TECHNOLOGIA WALORYZACJI

BIOMASY I PALIW ALTERNATYWNYCH

DLA CZYSTEJ PRODUKCJI CIEPŁA I ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Rafał KOBYŁECKI, Zbigniew BIS1

Politechnika Częstochowska, Katedra Inżynierii Energii

ul. Brzeźnicka 60a, 42-200 Częstochowa
E-mail: rafalk@is.pcz.czest.pl, zbis@is.pcz.czest.pl

STRESZCZENIE
Artykuł prezentuje techniczne i ekonomiczne aspekty współspalania biomay i paliw
alternatywnych oraz węgla w kotłach energetycznych. Zaprezentowano obecne główne
bariery rozwoju tej technologii czystego spalania, a także możliwość ich redukcji bądź
znacznego ograniczenia w efekcie waloryzacji termicznej paliw przed wprowadzeniem do
paleniska i ich przeprowadzenia w wyniku zastosowania procesu niskotemperaturowej
termolizy do postaci tzw. biocarbonu®.
Zaproponowana technologia nie wymaga dużych nakładów energetycznych, gdyż ciepło do
procesu uzyskiwane jest bezpośrednio ze spalania gazów produkowanych w wyniku
termolizy paliw wejściowych. W wyniku tak prowadzonego procesu produkowany jest
wspomniany wyżej biocarbon® i gorące gazy odlotowe (spaliny). Równolegle z waloryzacją
energetyczną, związaną z usunięciem wilgoci oraz ze wzrostem wartości opałowej paliwa,
następuje również jego waloryzacja ekologiczna, związana z usunięciem niepożądanych
substancji, które w przypadku realizacji procesu bezpośredniego spalania przechodziłyby
do spalin i ich usunięcie z nich byłoby trudniejsze i bardziej kosztowne.

SŁOWA KLUCZOWE: waloryzacja, biomasa, paliwa alternatywne

WSTĘP
Szacunkowe dane literaturowe wskazują, że światowe zużycie energii elektrycznej i
ciepła będzie wzrastać (wg danych US DOE do roku 2020 o ponad 60%. w porównaniu do
stanu obecnego). Realizacja tego ilościowego programu stanowi duże wyzwanie dla
energetyki, gdyż musi być zintegrowana z rosnącymi ograniczeniami emisji zanieczyszczeń,
deregulacją rynku energetycznego, wprowadzeniem konkurencji oraz wzrastającą dbałością o
kurczące się zasoby paliw kopalnych (Kobyłecki, 2002). Ważnym czynnikiem motywującym
i wspierającym realizację polityki obniżania kosztów konwersji energii i maksymalnego jej
wykorzystania są również wymagania nakładane przez obowiązujący od niedawna protokół z
Kyoto, którego sygnatariusze zobowiązali się do ograniczenia emisji CO2 do atmosfery (por.
rys. 1). Istotną rolę odgrywa także Dyrektywa Unii Europejskiej (tzw. Dyrektywa LCP),
określająca normy emisji substancji dopuszczalnych do wprowadzenia do środowiska przez
energetykę.
Biorąc pod uwagę zasoby paliw oraz możliwości i aktualny poziom technologiczny
oczywistym jest, że głównym problemem, przed jakim stoi obecnie sektor energetyczny jest
nie tylko konieczność zwiększenia produkcji energii elektrycznej, ale także prowadzenie
procesu wytwórczego w taki sposób, aby gwarantował on wysoką sprawność i niską
uciążliwość dla środowiska; spełniając z jednej strony wymagania tzw. zrównoważonego
rozwoju, a z drugiej „zerowej” emisji substancji szkodliwych.

1
 Dzisiejszy świat stoi przed problemem zmniejszenia tempa zużywania paliw
kopalnych i koniecznością produkcji czystej energii ze źródeł odnawialnych; głównych jej
zasobów upatrując w wykorzystaniu szeroko pojętej biomasy, wodoru, ogniw paliwowych,
itp. Szacunkowe dane wskazują, że tempo zużywania zasobów węgla, ropy i gazu ziemnego
można znacząco zmniejszyć poprzez efektywne wykorzystanie energii paliw odnawialnych –
paliw, których utylizacja energetyczna jest czysta, jednak przy założeniu, że wybrana zostanie
poprawna opcja przetwarzania zawartej w nich energii.

6000 USA

5000
Emisja CO2 [Mt]

4000
Chiny
3000
Włochy
2000
Rosja Wlk. Brytania Japonia
Indie
1000 Niemcy
Polska
Francja
0
0 2000 4000 6000 8000 10000
PKB [mld $]

Rys. 1. Emisja CO2 do atmosfery przez różne kraje w zależności od ich PKB (dane IEA,
www.iea.org).

Jednym z obiecujących potencjalnych źródeł energii jest szeroko rozumiana biomasa,

którą można gromadzić zarówno przy produkcji i przetwarzaniu np. słomy, trawy, roślin
jednorocznych, obornika, biogazu, odpadów z przemysłu drzewnego i celulozowo-
papierniczego, itp., jak również pozyskiwać z plantacji roślin energetycznych, z gospodarki
komunalnej (makulatura, część frakcji odpadów komunalnych) oraz z przemysłu (biogaz z
oczyszczalni ścieków i z wysypisk śmieci, osady ściekowe, itp.).
W aspekcie zastosowania biomasy w nowoczesnych, czystych i wysokosprawnych
układach konwersji energii, badania na świecie prowadzone są np. nad procesami
bezpośredniego spalania/współspalania węgla i biomasy w kotłach energetycznych, nad
obiegami z turbiną gazową na biomasę, rozwiązaniami kombinowanymi, czy też
technologiami IGCC. Ponadto, poszukuje się nowych efektywnych sposobów przetwarzania
biomasy w procesach zgazowania nisko i wysokotemperaturowego, pirolizy, karbonizacji,
reformingu, termolizy oraz utylizacji biochemicznej. Schemat głównych dróg i możliwości
przetwarzania energii biomasy pokazano na rys. 2.

2
 GORĄCE GAZY PRODUKCJA PARY,
SPALINOWE CIEPŁA I ENERGII
ELEKTRYCZNEJ
SPALANIE
GAZ O NISKIEJ
WARTOŚCI SILNIKI
OPAŁOWEJ WEWNĘTRZNEGO
ZGAZOWANIE SPALANIA

SUROWA GAZ O ŚREDNIEJ

BIOMASA WARTOŚCI GAZY PALNE,
OPAŁOWEJ METAN
PIROLIZA
I TERMOLIZA
KARBONIZAT SYNTETYCZNE
(CHAR) PRODUKTY CIEKŁE
METANOL, BENZYNY
HYDRO-
KARBONIZACJA
WĘGLOWODORY OLEJE
I DESTYLATY

PROCES PRODUKT PRODUKT

PRZEJŚCIOWY KOŃCOWY
Rys. 2. Możliwości realizacji procesu przetwarzania biomasy.

Jak wynika z powyższego, biomasa jest – ze względu na swój skład chemiczny i

możliwości obróbki – cennym surowcem, którego chemiczne przetworzenie może prowadzić
do wytworzenia szeregu produktów, będących np. substytutami ropy naftowej, lub też
prowadzącymi w efekcie do wytworzenie wodoru. Wybór najbardziej odpowiedniej
technologii i sposobu wykorzystania energii biomasy zależy głównie od jej rodzaju i zasobów
oraz względów ekonomicznych.

W porównaniu do węgla biomasa charakteryzuje się wyższą zawartością części

lotnych, niską zawartością popiołu i siarki, podwyższoną zawartością tlenu oraz wysoką
zawartością wilgoci, która dla świeżego drewna wynosi 30-60% (dla porównania: wilgotność
węgla kamiennego wynosi 2-20%, a brunatnego <35%). Ponieważ od wilgotności w sposób
istotny zależy wartość opałowa biomasy, jest ona znacznie niższa niż węgla (np. dla sosny –
gatunku dominującego w Polsce – wynosi ona bezpośrednio po ścięciu 6-10 MJ/kg, gdy dla
porównania dla węgla kamiennego 20-27 MJ/kg).

Mimo niewątpliwych zalet (takich jak prostota procesu, mniejsza emisja CO, NOx i
SO2 oraz prawie zerowy bilans CO2), to biorąc pod uwagę diametralnie różne parametry
surowej biomasy i węgla, ich bezpośrednie współspalanie w kotłach energetycznych rodzi
szereg trudności, które są znane i szeroko dyskutowane w środowisku energetyków.
Wynikają one, m.in., z problemów natury:
• logistycznej (szacuje się, przy założeniu wysokiego stopnia konwersji, że w
warunkach klimatycznych naszego regionu Europy, plantacja biomasy o powierzchni
1 km2 będzie produkowała rocznie ilość suchej masy roślinnej, wystarczającą do
zasilania instalacji o mocy <300 kW – tym samym raczej trudno wyobrazić sobie
instalacje o mocach wyższych niż 30-40 MWe, wymagające paliwa z plantacji o
powierzchniach rzędu 100 km2).
• ekonomicznej: szacunkowe dane wskazują np., że zwiększenie o 1% zawartości
biomasy o wilgotności 40-60% (a więc uzyskiwanej bezpośrednio po ścięciu) w

3
 strumieniu paliwa podawanego do kotła w celu jej współspalania z węglem powoduje
0.5-1% spadek sprawności kotła oraz
• technicznej, gdyż w samym kotle zachodzi szereg negatywnych procesów, których
intensywność wzrasta przy zmianie paliwa z węgla na mieszanki węgla i paliw
alternatywnych. Główne spośród tych procesów to: osadzanie materiałów sypkich na
powierzchniach ogrzewalnych wymienników ciepła, korozja nisko- i
wysokotemperaturowa oraz emisja niepożądanych produktów ubocznych w spalinach
i popiele, związana głównie z trudnościami transportowymi paliwa do kotła oraz
częstą zmianą składu paliwa i jego fluktuacjami.

W kalkulacji ewentualnych zysków/strat realizacji długookresowego bezpośredniego

współspalania węgla i biomasy należy także wziąć pod uwagę możliwości utylizacji i
zagospodarowania popiołów oraz perspektywę wprowadzenia za kilka lat norm dotyczących
emisji alkaliów i niektórych pierwiastków śladowych; kontrola ich emisji wynika z
negatywnego oddziaływania na organizm ludzki, przyczyniania się do korozji, lub też
osadzania na powierzchniach ogrzewalnych kotłów i łopatkach turbin gazowych (Kobyłecki,
Bis, 2003).
Biorąc pod uwagę powyższe koszty (inwestycyjne, logistyczne, transportu i
podawania biomasy do kotła, spadek sprawności kotła, itp.) oraz problemy zachodzące
podczas współspalania, szacuje się, że praktycznie zawartość surowej biomasy współspalanej
z węglem nie będzie przekraczać 2-10% strumienia energii zawartej w węglu (maksymalny
udział biomasy zależy głównie od ceny surowca oraz wyboru technologii spalania). Wydaje
się raczej pewne, że w dłuższej perspektywie bezpośrednie współspalanie surowej mokrej
biomasy i węgla będzie kosztowne i nie da nadziei na obniżenie kosztów konwersji energii
oraz uzyskanie znacznych profitów finansowych. Zyski można będzie osiągać jedynie dopóty,
dopóki będzie istniała różnica w cenie sprzedawanej energii z węgla i z paliw odnawialnych.
Realizowana obecnie przez szereg firm energetycznych koncepcja produkcji energii
odnawialnej w efekcie współspalania biomasy i węgla jest prosta technologicznie, lecz
najgorsza z punktu widzenia jakości wykorzystania energii biomasy, gdyż oparta jedynie na
zysku w postaci sztucznie zwiększonej (przez subsydia) ceny za tzw. „zieloną” energię.
Zalety i aktualne zasoby biomasy zmuszają jednak do poszukiwań bardziej optymalnych
sposobów możliwości jej energetycznego wykorzystania, wykraczających poza proces
bezpośredniego współspalania. Racjonalnym wydają się działania w kierunku poprawy
jakości energii zawartej w biomasie (poprzez np. jej suszenie, zgazowanie, pirolizę, itp.),
prowadzące do zwiększenia stopnia jej wykorzystania energetycznego, nie powodujące
obniżenia sprawności termodynamicznej obiegu i umożliwiające wytwarzanie energii
elektrycznej z biomasy w ilości 100%. Przedstawieniu jednej z możliwości realizacji takich
działań poświęcony jest niniejszy artykuł.

WALORYZACJA BIOMASY
Wzmiankowane w poprzednim rozdziale główne działania, prowadzące do poprawy
jakości energii zawartej w biomasie są teoretycznie rozwiązane na świecie, zawierają jednak
w dalszym ciągu pewne ograniczenia natury finansowej (np. realizacja wysokowydajnego
suszenia dużych ilości biomasy w dużej skali i związane z tym koszty), technologicznej
(opracowanie odpowiedniej metody usuwania smoły i sadzy powstałych podczas
zgazowania), bądź też ekonomicznej (proces pirolizy biomasy i produkcji substytutu ropy
naftowej – tzw. bio-oil – jest wciąż zbyt koszto- i energochłonny). Stąd też obserwuje się
silne dążenia do rozwijania innych technologii – np. produkcji wodoru lub innych nośników
energii (tzw. energy carriers).

4
 Możliwych do realizacji w praktyce przemysłowej sposobów konwersji energii z
biomasy jest wiele (por. rys. 2). Wydaje się, że interesującą drogą oferującą – szczególnie w
warunkach polskich – możliwość zasadniczej poprawy jakości energii zawartej w biomasie,
jest proces autotermicznej waloryzacji drogą termolizy. Umożliwia on z jednej strony
usunięcie z paliwa wilgoci i zwiększenie jego gęstości energii, a także jednoczesną
„destylację” części pierwiastków śladowych. Istotą tej technologii waloryzacji paliw jest takie
przeprowadzenie ich obróbki termicznej, aby w maksymalnym stopniu zachować sprawność
termodynamiczną procesu spalania, czy też ich współspalania z węglem w kotłach
energetycznych, a jednocześnie uniknąć negatywnych aspektów związanych ze
współspalaniem. Technologia Autotermicznej Waloryzacji Paliw (AWP) pozwala znacznie
ograniczyć omawiane powyżej wady bezpośredniego współspalania, poprzez
wysokoefektywne suszenie tych paliw i ich przetworzenie do tzw. biocarbonu®, który jest
paliwem wyższej jakości i o wyższej gęstości energii. Schemat realizacji procesu
przedstawiono na rys. 3.

Przygotowanie wstępne
Biomasa
Rozdrabnianie Składowanie
/Odpady
Segregacja

Oczyszczanie do
Odzysk ciepła
spalin atmosfery

Spalanie Oczyszczone
i zwaloryzowane
Suszenie Termoliza paliwo do kotła do
rusztowego, atmosfery
Spalanie
pyłowego lub
fluidalnego
Gazy pirolityczne
Rys. 3. Schemat procesu AWP (autotermicznej waloryzacji paliw odnawialnych
i odpadowych).

Istota tego procesu polega na wytworzeniu takich warunków konstrukcyjno–

przepływowych, aby w reaktorze AWP, gdzie realizowana jest termoliza, uzyskać
maksymalną szybkość nagrzewania rozdrobnionej biomasy do temperatury około 3000C.
Dalsze nagrzewanie jest zbędne, gdyż w tych warunkach inicjowana jest reakcja
egzotermiczna. Dla trwałego i pewnego utrzymania warunków przebiegu reakcji
egzotermicznej oraz maksymalizacji uzysku biocarbonu®, zbudowany przez autorów reaktor
jest tak skonstruowany, aby ograniczyć kontakt gazów pirolitycznych z karbonizatem, co
umożliwia wytworzenie zarówno „pierwotnego”, jak i „wtórnego” biocarbonu®, zwiększając
wydatnie uzysk.
W zależności od wilgotności wejściowego paliwa, dodatkowo w układzie suszenia i
termolizy (suszarka i reaktor AWP) można uzyskać ciepło do zagospodarowania, zawarte w
gorących spalinach opuszczających reaktor. Największy efekt energetyczny oraz ekologiczny
osiągany jest w przypadku przetwarzania paliw mocno zawilgoconych (zrębki, biomasa z
upraw energetycznych i jednorocznych, itp.) oraz zanieczyszczonych chemicznie (odpady z
płyt wiórowych, drewno zawierające tworzywa sztuczne, drewno zaimpregnowane,

5
pomalowane, RDF itp.). Według szacunków autorów, stopień waloryzacji paliwa w energii
zawartej w biocarbonie® osiąga wartości dochodzące do 90%. Ponadto, taka realizacja
procesu umożliwia pozbycie się dużej części zanieczyszczeń zawartych w paliwie (siarka,
rtęć, itp.), poprzez ich przejście do fazy gazowej. Zależnie od potrzeb, gazy te można
następnie poddawać procesowi oczyszczania; w tym wypadku wymiernym zyskiem
wynikającym z zastosowania technologii AWP jest znacznie niższy koszt oczyszczania spalin
w porównaniu do kosztu oczyszczania spalin powstających w kotle w wyniku realizacji
„klasycznego” współspalania.

PRODUKT WALORYZACJI – BIOCARBON®

Otrzymany w procesie AWP biocarbon® jest paliwem o wysokiej wartości opałowej i
zawartości pierwiastka węgla oraz znikomej wilgotności. Jego własności fizyczne zbliżone są
do węgla. Przykładowe wybrane parametry biomasy wyjściowej i otrzymanego z niej
biocarbonu® przedstwiono w Tabeli 1, zaś na rys. 4 pokazano biocarbon® otrzymany w
pilotażowej półtechnicznej instalacji AWP na Politechnice Częstochowskiej. Rys. 5 obrazuje
umiejscowienie otrzymanego biocarbonu® na tle różnych paliw.

Tabela 1. Wybrane parametry biomasy wyjściowej i biocarbonu®

L.p. Parametr Biomasa Biocarbon Biomasa Biocarbon Biomasa Biocarbon
I I II II III III
1 Wilgoć 34.9 0.8 11.9 1.4 35 0.9
całkowita [%]
3 Pierwiastek C 33.6 74 34.5 77 39 71
[%]
4 Pierwiastek S 0.08 0.03 0.08 0.01 0.06 0.03
[%]
5 Wartość opałowa 13.2 27.8 16.4 25.9 10.4 26.6
[MJ/kg]

Rys. 4. Biocarbon® uzyskany przez autorów w wyniku autotermicznej waloryzacji paliwa.

6
 Zastosowanie biocarbonu® w kotle energetycznym pozwala uniezależnić sprawność
kotła od wilgotności wejściowej biomasy, gdyż paliwo to praktycznie nie zawiera wilgoci
(dla porównania: wilgotność surowej biomasy wynosi zwykle 35-60%). Zastosowanie
biocarbonu® do produkcji „zielonej” energii eliminuje ponadto ograniczenia w dodawaniu
biomasy do węgla oraz pozwala na pozbycie się kłopotów związanych z wprowadzaniem
świeżej biomasy do paleniska. Z uwagi na wyższą gęstość energii, zastosowanie biocarbonu®
obniża w zasadniczy sposób koszty transportu biomasy do siłowni i eliminuje koszty
inwestycyjne układu podawania surowej biomasy, gdyż biocarbon® posiada własności
zbliżone do węgla i może być podawany tą samą drogą, przez co maleje wydatnie zużycie
energii oraz urządzeń do podawania paliwa. Wreszcie, w efekcie waloryzacji, z biocarbonu®
w stosunkowo tani i efektywny sposób usuwa się znaczną ilość substancji niepożądanych
zawartych w paliwie wejściowym (siarka, rtęć, itp.), których usunięcie w sposób „klasyczny”
jest droższe i bardziej kłopotliwe.

40
6,
4,

6,
0
5,
5

5,

5
5
h

0
=

4,
Ciepło spalania [MJ/kg]
3,

35 ANTRACYT
5
%

4,

WĘGIEL
4,
0

0 %
5

c =8 KAMIENNY
30 75
70 WĘGIEL
BRUNATNY
65
25 Biocarbon 60 55

50 DREWNO
20 45
40 35
Paliwa wejściowe SŁOMA
15
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Części lotne [%]

Rys. 5. Zmiany ciepła spalania oraz zawartości substancji lotnych podczas wybranych
procesów AWP przeprowadzanych przez autorów.

Przedstawiona technologia waloryzacji paliw alternatywnych i produkcji biocarbonu®

daje możliwość takiego przetwarzania np. różnorodnej biomasy (w tym z produkcji rolnej, np.
z upraw roślin jednorocznych), która każdorazowo daje produkt możliwy do bezpośredniego
spalania zarówno w kotłach fluidalnych jak i pyłowych, czego niestety nie zapewniają inne
technologie (np. brykietowania lub peletowania). Zastosowanie technologii AWP pozwala
także na osiągnięcie wymiernych korzyści energetycznych i ekologicznych poprzez tworzenie
na bazie urządzeń pracujących według tej technologii sieci gniazd energetycznych,
przetwarzających biomasę w miejscu jej produkcji. Uzyskany biocarbon® może być następnie
transportowany do elektrowni lub innych użytkowników paliw, powodując obniżenie kosztów
ich transportu.

7
PODSUMOWANIE
Z analizy problematyki przedstawionej w niniejszej pracy wynika, że zwaloryzowana
biomasa może z powodzeniem stanowić cenne paliwo dla wysokosprawnych technologii
produkcji energii odnawialnej.
Realizacja procesu waloryzacji biomasy zgodnie z technologią AWP umożliwia
podsuszenie paliwa oraz zwiększenie jego stopnia uwęglenia, prowadząc do wytworzenia
produktu stałego – biocarbonu®, o własnościach zbliżonych do węgla.
Spalanie w kotłach energetycznych uzyskanego w efekcie termolizy produktu stałego
(biocarbonu®) może odbywać się bezpośrednio i nie wymaga instalacji żadnych dodatkowych
układów.

Badania są finansowane przez KBN w ramach grantu 3T09D01327.

Artykuł był prezentowany na XIX Zjeździe Termodynamików, Sopot 2005.

Literatura
Kobyłecki R., Solids Behavior Control in Fluidized Bed Combustors and Incinerators,
Rozprawa Doktorska, Tokyo University of A&T, Japonia, 2002.
Kobyłecki R., Bis Z., Aspekty Współspalania Paliw Alternatywnych z Węglem w Kotłach
Fluidalnych – Szansa czy Zagrożenie, Gospodarka Paliwami i Energią, Nr 2/2003.

CLEAN ENERGY FROM BIOMASS AND WASTE FUELS

BY THEIR AUTOTHERMAL UPGRADING

The paper deals with the main technical and economical aspects of cocombustion of coal
and alternative fuels in power boilers. The main barriers responsible for insufficient
development of that perspective technology of clean combustion are briefly discussed, as
well as the possibility of their reduction or significant minimization due to thermal
upgrading of the fuels before feeding them into the furnace. As a result of the upgrading
process (called a ‘low temperature thermolysis’) the fuel is converted into a biocarbon®.
The proposed technology does not require significant energy input since the whole process
is run in an autothermal way using only the heat from the combustion of the thermolysis
off-gases. In parallel with increase of fuel LHV during the thermolysis, the fuel is also
cleaned-up, since some unwanted components are also evaporated. Getting rid of those
unwanted components from the ‘classical’ combustion flue gases would be much more
expensive and complicated.