizacja dotyczy możliwości
produkowania dóbr względnie taniej niż
innych w kraju liderze
 Teoria kosztów względnych
siła robocza = 100 pracowników

• Wydajność USA – 2 tony ukł. scalonych

4 tony ryżu
• Wydajność Japonia 1 t. u.scalonych
1 tona ryżu
 Teoria kosztów względnych

po 50 pracowników do kaŜdej

Kraj Układy scalone RyŜ

USA 100 200
Japonia 50 50
Razem 150 250
 Teoria kosztów względnych

Koszt alternatywny:

Koszt alternatywny us w USA 2, w Japonii 1

Koszt alternatywny ryŜu w USA 0,5, w Japonii 1
 Teoria kosztów względnych

SPECJALIZACJA:
Podział Japonia 25 pracowników do us, a w USA 10 do ryŜu

Kraj Układy scalone RyŜ

USA 80 240
Japonia 75 25
Razem 155 265
 Teoria kosztów względnych

Wymiana

Stopa wymiany – 1,5 tony ryŜu za t. us (powinno być 1,6 do 1 ale strony muszą zyskiwać)

Efekt handlowy:

Kraj Układy scalone RyŜ

USA 102 207
Japonia 53 58
Razem 155 265
poprzednio 150 250
 Teoria wielkości kraju

• Wzorce handlu zależą od wielkości krajów

 Różnice pomiędzy krajami większymi i
mniejszymi
Kraje większe:
• Mają tendencję do eksportu mniejszej części
produkcji i importu mniejszej części
konsumpcji (mniejszy poziom zależności mię)
• Odnotowują wyższe koszty transportu w
eksporcie
• Korzystają z ekonomii skali
 Korzyści skali większego kraju
• Mniejsze koszty per capita dostarczania usług
publicznych
• Większy rynek wewnętrzny wpływający na
wzrost produktywności oraz korzyści
ekonomicznego wzrostu
• Silniejszy bufor dla regionalnych szoków
ekonomicznych
 Korzyści skali cd.
• Efektywniejsza redystrybucja dochodów
podatkowych pomiędzy bogatszymi i
biedniejszymi regionami
• Większe możliwości dostarczania
bezpieczeństwa – mniejsze koszty per capita
obronności

(Alesina, Spolaore, 2003)

 Główne wady skali

• Większe zróżnicowanie preferencji

• Większe koszty koordynacji
• Problem z uzgodnieniem wspólnego działania

(Alesina, Spolaore, 2003)

 Teoria czynnikowa
obfitości zasobów
• Heckscher, Ohlin

• Zgodnie z tą teorią czynniki które wystepują we

względnej obfitości są tańsze niż te które wystepują
w względnym niedoborze

• Podstawa specjalizacji
– Absolutna dostępność czynników (praca, kapitał)
– Koszt pozyskania danego czynnika
 Teoria obfitości zasobów
- założenia
• Dwa kraje, dwa towary, dwa czynniki produkcji (kapitał i praca),
• Brak kosztów transportu,
• Analizowane kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji,
• Czynniki produkcji są jednorodne, doskonale podzielne i
porównywalne w skali międzynarodowej,
• Funkcje produkcji nie ulegają zmianie w danym czasie,
• Poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują się wyłącznie pod
wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki produkcji,
• Preferencje konsumentów w obu krajach s ą takie same,
• Brak malejących lub rosnących przychodów,
• Niezmienność zasobochłonności wytwarzanych towarów,
• Rynki międzynarodowe działają na zasadzie wolnej konkurencji i
brak tam barier handlowych.
 Teoria obfitości zasobów
założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i wyboru
konsumenta

• Czynniki produkcji są jednorodne, doskonale

podzielne i porównywalne w skali
międzynarodowej,
• Relatywne wyposażenie w czynniki nie zmienia
się z czasem – stałe funkcje produkcji
• Poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują
się wyłączne pod wpływem relatywnego
wyposażenia w czynniki produkcji
• Preferencje konsumentów są takie same
 Teoria obfitości zasobów
założenia odnoszące się do funkcjonowania gospodarki narodowej i
rynków międzynarodowych

• Rynki narodowe współpracują ze sobą na

zasadzie wolnej konkurencji przy pełnym
zatrudnieniu czynników produkcji,
• Na rynkach międzynarodowych panuje
konkurencja doskonała
 Teoria obfitości zasobów
Definicja fizyczna

K A K B
( ) >( )
L L

K – wielkość dostępnego kapitału

L - wielkość dostępnych zasobów ludzkich
A, B - kraje
 Teoria obfitości zasobów
Definicja cenowa

i A i B
( ) >( )
ω ω

i – koszt kapitału (stopa procentowa)

ω – koszt pracy (stawka godzinowa)
A,B - kraje
 Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

• przedmiotem zainteresowania jest równoległa

wymiana dóbr zróżnicowanych, czyli
charakteryzujących się występowaniem
licznych odmian, gatunków czy modeli
 Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

• Wysoki popyt na różnorodność umożliwia

specjalizację - to tzw. specjalizacja
wewnątrzgałęziowa
 Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

• Specjalizacja horyzontalna (pozioma) – gdy

importuje się towary nawet tam, gdzie jest się
eksporterem netto,

• Specjalizacja wertykalna (pionowa) – gdy

importuje się dobra o innej użyteczności
 Teoria cyklu życia produktu

• Zgodnie z ta teorią lokalizacja produkcji

zmienia się z jednych krajów na inne
• Zmiany te zależą od poziomu rozwoju kraju i
fazy cyklu życia produktu.
 Teoria cyklu życia produktu
założenia
• Różnicowanie produktów wg krajów
• Proces produkcji podlega ekonomii skali
• Obrót strumieniem informacji jest
ograniczony
• Ulegają zmianie techniczne i marketingowe
charakterystyki produktu i wzór tych zmian
jest przewidywalny.
 Trzy rodzaje międzynarodowych
konglomeratów
• Oparte na innowacjach – nowe przemysły,
R&D, bariery, agresywne strategie
• Dojrzałe – przemysły tradycyjne, produkty
standardowe, strategie zachowawcze lub
lidera kosztowego, wysokie bariery wejścia
• Starzejące się – bariery wejścia podlegają
erozji, przemysły schyłkowe, strategie
zachowawcze.
 Teoria cyklu życia produktu
- etapy

• początek
• wzrost
• dojrzałość
• zmierzch
 Teoria cyklu życia produktu
Faza wstępna charakteryzuje się:

• Innowacyjnością w odpowiedzi na
zaobserwowane potrzeby,
• Eksportem z krajów innowatorów,
• Rozwojem cech produktu
 Teoria cyklu życia produktu
Wzrost charakteryzuje się :

• Rosnącym eksportem z krajów - innowatorów

• Zwiększoną konkurencją (nowi producenci)
• Zwiększonym zapotrzebowaniem na kapitał
• Początkiem przemieszczeń lokalizacji
produkcji dla realizacji korzyści (inne kraje
rozwinięte)
 Teoria cyklu życia produktu
Dojrzałość charakteryzuje się:

• Spadkiem eksportu z kraju-innowatora

• Zwiększoną standaryzacją produktu
• Dużym zapotrzebowaniem na kapitał
• Rosnącą konkurencyjnością cenową
• Pojawieniem się produkcji na rynkach
wschodzących
 Teoria cyklu życia produktu

Zmierzch charakteryzuje się:

• Koncentracją produkcji w krajach
wschodzących,
• Kraj – innowator staje się importerem netto
 Teoria cyklu życia produktu
Lokalizacja produkcji
Faza Produkcja

Początek Kraj - innowator

Wzrost Kraj innowator i inne kraje

uprzemysłowione
Dojrzałość Wiele krajów

Zmierzch Głównie w krajach rozwijających

się (emerging markets)
 Teoria cyklu życia produktu
Rynek docelowy
Faza Rynki

Głównie na rynek kraju innowatora

Początek
- Mały eksport

Wzrost • głównie w krajach uprzemysłowionych

• produkcja lokalna zastępuje eksport na tych
rynkach

Dojrzałość • wzrost produkcji na rynkach wschodzących

• spadek produkcji w krajach uprzemysłowionych

Zmierzch • głównie na rynkach wschodzących

• eksport z rynków wschodzących na rynki krajów
uprzemysłowionych
 Teoria cyklu życia produktu
czynniki konkurencyjne
Faza czynniki
• praktycznie pozycja monopolistyczna
Początek • sprzedaŜ
sprzedaŜ oparta raczej na unikalnoś
unikalności niŜ
niŜ cenie
• produkt w fazie rozwojowej – zmiana charakterystyk produktu

• szybko rosną
rosnący popyt
Wzrost • rosną
rosnąca liczba konkurentó
konkurentów
• niektó
niektórzy konkurenci zaczynają
zaczynają stosować
stosować obniŜ
obniŜki cen
• produkt staje się
się bardziej wystandaryzowany
• praktycznie ustabilizowany popyt
Dojrzałość • liczba konkurentó
konkurentów spada
• cena staje się
się kluczowym elementem strategii, szczegó
szczególnie na
rynkach krajó
krajów rozwijają
rozwijających się
się
• powolny, ale nasilają
nasilający się
się spadek popytu
Zmierzch • cena to kluczowy element strategii
• coraz wię
większa liczba producentó
producentów ogranicza produkcję
produkcję
 Teoria cyklu życia produktu
technologia produkcji
Faza Czynniki technologiczne

• szybki czas uruchomienia

Początek • krótkie serie,
• rozwój technologii następuje wraz z rozwojem produktu
• waŜniejsza wykwalifikowana i doświadczona kadra nawet
niŜ dostępność kapitału
• rosną nakłady kapitałowe
Wzrost • technologie staja się standardowe
• długie serie z rosnącymi nakłądami kapitałowymi
Dojrzałość • ścisła standaryzacja
• mniejsze wymagania dotyczące jakości kadr
• niewykwalifikowane kadry lub produkcja zautomatyzowana
Zmierzch
 Wady teorii cyklu życia produktu
• W modelu tym nie można rozpatrywać
handlu surowcami,
• Model ten jest skupiony na inwestycjach
bezpośrednich, a nie na eksporcie czy handlu
licencjami,
• Analizie nie podlegają konkurencyjność firm
międzynarodowych lub brak
konkurencyjności podmiotów lokalnych.
 Popytowa teoria Lindera

Kładzie nacisk na rolę wielkości i struktury

popytu w tworzeniu strumieni eksportu i
importu.
• Potencjalny eksport i import
• Reprezentatywny popyt
• podobieństwa preferencji popytowych
 Teoria podobieństwa krajów

Podobieństwo:

• Poziom rozwoju ekonomicznego

• Poziom i wzorce popytowe
• lokalizacja
• Czynniki kulturowe
• Interesu ekonomicznego i politycznego
 Teoria podobieństwa krajów
Wzorce handlu wynikają z :

• Odległości
• Zdolności konkurencyjnej
• Podobieństw kulturowych
• Relacji pomiędzy krajami
 Teoria luki technologicznej

• Podstawą specjalizacji w handlu

międzynarodowym są różnice (luka) w
zaawansowaniu technologicznym
• Luka ma charakter
– Pozytywny dla kraju lidera
– Negatywny dla innych krajów
 Teoria luki technologicznej

Dwa poziomy luki technologicznej

- Luka podstawowa
- Zdolność zamknięcia luki
 Teoria luki technologicznej
• Luka podstawowa

– Różnice w poziomie technologicznym pomiędzy

krajami
 Teoria luki technologicznej
• Zdolność zamknięcia luki

– Zdolność kraju względnie słabiej rozwiniętego (z

luką negatywną) do uzyskania poziomu
zaawansowania technologicznego kraju lidera
 Teoria luki technologicznej
Luka podstawowa - czynniki
• Nakłady na badania i rozwój,
• Efektywność badań,
• Czas na implementację wyników badań
• Jakość kadr badawczych
• Udział sektora prywatnego w projektach
badawczych
• Liczba podmiotów – liderów technologicznych
w gospodarce
 Teoria luki technologicznej
zamykanie luki - czynniki
• opóźnienie w reakcji innych graczy na rynku
kraju lidera – słabość konkurencji krajowej
• zagranicznego opóźnienia imitacyjnego –
opóźnienie reakcji krajowych producentów
na działania liderów zagranicznych – słabość
liderów lokalnych w innych krajach
• opóźnienia popytu w kraju imitatora - brak
popytu wewnętrznego.
 Teoria współzależności

• Nie ma krajów całkowicie zależnych czy

niezależnych ekonomicznie – ale związki po
między nimi mogą mieć charakter mniej lub
bardziej ścisły
 Teoria współzależności

• Zbyt duża zależność oznacza brak pewności co

do dostępności pewnych dóbr, usług czy
technologii
• Zbyt duża zależność oznacza zbyt silne reakcje
jednych krajów na zdarzenia, które maja
miejsce w innych
 Współzależność

Współzależność oznacza wzajemną zależność

wynikające z:

• Kosztów alternatywnych (zerwania)

• Integracji
 Teoria współzależności
- Keohane, Nye

Aspekty współzależności:
• wrażliwość na wpływy zewnętrzne,
• odporność na wpływy zewnętrzne - wraz z
uwzględnieniem kosztów „utraconych okazji”
pojawiających sie w przypadku zerwania
kontaktów z partnerem
 Stopień zależności / współzależności

• Wrażliwość na szoki zewnętrzne

• Podatność (odporność) na oddziaływanie

zagraniczne
 Teoria współzależności

• Jak silny jest wpływ szoków zagranicznych na

lokalną gospodarkę?

• Czy jest możliwe wykorzystanie lokalnych lub

zagranicznych zasobów dla minimalizacji
wpływu szoku?
 Teoria współzależności - Cooper

• Wiąże współzależność instytucjonalną krajów

wysokorozwiniętych z koordynacja ich
wzajemnej polityki handlowej (w wyniku
różnic w rozwoju)

współzależność = integracja
 Teoria współzależności - Waltz,
Hirschman
• współzależność pomiędzy homogenicznymi
podmiotami gospodarczymi (państwami)
istnieje wtedy, gdy koszty ich zerwania są
wysokie dla obu stron.
• Jest tak również wtedy, gdy stosunki
pomiędzy krajami są asymetryczne
(zazwyczaj mamy do czynienia z tego typu
sytuacją)
Teoria współzależności - Comeliau
• Współzależność ekonomiczna - wzrost
powiązań handlowych, kapitałowych,
technologicznych pomiędzy poszczególnymi
krajami i regionami.
• Współzależność pogłębia się, gdy tempo
wzrostu wolumenu handlu światowego jest
szybsze niż tempo wzrostu produkcji w
poszczególnych krajach.
 Teoria zależności - Frank, Cardoso,
Dos Santos
• Zależność a rozwój peryferii

• zależność oparta jest na powiązaniach grup

nacisku w krajach centrum i krajach
peryferyjnych
• wynika ona z różnego wyposażenia w kapitał,
technologie czy inne środki nacisku
 Teoria zależności

• Wynika z problemu zależności

międzynarodowej (ekonomicznej i politycznej)
lokalnych elit – np. Ameryka Łacińska, WNP
• Dotyczy wpływu tych relacji na kształtowanie
się wzorców wymiany międzynarodowej
(niekorzystnej dla tych krajów)
 Strategiczna polityka handlowa
• Handel zagraniczny staje się domeną strategii
rządowej

• Rząd poszukuje możliwości zwiększenia

zdolności eksportowych poprzez:
– Zmianę ogólnych warunków funkcjonowania
– Konkretnych warunków dla wybranych branż
 Źródła przewagi konkurencyjnej firm
międzynarodowych

• Przewagi wynikające ze specyficzności firmy,

• Przewagi lokalizacyjne,
• Korzyści z umiędzynarodowienia
 Teoria eklektyczna
• John Dunning (paradygmat OLI)
• Lokalizacja działalności w tym inwestycji
zagranicznych zależy od trzech czynników:
– Własności (posiadania) - ownership
– Lokalizacji – localization
– Uwewnętrzenienie zasobów - internalization
 Inwestycje

• W poszukiwaniu zasileń (zasobów)

• W poszukiwaniu rynku,
• W poszukiwaniu efektywności,
• W poszukiwaniu aktywów strategicznych
 Czynniki własności

• Monopolistyczna własność specyficznych

zasobów
– Prawa patentowe
– Zasoby naturalne
• Know-how, technologie, innowacje
 Czynniki własności
• Wielkość podmiotu,
• Pozycja rynkowa i marka podmiotu,
• Nowe i unikalne technologie
• Potencjał naukowy,
• Wykwalifikowane kadry,
• Dostęp do surowców,
• Doświadczenie menedżerskie i organizacyjne,
• Uprzywilejowanie w dostępie do rynków,
• Uprzywilejowanie w dostępie do zasobów,
• Wiedza o rynku
 Czynniki lokalizacyjne
country specific advantages

• Ekonomiczne
• Polityczne
• Cywilizacyjne (społeczno-kulturowe)
 Czynniki lokalizacyjne

• Dostępność zasobów,
• Infrastruktura,
• Administracja i prawo,
• Polityka inwestycyjna,
• Koszty transportu,
• Wielkość rynku,
• Bariery językowe i kulturowe,
• Ekonomia skali
 Uwewnętrznianie kosztów

• Ekonomia skali
• Krzywa uczenia się (doświadczenie)
• Specyficzny dostęp do rynków kapitałowych –
źródeł finansowania
 Uwewnętrznienie kosztów

• Informacji o rynku,
• Konkurencji,
• Negocjacji,
• Poszukiwania adekwatnych cen i
opodatkowania
 Teoria konkurencyjności narodów
- „diament” Portera
Zdolność konkurencyjna krajów i branż zależy od:
• Warunków czynnikowych – czynników produkcji
(zdolność do stałego kreowania, unowocześniania
czynników produkcji),
• Warunków popytowych (silna pozycja na własnym
rynku),
• Związanych i wspomagających przemysłów (ich
nowoczesność)
• Strategii, struktury i konkurencji
(współzawodnictwo) w przemyśle.
Źródło: Porter o konkurencji Michael E. Porter , Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne , Warszawa 2001
 Strategie Porterowskie
• Skierowana na rynek krajowy,
• Wysokich inwestycji zagranicznych z ścisłą
koordynacją oddziałów,
• Eksportowa z zdecentralizowanym
marketingiem,
• Czysta strategia globalna.