1.

Przedmiot socjologii ekonomicznej

-dyscyplina korzystająca z analiz socjologicznych do analiz zjawisk ekonomicznych
-zadanie: przełamywanie wzajemnej izolacji socjologii i ekonomii
definicja aktora: w socjologii-w pełni zależny od grupy ,norm i wartości grupowych
w ekonomii- zupełnie niezależny
w socjologii ekonomicznej- nie jest ani w pełni niezależny
ani też całkowicie zależny

2.Pojęcie racjonalności w ekonomicznym i socjologicznym sensie

socjolog: uważa, że racjonalność zależy od czynników społecznych politycznych i
psychologicznych; działania ekonomiczne odbywają się w warunkach ograniczeń podyktowanych
pozycją jednostki w strukturze społecznej a także znaczeniami jakie przywiązuje ona do bogactwa,
prestiżu i władzy
ekonomista: działania ekonomiczne są z założenia racjonalne, ponieważ są wynikiem
wolnych wyborów kalkulujących aktorów w warunkach rzadkości dóbr, by pozyskać przewagi
konkurencyjne na rynku; interesują go ograniczenia, ale inne niż te, które interesują
socjologa( ograniczenia kapitałów fizycznych np. bogactwo ziemi; finansowe; ludzkie np.
wykształcenie; technologiczne; zasoby społeczne np. zaufanie, układy i znajomości)
socjologia ekonomiczna: uwaga skupiona jest na zasobach społeczno-kulturowych np. na
ograniczeniach poznawczych (informacyjnych), na aspiracjach ludzi, na trudnościach związanych z
kontrolą dotrzymywania i egzekwowania umów, czyli na czynnikach o charakterze politycznym
Z punktu widzenia socjologa racjonalność zależy od okoliczności, miejsca,
metod( odgórnych, oddolnych),zdolności aktorów itd. Rezultat obu typów analiz wydaje się
podobny : ograniczenia prowadzą dom stopniowalności racjonalności; jednak ekonomistę
charakteryzuje większy optymizm co do rezultatów działań interesujących go aktorów
:przedsiębiorstw, gosp. Dom., konsumentów, narodowych ekonomii;

3.Model człowieka ekonomicznego,społecznego i społeczno-ekonomicznego

Człowiek ekonomiczny(homo oeconomicus)-cel jego działania: własny interes, w imię którego
potrafi chłodno kalkulować i dbać o jego maksymalizację; w kalkulacji dominują kryteria logiczno-
empiryczne takie jak zysk czy strata; osiągnięcie celu wymaga trafnego wykorzystania kapitałów-
zasobów jakie homo oeconomicus ma do dyspozycji: finansowych, ludzkich, społecznych;
ponieważ kapitały-zasoby są dobrami rzadkimi potrzebna jest umiejętność ich odpowiedniego
wykorzystania; na tym polega istota przedsiębiorczości w więc kolejnego rzadkiego kapitału -
zasobu; homo oeconomicus ma więc jasno określony cel, dla którego realizacji szuka środków,
jakimi się posługuje, mają one charakter utylitarny;
Człowiek ekonomiczny nastawiony jest na efektywność, nie zwraca uwagi na ludzką stronę
produkcji i wymiany (np. na sprawiedliwość społeczną),skupia on uwagę na samym sobie i na
konsekwencjach swoich działań, a otoczenie jest tylko barierą, którą musi pokonać, by chronić
swoje własne interesy; człowiek z głową, ale bez serca; typ postawy : „indywidualizm bez
opamiętania”
Człowiek socjologiczny(homo sociologicus)-jednostka jest tutaj częścią składową względnie
zintegrowanych wspólnot takich jak naród czy społeczność lokalna; grupa społeczna potrafi tutaj
zdominować jednostkę; homo sociologicus odwołuje się w swoich działaniach raczej do wartości
niż do interesów, jest gotów przyczynić się do osiągnięcia celów wspólnoty zrzekając się kontroli
nad swoimi zasobami; chęć naprawy gdy jednostce się coś nie podoba ( w ekonomii- chęć
rozstania);posługuje się takimi kategoriami oceny jak :dobry-zły, pozytywny- negatywny;

Podmiot Jednostka Grupa,wspólnota(jednostka jako

członek grupy, wspólnoty)
Motywacja: Interes własny Wartości(tradycja,solidarność,wloność
Równość, wiara)
Kryteria ocen: Racjonalność kalkulacyjna, Wielość racjonalności,
utylitarne( np. zysk kontra nieracjonalności i irracjonalności,
 strata) normatywne (np. dobre kontra złe)
Zasada działania: Wolny wybór, ograniczenia Ograniczenia w działaniu (miękkie)
twarde(np. kapitał, kadry) Działają inni,działania mają rozmaite
znaczenia,potęga zwyczjów, nawyków
Przestrzeń działania Rynek, sfera prywatna Społeczeństwo( rynek jako instytucja
społeczna),sfera publiczna
Zasada organizacji Interakcje jednostek, według Wpływ polityki(władzy), według
przestrzeni społecznej preferencji i racjonalności kryteriów racjonalności substancyjnej
proceduralnej (np. sprawiedliwości społ.)
Cele analizy Przewidywanie Opis, wyjaśnienie, interpretacja
Metody Formalne, matematyczne Empiryczne,jakościowe
Metodologia Redukcjonizm,indywidualizm Holizm, organicyzm
Tradycja intelektualna Smith,Marshall,Keynes, Marks,Durkheim,Weber,Parson
Samuelson
Człowiek społeczno-ekonomiczny(zakorzeniony instytucjonalnie)
-obie przedstawione wyżej teorie uważa się w socjologii ekonomicznej za skrajne i poszukuje
syntezy, która lepiej korespondowałaby z nagromadzoną wiedzą empiryczną; wybory jakich
dokonuje człowiek są wypadkową wielu czynników, które nie są w pełni racjonalne, a decyzje nie
mogą być optymalne a jedynie zadowalające(pojęcie ograniczonej racjonalności; March i
Simon);Schemat analityczny zachowań człowieka społeczno-ekonomicznego:
1.Reguły-wzory instytucjonalne; mają one charakter zew. Wobec jednostki, a człowiek jest
w nich zakorzeniony; wzory te mogą się odnosić do rodziny, szkoły, miejsca pracy itd.
2.Wybory indywidualne-zadowalające decyzje podejmowane na podstawie posiadanych
informacji, uwzględniające poziom aspiracji człowieka; aspiracje te określają tempo, intensywność
i gotowość do szukania lub zaprzestania szukania informacji;
3.Modele mentalne-chodzi o poznawcze interpretacje otoczenia, których dokonuje jednostka
na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji zew. Wzorów; modele te maja charakter wew.
4.Zachowania jednostki-realne działania i doświadczenia człowieka w gospodarce

4.Pojęcie strategii exit (rozstania) i voice (krytyki)

exit-strategia ta dotyczy człowieka ekonomicznego; jednostka łatwo podejmuje decyzję gdy
stwierdza, że oferty rynkowe nie odpowiadają jej interesom;
voice-strategia ta dotyczy człowieka socjologicznego i oznacza chęć naprawy, gdy jednostce się coś
nie podoba.

5.Podażowy i popytowy model biurokracji wg Niskansena

Oba modele dotyczą tego, że biurokracja, zwłaszcza państwowa, zachowuje się jak łupieżca
dbający o własne interesy a nie o interesy państwa;
- w potażowym modelu biurokracji biurokraci są przedstawiani jako dbający o ekspansję
swoich urzędów, dbający o zagwarantowanie miejsc pracy i zarobków, prestiż itd. Nie
hamuje ich przecież motyw zysku, bo mogą brać pieniądze z budżetu czyli z kieszeni
podatników; problem ma szerszy wymiar jako, że nie tylko taka lub inna biurokracja, ale
również politycy menedżerowie i inne grupy społeczne zachowują się najczęściej w
sposób zbliżony do homo oeconomicus; zjawisko to nosi nazwę rent-seeking (pogoń za
rentą) i chodzi o wpływanie na rząd by podejmował dogodne dla konkretnych interesów
decyzje;
popytowy model biurokracji przedstawia presję różnych oddolnych grup nacisku na rozbudowę
państwa (państwo dobrobytu), gdyż chcą one zaspokoić potrzeby socjalne (uzasadnione i
nieuzasadnione);chodzi często o zjawisko klientelizmu czy free ride (jazda na gapę, czyli za
darmo); biurokraci nie mają na ogół nic przeciwko temu, by takim presjom ulegać, bo sprzyja to
obronie ich własnych interesów; nie uwzględniają też konsekwencji swoich działań: zmniejszania
się stabilności politycznej;
6.Weberowska koncepcja przyczyn rozwoju kapitalizmu.
Jest przedstawiany jako twórca teorii instytucjonalnej.
-- historia jest kształtowana przez znaczenia jakie ludzie nadają własnym działaniom oraz
działaniom innych
-- podział na świat zewnętrzny (przyroda) i wewnętrzny (postrzegany przez ludzi)
-- podział typów działań : 1.tradycyjne
2.afektualne (oparte na emocjach)
3.racjonalne (nastawione na realizację wartości ostatecznych)
4. racjonalne ( nastawione na realizację celu, instrumentalne)
Dwa ostanie typy to organizacja formalna.
Łańcuch przyczyn powstania kapitalizmu :
Dwa rodzaje zmiennych :
1) Elementy racjonalnego kapitalizmu :
• Przedsiębiorcza organizacja kapitału – dążenie do zysku
• Zracjonalizowana technologia – kiedy na rynku pojawia się masowe zapotrzebowanie na
technologię (to daje zysk)
• Wolna siła robocza
• Nieograniczone (wolne) rynki – handel nie może być ograniczony
2) Warunki – przyczyny powstania kapitalizmu
• Przewidywalne prawo – np. reguły spisywania umów, a także prawo, które stoi na straży
transakcji i umów
• Niedualistyczna etyka ekonomiczna – działanie religii jako czynnik sprawczy. Postawa
protestantów to metodyczna organizacja pracy i dążenie do zysku.
• Państwo biurokratyczne
• Prawa obywatelskie
Są jeszcze warunki przedwstępne (ulokowane czasem w odległej historii) – pieniądz, armia
urzędnicy itd.

7. Zależność rozwoju gospodarczego od rozwoju praw obywatelskich wg

D.Northa.
-- zajmował się problematyką wzrostu gospodarczego, który miał miejsce tylko w niektórych
krajach.
-- rozwija analizę instytucjonalną, która umożliwia pokazanie ścieżek zależności rozwoju
gospodarczego od uformowania się praw własności do praw wolnościowych (obywatelskich,
politycznych i religijnych)
-- istnieje ścisły pozytywny związek między ustanowieniem tych praw a wzrostem gospodarczym.
-- im bardziej chronione prawa wolnościowe tym mniejsze koszty transakcyjne
-- wybory ekonomiczne zależą zatem od struktury praw i ich ochrony
Różne sposoby rozwiązywania napięć między rządzącymi i rządzonymi:
Anglia – powstanie parlamentu i zabranie królowi części praw, trójporozumienie między królem,
parlamentem i kupcami – demokracja konstytucyjna.
Hiszpania – stopniowa centralizacja władzy, rozwój państwa biurokratycznego i przejęcie władzy
przez urzędników (których nie można było kontrolować), podniesienie podatków (bo brakowało
pieniędzy na wojny), konfiskata mienia, stagnacja a potem zmierzch gospodarki.

Ogólnie: związek między zmainą instytucjonalną a wzrostem gospodarczym

+ podatki obywateli a dochody państwa:
A – parlament ustanawia, a król otrzymuje dochody
H – szlachta i duchowieństwo nie płacą podatków
+ sposób rozwiązywania napięć między królem a poddanymi :
A – stałe przetargi, trójporozumienie
H – narzucone przez koronę
+ ustrój gospodarczy:
 A – ochrona prawa własności
H- biurokracja państwa, koncesje, pułapy cen
+ rezultaty gospodarcze:
A – rozwój handlu i przemysłu
H - stagnacja ekonomiczna, upadek rolnictwa
+ ustrój polityczny:
A – demokracja konstytucyjna (wolności obywatelskie)
H – imperium biurokratyczne (prześladowania).

8. Zależność rozwoju gospodarczego od sprawiedliwości społecznej wg

K.Polanyi’ego
Zadaniem gospodarki jest dbanie o stosunki społeczne, np. eliminowanie konfliktów dzięki
takiemu systemowi alokacji bogactwa, który byłby zgodny z wartościami społecznymi.

Zaspokajanie potrzeb przez ludzi potrzeb materialnych (ściślej – organizowanie się

gospodarki) odbywa się na 3, zwykle współistniejące sposoby, choć w pewnych okresach któryś z
nich może dominować nad pozostałymi:
(1) Mechanizm wzajemności, odwzajemniania – ruch dóbr między symetrycznymi jednostkami czy
grupami np. dawanie prezentów. Uzależnia ono ludzi od siebie, ale też sprzyja ich integracji.
Mechanizm ten rzadko wiąże się z zyskiem.
(2) Mechanizm redystrybucji – ruch dóbr i usług, którymi kieruje scentralizowany system np. przez
władzę państwową. Nałożenie i zbieranie podatków, a potem zorganizowanie pomocy socjalnej.
Czasem kierujemy się nie centralną decyzją ale zwyczajem.
(Smelser wyróżnił jeszcze system mobilizacji – alokacja dóbr na zasadzie czysto politycznej).
(3) Mechanizm wymiany rynkowej – dążenie do zysku.

Polanyiego interesowały niszczycielskie efekty alokacji rynkowej. Niszczenie więzi społecznych,

pozostawienie ludzi bez płaszcza ochronnego, wzrost nędzy i gwałtownych konfliktów. Twierdził,
że samoregulacja rynkowa sprzyja wąskiemu ekonomizmowi i rujnuje więzi społeczne, gdyż dzieli
społeczeństwa na atomy. Był jednak świadom niebezpieczeństw, jakie niesie ze sobą ekonomia
scentralizowana – zagraża wolności jednostki.
Zmiany w systemach alokacji można tłumaczyć nie tylko względami politycznymi czy społeczno –
kulturowymi ale też względami efektywnościowymi.

9. Alternatywy porządku społecznego: wg T. Hobbsa i A. Smitha.

Problem : co powinno pełnić rolę siły napędowej kraju – państwo czy system rynkowy.
Hobbes: państwo absolutne to najlepszy sposób uniknięcia anarchii jaką przynosi
współzawodnictwo między ludźmi. Bez autorytarnego państwa społeczeństwo będzie pogrążać się
w chaosie. Ludzie są racjonalni ale nie kolektywnie tzn. walczą tylko o swoje interesy. Dlatego
trzeba ich poddać prawu.
Simth: teoria o „niewidzialnej ręce rynku”, wzajemnie korzystna wymiana, poczynania egoistyczne
jednostek gwarantują „bogactwo narodów”. To rynek jest kluczem do lepszej przyszłości.

Należy szukać odpowiednich proporcji między takimi dwoma rozwiązaniami.

10. Główne sprzeczności współczesnego kapitalizmu w krajach zachodnich.

Bell : zachodni kapitalizm jest pełen sprzeczności, ponieważ logiki funkcjonowania trzech
zasadniczych systemów współczesnego społeczeństwa są zupełnie odmienne :
1. w syst. ekonomiczno – technicznym, efektywność, biurokracja, hierarchiczność – jednostka
jest traktowana przedmiotowo.
2. w syst. politycznym – równość wobec prawa i uczestnictwa politycznego – jednostka ma
prawa podmiotowe.
3. w syst. kulturowym – samorealizacja i hedonizm – jednostka jest nastawiona
antyinstytucjonalnie.
Offe zastanawiał się co można zrobić, aby wyeliminować te sprzeczności. Doszedł do wniosków :
-- jeśli każdy obywatel będzie mógł być uczestnikiem stosunków towarowych to nie będzie
większych sprzeczności.
-- aby to osiągnąć, to państwo kapitalistyczne nie wkracza ze swoimi zasadami politycznymi do
gospodarki prywatnej. Państwo wspomaga pomnażanie akumulacji prywatnej.
-- warunki te są właściwie nie do spełnienia. Administracja państwowa ma skłonność do
kontrolowania. Rozrastanie się państwa socjalnego.
-- umacnianiu się państwa towarzyszy mniejsza skłonność ludzi do ryzyka.

11. Koncepcje mieszanego ustroju społeczno – gospodarczego.

Systemy mieszane jako sposoby unikania sprzeczności i konfliktów między systemami
Interwencjonizm państwowy.
Interwencja państwa w rynek (cykl koniunkturalny), by zapewnić równowagę makroekonomiczną.
Zachęta do działań w sferze socjalnej, co zaowocowało ukształtowaniem się państwa dobrobytu.
Państwo spraw socjalnych.
Neokorporacjonizm.
Wykorzystanie negocjacji między szczytami organizacji i grup interesów a państwem. Utrzymanie
pokoju społecznego i wzrostu gospodarczego.
Nowe siły napędowe.
Wzrost gospodarczy (społeczeństwo przemysłowe) i rewolucja naukowo – techniczna
(społeczeństwo proindustrialne, społeczeństwo programowalne).
Nowy typ ładu społecznego.
-planowanie dla wolności
-ład porozumień zbiorowych.

12. Typologia ustrojów w zależności od stopnia zaangażowania państwa w

gospodarkę wg F. Blocka.

Wymienia on 5 typów państw, które umieszcza na osi samoregulacji rynkowej i osi państwowej
kontroli gospodarki. Kryterium typologii jest pytanie: ile państwa w gospodarce?
Niska samoregulacja rynkowa i wysoka państwowa kontrola gospodarki:
-państwo socjalistyczne,
-państwo rozwojowe,
-państwo praw socjalnych,
-państwo stabilizacji makroekonomicznej,
-państwo dóbr publicznych
wysoka samoregulacja rynkowa i niska państwowa kontrola gospodarki.
Państwo dóbr publicznych- zajmuje się dobrami, których prywatnemu przedsiębiorcy nie opłaca
się produkować, np. badania naukowe, wyprawy kosmiczne, transport. Również są to dobra
wymagające usuwania negatywnych skutków ubocznych, np. zanieczyszczanie środowiska
naturalnego czy długość dnia roboczego. Także dobra mieszane.
Państwo stabilizacji makroekonomicznej- stara się ograniczyć skutki cyklu koniunkturalnego.
Państwo praw socjalnych- wynik rozszerzenia praw obywatela na kwestie socjalne. Instytucja,
która ma się nimi zajmować, jest welfare state.
Państwo rozwojowe- (np. azjatyckie tygrysy) aktywna rola państwa jako czynnik rozwoju
gospodarki. Mówi się o państwie jako zastępczym przedsiębiorcy.
Państwo socjalistyczne- potępiono własność prywatną i samoregulujący się rynek, widziano w nim
źródło alienacji i wyzysku.

13. Liberalna, konserwatywna i socjaldemokratyczna koncepcja welfare state.

Welfare state- ozn., że państwo bierze na siebie prawa socjalne obywateli.

Liberalne welfare state- pomoc socjalna jest skromna, skierowana głównie do ludzi o niskich
dochodach, większość społeczeństwa podlega działaniu sił rynkowych. Model ten sprzyja
dualizmowi klasowo- politycznemu.
Konserwatywne (korporacjonistyczne) welfare state- nabywanie praw odbywa się pod nadzorem
państwa, na kształtowanie się tego modelu miał wpływ socjalizm i Kościół.
Socjaldemokratyczne welfare state-pomoc społeczna obejmuje nie tylko klasę robotniczą, ale
także klasy średnie. Odrzuca się dualizm państwa i rynku, państwo bierze na siebie zapewnienie
najwyższych standardów, Anie tylko zapewnienie potrzeb minimalnych. Ideałem jest rozwój
niezależności jednostkowej. Jest to połączenie liberalizmu i socjalizmu.

14. Argumenty przeciw welfare state.

Argumenty ekonomiczne, związane z trudnościami finansowania transferów socjalnych

(przeciążenie gospodarki). Etapy zmian:
-zwiększone transfery socjalne- państwo dobrobytu,
-zmuszają do zwiększenia podatków,
-zwiększenie podatków prowadzi do mniejszych oszczędności i zmniejszenia inwestycji,
nieuniknione następstwa: obniżająca się efektywność ekonomiczna, mniejsza innowacyjność i
zmniejszenie wzrostu gospodarczego.
Argumenty polityczne, związane z przeciążeniem państwa.
Wskutek szczodrej pomocy socjalnej politycy zwiększyli oczekiwania ludzi, że teraz nie mogą
spełnić ich bez narażania kondycji gospodarki.
Argumenty społeczno- kulturowe.
Welfare state zmniejsza jednostkową odpowiedzialność i samodzielność (uzależnia ludzi). Wzrasta
roszczeniowość i umacnianie się postaw etatystycznych. Interwencja państwa może niszczyć
rodzinę i sprzyjać wzrostowi liczby ludzi marginesu.
Dodatek.
Odmiany welfare state:
-koncepcja rezydualna- w normalnym społeczeństwie rodzina i rynek zaspokajaą potrzeby socjalne
ludzi,
-koncepcja instytucjonalna- istnieje zorganizowany system usług socjalnych mający na celu pomoc
jednostkom lub grupom w zaspokajaniu standardowych potrzeb życiowych, np. zdrowotnych.
Typy państw wg Jamesa Buchanan’a:
-państwo socjalistyczne- bierze na siebie zadnie zapewnienia ludziom dóbr i usług,
-państwo transferowe- zabiera podatki od jednych i następnie transferuje je w postaci pomocy
socjalnej dla drugich. Dzieli się na welfare state i państwo przemiałowe.
Skutki socjalizmu klasycznego:
-biurokratyzacja systemu,
-paternalizm państwa,
-stałe niedobory dóbr,
-miękkie ograniczenia budżetowe.