Całki – pojęcia i przykłady

Pojęcia całki - jest to działanie odwrotne do pochodnej.

f (x) 5x 2 6x Obliczyć całkę to odpowiedzieć na pytanie jak wyglądała funkcja która ma taką pochodną.
F( x ) ?

x3 6x
F( x ) 5 C gdzie stała C może byc dowolną liczbą
3 2

f ( x )dx F ( x ) C
F (x) f (x)

Wzory:

xn 1
1. x n dx C dla n 1
n 1

gdy x = -1 to
2. 1
dx ln| x| C
x

3. Cf ( x)dx C f ( x)dx

4. f ( x ) g( x ) dx f ( x )dx g( x )dx

1
5. dx ln( x 1 )dx C
x 1

Przykład:
1
1
1 1 x3 x 2
5x 2 x dx dx 5 x 2 dx xdx ln| x| 5 C
x x 3 1
1
2
3
5 3 2
ln| x| x 3 x C
3 2

Przykład:
x2 x0 1 x2
( x 1)dx xdx 1dx C x C
2 0 1 2

www.wkuwanko.pl 1
 Całki – pojęcia i przykłady

Przykład:

1 1
5 1
3 5x dx 3 dx x 5 dx 5 x 2 x 2
x2 x
1 1
1 1 6 1
x0 1 x5 x 2 1 x 2 5 5
3 5 C 3x x 5( 1 )x 1 2x 2 C
0 1 1 2 1 1 6
1 1
5 2
6 1
5 5 1 2
3x x 5x 2x C
6

Przykład:

1
dx podstawiamy ( x 1) t liczymy pochodną stronami:
x 1
( x 1) dx 1
dx dt
1 1
dx dt ln|t| C ln( x 1 )dx C
x 1 t

Przykład:

1
dx podstawiamy ( 3x 2) t liczymy pochodną stronami:
3x 2
3dx dt
dt
dx
3
1 dt 1 1 1
dt ln|t| C
t 3 3 t 3

1
ln|3x 2| C
3

Przykład:

3x 5 dx podstawiamy ( 3x 5 ) t liczymy pochodną stronami:

3dx dt
dt
dx
3

www.wkuwanko.pl 2
 Całki – pojęcia i przykłady

1
1 1 3 3
1 1 2 1 t 2 1 2 2 2 2
3x 5 dx t dx t dt t dt C t C t C
3 3 3 1 3 3 9
1
2
2 3
3x 5 2 C
9

Przykład:

x2 x3 5 dx podstawiamy ( x 3 5) t liczymy pochodną stronami:

3x 2 dx dt
dt
x 2 dx
3
1
1 1 2 3
dt 1 2 1 t2 1 2 3 2
t t dt C t C x3 5 2 C
t 3 3 1 3 3 9
1
2

Uproszczenia możliwe w obliczeniach:

Uproszczenie 1.

Wyprowadzenie:

Rozwiążmy poniższy przykład:

1
dx podstawiamy ( 2 x 1 ) t liczymy pochodną stronami:
2x 1
2dx dt
dt
dx
2
1 dt 1
ln|2 x 1| C
t 2 2

Uproszczenie 1.

Końcowy wzór:

Jeżeli w mianowniku jest funkcja a w liczniku jest pochodna tej funkcji to całka jest równa:

ln| f ( x )| C

1 1 2 1 2 1
Przykład1: dx dx dx ln|2 x 1| C
2x 1 2 2x 1 2 2x 1 2

www.wkuwanko.pl 3
 Całki – pojęcia i przykłady

1 1 2x 1 2x 1
Przykład2: dx dx dx ln| x 2 5| C
x 2 5 2 2 2 2 2
x 5 x 5

Uproszczenie 2.

Wyprowadzenie:
dx
Rozwiążmy następujący przykład:
x2 5x 6

Nie możemy zastosować poznanych wcześniej wzorów. Stosujemy metodę rozkładu na

ułamki proste.
Sprowadzamy mianownik do postaci rozłożonej.

5 1 5 1
b2 4ac 25 24 1 1 x1 3 x1 2
2 2

dx dx dx
dx dx dx
x2 5x 6 (x x1 )( x x2 ) (x 3 )( x 2)

1
Gdyby wyrażenie:
( x 3 )( x 2 )

A B
można było przedstawić jako sumę dwu wyrażeń
( x 3) ( x 2)

to można by było zastosować znane już wzory.

Zakładamy, że są takie wartości A i B które spełniają te wyrażenia. Dokonajmy więc

przekształcenia takiej sumy wyrażeń:

1 A B A( x 2 ) B( x 3 ) Ax 2 A Bx 3B x( A B ) 2 A 3B
( x 3 )( x 2 ) ( x 3) ( x 2) ( x 3 )( x 2 ) ( x 3 )( x 2 ) ( x 3 )( x 2 )

czyli:

1 x( A B ) 2 A 3B
( x 3 )( x 2 ) ( x 3 )( x 2 )

Jeżeli strony równania są równe przy jednakowych mianownikach, więc liczniki są też równe.
Możemy więc napisać:

1 x( A B ) 2 A 3B

Obliczamy wartość A i B dla których równanie będzie prawdziwe. Aby „x” nie miał wpływu
na wyrażenie musi być spełniony warunek : x(A+B) = 0

będzie to zawsze spełnione gdy: A+B=0

www.wkuwanko.pl 4
 Całki – pojęcia i przykłady

Przy takim warunku całe wyrażenie 1 x( A B ) 2 A 3B będzie prawdziwe gdy 2A+3B = 1

Możemy napisać układ równań z których wyliczymy wartość A i B :

A B 0 | (-2)
2 A 3B 1

2A 2 0
A B 0
2 A 3B 1
A 1 0
0 B 1
A 1
B 1

Całe nasze wyrażenie przybierze postać:

dx 1 1 1 1
dx dx dx dx dx ln| x 3| ln| x 2| C
( x 3 )( x 2 ) x 3 x 2 x 3 x 2

Uproszczenie 2.

Końcowy wzór:

dx
dx ln| x 3| ln| x 2| C
( x 3 )( x 2 )

Temat: Pojęcia całki - część dalsza

Wzory:

e x dx ex C

sin xdx cos x C

cos xdx sin x C

sin x
tgxdx dx 
cos x

cos x t obl. pochodną z obu stron

sin xdx dt
sin xdx dt

dt
 ln|cos x| C
t

tgxdx ln|cos x| C

www.wkuwanko.pl 5
 Całki – pojęcia i przykłady

f ( x )g( x )dx g( x )F ( x ) F ( x )g ( x )dx

Przykład:

x 2 e x dx - mamy tu całkę z mnożenia

f (x) ex F( x ) ex
g( x ) x2 g (x) 2x
x 2 e x dx x 2e x 2 xe x dx - mamy tu następną całkę z mnożenia, postępujemy podobnie
f ( x ) ex F( x ) e x
g( x ) x g (x) 1

x 2e x 2 xe x dx x 2e x 2 xe x e x dx

x 2e x 2 xe x ex C

Przykład:

x 3 ln x dx - mamy tu całkę z mnożenia

x4
f (x) x3 F( x )
4
1
g( x ) ln x g (x)
x
x4 x4 1 x4 1 3
ln x dx = ln x x dx
4 4 x 4 4
x4 1 x4
ln x C
4 4 4

Przykład:

ln x dx - nie mamy wzoru na taką całkę, ale możemy ją zapisać jako: ln x dx = 1 ln x dx

mamy więc całkę z mnożenia : 1 ln x dx

Rozwiązujemy ją w znany sposób:

1 ln x dx
f (x) 1 F( x ) x
1
g( x ) ln x g (x)
x
1
x ln x x dx = x ln x dx
x
x ln x x C

www.wkuwanko.pl 6
 Całki – pojęcia i przykłady

1
x ln x x dx = x ln x dx
x

ln x dx x ln x x C

Przykład:

x sin x dx - mamy tu całkę z mnożenia

f (x) sin x F( x ) cos x
g( x ) x g (x) 1
x cos x 1( cos x )dx = x cos x cos xdx
x cos x sin x C

1
dx arctgx C Wzór do zapamiętania!
1 x2

Co to jest arctg?
3 3
tg300 arctg 300
3 3
tg 450 1 arctg1 450

Przykład:

dx
dx - wykorzystamy powyższy wzór:
x 2 4

dx dx 1 dx
dx dx dx
2
x 4 x2 4 x 2
4 1 1
4 2
x
t | 2
2
x=2t
dx=2dt
1 2dt 1 dt 1 x
dx dx arctg C
4 t2 1 2 t 2 1 2 2

Przykład:

www.wkuwanko.pl 7
 Całki – pojęcia i przykłady

dx 1 dx 1 dx
dx = dx = dx
2 2
2x 5 5 2x2 5
2 x
1 1
5 5
2
x t
5
2
dx dt
5
5
dx = dt
2
1 5 dt 1 5 2
dx arctg x C
5 2 t 2 1 5 2 5

Matematyka.

Ćwiczenia - Rozwiązywanie całek..

Przykład:
1
1 1
3x 2 5x 7 x dx 3 x2 5 xdx 7 dx dx x x dx
x x
3
3
x3 x2 x2 x2 2 2
3 5 7 x ln| x| C x3 5 7 x ln| x| x C
3 2 3 2 3
2

Przykład:
1 1
1 5 7x 4 x2
7x 3 21x 5 x dx 7 x 3dx 21 xdx x 5 dx x 2 5 x 2 21 C
x2 x 4 2

Przykład:
1
dx . podstawiamy (2 x 1) t liczymy pochodną stronami:
2x 1
2dx dt
dt
dx
2
1 dt 1 dt 1
ln|t | C
t 2 2 t 2
1
ln|2 x 1| C
2

Przykład:

www.wkuwanko.pl 8
 Całki – pojęcia i przykłady

6 6
dx 6 dx podstawiamy 5x 7 t liczymy pochodną stronami:
5x 7 5x 7
5dx = dt
dt
dx
5
1 dt 6 1 6
6 dt ln t C
t 5 5 t 5
6
ln|5x 7| C
5

Przykład:

7x 9 podstawiamy 7x 9 t liczymy pochodną stronami

7dx dt
dt
dx
7
3
1 3
1 2 1 t 2 1 2 2
t dx C t C
7 7 3 7 3
2
2 3
7x 9 2 C
21

Przykład:
1 1 1
dx dx podstawiamy 3x 9 t liczymy pochodną stronami:
2 3x 9 2 1
3x 9 2
3dx dt
dt
dx
3
1 1
1 1 1
1 1 dt 1 1 1 t 2 1 1 t 2 1 1 2 2
t 2 dt C C t C
2 1 3 2 2 3 1 2 3 1 2 3 1
1
t2 2 2
1 1
3x 9 2 C
3

Przykład:
1
dx
( x 1)( x 2) ??????????????????????????????????
..............................
1 1 1 1
dx dx
3 ( x 1) 3 ( x 2)
1 1
ln| x 1| ln| x 2| C
3 3

www.wkuwanko.pl 9
 Całki – pojęcia i przykłady

Przykład:
2x 1
dx 36 20 16 4
x2 6x 5
6 4 6 4
x1 1 x2 5
2 2
2x 1 2x 1 A ( 2 x) B 1 Ax B Ax( x 5) B( x 1)
dx dx dx 2 dx 2 dx
x 2 6x 5 ( x 1)( x 5) ( x 1) ( x 5) ( x 1) ( x 5) ( x 1)( x 5)

A 2 x 2 10Ax Bx B
??????????????????
( x 1)( x 5)
............................................
A B 2 dodajemy stronami
5A B 1
__________
4A 1
1 1
A B 2
4 4
1 1
- 2
4 dx 4 dx - 1 1 dx 2 1 1
dx
x -1 x 5 4 x -1 4 x 5
1 1
= - ln| x 1| 2 ln| x 5| C
4 4

Przykład:
dx
( x 1 )( x 1 )( x 2 )
1 A B C A( x 1 )( x 2 ) B( x 1 )( x 2 ) C( x 1 )( x 1 )
( x 1 )( x 1 )( x 2 ) x 1 x 1 x 2 ( x 1 )( x 1 )( x 2 )
A(x 2 2 x x 2 ) B( x 2 2 x x 2 ) C( x 2 1 ) (Ax 2 3 Ax 2 A ) ( Bx 2 Bx 2 B ) ( Cx 2 C)
(x 1 )(x 1 )(x 2 ) (x 1 )(x 1 )(x 2 )
Ax 2 3 Ax 2 A Bx 2 Bx 2 B Cx 2 2
C x ( A B C ) x( 3 A B ) 2 A 2 B C
(x 1 )(x 1 )(x 2 ) (x 1 )(x 1 )(x 2 )

Jeżeli ułamki:
1 x 2 (A B C) x(3A B) 2A 2 B C
( x 1)( x 1)( x 2) (x 1)(x 1)(x 2)

są równe to i liczniki tych ułamków są równe. Możemy więc napisać:

x 2 (A B C) x(3A B) 2A 2B C 1

Obliczamy wartość A, B, C

A+ B+C=0

www.wkuwanko.pl 10
 Całki – pojęcia i przykłady

3A + B + 0 = 0
2A - 2B - C = 1
______________

Z drugiego równania obliczamy B:

B = -3A

A - 3A + C=0
2A - 2(-3A) - C = 1
__________________

-2A +C = 0
8A - C = 1
_______________
6A =1
A = 1/6

B = -3A = - 3(1/6) = - 1/2

B = - 1/2

A+B+C=0

A+B=-C

1 1
C
6 2
1 3
C
6
1
C
3
1
C
3
1 1 1
A B C
6 2 3
Nasze równanie przybierze więc postać:
1 1 1
dx 6 dx 2 dx 3 dx
( x 1)( x 1)( x 2) ( x 1) ( x 1) ( x 2)
1 1 1
ln| x 1| ln| x 1| ln| x 2| C
6 2 3

Przykład:
5x 7 5x 7 5x 7
dx dx dx
x 4 256 x2 16 x 2 16 x 4 x 4 x2 16

A( x 4)( x 2 16) Bx 4 x2 16 (Cx D) x 4 x 4

A B Cx D
dx dx
x 4 x 4 x 2 16 x 4 x 4 x2 16

www.wkuwanko.pl 11
 Całki – pojęcia i przykłady

4Ax 2 16A 64A Bx 3 4 Bx 216Bx 64 B Cx 3 16Cx Cx 2 16D

dx
x 4 x 4 x 2 16

x 3 (A B C) x 2 (4A 4 B D) x(16A 16B 16C) 64A 64 B 16D

dx
x 4 x 4 x 2 16

Aby obliczyć wartości A, B, C, D, piszemy układy równań:

A B C 0 16
4A 4 B D 0 16
16A 16B 16C 5
64A 64 B 16D 7

Dodajemy pierwsze i trzecie równanie :

16A 16B 16C 0

16A 16B 16C 5
32A 32B 5

Dodajemy drugie i czwarte równanie :

64A 64B 16D 0

64A 64B 16D 7
128A 128B 7

W wyniku tych działań otrzymujemy dwa równania:

32A 32 B 5 4
128A 128B 7

128A 128B 20
128A 128B 7
256A 13
13
A
256

Z równania 32A 32B 5 obliczamy B

www.wkuwanko.pl 12
 Całki – pojęcia i przykłady

13
32 32B 5
256
13
32B 5
8
13 40 13
5
8 8 27 27
B
32 32 8 32 256
27
B
256

Z równania A + B + C = 0 obliczamy C

13 27 13 27 40
C A B
256 256 276 256
40
C
256

Z równania 4A - 4B + D = 0 obliczamy D

13 27
4 4 D 0
256 256
13 27
D 0
64 64

13 27 14 7
D
64 64 64 32
7
D
32

Podstawiamy obliczone wartości A, B, C, D do równania:

13 27 40 7
x
A B Cx D 256 dx 256 dx 256 32 dx
dx
x 4 x 4 x 2 16 x 4 x 4 x 2 16
a b
40 7 40 7
x x
13 1 27 1 256 32 dx 13 27 256 32 dx
dx dx ln| x 4| ln| x 4|
256 x 4 256 x 4 x 2 16 256 256 x 2 16

40 7 40 1 7 40 7
x c 2x 2x
256 32 dx 256 2 32 512 32
a b a b dx a b dx
x 2 16 x 2 16 x 2 16 x 2 16

40 7
2x
512 32 40 2x 7 1
a b dx dx a b dx dx
x 2 16 x 2 16 512 x 2 16 32 x2 16

www.wkuwanko.pl 13
 Całki – pojęcia i przykłady

40 7 1 7 1
a b ln| x 2 16| dx a b c dx
512 32 x2 16 32 x2
16 1
16

7 1 dx x
a b c podstawiamy t x 4t dx 4dt
32 16 x 2 4
1
4
7 1 4dt 7 4 dt 7 1 7 1 x
a b c a b c a b c arctgt a b c arctg
32 16 t 2 1 32 16 t 2 1 32 4 32 4 4
7 x
a b c arctg
128 4

Przykład:
dx dx 1 dx
x2 7 x2 7
x
2
7 1 1
7 7

x
t 7
7
x 7 t
dx 7 dt

1 7 dt 7 dt
7 t 2 1 7 t 2 1
7 7 x
arctgt C arctg C
7 7 7

Przykład:
dx dx t dt
2 x t x dx
2x2 1 2x
2
1 2 2

dt
2 1 dt
t2 1 2 t 2 1
1 1
arctgt C arctg| 2 x| C
2 2

Przykład:

www.wkuwanko.pl 14
 Całki – pojęcia i przykłady

dx dx 1 dx
3x 2 5 3
2 5
3
2
5 x 1 x 1
5 5

3 t dt 5
x t x dx dx dt
5 3 3 3
5 5
5
dt
1 3 1 5 dt
5 t 2 1 5 3 t 2 1
1 5 1 5 5
arctgt C arctg| x| C
5 3 5 3 3

Przykład:

dx
a+b 2 a2 2ab b2
x2 6 x 24

x2 6 x 24 x2 6 x 9 15 x2 6x 9 15 x 3 2 15
dx dx dx 1 dx
x2 6 x 24 x 3 2 15 x 32 15 x 3 2
15 1 1
15 15

x 3 t 15 15
t x 3 x 3 t dx dt
15 15 15 15

.........................
15
1 dt 1 15 1 15 x 3
15
arctg| t | C arctg| | C
15 t2 1 15 15 15 15 15

15 x 3
arctg| | +C
15 15

Temat: cd całki.

1
Powtórka: dx arctgx C
1 x2

Przykład:
dx
9 28 19 delta ujemna, do rozwiązania należy wykorzystać inną
x2 3x 7
metodę.

www.wkuwanko.pl 15
 Całki – pojęcia i przykłady

Wykorzystać można wzór: a b2 a2 2ab b 2

4
dx dx dx 19 4 dx
= dx
x2 3x 7 x2 2
3
x
9 9
7 3 2 19 3 2 19 19 3 2
2 4 4 x x x
2 4 2 4 2
1
19 19
4 4
3
x
4 dx 2 3 19 19
podstawiamy za t x t dx dt
19 2 19 2 2 2
3
x 2
2 1
19
2

19 3
dt x2
4 2 4 19 dt 2 19 2
arctg C
19 t2 1 19 2 t2 1 19 19
2

Przykład:

5x 7
dx
x2 7x 20

f (x)
Przypomnienie wzoru: ln| f ( x )| C
f (x)

pochodna z mianownika naszego przykładu była by: x2 7x 20 2x 7

licznik z naszego przykładu jest : 5x 7

aby doprowadzić go do postaci: 2x 7

należy dokonać przekształcenia:

 x 
1 7 5 5 7 5 35 14
5x 7 5 2x 7 7 2x 7 7 2x 7
2 2 2 2 2 2 2
5 21
2x 7
2 2

Wracamy do naszej całki:

5 21
2x 7
5x 7 2 2 dx 5 2x 7 21 dx
dx dx
x2 7x 20 x 2 7 x 20 2 x 2 7 x 20 2 x2 7x 20

www.wkuwanko.pl 16
 Całki – pojęcia i przykłady

5 21 dx 21 dx
ln| x 2 7 x 20| K
2  2 7 49 49 80 2 7 2
   x2 2 x x
31
K 2 
4 4 4 2 4
B 
B

4
dx 31 4 dx 4 dx
B dx
7 2 31 7 2 31 31 7 2 31
7
2
x x x x
2 4 2 4 2 2
1 1
31 31 31
4 4 2

7
x
2 7 31
t x t | całkujemy stronami
31 2 2
2
31
dx dt
2

7
x
4 dx 4 31 dt 2 31 2|
B arctg | C
31 2 31 2 t2 1 31 31
7
x 2
2 1
31
2

Przykład:

dx dx
x 1 t dx dt
x2 2x 1 x 12
dt t 1 1
t 2 dt C C
t2 1 x 1

Temat2: Całki oznaczone.

Wszystkie poznane do tej pory całki to całki nieoznaczone.

Całka oznaczona to całka dla której określa się przedział. Musi być różniczkowalna.

b
f ( x )dx F( b ) F( a )
a

Przykład:

www.wkuwanko.pl 17
 Całki – pojęcia i przykłady

3 x2 3 32 12 9 1 8
xdx | 4
1 2 1 2 2 2 2 2

Przykład:

10 1 x 1 t
dx podstawiamy:
5 x 1 dx dt
x 5 t( 5 ) 4
dla
x 10 t ( 10 ) 9

Przy metodzie podstawiania trzeba zmienić granice całkowania bo zmienia się zmienna.

10 1 91
dx dt
Wracamy do przykładu: 5 x 1 4t
9 9
ln | t | | ln 9 ln 4 ln
4 4

b c b
Twierdzenia: f ( x )dx f ( f )dx f ( f )dx c ( a ,b )
a a c

a
f ( x )dx 0
a

f (x) 0 ( a , b)

a b

b
| P| f ( x )dx
a

Przykład:

f (x) x 2
Mamy dwie funkcje:
g ( x ) 4x

www.wkuwanko.pl 18
 Całki – pojęcia i przykłady

x2
Miejsce przecięcia się obu
wykresów

4x

Obliczyć pole zawarte między jednym a drugim wykresem w obszarze między przecięciami
się tych wykresów.

Wykresy przecinają się dla x który jest równy: x 2 4x

x 2 4x 0
x ( x 4) 0
x 0
x 4

Pole będzie równe różnicy :

4 4
Pole 4xdx x 2 dx
0 0
2 4
x x3 4 64
4 | | 4(8 0) 0
2 0 3 0 3
32 2 2 32
32 32 1
3 3 3

25.04.98 ćwiczenia Przykład:

f ( x ) g( x ) g( x ) F ( x ) F ( x ) g ( x )dx C

x3
x 2 ln xdx f x2 F
3
1
g ln x g
x

x3 1 x3 x3 1 2 x3 1 x3 x3 1
ln x dx ln x x dx ln x C ln x C
3 x 3 3 3 3 3 3 3 3

Przykład:

x sin xdx f sin x F cos x

g x g 1

x cos x cos xdx x cos x sin x C

www.wkuwanko.pl 19
 Całki – pojęcia i przykłady

Przykład:

1
dx ln x t
x ln x
1
dx dt
x
dx
dt
x

1 dx dx 1 1 dt
dx dt ln t C ln(ln x ) C
x ln x x ln x x t t t

Przykład:

1
dx ln x t
x ln 2 x
1
dx dx
x

dt t 1 1 1
t 2 dt C C C
t2 1 t ln x

Przykład:

dx 1 A B A( x 1 ) B( x 5 )
( x 5 )( x 1 ) ( x 5 )( x 1 ) ( x 5) ( x 1) ( x 5 )( x 1 )

Ax A Bx 5 x( A B ) A 5 B
( x 5 )( x 1 ) ( x 5 )( x 1 )

x 5 t x 1 z
dx dt dx dz

A B 0 (-1) A B 0
A 5B 1 A 5B 1

6B 1
1
B
6
1
A 0
6
1
A
6

www.wkuwanko.pl 20
 Całki – pojęcia i przykłady

1 1 1 1 1 1 1 1
dx dx dt dz
6 x 5 6 x 1 6 t 6 z

1 1 1 1
ln t ln z C ln x 5 ln x 1 C
6 6 6 6
Przykład:

1 1 1 1 dx 1 dx
2
dx 2
dx 2
dx 2 2
x 2 x 11 x 2 x 1 10 x 1 10 10 x 1 10 x 1
1 1
10 10
x 1
t x 1 10 t dx 10 dt
10

1 10dt 10 dt 10 x 1
2 2 arctg C
10 t 1 10 t 1 10 10

Przykład:

dx
wyciągnijmy przed mianownik 2 i przedstawmy go w postaci:
2x2 x 7

2 x 7 x 1 1 7
2x2 x 7 2 x2 2 x2 2
2 2 2 4 16 16 2

x 1 1 7 1 2 1 8 7 1 2 55
2 x2 2 2 x 2 x
4 16 16 2 4 16 16 4 16

Podstawiamy do naszego przykładu:

dx dx 1 dx 1 16 dx
2x2 x 7 1 2 55 2 1 2 55 2 55 1 2 55
2 x+ x+ x+
4 16 4 16 4 16
55 55
16 16

1 16 dx 8 dx
2 55 55 2
1 2 x+
1
x+ 4
4 1
1 55
2
55 4
16
1
x+
4 1 55 55
podstawiamy: t x+ t różniczkujemy: dx dt
55 4 4 4
4

www.wkuwanko.pl 21
 Całki – pojęcia i przykłady

55 1
dt x
8 4 8 55 dt 2 55 2 55 4
arctg t C arctg C
55 t 2 1 55 4 t2 1 55 55 55
4

Przykład:

3x 7 f (x)
zastosujemy wzór ln| f ( x )| C
6x 2 x 4 f (x)

Obliczamy pochodną mianownika:

6x2 x 4 12 x 1 aby licznik doprowadzić do takiej wartości,

należy dokonać w nim następujących przekształceń:

1 1 1 1 1 27
3x 7 3 12 x 1 7 12 x 1 7 12 x 1
12 12 4 4 4 4
Podstawiamy obliczoną wartość w miejsce licznika:

1 27 1 27
12 x 1 12 x 1 12 x 1
4 4 dx 4 4 1 27 dx
dx dx dx dx
6x2 x 4 6x2 x 4 6x2 x 4 4 6x2 x 4 4 6x 2 x 4

1 27 dx 1
ln 6 x 2 x 4 dx oznaczmy A= ln 6 x 2 x 4
4 4 6x2 x 4 4
27 dx
A dx
4 6x 2 x 4

1
Rozpisujemy mianownik aby można było zastosować wzór: dx arctgx C
1 x2

x 4 x 1 1 2 1 2 1 2 1 2 95
6x 2 x 4 6 x2 2 6 x2 2 6 x 6 x
2 6 6 12 144 144 3 12 144 3 12 144

Wracamy do obliczeń całki:

27 dx 27 dx 27 1 144 dx
A dx A A
4 6x2 x 4 4 1 2 95 4 6 95 1 2
6 x x
12 144 12
1
95
144

162 dx
A
95
1 2
x
12
1
2
95
12

www.wkuwanko.pl 22
 Całki – pojęcia i przykłady

Podstawiamy:
1
x
12 1 95 95
t x t dx dt
95 12 12 12
12

Wstawiamy to do przykładu:

95
dt
162 dx 162 12 162 95 dt 81 95
A A A A arctg t C
95 2 95 t2 1 95 12 t 2 1 6 95
1
x
12 1
95
12

1
x
81 95 12
A arctg C
6 95 95
12
1
A= ln 6x2 x 4
4
1
x
3x 7 1 81 95
Rozwiązaniem 2
jest: = ln 6x2 x 4 arctg 12 C
6x x 4 4 6 95 95
12

Przykład:

Obliczyć pole między wykresami funkcji: y x2

y 7x

Obliczamy miejsca przecięcia się tych wykresów (wspólne wartości X dla obu wykresów):

x2 7x
x2 7x 0
x(x 7) 0

Dla x1 0 oraz x2 7 wykresy tych funkcji przecinają się.

Pole między wykresami tych funkcji będzie równe różnicy całek oznaczonych tych funkcji
dla przedziału 0,7

www.wkuwanko.pl 23
 Całki – pojęcia i przykłady

7 7 x2 7 x3 7 72 02 73 03 7 49 343 343
P 7xdx x 2dx 7 | | 7 7
2 0 3 0 2 2 3 3 2 3 6
0 0

343
P
6

Przykład:

Obliczyć pole między wykresami funkcji: y x

y 2x

1/4

Obliczamy miejsca przecięcia się tych wykresów (wspólne wartości X dla obu wykresów):

x 2x Dla wartości: x1
0
x 4x 2 1
x2
4
4x 2 x 0
wykresy przecinają się.
x ( 4x 1) 0

Pole między wykresami tych funkcji będzie równe różnicy całek oznaczonych tych funkcji
1
dla przedziału 0,
4

1 1 1 1 1 1
1 2
4 4 4 4 2 3 4 x 2 4
P xdx 2 xdx x 2 dx 2 xdx x | 2 |
3 0 2 0
0 0 0 0
2 1 1 2 1 1 1 1 4 3 1
3 64 16 3 8 16 12 16 48 48

1
P
48

www.wkuwanko.pl 24
 Całki – pojęcia i przykłady

Wzory na obliczanie całek:

xn 1
1. x n dx C dla n 1
n 1

gdy x = -1 to
1
dx ln| x| C
x

2. Cf ( x)dx C f ( x)dx

3. f ( x ) g( x ) dx f ( x )dx g( x )dx

1
4. dx ln( x 1 )dx C
x 1

5. Jeżeli w mianowniku jest funkcja a w liczniku jest pochodna tej funkcji to całka jest
równa:

f (x)
ln| f ( x )| C
f (x)

1
6. dx ln| x 3| ln| x 2| C
( x 3)( x 2)

7. e x dx ex C

8. sin xdx cos x C

9. cos xdx sin x C

10. tgxdx ln|cos x| C

11. f ( x )g( x )dx g( x )F ( x ) F ( x )g ( x )dx

12. ln x dx x ln x x C
1
13. dx arctgx C
x 2 1
b
14. f ( x )dx F( b ) F( a )
a
b c b
15. Twierdzenia: 1. f ( x )dx f ( f )dx f ( f )dx c ( a ,b )
a a c

www.wkuwanko.pl 25
 Całki – pojęcia i przykłady

a
2. f ( x )dx 0
a

www.wkuwanko.pl 26