Program Ochrony Przyrody

REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH WE WROCŁAWIU
PLAN URZĄDZENIA LASU
dla Nadleśnictwa Śnieżka

na okres od 1 stycznia 2009r. do 31 grudnia 2018r.
PROGRAM OCHRONY PRZYRODY
Program opracowano w BULiGL Oddział w Brzegu

Autor opracowania:
mgr inż. Dariusz Bober
Program zaktualizowano w Biurze Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu
Program zaktualizował:
mgr inż. Hubert Rzońca
sekretariat@brzeg.buligl.pl
www.buligl.pl
Sprawdził: Akceptuje:
Inspektor BUL i GL Oddział w Brzegu p.o. Dyrektor BUL i GL Oddział w Brzegu
.............................................. ................................................
mgr inż. Marek Matyjaszczyk mgr inż. Janusz Bańkowski
BRZEG 2009
2
Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa „Śnieżka”
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP................................................................................................................................13
2. CELE PROGRAMU.............................................................................................................14
3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA ........................................................15
3.1. Położenie nadleśnictwa względem jednostek regionalizacji przyrodniczo-leśnej...............18
3.2. Strefy ekoklimatyczne ..................................................................................................19
3.2.1. Klimat Sudetów...................................................................................................20
3.3. Położenie fizycznogeograficzne, budowa geologiczna i rzeźba terenu .............................21
3.4. Charakterystyka geobotaniczna .....................................................................................24
3.5. Charakterystyka ogólna kompleksów leśnych Nadleśnictwa Śnieżka ...............................25
3.6. Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach grup funkcji lasu .........................29
3.7. Położenie Nadleśnictwa Śnieżka względem leśnych jednostek administracyjnych............30
3.8. Struktura użytkowania ziemi.........................................................................................31
4. FORMY OCHRONY - ISTNIEJĄCE I PROJEKTOWANE...................................................33
4.1. Ochrona in situ ............................................................................................................33
4.1.1. Karkonoski Park Narodowy..................................................................................33
4.1.2. Otulina Karkonoskiego Parku Narodowego ...........................................................33
4.1.3. Rezerwaty przyrody .............................................................................................51
4.1.4. Parki krajobrazowe ..............................................................................................53
4.1.5. Obszar chronionego krajobrazu.............................................................................55
4.1.6. Obszary Natura 2000............................................................................................56
4.1.7. Siedliska przyrodnicze – występowanie i zalecenia ochronne ..................................90
4.1.8. Pomniki przyrody ..............................................................................................110
4.1.9. Stanowiska dokumentacyjne ...............................................................................131
4.1.10. Użytki ekologiczne ............................................................................................131
4.1.11. Zespoły Przyrodniczo – Krajobrazowe ................................................................131
4.1.12. Grunty leśne do objęcia formą ochrony prawnej...................................................132
4.1.13. Chronione gatunki flory .....................................................................................133
4.1.14. Chronione gatunki fauny ....................................................................................145
4.2. Lasy ochronne ...........................................................................................................169
4.3. Drzewostany bez wskazań gospodarczych ...................................................................171
4.4. Lasy wpisane do rejestru zabytków .............................................................................172
4.5. Ochrona - ex situ........................................................................................................173
5. WALORY PRZYRODNICZO-LEŚNE................................................................................174
5.1. Gleby leśne................................................................................................................174
5.2. Siedliskowe typy lasu.................................................................................................175
5.3. Flora .........................................................................................................................181
3
5.4. Fauna ........................................................................................................................181

5.4.1. Bezkręgowce – Evertebrata ................................................................................182
5.4.2. Kręgowce – Vertebrata.......................................................................................185
5.5. Charakterystyka drzewostanów ilościowa i powierzchniowa .........................................189
5.6. Budowa pionowa .......................................................................................................191
5.7. Baza nasienna Nadleśnictwa Śnieżka ..........................................................................192
5.8. Parki wiejskie występujące na terenie i w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa ...............193
5.9. Ciekawe twory przyrody nieożywionej w zasięgu i bezpośrednim sąsiedztwie Nadleśnictwa
„Śnieżka” ..............................................................................................................................195
5.10. Zabytkowe miejsca o charakterze historycznym, zabytki kultury materialnej w obszarze i w
terytorialnym zasięgu nadleśnictwa .........................................................................................197
5.11. Ocena stanu stosunków wodnych, obszar, sposoby i stopień wykorzystania oraz klasy
czystości wód powierzchniowych............................................................................................199
5.11.1. Hydrografia terenu Nadleśnictwa Śnieżka............................................................199
5.11.2. Stan czystości wód powierzchniowych................................................................202
5.11.3. Ekologiczna ocena stanu lasu..............................................................................203
5.12. Formy degeneracji ekosystemu leśnego .......................................................................207
5.12.1. Aktualny stan siedliska.......................................................................................207
5.12.2. Borowacenie......................................................................................................210
5.12.3. Monotypizacja ...................................................................................................212
5.12.4. Neofityzacja ......................................................................................................212
6. ZAGROŻENIA ..................................................................................................................216
6.1. Wielkopowierzchniowe zamieranie lasów w Sudetach..................................................217
6.2. Stan zdrowotny lasu oraz skażenie powietrza atmosferycznego .....................................218
6.2.1. Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego ..........................................218
6.3. Chemizm opadów ......................................................................................................220
6.3.1. Dwutlenek siarki................................................................................................220
6.3.2. Dwutlenek azotu ................................................................................................220
6.4. Odpady komunalne i przemysłowe..............................................................................221
6.5. Strefy zagrożenia przemysłowego, monitoring biologiczny...........................................221
6.5.1. Strefy zagrożenia przemysłowego .......................................................................221
6.6. Istniejące zakłady przemysłowe w terytorialnym zasięgu nadleśnictwa oraz w jego
sąsiedztwie ............................................................................................................................222
6.7. Planowane inwestycje zabezpieczające lasy przed negatywnym oddziaływaniem przyszłych
inwestycji ..............................................................................................................................224
6.7.1. Planowane przedsięwzięcia z zakresu kształtowania stosunków wodnych..............225
6.8. Zagrożenia biotyczne .................................................................................................226
4
6.8.1. Choroby grzybowe .............................................................................................227

6.8.2. Zagrożenia od owadów.......................................................................................228
6.8.3. Uszkodzenia od zwierzyny płowej w uprawach, młodnikach i starszych
drzewostanach....................................................................................................................236
6.8.4. Zagospodarowanie terenów łowieckich ...............................................................239
6.8.5. Szkody powodowane przez zwierzynę drobną......................................................241
6.9. Zagrożenia od czynników abiotycznych ......................................................................243
6.9.1. Wiatry...............................................................................................................244
6.9.2. Opady atmosferyczne i osady .............................................................................247
6.9.3. Temperatura powietrza i gleby............................................................................248
6.9.4. Powodzie ..........................................................................................................248
6.10. Bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka na lasy...........................................249
6.10.1. Turystyka ..........................................................................................................249
6.10.2. Szkody górnicze ................................................................................................251
6.11. Podsumowanie negatywnych skutków działalności człowieka na lasy ...........................251
7. WYTYCZNE DO ORGANIZACJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO, REGULACJI ZASOBÓW
ORAZ WYKONYWANIA PRAC LEŚNYCH ............................................................................252
7.1. Regulacja użytkowania rębnego ..................................................................................254
7.2. Obręby siedliskowe....................................................................................................255
7.3. Wytyczne w sprawie poprawy stanu środowiska przyrodniczego w trakcie wykonywania
prac leśnych...........................................................................................................................259
7.4. Wytyczne dla terenów Nadleśnictwa Śnieżka w granicach RPK....................................260
7.5. Organizacja szlaków zrywkowych ..............................................................................261
7.6. Wskazówki i niektóre koncepcje procesu odnawiania lasu w reglu górnym w Sudetach..262
7.7. Gospodarowanie przedplonomi...................................................................................264
8. PLAN DZIAŁAŃ - ZESTAWIENIE PRAC OBJĘTYCH PROGRAMEM OCHRONY
PRZYRODY .............................................................................................................................267
8.1. Uzupełnienie do wskazań gospodarczych dla drzewostanów ze zinwentaryzowanymi
siedliskami przyrodniczymi Natura 2000 .................................................................................267
8.2. Uzupełnienie do wskazań gospodarczych dla drzewostanów zlokalizowanych w otulinie
Karkonoskiego Parku Narodowego..........................................................................................272
8.3. Kształtowanie stosunków wodnych (melioracje wodne) ...............................................273
8.4. Kształtowanie strefy ekotonowej.................................................................................275
8.5. Szczególne formy ochrony wskazania ogólne ..............................................................275
8.6. Ochrona różnorodności biologicznej ...........................................................................276
8.6.1. Biologiczne metody ochrony lasu........................................................................277
8.7. Ochrona przeciwpożarowa..........................................................................................278
5
8.8. Promocja i edukacja ekologiczna ................................................................................278

9. Metodyka...........................................................................................................................279
10. Literatura ......................................................................................................................281
6
WYKAZ TABEL
Tab. 1 Podział Nadleśnictwa Śnieżka wg jednostek regionalizacji ...................................................19

Tab. 2 Wybrane elementy obrazujące warunki klimatyczne w Sudetach w latach 1930 –1960
(Trampler i in., 1990). ..................................................................................................................21
Tab. 3 Kompleksy leśne Nadleśnictwa Śnieżka ..............................................................................27
Tab. 4 Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach grup funkcji lasu (zestawienie
wygenerowane z programu „Taksator”).........................................................................................29
Tab. 5 Struktura użytkowania ziemi wg gmin; główne grupy i kategorie użytkowania zgodnie z
danymi planu (operatu).................................................................................................................31
Tab. 6 Zestawienie informacji nt. powierzchni i lokalizacji otuliny Karkonoskiego Parku Narodowego
na gruntach Nadleśnictwa "Śnieżka" .............................................................................................34
Tab. 7 Zestawienie powierzchni manipulacyjnej projektowanych rębni w drzewostanach w granicach
otuliny KPN ................................................................................................................................36
Tab. 8 Porównanie powierzchni drzewostanów oraz zadań gospodarczych w otulinie i poza nią w
Nadleśnictwach: „Śnieżka” i Kamienna Góra.................................................................................42
Tab. 9 Zestawienie zaplanowanych czynności gospodarczych w drzewostanach w otulinie KPN.......42
Tab. 10 Informacje nt. lokalizacji oraz powierzchni proponowanych rezerwatów przyrody na gruntach
w zarządzie Nadleśnictwa "Śnieżka" .............................................................................................52
Tab. 11 Zestawienie powierzchni leśnej i nieleśnej Rudawskiego Parku Krajobrazowego i otuliny,
znajdujących się w granicach Nadleśnictwa Śnieżka ......................................................................54
Tab. 12 Zestawienie powierzchni leśnej i nieleśnej byłego Obszaru Chronionego Krajobrazu
"Karkonosze i Góry Izerskie” w granicach Nadleśnictwa Śnieżka ...................................................56
Tab. 13 Zestawienie podstawowych informacji o OSO "Karkonosze" w zasięgu Nadleśnictwa Śnieżka
...................................................................................................................................................58
Tab. 14 Zestawienie powierzchni obszarów Natura 2000 obejmujących grunty Nadleśnictwa Śnieżka,
zatwierdzonych przez Komisję Europejską ....................................................................................59
Tab. 15 Zestawienie podstawowych informacji o SOO wchodzących w zasięg Nadleśnictwa Snieżka,
zatwierdzonych przez KE, dla których proponowane są zmiany przebiegu granic.............................60
Tab. 16 Zestawienie wskazań gospodarczych zaprojektowanych w drzewostanach położonych w
granicach SOO i OSO Karkonosze ................................................................................................61
Tab. 17 Zestawienie wskazań gospodarczych zaprojektowanych w drzewostanach w granicach SOO
Rudawy Janowickie .....................................................................................................................70
Tab. 18 Zestawienie powierzchni siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych w SOO Góry i Pogórze
Kaczawskie (na podstawie materiałów wojewódzkiego zespołu specjalistów (WZS) do opracowania
projektu sieci Natura 2000 w woj. dolnośląskim) ...........................................................................73
Tab. 19 Zestawienie siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych w SOO Góry i Pogórze Kaczawskie w
granicach zasięgu Nadleśnictwa Śnieżka (na podstawie materiałów WZS).......................................74
7
Tab. 20 Zestawienie powierzchni siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych w SOO Góry i Pogórze
Kaczawskie na gruntach Nadleśnictwa Śnieżka (na podstawie materiałów WZS) .............................75
Tab. 21 Zestawienie siedlisk Natura 2000 zajmujących dodatkowo małe powierzchnie w SOO Góry i
Pogórze Kaczawskie (na podstawie Materiałów wzs) .....................................................................76
Góry i Pogórze Kaczawskie ..........................................................................................................77
Tab. 23 Zestawienie podstawowych informacji nt. projektowanych obszarów Natura 2000
obejmujących zasięg Nadleśnictwa Śnieżka ...................................................................................80
Tab. 24 Zestawienie powierzchni siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych w SOO Stawy
Maciejowa (na podstawie materiałów WZS) ..................................................................................81
Tab. 25 Zestawienie siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych w SOO Stawy Maciejowa na gruntach
Nadleśnictwa Śnieżka (na podstawie materiałów WZS)..................................................................81
Tab. 26 Zestawienie siedlisk Natura 2000 zajmujących niewielkie powierzchnie w SOO Stawy
Maciejowa (na podstawie materiałów WZS) ..................................................................................82
Stawy Maciejowa.........................................................................................................................82
Karpnickie (na podstawie materiałów WZS) ..................................................................................84
Karpnickie na gruntach Nadleśnictwa Śnieżka (na podstawie materiałów WZS) ..............................84
Tab. 30 Zestawienie siedlisk Natura 2000 zajmujacych niewielkie powierzchnie w SOO Stawy
Karpnickie (na podstawie materiałów WZS) ..................................................................................85
Stawy Karpnickie.........................................................................................................................85
Tab. 32 Zestawienie powierzchni siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych w SOO Źródła Pijawnika
(na podstawie materiałów WZS) ...................................................................................................87
Tab. 33 Zestawienie siedlisk Natura 2000 zajmujących niewielkie powierzchnie w SOO Źródła
Pijawnika (na podstawie materiałów WZS)....................................................................................87
Tab. 34 Zestawienie powierzchni siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych w SOO Trzcińskie
Mokradła (na podstawie materiałów WZS) ....................................................................................88
Tab. 35 Zestawienie powierzchni siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych w SOO Trzcińskie
Mokradła na gruntach w zarządzie Nadleśnictwa Śnieżka (na podstawie materiałów WZS) ..............89
Tab. 36 Zestawienie siedlisk zajmujących dodatkowo niewielkie powierzchnie w SOO Trzcińskie
Mokradła (na podstawie materiałów WZS) ....................................................................................89
Trzcińskie Mokradła ....................................................................................................................89
Tab. 38 Zestaweinie siedlisk Natura 2000 zinwentaryzownych powierzchniowo ..............................90
8
Tab. 39 Zestawienie siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych punktowo ......................................92

Tab. 40 Dodatkowe informacje do wskazań gopodarczych zaprojektowanych w dzrzewostanach ze
zinwntaryzowanymi siedliskami Natura 2000 ..............................................................................110
Tab. 41 Wykaz istniejących pomników przyrody na terenie Nadleśnictwa Śnieżka oraz na gruntach
innej własności pozostających w terytorialnym zasięgu nadleśnictwa ............................................112
Tab. 42 Wykaz projektowanych pomników przyrody na terenie Nadleśnictwa Śnieżka oraz na
gruntach innej własności pozostających w terytorialnym zasięgu nadleśnictwa ..............................126
Tab. 43 Zestawienie projektowanych obszarów do objęcia ochroną prawną w nadleśnictwie „Śnieżka”
obręb Kowary ............................................................................................................................132
Tab. 44 Wykaz chronionych i rzadkich gatunków roślin naczyniowych.........................................133
Tab. 45 Zestawienie gatunków roślin zagrożonych.......................................................................141
Tab. 46 Zestawienie gatunków roślin zagrożonych w obszarze nadleśnictwa .................................144
Tab. 47 Ostoje zwierząt chronionych...........................................................................................145
Tab. 48 Wykaz chronionych i rzadkich zwierząt ..........................................................................158
Tab. 49 Zestawienie powierzchni gruntów leśnych Nadleśnictwa „Śnieżka” wg kategorii ochronności
.................................................................................................................................................169
Tab. 50 Zestawienie podstawowych informacji nt. drzewostanów bez wskazań gospodarczych.......172
Tab. 51 Zestawienie gruntów w zarządzie Nadleśnictwa „Śnieżka” wpisanych do rejestru zabytków
.................................................................................................................................................172
Tab. 52 Zestawienie powierzchni leśnej Nadleśnictwa "Śnieżka" w poszczególnych STL...............176
Tab. 53 Zestawienie gatunków roztoczy w nadleśnictwie „Śnieżka” .............................................183
Tab. 54 Zestawienie gatunków ślimaków w nadleśnictwie „Śnieżka” ...........................................184
Tab. 55 Zestawienie gatunków ryb wykazanych z potoków Nadleśnictwa Śnieżka ........................186
Tab. 56 Zestawienie gatunków ptaków wykazanych z terenu Nadleśnictwa Śnieżka nie podlegających
ochronie gatunkowej ..................................................................................................................187
Tab. 57 Zestawienie gatunków ssaków wykazanych z terenu Nadleśnictwa Śnieżka nie podlegających
ochronie gatunkowej ..................................................................................................................188
Tab. 58 Zestawienie powierzchni [ha] drzewostanów według grup wiekowych i bogactwa
gatunkowego (wyniki taksacji przetworzone programem „Taksator”)............................................190
Tab. 59 Zestawienie powierzchni [ha] i drzewostanów wg grup wiekowych i budowy (wygenerowane
programem „Taksator”)..............................................................................................................191
Tab. 60 Zestawienie zabytkowych parków i ogrodów w terytorialnym zasięgu Nadleśnictwa Śnieżka
.................................................................................................................................................193
Tab. 61 Wykaz ciekawych obiektów przyrody nieożywionej ........................................................195
Tab. 62 Ważniejsze obiekty kultury materialnej ...........................................................................198
Tab. 63 Przegląd głównych rzek i potoków obszaru Nadleśnictwa Śnieżka ....................................200
9
Tab. 64 Zestawienie powierzchniowe wg zgodności składu gatunkowego (Źródło: wyniki taksacji

przetworzone programem taksator) .............................................................................................204
Tab. 65 Zestawienie powierzchni drzewostanów Nadleśnictwa „Śnieżka” wg aktualnego stanu
siedliska (wygenerowane programem „Taksator”)........................................................................208
Tab. 66 Zestawienie powierzchni [ha] wg form degeneracji lasu – borowacenie (wygenerowane
programem „Taksator”)..............................................................................................................211
Tab. 67 Zestawienie powierzchni [ha] wg form degeneracji lasu - monotypizacja...........................212
Tab. 68 Zestawienie powierzchni [ha] wg form degeneracji lasu - neofityzacja (gatunki obcego
pochodzenia jako panujące w drzewostanach)..............................................................................213
Tab. 69 Zestawienie powierzchni [ha] wg form degeneracji lasu – neofityzacja (gatunki obcego
pochodzenia w udziale – powierzchnia zredukowana) ..................................................................214
Tab. 70 Zestawienie powierzchni wg form degeneracji lasu – neofityzacja; liczba wydzieleń z
neofitami w dolnych warstwach drzewostanu...............................................................................215
Tab. 71 Klasyfikacja strefy za rok 2007 ze względu na ochrone zdrowia. [www.wroclaw.pios.gov.pl]
.................................................................................................................................................219
Tab. 73 Pozyskanie grubizny z przyczyn sanitarnych w latach 1989 – 1998...................................232
Tab. 74 Pozyskanie użytków przygodnych na tle pozyskana ogółem w 10-leciu 1999-2008............233
Tab. 75 Pozyskanie drewna zasiedlonego w latach 1999 - 2008 ....................................................235
Tab. 76 Uszkodzenia upraw młodników i starszych drzewostanów................................................237
Tab. 77 Zręby sanitarne prowadzone w nadleśnictwie „Śnieżka”...................................................246
Tab. 78 Jednostki regulacji użytkowania rębnego i długookresowego planowania hodowlanego
(gospodarstwa siedliskowe). .......................................................................................................255
Tab. 79 Uzupełnienie do wskazań gospodarczych dla siedlisk przyrodniczych...............................268
10
WYKAZ WYKRESÓW
Wykres 1 Procentowy udział ogólnej powierzchni nadleśnictwa w rozbiciu na poszczególne gminy..32

Wykres 2 Porównanie udziału powierzchni objętej różnymi formami rębni w powierzchni leśnej w
otulinie KPN i w pozostałych drzewostanach Nadleśnictwa „Śnieżka" ............................................35
Wykres 3 Powierzchnia manipulacyjna planowanych rębni w podziale na gatunki panujące z
wyróżnieniem rębni IVd dla drzewostanów położonych w granicach otuliny KPN ...........................37
Wykres 4 Udział powierzchni planowanych rębni w ogólnej powierzchni gatunków panujacych w
drzewostanach położonych w granicach otuliny KPN.....................................................................38
Wykres 5 Udział rębni IVd w powierzchni planowanych rębni dla gatunków panujacych w
drzewostanach położonych w granicach otuliny KPN.....................................................................39
Wykres 6 Udział powierzchni bez wskazań gospodarczych w powierzchni gqtunków panujących w
drzewostanach położonych w otulinie KPN ...................................................................................40
Wykres 7 Powierzchnia gatunków panujących w drzewostanach w granicach otuliny KPN z
uwzględnieniem wieku.................................................................................................................41
Wykres 8 Udział poszczególnych, wiodących kategorii ochronności w ogólnej powierzchni lasów
ochronnych w Nadleśnictwie "Śnieżka".......................................................................................171
Wykres 9 Udział poszczególnych typów gleb w powierzchni gruntów leśnych Nadleśnictwa "Śnieżka"
.................................................................................................................................................175
Wykres 10 Udział poszczególnych STL w Nadleśnictwie "Śnieżka" .............................................177
Wykres 11 Udział drzewostanów niezgodnych w typach siedliskowych lasu z uwzględnieniem
gospodarczych typów drzewostanów...........................................................................................207
Wykres 13 Struktura uszkodzeń od patogenów grzybowych w stopniach intesywności w
Nadleśnictwie "Śnieżka" ............................................................................................................228
Wykres 14 Struktura uszkodzeń od owadów w stopniach intensywności w Nadleśnictwie "Śnieżka"
.................................................................................................................................................229
Wykres 15 Udział posuszu w ogólnej masie grubizny pozyskanej na przestrzeni dwóch dziesięcioleci
.................................................................................................................................................234
Wykres 17 Pozyskanie drewa zasiedlonego w latach 1999-2008 ...................................................236
Wykres 18 Struktura uszkodzeń od zwierzyny w stopniach intensywności w drzewostanach
Nadleśnictwa "Śnieżka" .............................................................................................................238
Wykres 19 Udział poszczególnych stopni intensywności uszkodzeń klimatycznych w Nadleśnictwie
"Śnieżka" ..................................................................................................................................244
Wykres 21 Naturalny rozwój lasu - schemat cyklu życiowego puszczy europejskiej wg Leibundguta.
.................................................................................................................................................266
11
12
1. WSTĘP
Lasy Państwowe realizują ochronę przyrody w myśl ustawy o lasach z dnia 28 września
1991r. (Dz.U. 1991 nr 101 poz. 444) oraz zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z z dnia 16 kwietnia
2004 r. (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880).
W podstawowej jednostce gospodarczej Lasów Państwowych – nadleśnictwie ochrona przy-

rody realizowana jest w ramach Systemu ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalne-
go w Lasach Państwowych, który jest pochodną wykonywania wybranych zadań z zakresu ochrony
przyrody, racjonalnego kształtowania środowiska przyrodniczego, oczekiwań społecznych oraz po-
trzeb i możliwości gospodarczych kraju.
Ochrona przyrody we współczesnym leśnictwie to:

1. Zabezpieczenie obszarów, obiektów i gatunków objętych różnymi formami ochrony przyrody,
będących w zarządzie Lasów Państwowych.
2. Dbałość o pozaprodukcyjne funkcje lasów.
3. Racjonalna gospodarka leśna, która realizując potrzeby społeczeństwa:
zapewnia trwałość lasów i ciągłość dostarczania surowców leśnych,
w miarę możliwości prowadzi do zwiększania lesistości kraju,
dba o zachowanie bogactwa naturalnego rodzimej przyrody,
łączy leśnictwo z zagadnieniami szeroko pojmowanego kształtowania środowiska przyrodniczego

(w tym krajobrazu).
4. Propagowanie idei ochrony przyrody oraz roli lasów i leśnictwa w aspekcie gospodarczym i spo-
łecznym.
5. Ograniczanie negatywnego wpływu na lasy źródeł zagrożenia znajdujących się poza obszarami
leśnymi.
System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w Lasach Państwowych wy-
nika z dominujących funkcji lasów i realizowany jest poprzez:
1. Formy ochrony, na które składają się:
• rezerwaty przyrody,
• pomniki przyrody,
• użytki ekologiczne,
• ochrona gatunkowa,
• stanowiska dokumentacyjne
13
• obszary Natura 2000 – nowa forma ochrony wprowadzona w nowej ustawie o ochronie przy-
rody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U.04.92.880 z dnia 30 kwietnia 2004 r.).
2. Lasy ochronne ogólnego przeznaczenia, do których należą lasy: glebochronne, glebochronne w
strefie górnej granicy lasów, wodochronne, stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody - w
tym projektowane rezerwaty i ostoje zwierząt chronionych.
3. Lasy ochronne specjalnego przeznaczenia, do których zalicza się lasy doświadczalne, wyłączone
drzewostany nasienne, lasy uzdrowiskowe, lasy obronne, lasy w najbliższym otoczeniu ośrodków
wypoczynkowych.
4. Pozostałe lasy ochronne: ochronne uszkodzone przez przemysł, ochronne wokół miast, ochronne
w miastach.
5. Lasy wielofunkcyjne (gospodarcze).
6. Plantacje.
7. Kształtowanie i ochronę środowiska przyrodniczego, co realizowane jest poprzez: inwestycje pro-
ekologiczne, mniej uciążliwe formy ogrzewania budynków w osadach i osiedlach, oczyszczalnie
ścieków, małą retencję wodną itd.
Niniejsze opracowanie jest aktualizacją ww. programu wg stanu na 1.01.2009 r. i stanowi

część planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Śnieżka na okres 1.01.2009 – 31.12.2018.
Program zaktualizowano w oparciu o zapisy §110 Instrukcji urządzania lasu (DGLP, 2003),
zgodnie z Ustawą o lasach z dnia 16 października 1991 r. (Dz.U. 1991 nr 101 poz. 444 z późniejszymi
zmianami) oraz zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U.04.92.880 z
dnia 30 kwietnia 2004 r.).
Zaktualizowano adresy leśne, informacje wynikające ze zmian w systemie prawnym, w szcze-

gólności formy ochrony przyrody, część dotyczącą drzewostanów w oparciu o dane z prac taksacyj-
nych; uzupełniono wykazy roślin i zwierząt podlegających ochronie gatunkowej.
Program ochrony przyrody jest zgodny z ustaleniami I i II KTG.
2. CELE PROGRAMU
Program ochrony przyrody w nadleśnictwie sporządzany jest w celu:

a) poprawy warunków ochrony i w miarę możliwości wzbogacania zasobów przyrodni-
czych ekosystemów leśnych, a w szczególności zachowania różnorodności biologicz-
nej na wszystkich poziomach organizacji (genowym, gatunkowym, populacyjnym,
ekosystemowym i krajobrazowym),
b) zainwentaryzowania i zobrazowania walorów przyrodniczych oraz zagrożeń przyrody
nadleśnictwa (głównie ekosystemów leśnych) na tle regionu i kraju,
14
c) ustalenia hierarchii grup funkcji poszczególnych (całych lub części) kompleksów le-
śnych,
d) wskazania kolejnych obiektów do objęcia szczególnymi formami ochrony i wstępnego
określenia przedmiotów oraz celów i metod ich ochrony,
e) doskonalenia gospodarki leśnej i sprawowania ochrony przyrody z pełnym wykorzy-
staniem prac glebowosiedliskowych,
f) preferowania technologii prac leśnych przyjaznych dla środowiska przyrodniczego,
g) uświadomienia wszystkim grupom społeczeństwa obecnych i potencjalnych zagrożeń
lasów oraz środowiska przyrodniczego,
h) umożliwienia w przyszłości wykonania szeregu analiz porównawczych dotyczących
zmian stanu lasów i środowiska przyrodniczego,
i) ochrony zabytków kultury materialnej w lasach,
j) opracowania propozycji do planów zagospodarowania przestrzennego.
3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA
Nadleśnictwo Śnieżka wchodzi w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wro-

cławiu. Powstało z połączenia dwóch byłych nadleśnictw: Kowary i Śnieżka na mocy Zarządzenia
Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych z dnia 01.01. 1973 r.
Według stanu na 01.01.2009 r. podział administracyjny nadleśnictwa wyróżnia dwa obręby le-
śne: Śnieżka o powierzchni 6187,52 ha oraz Kowary o powierzchni 7379,01 ha. Łączna powierzchnia
nadleśnictwa wynosi 13566,53 ha. Wymienione obręby leśne podzielone są na leśnictwa.
Obręb Śnieżka obejmuje leśnictwa: Staniszów, Miłków, Podgórzyn, Karpacz, Borowice, Prze-
sieka.
Obręb Kowary obejmuje leśnictwa: Maciejowa, Janowice, Karpniki, Strużnica, Gruszków,

Bukowa, Jedlinki, Przełęcz.
Na mocy ustawy z dn. 24.07.1998 r. o wprowadzeniu trójstopniowego podziału terytorialnego

państwa (Dz.U. Nr 99, poz. 631) nadleśnictwo znajduje się w granicach województwa dolnośląskiego,
w powiatach: jeleniogórskim, kamiennogórskim, złotoryjskim i Jelenia Góra. Grunty nadleśnictwa
znajdują się na terenie następujących gmin:
• w powiecie jeleniogórskim: Miasto Karpacz, Miasto Kowary, Mysłakowice, Podgórzyn, Ja-

nowice Wielkie, Jeżów Sudecki,
• w powiecie kamiennogórskim gmina: Kamienna Góra
• w powiecie złotoryjskim gmina: Świerzawa
15
• w powiecie Jelenia Góra gmina: Miasto Jelenia Góra.
Na poniższej mapie poglądowej zaprezentowano grunty nadleśnictwa na tle podziału admini-

stracyjnego kraju.
16
3.1. Położenie nadleśnictwa względem jednostek regionalizacji

przyrodniczo-leśnej
Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych (Trampler i

in., 1990) lokalizuje lasy Nadleśnictwa Śnieżka w Krainie Sudeckiej VII. Wymieniona jednostka po-
łożona jest w południowo-zachodniej części Polski i obejmuje niewielki obszar kraju (5164 km2 ). W
swoim zasięgu zawiera jedno z najstarszych w Europie pasm górskich, które w przeważającej części
pokrywa zwarty płaszcz lasów. Największe kompleksy leśne spotyka się w na terenie Karkonoszy,
Gór Izerskich, Sowich i Stołowych. Noszą one ogólną nazwę Puszczy Sudeckiej. Obszar ten w wyż-
szych położeniach porastały lasy świerkowe a w nizinnych położeniach lasy bukowe z domieszką
jodły. Omawiane lasy w dużym stopniu zostały przekształcone przez gospodarkę człowieka. Obecnie
rosnące tu świerczyny, głównie w reglu dolnym, wyhodowane są z nasion obcego pochodzenia i naj-
częściej zajmują niewłaściwe siedliska. Odznaczają się przy tym małą odpornością na szkodliwe od-
działywanie czynników abiotycznych i biotycznych. Zwarte kompleksy Puszczy Sudeckiej obecnie
znajdują się tylko na obszarach górskich, mniej dostępnych dla rolnictwa. Podział według regionaliza-
cji przyrodniczo-leśnej na niższe jednostki w Krainie Sudeckiej wyodrębnia trzy dzielnice przyrodni-
czo-leśne:
1. Sudetów Zachodnich,
2. Sudetów Środkowych,
3. Sudetów Wschodnich.
Praktycznie w całości Nadleśnictwo Śnieżka zlokalizowane jest w Dzielnicy Sudetów Za-

chodnich, jedynie nieznaczne obszary położone w północno-wschodniej części obrębu leśnego Kowa-
ry znalazły się w granicach Dzielnicy Sudetów Środkowych. Granica pomiędzy dzielnicami przyrod-
niczo-leśnymi przebiega wzdłuż linii Dziwiszów – Komarno.
Szczegółowy podział wg regionalizacji przyrodniczo leśnej Nadleśnictwa Śnieżka przedsta-

wiony jest w tabeli:
18
TAB. 1 PODZIAŁ NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA WG JEDNOSTEK REGIONALIZACJI
Obręb Kraina Dzielnica Mezoregion Oddział

leśny
Kowary Sudecka Sudetów Środko- Mezoregion Gór Kaczawskich 1 - 9;
VII wych VII.2 VII.2.b
Sudetów Zachod- Kotliny Jeleniogórskiej VII.1.d 10-22, 25, 26-27, 30, 35,
nich VII.1. 37-40, 114-116, 117-122,
123-137, 174-175, 186-188;
Gór Izerskich i Karkonoszy pozostałe
VII.1.c
Śnieżka Sudecka Sudetów Zachod- Kotliny Jeleniogórskiej VII.1.d 1-8, 15-30, 38-44, 229;
VII nich VII.1.
Gór Izerskich i Karkonoszy pozostałe
VII.1.c
Największe obszary leśne w nadleśnictwie „Śnieżka” przynależne są w obydwu obrębach le-

śnych do Mezoregionu Gór Izerskich i Karkonoszy (VII.1.c), który obejmuje najwyższy w krainie
masyw górski – Karkonosze. Masyw ten zbudowany jest głównie z granitu i łupków metamorficz-
nych. Średnia wysokość masywu osiąga wartość 1300 – 1400 m n.p.m. z maksymalnym wyniesieniem
Śnieżki 1602 m n.p.m.
Obok Karkonoszy, o podobnej budowie geologicznej jest pasmo Rudaw Janowickich. Masyw
Rudaw tworzy szeroki wał górski o płaskiej wierzchowinie rozdzielony od Karkonoszy Przełęczą
Kowarską. Najwyższe wyniesienia (w tym Skalnik 945 m n.p.m.) wznoszą się w postaci kopulastych
szczytów.
Mezoregion Gór Kaczawskich (VII. 2. b) obejmuje najmniejszą część powierzchni nadleśnic-

twa. Powierzchnia mezoregionu posiada urozmaiconą rzeźbę terenu z wielkim bogactwem form terenu
i przeważającym krajobrazem gór średnich. Mezoregion zbudowany jest z różnorodnych utworów w
tym: kalcytów, łupków, różnego pochodzenia skał wulkanicznych i krystalicznych wapieni kambryj-
skich. Góry Kaczawskie obejmują dwa pasma rozdzielone doliną Kaczawy.
3.2. Strefy ekoklimatyczne
Regionalizacja ekoklimatyczna Polski (Trampler i in., 1990) dzieli obszar Krainy Sudeckiej
VII na strefy i makroregiony ekoklimatyczne. Ze względu na znaczne zróżnicowanie wyróżniono czte-
ry makroregiony ekoklimatyczne, w tym trzy dotyczą Nadleśnictwa Śnieżka. Podział na poszczególne
jednostki ekoklimatyczne w odniesieniu do terenów nadleśnictwa przestawia się następująco:
• strefa F. Sudecka
• makroregiony:
19
• F 1 – podgórski- Sudecki,
• F2 – gór wysokich – Karkonoszy,
• F3 – gór średnich – Sudetów Środkowych.
Na podstawie regionalnych i klimatycznych odmian potencjalnej roślinności wyodrębnione

strefy ekoklimatyczne zaliczają Krainę VII - Sudecką do sudeckiej strefy ekoklimatycznej.
Sudecka strefa ekoklimatyczna związana jest z występowaniem zbiorowisk leśnych i

odmian górskich sudeckich, które, jak cały układ roślinności, zależą przede wszystkim od warunków
klimatycznych związanych z morfologią terenu a głównie jego wysokością bezwzględną.
W sudeckiej strefie ekoklimatycznej układ roślinności kształtują głównie surowe warunki gór-
skie. Szata roślinna posiada charakterystyczny dla warunków górskich układ piętrowy roślinności,
wynikający z uwarunkowań klimatycznych związanych z wysokością n.p.m. Podział na piętra roślinne
przedstawia się następująco:
• pogórze do 500 m n.p.m.,
• regiel dolny 500 – 1000 m n.p.m.,
• regiel górny 1000 – 1250 m n.p.m.,
• strefa kosodrzewiny – 1250 – 1450 m n.p.m.,
• strefa alpejska – ponad 1450 m n.p.m.
Siedliska leśne krainy pozostają w ścisłym powiązaniu z piętrami wysokościowymi. Nizinne i

wyżynne typy siedliskowe występują w piętrze pogórza i zajmują ok. 23 %, z najliczniej rozprzestrze-
nionym LMwyż. Siedliska nizinne spotykane są raczej sporadycznie, głównie na obrzeżach krainy.
Za najbardziej rozpowszechniony gatunek lasotwórczy uważa się świerk pospolity. Po-

wierzchnia występowania świerka jest największa zarówno w reglu dolnym jak i w reglu górnym.
3.2.1. Klimat Sudetów

Klimat Sudetów jest chłodny i wilgotny, uzależniony od konfiguracji terenu. Wraz ze wzro-
stem wysokości nad poziom morza maleje temperatura powietrza i wzrastają opady. Ponadto występu-
ją tu wiatry południowo-zachodnie typu fenów, które przy przekraczaniu gór powodują nagrzewanie i
osuszanie mas powietrza. Zimą w kotlinach górskich często występują inwersje temperatury. Średnia
roczna temperatura powietrza wynosi od 6 do 8 C°, spadając poniżej 3 C° na szczytach gór. Rozkład
opadów atmosferycznych jest bardzo zróżnicowany. Roczne sumy opadów wynoszą od ok. 600 mm w
kotlinach i na pogórzu do ponad 1200 mm na szczytach gór.
Kraina Sudecka charakteryzuje się krótkim okresem wegetacyjnym, zasadniczo krótszym od

210 dni i ulegającym skróceniu wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza. Wczesna wiosna
20
zaczyna się w krainie około 30 IV w części zachodniej, około 5 V w części środkowej i około 10 V we
wschodniej. Wczesna jesień przy północnej części krainy zaczyna się ok. 5 IX oraz 10 IX przy granicy
południowej. Okres wegetacyjny na ogół spada poniżej 120 dni, jedynie w części południowo-
zachodniej sięga 130 dni.
TAB. 2 WYBRANE ELEMENTY OBRAZUJĄCE WARUNKI KLIMATYCZNE W SUDETACH W LA-

TACH 1930 –1960 (TRAMPLER I IN., 1990).
Wysokość w m Średnia temperatura powietrza ( ° C) Opad

n.p.m..
Strefa Sudecka roku stycznia lipca okresu we- roczny okresu we-
get. get.
1. do 400 7,45 - 2,85 17,25 13,60 697,30 210,67
2. od 400 do 700 6,34 - 3,30 15,64 12,08 797,99 298,15
3. 876 - - - - 1292,00 568,00
4. 1217 2,80 - 6,50 11,90 8,30 - -
5. 1603 0,40 - 7,70 8,70 5,30 1344,00 596,00
Przedstawione dane klimatyczne odnoszą się do okresu 30-letniego są zatem wynikiem wielo-
letnich obserwacji i odzwierciedlają warunki termiczne oraz opady Sudeckiej Strefy Ekoklimatycznej.
Szczegółowa charakterystyka klimatu Nadleśnictwa Śnieżka przedstawiona jest w części opi-

sowej planu urządzania gospodarstwa leśnego (elaboracie).
3.3. Położenie fizycznogeograficzne, budowa geologiczna i rzeźba

terenu
Sudety to stare góry ciągnące się na długości ok. 300 km od Bramy Łużyckiej na zachodzie po
bramę Morawską oddzielającą je od Karpat na wschodzie. Złożone z wielu masywów, pasm górskich i
ich odnóg, postrzępionych gęstą siecią dolin zawierają prawdziwą mozaikę pod względem zróżnico-
wania rzeźby i budujących je skał.
Morfogenetyczna lokalizacja Krainy VII zalicza ją do strefy hercyńskiej, tworzącej tzw. wał
metakarpacki ( obszar gór i wyżyn).
21
Położenie fizycznogeograficzne Nadleśnictwa Śnieżka określone według Kondrackie-

go (1998) z rozszerzeniem o podział Walczaka (1968) przedstawia się następująco:
PROWINCJA 33 MASYW CZESKI

PODPROWINCJA 332 Sudety z Przedgórzem Sudeckim
MAKROREGION 332.3 Sudety Zachodnie
MEZOREGIONY: 332.36 Kotlina Jeleniogórska
332.37 Karkonosze
332.38 Rudawy Janowickie
Prowincja Masyw Czeski (33) tworzy potężny zrąb tektoniczny o złożonej i urozmaiconej
rzeźbie. Jego centrum to prekambryjski masyw krystaliczny, do którego przylegają krystaliczne góro-
twory, sfałdowane w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej. Trzeciorzędowe zapadliska i wypiętrzenia
nadały mu postać czworokątnego bloku o podniesionych brzegach.
Podprowincja Sudety (332) jest częścią Masywu Czeskiego i charakteryzuje się różnorodną
budową geologiczną, na którą składają się: prekambryjskie skały metamorficzne (Góry Sowie, Góry
Orlickie, Masyw Śnieżnika), sfałdowane skały osadowe z ery paleozoicznej (Góry Kaczawskie, Góry
Bardzkie), permskie porfiry i melafity Gór Kamiennych oraz Wałbrzyskich, płytko zalegające kredo-
we piaskowce Gór Stołowych, wreszcie trzeciorzędowe bazalty, a także płytowo zalegające piaskow-
ce. Rzeźba podprowincji związana jest nie tylko z różną odpornością na procesy erozyjne wymienio-
nych skał, ale przede wszystkim z trzeciorzędowymi dyslokacjami tektonicznymi, które zrównany
stary blok lądowy przekształciły w góry zrębowe o wysokościach od 700 do 1602 m n.p.m., poroz-
dzielane zapadliskowymi lub denudacyjnymi kotlinami.
Mezoregion Kotliny Jeleniogórskiej (332.36) to obszar wypreparowany w batolitach izer-

sko-karkonoskich w postaci izolowanych garbów i skałek. W sieci rzek przecinających kotlinę prym
wiedzie Bóbr wraz z dopływami Kamienną i Łomnicą. Mezoregion otoczony jest od południa przez
Karkonosze, od zachodu Pogórzem Izerskim, od północy Górami Kaczawskimi i od wschodu za-
mknięty pasmem Rudaw Janowickich. Powierzchnia Kotliny Jeleniogórskiej szacowana jest na 270
km2. Na obecną rzeźbę terenu miały wpływ zlodowacenia czwartorzędowe za sprawą lodowca skan-
dynawskiego widoczne w postaci moreny dennej, iłów zastoiskowych i piasków. W klimacie kotliny
występują niekorzystne zjawiska. Głównie zimą tworzą się zastoiska zimnego powietrza z inwersją
termiczną w odniesieniu do otaczających gór. Kotlina jest mocno zaludniona i uprzemysłowiona, z
głównym ośrodkiem przemysłowo-miejskim Jelenią Górą.
22
Podział mezoregionu na mikroregiony (Walczak 1968) wyróżnia jednostki:
• Obniżenie Jeleniej Góry,
• Obniżenie Starej Kamienicy,
• Wysoczyzna Rybnicy,
• Obniżenie Sobieszowa,
• Obniżenie Mysłakowickie,
• Wzgórza Łominckie,
• Wzgórza Karpnickie,
• Wzniesienia Dziwiszowskie
Mezoregion Karkonoszy (332.37) tworzy najwyższą grupę górską w Sudetach. W swojej

rozciągłości (36 km) łączy Przełęcz Szklarską (886 m n.p.m.), i Przełęcz Kowarską (727 m n.p.m.),
stanowiącą granicę z Rudawami Janowickimi. Po Polskiej stronie Karkonosze mają ok. 180 km2,
znacznie mniej niż po stronie Czech (4580 km2). W budowie geologicznej północnej strony mezore-
gionu aż po Kotlinę Jeleniogórską dominuje granitoid batolitu izersko-karkonoskiego. Odmienna bu-
dowa geologiczna występuje po stronie Czeskiej, w której znaczny udział mają zmetamorfizowane
skały prekambryjskie i paleozoiczne. Najwyższym szczytem jest Śnieżka (1602 m n.p.m.), która
wznosi się nad pozostałością trzeciorzędowej powierzchni zrównania (1400 m n.p.m.), zwanej Równią
pod Śnieżką. Widoczną pozostałością dwukrotnego zlodowacenia w okresie czwartorzędu są dobrze
wykształcone cyrki lodowcowe i moreny. Pomiędzy Karkonoszami a Kotliną Jeleniogórską występuje
rozczłonkowany ciąg wzniesień (600-800 m n.p.m.), zwanych Przedgórzem Karkonoskim. Główny
grzbiet gór i wzniesienia przedgórza oddziela podłużne obniżenie w postaci przełęczy i charaktery-
stycznego układu dolin zwanych Karkonoskim Padołem Śródgórskim. Roślinność Karkonoszy podzie-
lona została według 5 pięter, których granice biegną niżej w porównaniu z Tatrami o około 250 – 300
m.
Podział mezoregionu na mikroregiony:
• Przedgórze Karkonoszy,
• Karkonoski Padół Śródgórski,
• Grzbiet Główny Karkonoszy.
Mezoregion Rudaw Janowickich (332,38) otoczony jest Karkonoszami, Kotliną Jeleniogór-

ską Górami Ołowianymi i małymi kotlinami Mieroszowską i Kamiennogórską. Przebieg głównego
pasma górskiego ma charakter południkowy. Powierzchnia mezoregionu szacowana jest na ok. 120
km2. Na budową geologiczną Rudaw składają się zmetamorfizowane skały paleozoiczne na kontakcie
23
z batolitem izersko-karkonoskim z bogatym składem mineralogicznym i granit. Stoki i wierzchowiny

pokrywają lasy, w których spotyka się ostańcowe formy skalne.
Podział mezoregionu na mikroregiony:
• Rudawy Janowickie
• Kotlina Marciszowska.
3.4. Charakterystyka geobotaniczna
Pod względem geobotanicznym (Szafer i Zarzycki 1972) obszar Nadleśnictwa Śnieżka przy-
należny jest do następujących jednostek:
Państwo: - Holarktyka
Obszar: - Euro-Syberyjski
Prowincja - Górska Środkowoeuropejska
Podprowincja - Hercyńsko - Sudecka
Dział F - Sudety
Okręg a - Sudety Zachodnie
Podokręg - Izersko-Karkonoski
Nadleśnictwo Śnieżka zlokalizowane jest według tego podziału w całości w Podokręgu Izer-
sko-Karkonoskim. W ramach podokręgu dominują Góry Izerskie i Góry Kaczawskie. Jedynie na
obszarze Sudetów występują: Cryptogramma crispa (L.) R. BR. – zmienka górska, Pinus x rhaetica
BRÜGGER – sosna błotna, Pulsatilla alba RCHB. – sasanka alpejska, Rubus chamaemorus L. – ma-
lina moroszka, Meum athamanticum JACQ. – wszewłoga górska, Hieracium sudeticum (STERNB.)
ZAHN (prenanthoidesalpinum) - jastrzębiec sudecki i inne.
Karkonosze są jedynym w Sudetach terenem występowania zarośli kosówki ponad górną gra-
nicą lasu. Jest to również jedyne miejsce gdzie wykształciło się piętro alpejskie. W obrębie tych gór
zanotowano znaczną ilość gatunków górskich (ok. 200) przy czym w porównaniu z Karpatami (ok.
500) jest to teren dość ubogi. Podobnie przedstawia się porównanie niegórskiej flory Sudetów, która
także jest znacznie uboższa od karpackiej. Brak tu gatunków pontyjskich i panońskich odgrywających
znaczną rolę w Karpatach. Wśród typowych endemitów Sudeckich rosną trzy gatunki: Sorbus sudeti-
ca, Campanula bohemica i Poa riphaea (Szafer i Zarzycki 1972).
24
Większość z wymienionych endemitów ograniczona jest występowaniem tylko do samych

Sudetów. Z pozostałych gatunków nieendemitów rosnących wyłącznie w obrębie Sudetów spotyka
się: Isoëtes lacustris, Salix bicolor, Arabis alpina, Saxifraga nivalis, S. Bryoides, S. Oppositifilia, Al-
chemilla fissa, A. ursina, A. reniformis, Geum montanum, Padus avium subsp. petraea, Primula mini-
ma, Androsace obtusifolia, Myosotis alpestris, Veronika alpina, Euphrasia minima, E. Tatrae, Pedicu-
laris sudetica, Gentiana pannonica, G. aspera subsp. norica, Gnaphalium supinum, Petasites kabli-
kianus, Taraxacum nigricans, Hieracium pallidum, Agrostis rupestris, Poa laxa oraz znaczna ilość
gatunków z rodzaju Hieracium.
Na uwagę zasługują kotły lodowcowe położone poza granicami nadleśnictwa w obszarze

Karkonoskiego Parku Narodowego. Zachowały się w nich szczególnie cenne osobliwości fauny. W
granicach Małego Śnieżnego Kotła występuje na jedynym stanowisku w Sudetach i środkowej Euro-
pie – Saxifraga nivalis.
Góry Kaczawskie, których jedynie skłon południowy i to w niewielkim udziale znajduje się w
granicach Nadleśnictwa Śnieżka, posiada bogatszy zestaw gatunków roślin. Gleby są tu zasobniejsze
w związki wapnia dlatego spotyka się rośliny mniej lub bardziej wapieniolubne np.: Thlaspi perfolia-
tum, Viola collina, Lathyrus tuberosus, Bupleurum rotundifolium, Caucalis daucoides, Teucrium bo-
trys, Prunella grandiflora, Gentiana crucjata i in. Osobliwością jest Alium strictum, Staphylea pinnata
i Dictamnus albus.
3.5. Charakterystyka ogólna kompleksów leśnych Nadleśnictwa
Śnieżka
Kompleksy leśne w obydwu obrębach leśnych Kowary i Śnieżka zostały policzone w oparciu
o mapę numeryczną. Za kompleksy uznano zwarte powierzchnie gruntów pozostające własnością
nadleśnictwa.
Lasy nadleśnictwa zasadniczo tworzą dwa duże kompleksy leśne rozpostarte na dwóch masy-
wach górskich (Rudaw Janowickich i Karkonoszach). Ich powierzchnię przecinają nieliczne po-
wierzchnie innych własności np. drogi asfaltowe, linie energetyczne itp. Największy kompleks leśny
obrębu leśnego Kowary graniczy z lasami nadleśnictwa Kamienna Góra i razem z nimi tworzy jeden
zwarty obszar leśny. Kolejny pod względem wielkości kompleks leśny obrębu Kowary łączy się z
lasami KPN i lasami obrębu Śnieżka również łącząc się w wielki obszar leśny.
Zwarte powierzchnie kompleksów leśnych sprzyjają prowadzeniu gospodarki leśnej, a warun-

ki w nich panujące są odpowiednie bytowaniu zwierząt i roślin. W nich odnotowano występowanie
takich gatunków zwierząt jak: cietrzew, muflon, jeleń itd. oraz roślin, których egzystencja możliwa
jest wyłącznie w wielkich kompleksach leśnych.
Kompleksy leśne średnie i małe położone w oderwaniu od głównych kompleksów są najczę-

ściej skutkiem przejęcia przez nadleśnictwo powierzchni innych własności m in. Agencji Rolnej Skar-
25
bu Państwa w ramach dostosowania gospodarki leśnej do ustawy o lasach. Szereg kompleksów śred-
nich pokrywa mniejsze góry i wyniesienia oderwane od głównych masywów górskich.
Kompleksy leśne o małej powierzchni posiadają istotne znaczenie w przypadku kształtowania

środowiska przyrodniczego i krajobrazowego. Stanowią ostoję zwierząt i roślin żyjących na pograni-
czu pól i lasów. W ich obszarze gniazduje wiele gatunków ptaków. Natomiast stwarzają znaczne pro-
blemy w prowadzeniu gospodarki leśnej z uwagi na trudne i nieswoiste warunki przyrodnicze. Małe
kompleksy leśne położone wśród pól są w zasadzie remizami z dużym udziałem gatunków roślin ziel-
nych oraz krzewów tworzących zwarty podszyt.
26
W poniższej tabeli przedstawiono szczegółowy podział powierzchni obrębów leśnych i nadle-

śnictwa na kompleksy leśne.
TAB. 3 K OMPLEKSY LEŚNE NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA
Obręb Wielkość kompleksu Liczba kompleksów Łączna powierzchnia (ha)

Nadleśnictwo (ha)
1 2 3 4
Do 1,00 13 3,33
1,01-5,00 10 22,36
5,01-20,00 4 42,55
20,01-100,00 5 241,22
Obręb Śnieżka
100,01-500,00 4 706,52
500,01-2000,00 1 638,51
Powyżej 2000,00 1 4533,03
Ogółem 38 6187,52
Do 1,00 22 11,95
1,01-5,00 21 56,6
5,01-20,00 16 148,12
20,01-100,00 17 818,35
Obręb Kowary
100,01-500,00 3 921,43
500,01-2000,00 1 1354,29
Powyżej 2000,00 1 4068,27
Ogółem 81 7379,01
do 1,00 35 15,28
1,01-5,00 31 78,96
5,01-20,00 20 190,67
Nadleśnictwo 20,01-100,00 22 1059,57

Śnieżka 100,01-500,00 7 1627,95
500,01-2000,00 1 1992,8
Powyżej 2000,00 2 8601,3
Ogółem 118 13566,53
Uzupełnieniem zestawienia tabelarycznego jest zestawienia poniższa mapka poglądowa roz-

mieszczenia kompleksów leśnych w Nadleśnictwie „Śnieżka”
27
Razem w obrębie Śnieżka wydzielono 38 kompleksy leśne – 32% ogólnej liczby kompleksów
nadleśnictwa. Najwięcej (13) kompleksów jest do 1 ha, które łącznie zajmują minimalną powierzchnię
3,33 ha. Największy kompleks o powierzchni 4533,03 ha posiada podstawowe znaczenie w opisywanym
obrębie leśnym.
W obrębie Kowary wydzielono 81 kompleksy leśne ok. 68 % ogólnej liczby kompleksów nadle-
śnictwa. Najwięcej (35) jest kompleksów leśnych do 1 ha, które zajmują najmniejszą powierzchnię 11,95
ha. Główny kompleks leśny zajmuje powierzchnię 4068,27 ha i ma decydujące znaczenie dla prowadzo-
nej gospodarki leśnej.
W Nadleśnictwie „Śnieżka” łącznie jest 118 kompleksów leśnych. Najwięcej kompleksów w

obydwu obrębach leśnych i całym nadleśnictwie jest o powierzchni do 1 ha. Łącznie jest ich 35 przy
czym zajmują zaledwie powierzchnię 15,28 ha. Kompleksy leśne o powierzchni przekraczającej 2000 ha
posiadają główne znaczenie w obydwu obrębach leśnych i całym nadleśnictwie i występują po jednym
kompleksie w każdym z obrębów leśnych. Ich sumaryczna powierzchnia wynosi 8601,30 ha.
3.6. Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach grup funk-

cji lasu
W poniższej tabeli zestawiono wybrane przeciętne cechy taksacyjne dla lasów ochronnych i ogó-
łem dla obrębów i nadleśnictwa.
TAB. 4 PORÓWNANIE WYBRANYCH CECH DRZEWOSTANÓW W RAMACH GRUP FUNKCJI LASU

(ZESTAWIENIE WYGENEROWANE Z PROGRAMU „TAKSATOR”)
Udział Udział
Przeciętny Średni
Obręb/Nadleśnictwo Grupa funk- Przeciętny gatunków gatunków
zasobność przyrost
cji wiek [lat] liściastych iglastych
[m3/ha] m3/ha
[%] [%]
1 2 3 4 5 6 7
lasy ochronne 71 303 9 30,9 69,1

obręb Śnieżka
ogółem obręb 71 302 9 31,1 68,9
lasy ochronne 68 309 9 31,3 68,7

obręb Kowary
ogółem obręb 67 306 9 31,8 68,2
Nadleśnictwo "Śnieżka" lasy ochronne 69 306 9 31,1 68,9
29
Udział Udział
Przeciętny Średni
Obręb/Nadleśnictwo Grupa funk- Przeciętny gatunków gatunków
zasobność przyrost
cji wiek [lat] liściastych iglastych
[m3/ha] m3/ha
[%] [%]
1 2 3 4 5 6 7
ogółem nadl. 69 304 9 31,5 68,5
RDLP Wrocław - 60 246 b.d. 26,6 73,4
PGL Lasy Państwowe - 61 234 b.d 23,6 76,4
Porównanie wybranych cech drzewostanów w ramach grup funkcji lasu Nadleśnictwa „Śnieżka”
pozwala zobrazować zróżnicowanie przeciętnego wieku, przeciętnej zasobności, średniego przyrostu,
udziału gatunków liściastych oraz udziału gatunków iglastych w obrębach leśnych i całym nadleśnictwie.
Wartości porównywanych parametrów dla lasów ochronnych i całości obrębu lub nadleśnictwa
nie odbiegają od siebie, ze względu na znaczny udział lasów ochronnych.
Pomiędzy obrębami występuje nieznaczne zróżnicowanie w przypadku średniego wieku, który

jest niższy w obrębie Kowary.
3.7. Położenie Nadleśnictwa Śnieżka względem leśnych jednostek ad-

ministracyjnych
Obszar Nadleśnictwa Śnieżka rozpościera się w linii N-S pomiędzy miejscowością Dziwiszów a
Przełęczą Okraj, i od miejscowości Jagniątków do miejscowości Mniszków w linii E-W. Przedstawiona
rozciągłość geograficzna warunkuje następujący układ przebiegu granic nadleśnictwa w odniesieniu do
pozostałych jednostek administracyjnych Lasów Państwowych:
• od południa i południowego zachodu z lasami Karkonoskiego Parku Narodowego,
• od wschodu z lasami nadleśnictwa Kamienna Góra obręb Kamienna Góra,
• od północnego wschodu z lasami nadleśnictwa Jawor obręb Bolków,
• od północy z lasami nadleśnictwa Złotoryja obręb Złotoryja,
• od północnego zachodu i zachodu z nadleśnictwem Szklarska Poręba obręb Piechowice.
30
3.8. Struktura użytkowania ziemi
W granicach terytorialnego zasięgu Nadleśnictwa Śnieżka dominują grunty leśne, przed gruntami
rolnymi. Pozostałe grunty użytkowane różnymi formami zajmują nieznaczną powierzchnię. Pośród grun-
tów rolnych istnieje znaczna cześć powierzchni nieużytkowa z uwagi na zmiany gospodarcze regionu i
nieopłacalność produkcji rolnej.
Szczegółowa struktura użytkowania gruntów zarządzanych przez nadleśnictwo jest w poniższej

tabeli.
TAB. 5 STRUKTURA UŻYTKOWANIA ZIEMI WG GMIN; GŁÓWNE GRUPY I KATEGORIE UŻYT-

KOWANIA ZGODNIE Z DANYMI PLANU (OPERATU)
Ludność w Lasy Po-

Ogólna Razem Ogółem
Gm. wierzch-
POWIAT pow. powierz- pow. w za-
nia nie-
Gmina Gmin chnia rządzie n-
[w tys.]* leśna
[km2] leśna ctwa
Grunty [ha]
Grunty nie
Grunty zal. zw. z gosp.
zal.
leśną
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Powiat Jelenia Góra
M. Jelenia
Góra 87,8 93570 1294,28 0,67 31,20 1326,15 31,09 1357,24
Powiat jeleniogórski
Karpacz 37,96 5567 1133,64 0,10 24,76 1158,50 19,59 1178,09
Kowary 37,39 12855 2185,09 5,92 47,30 2238,31 70,29 2308,60
Janowice
Wielkie 58,09 4191 1325,24 3,72 30,57 1359,53 25,65 1385,18
Jeżów Su-
decki 94,38 5788 190,91 4,08 194,99 6,16 201,15
Mysłakowi-
ce 88,75 10183 2919,90 14,22 48,73 2982,85 115,86 3098,71
Podgórzyn
82,47 5567 3466,49 6,17 90,08 3562,74 180,65 3743,39
Razem 399,04 44151 11221,27 30,13 245,52 11496,92 418,2 11915,12
Powiat kamiennogórski
Kamienna
Góra 158,1 8545 158,83 2,35 1,65 162,83 6,46 169,29
Powiat złotoryjski
Świerzawa 159,48 4817 120,16 1,55 121,71 3,15 124,86
Ogółem 804,42 151083,00 12794,54 33,15 279,92 13107,61 458,92 13566,53
Powierzchnia leśna i nieleśna na podstawie „Planu urządzenia gospodarstwa leśnego” wg stanu na 01.01.2009 r.
Ogólna powierzchnia gmin oraz ludność w gminach za Baranowskim (1999) w „Twoje vademecum. Polska nowy podział administracyjny”.
Powierzchnia zestawienia zgodna z tabelą nr 2 zawartą w części opisowej planu urządzania gospodarstwa leśnego (elaboracie).
31
Lesistość nadleśnictwa (95,99 %) jest zbliżona do Gminy Mysłakowice, której lesistość wyliczona
w odniesieniu do powierzchni zawartej w granicach Nadleśnictwa Śnieżka wynosi 95,99 %. Największa
lesistość w gminie, liczona w sposób analogiczny do poprzedniej, występuje w obrębie Gminy Karpacz na
poziomie 98,14 %. Najmniejsza lesistość jest charakterystyczna dla gminy o najmniejszym areale zawartym
w granicach nadleśnictwa – Gminie Jeżów Sudecki (92,50 %).
Największe zagęszczenie ludności odnosi się do głównych ośrodków miejskich: M. Jelenia Góra,
Miasta Kowary, M. Kamienna Góra i Gminy Mysłakowice oraz Karpacza.
Największa powierzchnia objęta granicami nadleśnictwa podlega administracji Gminy Podgórzyn

(3743,39 ha), w tym grunty nieleśne 180,65 ha. Najmniejszy obszar w zarządzie nadleśnictwa posiada
Gmina Świerzawa (124,86 ha) w tym grunty nieleśne 3,15 ha. Uzupełnieniem prowadzonej analizy jest ze-
stawienie procentowe ogólnej powierzchni nadleśnictwa rozbitej na poszczególne gminy.
0,9% 10,2% 1,5% Janowice Wielkie

1,2%
27,6%
8,7%
Jeżów Sudecki
Kamienna Góra
Karpacz
Kowary
17,0% M. Jelenia Góra
Mysłakowice
22,8%
10,0%
Podgórzyn
Świerzawa
Wykres 1 Procentowy udział ogólnej powierzchni nadleśnictwa w rozbiciu na poszczególne gminy
32
4. FORMY OCHRONY - ISTNIEJĄCE I PROJEKTOWANE
W generalnym podziale ochronę można przedstawić jako ochronę in situ (czyli w naturalnym miej-
scu występowania osobnika lub populacji – drzewa pomnikowe, drzewa doborowe, drzewostany nasienne,
rezerwaty przyrody i itd.) i ochronę ex situ (poza naturalnymi miejscami występowania poszczególnego
osobnika czy populacji – ogrody botaniczne, arboreta, archiwa klonów, proweniencyjne doświadczalne po-
wierzchnie, drzewa elitarne, banki genów itd.).
4.1. Ochrona in situ
4.1.1. Karkonoski Park Narodowy
Karkonoski Park Narodowy – utworzony został w dniu 16 stycznia 1959 roku. Granica północna
parku styka się z granicą Nadleśnictwa „Śnieżka”.
Park posiada szczegółowe opracowanie w postaci Planu Ochrony (JBPiP 1996) a zawarte w nim in-
formacje i zalecenia dotyczą sposobu postępowania również na terenach przyległych w tym na obszarze
Nadleśnictwa „Śnieżka”.
4.1.2. Otulina Karkonoskiego Parku Narodowego
Otulina Karkonoskiego Parku Narodowego jest częścią strefowego układu prowadzenia gospodarki
przestrzennej i wchodzi w skład obszaru chronionego krajobrazu Karkonosze i Góry Izerskie.
Zgodnie z wytycznymi Planu Ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego (JBPiP 1996) postuluje
się w otulinie intensywny rozwój różnorodnych form turystyki głównie w postaci krajoznawczej i wędrów-
kowej, prowadzonych po oznakowanych szlakach turystycznych, pieszych i drogowych ciągach komunika-
cyjnych. Przewiduje się powierzchniową penetrację lasów, obozowanie i biwakowanie w odpowiednio przy-
gotowanych miejscach. Przewiduje także rozwój form nie dopuszczonych do rozwoju w obszarze Parku
(turystyki rowerowej, sportów rowerowych, narciarstwa zjazdowego i biegowego, skiringu, kajakarstwa,
33
hippiki). W poniższej tabeli zestawiono informacje nt. lokalizacji oraz powierzchni otuliny Karkonoskiego
Parku Narodowego ustanowionej na gruntach w zarządzie Nadleśnictwa „Śnieżka”.
TAB. 6 ZESTAWIENIE INFORMACJI NT. POWIERZCHNI I LOKALIZACJI OTULINY K ARKONOSKIE-

GO P ARKU NARODOWEGO NA GRUNTACH NADLEŚNICTWA "ŚNIEŻKA"
Powierzchnia gruntów nadleśnictwa w

granicach obszaru [ha]
Nazwa Lokalizacja Grunty

Grunty
leśne
związane z Grunty
Ogółem zalesione
gospodar- nieleśne
i niezale-
ką leśną
sione
obr. Śnieżka, oddz.: 45-95, 105-

Otulina Karkonoskiego Parku
228, 230-237, 241-297; obr. 6318,80 6017,62 136,12 165,06
Narodowego
Kowary, oddz.: 237-299
W drzewostanach Nadleśnictwa „Śnieżka” położonych w obrębie otuliny zaprojektowano mniejszy

zakres użytkowania rębnego w porównaniu z resztą nadleśnictwa. Powierzchnia objęta wszystkimi formami
rębni zajmuje w przypadku otuliny 1818,12 ha, co stanowi nieco ponad 30% powierzchni gruntów leśnych w
otulinie. Poza otuliną zaprojektowano rębnie na pow. 2951,43 ha, co stanowi około 39% powierzchni leśnej
nadleśnictwa nie wchodzącej w granice otuliny. Na poniższym wykresie zaprezentowano ww. wartości w
formie graficznej.
34
45
40
35
30
25
20
15
10
0
otulina KPN poza otuliną
Wykres 2 Porównanie udziału powierzchni objętej różnymi formami rębni w powierzchni leśnej w
otulinie KPN i w pozostałych drzewostanach Nadleśnictwa „Śnieżka"
W otulinie KPN nieco większy jest udział drzewostanów w których zaprojektowano użytkowanie
rębnią stopniową gniazdową udoskonaloną (IVd) w powierzchni wszystkich drzewostanów użytkowanych
rębnie: 86,3% wobec 84,7% w drzewostanach poza otuliną. W poniższej tabeli zestawiono informacje nt.
powierzchni zaplanowanych rębni w rozbiciu na gatunki panujące w drzewostanach. Należy podkreślić, że
użytkowane rębnie są głównie drzewostany z panującym świerkiem.
35
TAB. 7 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI MANIPULACYJNEJ PROJEKTOWANYCH RĘBNI W DRZEWO-

STANACH W GRANICACH OTULINY KPN
rębnia
rębnia rębnia stopniowa
rębnia rębnia
częściowa rębnia gniazdo- gniazdo-
rębnia rębnia częściowa stopniowa
Gatunek wielkopo- gniazdo- wa czę- wa udo- Rębnie
zupełna częściowa pasowa - gniazdo-
panujący wierzch- wa czę- ściowa - skonalona ogółem
smugowa pasowa uprząta- wa udo-
niowa ściowa uprząta- -
jące skonalona
jące uprząta-
jące
SO 4,00 2,01 11,69 80,78 22,78 117,26
BK 2,10 23,29 32,38 1,30 59,07
BRZ 1,36 95,98 97,34
DB 1,45 1,45
JD 0,00
JRZ 0,00
JS 0,00
JW 0,00
KL 0,00
LP 0,00
MD 1,35 6,30 8,46 40,97 15,58 72,66
OL 0,00
OL.S 0,00
SO.K 0,00
ŚW 2,71 20,39 65,72 38,39 53,26 6,69 1199,82 79,36 1443,24
Suma
6,71 20,39 73,99 67,98 73,41 6,69 1449,93 119,02 1791,02
całkowita
Uzupełnieniem powyższego zestawienia są wykresy obrazujące w kolejności: powierzchnię rębni

IVd na tle ogólnej powierzchni rębni dla gatunków panujących, udział projektowanych rebni w ogólnej po-
wierzchni gatunku panującego, udział rębni IVd w powierzchni projektowanych rębni ogółem dla gatunków
panujacych.
36
1600
1400
1200
1000
Pozostałe rębnie
HA]
800
Rębnia IVd
600
400
200
0
SO BK BRZ DB MD ŚW
[GAT.]
Wykres 3 Powierzchnia manipulacyjna planowanych rębni w podziale na gatunki panujące z wy-

różnieniem rębni IVd dla drzewostanów położonych w granicach otuliny KPN
37
100%
90%
80%
70%
60% pow. d-stanów

użytkowanych
rębnie
50%
pozostała pow.
40%
30%
20%
10%
0%
BK BRZ DB JW ŚW SO MD pozostałe
Wykres 4 Udział powierzchni planowanych rębni w ogólnej powierzchni gatunków panujacych w

drzewostanach położonych w granicach otuliny KPN
38
100%
90%
80%
70%
60%
Pozostałe rębnie
[%]
50%
Rębnia IV d
40%
30%
20%
10%
0%
SO BK BRZ DB MD ŚW
[GAT.]
Wykres 5 Udział rębni IVd w powierzchni planowanych rębni dla gatunków panujacych w drzewo-
stanach położonych w granicach otuliny KPN
Uzupełnieniem dla powyższych informacji jest wykres obrazujący udział powierzchni bez wskazań
gospodarczych oraz wykres obrazujący powierzchnię przypisaną do gatunku panującego z uwzględnieniem
wieku, zamieszczone poniżej.
39
100%
90%
80%
70%
Bez
wskazań
60%
pow. z
[%]
50%
zaplanowa
nymi czyn.
40% gosp.
30%
20%
10%
0%
[GAT.]
Wykres 6 Udział powierzchni bez wskazań gospodarczych w powierzchni gatunków panujących w

drzewostanach położonych w otulinie KPN
40
3500
3000
2500
2000
Przedrębne
[HA]
Rębne
1500
Przeszłorębne
1000
500
0
[GAT]
Wykres 7 Powierzchnia gatunków panujących w drzewostanach w granicach otuliny KPN z

uwzględnieniem wieku
Syntetyczne porównanie gospodarki leśnej zaprojektowanej w drzewostanach wchodzących w skład

otuliny na tle pozostałych w nadleśnictwach „Śnieżka” i Kamienna Góra przedstawiono w poniższej tabeli.
41
TAB. 8 PORÓWNANIE POWIERZCHNI DRZEWOSTANÓW ORAZ ZADAŃ GOSPODARCZYCH W OTU-

LINIE I POZA NIĄ W NADLEŚNICTWACH : „ŚNIEŻKA” I K AMIENNA GÓRA
Nadleśnictwa (bez
Wielkość Otulina
otuliny)
Powierzchnia ogółem 7609,03 22068,50

Powierzchnia leśna zalesiona 7349,67 20707,37
% powierzchni zaliczonej do gospodarstwa specjalnego 20% 11%
% powierzchni zaprojektowanej do użytkowania przedrębnego 47% 47%
% powierzchni zaprojektowanej do użytkowania rębnego 32% 43%
% miąższości zaprojektowanej do użytkowania rębnego 14% 20%

% powierzchni bez wskazań gospodarczych 7% 3%
% powierzchni drzewostanów powyżej 80 lat nie użytkowanych
rębnie 19% 11%
W poniższej tabeli ujęto wszystkie wskazania gopodarcze zaprojektowane w drzewostanach położo-

nych w granicach otuliny KPN w podziale wg gatunków panujących i klas wieku.
TAB. 9 ZESTAWIENIE ZAPLANOWANYCH CZYNNOŚCI GOSPODARCZYCH W DRZEWOSTANACH W

OTULINIE KPN
Gatunek panujący Klasa wieku Planowany zabieg Powierzchnia manipulacyjna [ha]
1 2 3 4
BK bez wskazań 2,2
czyszczenia 57,23
I pielęgnowanie gleby 13,12
poprawki i uzupełnienia 2,49
specjalne zabiegi agrotechniczne 2,21
czyszczenia 3,6
pielęgnowanie gleby 1,15
II specjalne zabiegi agrotechniczne 1,15
trzebież 6,97
wprowadzenie II piętra 1,15
III bez wskazań 5,96
czyszczenia 1,15
42
1 2 3 4
trzebież 66,55
bez wskazań 0,9
IV
trzebież 37,37
bez wskazań 11,16
czyszczenia 2,32
odnow.w rębniach złożonych 1,72
V
trzebież 28,82
rębnia stopniowa gniazdowa udo-
5,75
skonalona
bez wskazań 17,11
czyszczenia 4,22
VI specjalne zabiegi agrotechniczne 4,07

trzebież 11,78
rębnia częściowa pasowa -
3,05
uprzątające
10,26
skonalona
bez wskazań 38,33
czyszczenia 13,83
trzebież 2,26
VII
rębnia częściowa pasowa 2,1
11,69
uprzątające
16,37
skonalona
1,3
skonalona -uprzątające
bez wskazań 26,93
czyszczenia 5,68
VIII pielęgnowanie gleby 3,95
8,55
uprzątające
43
1 2 3 4
czyszczenia 16,03
I
trzebież 2,83
1,84
skonalona
bez wskazań 9,82
czyszczenia 3,22
odnowienia luk 0,2
II
trzebież 199,64
BRZ rębnia stopniowa gniazdowa udo-

28,7
skonalona
bez wskazań 3,12
czyszczenia 0,15
III specjalne zabiegi agrotechniczne 17,18
trzebież 41,84
51,19
skonalona
czyszczenia 0,3
IV specjalne zabiegi agrotechniczne 5,7
trzebież 0,24
14,25
skonalona
DB III trzebież 0,57
IV trzebież 1,7
V bez wskazań 0,19
VI bez wskazań 0,44
44
1 2 3 4
IX bez wskazań 2,07
czyszczenia 2,54
JD I
JRZ III bez wskazań 3,15
JS V trzebież 2,28
czyszczenia 5,74
I
czyszczenia 1,26
II poprawki i uzupełnienia 0,63
trzebież 4,03
JW bez wskazań 1,41
odnowienia luk 0,2
III pielęgnowanie gleby 0,2
trzebież 38,03
bez wskazań 1,05
IV
trzebież 4,91
bez wskazań 1,35
V
trzebież 3,67
VI trzebież 1,5
I czyszczenia 1,02
KL
IV bez wskazań 1,88
II trzebież 0,31
III trzebież 3,25
LP bez wskazań 0,13
IV
trzebież 2,53
MD I czyszczenia 139,27
45
1 2 3 4
trzebież 30,67
czyszczenia 16,84
II specjalne zabiegi agrotechniczne 1,75
trzebież 96,9
odnowienia luk 0,33
III
trzebież 92,21
IV trzebież 5,2
V specjalne zabiegi agrotechniczne 2,19
7,31
skonalona
czyszczenia 3,23
VI
rębnia gniazdowa częściowa 2,3
8,07
skonalona
bez wskazań 3,98
czyszczenia 19,91
VII
6,3
uprzątające
22,07
skonalona
15,58
VIII czyszczenia 1,41
46
1 2 3 4
3,52
skonalona
II trzebież 1
bez wskazań 2,7
III
trzebież 6,16
OL bez wskazań 3
VI pielęgnowanie gleby 0,94
trzebież 1,53
OL.S II bez wskazań 2,19
SO II trzebież 2,56
III trzebież 2,17
bez wskazań 0,95
IV specjalne zabiegi agrotechniczne 0,46
trzebież 12,31
1,53
skonalona
bez wskazań 7,74
czyszczenia 2
odnowienie zrębów 4
V
trzebież 3,96
rębnia zupełna smugowa 4
19,92
skonalona
VI czyszczenia 2,62
47
1 2 3 4
15,52
skonalona
1,44
bez wskazań 9,02
czyszczenia 27,31
VII specjalne zabiegi agrotechniczne 20,75

trzebież 1,27
38,77
skonalona
18,44
czyszczenia 5,56
VIII
5,04
skonalona
2,9
SO.K I bez wskazań 0,72
ŚW bez wskazań 17,18
czyszczenia 615,42
I
trzebież 6,05
II bez wskazań 93,19
czyszczenia 40,83
odnowienia luk 0,5
trzebież 466,23
48
1 2 3 4
8,21
skonalona
bez wskazań 65,36
czyszczenia 4,7
odnowienia luk 0,55
III
trzebież 1034,64
43,95
skonalona
bez wskazań 29,53
czyszczenia 8,1
odnowienia luk 0,25
IV trzebież 524,84
3,08
uprzątające
37,89
skonalona
1,41
V bez wskazań 37,85
czyszczenia 16,79
odnowienia luk 0,25
odnowienie zrębów 0,53
trzebież 68,47
rębnia zupełna smugowa 0,53
49
1 2 3 4
1,52
uprzątające
rębnia częściowa wielkopo-
14,52
wierzchniowa
569,65
skonalona
4,75
bez wskazań 42,12
czyszczenia 66,46
trzebież 8,65
VI rębnia zupełna smugowa 1,45

9,46
uprzątające
4,86
wierzchniowa
343,72
skonalona
34,27
VII bez wskazań 16,8
czyszczenia 90,32
odnowienia luk 1,1
21,48
uprzątające
1,01
wierzchniowa
50
1 2 3 4
rębnia gniazdowa częściowa -
6,69
uprzątające
187,92
skonalona
37,58
bez wskazań 8,91
czyszczenia 6,92
VIII rębnia częściowa pasowa 5,65
2,85
uprzątające
8,48
skonalona
1,35
4.1.3. Rezerwaty przyrody
Rezerwaty przyrody – to obszary obejmujące zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym
ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody ożywionej, mające istotną wartość ze
względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych.
• Rezerwaty przyrody - istniejące. Na terenie Nadleśnictwa Śnieżka brak istniejących rezerwatów

przyrody.
• Rezerwaty przyrody projektowane – to obiekty o pełnej dokumentacji pozwalającej na utworzenie

rezerwatu przyrody, pozostające w fazie zatwierdzania. Według stanu na 01.01.1999 r. brak takich
powierzchni w obszarze Nadleśnictwa Śnieżka.
• Rezerwaty przyrody wstępne propozycje. Wstępne propozycje rezerwatów przyrody odnoszą się do
obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych predysponujących do objęcia formą ochrony re-
zerwatowej. Nie posiadają jednak dokumentacji przyrodniczej i wymagają sporządzenia pełnej ana-
lizy przyrodniczej w celu ich zatwierdzenia bądź pominięcia. W obszarze Nadleśnictwa Śnieżka
przedstawia się trzy takie obiekty (Potocka i Gramsz, 2007).
51
Trzcińskie Mokradła – fragment dobrze zachowanego torfowiska przejściowego ze zbiorowiskiem

roślinnym, w którym dominuje wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium Honck. i torfowiec Spha-
gnum recurvum P. Beauv. Występują tam również: rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia L., żurawina
błotna Oxycoccus palustris PERS., a na skraju torfowiska arnika górska Arnica montana L., i storczyk Dac-
tylorhiza fuchsii (DRUCE) SOÓ. kukułka (storczyk) Fuchsa. Proponowane jest również wyznaczenie otuliny
dla tego rezerwatu. Całość powierzchni leśnej zarówno w granicach rezerwatu, jak i otuliny zaliczono do
gospodarstwa specjalnego.
Zamek Bolczów – średniowieczny zamek otoczony dobrze zachowanymi lasami bukowymi w wie-
ku ok. 130 lat, z licznymi okazami pomnikowymi. Propozycja ochrony ze względu na występowanie sudec-
kiej jaworzyny z miesiącznicą trwałą Lunaria rediviva L. oraz kwaśnej i żyznej buczyny górskiej. Obok
wymienionych zespołów interesujące są zbiorowiska naskalne, porastające ruiny zamku, z udziałem paprotki
zwyczajnej - Polypodium vulgare L. W runie leśnym spotyka się liczny udział gatunków roślin chronionych.
Do osobliwości należą stanowiska dwóch gatunków: żywca dziewięciolistnego - Dentaria enneaphyllos L., i
żywca cebulowego - Dentaria bulbifera L. Interesujące są stanowiska miesięcznicy trwałej - Lunaria re-
diviva L., marzanki wonnej - Galium odoratum (L.) SCOP., kopytnika pospolitego - Asarum europaeum L.,
lilii złotogłów - Lilium martagon L. Cała powierzchnia leśna rezerwatu włączona została do gospodarstwa
specjalnego.
Dolina Czerwienia – ze zględu na występowanie kwaśnych buczyn wzdłuż koryta potoku Czerwień,
stokowych torfowisk przejściowych i fragmentów borów górnoreglowych w obszarze źródliskowym potoku
Czerwień. Przeważająca część powierzchni leśnej (94,3%) w granicach proponowanego rezerwatu włączono
do gospodarstwa specjalnego (pozostałą do gospodarstwa lasów ochronnych).
W poniższej tabeli zestawiono powierzchnię oraz informacje nt. lokalizacji dla proponowanych re-
zerwatów na gruntach w zarządzie nadleśnictwa.
TAB. 10 INFORMACJE NT. LOKALIZACJI ORAZ POWIERZCHNI PROPONOWANYCH REZERWATÓW

PRZYRODY NA GRUNTACH W ZARZĄDZIE NADLEŚNICTWA "ŚNIEŻKA "

Nazwa Lokalizacja Grunty Grunty

leśne zale- związane
Grunty
Ogółem sione i z gospo-
nieleśne
niezalesio- darką
ne leśną
145 c;146 a,c;147 b;165 b-c;167

Dolina Czerwienia 75,76 73,71 2,05 -
c,f;168 b,d;169 b-d;170 f;193 b;
Trzcińskie Mokradła 41 k,r 9,12 2,20 - 6,92

Otulina prop.rezerwatu
41 j,l,m,o,p,s 12,66 12,30 0,36 -
"Trzcińskie Mokradła"
52


leśne zale- związane
Grunty
Ogółem sione i z gospo-
nieleśne
niezalesio- darką
ne leśną
Zamek Bolczów 54 d,h-k;55 a;60 d-f; 15,30 13,93 0,94 0,43
4.1.4. Parki krajobrazowe
Parki krajobrazowe - to obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kultu-

rowe, a celem ich jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie tych wartości w warunkach racjonalne-
go gospodarowania. Grunty rolne leśne i inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku krajobrazo-
wego pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu. Park Krajobrazowy powstaje na mocy rozporządzenia
wojewody.
• Park krajobrazowy istniejący
Rudawski Park Krajobrazowy (RPK) - utworzony został zgodnie z rozporządzeniem Nr 37/95

Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 04.X. 1995 r. Park swoim zasięgiem obejmuje masyw Rudaw Janowic-
kich wraz z Górami Sokolimi oraz Góry Ołowiane, Wzgórza Karpnickie i Góry Lisie.
Park chroni naturalne górskie geokompleksy przyrodnicze. Przez północną część Rudawskiego Par-
ku w rejonie Ciechanowic i Janowic Wielkich płynie rzeka Bóbr, tworząca w rejonie wymienionych osad
malownicze przełomy. Ochroną objęte zostały różnego rodzaju naturalne formy przyrody nieożywionej.
Głównymi zadaniami ochrony jest zachowanie aktualnej struktury hydrograficznej, ochrona ekosystemów
leśnych i nieleśnych, ochrona fauny oraz ochrona krajobrazu i dóbr kultury (ruiny zamku Bolczów i Soko-
lec, schronisko Szwajcarka itp.) na terenie Lasów Państwowych oraz lasów innych własności.
Przebieg granic RPK ustalono na podstawie materiałów z Dolnośląskiego Zespolu Parków Krajobra-
zowych. W ujęciu mapy numerycznej Nadleśnictwa Śnieżka RPK obejmuje oddziały leśne zestawione w
tabeli z wyszczególnieniem powierzchni.
53
TAB. 11 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI LEŚNEJ I NIELEŚNEJ RUDAWSKIEGO PARKU K RAJOBRA-

ZOWEGO I OTULINY, ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W GRANICACH NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA
Powierzchnia gruntów nadleśnictwa w gra-

nicach obszaru [ha]
Nazwa Lokalizacja1 Grunty

Grunty
leśne zale-
związane z Grunty
Ogółem sione i
gospodar- nieleśne
niezalesio-
ką leśną
ne
Rudawski Park Krajobrazowy w oddz.: 45-233 4831,62 4629,06 84,02 118,54
obr. Śnieżka, w oddz.: 3, 4, 7,

8, 42; obr. Kowary, w oddz.:
Otulina Rudawskiego Parku
34, 35, 37-41, 42A, 43, 44, 4894,69 428,32 6,16 50,21
Krajobrazowego
52, 73, 74, 83, 212, 213, 234-
237, 240
1
podano całe oddziały; dokładna lokalizacja w odpowiednich warstwach mapy numerycznej
Powierzchnia RPK zawarta w granicach nadleśnictwa wg stanu na 01.01.1999 r. jest znacznie więk-
sza od wykazanej w „Inwentaryzacji zasobów przyrodniczych Nadleśnictwa Śnieżka” ze względu na zmianę
przebiegu granic i powiększenie obszaru parku przez włączenie części otuliny.
Rozbieżności w powierzchni parku wg stanu na 1 stycznia 2009 r. są wynikiem ustalenia granic na

podstawie dokładniejszych materiałów, jakie w trakcie III rewizji nie były dostępne.
Całkowita powierzchnia Parku wynosi 15705 ha (poprzednio 8814 ha) i otuliny 6600 ha (dotychczas
13416 ha). Powierzchnia Rudawskiego Parku Krajobrazowego podlega administracji trzech nadleśnictw:
„Śnieżka”, Kamiennej Góra i Jawor ( Ratajski 1998).
• Park krajobrazowy projektowany
Łomnicki Park Krajobrazowy – projektowany do utworzenia w mezoregionie Kotliny Jeleniogór-

skiej. Park swoim zasięgiem obejmowałby w obrębie leśnym Śnieżka oddziały o numerach 15-30 i łącznej
powierzchni 406,19 ha, w tym leśnej 382,71 ha (leśna i nieleśna związana z gospodarką leśną) oraz po-
wierzchnia nieleśna 23,48 ha.
54
Projekt parku przewiduje do objęcia ochroną tereny Kotliny Jeleniogórskiej wraz z grupą niewyso-
kich granitowych Wzgórz Łomnickich o łącznej powierzchni 2,4 tys. ha. Do parku włączono zwarty zespół
Stawów Podgórzyńskich.
4.1.5. Obszar chronionego krajobrazu
Obszary chronionego krajobrazu – to tereny wyróżniające pod względem krajobrazu o różnych ty-
pach ekosystemów. Zagospodarowanie tych terenów powinno zapewnić stan względnej równowagi ekolo-
gicznej systemów przyrodniczych. Obszar chronionego krajobrazu uwzględnia się w planach zagospodaro-
wania przestrzennego.
Obszar chronionego krajobrazu Karkonosze i Góry Izerskie - tworzony na mocy uchwały WRN
w Jeleniej Górze z dnia 27 listopada 1986 r. Nr XIV/95/86. W swoim zasięgu zawiera obszary miast: Świe-
radów Zdrój, Szklarska Poręba, Piechowice, Karpacz, Kowary, Jelenia Góra (w części) oraz tereny gmin:
Leśna, Mirsk, Stara Kamienica, Podgórzyn, Mysłakowice, Kamienna Góra i Lubawka. Obszar ten o po-
wierzchni 43 450 ha, w dużej mierze zajmował tereny Karkonoszy-Gór Izerskich.
W związku z niedopełnieniem formalności związanej z opublikowaniem w Dzienniku Wojewódz-

kim, obszar ten został skreślony z listy zatwierdzonych OChK w Województwie Dolnośląskim.
Główne atuty obszaru były:
• rzeźba terenu,
• obszary źródliskowe i zbiorniki wodne o I klasie czystości wód,
• zasoby wód podziemnych o dużych wartościach,
• kompleksy leśne spełniające funkcje ekologiczne i ochronne dla innych zasobów przyrodniczych
oraz klimatotwórcze,
• kompleksy użytków zielonych o dużych wartościach przyrodniczych.
W przeważającej części tereny obszaru są zdegradowane, co wymusza zastosowanie działań na rzecz

ich rekultywacji. (Raport o stanie środowiska...., 1998 ).
55
TAB. 12 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI LEŚNEJ I NIELEŚNEJ BYŁEGO OBSZARU CHRONIONEGO

K RAJOBRAZU "K ARKONOSZE I GÓRY IZERSKIE” W GRANICACH NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA
Powierzchnia gruntów nadleśnictwa w gra-

nicach obszaru [ha]
Nazwa Lokalizacja1 Grunty

Grunty
leśne zale-
związane z Grunty
Ogółem sione i
gospodar- nieleśne
niezalesio-
ką leśną
ne
Obszar Chronionego Krajo- obr. Śnieżka w oddz.: 35, 45-
brazu "Karkonosze i Góry 297; obr. Kowary, w oddz.: 6706,82 6343,45 138,86 224,51
Izerskie" 212, 213 236-299
1
podano całe oddziały; dokładna lokalizacja w odpowiednich warstwach mapy numerycznej
Lasy położone w byłym obszarze chronionego krajobrazu spełniają funkcje produkcyjne i ochronne
zgodne z kategoriami ochronności. Gospodarka leśna na obszarze chronionego krajobrazu powinna być
zgodna z zasadami zawartymi w planie urządzania Nadleśnictwa Śnieżka i zasadami hodowlanymi obowią-
zującymi w P.G.L. Ponadto przestrzeganie zasad zawartych w „studiach zagospodarowania przestrzennego”,
przez instytucje prowadzące działalność gospodarczą, pozwoli właściwie prowadzić prace zmierzające do
zachowania walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego opisywanego obszaru. Uzupełnieniem za-
sad postępowania gospodarczego są wytyczne sporządzone przez IBL w 1986 r. pt. „Ogólne zasady zago-
spodarowania lasów wchodzących w skład parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu”.
4.1.6. Obszary Natura 2000

Zgodnie z Ustawą z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880 z póź.
zm.), w Polsce pojawiła się nowa forma ochrony przyrody, jaką jest obszar Natura 2000. Stanowi ona sieć
obszarów chronionych, zgodnie z Dyrektywą Rady EU NR 79/409/EEC w sprawie ochronie dziko żyjących
ptaków, zwanej dziś Dyrektywą Ptasią oraz zgodnie z Dyrektywą Nr 92/43/EEC w sprawie ochrony siedlisk
naturalnych oraz dzikiej fauny i flory, czyli Dyrektywą Siedliskową.
Sieć Natura 2000 jest wyznaczana na europejskim terytorium państw członkowskich Unii Europej-
skiej w celu ochrony poszczególnych cennych i zagrożonych składników różnorodności biologicznej konty-
nentu europejskiego.
Sieć Natura 2000 stanowią:
56
• obszary specjalnej ochrony (OSO) dla gatunków ptaków wymienionych w załączniku do I Dyrekty-
wy,
• specjalne obszary ochrony (SOO) dla siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków zwierząt i ro-
ślin wymienionych w załącznikach I i II Dyrektywy.
Każde państwo członkowskie określa zasięg obszarów na swoim terytorium, ustalając dla nich takie
metody zarządzania, które zagwarantują zachowanie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków dzikiej fauny i
flory, będącej przedmiotem zainteresowania w stanie sprzyjającym ochronie lub odtwarzaniu takiego stanu.
Obecnie ochroną w formie obszarów Natura 2000 objętych jest nieco mniej niż 9% terytorium Pol-
ski, a z uwzględnieniem propozycji organizacji pozarządowych (tzw. Shadow list) 11,74%. Średnia dla
wszystkich państw członkowskich UE wynosi ok. 13,2%. Należy więc spodziewać się sukcesywnego po-
większania zasięgu tej formy ochrony w skali kraju.
W podrozdziale omówiono zarówno zatwierdzone obszary jak i z ww. „listy cieni”.
Informacje opisowe dotyczące poszczególnych obszarów są autorstwa pani Joanny Potockiej.
Wszystkie zestawienia zostały wygenerowane przez wykonawcę aktualizacji na podstawie bazy da-
nych programu „Taksator” oraz odpowiednich warstw map numerycznych omawianych obszarów, zarchiwi-
zowanych w BULiGL o/Brzeg. Dla obiektów, dla których dostępne były odpowiednie dane przygotowano
zestawienia na podstawie materiałów Wojewódzkiego zespołu specjalistów powołanego przez Wojewodę
Dolnośląskiego do opracowania projektu sieci obszarów Natura 2000 w województwie dolnośląskim. W
materiałach tych zawarte były również zwryfikowane w pracy zespołu wyniki inwentaryzacji siedlisk natu-
rowych przeprowadzonej przez Lasy Państwowe.
Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO)
Zasięg Nadleśnictwa Śnieżka pokrywa się w części granicami jednego obszaru specjalnej ochrony
ptaków Natura 2000 - OSO Karkonosze (PLB020007). Utworzono go na mocy Rozporządzenia Ministra
Środowiska z dnia 5 września 2007r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1275) na powierzchni 18578,4 ha, również w za-
sięgu sąsiednich jednostek: Nadleśnictwa Szklarska Poreba, Nadleśnictwa Kamienna Góra oraz Karkono-
skiego Parku Narodowego. W poniższej tabeli zestawiono informacje nt. ww.obszaru w zasięgu Nadleśnic-
twa Śnieżka.
57
TAB. 13 ZESTAWIENIE PODSTAWOWYCH INFORMACJI O OSO "K ARKONOSZE" W ZASIĘGU NAD-

LEŚNICTWA ŚNIEŻKA
Powierz Powierzchnia gruntów nadleśnictwa

chnia cał- w granicach obszaru [ha]
kowita
Nazwa obszaru /powierz Grunty
Lokalizacja Grunty
Natura 2000 chnia w związa-
zasięgu leśne
ne z Grunty
nadleśnic- Ogółem zalesione
gospo- nieleśne
twa i niezale-
darką
sione
leśną
Obr. Śnieżka: 45-77, 78 cz., 79 cz., 80 cz., 81-95, 105-
108,109 cz., 110-113, 114 cz., 115-215, 216 cz., 217-
OSO Karkono-
18578,4/ 228, 230-236, 241-248, 249 cz., 250, 251, 252 cz., 253-
sze 5929,86 5652,42 133,99 143,45
6593,73 264, 265 cz., 266-271, 272 cz., 273-278, 279 cz., 280-
(PLB020007)
284, 285 cz., 286-297; obr. Kowary: 237 cz., 238, 239,
240 cz., 241-290, 291 cz., 292 cz., 293-299
Ww. obszar stanowi typ ostoi J, co oznacza, że jego granice częściowo pokrywają się z wyznaczo-
nym na tym samym terenie specjalnym obszarem ochrony siedlisk (SOO). W przypadku gruntów nadleśnic-
twa zasięg obu obszarów jest identyczny.
Na obszarze ostoi występują następujące formy ochrony: Karkonoski Park Narodowy (5575,0 ha);
Karkonoski Rezerwat Biosfery (5575,0 ha; rezerwat dwustronny polsko-czeski); Rudawski Park Krajobra-
zowy (15705,0 ha); Obszar Chronionego Krajobrazu Karkonosze-Góry Izerskie.
W ostoi występuje co najmniej 11 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z

Polskiej Czerwonej Księgi (PCK).
Gnieździ się tutaj powyżej 10 % populacji krajowej czeczotki i płochacza halnego przez co obszar
jest kluczowym dla zachowania tych gatunków w skali Polski. W okresie lęgowym obszar zasiedla także co
najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: cietrzew (Polska Czerwona Księga Zwie-
rząt), dzięcioł zielonosiwy, puchacz (PCKZ), włochatka (PCKZ), sóweczka(PCKZ).
Dużymi zagrożeniami dla funkcjonowania obszaru i zachowania jego walorów są transgraniczne za-
nieczyszczenie powietrza oraz silna presja turystyczna ze strony 2,5 mln turystów rocznie odwiedzających
ten teren (tylko po stronie polskiej).
Specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO)
SOO zatwierdzone przez Komisję Europejską
Obszar Nadleśnictwa Śnieżka położony jest w zasięgu czterech specjalnych obszarów ochrony sie-
dlisk (SOO) zatwierdzonych przez Komisję Europejską, z czego trzy obejmują grunty w zarządzie nadleśnic-
58
twa. W poniższej tabeli zestawiono podstawowe informacje dotyczące wymienionych wyżej obszarów Natu-
ra 2000. Dane źródłowe zaczerpnięto z oficjalnych stron Ministerstwa Środowiska.
TAB. 14 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI OBSZARÓW NATURA 2000 OBEJMUJĄCYCH GRUNTY NAD-

LEŚNICTWA ŚNIEŻKA, ZATWIERDZONYCH PRZEZ K OMISJĘ EUROPEJSKĄ
Powierzchnia gruntów nadleśnictwa wcho-

Powierz dzących w zasięg SOO
chnia całko-
Grunty
wita Grunty
Data za- związa-
/powierz leśne zale-
Nazwa twierdzenia Lokalizacja1 ne z Grunty
chnia w za- Razem sione i
przez KE gospo- nieleśne
sięgu nadle- niezale-
darką
śnictwa sione
leśną
[ha]
[ha] [ha] [ha] [ha]
Obr. Śnieżka: 45-
77, 78 cz., 79 cz.,
80 cz., 81-95, 105-
108,109 cz., 110-
113, 114 cz., 115-
215, 216 cz., 217-
228, 230-236, 241-
248, 249 cz., 250,
Karkonosze 18204,92/ 251, 252 cz., 253-
13.11.2007 5930,78 5651,49 135,84 143,45
(PLH020006) 6593,73 264, 265 cz., 266-
271, 272 cz., 273-
278, 279 cz., 280-
284, 285 cz., 286-
297; obr. Kowary:
237 cz., 238, 239,
240 cz., 241-290,
291 cz., 292 cz.,
293-299
Obr. Kowary: 45-
Rudawy Janowic- 6635,04/ 51, 52 cz., 53-70,
13.11.2007 601,77 581,03 14,00 6,74
kie (PLH020011) 1299,46 138, 139, 148,150,
214 cz.
Obr. Kowary: 1 a-
Góry i Pogórze
33251,18/ h;2 a-w;3 a-o;4 a-
Kaczawskie 12.12.2008 285,85 274,79 4,76 6,3
1020,23 p;5 a-k;6 a-k;7 a-i;8
(PLH020037)
a-r;9 a-m;10 h-o;
Stawy Sobieszow- 99/
12.12.2008 - -
skie (PLH020044) 99
1
w przypadku obiektów o dużej powierzchni podano całe oddziały, dokładna lokalizacja na Mapie sytuacyj-
no – przeglądowej walorów przyrodniczo – kulturowych
W przypadku dwóch obiektów postulowane są zmiany przebiegu granic. Dla SOO Góry i Pogórze
Kaczawskie jest to wynikiem prac zespolu powołanego przez Wojewodę Dolnośląskiego, natomiast w przy-
padku SOO Stawy Sobieszowskie postulowane przez pozarządowe organizacje ekologiczne (Klub Przyrod-
nika i PTOP Salamandra). W poniższej tabeli zestawiono podstawowe informacje nt. ww. obszarów w pro-
ponowanych granicach.
59
TAB. 15 ZESTAWIENIE PODSTAWOWYCH INFORMACJI O SOO WCHODZĄCYCH W ZASIĘG NAD-

LEŚNICTWA SNIEŻKA, ZATWIERDZONYCH PRZEZ KE, DLA KTÓRYCH PROPONOWANE SĄ ZMIANY PRZE-
BIEGU GRANIC
Powierz Powierzchnia gruntów nadleśnictwa wcho-

chnia cał- dzących w zasięg SOO
Lokalizacja na
kowita Grunty
gruntach nadle- Grunty
/powierz związa-
Żródło infor- śnictwa (różnice w leśne zale-
Nazwa chnia w ne z Grunty
macji stosunku do za- Razem sione i
zasięgu gospo- nieleśne
twierdzonego niezale-
nadleśnic- darką
przebiegu granic) sione
twa leśną
[ha]
[ha] [ha] [ha] [ha]
Stawy Sobie- Shadow list
239,58/
szowskie 2008 z - -
239,58
(PLH020044) www.kp.org.pl
Obr. Kowary: 1 a-
Góry i Pogórze Wyniki pracy h;2 a-w;3 a-o;4 a-
33530,80/ p;5 a-k;6 a-k;7 a-i;8
Kaczawskie Zespołu Woj. 289,62 278,56 4,76 6,3
1042,52 a-r;9 a-m;10 h-o;
(PLH020037) Dolnośląskiego
(44 r);
SOO Karkonosze (PLH020006)
Obszar obejmuje Karkonosze – najwyższe pasmo górskie Sudetów, należące wraz z Masywem
Śnieżnika oraz położonymi po stronie czeskiej Jesionikami do tak zwanych Sudetów Wysokich. Na charak-
terystycznych, zrównanych wierzchowinach grzbietowych oraz w kotłach polodowcowych występuje kom-
pleks roślinności o charakterze arktycznej tundry. Lasy regla górnego to głównie bory świerkowe, mocno
zdegradowane na skutek oddziaływania zanieczyszczeń powietrza. Piętro regla dolnego jest silnie prze-
kształcone w wyniku działalności człowieka (głównie gospodarka leśna).
Znajduje się tu stanowisko endemicznego gatunku Pterostichus sudeticus. Liczne są stanowiska

rzadkich, zagrożonych gatunków roślin naczyniowych, w tym endemicznych: dzwonka czeskiego (karkono-
skiego) Campanula bohemica i skalnicy bazaltowej Saxifraga moschata subsp. basaltica. Stwierdzono rzad-
kie gatunki mszaków (np. Lophozia sudetica, Rhacomitrium sudeticum). Znajdują się tu także, jako jedyne w
Polsce, stanowiska przytulii sudeckiej Galium sudeticum oraz gnidosza sudeckiego Pedicularis sudetica. W
ostoi stwierdzono:
• 22 typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy 92/43/EEC;
• 17 gatunków ptaków umieszczonych w Załączniku I Dyrektywy 79/409/EEC;
• 3 gatunki ptaków regularnie migrujące nie ujęte w Załączniku I Dyrektywy 79/409/EEC;
• 7 gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy 92/43/EEC, w tym 1 priorytetowy – pachnica

Osmoderma eremita;
60
• 4 gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy 92/43/EEC, w tym 3 gatunki priorytetowe: dzwonek cze-
ski (karkonoski) Campanula bohemica, przytulia sudecka Galium sudeticum i gnidosz sudecki Pedi-
cularis sudetica;
• 32 gatunki roślin i zwierząt umieszczonych w polskich Czerwonych Księgach
• 1 endemiczny podgatunek rośliny (Saxifraga moschata ssp. basaltica)
• 14 gatunków roślin i zwierząt chronionych dyrektywami międzynarodowymi
• 29 gatunków roślin chronionych
Obszar obejmuje Karkonoski Park Narodowy wraz z otuliną i położony jest na terenie Rezerwatu
Biosfery Karkonosze/Krkonose (60 500 ha).
Na terenie nadleśnictwa położona jest wschodnia część obszaru, obejmująca partie pogórza, regla
dolnego i częściowo regla górnego Karkonoszy. Najcenniejsze fragmenty znajdują się w granicach Karkono-
skiego Parku Narodowego. Do najcenniejszych siedlisk występujących na terenie nadleśnictwa w obrębie
SOO „Karkonosze” należą się fragmenty borów górnoreglowych, torfowisk przejściowych i borów na torfie,
zdegradowanych torfowisk wysokich zdolnych do naturalnej lub stymulowanej regeneracji, lasów łęgowych
oraz sudeckich łąk konietlicowych.
Zagrożeniami dla obszaru są zanieczyszczenie powietrza, masowe pojawianie się szkodników owa-
dzich, zwiększanie presji turystycznej, kolekcjonowanie rzadkich gatunków.
W poniższej tabeli zestawiono wskazania gospodarcze zaprojektowane w planie urządzenia lasu w

drzewostanach położonych w granicach ostoi.
TAB. 16 ZESTAWIENIE WSKAZAŃ GOSPODARCZYCH ZAPROJEKTOWANYCH W DRZEWOSTANACH

POŁOŻONYCH W GRANICACH SOO I OSO K ARKONOSZE
Powierzchnia
Gatunek panu-
Klasa wieku Planowany zabieg manipulacyjna
jący
[ha]
1 2 3 4
BK bez wskazań 2,84
czyszczenia 41,93
I pielęgnacja upraw 13,66
melioracje agrotechniczne 0,98
czyszczenia 5,5
pielęgnacja upraw 1,15
II melioracje agrotechniczne 1,15
trzebieże 6,97
61
1 2 3 4
bez wskazań 5,96
III czyszczenia 1,15
trzebieże 64,71
IV trzebieże 32,47
bez wskazań 0,07
V
trzebieże 14,73
V rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona 18,15
bez wskazań 0,65
czyszczenia 3,98
VI
rębnia częściowa pasowa -uprzątające 3,05
rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona 21,01
bez wskazań 25,39
czyszczenia 17,08
VII rębnia częściowa pasowa 2,1
rębnia częściowa wielkopowierzchniowa 6,5
rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona -
3,05
uprzątające
bez wskazań 21,7
czyszczenia 7,75
VIII
3,7
uprzątające
62
1 2 3 4
czyszczenia 16,03
I poprawki i uzupełnienia 0,55
trzebieże 2,83
bez wskazań 11,96
czyszczenia 20,08
odnowienia luk 0,2
II pielęgnacja upraw 21,65
trzebieże 191,85
BRZ wprowadzenie II piętra 5,97
bez wskazań 3,12
czyszczenia 0,15
III
trzebieże 37,33
czyszczenia 0,3
IV pielęgnacja upraw 3,37
IV trzebieże 1,7
V bez wskazań 0,19
DB odnow.w rębniach złożonych 0,72
VI
czyszczenia 1,73
JD I
63
1 2 3 4
JRZ III bez wskazań 3,15
JS V trzebieże 2,28
czyszczenia 5,74
I
bez wskazań 0,29
II czyszczenia 1,26
trzebieże 1,31
bez wskazań 1,43
JW
odnowienia luk 0,2
III pielęgnacja upraw 0,2
trzebieże 24,55
bez wskazań 1,05
IV
trzebieże 4,91
V bez wskazań 0,56
VI trzebieże 1,5
I czyszczenia 1,02
KL
II trzebieże 0,31
III trzebieże 3,25
LP bez wskazań 0,13
IV
trzebieże 0,86
MD bez wskazań 0,26
czyszczenia 121,32
pielęgnacja upraw 12
I
trzebieże 44,19
czyszczenia 31,34
trzebieże 87,39
III odnowienia luk 0,33
64
1 2 3 4
trzebieże 75,46
IV trzebieże 5,2
V
czyszczenia 8,07
VI melioracje agrotechniczne 3,31
bez wskazań 3,89
czyszczenia 17,87
VII rębnia częściowa pasowa 0,63
15,63
uprzątające
czyszczenia 1,97
VIII melioracje agrotechniczne 1,66
0,79
uprzątające
OL I czyszczenia 1,36
II trzebieże 1
bez wskazań 2,7
III
trzebieże 5,4
65
1 2 3 4
bez wskazań 3
trzebieże 1,53
1,05
uprzątające
OL.S II bez wskazań 2,19
SO II trzebieże 2,56
III trzebieże 2,17
bez wskazań 0,95
IV
trzebieże 6,35
bez wskazań 1,12
czyszczenia 2
odnowienie zrębów 4
V
trzebieże 3,96
rębnia zupełna smugowa 4
czyszczenia 1,43
melioracje agrotechniczne 4
VI
1,44
uprzątające
VII bez wskazań 3,39
czyszczenia 21,17
66
1 2 3 4
30,2
uprzątające
czyszczenia 0,87
VIII melioracje agrotechniczne 2,13
2,9
uprzątające
SO.K I bez wskazań 0,72
ŚW bez wskazań 17,56
czyszczenia 589,58
I
trzebieże 6,9
bez wskazań 96,13
czyszczenia 51,18
odnowienia luk 0,5
II poprawki i uzupełnienia 0,33
trzebieże 457,57
bez wskazań 61,38
czyszczenia 17,67
odnowienia luk 0,4
III pielęgnacja upraw 13,65
trzebieże 1010,24
67
1 2 3 4
bez wskazań 29,53
czyszczenia 12,06
odnowienia luk 0,25
IV trzebieże 491,32
1,41
uprzątające
bez wskazań 28,66
czyszczenia 11,26
trzebieże 46,4
V
3,53
uprzątające
czyszczenia 59,7
trzebieże 9,9
68
1 2 3 4
31,86
uprzątające
bez wskazań 16,39
czyszczenia 74,2
odnowienia luk 1,1
VII
rębnia gniazdowa częściowa -uprzątające 6,69
32,66
uprzątające
bez wskazań 4,56
czyszczenia 8,78
VIII
1,35
uprzątające
Rudawy Janowickie (PLH020011)
Obszar leżący na pograniczu Rudaw Janowickich i Kotliny Kamieniogórskiej, zajęty jest przede
wszystkim przez łąki i pastwiska oraz lasy z dużym udziałem lasów gospodarczych, lecz z zachowanymi
niewielkimi fragmentami zbiorowisk naturalnych. Obszar od wielu lat jest objęty ekstensywną gospodarką
69
pastwiskową, w mniejszej mierze rolną, co pozwoliło na zachowanie unikalnych dla Sudetów cech szaty
roślinnej i kulturowego krajobrazu. Podłoże geologiczne jest zróżnicowane, obejmuje strefę kontaktową
masywu granitoidowego ze skałami metamorficznymi, co powoduje lokalnie występowanie gleb zasobnych
w metale ciężkie.
Obszar w większości położony na terenie Rudawskiego Parku Krajobrazowego (15 705 ha; 1989).
Spośród siedlisk przyrodniczych stwierdzono m. in. kaśne i żyzne buczyny górskie, jaworzyny i lasy klono-
wo-lipowe, lasy łęgowe, górskie łąki konietlicowe oraz łąki niżowe, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, mu-
rawy bliźniczkowe, ziołorośla górskie i nadrzeczne, torfowiska zasadowe, fragmenty borów na torfie. Wśród
gatunków zwierząt wymienić należy pachnicę dębową Osmoderma eremita, a ponadto 4 gatunki nietoperzy:
mopka oraz nocki: Bechsteina i dużego, podkowca małego, wydrę. Na obszarze Rudaw występują także
populacje motyli wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej: czerwończyka nieparka, modrasz-
ka nausitous, modraszka telejusa. Wśród roślin na uwagę zasługują m. in. turzyca Davalla, śledziennica na-
przeciwlistna, kruszczyk błotny, rojownik pospolity, śnieżyca wiosenna, gnieźnik leśny, pełnik europejski,
tojad pstry.
Teren nadleśnictwa obejmuje jedynie skrajnie zachodnie partie obszaru.
W poniższej tabeli zestawiono wskazania gospodarcze zaprojektowane w planie urządzenia lasu w

drzewostanach położonych w granicach ostoi.

W GRANICACH SOO RUDAWY JANOWICKIE
Gatunek panują- Powierzchnia mani-

Klasa wieku Planowany zabieg
cy pulacyjna [ha]
1 2 3 4
BK czyszczenia 4,21
I
pielęgnacje upraw 0,73
czyszczenia 1,57
II
trzebieże 0,90
bez wskazań 0,73
III
trzebieże 3,11
IV trzebieże 3,56
czyszczenia 1,63
VII
VIII bez wskazań 4,71
czyszczenia 3,99
70
1 2 3 4
rębnia częściowa wielkopowierzchniowa -
5,8
uprzątające
II trzebieże 3,22
BRZ
III trzebieże 0,49
DB IV trzebieże 0,52
DB.C IV trzebieże 0,36
IV trzebieże 1,52
DG
V trzebieże 0,87
JW III trzebieże 2,30
I czyszczenia 6,01
II trzebieże 0,87
III trzebieże 2,92
IV trzebieże 8,66
V
MD melioracje agrotechniczne 0,39
czyszczenia 0,58
VI pielęgnacje upraw 0,58
I czyszczenia 2,73
III trzebieże 0,48
IV melioracje agrotechniczne 1,36
OL rębnia częściowa pasowa 1,59
VI
II trzebieże 2,55
SO
III trzebieże 4,99
71
1 2 3 4
ŚW czyszczenia 11,14
I pielęgnacje upraw 0,74
trzebieże 0,51
czyszczenia 6,34
II
trzebieże 67,88
bez wskazań 0,73
III
trzebieże 57,98
bez wskazań 0,21
czyszczenia 2,75
trzebieże 78,97
1,04
uprzątające
czyszczenia 0,12
V melioracje agrotechniczne 27,38
trzebieże 2,31
czyszczenia 5,61
4,88
uprzątające
VII czyszczenia 9,98
72
1 2 3 4
4,02
uprzątające
VIII
Góry i Pogórze Kaczawskie (PLH020037)
W poniższej tabeli zestawiono siedliska Natura 2000 wraz z sumaryczną powierzchnią ich występo-
wania zinwentaryzowane w granicach ostoi. Dane źródłowe stanowiły wyniki prac zespołu powołanego
przez Wojewodę Dolnośląskiego, w związku z powyższym w tabeli, podobnie jak w pozostałych (dotyczą-
cych siedlisk) w niniejszym podrozdziale, zestawiono siedliska w granicach proponowanych przez ww. ze-
spół.
TAB. 18 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI SIEDLISK NATURA 2000 ZINWENTARYZOWANYCH W SOO

GÓRY I POGÓRZE K ACZAWSKIE (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WOJEWÓDZKIEGO ZESPOŁU SPECJALI-
STÓW (WZS) DO OPRACOWANIA PROJEKTU SIECI NATURA 2000 W WOJ. DOLNOŚLĄSKIM)
Udział po-
Zinwentaryzowana wierzchni sie-
Kod sie- powierzchnia siedliska w po-
Nazwa siedliska
dliska dliska wierzchni ob-
[ha] szaru
[%]
1 2 3 4
ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion
6120* glaucae) 16,85 0,05
murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne
murawy z Asplenion septentrionalis-Festucion pallentis) -
priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami
6210* storczyków 24,73 0,07
górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty
6230* bogate florystycznie) 67,01 0,20
6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 330,25 0,98
ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nad-
6430 rzeczne (Convolvuletalia sepium) 2,99 0,01
niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie
6510 (Arrhenatherion elatioris) 1750,27 5,22
górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Poly-
6520 gono-Trisetion) 228,70 0,68
73
1 2 3 4
9110 kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 450,68 1,34
żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odo-
9130 rati-Fagenion) 342,68 1,02
ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-
9150 Fagenion) 144,24 0,43
grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-
9170 Carpinetum, Tilio-Carpinetum) 2306,75 6,88
jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach
9180* (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani) 306,46 0,91
9190 śródlądowe kwaśne dąbrowy (Betulo-Quercetum) 1304,87 3,89
łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum
albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae,
91E0* olsy źródliskowe) 734,98 2,19
91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 2,70 0,01
91I0* Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) 95,57 0,29
Ogółem siedliska Natura 2000 8109,74 24,19
w tym priorytetowe 1245,61 3,71
W poniższej tabeli ujęte zosaly siedliska wraz zajmowaną powierzchnią, występujące w części ostoi
położonej w zasięgu Nadleśnictwa Śnieżka.
TAB. 19 ZESTAWIENIE SIEDLISK NATURA 2000 ZINWENTARYZOWANYCH W SOO GÓRY I POGÓ-

RZE K ACZAWSKIE W GRANICACH ZASIĘGU NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW
WZS)
Udział po-
Kod sie- powierzchnia siedli- dliska w po-
Nazwa siedliska
dliska ska wierzchni ob-
[ha] szaru
[%]
6510 niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arr-
212,39 20,37
henatherion elatioris)
9170 2,60 0,25
Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio
9180* 4,34 0,42
plathyphyllis-Acerion pseudoplatani)

91E0* albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, 27,20 2,61
olsy źródliskowe)
74
Poniżej zestawiono siedliska Natura 2000 i ich powierzchnie zinwentaryzowane na gruntach Nadle-
śnictwa „Śnieżka” zlokalizowanych w granicach ostoi.

GÓRY I POGÓRZE K ACZAWSKIE NA GRUNTACH NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA (NA PODSTAWIE MATERIA-
ŁÓW WZS)
Udział po-
Nazwa siedliska
[ha] szaru
[%]
niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arr-
6510 henatherion elatioris) 3,59 1,27
9170 Carpinetum, Tilio-Carpinetum) 2,60 0,92
jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach
9180* (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani) 4,33 1,54
75
W poniższej tabeli ujęte zostały siedliska występujące w omawianej ostoi na małych poierzchniach.
TAB. 21 ZESTAWIENIE SIEDLISK NATURA 2000 ZAJMUJĄCYCH DODATKOWO MAŁE POWIERZCH-

NIE W SOO GÓRY I P OGÓRZE K ACZAWSKIE (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS )
Kod siedliska Występowanie na

(*siedliska prio- Nazwa siedliska gruntach nadle-
rytetowe) śnictwa
6110* Skały wapienne i neutrofilne z roślinnością pionierską (Alysso-Sedion)

6120* ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae)
murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z
6210* Asplenion septentrionalis-Festucion pallentis) - priorytetowe są tylko
murawy z istotnymi stanowiskami storczyków
górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate flory-
6230*
stycznie)
6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion)
ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne
6430
(Convolvuletalia sepium)
niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion
6510
elatioris)
torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Sche-
7140
uchzerio-Caricetea)
obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchospo-
7150
rion
górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i
7230
mechowisk
8150 Środkowoeuropejskie wyżynne rumowiska krzemianowe
podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion
8160*
calamagrostis
8210 wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis
ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion
8220
vandelii
8310 jaskinie nieudostępnione do zwiedzania
Obr. Kowary
9110 kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion)
5k, 10k
9130 żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion)
9150 ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion)
grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-
9170
Carpinetum)
jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathy-
9180*
phyllis-Acerion pseudoplatani)
9190 śródlądowe kwaśne dąbrowy (Betulo-Quercetum)
91E0* łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Obr. Kowary 5k
76
Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe)

91I0* Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae)
Poniżej zestawione zostały wskazania gospodarcze zaprojektowane w drzewostanach położonych w

zasięgu omawianej osoi, w granicach zatwierdzonych przez KE.

W GRANICACH SOO GÓRY I P OGÓRZE K ACZAWSKIE
Gatunek pa- Powierzchnia mani-

nujący pulacyjna [ha]
1 2 3 4
czyszczenia 7,13
I
BK odnow.w rębniach złożonych 0,38
V melioracje agrotechniczne 0,38
trzebieże 4,11
II
trzebieże 11,72
BRZ
czyszczenia 0,40
III
trzebieże 4,35
DB V
DG V
JD I bez wskazań 6,91
JS III trzebieże 1,75
IV trzebieże 1,49
77
1 2 3 4
V bez wskazań 1,30
III trzebieże 2,43
JW
IV trzebieże 3,60
czyszczenia 4,08
I
czyszczenia 0,75
MD
trzebieże 2,26
III trzebieże 4,13
ŚW I czyszczenia 3,58
bez wskazań 0,66
II
trzebieże 14,23
czyszczenia 0,60
III
trzebieże 29,05
trzebieże 8,05
V bez wskazań 0,89
czyszczenia 3,07
odnowienia luk 0,25
trzebieże 1,03
uprzątanie płazowin 1,67
78
1 2 3 4
czyszczenia 14,53
VI rębnia częściowa pasowa 3,13
uprzątające 11,91
czyszczenia 1,67
VII pielęgnacje upraw 3,04
Stawy Sobieszowskie (PLH020044)
Obszar ustanowiony dla objęcia ochroną populacji pachnicy dębowej Osmoderma eremita oraz sie-
dlisk wodnych i podmokłych, m.in. torfowisk przejściowych, roślinności eutroficznych zbiorników wod-
nych, niżowych nadrzecznych zbiorowisk okrajkowych, łąk rajgrasowych, rzek ze zbiorowiskami włosie-
niczników, łęgów olszowo-jesionowych. Wśród zwierząt wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedli-
skowej znalazły się np. derkacz, dzięcioł średni, gąsiorek, dzięcioł zielonosiwy, kumak nizinny, traszka grze-
bieniasta, minóg strumieniowy, głowacz białopłetwy, a z bezkręgowców, oprócz pachnicy – modraszek tele-
jus i nausitous oraz czerwończyk nieparek.
SOO projektowane
W zasięgu Nadleśnictwa Śnieżka położone są również cztery projektowane SOO, z czego trzy obej-
mują grunty w zarządzie nadleśnictwa. W poniższej tabeli zestawiono podstawowe informacje o tych obiek-
tach. Dane zestawiono na podstawie wyników prac zespołu powołanego przez Woj. Dolnośląskiego, jak i
informacji ze stron www Klubu Przyrodników (shadow list 2008). W przypadku dwóch obiektów istnieja
rozbieżności w przebiegu granic pomiędzy ww. źródłami; w tabeli dane dla nich zestawiono wariantowo.
79
TAB. 23 ZESTAWIENIE PODSTAWOWYCH INFORMACJI NT. PROJEKTOWANYCH OBSZARÓW NA-

TURA 2000 OBEJMUJĄCYCH ZASIĘG NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA
Powierzchnia gruntów nadleśnictwa

Powierz wchodzących w zasięg SOO
chnia cał-
Grun-
kowita
Grunty ty
/powierz
Źródło in- leśne zwią-
Nazwa chnia w Lokalizacja Grunty
formacji Razem zalesione zane z
zasięgu nieleśne
i niezale- gospo-
nadleśnic-
sione darką
twa
leśną
[ha]
[ha] [ha] [ha] [ha]
71,58/
Stawy Ma-
Zespół Woj. 71,58
ciejowa Obr. Kowary o.:
Dolnośląskie- 26,58 20,35 0,11 6,12
(PLH020056 (62,8/ 18 (o. 18)
go 2
)
62,8)
Zespół Woj.
Dolnośląskie-
Stawy Karp- 211,34/ Obr. Kowary o.:
go/ Shadow
nickie 114 g-h,o-s;115 46,09 39,75 0,18 6,16
list 2008 z 211,34
(pltmp341) c-n;116 a-t;
www.kp.org.p
l
Zespół Woj.
Dolnośląskie-
Źródła Pi-
go/ Shadow 157,39/
jawnika - -
list 2008 z 157,39
(pltmp310)
www.kp.org.p
l
75,29/
Trzcińskie Zespół Woj. 75,29 Obr. Kowary o.
Mokradła Dolnośląskie- 25,31 18,03 0,36 6,92
(46,98/ 41 j-t;
(pltmp313) go 3
46,98)
2,3
na stronie www.kp.org.pl inny przebieg granic – w nawiasach podano różnice
Stawy Maciejowa (PLH020056)
Poniżej zestawione zostały powierzchnie siedlisk naturowych zinwentaryzowanych w granicach

ostoi. W pierwszej tabeli ujęte są siedliska na całym obszarze, w drugiej ograniczone do gruntów nadleśnic-
twa, w ostatniej przedstawiono siedliska zajmujące małe powierzchnie.
80

STAWY MACIEJOWA (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Udział po-
Nazwa siedliska
[ha] szaru
[%]

6510 3,82 5,34
olsy źródliskowe)
TAB. 25 ZESTAWIENIE SIEDLISK NATURA 2000 ZINWENTARYZOWANYCH W SOO S TAWY MA-

CIEJOWA NA GRUNTACH NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Udział po-
Nazwa siedliska
[ha] szaru
[%]
6510 niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arr-

2,73 9,38
olsy źródliskowe)
81
TAB. 26 ZESTAWIENIE SIEDLISK NATURA 2000 ZAJMUJĄCYCH NIEWIELKIE POWIERZCHNIE W

SOO STAWY MACIEJOWA (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Kod siedliska
(*siedliska priory- Nazwa siedliska
tetowe)
suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-

4030 Arctostaphylion)
W poniższej tabeli przedstawione zostały wskazania gospodarcze planu urządzenia lasu, zaprojekto-
wane w drzewostanach w granicach ostoi.

W GRANICACH SOO STAWY MACIEJOWA
Powierzchnia ma-
Gatunek panujący Klasa wieku Planowany zabieg
nipulacyjna [ha]
1 2 3 4
I czyszczenia 2,14
BK
V bez wskazań 1,13
BRZ IV
trzebieże 2,24
czyszczenia 0,67
I
IV trzebieże 1,64
VI trzebieże 1,10
DB
VII
MD II trzebieże 0,79
OL V
ŚW III bez wskazań 3,17
82
1 2 3 4
IV trzebieże 1,88
czyszczenia 0,27
V
trzebieże 1,79
Stawy Karpnickie (pltmp341)
Obszar położony u podnóża Rudaw Janowickich, w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowości Karp-

niki. Jego krajobraz zdominowany przez kompleks stawów rybnych otoczonych przede wszystkim mozaiką
siedlisk łąkowych i leśnych. Przez centralną część obszaru przepływa Karpnicki Potok.
Obszar istotny dla zachowania dużej liczebnie populacji pachnicy dębowej Osmoderma eremita,
znajdującego tutaj optymalne warunki życiowe. Obszar ten jest także miejscem występowania stablinej po-
pulacji 4 gatunków kręgowców wymienionych w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej związanych z tutej-
szym kompleksem stawów oraz Karpnickim Potokiem. Teren jest miejscem żerowania dla nietoperzy, w tym
nocków dużych Myotis myotis których 3 kolonie rozrodze zlokalizowane są w sąsiadującej miejscowości
Karpniki. Kompleks stawów stwarza ponadto ważne siedliska dla zachowania namuliskowych gatunków
roślin na krańcu ich zasięgu wysokościowego. Natomiast Karpnicki Potok stanowi ważny korytarz migra-
cyjny dla roślin higrofilnych siedlisk nadrzecznych (ziołorośla, lasy łęgowe) i rzecznych (włosieniczniki).
Zagrożeniem dla obszaru jest: intensyfikacja gospodarki rybackiej na stawach (zwiększanie obsady,
użyźnianie, zbyt późne osuszanie stawów) i pośrednio związane z nią działania (oczyszczanie grobli z zarośli
wierzbowych, usuwanie szuwarów), - rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków roślin, szczególnie rde-
stowców Reynoutria spp. i nawłoci Solidago spp..
W poniższych trzech tabelach zestawiono siedliska Natura 2000 zinwentaryzowane w granicach

obieku w trakcie prac zespołu powołanego przez Wojewodę Dolnośląskiego. W przypadku dwóch pierw-
szych tabel zestawiono sumaryczną powierzchnię poszczególnych siedlisk najpierw dla całej ostoi, a następ-
nie dla gruntów w zarządzie Nadleśnictwa Śnieżka. W ostatniej tabeli wymienione zostały siedliska zajmu-
jące małe powierzchnie.
83

STAWY K ARPNICKIE (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Udział po-
Nazwa siedliska
[ha] szaru
[%]
brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowi-
3130 skami z Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea 21,18 10,02
ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nad-
6430 rzeczne (Convolvuletalia sepium) 0,66 0,31
6510 henatherion elatioris) 7,65 3,62

STAWY K ARPNICKIE NA GRUNTACH NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Udział po-
Nazwa siedliska
[ha] szaru
[%]
84
TAB. 30 ZESTAWIENIE SIEDLISK NATURA 2000 ZAJMUJACYCH NIEWIELKIE POWIERZCHNIE W

SOO STAWY K ARPNICKIE (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Kod siedliska Występowanie

(*siedliska Nazwa siedliska na gruntach
priorytetowe) nadleśnictwa
nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion

3260
fluitantis
ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne Obr. Kowary
6430
(Convolvuletalia sepium) 114h, 115i
ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacion van-
8220
delii
łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Obr. Kowary
91E0*
Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) 115g
Poniżej zestawiono wskazania gospodarcze zaprojektowane w planie urządzenia lasu w drzewosta-

nach położonych w granicach omawianej ostoi.

W GRANICACH SOO STAWY K ARPNICKIE
Powierzchnia
Gatunek panu-
Klasa wieku Planowany zabieg manipulacyjna
jący
[ha]
1 2 3 4
czyszczenia 3,56
II
trzebieże 3,56
BRZ
bez wskazań 0,75
III
trzebieże 5,39
czyszczenia 1,45
I
trzebieże 1,45
DB
VII
DB.C VII bez wskazań 0,69
OL III bez wskazań 2,90
V odnow.w rębniach złożonych 0,55
85
1 2 3 4
czyszczenia 1,32
SO IV
trzebieże 1,32
IV trzebieże 3,16
czyszczenia 0,96
ŚW pielęgnacje upraw 3,17
V
Źródła Pijawnika (pltmp310)
Obszar zlokalizowany jest w Kotlinie Jeleniogórskiej i częściowo obejmuje swym obszarem dzielni-
cę Jelenia Góra-Czarne. Od zachodu i południa otaczają go nieco wyższe wzniesienia Wzgórz Łomnickich,
od północy zabudowania Czarnego (obecnie dzielnica Jeleniej Góry), z wschodnią granicę stanowi ruchliwa
droga z Jeleniej Góry do Karpacza. Większość terenu to obszar źródliskowy niewielkiego potoku Pijawnik,
uchodzącego do Kamiennej. W granicach obszaru stwierdzono wilgotne i zmiennowilgotne łąki trzęślicowe,
fragmenty łąk świeżych, lasy olszowe i zapusty wierzbowe. Niewielkie fragmenty zajmują również torfowi-
ska, ziołorośla oraz nieużytkowany obecnie staw.
W obszarze zinwentaryzowano 4 gatunki zwierząt z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej. Szcze-

gólnie istotne jest występowanie przeplatki aurinia dla której obszar ten stanowi jedyne aktualnie znane sta-
nowisko w Sudetach. Dodatkowo obszar ten jest miejscem występowania dość licznej populacji dwóch ga-
tunków modraszków: Maculinea teleius i Maculinea nausithous, stwierdzono także m.in. żurawia, derkacza,
wydrę.
Wśród gatunków roślin na uwagę zasługują wierzba rokita, kosaciec syberyjski, podkolan biały, sit
bulwkowaty, 3 gatunki z rodzaju ponikło.
Obszar jest zagrożony z jednej strony przez zaprzestanie tradycyjnego użytkowania łąk, z drugiej zaś
strony zamianą użytków zielonych na grunty orne zmianą stosunków wodnych zabudową, sportami moto-
crossowymi..
Teren nie podlega prawnej ochronie, choć od lat jest proponuje się utworzenie użytku ekologiczne-
go.
Poniżej zestawiono powierzchnię siedlisk naturowych zinwentaryzowanych w granicach ostoi.
86

ŹRÓDŁA PIJAWNIKA (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Udział po-
Zinwentaryzowana wierzchni
Kod siedliska
powierzchnia siedli- siedliska w
(*siedliska Nazwa siedliska
ska powierzchni
priorytetowe)
[ha] obszaru
[%]
ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion
6120* glaucae) 0,06 0,04
6410 zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 23,39 14,86
albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-
91E0* incanae, olsy źródliskowe) 0,97 0,61
W poniższej tabeli zestawiono dodatkowo siedliska zajmujące niewielkie powierzchnie.
TAB. 33 ZESTAWIENIE SIEDLISK NATURA 2000 ZAJMUJĄCYCH NIEWIELKIE POWIERZCHNIE W

SOO ŹRÓDŁA PIJAWNIKA (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Kod siedliska
(*siedliska priory- Nazwa siedliska
tetowe)
brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto-

3130
Nanojuncetea
3260 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis
ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia se-
6430
pium)
torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-
7140
Caricetea)
Trzcińskie Mokradła (pltmp313)
Obszar położony jest w województwie dolnośląskim, w pobliżu linii kolejowej Jelenia Góra – Wał-
brzych, pomiędzy miejscowościami Janowice Wielie i Trzcińsko, znany pod nazwą „Trzcińskie Mokradła”.
Jest on ważny dla zapewnienia reprezentatywności siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy
92/43/EEC w krajowej sieci Natura 2000: borów na torfie (siedlisko priorytetowe) i torfowisk przejścio-
wych. Torfowisko w obrębie „Trzcińskich Mokradeł” stanowi relikt niegdysiejszego obszaru zatorfionego,
87
który na większości areału występowania został zamieniony na grunty użytkowane rolniczo. W granicach
obszaru stwierdzono torfowiska przejściowe, brzezine bagienną, kwaśną dąbrowę oraz łąki świeże użytko-
wane ekstensywnie. Największym zagrożeniem dla przedmiotu ochrony w obszarze jest postępujące osusza-
nie terenu związane z wciąż częściowo czynnymi rowami odadniającymi, zarówno dla płatów torfowiska
przejściowego, jak i dla brzeziny bagiennej. Ponadto południowa część jest już od ok. połowy XIX w prze-
cięta linią kolejową, co doprowadziło do dodatkowej fragmentacji siedlisk. Jednak fakt, że do chwili obecnej
przecięty płat torfowiska istnieje, świadczy o tym, że linia kolejowa nie zaburzyła w sposób ostateczny wa-
runków wodnych tego fragmentu.
Obszar stanowi jednocześnie proponowany rezerwat przyrody.
W poniższych tabelach zestawione są siedliska i zajmowane przez nie powierzchnie, dla całej ostoi,
jak i w granicach zarządu Nadeśnictwa Śnieżka. W ostatniej tabeli wymienione zostały siedliska zajmujące
nieduże powierzchnie.

TRZCIŃSKIE MOKRADŁA (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Udział po-
Kod siedliska
ska powierzchni
priorytetowe)
[ha] obszaru
[%]
torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z ro-
7140 ślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) 5,12 6,80
bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pube-
scentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-
Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo-
91D0* sosnowe bagienne lasy borealne) 12,02 15,97
88

TRZCIŃSKIE MOKRADŁA NA GRUNTACH W ZARZĄDZIE NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA (NA PODSTAWIE MA-
TERIAŁÓW WZS)
Udział po-
Kod siedliska
ska powierzchni
priorytetowe)
[ha] obszaru
[%]
6510 0,16 0,66
(Arrhenatherion elatioris)
torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z ro-
7140 3,63 14,54
ślinnością z Scheuchzerio-Caricetea)
bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pube-
scentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-
91D0* 6,79 27,21
Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozo-
wo-sosnowe bagienne lasy borealne)
TAB. 36 ZESTAWIENIE SIEDLISK ZAJMUJĄCYCH DODATKOWO NIEWIELKIE POWIERZCHNIE W

SOO TRZCIŃSKIE MOKRADŁA (NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW WZS)
Kod siedliska Występowanie

(*siedliska Nazwa siedliska na gruntach
priorytetowe) nadleśnictwa
niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion

6510
elatioris)
torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Sche- Obr. Kowary
7140
uchzerio-Caricetea) 41k
W poniższej tabeli zestwiono wskazania gospodarcze planu urządzenia lasu, zaprojektowane w

drzewostanach położonych w omawianej ostoi.

W GRANICACH SOO TRZCIŃSKIE MOKRADŁA
Gatunek pa- Powierzchnia manipula-

nujący cyjna [ha]
1 2 3 4
BRZ II trzebieże 4,77
89
1 2 3 4
III trzebieże 6,06
czyszczenia 1,11
DB I pielęgnacje upraw 1,11
SO II trzebieże 1,86
czyszczenia 0,66
SO VI melioracje agrotechniczne 0,19
ŚW III trzebieże 0,94
czyszczenia 0,56
ŚW VI melioracje agrotechniczne 0,56
4.1.7. Siedliska przyrodnicze – występowanie i zalecenia ochronne

W niniejszym podrozdziale omówiono występowanie siedlisk Natura 2000 na całym obszarze nadle-
śnictwa (tzn. również poza granicami ostoi) stwierdzonych w trakcie ogólnopolskiej inwentaryzacji prze-
prowadzonej przez PGL „Lasy Państwowe” w 2007 r.
W poniższych dwóch tabelach zestawiono siedliska przyrodnicze Natura 2000 zinwentaryzowane na

terenie Nadleśnictwa „Śnieżka”. W pierwszej ujęto lokalizację oraz powierzchnię zredukowaną dorzeczywi-
ście zajmowanej przez siedlisko oraz powierzchnię wydzieleń, w których zinwentaryzowano większe po-
wierzchniowo płaty omawianych siedlisk. W drugiej przedstawiono liczbę wydzieleń i lokalizację siedlisk
zajmujacych niewielkie powierzchnie, zinwentaryzowanych punktowo.
Występowanie omawianych siedlisk zarówno w formie płatów o większej powierzchni jak i zinwn-
taryzowanych punktowo zostało odnotowane w opisach taksacyjnych wydzieleń.
TAB. 38 ZESTAWEINIE SIEDLISK NATURA 2000 ZINWENTARYZOWNYCH POWIERZCHNIOWO
Po-
Po- wierzchnia
wierzchnia pododdzia-
TYP Lokalizacja w obrębie Śnieżka Lokalizacja w obrębie Kowary
siedliska łów z sie-
[ha] dliskiem
[ha]
1 2 3 4 5
*6430 40 h;129 f;175 r-s; 172 c 2,64 6,51
*9180 114 m;230 a 173 j 5,48 5,48
90
1 2 3 4 5
*9180-1 85 t;86 a 2,27 2,27
*91D0-4 249 n 154 b;177 g 6,03 6,85
*91E0 52 l 1,07 1,07
*91E0a 115 i 0,97 0,97
*91E0b 87 c;113g-i 114 h;115 f,j;116 j;134 g;137 n; 14,87 14,87
2 w;5 d;8 j;12 a;13 l;14 j;17 d;19

j;21 d;22 k,s;26 c,h;27 b,h;34
18 a;19 s;42 g;43 f;45 g;50 h;60
b,d,g;44 r;51 i;52 s;93 m;94 j;114
*91E0c n;62 d;124 j;134 g;137 h;175 89,61 96,2
n-o,s;118 l;119 b;163 l;175 o;186
l;238 a;
h,j;214 i,p;216 h,k-l;239 l;242
d;243 l;248 a;
2 a;3 l;6 b;8 f;13 m;14 n;16 h;18

a,j;26 f;27 i,k;31 a;33 h;34 c;42A c-
7 d;15 g;16 d;17 g;18 i,k;19 g,m,o-p,t-x;52 r;85 b;96 f;97 o-
b,i,k,w,y,dx;23 a,f-g;24 k;25 d;28 r,y,ax;98 f;100 b;103 b;108 c,h;109
o,r;35 o,x,px,sx-wx;38 l;39 a- b;118 c,g;123 o,r-s;126 b-c;127
6510 b,g,n-o;41 f-g,i,m;42 f;49 a;60 l,p- b;130 f,o-p,s;136 b,g-h,k-l;137 185,56 185,56
r;78 k;79 f,j,l,n-o,r;81 b;85 s;86 f;162 d,g,i-i;164 j,l-m;172 k,m;173
b;87 d;88 b,f,l;90 d-f;100 a,d;107 g;174 c,j;176 j,l;184 c,w;185
b;109 a;112 g;114 h-i,n; c,g;186 c,f;187 a-b,f-g,j-n,z-ax;188
g;196 h-i;201 a-c;202 b-d;236 b-
c,i,k-l;237 b;245 a;
52 k,m,r,w;57 d,j,m;58 h;62 b;63

g,j,m,p-r,t-w;64 a-b,k;67 d,g;71
f;72 j-k;74 g;77 c,l-m;116 f;117
f;128 j;129 a-c,j;131 a;132 67 j;173 r-s;214 n-o;217 g;238 d-
6520 b,h;133 g,j;135 c;136 h;137 f- f,j;239 a,h;240 a-b;242 a,c;243 99,37 99,37
g;142 b;166 j;173 f;175 d,h;178 b,d;260 c;295 f;298 g;
d,h,k-m,o,r;182 b;186 b;212 c;213
d;214 b;215 l-m;216 m;236 j-l,n-
o;267 f,h,p-p;268 r;291 a,c-d;
7140 72 d 1,25 1,27
6 f;8 g;18 h,n-o,s;20 b;21 i;47 j;50

10 j;28 a,c;37 t;38 i,o,s;40 d,g-h;44
b,d,i;51 c,h-i;52 a,d,h,j,n-o;54
a,c-d,k;47 g;54 d,k;55 a;60 d-f;75
c,f;60 t;62 c,f-g,j-k;63 i;64 c,g;77
c;91 g;92 i;94 b,d,i;102 a;109 n;120
d;78 d,g,r;79 h;85 c;90 c,j-
a;135 h-i,l;137 b-c,m;172 d;173
k,s,w;105 c-d;106 a-b;107 a,d-
p,t;175 d,k;185 h,t;186 m;187
f;110 b-f;111 a-b;112 a,d;113 a-
9110-2 h;188 f;202 h,j,n-o,x;203 i,l;204 c- 531,20 549,72
b,f;116 b,d,h;118 a;119 b-c;120
d,h;206 p;207 a,c-c;212 d;213 a-
b;121 b;122 a,d;124 a,g;125 f;127
b,k;216 b-c;217 c,f;221 c;231 i;236
d;132 d-f,i;145 c,f;146 a,c;147
h,o;238 g,i;239 c;242 f,i;243 a,g-
b;152 b;153 a,g;169 d;175 a;182
h;247 f;252 b,g;259 a-f,h,j;260
a,d,g;198 d;221 h;223 b;233 h;234
a;261 a,g;262 d;267 f;300 m;
j;239 a;246 c;
54 i;216 i-j;217 h;249 h;261 b;296

9130-3 78 o 29,85 29,85
i,k;297 g;
9170 131 f;135 j;173 k 4,22 17,83
91
1 2 3 4 5
10 m;26 a;28 a,c;31 i;38 j,n;40 j;97
17 b,d-f;19 j,m,o,r;21 g,n;22
fx;99 c;109 l;125 a-d;131 f;135 a-
a,i;23 b-c,i,w,y-z;40 i;48 h;50
9170-a b;165 m;165A a,c;176 m-n;185 l- 190,81 230,2
c;60 a,g-i;78 a,i;79 c,t-w;90 a;97
p;188 d,k-l;208 k;234 a,c-d;236
a;114 g;229 s-t;
g,m;237 h;238 a,c,k;242 b;249 a;
37 c,z;40 l;42A y-z;74 m,p-s;92

i;106 a,l-n;109 d;115 b;118 o;119
9190-2 4 k;6 j;7 c,f;8 d,j;17 c; a,d;123 t,bx;125 f;126 i;127 p;164 49,39 59,82
y;165 h,r;165A b;175 r;202 a;239
b;
91D0-1 41 k,r 9,08 9,12

165 b-c;191 c;192 f;193 b;197
9410a c;256 d;259 f;261 a,c-d;289 b;293 192 l,n;270 f 78,05 78,05
k;
TAB. 39 ZESTAWIENIE SIEDLISK NATURA 2000 ZINWENTARYZOWANYCH PUNKTOWO
Liczba wydzieleń Lokalizacja

TYP Obr. Obr.
Śnież- Kowa- N-ctwo Obr. Śnieżka Obr. Kowary
ka ry
1 2 3 4 5 6
62 b;63 g;64 b;75 a;77 c;79 n;116

*6430 12 5 17 115 i;172 d;196 g;214 p;298 f;
f;117 f;131 a;173 f;178 k;267 p;
*9180 1 1 2 114 d 54 i
154 h-j;157 b;164 o;166 b;177
*91D0-4 3 10 13 249 o;250 a,c
f;272 c-d,h;
*91E0a 1 1 114 h
*91E0b 9 7 16 50 j-l;62 j;87 j;105 b;115 i;117 a-b; 76 g;115 g;116 k;134 h;135 h-i,l;
5 k;14 k,m;31 i;34 c;40 j;52 r;73

8 a;18 b;19 w-x,z;22 g-h;23 b-c;24
g;76 a-c;86 d;114 m;115 a;118
c;43 b;45 i;49 c;50 b-d;79 i;88 b-
*91E0c 31 29 60 h,k;119 g;165 h;175 r;186 f,h;196
c;90 a,c,f-g,p;91 a;92 a;114 c;135
c;208 k;231 k;234 a;243 g;247
f;139 b;175 m;198 f;
f;259 l;298 f;
3150 1 1 19 h
6230 1 1 75 a
6510 2 2 4 39 l;45 h 109 c;176 d
6520 2 1 3 75 a;113 i 298 f
7120 1 1 254 d
165 b;191 j;192 f;193 b;197 c;255
7140 7 5 12 41 k,r;76 g;155 g;292 b;
c;257 b;
7230 1 1 156 a
92
1 2 3 4 5 6
54 d;73 c;86 m;90 a,c-c;114 89 g;107 k;109 d;176 h;186 b;188

8220 10 8 18
d,g;128 j;175 c;229 t; b,i;207 c;
5 k;10 k;54 h;74 h;93 k;95 d;101

21 c;49 g;50 c;51 f;52 c;54 d;56
p;135 a,k;145 g;166 b;174 a;176
f;79 b;83 h;86 a;102 h;103 a;104 f-
9110-2 24 25 49 n;196 c;202 a;237 h;242 b;245
g;118 c;120 c;125 b;128 h;132
d;248 a;250 d;252 d;263 c;272 c-
a,c;169 b;182 c;184 a-b;
d,h;
248 b,i;249 d;259 j;261 d,h;295

9130-3 11 11
a;296 f,h;298 f;300 m;
9170 2 2 135 l;174 a
92 i;119 l;135 h-i;137 m;174 i;176

9170-a 5 11 16 47 j;50 d;79 h;90 c;175 c;
d,k;185 w;188 f;236 o;
41 m-n;42A s;44 n;107 k;118

9190-2 2 10 12 7 g;17 f
d,k;123 n;126 j;165 m;
9410 1 1 164 b
161 b;164 d;190 f;191 d;196 f;197

151 h;190 g;191 c,j;258 c,h;270
9410a 15 8 23 c;208 f;256 c;257 d;258 g;259
f;292 c;
f;261 b;262 i;290 f;292 g;
Zbiorowiska nieleśne
1. (3150) Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion,

Potamion
Naturalne jeziora i stałe niewielkie zbiorniki wodne oraz odcięte fragmenty koryt rzecznych z wolno
pływającymi w toni wodnej makrofitami (Potamion i częściowo Nymphaeion), makrofitami zakorzenionymi
w dnie oraz o liściach pływających (część Nymphaeion), a także prymitywnymi skupieniami drobnych roślin
pływających po powierzchni wody ( Lemnetea).
Mezo–eutroficzne lub eutroficzne jeziora, drobne zbiorniki wodne i starorzecza pod względem hy-
drologicznym wykazują one duże zróżnicowanie. Zaopatrywane w wodę mogą być ze źródeł powierzchnio-
wych (opad atmosferyczny, spływ powierzchniowy, dopływy rzeczne) lub ze źródeł podziemnych.
Najbliższe otoczenie (zlewnia) starorzeczy i innych naturalnych, eutroficznych zbiorników wodnych

to zazwyczaj obszar w mniejszym lub większym stopniu poddany antropopresji. Wzrastający udział obsza-
rów przekształconych przez człowieka (pól uprawnych, terenów zabudowanych itp.) w zlewni powoduje, iż
zbiorniki ulegają przyspieszonej eutrofizacjii. Najbliższe otoczenie zbiorników eutroficznych budowane jest
przez trzcinowiska – zbiorowiska z klasy Phragmitetea – można tu wyróżnić dwa pasy: znajdujący się od
93
strony wody szuwar wysoki ( Phragmitetum i in.) i występujący w głąb lądu szuwar turzycowy. Szuwar tu-
rzycowy składa się ze zbiorowisk wysokich turzyc (Caricetum acutiformis, Caricetum gracilis, C. rostratae,
C. elatae) zaliczanych do związku Magnocaricion.Dalej mogą występować zbiorowiska mszysto – turzyco-
we (klasa Scheuchzerio–Caricetea nigrae) lub wilgotne łąki ( Molinio–Arrhenatheretea), na które wkracza
łozowisko Salicetum pentandro–cinereae. Najdalszą strefę roślinności związaną z eutroficznymi zbiornikami
wodnymi stanowią zbiorowiska leśne z klas Alnetea glutinosaelub Querco–Fagetea. Przedstawiony pasowy
układ roślinności występującej wokł zbiorników ulega znacznym modyfikacjom.
Woda charakteryzuje się umiarkowanymi i wysokimi koncentracjami pierwiastków biogennych –

azotu i fosforu, choć ich stężenia w poszczególnych zbiornikach mogą mieścić się w szerokim zakresie. Cha-
rakterystyczna jest także wysoka koncentracja rozpuszczonych soli mineralnych (wysokie przewodnictwo
elektrolityczne właściwe). Odczyn wód od obojętnego do alkalicznego – pH najczęściej >7. Ze względu na
dużą zasobność w związki biogenne w wodzie występują masowe pojawy fitoplanktonu, które wywołują
niebiesko –zieloną barwę wody i niewielką widzialność.
Zarządzanie takim siedliskiem wymaga działań na poziomie obszaru wodnego – zlewni bezpośred-
niej i pośredniej. Na całym obszarze wodnym mieszczącym siedlisko zaleca się jego ochronę, uprzednie
oczyszczanie ścieków zanieczyszczających, ochronę stref brzegowych oraz wyznaczenie stref działań
ochronnych. Ważnym aspektem tej ochrony jest ograniczenie eutrofizacji i gromadzenia się osadów, ze
względu na zachodzące procesy zamulania oraz rozwoju helofitów (roślin bagiennych częściowo zanurzo-
nych w wodzie).
2. (6230) Bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe Nardion -płaty bogate
florystycznie
Murawy bliźniaczkowe są zbiorowiskami półnaturalnymi. Zajmują tereny, na których, po wyciętych

lasach, ukształtowały się zbiorowiska łąk świeżych. Murawy powstały w wyniku ich długotrwałego, eksten-
sywnego wypasu, przy słabym nawożeniu lub jego braku. W górach murawy bliźniczkowe tworzą rozległe
obszarowo, jednorodne płaty, czasami występujące w mozaice z kosodrzewiną lub grupami świerków. W
niższych położeniach górskich i na niżu zajmują zwykle bardzo niewielkie powierzchnie na wilgotnych
brzegach oczek i torfowisk śródpolnych, na skrajach dróg, na mokrych wrzosowiskach i w prześwietleniach
w wilgotnych postaciach boru nadmorskiego. Murawy bliźniczkowe rozwijają się na glebach umiarkowanie
wilgotnych, kwaśnych, dystroficznych, typu rankeru alpejskiego lub subalpejskiego rankeru bielicowego z
grubą warstwą próchnicy moderowej, a także na glebach mineralnych i torfowych.
Roślinność muraw jest silnie zróżnicowana, ale obserwuje się płynne przejścia pomiędzy poszcze-
gólnymi zbiorowiskami.
Decydującymi czynnikami kształtującym zbiorowiska muraw bliźniczkowych w niższych położe-

niach jest wypas, użytkowanie kośne i nawożenie. Najlepszą metodą byłoby przywrócenie tradycyjnej go-
94
spodarki pasterskiej. Miejsca zniszczone w wyniku presji turystycznej lub zagospodarowania turystycznego
terenu należy zabezpieczyć w celu powstrzymania osiedlania się tam gatunków synantropijnych. Remonty
dróg i ścieżek powinny być wykonywane przy użyciu materiałów bezpiecznych ekologicznie, a więc niepo-
wodujących zmiany stopnia zakwaszenia podłoża.
3. (6430) Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne Adenostylion alliariae i Convolvuletalia

sepium
Ten typ siedliska obejmuje niewielkie płaty fitocenoz nieleśnych składających się z eutroficznych,
wysokich bylin, a na niżu także pnączy. Głównym czynnikiem warunkującym tworzenie się takiej roślinno-
ści jest duża wilgotność podłoża, dostęp do światła oraz kamienistość podłoża i rzeźba terenu. Typowe rośli-
ny bardzo bogatych florystycznie, górskich ziołorośli to duże byliny o rozłożystych liściach - miłosna górska
Adenostyles alliariae, modrzyk górski Cicerbita alpina, omieg górski Doronicum austriacum, tojad mocny
Aconitum firmum, wietlica alpejska Athyrium distentifolium, a na kamieńcach wzdłuż potoków w piętrach
reglowych - lepiężnik wyłysiały Petasites kablikianus oraz lepiężnik biały Petasites albus. Górskie ziołorośla
mają często strukturę dwu- lub trzywarstwową, bowiem zwarta warstwa liści bylin znacznie ogranicza wa-
runki świetlne w dolnej warstwie, gdzie w związku z tym występują rośliny cienioznośne. Zaliczane tu rów-
nież ziołorośla niżowe tworzą charakterystyczne zbiorowiska welonowe - czyli wąski okrajki roślin czep-
nych pomiędzy nadrzecznymi szuwarami, a zaroślami wiklinowymi oraz łęgami wierzbowymi w dolinach
rzecznych. W skład tych słabo jeszcze rozpoznanych fitocenoz wchodzą przede wszystkim: kielisznik zaro-
ślowy Calystegia sepium, kanianka pospolita Cuscuta europea, przytulia czepna Galium aparine, rdestówka
zaroślowa Fallopia dumnetorum, zaznacza się również duży udział roślin nitrofilnych, m.in. pokrzywy zwy-
czajnej Urtica dioica.
W ramach ochrony siedlisk zaleca się metody zachowawcze, ponieważ najcenniejsze płaty ziołorośli
znajdują się na terenie parków narodowych i jest to wystarczająca forma ochrony. Szczególną uwagą na
ziołorośla, a także na naturalny przebieg górskich potoków, powinno się zwrócić również w lasach gospo-
darczych. W trakcie prowadzenia prac leśnych powinno się zawsze rozpatrywać ograniczenie ich negatyw-
nego wpływu na to siedlisko i stanowiska rzadkich roślin w nim występujących, np. poprzez modyfikację
planowanych szlaków zrywkowych, zmianę miejsca składowania drewna.
Zagrożenia i wskazania: Największym zagrożeniem jest zmiana dotychczasowego sposobu zagospo-

darowania (głównie zalesianie), ponadto prace hydrotechniczne mające na celu regulację potoków, albo bu-
dowa zbiorników retencyjnych. Powierzchnie z tym siedliskiem należy pozostawić do naturalnej sukcesji.
4. (6510) Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie Arrhenatherion elatioris
Niżowe i górskie antropogeniczne zbiorowiska użytków zielonych na żyznych, świeżych (niezbyt

wilgotnych i niesuchych) glebach mineralnych bez śladów zabagnienia. Łąki grądowe są bogatymi flory-
stycznie, wysokoproduktywnymi, wielokośnymi zbiorowiskami rozwijającymi się na niżu lub niższych po-
95
łożeniach w górach. Cechuje je udział takich traw, jak rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, kupkówka
pospolita Dactylis glomerata, stokłosa miękka Bromus hordoraceus i, w górach, knietlica łąkowa Trisetum
flavescens. W runi znaczny udział mają wysokie byliny z rodziny baldaszkowatych (Apiaceae), wśród któ-
rych są: marchew zwyczajna Daucus carota, barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium, pasternak zwy-
czajny Pastinaca sativa, biedrzeniec wielki Pimpinella major. Niższą warstwę tworzą rośliny dwuliścienne o
barwnych kwiatach, takie jak: dzwonek rozpierzchły Campanula patula, koniczyna łąkowa Trifolium praten-
se, komonica pospolita Lotus comiculatus, skalnica ziarenkowata Saxifraga granulata, a w górach liczne
gatunki przywrotników.
Siedliska te powstały w wyniku wycięcia lasów liściastych i zagospodarowania tych terenów jako
łąki kośne. Porastają żyzne, świeże gleby brunatne lub mady o odczynie zasadowym lub słabo kwaśnym.
Łąki świeże w dolinach rzek mogą porastać gleby organiczne. Poziom wody gruntowej waha się, ale nigdy
nie dochodzi do samej powierzchni.
Ochrona tych siedlisk polega na:
• zachowaniu różnorodności florystycznej łąk świeżych w wyniku stosowania dotychczasowych (eks-

tensywnych) form gospodarowania,
• odtwarzaniu zniszczonych łąk poprzez powrót do tradycyjnych metod gospodarowania,
• konserwacji zbiorowisk łąk świeżych polegającej na koszeniu i umiarkowanym ich nawożeniu.
Łąki świeże to najczęściej spotykane siedliska łąkowe w nadleśnictwie. Charakteryzują się na ogół
dobrym stanem zachowania struktury. W związku z ubogim i kwaśnym charakterem podłoża przeważają
zbiorowiska z dominacją mietlicy pospolitej Agrostis capillaris i kostrzewy czerwonej Festuca rubra. W
wyższych położeniach nawiązują one do zbiorowisk ze związku Polygono-Trisetion, charakteryzują się jed-
nak zubożonym składem gatunkowym i brakiem, lub niewielkim pokryciem, gatunków charakterystycznych.
W miejscach bardziej żyznych zaobserwować można udział takich traw, jak: rajgras wyniosły Arrhenathe-
rum elatius, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, stokłosa miękka Bromus hordoraceus. W runi znaczny
udział mają wysokie byliny z rodziny baldaszkowatych (Apiaceae), wśród których są: barszcz zwyczajny
Heracleum sphondylium, dzięgiel leśny Angelica sylvestris, biedrzeniec wielki Pimpinella major. Niższą
warstwę tworzą rośliny dwuliścienne o barwnych kwiatach, takie jak: dzwonek rozpierzchły Campanula
patula, koniczyna łąkowa Trifolium pratense, komonica pospolita Lotus comiculatus.
Łąki świeże położone są przede wszystkim w piętrze pogórza i niższych partiach regla dolnego.
Największym zagrożeniem jest zmiana dotychczasowego sposobu zagospodarowania, dlatego w te-

go typu siedliskach należy zaniechać zalesiania. W przypadku niektórych zarastających łąk konieczne jest
odkrzaczenie ich i regularne wykaszanie (raz do roku), z usuwaniem biomasy oraz umiarkowanym nawoże-
niem, najlepiej nawozami organicznymi, albo ekstensywny wypas. Wskazane jest korzystanie z programów
rolno-środowiskowych.
96
5. (6520) Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie Polygono-Trisetion
Są to zbiorowiska żyznych, świeżych łąk kośnych lub użytkowanych jako ekstensywne pastwiska.
W Sudetach w skład siedliska wchodzą łąki konietlicowe, a także inne, słabo rozpoznane łąki kośne i kośno-
pastwiskowe Sudetów Zachodnich i Środkowych, zbiorowiska eu- i mezotroficznych łąk górskich świeżych,
z udziałem gatunków o charakterze zachodnim (wszewłoga górska Meum athamanicum, przytulią hercyńska
Galium saxatile) oraz górskim (pępawa czarcikęsolistna Crepis succisifolia, bodziszek leśny Geranium sy-
lvaticum, zerwa kulista Phyfeuma orbiculare, pięciornik złoty Potentilla aurea, ciemiężyca zielona Yeratrum
lobelianum), dominacją konietlicy, kostrzewy czerwonej i wiechliny łąkowej w warstwie traw i ze zniko-
mym udziałem rajgrasu wyniosłego. Stan ich rozpoznania jest na dzień dzisiejszy dalece niewystarczający.
Rozwijają się z reguły na glebach brunatnych, kwaśnych, średnio głębokich i kamienistych, wytwo-
rzonych ze skał krzemianowych; znane są także stanowiska z rankerów brunatnych. Są to siedliska żyzne lub
średnio żyzne, umiarkowanie wilgotne, rozwijające się na potencjalnych siedliskach lasu bukowego w typie
kwaśnej lub żyznej buczyny sudeckiej.
Metody ochrony siedliska muszą być dostosowane do warunków lokalnych i stopnia przekształcenia
zbiorowiska. Wskazane jest przywrócenie tradycyjnej gospodarki pastersko-kośnej. Łąki powinny być regu-
larnie, corocznie koszone, a ruń nie powinna być koszona zbyt nisko. Zaleca się także koszenie z pozosta-
wieniem pasów ekologicznych, a więc części nieskoszonej runi, jako bazy pokarmowej i schronienia dla
fauny bezkręgowców oraz źródła diaspor, lub koszenie poszczególnych części polany naprzemiennie.. Ko-
nieczne jest także nawożenie łąk.
Największym zagrożeniem dla tej grupy zbiorowisk jest zmiana sposobów użytkowania oraz sukce-
sja wtórna. Aby zachować te siedliska i poprawić ich jakość konieczne jest ekstensywne użytkowanie: ko-
szenie z usuwaniem biomasy (raz w roku lub rzadziej).. Alternatywą może być ewentualnie ekstensywny
wypas (0,5 do 1 DPI na 1 ha). Wskazane jest korzystanie z programów rolno-środowiskowych.
6. (7230) Górskie i nizinne torfowiska zasadowe
Siedliska te pod wzglądem hydrologicznym należą do torfowisk soligenicznych - zasilanych przez

ruchliwe wody podziemne, pochodzące z warstw wodonośnych obszarów przyległych. Wody te, w zależno-
ści od mineralnego składu utworów geologicznych występujących na trasie przepływu, zawierają różne ilo-
ści jonów zasadowych, w tym wapnia. Ilość tego pierwiastka ma decydujący wpływ na odczyn siedliska,
który mieści się w przedziale od 6,5 do 8 pH. Zawartość pierwiastków biogennych (gównie fosforu i azotu)
jest umiarkowana lub stosunkowo niska.
Największym zagrożeniem jest zmiana stosunków wodnych, zmiana sposobu użytkowania oraz suk-
cesja. Aby zachować siedlisko konieczne jest wykaszanie ręczne powierzchni raz na 3-5 lat. Wskazane jest
korzystanie z programów rolno-środowiskowych.
97
7. (8220) Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandellii
Siedliska skał i urwisk krzemianowych z roślinnością chasmofityczną, spotykane z reguły w tere-

nach górskich lub wyżynnych. Podłożem mogą być skały wylewne, metamorficzne lub osadowe, kwaśne lub
obojętne, zaś zakres czynników mikroklimatycznych jest bardzo szeroki - od siedlisk silnie nasłonecznio-
nych, suchych i kserotermicznych, aż po wilgotne i praktycznie pozbawione światła dna szczelin skalnych.
Siedliska zdominowane są przez różne gatunki paproci - przede wszystkim z rodzaju zanokcica Asplenium
sp., a w niektórych postaciach przez paprotnicę kruchą Cystopteris fragilis, paprotkę pospolitą Polypodium
vulgare lub włosocień delikatny Trichomanes speciosum. Często towarzyszą im gatunki naskalnych muraw,
takie jak rozchodnik wielki Sedum maximum, kostrzewa blada Festuca pallens, jastrzębiec blady Hieracium
schmidtii czy dzwonek okrągłolistny Campanula rotundifolia.
W zależności od podtypu i odmiany do siedlisk tych wkraczają gatunki z różnych grup socjologicz-
no-ekologicznych: kserotermiczne, acidofilne lub taksony związane z żyznymi lasami liściastymi. Siedliska
mają charakter w pełni naturalny lub rozwijają się na ścianach opuszczonych kamieniołomów, jednak geneza
stanowiska nie znajduje odbicia w składzie gatunkowym i nie pozwala podzielić stanowisk na synantropijne
i rodzime.
Ochrona siedliska powinna polegać na wyznaczeniu wokół wszystkich stanowisk stref ochronnych,
łącznie z określeniem koniecznych zabiegów z zakresu ochrony czynnej, okresowych kontrolach stanu sie-
dliska prowadzonych przez specjalistów z zakresu florystyki i fitosocjologii, połączonych z monitoringiem
stanu populacji rzadkich gatunków. Wskazane jest jednocześnie objęcie ochroną prawną w różnej randze
(rezerwat przyrody, użytek ekologiczny, pomnik przyrody) wszystkich znanych stanowisk siedliska.
Największym zagrożeniem jest zmiana stosunków świetlnych i wilgotnościowych. Należy dodać, że

na obszarze nadleśnictwa na skałach piaskowcowych znajdują się potencjalne siedliska Włosocienia delikat-
nego Trichomanes speciosa, dlatego bardzo ważne jest ograniczenie użytkowania rębnego w pobliżu takich
miejsc. Należy nie wykonywać cięć zupełnych na dwie wysokości drzewostanu od skał. W razie wątpliwości
konieczna jest konsultacja ze specjalistą z zakresu florystyki i fitosocjologii.
Zbiorowiska leśne
W ramach przeprowadzonej na terenie Nadleśnictwa „Śnieżka” inwentaryzacji wyróżniono
8 typów siedlisk przyrodniczych leśnych.
1. (9110) Kwaśne buczyny
Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje środkowoeuropejskie bukowe, a w górach bukowo-

jodłowe, bukowo-jodłowo-świerkowe oraz jodłowe lasy rosnące na ubogich, kwaśnych glebach. Zaliczone
tu lasy mają na nizinach charakter lasów bukowych, a w górach – charakter lasów mieszanych z bukiem,
lecz z udziałem także innych gatunków, w tym iglastych – świerka i jodły. Występowanie lasów tego typu
98
jest limitowane geograficznym zasięgiem buka. Jednak w obszarze występowania tego gatunku jest to za-
zwyczaj dominujący typ lasu na średnio żyznych siedliskach (LMGśw). W związku z dużym areałem, jaki
zajmują kwaśne buczyny, są one typem lasu istotnym gospodarczo.
(9110-2)Kwaśna buczyna górska /Luzulo luzuloidis-Fagetum/
W Nadleśnictwie „Śnieżka” jest to najczęściej notowane siedlisko przyrodnicze Natura 2000.
Drzewostan w kwaśnej buczynie górskiej jest zdominowany przez buka wraz z wysokością może
zwiększać się udział świerka, w niższych położeniach duży udział świerka traktować należy jako zniekształ-
cenie (pinetyzacja). Roślinność runa leśnego pokrywa zwykle od 20 do 80% powierzchni dna lasu i zazwy-
czaj jest bardzo uboga złożona głównie przez gatunki acidofilne; typowymi dla tego siedliska gatunkami są;
kosmatka gajowa Luzula luzuloides, borówka czernica Vaccinum myrtillus, śmiałek pogięty Deschampsia
flexuosa. Zróżnicowanie tego zbiorowiska na niższe jednostki ma charakter głównie siedliskowy i wiąże się
dość wyraźnie z wzniesieniem nad poziom morza. Postaci z panującą kosmatką gajową Luzula luzuloides
występują przede wszystkim w niższych położeniach górskich i w piętrze pogórza. Wyższe położenia gór-
skie zajmują postaci z dominującym trzcinnikiem leśnym Calamagrostis arundinacea i borówką czernicą
Vacciniu myrtillus.
Siedlisko kwaśnej buczyny górskiej jest wrażliwe na różne formy antropopresji. Ze względu na wy-
stępowanie w eksponowanych miejscach – jest w znacznej mierze narażone na negatywne oddziaływania
zanieczyszczeń powietrza. Gospodarka leśna na siedlisku kwaśnej buczyny górskiej wiąże się też z ryzykiem
uruchomienia procesów erozyjnych.
Ochrona siedliska kwaśnej buczyny górskiej powinna polegać na:
• zachowaniu właściwego składu gatunkowego kwaśnej buczyny górskiej poprzez przeciwdziałanie

tendencji do eliminacji gatunków domieszkowych, takich jak jodła pospolita czy jawor przez bardzo
ekspansywnego w tych zbiorowiskach buka;
• zachowaniu właściwej struktury wiekowej i przestrzennej żyznych buczyn poprzez unikanie sytuacji,
w których duże obszary zostają opanowane przez lite, jednowiekowe drzewostany bukowe; wymaga
to stosowania złożonych rębni oraz odpowiednio długiego okresu odnowienia;
• odtwarzaniu kwaśnej buczyny w miejscach, gdzie została ona zdegradowana przez wprowadzanie na
jej siedlisko litych drzewostanów świerkowych;
• należy nie wprowadzać i eliminować gatunki obce geograficznie; takie jak – daglezja zielona Pseu-
dotsuga menziesii, modrzew Larix spp., dąb czerwony Quercus rubra, czy obce ekologicznie – dąb
szypułkowy Quercus robur, świerk Picea abies (tylko w niższych położeniach) sosna pospolita Pi-
nus sylvestris (za wyjątkiem miejsc wybitnie skalistych);
99
• drzewostany najstarsze, w szczególności 140 letnie i starsze powinny zostać wyłączone z użytkowa-
nia rębnego.
2. (9130) Żyzne buczyny
Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje bukowe, a w górach bukowo-jodłowe i bukowo-jodłowo-

świerkowe lasy rosnące na żyznych siedliskach, z reguły na glebach o neutralnym lub tylko słabo kwaśnym
odczynie, z próchnicą typu mull (czasem przejście do moder) i z dominacją gatunków typowych dla lasów
liściastych w runie.
(9130-3) Żyzna buczyna górska /Dentario enneaphylli- Fagetum i Dentario

glandulosae-Fagetum/
Żyzne buczyny górskie występują w niższych i środkowych położeniach górskich oraz na wyżynach
południowej Polski. Zasięg wysokościowy żyznych buczyn górskich mieści się w przedziale od 300 do 1100
m n.p.m.;. Siedliska rozwijają się przede wszystkim na glebach brunatnych właściwych i glebach brunatnych
kwaśnych. Czasem żyzne buczyny górskie występują też na rędzinach lub na glebach płowych, w Sudetach
zaś na rankerach brunatnych. Drzewostan w żyznych buczynach górskich jest zwykle zdominowany przez
buka, chociaż na terenie Karpat gatunkiem dominującym może być lokalnie jodła pospolita. W roli domiesz-
ki w żyznych buczynach górskich występuje głównie świerk pospolity oraz jawor. Wśród roślinności dna
lasu charakterystyczną cechą jest występowanie jednego z gatunków żywców: żywca gruczołowatego
/Dentaria glandulosa/ lub żywca dziewięciolistnego /Dentaria enneaphyllos/. Większość siedlisk żyznych
buczyn to siedliska świeże; w przypadku eksponowanych form rzeźby terenu, jak wąskie grzbiety czy górne
partie stromych stoków, zwłaszcza w niższych położeniach, gdzie opady są mniejsze, mogą rozwijać się
względnie suche trawiasto-turzycowe podzespoły żyznych buczyn.
Ochrona powierzchniowa jest najlepszą formą zachowania mało zmienionych fragmentów żyznych
buczyn górskich. Szczególna rola przypada tutaj ochronie ścisłej, chroniącej naturalne procesy, a nie tylko
zabezpieczającej trwanie samego zbiorowiska. Ze względu na duże rozpowszechnienie żyznych buczyn gór-
skich oraz ich duży potencjał produkcyjny ochrona powierzchniowa nie może być jedyną ani nawet główną
formą troski o zachowanie tego typu siedlisk. Ogromną rolę ma do odegrania prawidłowo prowadzona go-
spodarka leśna. Na szczególne poparcie zasługuje tak zwany naturalny kierunek hodowli lasu – czyli gospo-
darka leśna prowadzona w oparciu o składy gatunkowe drzewostanu odpowiadające w pełni warunkom sie-
dliskowym, naturalne odnowienie lasu oraz stosowanie złożonych rębni, przede wszystkim rębni stopniowej
gniazdowej udoskonalonej.
Na obszarze nadleśnictwa siedlisko to jest stosunkowo częste, ale większość płatów nie posiada ga-
tunków charakterystycznych – żywca dziewięciolistnego (Dentaria enneaphyllos) i żywca bulwkowatego
(Dentaria bulbifera). Wiele płatów cechuje się licznymi zniekształceniami; pinetyzacją, w związku z dużym
100
udziałem świerka, monotypizacją w związku z występowaniem litych i jednowiekowych drzewostanów bu-

kowych, juwenalizacją, w związku z występowaniem młodych drzewostanów.
Wiele płatów żyznej buczyny występuje w kompleksie z kwaśną buczyną, szczególnie w w zagłę-
bieniach terenu i wypłaszczeniach.
Podejmowane działania powinny w szczególności obejmować:
• zachowanie właściwego składu gatunkowego żyznej buczyny górskiej z udziałem gatunków do-
mieszkowych, takich jak jodła pospolita Abies alba, jawor Acer pseudoplatanus, w wyższych poło-
żeniach również świerka Picea abies.
• zachowanie właściwej struktury wiekowej i przestrzennej żyznych buczyn poprzez unikanie sytuacji,
w których duże obszary zostają opanowane przez lite, jednowiekowe drzewostany bukowe. Wymaga
to stosowania złożonych rębni oraz odpowiednio długiego okresu odnowienia,
• należy nie wprowadzać i eliminować gatunki obce geograficznie; takie jak – daglezja zielona Pseu-
dotsuga menziesii, modrzew Larix spp., dąb czerwony Quercus rubra, czy obce ekologicznie – dąb
szypułkowy Quercus robur, świerk Picea abies (tylko w niższych położeniach) sosna pospolita Pi-
nus sylvestris,
• niektóre drzewostany najstarsze, w szczególności 140 letnie i starsze mogą zostać wyłączone z
użytkowania rębnego.
3. (9170) Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny /Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum/
Grąd Środkowoeuropejski reprezentuje grupę żyznych i średnio żyznych, wielogatunkowych lasów

dębowo-grabowych w zachodniej, częściowo środkowej oraz południowo-zachodniej Polsce. Omawiane
siedlisko obejmuje swym zasięgiem głównie obszary nizinne oraz pasma Przedgórzy Sudeckich i piętro po-
górza w Sudetach, którego górna granica przebiega na wysokości około 500 m n.p.m. Podobnie jak inne typy
grądów, także grąd Środkowoeuropejski charakteryzuje się szeroką skalą warunków siedliskowych zależ-
nych od ukształtowania powierzchni terenu, podłoża geologicznego i związanego z nim zróżnicowania gleb.
W piętrze pogórza zajmuje siedliska bardzo różnorodne pod względem utworu geologicznego, zbudowanego
między innymi z lessów, gnejsów, bazaltów, łupków, zlepieńców i piaskowców.
Grąd Środkowoeuropejski charakteryzuje się złożoną strukturą, dużym bogactwem florystycznym

oraz wyraźnie zaznaczoną zmiennością sezonową. Wielowarstwowy oraz wielogatunkowy drzewostan skła-
da się głównie z graba Carpinus betulus, dębu szypułkowego Quercus robur i lipy drobnolistnej Tilia corda-
ta. Częstymi gatunkami domieszkowymi są: klon pospolity Acer platanoides oraz buk pospolity Fagus sy-
lvatica, a na siedliskach najbardziej żyznych i wilgotnych także wiązy: polny Ulmus minor, szypułkowy U.
laevis i górski U. glabra, klony: polny Acer campestre (gatunek charakterystyczny dla zespołu Galio sylva-
tici- Carpinetum) i jawor A. pseudoplatanus, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, olsza czarna Alnus glutino-
sa oraz czeremcha pospolita Padus avium. W warstwie drzew ubogich postaci grądu Środkowoeuropejskiego
101
występuje dąb bezszypułkowy Quercus petraea, który niekiedy może osiągnąć przewag ilościową nad dę-
bem szypułkowym. Rzadkim składnikiem drzewostanu jest jarząb brekinia Sorbus torminalis. W południo-
wych rejonach Wielkopolski oraz na Dolnym Śląsku, zwłaszcza na Przedgórzu i Pogórzu Sudeckim, do-
mieszkę stanowią: świerk pospolity Picea abies i jodła pospolita Abies alba.
W warunkach braku ingerencji człowieka w grądach zachodzi zwykle szybkie unaturalnianie się
struktury lasu, w tym spontaniczne różnicowanie struktury przestrzennej, a także odtwarzanie się zasobów
rozkładającego się drewna i drzew martwych oraz zamierających. W konsekwencji różnorodność biologicz-
na związana z nieużytkowanymi i niepielęgnowanymi płatami grądów kilkakrotnie przekracza różnorodność
notowaną w lasach gospodarczych. Znamienna jest zwłaszcza obecność wielu związanych ze starymi drze-
wostanami gatunków owadów, mszaków, grzybów i porostów. Także niektóre cenne gatunki ptaków (mu-
chołówka mała, dzięcioły, siniak, puchacz) optymalne warunki znajdują w takich płatach. Konsekwentna
ochrona bierna powinna więc być podstawową formą ochrony środkowoeuropejskich grądów w parkach
narodowych i rezerwatach. W wielu przypadkach ochrona bierna sprawdza się też w rezerwatach jako meto-
da unaturalniania płatów zniekształconych. W kilku obiektach obserwowano np., jak już po kilkunastu latach
konsekwentnej nieingerencji sosnowo-grabowe drzewostany sztucznego pochodzenia stawały się biotopami
unikatowych, związanych w zasadzie z naturalnymi lasami, gatunków epiksylicznych. Wyjątkiem mogą być
sytuacje krajobrazów roślinnych, w których grądy współwystępują z buczynami. Jeżeli z jakichkolwiek
względów utrzymanie lasów grądowych jest potrzebne dla zachowania różnorodności biologicznej, a buk
wykazuje wyraźne tendencje ekspansywne, może okazać się potrzebna ochrona czynna, polegająca na ogra-
niczaniu rozprzestrzeniania się tego gatunku i hamowaniu przekształcania się grądów w buczyny. W lasach
gospodarczych możliwe są takie formy gospodarki, które będą racjonalnym kompromisem między ochroną
ekosystemów grądów a potrzebami gospodarczymi. Korzystne jest przyjęcie dla grądów niestandardowych
typów gospodarczych drzewostanu. Celem gospodarki powinny być drzewostany grabowo-dębowe, lokalnie
lipowo-dębowe lub grabowo-lipowe (w południowej Polsce także drzewostany z udziałem jodły), raczej bez
udziału sosny, modrzewia czy daglezji. Z ekologicznego punktu widzenia wprowadzanie jodły, świerka i
buka nie powinno wykraczać poza granice naturalnego zasięgu tych gatunków. Próby wprowadzenia doce-
lowych składów gatunkowych lepiej odpowiadających specyfice grądów podjęto np. w Leśnym Kompleksie
Promocyjnym „Lasy Rychtalskie”. Naturalny skład gatunkowy grądu może być zmienny, choć w warunkach
naturalnych prawie zawsze podstawą jest grab. Nie jest celowa schematyzacja pożądanej proporcji gatunków
drzew w grądzie ani w skali kraju, ani regionów, ale raczej lokalne jej projektowanie na podstawie miejsco-
wych doświadczeń. Zamiast stosowanej najczęściej rębni częściowej (IIa), nadającej się praktycznie tylko do
odnowienia dębu, lepsze są złożone rębnie stopniowe, zwłaszcza z wydłużonym okresem odnowienia. Po-
zwalają one uzyskać strukturę lasu bardziej zbliżoną do struktury naturalnego grądu. Sztuczne drzewostany,
pochodzące z sadzenia np. sosny na siedlisku grądu, mogą podlegać przebudowie. Zwykle można wykorzy-
stać spontaniczny proces wkraczania graba. Mogą tu znaleźć zastosowanie rozmaite rodzaje rębni, z prefe-
rencją złożonych rębni stopniowych.
102
4. (9180) Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach /Tilio platyphyllis-

Acerion pseudoplatani/
Wielogatunkowe, żyzne lasy jaworowe, jaworowo-bukowe i klonowo-lipowe rozwijające się na

stromych stokach i zboczach skalnych, z reguły przy nachyleniu 30–50st, na glebach silnie szkieletowych,
często z występującym na powierzchni rumoszem, głazami i blokami skalnymi oraz silnie zaznaczającymi
się, aktywnymi procesami erozyjnymi. W drzewostanie dominują jawor, klon zwyczajny lub lipa szeroko-
listna. W występowaniu ograniczone są do obszarów górskich i podgórskich Polski południowej. Jaworzyny
i lasy klonowo-lipowe notowane były z różnych typów skał, zarówno węglanowych, obojętnych, jak i kwa-
śnych. Podłożem są gleby inicjalne, rankery lub pararędziny, rzadziej gleby brunatne lub rędziny, prawie
zawsze bardzo żyzne i wilgotne, z próchnicą typu mulllub mull moder, znajdujące się pod wpływem wód
stokowych przemieszczających się równolegle do powierzchni stoku.
W wyższych położeniach współdominują jarząb pospolity i buk zwyczajny, z domieszką jodły i

świerka, zaś w niższych klon pospolity i jesion wyniosły, z domieszką wiązu górskiego, lipy drobnolistnej,
dębu bezszypułkowego i graba. Warstwa krzewów osiąga zwarcie bardzo zróżnicowane, w zależności od
podtypu i stanowiska, różny także jest jej skład gatunkowy. Charakterystycznymi elementami runa są papro-
cie i wysokie, nitrofilne byliny. Z gatunków przywiązanych do różnych podtypów należy wymienić szcze-
gólnie języcznik zwyczajny Phyllitisscolopendrium, miesiącznicę trwała Lunaria rediviva, czerniec gronko-
wy Actaea spicata, paprotnik kolczysty Polystichum aculeatum oraz ziołoroślowe byliny z klasy Betulo-
Adenostyletea, dominujące w niektórych zespołach wysokogórskich. Warstwa mszaków jest wykształcona
bardzo słabo, a w niektórych płatach brak jej zupełnie. Istnienie układów ekologicznych charakterystycznych
dla jaworzyn i lasów klonowo-lipowych jest uwarunkowane okresowo występującymi, umiarkowanymi za-
burzeniami siedliska, wywoływanymi przez zsuwanie się pokryw gruzowych oraz schodzenie lawin. Podob-
nie jak w przypadku lasów łęgowych, które wymagają do rozwoju okresowych zalewów – i tutaj zaburzenia
w siedlisku są niezbędnym warunkiem ich funkcjonowania. Przy braku takich zaburzeń lasy stokowe stop-
niowo przechodzą w inne zbiorowiska leśne, takie jak buczyny lub grądy. Siedliska mają charakter naturalny
lub półnaturalny, nawet na stanowiskach, na których notowano przeszłości dużą presję gospodarki człowie-
ka. Powodem jest charakter podłoża, który utrudnia lub wręcz uniemożliwia prowadzenie racjonalnej i pla-
nowej gospodarki leśnej. Strome stoki, na których w poprzednich wiekach prowadzono rębnie na siedliskach
jaworzyn, nie nadawały się z reguły do powtórnego zalesienia i pozostawiano je do spontanicznej regenera-
cji, w wyniku której siedlisko odtwarzało swoją pierwotną strukturę i skład gatunkowy. Obecnie większość
ze stanowisk siedliska jest z różnych powodów wyłączaną z gospodarki leśnej – albo dzięki pełnionym przez
nie funkcjom glebo- i wodochronnym, albo też wskutek trudności z pozyskaniem z nich surowca drzewnego
odpowiednio wysokiej jakości. Duża część stanowisk znajduje się także pod ochroną prawną, zarówno w
granicach istniejących parków narodowych jak i rezerwatów przyrody. Stan ochrony całości siedliska nie
jest jednak zadowalający. Niemal 47% powierzchni siedliska w Sudetach, na ich Pogórzu i Przedgórzu nadal
znajduje się w gospodarstwie przerębowo-zrębowym; podobnie poza ochroną pozostaje większa część kar-
103
packich stanowisk jaworzyny z miesiącznicą trwała. Siedlisko *9180 należy do jednych z najrzadziej spoty-
kanych na terenie Polski. Jego łączna powierzchnia szacowana jest obecnie:
na terenie Sudetów, ich Pogórza i Przedgórza – około 500 ha:
• lasy klonowo-lipowe – 350 ha;
• jaworzyna z miesiącznicą – 100 ha (nie więcej niż 150 ha);
na terenie Karpat – nie więcej niż 2300 ha, w tym:
• jaworzyna z miesiącznicą – nie więcej niż 1000 ha;
• jaworzyny i buczyny ziołoroślowe – nie więcej niż 1000 ha;
• jaworzyna karpacka – ok. 150 ha;
• jaworzyna z języcznikiem zwyczajnym – nie więcej niż 100 ha.
Są to w skali całego kraju powierzchnie skrajnie małe, a należy podkreślić, iż siedliska te z reguły
występują w postaci niewielkich, czasem nawet kilkuarowych płatów wśród innych zbiorowisk leśnych.
Zarówno niewielka powierzchnia całkowita, jak i duża fragmentacja czynią z nich siedlisko silnie narażone
na zniszczenie nawet niewielkich zmian antropogenicznych. Rozmieszczenie jaworzyn i lasów klonowo-
lipowych ograniczone jest do południowej części Polski. Występują na terenie pasm górskich i pogórzy łuku
Karpat i Sudetów oraz na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Dla zapewnienia siedlisku ochrony wska-
zane jest pozostawienie rozpoznanych stanowisk w stanie ochrony ścisłej lub zachowawczej, z umożliwie-
niem zachodzenia spontanicznych procesów rozwojowych w warstwie drzewostanu i runa. Jakiekolwiek
próby przebudowy drzewostanu lub gospodarczej ingerencji powodują bowiem odejście od typu siedliska, a
w efekcie uruchomienie procesów erozyjnych i niemożność dalszego wykorzystania gospodarczego. Z uwa-
gi na znikomą powierzchnię oraz niewielką wartość gospodarczą części drzewostanów, postępowanie takie
nie spowoduje istotnego zmniejszenia poboru drewna na terenach górskich i wyżynnych. Rezygnacja z po-
boru użytków na siedliskach jaworzyn i lasów klonowo-lipowych ma także uzasadnienie w pełnionych przez
te lasy funkcjach glebo- i wodochronnych oraz ich ogromnej wartości biocenotycznej, stanowią bowiem
siedlisko wielu rzadkich i cennych gatunków flory oraz fauny. Niektóre ze stanowisk położone są na stokach
tak stromych, iż czynności gospodarcze i pielęgnacyjne mogą być niebezpieczne dla wykonujących zadania
pracowników leśnych. Wokół znanych stanowisk należy wyznaczyć także strefy ochronne, w których pozy-
skanie drewna prowadzone będzie wyłącznie poprzez stosowanie cięć w ramach rębni stopniowej gniazdo-
wej udoskonalonej (IVd) i przerębowej (V). Nie należy prowadzić szlaków zrywkowych przez teren i po
granicach siedliska (zarówno z uwagi na możliwość uruchomienia procesów erozyjnych, jak i wysoce praw-
dopodobną w takim wypadku inwazję roślinności synantropijnej). Należy ograniczać intensywne turystyczne
wykorzystanie terenów porośniętych przez jaworzyny i lasy stokowe, ponieważ wydeptywanie zbyt wielu
ścieżek niesie zagrożenia dla pokrywy glebowej. Umiarkowane wykorzystanie w turystyce kwalifikowanej
nie niesie tego siedliska istotnych zagrożeń.
104
Na terenie Nadleśnictwa „Śnieżka” zidentyfikowano 1 podtyp lasów stokowych:
• 9180-1 las klonowo lipowy Sudetów
(9180-1) Zboczowe lasy klonowo-lipowe /Aceri platanoidis-Tilietum platyphylli/
Zbiorowiska występują na stromych stokach, z reguły o nachyleniu przekraczającym 20o , szczegól-

nie często spotykane na stokach bardzo stromych lub urwistych, skalistych, Ścianach wąwozów i gołobo-
rzach. Znane ze wszystkich ekspozycji, najczęściej notowane na stokach północnych i północno-
wschodnich. Charakteryzują się mieszanym, wielogatunkowym drzewostanem z przewagą lipy szerokolist-
nej, klonu zwyczajnego, jaworu i jesionu wyniosłego.
Siedlisko bardzo rzadkie: występuje wyłącznie na obszarze Sudetów, a jego łączna powierzchnia nie
przekracza 380 ha. Większość płatów siedliska występuje na stromych stokach o silnie szkieletowych gle-
bach, podatnych na erozji w wyniku odsłonięcia.
Zalecane metody ochrony:

1. Kryteria niepodejmowania działań
Brak działań uzasadniają następujące czynniki:
• drzewostany naturalne i półnaturalne, powstałe w wyniku spontanicznego odnowienia lub przy zni-
komym udziale gospodarki leśnej, od wielu dziesięcioleci nie będące przedmiotem zabiegów;
• występowanie gatunków rzadkich lub chronionych;
• drzewostany trudno dostępne lub niebezpieczne dla pojazdów i pracowników: krawędzie urwisk,
stoki bardzo strome i urwiste.
Siedliska te, z uwagi na rzadkość występowania i niską bonitację, mają dla gospodarki leśnej zna-
czenie marginalne.
2. Zalecenia co do możliwych działań w ramach hodowli lasu:
• utrzymanie spontanicznej mieszanki gatunków drzewiastych: lipy szerokolistnej i drobnolistnej, klo-

nu jaworu i zwyczajnego, jesionu wyniosłego, wiązu górskiego, buka zwyczajnego, grabu zwyczaj-
nego, czereśni ptasiej, dębu bezszypułkowego etc;
• pozostawianie podszytu i podrostu;
• zaniechanie cięć pielęgnacyjnych i pozostawianie drzew martwych, zamierających oraz wykrotów;
• przyjęcie zasady o pierwszeństwie odnowienia ewentualnych wiatrowałów i śniegołomów z samo-

siewu, a tylko w przypadku, gdy ten nie jest w stanie się rozwinąć (np. wskutek nadmiernej presji
zwierzyny płowej), ewentualne podsadzanie gatunkami typowymi dla siedliska. Luki i porastająca je
roślinność stanowią istotny element struktury tego siedliska, stąd ewentualne odnowienia należy
prowadzić tylko w wypadku powstania halizn;
105
• unikanie nasadzeń gatunków iglastych, które na siedlisku tym stanowią element obcy (poza spora-
dycznie występującymi cisem i jodłą);
Pożądane jest przeniesienie wszystkich lasów w tym typie siedliska do gospodarstwa specjalnego i
umożliwienie spontanicznego rozwoju zgodnego z kierunkiem sukcesji. Należy unikać tworzenia nowych
szlaków zrywkowych w obrębie siedliska. Stanowiłyby one zagrożenie dla jego integralności, z uwagi na
jego niewielką powierzchnię, oraz, poprzez inwazję gatunków synantropijnych wzdłuż szlaków, mogłyby
spowodować istotne i trudno odwracalne zmiany w składzie gatunkowym.
5. (9190-2) Dąbrowy acydofilne
Lasy dębowe o ubogim runie z dominacją gatunków borowych, orlicy lub traw. Występują zwykle
na siedliskach boru mieszanego lub lasu mieszanego, w różnych stopniach wilgotności (od ciepłych dąbrów
z konwalią po wilgotne dąbrowy trzęślicowe). Zaliczają się tutaj wszystkie kwaśne dąbrowy (Calamagro-
stio-Quercetum, Molinio-Quercetum, Fago-Quercetum, Luzulo-Quercetum).
Siedliska zajmują na ogół tereny płaskie, powierzchniowo lub głęboko spiaszczone, w wyniku daw-
nych lub współczesnych procesów eolicznych. Piaski powierzchniowe zalegają na glinie plejstoceńskiej,
natomiast w przypadku piasków głębokich poziom wody gruntowej sięga zwykle korzeni drzew i krzewów.
6. (91D0) Bory i lasy bagienne
Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje lasy iglaste i liściaste na wilgotnym i mokrym podłożu
torfowym, z trwale wysoko położonym lustrem wody, w niektórych przypadkach usytuowanym wyżej niż na
otaczającym terenie. Woda jest zawsze uboga w związki odżywcze, związana z obecnością torfowisk wyso-
kich i kwaśnych torfowisk przejściowych. Zbiorowiska budowane głównie przez brzozę omszoną Betula
pubescens, kruszynę pospolitą Frangula alnus, sosnę zwyczajną Pinus sylvestris, sosnę drzewokosą Pinus x
rhaetica, kosodrzewinę Pinus mugo i Świerka pospolitego Picea abies oraz gatunki specyficzne dla oligotro-
ficznych i mezotroficznych terenów bagiennych, w tym gatunki z rodzajów Sphagnum spp., Carex spp. i
Vaccinium spp. W Polsce typ wybitnie niejednorodny z przyczyn fitogeograficznych i lokalnosiedliskowych.
(91D0-4) Podmokła i torfowiskowa świerczyna górska
Górskie bory bagienne są zbiorowiskami azonalnymi, związanymi z torfowiskami wysokimi, przej-

ściowymi oraz wysiękami, najczęściej spotykanymi w reglu górnym, rzadziej w reglu dolnym oraz w piętrze
pogórza. Świerczyny te wymagają wysokiego poziomu wody, zarówno świerczyna górska, jako element
torfowisk wysokich, jak i podmokła świerczyna górska związana z torfowiskami przejściowymi.
W zbiorowiskach tych drzewostan zdominowany jest przez świerka. Odnowienie naturalne jest po-
jedyncze, rzadkie, potrzebny jest do niego odkryty torf (wywroty). Powstająca w wyniku odnowienia war-
stwa krzewów jest słabo rozwinięta, składa się głównie ze świerka młodszych klas wieku, który jako gatunek
106
cienioznośny w pierwszych fazach rozwojowych przez dłuższy czas może znajdować się w fazie wzrostu
utajonego, jako warstwa podrostu. W warstwie zielnej i mszystej dominują gatunki siedlisk podmokłych,
gatunki borowe natomiast stanowią domieszkę. Zbiorowisko to cechuje wysoki udział mchów i wątrobow-
ców, pokrywających znaczną powierzchnię (do 90% w mocno rozluźnionych drzewostanach).
Zagrożenia i wskazania: Największym zagrożeniem dla omawianych świerczyn byłaby zmiana sto-
sunków wodnych. Teren ten był kiedyś odwadniany, świadczą o tym zarastające rowy melioracyjne. Aby
zachować dobry stan siedliska należy:
• zaniechać czyszczenia i konserwacji rowów o ile nie pogorszy to produkcyjności siedlisk leśnych;
• wskazane jest miejscami spiętrzenie wody w celu poprawienia uwodnienia zdegradowanych frag-
mentów siedliska;
• części wydzieleń, w których znajdują się zabagnienia (właściwie wykształcone siedlisko) należy
utrzymać w obecnym stanie, niekture powierzchnie pozostawić do naturalnej sukcesji;
• w czasie TP i użytkowania rębnego w sąsiednich wydzieleniach nie prowadzić tras szlaków zryw-
kowych przez płaty borów i lasów bagiennych, ponieważ zadziałają one jak rowy odwadniające;
• prace leśne we fragmentach wydzieleń z antropogeniczną monokulturą świerkową należy przepro-

wadzać głównie w miesiącach zimowych aby nie dopuścić do zniszczenia siedliska.
7. (91E0) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe /Salicetum albae, Populetum albae,
Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe/
Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje nadrzeczne lasy: olszynki olszy szarej, olszowe, jesio-
nowe, wierzby białej i kruchej oraz topoli białej i czarnej. Występują one w całej Polsce, przy czym miej-
scami są reprezentowane przez rozmaite podtypy. Wymienione wykształcają się na glebach zalewanych
wodami rzecznymi, o wysokim poziomie wód gruntowych, głównie klasyfikowanych jako pobagienne lub
napływowe aluwialne. Zgodnie z definicja należy tu kilka istotnie różniących się podtypów drzewostanów, a
mianowicie od jesionowo-olszowych na obszarach źródlisk i związanych z nimi cieków, przez olszowe w
dolinach szybko płynących rzek, olszyny nad wolno płynącymi strumieniami, górskie olszynki olszy szarej,
po nadbrzeżne lasy wierzbowe i topolowe nad dużymi rzekami.
Włączono tu także nizinne lasy olszowe obszarów źródliskowych, chociaż z syntaksonomicznego

punktu widzenia nie stanowią jednolitej grupy, a niektóre ich postaci powinny być klasyfikowane jako fito-
cenony z klasy Alnetea glutinosae, ze względu na przewagę w nich gatunków olsowych nad lasowymi z
Querco-Fagetea. Niezależnie od systematycznego ujęcia, ekologiczne związki tych ekosystemów z płynąca
woda i dolinami rzecznymi uprawniają do takiego rozwiązania.
Biocenozy, wchodzące w skład tak doprecyzowanego typu 91E0, występują w całej Polsce. W pro-
jektowanej sieci Natura 2000 są obecne w większości jej obiektów.
107
Biotopy omawianej grupy mają wysoka wartość przyrodniczą. Jako podstawowy element nadrzecz-
nych krajobrazów roślinnych maja wpływ na retencję wód i funkcjonowanie korytarzy ekologicznych sieci
hydrograficznej. Wszystkie odznaczają się ponadprzeciętnym bogactwem związanej z nimi flory i fauny.
Najbardziej charakterystycznym zaburzeniem tego siedlisk jest neofityzacja runa spowodowana naj-
częściej obecnością niecierpków – drobnokwiatowego i himalajskiego Impatiens parviflora, I. glandulifera
oraz turzycy drżączkowatej Carex brizoides. W przypadku masowego pojawu tego ostatniego gatunku siedli-
sko łęgowe nie było klasyfikowane jako siedlisko 91E0, ponieważ nie ma innych charakterystycznych roślin
runa. Częstym zjawiskiem jest monotypizacja drzewostanu, która polega na obecności prawie wyłącznie
jednowiekowej olszy czarnej Alnius glutinosa.
Zagrożenia i wskazania:
• wykluczyć użytkowanie rębnią zupełną (I);
• płaty mogą być zagospodarowane rębniami złożonymi, ale ze wzmożoną troską o zachowanie i od-
tworzenie zasobów rozkładającego się drewna oraz o zachowanie nienaruszonych fragmentów sta-
rych drzewostanów. W każdym cięciu rębnym pozostawiać konsekwentnie na przyszłe pokolenie
5% drzewostanu. Pozostawiać drzewa zamierające i martwe, tak by osiągnąć zasoby rozkładającego
się drewna;
• nie eliminować wszystkich starych brzóz, osik, olsz i grabów (gatunki „dziuplotwórcze”);
• wskazana obecność olszy szarej Alnus incana, gatunku charakterystycznyego dla górskich łęgów,
który był dotychczas intensywnie eliminowany;
• eliminować gatunki obcego pochodzenia (np. topola kanadyjska, jesion pensylwański; dotyczy także
warstwy krzewów);
• tolerować lokalne zabagnianie pojawiające się z naturalnych przyczyn.
8. (9410) Górskie bory świerkowe
Bory świerkowe w reglu górnym i świerkowo - jodłowe z domieszką buka w reglu dolnym, na pod-
łożu ubogim w węglan wapnia. W siedlisku tym gatunkiem panującym jest świerk pospolity, zajmujący
znaczne powierzchnie w górnej części regla dolnego oraz prawie wszystkie siedliska obecne w piętrze regla
górnego. Górna granica występowania borów świerkowych jest zarazem górną granicą lasu. Rozwijają się
one zarówno na podłożu wapiennym, jak i zbudowanym ze skal ubogich w węglan wapnia oraz na glebach o
różnej wilgotności.
Specyficzne warunki klimatyczne, orograficzne i glebowe mają bardzo istotny wpływ na kształto-
wanie się i charakter tego siedliska. Tymi czynnikami są:
• bardzo niska średnia roczna temperatura wahająca się między +2a +30C
108
• bardzo wysoka i długo zalegająca pokrywa śnieżna
• częste, silne wiatry
• duża wilgotność i często występujące mgły
• sadź i okiść
W strefie występowania borów górnoreglowych takie czynniki, uważane powszechnie w gospodarce

leśnej jako sporadycznie i pechowo pojawiające się zjawiska klęskowe, są regułą. Huragany, okiść łamiąca
gałęzie i czubki świerków, krótki, chłodny okres wegetacyjny, letnie przymrozki to czynniki które kształtują
wygląd tego siedliska. Jego cechami charakterystycznymi są – małe zwarcie drzewostanów, aż do występo-
wania w biogrupach przy górnej granicy lasu, częste występowanie zniekształconych form świerków, natu-
ralne przerwy w drzewostanie spowodowane warunkami edaficznymi, czy orograficznymi (wysięki, gołobo-
rza, skałki, lawiniska czy mury).
Zagrożenia i wskazania:
W gospodarce leśnej na tym siedlisku często pojawiają się błędy. Do najważniejszych należą:
• przegęszczenie – stanowczo zbyt gęste nasadzenia, i zbędne dosadzanie, uzupełnienia
• wprowadzanie gatunków obcych
• za mało martwego drewna.
Aby zachować dobry stan siedliska należy:
• zaniechać poprawek i uzupełnień, podsadzeń i dosadzeń, melioracji agrot., itp.
• pozostawić TW, CP i CW; w ramach TW, CP i CW usuwać gatunki obce geograficznie i ekologicz-
nie oraz wspierać i/lub tworzyć biogrupy,
• pozostawiać cały posusz jałowy; doprowadzić do stanu, którym las będzie zasobny w rozkładające
się drewno;
• na powierzchniach do odnowienia należy sadzić w biogrupach z wykorzystaniem osłon w postaci

martwych pniaków i szczątków martwych drzew, nie stosować odnowienia z gęstą więźbą;
• zatorfienia (7110, 7120, 7140) pozostawić sukcesji naturalnej;
• tolerować powstałe spontanicznie zapusty brzozowe i jarzębinowe;
Uwagi odnośnie do prowadzenia gospodarki w drzewostanach ze zinwntaryzownaymi sie-

dliskami Natura 2000
W poniższej tabeli ujęto dodatkowe uściślenia do zaplanowanych w Planie Urządzenia Lasu czynno-
ści gospodarczych w drzewostanach ze zinwentaryzowanymi siedliskami Natura 2000.
109
TAB. 40 DODATKOWE INFORMACJE DO WSKAZAŃ GOPODARCZYCH ZAPROJEKTOWANYCH W

DZRZEWOSTANACH ZE ZINWNTARYZOWANYMI SIEDLISKAMI NATURA 2000
obręb Śnieżka obręb Kowary

Omijać siedliska Natura 2000 podczas wykonywania czynności gospodarczych
2w, 8j, 12a, 14j, 14k, 17d, 19j, 21d, 22k, 22s, 26h,
12f, 18b, 18o, 18s, 19s, 19x, 19z, 22g, 22h, 23b, 23c, 27b, 27h, 31i, 34g, 40j, 41r, 44r, 51j, 52s, 5k, 76a, 76b,
24c, 23y, 39n, 39o, 40i, 42g, 43b, 43f, 45g, 45i, 49c, 76c, 76g, 86d, 107a, 114s, 115a, 115b, 115g, 118k,
50b, 50c, 50d, 50h, 50j, 50k, 50l, 52j, 52l, 52n, 54d, 119g, 123t, 125a, 125d, 135h, 135l, 137b, 137m, 154b,
60n, 62j, 63j, 79i, 7g, 87j, 88c, 90a, 90c, 90j, 90p, 91a, 154h, 155g, 157b, 164o, 164y, 165b, 165h, 172d, 173j,
105c, 106b, 114c, 114d, 115i, 117a, 117b, 119b, 124j, 175o, 175r, 186h, 186j, 188f, 196c, 203l, 207a, 208k,
134g, 135f, 137h, 175m, 175s, 191j, 198d, 198f, 207c, 214i, 214p, 216j, 216k, 216l, 231k, 234a, 236g, 236o,
221h, 229s, 230a, 234j, 238a, 246c, 254d, 257b, 259l, 238g, 238i, 239l, 242d, 242f, 242i, 243g, 247f, 248a,
39l, 248d, 248i, 249d, 261d, 261h, 272c, 272d, 272h, 292b,
295a, 296f, 296h, 296i, 296k, 298f,
Omijać bagno
156a, 192f, 255c
Pozostawić 1 wysokość drzew wokół skałek
86m 89g, 176h, 186b, 188b, 188i
4.1.8. Pomniki przyrody
Pomniki przyrody - to pojedyncze twory ochrony przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o
szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się
indywidualnymi cechami wyróżniającymi je wśród tworów, są to w szczególności: sędziwe i okazałych
rozmiarów drzewa oraz krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki,
jary, głazy narzutowe, jaskinie.
Wprowadzenie tej formy ochrony może nastąpić w drodze rozporządzenia wojewody lub w drodze
uchwały rady gminy.
• Pomniki przyrody - istniejące
Wykaz istniejących pomników przyrody zaktualizowano na podstawie Rejestru pomników przyrody

Województwa Dolnośląskiego ze strony internetowej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska we Wro-
cławiu. W wykazie ujęto pomniki zlokalizowane w miejscowościach w zasięgu działania Nadleśnictwa
„Śnieżka”
110
Najstarsze drzewa regionu opisane przez Pacyniaka (1992) znajdują się w Kowarach - stanowisko
graba pospolitego rosnącego za budynkiem szpitala przy ul. Jagiellońskiej 14 a także rosnącego obok niego
tulipanowca amerykańskiego. Autor opracowania wskazuje również dęba szypułkowego z rejonu Mysłako-
wic rosnącego przy drodze z Mysłakowic do Karpnik.
111
TAB. 41 WYKAZ ISTNIEJĄCYCH POMNIKÓW PRZYRODY NA TERENIE NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA ORAZ NA GRUNTACH INNEJ WŁASNOŚCI POZOSTAJĄ-
CYCH W TERYTORIALNYM ZASIĘGU NADLEŚNICTWA
Pomniki przyrody Organ ustanawiający

Lp Gmina Miejscowość Starostwo L. Nr rej. oddz
Nazwa pomnika przyrody Gmina Wojewoda
Sztuk
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Janowice Wielkie, Rozporządzenie
ul. Wojska Polskiego od Aleja Nr 4/91 Woj. Jelenio-
dworca PKP, przy szlaku Jarząb szwedzki górskiego z dnia 10
1 Janowice Wielkie Jelenia Góra 98 - 385
zielonym i żółtym w kie- (Sorbus intermedia) maja 1991 r. (Dz.Urz.
runku Boczowa i doliny o obw. 114-194 cm Woj.Jel. Nr 20 poz. 149
Janówki z dnia 15 maja 1991 r.)
Janowice Wielkie, Rozporządzenie

Grupa drzew
20-30 m od murów ruin Nr 19/94 Woj. Jel. z
Buk pospolity
zamku Bolczów, ze- dnia 13 maja 1994 r. obr. Kowa-
2 Janowice Wielkie Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 2 - 386
wnętrzna strona drzewo- (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr ry 54
o obw. pierśnicy 405 i 365
stanu, odległość między 21 poz. 115 z dnia 25
cm
drzewami ok. 50 m maja1994 r.)
Rozporządzenie
Janowice Wielkie,
Nr 19/94 Woj. Jel. z
w drzewostanie 50 m po Buk pospolity
dnia 13 maja 1994 r. obr. Kowa-
3 Janowice Wielkie lewej stronie od głównego Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 1 - 387
(Dz.Urz. Woj. Jel. Nr ry 54
wejścia do ruin zamku o obw. pierśnicy 371 cm
21 poz. 115 z dnia 25
Bolczów
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Komarno,
północna strona parku Lipa drobnolistna
dnia 13 maja 1994 r.
4 Janowice Wielkie zamkowego, 10 m od Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 388
(Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
ogrodzenia siatki – teren o obw. pierśnicy 478 cm
21 poz. 115 z dnia 25
prywatny
maja1994 r.)
112
Rozporządzenie
Komarno,
przy wejściu do parku Lipa drobnolistna
5 Janowice Wielkie zamkowego, 20 m od bu- Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 389
dynku (pałacu) – teren o obw. pierśnicy 387 cm
21 poz. 115 z dnia 25
prywatny
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Komarno,
południowa strona parku Lipa drobnolistna
6 Janowice Wielkie zamkowego , 50 m od Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 390
ogrodzenia z siatki – teren o obw. pierśnicy 372 cm
21 poz. 115 z dnia 25
prywatny
maja1994 r.)
Rozporządzenie Nr
Janowice Wielkie 19/94 Woj. Jel. z dnia
Wiąz górski brzost
– na dziedzińcu zamku 13 maja 1994 r. obr. Kowa-
7 Janowice Wielkie Jelenia Góra (Ulmus glabra) 1 - 391
górnego obok studni, ruiny (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr ry 54
o obw. pierśnicy 313 cm
zamku Bolczów 21 poz. 115 z dnia 25
maja1994 r.)
Lipa drobnolistna Uchwała Nr
Jelenia Góra - Jagniątków,
8 Jelenia Góra Miasto Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 172/XIII/99 z dnia28 - 454
ul. Kręta 11
o obw. 392 cm września 1999 r.
Jelenia Góra – Maciejowa, Rozporządzenie
Dąb szypułkowy
ul. Wrocławska 68/70, na Nr 24 Wojewody Dol-
9 Jelenia Góra Miasto Jelenia Góra (Quercus robur) 1 - 456
skraju założenia parkowe- nośląskiego z dnia 17
o obw. 445 cm
go września 2004 r.
Jelenia Góra,
Rozporządzenie
ul. Nowowiejska 100 m od
Grupa drzew Nr 19/94 Woj. Jel. z
zabudowań gospodarstwa
Dąb szypułkowy dnia 13 maja 1994 r.
10 Jelenia Góra Miasto Paulinum, 1- sze drzewo- Jelenia Góra 2 - 457
(Quercus robur) (Dz. Urz. Nr 21 poz.
nad rowkiem ściekowym,
o obw. 434 i 421 115 z dnia 25 maja
2-gie drzewo- nad niewiel-
1994 r.
kim stawikiem
Rozporządzenie
Jelenia Góra – Sobieszów, Buk pospolity Nr 18/93 Wojewody
11 Jelenia Góra Miasto ul. Zamkowa 5, teren miej- Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 1 - Jel. z dnia 3 kwietnia 458
skiego przedszkola nr 12 o obw. 365 cm 1993 r. (Dz.Urz. Woj.
Jel. Nr 13, poz. 84 z
113
dnia 19 kwietnia 1993

r.)
Rozporządzenie
Nr 18/93 Wojewody
Jelenia Góra – Sobieszów, Buk pospolity Jel. z dnia 3 kwietnia
12 Jelenia Góra Miasto ul. Zamkowa 5, teren miej- Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 1 - 1993 r. (Dz.Urz. Woj. 459
skiego przedszkola nr 12 o obw. 372 cm Jel. Nr 13, poz. 84 z
r.)
Rozporządzenie
Nr 18/93 Wojewody
Jelenia Góra – Sobieszów,
Buk pospolity Jel. z dnia 3 kwietnia
ul. Chałubińskiego
13 Jelenia Góra Miasto Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 1 - 1993 r. (Dz.Urz. Woj. 460
10/11pomiędzy ogrodze-
o obw. 264 cm Jel. Nr 13, poz. 84 z
niami posesji jak wyżej
r.)
Rozporządzenie
Nr 18/93 Wojewody
14 Jelenia Góra Miasto ul. Zamkowa 4/5, między Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 1 - 1993 r. (Dz.Urz. Woj. 461
posesjami jak wyżej o obw. 295 cm Jel. Nr 13, poz. 84 z
r.)
Rozporządzenie
Nr 18/93 Wojewody
15 Jelenia Góra Miasto ul. Zamkowa 4/5, między Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 1 - 1993 r. (Dz.Urz. Woj. 462
posesjami jak wyżej o obw. 285 cm Jel. Nr 13, poz. 84 z
r.)
114
Rozporządzenie
Nr 18/93 Wojewody
16 Jelenia Góra Miasto ul. Kamiennogórska 6, Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 1 - 1993 r. (Dz.Urz. Woj. 463
teren posesji jak wyżej o obw. 345 cm Jel. Nr 13, poz. 84 z
r.)
Rozporządzenie
Nr 18/93 Wojewody
Jelenia Góra – Sobieszów,
Dąb szypułkowy Jel. z dnia 3 kwietnia
ul. Chałubińskiego 15,
17 Jelenia Góra Miasto Jelenia Góra (Quercus robur) 1 - 1993 r. (Dz.Urz. Woj. 464
przy ogrodzeniu posesji jak
o obw. 271 Jel. Nr 13, poz. 84 z
wyżej
r.)
Rozporządzenie
Jelenia Góra, ul. Nowo- Nr 19/94 Woj. Jel. z
Dąb szypułkowy
wiejska 3, naprzeciw wej- dnia 13 maja 1994 r.
ścia do Akademii Ekono- (Dz. Urz. Nr 21 poz.
o obw. 431 cm
micznej 115 z dnia 25 maja
1994 r.)
Rozporządzenie
Jelenia Góra, Nr 19/94 Woj. Jel. z
Dąb szypułkowy
ul. Nowowiejska 63, 50 m dnia 13 maja 1994 r.
od zabudowań, na terenie (Dz. Urz. Nr 21 poz.
o obw. 515 cm
ogródków działkowych 115 z dnia 25 maja
1994 r.
Rozporządzenie
Jelenia Góra – Sobieszów, Kasztanowiec pospolity, Nr 4/91 Woj.Jel. z dnia
na moście (rz. Wrzosówka) biały 10 maja 1991 r. (Dz.
20 Jelenia Góra Miasto Jelenia Góra 1 - 467
pomiędzy ul. Sądową a ul. (Aesculus hippocastanum) Urz.Woj. Jel. Nr 20,
Cieplicką o obw. 350 cm poz. 149 z dnia 15 ma-
ja1991 r.)
Rozporządzenie
Jelenia Góra – Sobieszów, Nr 4/91 Woj.Jel. z dnia
Klon pospolity
ul. Reymonta 1- na terenie 10 maja 1991 r. (Dz.
21 Jelenia Góra Miasto Jelenia Góra (Acer platanoides) 1 - 468
posesji, 10- 15 m od bu- Urz.Woj. Jel. Nr 20,
o obw. 430
dynku jak wyżej. poz. 149 z dnia 15 maja
1991 r.)
115
Rozporządzenie
Jelenia Góra – Sobieszów, Nr 19/94 Woj. Jel. z
Lipa drobnolistna
ul. Młyńska 7- przed bu- dnia 13 maja 1994 r.
22 Jelenia Góra Miasto Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 469
dynkiem młyna gospo- (Dz. Urz. Nr 21 poz.
o obw. 430 cm
darczego (10-15 m) 115 z dnia 25 maja
1994 r.)
Rozporządzenie
Jelenia Góra, Nr 19/94 Woj. Jel. z
Lipa drobnolistna
ul. Nowowiejska 69 - 3 m dnia 13 maja 1994 r.
23 Jelenia Góra Miasto Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 470
od części narożnej budyn- (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
o obw. 425 cm
ku 21 poz. 115 z dnia
25 473.maja1994 r.)
Jelenia Góra – Sobieszów, Rozporządzenie

ul. Kamiennogórska 2- Miłorząb dwuklapowy, Nr 19/94 Woj. Jel. z
teren posesji, 3 m od bu- miłorząb japoński dnia 13 maja 1994 r.
dynku gospodarczego (sie- (Gingko biloba) (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
dziba Zarządu Parku Kra- o obw. 78 cm 21 poz. 115 z dnia 25
jobrazowego) maja1994 r.)
Rozporządzenie
Nr 4/91 Woj.Jel. z dnia
Jelenia Góra – Sobieszów, Wierzba biała
10 maja 1991 r. (Dz.
25 Jelenia Góra Miasto ul. Żabia 7- na terenie Jelenia Góra (Salix alba) 1 - 472
Urz.Woj. Jel. Nr 20,
prywatnej posesji o obw. 570 cm
poz. 149 z dnia 15 ma-
ja1991 r.)
Jelenia Góra, Rozporządzenie

za placem składowym Nr 19/94 Woj. Jel. z
przedsiębiorstwa „Sofal” Zeolizowne głazy narzuto- dnia 13 maja 1994 r.
za skarpą rekultywowane- we (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
go wysypiska śmieci (oko- 21 poz. 115 z dnia 25
lica starej cegielni) maja1994 r.)
Dziwiszów, Rozporządzenie
w pobliżu budynku nr 148 Nr 19/94 Woj. Jel. z
Lipa drobnolistna
(data na portalu 1848), za dnia 13 maja 1994 r.
27 Jeżów Sudecki Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 477
drogą gruntową, (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
o obw. 553 cm
10 m od budynku jak wy- 21 poz. 115 z dnia 25
żej. maja1994 r.)
116
Rozprządzenie
Karpacz Górny, Nr 7/91 Woj. Jel. z dnia
Limba europejska
ul. Zamkowa 3, część po- 4 listopada 1991 r.
28 Karpacz Jelenia Góra (Pinus cembra) 1 - 534
łudniowa posesji na grani- (Dz.Urz. Woj.Jel. Nr
o obw. 272 cm
cy z posesją Kamienną 4. 31 poz.241 z dnia 15
listopada 1991 r.)
Rozporządzenie
Karpacz Górny, Nr 19/94 Woj. Jel. z
teren posesji świątyni Bluszcz pospolity dnia 13 maja 1994 r.
29 Karpacz Jelenia Góra 1 - 535
Wang – 20 m na wprost od (Hedera helix) (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
wejścia. 21 poz. 115 z dnia 25
maja1994 r.)
Rozprządzenie
Karpacz, Nr 7/91 Woj. Jel. z dnia
ul. Myśliwska 2 – na ele- Bluszcz pospolity 4 listopada 1991 r.
30 Karpacz Jelenia Góra 1 - 536
wacji bocznej (południo- (Hedera helix) (Dz.Urz. Woj.Jel. Nr
wej) budynku jak wyżej. 31 poz.241 z dnia 15
listopada 1991 r.)
Karpacz, Rozprządzenie
ul. Skośna – na skarpie Nr 7/91 Woj. Jel. z dnia
Buk pospolity
przy ulicy – przy tylnej 4 listopada 1991 r.
31 Karpacz Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 1 - 537
części (15 m) budynku (Dz.Urz. Woj.Jel. Nr
o obw. 293 cm
gospodarczego Urzędu 31 poz.241 z dnia 15
Pocztowego. listopada 1991 r.)
Rozporządzenie
Karpacz,
ul. Konstytucji 3-Maja 8a Kasztan jadalny
dnia 3 kwietnia 1993 r.
32 Karpacz (dolna część miejscowości- Jelenia Góra (Castanea sativa) 1 - 538
(Dz.Urz. Woj.Jel. Nr
150 m od dworca PKP)- 15 o obw. 290 cm
13 poz.84 z dnia 15
m od budynku jak wyżej.
listopada 1993 r.)
Karpacz, Rozprządzenie
ul. Myśliwska 2 – w kie- Nr 7/91 Woj. Jel. z dnia
Klon jawor
runku zachodnim, 100 m 4 listopada 1991 r.
33 Karpacz Jelenia Góra (Acer pseudoplatanus) 1 - 539
od budynku, na górskiej (Dz.Urz. Woj.Jel. Nr
o obw. 278 cm
łące w grupie granitowych 31 poz.241 z dnia 15
skałek. listopada 1991 r.)
117
Karpacz,
Rozprządzenie
ul. Żeromskiego- ścieżka
Nr 7/91 Woj. Jel. z dnia
asfaltowa do Szkoły Mi- Klon pospolity
4 listopada 1991 r.
34 Karpacz strzostwa Sportowego, 40 Jelenia Góra (Acer platanoides) 1 - 540
m po lewej stronie od o obw. 286 cm
31 poz.241 z dnia 15
skrzyżowania z ul. Konsty-
listopada 1991 r.)
tucji 3-go Maja.
Karpacz Górny, Rozprządzenie

ul. Szkolna 1- przy zielo- Nr 7/91 Woj. Jel. z dnia
Lipa drobnolistna
nym szlaku, 100 m od 4 listopada 1991 r.
35 Karpacz Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 541
przystanku PKS- Wang i (Dz.Urz. Woj.Jel. Nr
o obw. 271 cm
ok. 1 m od części narożnej 31 poz.241 z dnia 15
budynku jak wyżej. listopada 1991 r.)
Karpacz
Rozporządzenie
(centrum miejscowości),
ul. Konstytucji 3-go Maja Lipa drobnolistna
dnia 3 kwietnia 1993 r.
36 Karpacz – na skwerze naprzeciw Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 542
DW „Bachus” (nr 37- bu- o obw. 510 cm
13 poz.84 z dnia 15
dynek z 1836 r.) tzw. „lipa
listopada 1993 r.)
sądowa”.
Rozporządzenie
Karpacz,
Nr 2/92 Woj. Jel. z dnia
w korycie rzeki Łomnica Skała granitowa - obr. Kar-
37 Karpacz Jelenia Góra 1 - 24 marca 1992 r. (Dz. 543
między ul. Strażacką a marmit pacz 269
Urz. Nr 8 poz.69 z dnia
Turystyczną
6 kwietnia 1992 r.)
Kowary Podgórze – górna
Zarządzenie Nr
część dzielnicy (ostanie Jodła pospolita
6/90 obr. Kowa-
38 Kowary zabudowania), na skraju Jelenia Góra (Abies alba) 1 - 609
Woj. Jel. z dnia 21 lu- ry 286
drzewostanu i brzegu rzeki o obw. 382 cm
tego 1990 r.
Jedlicy
Kowary Wojków Świerk pospolity Decyzja 117/80 Woj.

obr. Kowa-
39 Kowary – przy ul. Kościuszki, 50 m Jelenia Góra (Picea excelsa) 1 - Jel. z dnia 31 grudnia 610
ry 185
od ostatnich zabudowań o obw. 405 cm 1980 r.
118
Rozporządzenie
Buk pospolity,
Kowary, Nr 18/93 Woj. Jel. z
forma purpurowa
ul. 1 Maja 1 a, zaplecze, dnia 3 kwietnia 1993 r.
40 Kowary Jelenia Góra (Fagus sylvatica f. purpu- 1 - 611
parking koło Urzędu Mia- (Dz.Urz. Woj.Jel. Nr
ra) o obw.
sta (30 m od Urzędu) 13 poz.84 z dnia 15
370 cm
listopada 1993 r.)
Rozporządzenie Nr
Mysłakowice, 19/94 Woj. Jel. z dnia
Świerk pospolity
na obrzeżu posesji szkoły 13 maja 1994 r.
41 Mysłakowice Jelenia Góra (Picea abies) 1 - 1133
podst., 25 m od budynku (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
o obw. 302 cm
ul. Sułkowskiego 2 21 poz. 115 z dnia 25
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Bukowiec, Nr 19/94 Woj. Jel. z
Dąb szypułkowy
park pałacowy, między dnia 13 maja 1994 r.
42 Mysłakowice Jelenia Góra (Quercus robur) 1 - 1134
stawem środkowym a za- (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
o obw. 567 cm
chodnim 21 poz. 115 z dnia 25
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Bukowiec, Nr 19/94 Woj. Jel. z
Dąb szypułkowy
park pałacowy, między dnia 13 maja 1994 r.
43 Mysłakowice Jelenia Góra (Quercus robur) 1 - 1135
stawem zachodnim a drogą (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
o obw. 476 cm
Karpniki - Kostrzyca 21 poz. 115 z dnia 25
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Mysłakowice, Dąb szypułkowy
44 Mysłakowice na skraju założenia parko- Jelenia Góra (Quercus robur) 1 - 1136
wo -pałacowego o obw. 673 cm
21 poz. 115 z dnia 25
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Bukowiec, Klon jawor
45 Mysłakowice 5 m od budynku ul. Tokar- Jelenia Góra (Acer pseudoplatanus) 1 - 1137
ska 5 o obw. 480 cm
21 poz. 115 z dnia 25
maja1994 r.)
119
Rozporządzenie
Mysłakowice, Nr 19/94 Woj. Jel. z
Lipa drobnolistna
na obrzeżu parku, 15 m od dnia 13 maja 1994 r.
46 Mysłakowice Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 1138
budynku szkoły podst. Ul. (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
o obw. 380 cm
Sułkowskiego 2 21 poz. 115 z dnia 25
maja1994 r.)
Przesieka (Górna)
Rozporządzenie
- obok ruin (po przeciwnej
Grupa drzew Nr 19/94 Woj. Jel. z
stronie ulicy) dawnej re-
Lipa drobnolistna dnia 13 maja 1994 r.
47 Podgórzyn stauracji „Pod lipami”, 100 Jelenia Góra 2 - 1374
(Tilia cordata) (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
m powyżej DW „Złoty
o obw. 425 i 418 cm 21 poz. 115 z dnia 25
Widok” – 50 m od skałki
maja1994 r.)
„chybotem”
Rozporządzenie
Staniszów, Nr 19/94 Woj. Jel. z
Świerk pospolity
w parku pałacowym (d. dnia 13 maja 1994 r.
48 Podgórzyn Jelenia Góra (Picea abies) 1 - 1375
Von Reiss) z XVIII w – na (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
o obw. 389 cm
polanie, 50 m od pałacu 21 poz. 115 z dnia 25
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Staniszów,
w parku pałacowym Świerk pospolity
49 Podgórzyn (d.Von Reiss) z XVIII, na Jelenia Góra (Picea abies) 1 - 1376
skraju polany, 100 m od o obw. 346 cm
21 poz. 115 z dnia 25
pałacu
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
teren posesji (parku) nr 138 Buk pospolity
50 Podgórzyn – Dom Pomocy Społecznej Jelenia Góra (Fagus sylvatica) 1 - 1377
dla Dzieci (pawilony „gór- o obw. 400 cm
21 poz. 116 z dnia 25
ne”)
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
21 poz. 116 z dnia 25
ne”)
maja1994 r.)
120
Rozporządzenie
Miłków,
21 poz. 116 z dnia 25
ne”)
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
21 poz. 116 z dnia 25
ne”)
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
21 poz. 116 z dnia 25
ne”)
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
21 poz. 116 z dnia 25
ne”)
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków, Buk pospolity,
teren posesji (parku) nr 138 forma purpurowa
56 Podgórzyn – Dom Pomocy Społecznej Jelenia Góra (Fagus sylvatica f. purpu- 1 - 1383
dla Dzieci (pawilony „gór- rea) o obw. 387
21 poz. 116 z dnia 25
ne”) cm
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
Buk pospolity, Nr 20/94 Woj. Jel. z
teren posesji (parku) nr 138
forma purpurowa dnia 13 maja 1994 r.
57 Podgórzyn – Dom Pomocy Społecznej Jelenia Góra 1 - 1384
(Fagus sylvatica f. purpu- (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
dla Dzieci (pawilony „gór-
rea) o obw. 290 cm 21 poz. 116 z dnia 25
ne”)
maja1994 r.)
121
Podgórzyn,
w odległości 400 m od Rozporządzenie
skraju miejscowości, po Nr 19/94 Woj. Jel. z
Dąb szypułkowy
prawej stronie od szosy do dnia 13 maja 1994 r.
58 Podgórzyn Jelenia Góra (Quercus robur) 1 - 1385
Jeleniej Góry (Cieplic)- (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
o obw. 403 cm
skrzyżowanie z drogą w 21 poz. 115 z dnia 25
kierunku stawów hodowla- maja1994 r.)
nych.
Rozporządzenie
Podgórzyn,
w odległości 200 m od Dąb szypułkowy
59 Podgórzyn skraju miejscowości, po Jelenia Góra (Quercus robur) 1 - 1386
prawej stronie od szosy do o obw. 455 cm
21 poz. 115 z dnia 25
Jeleniej Góry (Cieplic)
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Sosnówka Górna,
w pobliżu kaplicy Św. An- Klon jawor
60 Podgórzyn ny i Dobrego Źródła na Jelenia Góra (Acer pseudoplatanus) 1 - 1387
zboczach Grabowca (784 o obw. 428 cm
21 poz. 115 z dnia 25
m), przy żółtym szlaku
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
teren posesji (parku) nr 165 Klon jawor
61 Podgórzyn – Dom Pomocy Społecznej Jelenia Góra (Acer pseudoplatanus) 1 - 1388
dla Dzieci (pawilon „dol- o obw. 470 cm
21 poz. 116 z dnia 25
ny”)
maja1994 r.)
Staniszów, Rozporządzenie
na terenie ogrodzonym Nr 19/94 Woj. Jel. z
Lipa drobnolistna
siatką, poza parkiem pała- dnia 13 maja 1994 r.
62 Podgórzyn Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 1389
cowym (d.Von Reiss) z (Dz.Urz. Woj. Jel. Nr
o obw. 392 cm
XVIII w., po przeciwnej 21 poz. 115 z dnia 25
stronie głównej ulicy maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
teren posesji (parku) nr 165 Lipa drobnolistna
63 Podgórzyn – Dom Pomocy Społecznej Jelenia Góra (Tilia cordata) 1 - 1390
21 poz. 116 z dnia 25
ny”)
maja1994 r.)
122
Rozporządzenie
Miłków,
21 poz. 116 z dnia 25
ny”)
maja 1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
21 poz. 116 z dnia 25
ny”)
maja 1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
21 poz. 116 z dnia 25
ny”)
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Zachełmie – Podzamcze,
obok krzyżówki, po prawej Topola czarna, sokora
67 Podgórzyn stronie drogi Sobieszów – Jelenia Góra (Populus nigra) 1 - 1394
Podgórzyn, 50 m od DW o obw. 487 cm
21 poz. 115 z dnia 25
„Podzamcze”
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Miłków,
teren posesji (parku) nr 165 Tulipanowiec amerykański
68 Podgórzyn – Dom Pomocy Społecznej Jelenia Góra (Liriodendron tulipifera) 1 - 1395
21 poz. 116 z dnia 25
ny”)
maja1994 r.)
Rozporządzenie
Przesieka, Nr 2/92 Woj. Jel. z dnia
przy szosie w odległości 27 Skałka granitowa 24 marca 1992 r.
69 Podgórzyn Jelenia Góra 1 - 1396
m od DW „Złoty Widok”, „Waloński Kamień” (Dz. Urz. Woj. Jel. Nr
w grupie skałek 8, poz. 69 z dnia 6
kwietnia 1992 r.
123
Sosnówka, Rozporządzenie Woje-

na działce nr 633/6, będą- wody Dolnośląskiego z
Dąb szypułkowy
cej w zarządzie gminy dnia 17 września 2004
Podgórzyn, naprzeciw DW r. (Dz. Urz. Nr 185,
o obw. 470 cm
„Sosnówka” ul. Liczyrzepy poz. 2983 z dnia 1 paź-
45a dziernika 2004 r.)
Podgórzyn, Rozporządzenie Woje-
na działce 295/8, będącej wody Dolnośląskiego z
Dąb szypułkowy
w zarządzie RZGW we dnia 17 września 2004
Wrocławiu, na wysokości r. (Dz. Urz. Nr 185,
o obw. 367 cm
sklepu spożywczego, ul. poz. 2983 z dnia 1 paź-
Żołnierska 44 dziernika 2004 r.)
Miłków,
przy drodze z Jeleniej Góry Rozporządzenie Woje-
do Karpacza, u podnóża wody Dolnośląskiego z
Odsłonięcie zwietrzelin
wzniesienia o nazwie dnia 17 września 2004
72 Podgórzyn Jelenia Góra granitowych 1 - 1399
„Stracona”, na działkach r. (Dz. Urz. Nr 185,
(skałki)
226/5 i 226/10, będących poz. 2983 z dnia 1 paź-
własnością prywatną, na dziernika 2004 r.)
posesji nr 227 w Miłkowie
124
• Pomniki przyrody - projektowane
Pomniki przyrody projektowane ujęte w zestawieniu pochodzą z danych WKP w Jeleniej Górze oraz
informacji uzyskanych z UG terenu nadleśnictwa i danych III rewizji urządzania lasu. Wykaz obejmuje tylko
te jednostki, których stan zdrowotny i rozmiary pretendują do objęcia formą ochrony pomnikowej.
Wykaz projektowanych pomników jest uporządkowanym zbiorem dostępnych materiałów ale nie
zawiera on wszystkich obiektów predysponujących do objęcia tą formą ochrony z uwagi na niekompletne
dane. Prawdopodobnie istnieje na obszarze terytorialnego zasięgu nadleśnictwa, znaczna część obiektów o
charakterze pomnikowym jednak brak jakichkolwiek informacji nie pozwala na zamieszczenie ich w wyka-
zie. Istnieje potrzeba zebrania szeregu informacji o potencjalnych pomnikach przyrody. Należy dążyć do
zachowania i ochrony egzemplarzy pozostających poza wykazem. Istotne jest również właściwe postępowa-
nie w stosunku do drzew o wymiarach zbliżonych do wymiarów pomnikowych. Są to zwykle najstarsze i
najokazalsze drzewa o wyróżniających się walorach, które jeszcze według obowiązujących kryteriów nie
mogą być uznane za pomniki przyrody. W celu uzupełnienia i wzbogacenia wiadomości o terenie, interesu-
jącym wydaje się nawiązanie ścisłej współpracy ze szkolnymi Kołami Ligi Ochrony Przyrody.
Młodzież szkolna w ramach zajęć w LOP wytypowała i rozpoznała w terenie znaczną część projek-
towanych pomników przyrody. Ponadto właściwe ukierunkowanie młodzieży i prowadzenie z nimi zajęć
poza uwrażliwieniem na problemy ochrony przyrody pozwala odnaleźć i ochronić najcenniejsze okazy i
miejsca o charakterze pomnikowym.
125
TAB. 42 WYKAZ PROJEKTOWANYCH POMNIKÓW PRZYRODY NA TERENIE NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA ORAZ NA GRUNTACH INNEJ WŁASNOŚCI POZO-
STAJĄCYCH W TERYTORIALNYM ZASIĘGU NADLEŚNICTWA
Zabiegi
uzgodn. z
Położenie Opis obiektu
Nr Dz.Ur Woj. Kons.
Nr za-
reje- z. Przyr.
Lp. rządze- Uwagi
stru Woj. pro-
nia gmina, ob- wy-
woj. Poz. oddz. wys. za- pow. jek-
leśnic- rodzaj wiek wód stan zdrowotny kona-
poddz. m groże w ha towa-
two cm ne
nia ne
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
1. Siedlę- Lipa drobno- 150 340 25 dobry, posusz w Siedlęcin, ul. Ogro-
cin listna – Tilia koronie 10 %, dowa (po lewej
cordata Mill. niewielki ubytek stronie) – w końco-
powierzchniowy wej części ulicy jak
na pniu wyżej, drzewo oka-
załych wymiarów.
2. Siedlę- Lipa drobno- 120 – 284 15 bardzo dobry, Siedlęcin, przy
cin listna – Tilia 150 posusz 5 % głównym portalu
cordata Mill. wejściowym do
zabytkowej wieży
rycerskiej (XIV w.)
3. Siedlę- Lipa drobno- 200 478 18 średni, posusz w Siedlęcin, na terenie
cin listna – Tilia koronie 10 %, gospodarstwa byłe-
cordata Mill. resztki konarów, go PGR sąsiadują-
w pniu ubytki cego z zabytkową
wgłębne (komi- wieżą rycerską
nowe)
4. Siedlę- Lipa drobno- 150 395 27 dobry, posusz w Siedlęcin, ul. Ogro-
cin listna – Tilia koronie 10 %, dowa ( po prawej
cordata Mill. zarastające pęk- stronie) – w końco-
nięcie mrozowe wej części ulicy jak
na pniu wyżej
5. Mysła- Buk zwyczaj- 150 350 25 dobry Mysłakowice - na
126
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
kowice ny, f. purpu- terenie byłego PGR,
rowa – Fagus w pobliżu narożnika
sylvatica L. f. boiska szkolnego
purpurea SSzP ul. Sułkow-
(Aiton) C. K. skiego 1, objąć
Schneid. ochroną
6. Mysła- Buk zwyczaj- 250 330 21 dobry Mysłakowice – na
kowice ny, f. purpu- terenie posesji przy
rowa – Fagus ul. 1 Maja 12.
sylvatica L. f.
purpurea
(Aiton) C. K.
Schneid.
7. Mysła- Buk zwyczaj- 150 360 26 dobry Mysłakowice w
kowice ny – Fagus narożnej części bo-
sylvatica L. iska szkolnego
(Samorządowa
Szkoła Podstawowa
ul. Sułkowskiego
1).
8. Mysła- Buk zwyczaj- 150 310 27 dobry Mysłakowice w
kowice ny – Fagus pobliżu boiska
sylvatica L. szkolnego (SSzP),
przy ogrodzeniu
byłego PGR.
9. Mysła- Buk zwyczaj- 150 301 25 średni, ubytek Mysłakowice – w
kowice ny – Fagus wgłębny pnia narożniku boiska
sylvatica L. szkolnego (SSzP).
10. Mysła- Buk zwyczaj- 170 400 23 dobry Mysłakowice - na
kowice ny – Fagus terenie parku szkol-
sylvatica L. nego (SSzP)
11. Mysła- Buk zwyczaj- 200 345 20 dobry Mysłakowice – na
kowice ny – Fagus terenie zabytkowe-
sylvatica L. go parku , przy
ogrodzeniu drugie-
go budynku SSzP
(nr 2).
127
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
12. Mysła- Buk zwyczaj- 150 325 27 dobry Mysłakowice – w
kowice ny – Fagus pobliżu (5 m) części
sylvatica L. narożnej boiska
szkolnego (SSzP).
13. Mysła- Buk zwyczaj- 100 330 22 dobry Mysłakowice –
kowice ny – Fagus (SSzP) – po lewej
sylvatica L. stronie prowadzącej
w kierunku główne-
go stawu.
14. Mysła- Dąb szypuł- 200 380 23 dobry Mysłakowice – na
kowice kowy – Quer- terenie parku, około
cus robur L. 20 m od drogi i
budynku nr 10 przy
ul. 1 Maja.
15. Dąbro- Dąb szypuł- 250 570 15 dobry, posusz 10 Dąbrowica – przy
wica kowy – Quer- %, pojedyncze moście drogowym
cus robur L. ubytki po- (3 m) – droga do-
wierzchniowe jazdowa z Jeleniej
pnia Góry, dz. nr 29/1.
16. Mysła- Dąb szypuł- 200 530 25 dobry, posusz w Mysłakowice, przy
kowice kowy – Quer- koronie, ogrodzeniu SSzP -
cus robur L. około 50 m od bo-
iska szkolnego.
kowice kowy – Quer- terenie działki
cus robur L. SSzP, ul. Sułkow-
skiego 1.
18. Mysła- Dąb szypuł- 200 345 17 dobry Mysłakowice, ul.
kowice kowy – Quer- Łomnicka 2 – na
cus robur L. terenie posesji ( 2m
od ogrodzenia).
kowice kowy – Quer- terenie zabytkowe-
cus robur L. go parku, przed
budynkiem SSzP –
budynek nr 2 ( po
128
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
prawej stronie
głównej alei.
kowice kowy – Quer- terenie zabytkowe-
cus robur L. go parku przy sta-
wie, w pobliżu ( na
zachód) od czarne-
go szlaku.
21 Mysła- Dąb szypuł- 180 330 14 dobry Mysłakowice – te-
kowice kowy – Quer- ren zabytkowego
cus robur L. parku, naprzeciw
budynku tyrolskie-
go - ok. 20 m od ul.
1 Maja.
22. Mysła- Grab zwyczaj- 150 210 15 Mysłakowice na
kowice ny - Carpinus terenie parku zabyt-
betulus L. kowego, w pobliżu
(8m) ogrodzenia
drugiego (nr 2 )
budynku SSzP.
23. Mysła- Kasztanowiec 150 305 16 Mysłakowice -
kowice zwyczajny – naprzeciw wejścia
Aesculus do restauracji „ Pod
hippocasta- Kasztanami”.
num L.
24. Mysła- Klon zwyczaj- 150 345 22 Mysłakowice – ok.
kowice ny - Acer pla- 12 m od wejścia do
tanoides L. kościoła - teren
posesji kościoła.
25. Mysła- Klon zwyczaj- 150 260 17 Mysłakowice – na
kowice ny - Acer pla- terenie posesji SSzP
tanoides L. ( północno-
wschodnia część ).
26. Mysła- Lipa drobno- 200 451 25 Mysłakowice – przy
kowice listna – Tilia skrzyżowaniu ulic 1
cordata Mill. Maja i Sułkowskie-
go, naprzeciw bu-
129
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
dynku nr 8.
27. Mysła- Dąb szypuł- 250 394 15 Mysłakowice na
kowice kowy – Quer- terenie działki
cus robur L. SSzP.
28. Buko- Sosna wej- 150 295 22 Bukowiec – założe-
wiec mutka – Pinus nie parkowe – 40 m
strobus L. na południowy-
zachód od „stawu
za pałacem”, dz. nr
331/10.
29. Ścięgny Lipa drobno- 150 387 25 Ścięgny – w pobliżu
listna – Tilia budynku nr 40, nad
cordata Mill. potokiem Skałka.
30. 54l Jano- Klon jawor – Rośnie po prawej
wice Acer pseudo- stronie od wejścia
platanus L. przed zamkiem
Bolczów.
31. 282 Kar- Jodła pospolita 125 281 25 Wilcza Poręba
pacz – Abies alba
Mill.
32. 269 Kar- Cis pospolity – 50 10 1,8 Lewy brzeg potoku.
pacz Taxus baccata
L.
33. 294d Kar- Sztolnia Sztolnia kamieni
pacz szlachetnych w
Sowiej Dolinie wpi-
sana do rejestru
zabytków Nr. rej.
86/1053/Arch/83
130
4.1.9. Stanowiska dokumentacyjne
Stanowiska dokumentacyjne są szczególną formą ochrony przyrody indywidualnej. Za stanowiska

dokumentacyjne uznaje się nie wyodrębnione na powierzchni ziemi lub możliwe do udostępnienia – ważne
pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń
skamieniałości lub tworów mineralnych; także fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk pod-
ziemnych oraz powierzchniowych. Status stanowiska dokumentacyjnego może mieć charakter międzynaro-
dowy, określony konwencjami międzynarodowymi lub uchwałami organizacji międzynarodowych.
Jest to bardzo interesująca forma ochrony przyrody, której brak w powierzchni nadleśnictwa. Wyda-
je się koniecznym przeprowadzenie wnikliwych analiz wyspecjalizowanych jednostek w celu wytypowania
miejsc do objęcia ochroną, w formie stanowisk dokumentacyjnych z uwagi na znaczne bogactwo form geo-
logicznych z także wyrobiska pokopalniane o wyjątkowych walorach geologicznych.
Według stanu na 01.01.2009 r. w obszarze Nadleśnictwa Śnieżka nie wyróżnia się powierzchni z
formą ochrony w postaci stanowisk dokumentacyjnych brak również wstępnych propozycji.
4.1.10. Użytki ekologiczne
Użytki ekologiczne są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, posiadające znaczenie

dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów siedliskowych, w tym: naturalne zbiorniki wodne,
śródpolne i śródleśne „oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska oraz wydmy, płaty nie użyt-
kowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce itp. Użytki ekologiczne powinny być
uwzględnione w planie zagospodarowania przestrzennego i ujęte w ewidencji gruntów.
Nadleśnictwo „Śnieżka” nie posiada wg stanu na 01.01.2009 r. powierzchni o tej formie ochrony.
Użytki ekologiczne jako obszary chronione odnoszą się do innych powierzchni niż grunty leśne.
4.1.11. Zespoły Przyrodniczo – Krajobrazowe
Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są wg definicji ustawowej fragmenty krajobrazu natural-

nego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.
Ustanowienie tej formy ochrony następuje w drodze rozporządzenia wojewody albo uchwały rady
gminy.
131
Wg stanu na 1 stycznia 2009 r. w zasięgu Nadleśnictwa „Śnieżka” nie występuje ta forma ochrony
przyrody.
4.1.12. Grunty leśne do objęcia formą ochrony prawnej
Podczas prac III rewizji urządzeniowej wytypowane zostały powierzchnie leśne do objęcia ochroną
prawną na gruntach leśnych. Powierzchnie projektowane do objęcia ochroną prawną znajdują się tylko w
obszarze obrębu leśnego Kowary w następujących pododdziałach:
TAB. 43 ZESTAWIENIE PROJEKTOWANYCH OBSZARÓW DO OBJĘCIA OCHRONĄ PRAWNĄ W NAD-

LEŚNICTWIE „ŚNIEŻKA” OBRĘB K OWARY
Oddz.
Poddz. litera Pow. [ha] Opis
nr.
1 2 3 4
41 c 0,45 Powierzchnia silnie zadarniona, stok łagodny , las wyżynny. Lasy ochron-
ne wokół miast.
41 s 1,24 Powierzchnia silnie zadarniona, stok łagodny. Siedlisko - las wyżynny.
Lasy ochronne wokół miast.
108 m 0,56 Powierzchnia zdziczała, zagłębienie bezodpływowe porośnięte topolą i
olszą ze znacznym udziałem kruszyny w warstwie podszytu. Lasy ochron-
ne wokół miast.
114 j 0,79 Teren płaski, powierzchnia naga. Las mieszany wyżynny. . Lasy ochronne
wokół miast.
115 i 0,44 Powierzchnia silnie zadarniona, stok łagodny, porośnięty brzozą ze znacz-
nym udziałem kruszyny w warstwie podszytu. Siedlisko lasu wyżynnego.
Lasy ochronne wokół miast.
115 l 0,45 Powierzchnia zadarniona, stok łagodny z olszą i kruszyna w podszycie.
Siedlisko lasu wyżynnego. Lasy ochronne wokół miast
115 m 0,54 Powierzchnia zdziczała, stok łagodny z olszą, świerkiem. Siedlisko lasu
wyżynnego. Lasy ochronne wokół miast
115 o 0,10 Powierzchnia zadarniona, stok łagodny. Siedlisko lasu wyżynnego. Lasy
ochronne wokół miast.
116 j 4,02 Powierzchnia zdziczała, stok łagodny ze świerkiem, brzozą i olszą. Siedli-
sko lasu wyżynnego. Lasy ochronne wokół miast.
116 p 1,19 Powierzchnia zadarniona, stok łagodny. Siedlisko lasu mieszanego wyżyn-
nego. Lasy ochronne wokół miast.
128 d 1,21 Powierzchnia silnie zadarniona, teren płaski z podszytem brzozowym.
Siedlisko lasu mieszanego wyżynnego. Lasy ochronne wokół miast.
216 i 1,20 Powierzchnia silnie zadarniona, stok łagodny z olszą.. Siedlisko lasu mie-
szanego górskiego.
216 k 1,13 Powierzchnia silnie zadarniona, stok łagodny z olszą Siedlisko lasu mie-
szanego górskiego.
258 g 1,92 Powierzchnia silnie zadarniona, stok pochyły z brzozą i świerkiem. Siedli-
sko boru górskiego. Lasy ochronne uszkodzone przez przemysł, ostoja
zwierząt, lasy ochronne w miastach.
132
Proponowana powierzchnia do objęcia ochroną prawną w obrębie Kowary i całym nadleśnictwie

„Śnieżka” wynosi 15,24 ha. Pośród wymienionych obiektów znajdują się powierzchnie o ciekawych zbioro-
wiskach roślinnych. Są to tereny bezodpływowe, zabagniające się z roślinnością charakterystyczną dla ob-
szarów podmokłych a także wyróżniające się walorami geologicznymi.
4.1.13. Chronione gatunki flory
Ochrona gatunkowa zgodnie z ustawą z dnia 16 października 1991 r., ma na celu zabezpieczenie
dziko występujących gatunków, w szczególności rzadkich lub zagrożonych wyginięciem, jak też zachowanie
różnorodności gatunkowej i genetycznej. Wprowadza ją minister Ochrony Środowiska, Zasobów Natural-
nych i Leśnictwa w porozumieniu z MRiGŻ. Na obszarze województwa tę formę ochrony mogą wprowadzić
wojewodowie w drodze rozporządzenia.
Chronione gatunki roślin zielnych występujące w obszarze nadleśnictwa są dobrze poznane z uwagi
na fakt, że w dużej mierze obszary zarządzane przez nadleśnictwo znajdują się w granicach Rudawskiego
Parku Krajobrazowego i otulinie Karkonoskiego Parku Narodowego.
Zestawienie występowania poszczególnych gatunków roślin przedstawiono w oparciu o dane szcze-

gółowe z opracowania florystycznego poszczególnych gmin, oraz danych zawartych w Planie Ochrony RPK
(JBPiP 1997). W dużym stopniu wykorzystano również informacje od Wojewódzkiego Konserwatora Przy-
rody, pracowników ALP oraz danych uzyskanych podczas prac III rewizji u.l. Na podstawie wymienionych
materiałów sporządzono wykaz gatunków objętych ochroną gatunkową występujących na terenie Nadleśnic-
twa Śnieżka.
Poniżej zamieszcza się w formie tabeli chronione i rzadkie gatunki roślin występujące na terenie
Nadleśnictwa Śnieżka.
TAB. 44 WYKAZ CHRONIONYCH I RZADKICH GATUNKÓW ROŚLIN NACZYNIOWYCH
Informacje
nt. gat w
Status
Nazwa polska Polskiej
Lokalizacja w obr. Śnieżka Lokalizacja w obr. Kowary ochrony
Nazwa łacińska Czerwonej
prawnej2
Księdze
Roślin1
1 2 3 4 5
ALLIACEAE
Czosnek niedźwiedzi
- 97 fx;155 a; c
Alium ursinum
133
1 2 3 4 5
AMARYLLIDACEAE
Śnieżyca wiosenna
- 14 m;41 h;155 g;248 c; s
Leucoium vernum L.
Śnieżyczka przebi-
śnieg 182 a; 14 m; s
Galanthus nivalis L.
APOCYNACEAE
18 s;50 b,d;60 a;65 f;71
b,i;77 b;78 i,l;79 b-c,k;86
a;90 g,o,s;104 g;105 d;106
a-b;109 d,g;111 b;112 a-
Barwinek pospolity
b,d;114 b,m;115 i;121 a- 44 f;52 c;73 m;120 b;135 j; c
Vinca minor L.
b;122 a;123 a,c,h;125 d;127
c,h;128 a,d;129 i,l;130 a;173
i;213 d;235 d;265 a;267
b,l;270 b;
ARALIACEAE
25 b;28 k;50 d;78 g;79 c;80 10 m;44 n;97 gx;109 l;125

Bluszcz pospolity a,j;98 f;105 a,c;106 a-b;111 g;135 j;165 l-m;167 n,p;173
c
Hedera helix L. b-c;112 a,f-f;114 g;123 k;184 i;186 a-b;202 x;208 j;247
a;129 l;267 b; f;259 b,d,h,j-k,n;
ARISTOLOCHIACEAE
8 j;15 a;21 f;25 b;38 h;48 g-
h;50 b,d-d;60 f,s-x;64 f;66
a;78 a-g,i-j,l-m,r;79 c,f,i;80
a,j;85 h-i;86 a,g;90 g,o,s;92
23 a;26 c;96 j;165A a,c;174
Kopytnik pospolity a;100 g;102 g,i;105 a,d;106
a;176 g;208 j;214 i;217 g;237 f- cp
Asarum europaeum L. a-b;107 a,g;111 b-c;112 a-
h;238 a,i,k;243 a;
b,f;114 b,g,m;121 a-b;123
a;126 c;128 a,k;129 i;130
a;178 f-g;182 a,d;229 h;243
b;244 f;
ASPLENIACEAE
Zanokcica północna
Asplenium septentrio- 38 i;
nale (L.) Hoffm.
BLECHNACEAE
80 a,g,j;108 c;111 c;119
56 f;57 d;91 h;160 b;161 f;163
Podrzeń żebrowiec g;145 f;146 a;173 b;179
c;178 a;179 c;180 b;201 h;210
Blechnum spicant (L.) a;203 m;207 c;209 b;224 s
d;251 b;263 a,f;270 f;276 c;286
Roth d;256 a;267 c,l;282 h,j;287
h;290 a;299 g;
a;297 d;
BRASSICACEAE
Żywiec cebulkowy
- 55 c;
Dentaria bulbifera
Żywiec dziewięcio-
listny
- 155 g;
Dentaria enneaphyl-
los
CAPRIFOLIACEAE
134
1 2 3 4 5
Kalina koralowa 12 c;35 f;128 d;131 g;176 f;228
176 c;265 d;267 b-c;282 g; c
Viburnum opulus L. g;274 c;281 a;
Wiciokrzew (Sucho-
krzew) pomorski
74 h;
Lonicera periclyme-
num L.
COMPOSITAE
Arnika górska
135 c;267 b; 41 k;83 x;138 c;185 b; sc
Arnica montana L.
9 f;25 d;50 d;52 a-b,d;67 j;73

7 d;17 g;25 d;26 h;45 h;53 o;74 c;89 b;91 b;93 b;96 f;97
Dziewięćsił bezłody-
h;62 b;67 d;77 c,m-m;85 h;105 l;108 f;118 g;123 o,r-
gowy s
n;107 b;112 f-g;116 f;132 s,y;126 b;127 b;137 f;162 g;207
Carlina acaulis L.
b;236 f,j-k; n;208 i;217 g;229 l;242 c;287
a;299 g;
Starzec kedzierzawy
111 b;
Senecio rivularis
CRASSULACEAE
Rozchodnik
- 48 f;
Sedum sp.
CRUCIFERAE
Miesięcznica trwała
229 d; -
Lunaria rediviva
CYPERACEAE
Wełnianka
193 b; -
Eriophorum sp
Wełnianka pochwo-
wata
207 c; -
Eriophorum vagina-
tum
Wełnianka wąskolist-
na
207 c; -
Eriophorum angusti-
folium
DROSERACEAE
Rosiczka okrągłolist-
na
- 41 k; s
Drosera rotundifolia
L.
ERICACEAE
Bażyna czarna
165 c -
Empetrum nigrum
Gruszyczka jedno-
stronna - 48 f;
Pirola secunda
Wrzos pospolity
Calluna vulgaris (L.) 14 a; -
Hull
GENTIANACEAE
135
1 2 3 4 5
Goryczka krzyżowa
256 a; 257 a,b - sc
Gentiana cruciata
Goryczka trojeściowa
(G. trojeściowata) 192 a-b;207 c;279 f;282 191 d;251 c;269 a;279 d;285
s
Gentiana asclepiadea h;284 g;285 a-b;292 c; c;294 a;
L.
Goryczka żółta
257 f; - s
Gentiana lutea
GROSSULARIACEAE
Porzeczka czarna
284 g;285 a;286 a; - cp
Ribes nigrum L.
LILIACEAE
Kokoryczka okółkowa
Polygonatum verticil- - 41 f;
latum
Kokoryczka wielo-
kwiatowa
- 41 f;
Polygonatum multiflo-
rum
2 a;3 g;5 b;6 a;8 d-f;14 d;15
a-f,j,l-m;16 a-b,f;17 a-f,i;18
b,d-f,h,j,o,s;19 o,ax;20 b;21
b,d-f,i,k;22 c,f-h;23 b-d,i,k-
l,n-p,s,w,y;24 a-b,d-f,i,l-
m;25 a-b,f-g;28 a,g-h;29
i;30 f;38 f,k;39 c,m;42 h;44
i,k;45 i;46 h;47 b,j;48 h,k;52
j,n;53 b,g-i;56 g-h;60
b,f,h,s;62 c;64 g-h,j;65 c-
f,i;67 a,c;71 a-c,f-i;74 a-
b,f,h;75 b-d,g,i-k;76 c;77 a-
23 a;25 m;31 g;32 g;33 d;41
b,d-j;78 a,g,l,n,p-r;80 a;81
l;52 c;125 d;126 f,j;184 l;185
Konwalia majowa l;84 c,f;85 h-i,l-m;86 a,g;87
b,d;202 s-t;203 d-f,l;208 g,j;214 cp
Convallaria majalis L. a;88 i;89 d-f;90 g,j,m,o;91
i;216 a;217 g-k;229 l;237 d-
g,i;92 a;93 b,g;94 a-b;96
i;238 a,i;241 c-d;242 b,h-i;
g;97 g-h;98 k;99 b;100 b-
c;101 b-c;105 a;106 a;107
a,g;111 b-c;112 a,d-f;114
g,m;115 i-j;116 h,m;117
d;121 a-b;123 c,h;126 c;127
c,h;128 d,k;129 i;130 a;135
b,i;150 c;173 b;177 h;182
a;185 a,i;186 a,c,h-i,k;198
a;217 h;229 d,s-t;230 c-
d,i;233 g;236 a-d,i;237
n;239 b,g,i;266 a,c;267
g;270 h;
11 c;38 i;115 a;165 m;182
Lilia złotogłów 49 c;52 o;62 b;238 d;243
a;184 h;196 g;203 l;238 k;242 s
Lilium martagon L. f;265 i;267 c;
i;261 a-b;
Zimowit jesienny
Colchicum autumnale - 217 g;296 k;298 c; sc
L.
LORANTHACEAE
136
1 2 3 4 5
Jemioła jodłowa
- 40 d;91 h;
Viscum album
LYCOPODIACEAE
Widłak 144 a;189 a,c;190 a-b;191
172 a;
Lycopodium sp. d;192 g;208 g;
Widłak goździsty
151 b;223 a;243 b;246 a;256
Lycopodium clavatum 46 l;47 d-f,h;73 r;95 a,c,f,k; s
a;262 i;
L.
Widłak jałowcowaty
145 f;146 a;174 d;191 f;206
Lycopodium - s
d;208 c;
annotinum L.
Wroniec widlasty
(Widłak wroniec)
Huperzia selago (L.) 182 a;282 j; 81 a;247 d;266 b;
BERNH. ex
SCHRANK & MART.
MELANTHIACEAE
Ciemiężyca (Ciemie-
rzyca) biała 192 a; - s
Veratrum album
Ciemiężyca (Ciemie-
rzyca) zielona 156 d;191 j;192 h;214 d,i-j;216
95 j;269 b;273 i;284 g;286 i; s
Veratrum lobelianum h;217 g-i;219 j;221 d;300 d;
BERNH.
ORCHIDACEAE
Buławnik mieczolist-
ny
269 d; - VU s
Cephalanthera longi-
folia (L.) FRITSCH
Gółka długoostrogo-
wa
- 296 i-k; sc
Gymnadenia co-
nopsea (L.) R. BR.
Kruszczyk błotny
Epipactis palustris - 242 d-f;
(L.) CRANTZ
Kruszczyk szeroko-
listny
173 h; 176 d;234 c; s
Epipactis helleborine
(L.) CRANTZ
Kukułka (Storczyk)
Fuchsa
239 d;273 a; 41 k; sc
Dactylorhiza fuchsii
(DRUCE) SOŁ
Kukułka (Storczyk,
Stoplamek) szeroko-
listny 62 b;63 g;65 f;72 c-d;75
48 f;174 h;196 g; sc
Dactylorhiza majalis a;112 f-g;131 a;198 d;207 c;
(RCHB.) P. F. HUNT
& SUMMERH.
137
1 2 3 4 5
Podkolan biały
Platanthera bifolia 17 b; 108 d;118 k;294 j-k; s
(L.) RICH.
Storczyk
112 f-g;131 a;198 d; 48 f; sc
Orchis sp.
Storczyk plamisty
Dactylorhiza macula- 50 d; - sc
ta
Storczykowate
67 d; 217 g;
Orchidaceae
PARMELIACEAE
Cetraria islandzka
294 g;
Cetraria islandzka
POLYPODIACEAE
6 d,j;17 b,f;51 a;78 b;89 f;90
g;92 a;104 g;107 c;108
Paprotka zwyczajna
c;119 a-b,g;137 k;143 a;145 37 p;38 i;172 d;176 b,h-h;188
Polypodium vulgare s
f;146 a;151 a;156 a;157 a,d- i;233 g;286 i;
L.
d;172 f;176 c;178 g;265
b,d;267 b;
PRIMULACEAE
Pierwiosnek (Pier-
wiosnka) lekarski 231 f; 9 j; c
Primula veris L.
Pierwiosnek (Pier-
wiosnka) wyniosły 163 d;173 k;187 h;286 i;294
173 c;267 b-c; c
Primula elatior (L.) g,m;297 g;299 a;
HILL
RANUNCULACEAE
Czerniec gronkowy
- 38 i;
Acta spicata
Zawilec gajowy
90 g; -
Anemone nemorosa L.
RHAMNACEAE
Kruszyna pospolita
pospolita w całym obr. pospolita w całym obr. cp
Frangula alnus MILL.
ROSACEAE
Jarząb brekinia
(Brzęk)
173 i; -
Sorbus torminalis (L.)
CRANTZ
Parzydło leśne
Aruncus sylvestris 108 f;267 b-c; - s
KOSTEL.
RUBIACEAE
Przytulia (Marzanka)
wonna 78 l-n,p;79 b,k,w;105 a;178 43 a;78 c-g,i-j;135 c;204 c;238
cp
Galium odoratum (L.) f;182 d;193 b;265 c; a;297 f;298 b;
SCOP.
138
1 2 3 4 5
SAXIFRAGACEAE
Śledzienica skrętolist-
na
182 d; -
Chrysosplenium al-
ternifolium
SCROPHULARIACEAE
Naparstnica
- 173 a; s
Digitalis sp.
Gnidosz rozesłany
Pedicularis sylvatica - 296 j; s
L.
71 b,h-i;105 d;106 a-b;107
g;109 d;111 b;112 a-b,d-
f;114 b,m;115 i-j;116
h,m;118 g,i;119 a,d,g;120
c;122 a,c-d;123 c,f-h;124 b-
d;125 a,d;130 a;131 c;137 51 f-g;63 a;87 a,g;101 c-d;144
Naparstnica c;143 a-b;145 a,f;147 b;150 a,c;145 a,c;146 c-d;162 a-b;201
purpurowa c;151 c;152 c,f;157 a;203 l;239 l;243 i-j;244 d;250 f;255
Digitalis purpurea L. g;204 f,h;217 h;219 h,k- a;256 a,d;258 c;268 a-b,g;269
l;224 f;237 f;238 f;239 b,d- a;298 g;
f;246 b-d;253 d-f;269 a-
b;272 j;275 b;277 g;278
c;279 a;280 k;281 a;284
f;285 b;290 b;294 g;296
c;297 d;
65 b;71 b,h-i;105 a,d;106
a;107 a,g;108 c;109 d;112 a-
b;114 g;116 h,m;117 d;118
i;119 d,g;120 c;122 a,c-
d;123 c,f-h;124 b-d;125
a,d;126 c;127 c;128 38 o;87 a,g;101 c-d;144 a,c;145
Naparstnica zwyczaj-
a,d,k;129 i,l;130 a;131 c;137 a,c;146 c-d;162 a-b;201 l;230
na
i,k;145 a,c;146 a;147 b;150 a;239 l;243 i-j;244 a,d-d;247 s
Digitalis grandiflora
c;151 b-c;152 c;157 a;198 f;250 f;255 a;256 a,d;258 c;268
MILL.
m;203 g;204 h;223 d;224 a-b,g;269 a;
f;231 c;237 f;238 f;239 b,d-
f;247 f;248 b;253 d-f;269 a-
b;272 j;275 b;277 g;278
c;279 a;280 k;281 a;284
f;285 b;294 g;296 c;
SPHAGNACEAE
Torfowiec
293 i;294 b; -
Sphagnum sp.
TAXACEAE
Cis pospolity
- 52 g VU s
Taxus baccata
THYMELAEACEAE
Wawrzynek wilcze 12 n;17 d;26 c,g,m;32 a,c;33

łyko 90 g;267 c;285 b; b,i;34 d;41 b;155 g;167 k;184 s
Daphne mezereum L. i;207 n;213 g;237 d;
139
1,2
na podstawie słownika programu „Taksator”
1
c – ochrona częściowa; cp – częściowa z możliwością pozyskania; s – ścisła; sc – ścisła z wymogiem
ochrony czynnej
2
VU –gatunki narażone na wyginięcie
W nadleśnictwie zanotowano 31 gatunków roślin naczyniowych podlegających ścisłej ochronie ga-

tunkowej i 11 gatunków chronionych częściowo.
Stopień rozpoznania gatunków roślin zielnych i ich rozmieszczenie na terenie nadleśnictwa jest
mocno zróżnicowany w poszczególnych obiektach (gminach, parkach itp.), zależny od prowadzonych badań.
Zatem zamieszczone listy gatunkowe zarówno roślin jak i zwierząt, są w większości niekompletne i aby je
uzupełnić istnieje potrzeba wnikliwych badań fitosocjologicznych i faunistycznych.
Brak lokalizacji dotyczy znacznej części roślin naczyniowych, których stanowiska odnotowane są
tylko w określonych obszarach leśnych np. RPK bez podania lokalizacji oddz., pododdział. Stanowiska ro-
ślin chronionych odnotowane podczas prac urządzeniowych zawarte w bazie urządzeniowej są również
niekompletne ponieważ nie uwzględniają sezonowych aspektów roślinnych. Natomiast rozmieszczenie ro-
ślin chronionych w terytorialnym zasięgu i obszarze nadleśnictwa wyrysowane jest na mapach waloryzacji
przyrodniczych gmin (Jankowski 1994) i mapach „Inwentaryzacji przyrodniczej Nadleśnictwa Śnieżka
(Ambroziak i Jędrzejak 1995).
Lokalizacja stanowisk roślin chronionych zawarta jest również w opracowanej „Inwentaryzacji za-
sobów przyrodniczych Nadleśnictwa Śnieżka” i wyrysowana na mapach przeglądowych oraz przedstawiona
w tabelach.
Według map chronionych gatunków roślin w tylko w obszarze M. Kowary wyróżnia się 34 gatunki
chronione na 238 stanowiskach a w obszarze gminy Karpacz odnotowano 25 gatunków chronionych na 134
stanowiskach.
Z uwagi na niekompletne materiały szereg kolumn w tabelach jest „pusta” i wymaga uzupełnienia w
miarę napływających danych. Zawarte w tabelach puste kolumny są zatem zamieszczone celowo i pozwolą
w przyszłości uzupełnić informacje o florze i faunie nadleśnictwa.
Lista roślin naczyniowych zagrożonych w obrębie leśnym Kowary w granicach RPK i otuliny.
Stan warunków środowiska RPK sprawia, że została stworzona lista gatunkowa roślin zagrożonych
tylko w odniesieniu do tego obiektu. Znaczna ich część nie jest zagrożona w skali kraju i nie znalazła się pod
ochroną, natomiast w skali regionu należą do osobliwości jako lokalnie zagrożone uznano 20 gatunków przy
czym w granicach obrębu leśnego Kowary wymieniono 18 gatunków roślin naczyniowych.
140
Zamieszczone zestawienie nie zawiera gatunków podlegających ścisłej i częściowej ochronie gatun-
kowej wymienione w poprzednich tabelach. W zestawieniu wymienia się rośliny zagrożone w skali kraju i
obszarze samego Rudawskiego Parku. Należy zaznaczyć, że szereg roślin zagrożonych w granicach parku
nie posiada takiego zagrożenia w obszarze nadleśnictwa. Z uwagi na wymogi ochronne dotyczące parku i w
celu zachowania jego bogactwa powinno się dążyć do utrzymania gatunków zagrożonych w ich naturalnych
stanowiskach.
Określenie stopnia zagrożenia poszczególnych gatunków przedstawiono w obszarze RPK i na-

delśnictwie z uwzględnieniem „Polskiej czerwonej księgi roślin” (Zarzycki i Kazimierczakowa 1993) i
„Listy roślin zagrożonych w Polsce” (Zarzycki, Wojewoda i Heinrich 1992).
TAB. 45 ZESTAWIENIE GATUNKÓW ROŚLIN ZAGROŻONYCH
Liczba stanowisk Stopień zagrożenia

Sil-
Nie- Ekspan
Lp. Gatunek 51- po- nie Za- Eks- Uwagi
1- 11- za- sywny
10 nad zagro- pan-
10 50 gro- neofit
0 100 gro- żony sywny
żony
żony
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
1. Śledzienica naprzeciwlistna – x x
Chrysosplenium oppositifolium
L.
2 Turzyca Davala – Carex x x
davalliana SM.
3. Turzyca pchla – Carex pulicaris x x
L.
4. Zanokcica ciemna – Asplenium x x
adiantum-nigrum L.
5. Zanokcica serpentynowa – x x
Asplenium adulterinum MILDE
6. Czosnek niedźwiedzi – Allium x x
ursinum L.
7. Jaskier platanolistny – Ranuncu- x x
lus platanifolius L.
8. Jastrzębiec pomarańczowy – x x
Hieracium aurantiacum L.
9. Miesięcznica roczna – Lunaria x x
annua L.
10. Modrzyk górski – Cicerbita al- x x
pina (L.) WALLR.
11. Podbiałek alpejski – Homogyne x x
alpina (L.) CASS.
12. Róża alpejska – Rosa pendulina x x
L.
13. Starzec kędzierzawy – Senecio x x
rivularis (WALDST. & KIT.)
DC.
141
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
14. Świbka błotna – Triglochin palu- x x
stre L.
15. Wełnianka pochwowata – x x
Eriophorum vaginatum L.
16. Wełnianka wąskolistna – x x
Eriophorum angustifolium
HONCK.
17. Wierzba płożąca typowa – Salix x x
repens L.
18. Wszewłoga górska – Meum x
athamanticum JACQ.
19. Zanokcica północna – Asplenium x x
septentrionale (L.) HOFFM.
20. Żebrowiec górski – Pleurosper- x
mum austriacum (L.) HOFFM.
21. Żurawina błotna – Oxycoccus x x
palustris PERS.
22. Żywiec dziewięciolistny – Den- x x
taria enneaphyllos L. –
23. Żywiec cebulkowy – Dentaria x x
bulbifera L.
W obszarze Rudaw Janowickich stwierdzono występowanie 47 gatunków roślin górskich. Znaczną

część stanowią gatunki reglowe i ogólnogórskie a wśród roślin o charakterze subalpejskim znalazły się 3
gatunki.
W granicach RPK wg stanu na 1997 rok (JBPiP 1997) występowały 32 gatunki roślin objętych
ochroną całkowitą oraz 8 gatunków objętych ochroną częściową. Większość gatunków występuje na nielicz-
nych stanowiskach. Praktycznie tylko dwa gatunki chronione występują na więcej niż 30 stanowiskach są to:
dziewięćsił bezłodygowy i storczyk szerokolistny. Mniej licznie występują: gółka długoostrogowa, listeria
jajowata i śnieżyca wiosenna, znana ze stanowisk liczących tysiące okazów. Do roślin rzadko spotykanych
znanych tylko z nielicznych stanowisk należą m. in.: wiciokrzew pomorski, tojad pstry, parzydło leśne, roj-
nik pospolity, kruszczyk błotny, storczyk męski i storczyk bzowy. Na terenie RPK występuje znaczne bogac-
two roślin z rodziny storczykowatych, których naliczono 10 gatunków. Znaczna część z nich spotykana jest
dość często.
Rośliny podlegające ochronie częściowej występują dość licznie, jedynie goryczka tojeściowa jest
rośliną rzadką. Pozostałe 7 gatunków roślin występuje z dużą częstotliwością a niektóre z nich jak np. kru-
szyna pospolita i pierwiosnka wyniosła należą do gatunków pospolitych.
Z wymienionych gatunków zagrożonych większość znana jest z pojedynczych stanowisk, przez co

narażonych w największym stopniu na wyginięcie. Wśród najbardziej zagrożonych należą gatunki: storczyk
142
męski, turzyca pchla, zanokcica ciemna, zanokcica serpentynowa. Gatunkiem zagrożonym w Polsce a wy-
stępującym lokalnie dość licznie jest śnieżyca wiosenna.
143
Łącznie w odniesieniu do Rudawskiego Parku Krajobrazowego uznano 67 gatunków roślin wymaga-

jących specjalnej troski (JBPiP 1997).
TAB. 46 ZESTAWIENIE GATUNKÓW ROŚLIN ZAGROŻONYCH W OBSZARZE NADLEŚNICTWA

Lp. Gatunek 1- 11-50 51- po- Silnie Zagro Nieza Ekspan- Ekspan- Uwagi
10 100 nad za- żony grożo sywny sywny
100 grożo ny neofit
1 2 3 4 5 6 ny
7 8 9 10 11 12
Rośliny zagrożone w granicach Nadleśnictwa Śnieżka
1. Czosnek niedźwiedzi – Allium x x
ursinum L.
2. Jaskier platanolistny – Ranuncu- x x
lus platanifolius L.
3. Jastrzębiec pomarańczowy – x x
Hieracium aurantiacum L.
4. Miesięcznica roczna – Lunaria x x
annua L.
5. Modrzyk górski – Cicerbita alpi- x x
na (L.) WALLR.
6. Podbiałek alpejski – Homogyne x x
alpina (L.) CASS.
7. Róża alpejska – Rosa pendulina x x
L.
8. Starzec kędzierzawy – Senecio x x
rivularis (WALDST. & KIT.)
DC.
9. Świbka błotna – Triglochin palu- x x
stre L.
10. Wełnianka pochwowata – x x
Eriophorum vaginatum L.
11. Wełnianka wąskolistna – x x
Eriophorum angustifolium
HONCK.
12. Wierzba płożąca typowa – Salix x x
repens L.
13. Wszewłoga górska – Meum x
athamanticum JACQ.
14. Zanokcica północna – Asplenium x x
septentrionale (L.) HOFFM.
15. Żebrowiec górski – Pleurosper- x
mum austriacum (L.) HOFFM.
16. Żurawina błotna – Oxycoccus x x
palustris PERS.
17.. Żywiec dziewięciolistny – Denta- x x
ria enneaphyllos L. –
18. Żywiec cebulkowy – Dentaria x x
bulbifera L.
19. Korzeniówka pospolita – Mono- x
tropa hypopitys L. S. S -
Wymienione 19 gatunków roślin naczyniowych uznaje się za zagrożone w obszarze Nadleśnictwa

Śnieżka. W zestawieniach ujęto taksony wyjątkowo istotne w obszarze Nadleśnictwa Śnieżka, w odniesieniu
do których wymagane jest postępowanie ochronne.
144
Niewątpliwie przedstawiony stan zagrożenia poszczególnych gatunków roślin ulegnie zmianie, za-
tem zmienią się również wytyczne w sprawie ich ochrony. Większość stanowisk roślin chronionych podlega
zagrożeniom ze strony zróżnicowanych czynników działających synergicznie, dlatego też w praktyce zasady
postępowania ochronnego winny być prowadzone z uwzględnieniem indywidualnych wymagań każdego
gatunku i z rozeznaniem czynników szkodliwych.
4.1.14. Chronione gatunki fauny
Ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej
W obszarze Nadleśnictwa Śnieżka zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28 wrze-

śnia 2004 r.6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt zostały wyznaczone w terenie strefy
ochronne wokół miejsc rozrodu i regularnego przebywania cietrzewia – Tetrao tetrix oraz bielika Haliaeetus
albicilla. W strefach ochronnych rozrodu i regularnego przebywania zgodnie z rozporządzeniem zabrania
się: „W odległości do 200 m od tych miejsc w okresie całego roku, a w odległości do 500 m od tych miejsc
w okresie od 1 lutego do dnia 31 sierpnia dokonywania zmian obejmujących wycinanie drzew i krzewów,
prowadzenie robót melioracyjnych, wznoszenie obiektów, urządzeń i instalacji oraz innych prac mających
wpływ na ochronę miejsc rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych, a także zabrania się
poza miejscami wyznaczonymi.”
TAB. 47 OSTOJE ZWIERZĄT CHRONIONYCH


leśne związane
Grunty
Ogółem zalesione z gospo-
nieleśne
i niezale- darką
sione leśną
Strefa ochrony całorocznej
obr. Śnieżka: 107 d,f 5,96 5,96 - -
Bielika
Strefa ochrony okresowej Bie- obr. Śnieżka: 105 a-d; 106 a,b; 107
42,5 41,80 0,72 -
lika a,c,g,h
Strefa ochrony całorocznej obr. Snieżka, oddz.: 161, 163-165,
330,99 323,96 6,64 0,39
Cietrzewia 192, 193, 197, 210, 211
Oprócz zatwierdzonych odpowiednimi aktami prawnymi stref ochronnych w Nadleśnictwie „Śnież-

ka” wyznaczone zostały obszary funkcjonalne. Takich obszarów wyznaczono siedem, częściowo pokrywają-
cych się z granicami ostoi zatwierdzonych (Pałucki, 2007).
145
Obszar funkcjonalny 1
Wyznaczony w miejscu żerowania 1 pary bociana czarnego (brak informacji o lokalizacji gniazda) w
leśnictwach Bukowa, Karpniki, Gruszków i Strużnica. Gospodarka leśna nie wpływa negatywnie na obszar.
Wyznaczono w miejscu gniazdowania, żerowania i regularnego przebywania 1 pary bielika w leśnic-

twach: Podgórzyn, Przesieka. Nadleśnictwo „Śnieżka” złożyło wniosek do Wojewody Dolnośląskiego o
wyznaczenie strefy. Gospodarka leśna nie wpływa negatywnie na obszar.
W granicach Nadleśnictwa „Śnieżka” wyznaczono w miejscu prawdopodobnego gniazdowania 1 pa-

ry puchacza w leśnictwie Podgórzyn (na stokach Wzgórza Żar). Obszar obejmuje dodatkowo grunty Karko-
noskiego Parku Narodowego i Nadleśnictwa Szklarska Poręba. Gospodarka leśna nie wpływa negatywnie na
obszar.
Wyznaczony dla ochrony 15-20 osobników cietrzewia w leśnictwach: Przełęcz, Skałki. Jest to kom-
pletny obszar funkcjonalny (obejmujący tokowiska, lęgowiska, żerowiska i zimowiska). Obejmuje zatwier-
dzoną ostoję. Gospodarka leśna nie wpływa negatywnie na obszar.
Wyznaczony dla ochrony cietrzewia w leśnictwie Borowice, obecnie 10-15 sztuk. Jest to kompletny
obszar funkcjonalny (obejmujący tokowiska, lęgowiska, żerowiska i zimowiska). Gospodarka leśna nie
wpływa negatywnie na obszar.
Wyznaczony dla ochrony do 15 osobników cietrzewia w leśnictwach: Jedlinki, Przełęcz. Jest to

kompletny obszar funkcjonalny (obejmujący tokowiska, lęgowiska, żerowiska i zimowiska). Stan rozwoju
naturalnego drzewostanów – postępujący rozwój młodego pokolenia wpływa negatywnie na pełnienie przez
obszar swoich dotychczasowych funkcji.
Wyznaczony dla ochrony cietrzewia (maksymalna liczebność 10 osobników) w leśnictwach: Grusz-

ków, Bukowa. Obszar słabo rozpoznany, pełni funkcje przede wszystkim lęgowiska, żerowiska i zimowiska.
Stan rozwoju naturalnego drzewostanów – postępujący rozwój młodego pokolenia wpływa negatywnie na
pełnienie przez obszar swoich dotychczasowych funkcji.
Ochrona gatunkowa zwierząt zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska obejmuje 125 tak-
sonów, ogromną większość objęto międzynarodowymi konwencjami.
146
Chronione gatunki fauny Nadleśnictwa Śnieżka najlepiej rozpoznane są w obiektach Rudawskim

Parku Krajobrazowym i Karkonoskim Parku Narodowym. W pozostałym obszarze stopień rozpoznania fau-
ny jest dość mocno zróżnicowany w odniesieniu do poszczególnych grup systematycznych. Teren nadleśnic-
twa nie podlegał kompleksowym badaniom biologicznym dlatego informacje przedstawione w niniejszym
opracowaniu pochodzą z aktualnie dostępnych opracowań głównie z wykonanych waloryzacji przyrodni-
czych gmin i planu ochrony RPK oraz wykorzystano informacje zawarte w „Atlasie rozmieszenia ssaków w
Polsce” (Pucek i Raczyński 1983).
W ramach aktualizacji Planu Ochrony Przyrody zebrane zostały informacje o chronionych gatunkach
zwierząt z dostępnej literatury. Autorem poniższych informacji jest Marek Stajszczyk.
Owady (motyle i chrząszcze)
W ostatnich dziesięcioleciach na terytorium Polski i Europy, zarejestrowano wymieranie lub wyraź-

ne zmniejszanie liczebności i zasięgu u wielu gatunków owadów, w tym motyli i chrząszczy (Kadej et all.
2007, Buszko & Masłowski 2008). Na obszarze Nadleśnictwa Śnieżka stwierdzono 8 gatunków owadów
Insecta, wniesionych na listę Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej. Wymaga to odpowiednich działań
również za strony leśników, aby dać możliwość dalszej egzystencji tych bezkręgowców.
Motyle Lepidoptera – 7 gatunków
Szlaczkoń szafraniec Colias myrmidone – Buszko (2004a) podaje tego motyla dla podkarkonoskiej
części Nadleśnictwa. Zasiedla suche, często kserotermiczne łąki, przydroża i wrzosowiska, często w sąsiedz-
twie terenów zalesionych. Zagrożeniem jest m. in. zalesianie biotopu gatunku (Buszko 2004a).
Przeplatka aurinia Euphydryas aurinia – na podmokłych łąkach rejonu źródliska Potoku
Pijawnik /Wzgórza Łomnickie/ w czerwcu 2000 r. obserwowano kilka osobników (Zając 2001), a w
sąsiedztwie Podgórzyna istniało co najmniej do początku lat 90. XX w. (Borkowski 1998). Niewykluczone,
że odnotowana zostanie ponownie, z racji egzystencji na terenie Nadl. Kamienna Góra (Buszko 2004b).
Przeplatka maturna Eutchydryas maturna – w czerwcu 2000 r. między Maciejową a Dziwiszowem

obserwowano 4 osobniki (Borkowski 2000). Preferuje łęgi i olsy z udziałem jesionu (gł. siedlisko 91E0),
najchętniej przebywa na skrajach drzewostanu i na polanach. Zagraża temu motylowi wyrąb w/w drzewosta-
nów lub eliminowanie jesiona z drzewostanu (Buszko 2004c).
Czerwończyk nieparek Lycaena dispar – wykazany przez Buszko (2004d). Występuje na wilgot-
nych łąkach i torfowiskach oraz obrzeżach lasów łęgowych (siedliska: 6410, 6430, 7230 i 91E0), tak więc
ich osuszanie, zalesianie lub zaprzestanie koszenia lub wypasu, prowadzi do likwidacji stanowisk tego moty-
la (Buszko 2004d).
147
Czerwończyk fioletek Lycaena helle – Buszko (2004e) wykazuje go na pograniczu z Nadl. Szklar-
ska Poręba. Związany z wilgotnymi terenami otwartymi (gł. siedlisko 6430), dlatego ich osuszanie, zalesia-
nie lub zaprzestanie koszenia lub wypasu, prowadzi do likwidacji stanowisk tego motyla (Buszko 2004e).
Modraszek nausitous Maculinea nausithous – Buszko (2004f) wykazuje go z pogranicza z Nadl.

Kamienna Góra. Preferuje wilgotne łąki oraz torfowiska niskie i węglanowe (siedliska: 1410 i 1510). Ich
osuszanie, zalesianie lub zaprzestanie koszenia lub wypasu, prowadzi do likwidacji stanowisk tego motyla
(Buszko 2004f).
Modraszek telejus Maculinea teleius – Buszko (2004g) wykazuje go na pograniczu z Nadl. Szklar-
ska Poręba. Zasiedla wilgotne łąki oraz torfowiska niskie i węglanowe (siedliska: 1410 i 1510). Ich osusza-
nie, zalesianie lub zaprzestanie koszenia lub wypasu, prowadzi do likwidacji stanowisk tego motyla (Buszko
2004g).
Chrząszcze Coleoptera - 1 gatunek (gatunek priorytetowy w UE):
Pachnica dębowa Osmoderma eremita – w sierpniu 1996 r. obserwowana w skupieniu starych dę-
bów koło Cieplic (Zając 1998). Stanowisko wykazane przez Kubisza (2004) w tomie 6., Poradników ochro-
ny siedlisk i gatunków Natura 2000. Występuje w różnego typu starych drzewostanach liściastych lub mie-
szanych – lasach, parkach i alejach. Nieodzowna jest obecność dziuplastych drzew w fazie próchnienia. Stąd
bezwzględnie należy pozostawiać wszelkie starodrzewy liściaste, zwłaszcza złożone z dębów, grabu, buka,
wiązów, wierzb, lip i kasztanowca (Kubisz 2004).
Herpetofauna
Płazy Amfibia
Najbardziej narażoną na wyginięcie gromadą kręgowców na Ziemi są aktualnie płazy. W ostatnich

latach pojawiło się nowe, szczególne zagrożenie – zwiększone promieniowanie UV i patogeny grzybowe, co
w powiązaniu z wpływem tzw. kwaśnych deszczy oraz zmianami klimatycznymi i niszczeniem siedlisk,
zwłaszcza miejsc rozrodu, doprowadziło do znacznego obniżenia liczebności płazów w wielu rejonach świa-
ta (Rafiński 2001, Eldredge 2003, Morell & Grall 2005, Anonymus 2006, McGavin 2008), w tym także w
Polsce, np. całkowite wyginięcie rzekotki w Suwalskim Parku Krajobrazowym i jej brak od lat 70. XX w. w
rejonie Jeleniej Góry (Profus 2003, Anonymus 2004).
Wymienione wyżej zagrożenia oraz rola i znaczenie płazów w ekosystemach jest powodem rozto-
czenia nad wszystkimi krajowymi gatunkami ochrony prawnej, coraz częściej przyjmującej aktywną formę
(Tabasz 2001, Głowaciński 2003a).
Stąd tak istotna jest ochrona herpetofauny również na poziomie lokalnym, w tym przypadku na ob-
szarze Nadleśnictwa Śnieżka.
148
Spis zawiera 7 gatunków płazów (wszystkie chronione), z których 1 gatunek – kumak nizinny znaj-
duje się na liście Dyrektywy Siedliskowej UE.
Salamandra Salamandra salamandra – odnotowana na terenie całego nadleśnictwa, generalnie od

350 m n. p. m (Paluch & Profus 2004), preferując cieniste i wilgotne drzewostany regla dolnego (gł. stare
buczyny), szczególnie obfitujące w strumienie i młaki (Blab & Vogel 1999, Głowaciński & Zakrzewski
2003, Arnold & Ovenden 2004, Paluch & Profus 2004). Zagrożeniem dla jej egzystencji jest m. in. wycinka
starych drzewostanów liściastych i mieszanych oraz tzw. regulacja cieków i likwidacja śródleśnych młak,
stawków i oczek wodnych (Blab & Vogel 1999, Głowaciński & Zakrzewski 2003, Arnold & Ovenden
2004).
Traszka zwyczajna Triturus vulgaris – zasiedla różnego typu wody stojące w piętrze pogórza i niż-
szej części regla dolnego (Rafiński 2003a), m. in. rejon zbiornika Sosnówka (M. Stajszczyk – obserw. włas.).
Gatunkowi zagraża m. in. likwidacja miejsc rozrodu, czyli np. wszelkich śródleśnych zagłębień z wodą sto-
jącą, nawet większych kałuż i przydrożnych wypełnionych wodą rowów (Blab & Vogel 1999, Rafiński
2003a, Arnold & Ovenden 2004).
Traszka górska Triturus alpestris – sięga do 1200 m n. p. m., a więc zasiedla obszar całego nadle-
śnictwa (Rafiński 2003b, M. Stajszczyk – obserw. włas.). Preferuje w okresie rozrodu wszelkiego typu śród-
leśne wody stojące, włącznie z stawkami osuwiskowymi i trwałymi kałużami na drogach. Zagrażają jej
wszelkie działania powodujące likwidację tych akwenów (Blab & Vogel 1999, Rafiński 2003b, Arnold &
Ovenden 2004).
Kumak nizinny Bombina bombina – występuje u podnóża Karkonoszy do co najmniej 350 m n. p.

m. (Szymura 2003). Ściśle związany z różnego typu płytkimi wodami stojącymi, również w sąsiedztwie
terenów zalesionych. Zagrożeniem dla tego kumaka jest m. in. likwidacja tychże akwenów (Blab & Vogel
1999, Szymura 2003, Arnold & Ovenden 2004).
Grzebiuszka Pelobates fuscus – zasiedla otwarte tereny, również w sąsiedztwie obszarów zadrze-
wionych (Profus & Sura 2003, M. Stajszczyk – obserw. włas.), czasami w luźnych zadrzewieniach (Arnold
& Ovenden 2004). Notowana dość licznie w kwietniu 2004 r. w rejonie zapory Zbiornika Sosnówka (M.
Stajszczyk – obserw. włas.). Zagrożeniem jest m. in. zalesianie otwartych terenów i likwidacja miejsc rozro-
du, czyli różnego typu wód stojących i wolno płynących (Blab & Vogel 1999, Profus & Sura 2003).
Ropucha szara Bufo bufo – występuje dość powszechnie, zwłaszcza w lasach, mniej licznie w bo-
rach, aż po piętro kosówki (Głowaciński 2003b). Licznie obserwowana w kwietniu 2004 r. w rejonie Zbior-
nika Sosnówka (M. Stajszczyk – obserw. włas.). Zagraża jej gł. likwidacja miejsc rozrodu, czyli różnego
typu wód stojących, zwłaszcza tych niewielkich (Tabasz 2001, Głowaciński 2003b).
Żaba trawna Rana temporaria – zasiedla szerokie spektrum środowisk otwartych i zalesionych, po
piętro pogranicza kosówki i łąk subalpejskich (Głowaciński 2003c, Arnold & Ovenden 2004). Zagraża jej
149
gł. likwidacja miejsc rozrodu, czyli różnego typu wód stojących, zwłaszcza tych niewielkich (Tabasz 2001,
Głowaciński 2003c).
Gady Reptilia
Wiele gatunków gadów jest zagrożona w swojej egzystencji (Groombridge 1993, Eldredge 2003), a
w Polsce wszystkie występujące taksony podlegają ochronie prawnej (Głowaciński 2003a). Spośród 5 ga-
tunków, jakie stwierdzono w ostatnich latach na obszarze nadleśnictwa, jeden wymieniony jest w Polskiej
czerwonej księdze zwierząt – gniewosz (Profus & Sura 2001). Ponieważ gady na obszarze Europy Środko-
wej reprezentowane są przez nieliczną grupę gatunków (Arnold & Ovenden 2004), tym bardziej zasługują na
naszą ochronę.
Padalec Anguis fragilis – w Karkonoszach spotykany generalnie poniżej 900 m n.p. m., preferuje
drzewostany liściaste i mieszane, występuje też na śródleśnych łąkach, zwłaszcza tych wilgotnych (Sura
2003a). Jednym z zagrożeń jest wzmożony ruch kołowy, np. intensywna wywózka drewna w okresie kwie-
cień / maj – wrzesień / październik oraz bezpośrednie prześladowanie przez ludzi (Blab & Vogel 1999).
Jaszczurka zwinka Lacerta agilis – w Karkonoszach notowana zazwyczaj poniżej 900 m n. p. m.,
zamieszkując poza terenami otwartymi, także nasłonecznione luźne drzewostany i obrzeża lasów (Sura
2003b). Zagrożeniem dla jej egzystencji jest m. in. zalesianie nasłonecznionych stoków porośniętych niską
roślinnością i pojedynczymi krzewami (Blab & Vogel 1999).
Jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara – stwierdzana dość powszechnie w Karkonoszach i w ich

sąsiedztwie, może docierać do piętra subalpejskiego (Sura 2003c). Zagraża jej m. in. zalesianie wszelkich
wolnych od drzew polan, przesiek i innych otwartych miejsc wśród drzewostanów oraz likwidacja wszelkie-
go rodzaju wód stojących i torfowisk na terenachleśnych (Blab & Vogel 1999).
Gniewosz Coronella austriaca – w Rudawach Janowickich niedaleko Kowar stwierdzony na wyso-

kości ok. 880 – 900 m n. p. m. Zasiedla tereny ekotonalne, półotwarte, często na granicy lasu o obszarów
otwartych, najchętniej nasłonecznionych (Profus & Sura 2003). Zagrożeniem jest m. in. zalesianie otwartych
i silnie nasłonecznionych terenów w sąsiedztwie lasów oraz likwidacja istniejących stref ekotonu (Blab &
Vogel 1999, Profus & Sura 2003).
Żmija zygzakowata Vipera berus – występuje do piętra kosówki, preferując wilgotne drzewostany i
ich bezpośrednie sąsiedztwo, również na terenach otwartych (Sura & Zamachowski 2003). Zagrożeniem są
m. in. tzw. melioracje, które osuszają wilgotne dotąd drzewostany oraz zmechanizowane prace zrywkowe z
pomocą specjalistycznych pojazdów (Blab & Vogel 1999, Sura & Zamachowski 2003, M. Stajszczyk – ob-
serw. włas.).
Ptaki Aves
Taksony ujęte na liście Dyrektywy Ptasiej UE – 19 gatunków lęgowych:
150
Bocian czarny Ciconia nigra – prawdopodobnie lęgowy na obszarze nadleśnictwa – wielokrotnie

obserwowany w sezonie lęgowym, a 2 pary lęgowe w sąsiedztwie wschodniej granicy, na terenie Nadl. Ka-
mienna Góra oraz po czeskiej stronie Karkonoszy, gdzie jego liczebność wzrosła w ciągu ostatnich 30 lat aż
3-krotnie, do 12 – 16 par (Gramsz 1998, Flousek & Gramsz 1999, B. Gramsz – inf.ust.). Wymaga obecności
drzewostanów liściastych i mieszanych w starszych klasach wiekowych, zwykle powyżej 80 – 100 lat, ale
czasami młodszych z pojedynczymi starymi drzewami lub ich grupami / kępami, zwłaszcza siedliska: 9110,
9130, 9160, 9170, 91E0, 91F0 i 9410. Istotne są czyste cieki i akweny, obfitujące w niewielkie ryby cieki i
akweny, np. rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników – siedlisko 3260 i cieki o mulistych brzegach – siedli-
sko 3270 (Buczek 2004, Profus & Wójciak 2007). Trzmielojad Pernis apivorus – co najmniej 3 pary lęgowe:
w rejonie Zachełmia, góry Bucznik przy Stawach Karpnickich i góry Ziębiniec między Jel. Górą a Łomnicą
(Gramsz 1998, Flousek & Gramsz 1999). Wg Lontkowskiego (2004a), najistotniejszym czynnikiem ochrony
gatunku jest zachowanie starych drzewostanów liściastych i mieszanych w piętrze pogórza i regla dolnego –
siedliska buczyn, zwłaszcza 9130, grądów 9169 i 9170, jaworzyn 9140 i 9180 oraz łęgów i olsów 91E0 i
91F0.
Bielik Haliaeetus albicilla – istnieje duże prawdopodobieństwo lęgów na terenie Nadleśnictwa. Lę-
gowy od co najmniej 1999 r. w Karkonoskim PN (Dybalski, w: Pałucki 1999). Prawdopodobnie lęgowa para
w 1997 r. w rejonie góry Bucznik w sąsiedztwie Stawów Karpnickich (Gramsz 1998). Ponieważ bieliki w
swoich terytoriach posiadają najczęściej kilka gniazd (zazwyczaj 2 - 5), użytkując je w różnych latach (Mize-
ra 2004, M. Stajszczyk – obserw. własne), jest prawdopodobne, że niektóre z gniazd mogą znajdować się już
obecnie lub w najbliższej przyszłości na terenie nadleśnictwa. Nie można wykluczyć, że u podnóża Karko-
noszy nastąpi wzrost liczebności populacji lęgowej, z racji obecności znaczącej powierzchni wód stających –
stawów i zbiorników retencyjnych. Dla funkcjonowania bielika nieodzowna jest obecność starych drzewo-
stanów, w których jest w stanie najłatwiej znaleźć odpowiednie drzewo na swoje potężne gniazdo. Stąd po-
trzeba zachowania najcenniejszych, jak najbardziej zbliżonych do naturalnych starodrzewi, zwłaszcza bu-
czyn - siedliska: 9110 i 9130, grądów – 9160 i 9170, borów i lasów bagiennych - 91D0 oraz łęgów i olsów
91E0 i 91F0 (Mizera 2004).
Orlik krzykliwy Aquila pomarina – w związku z obserwacjami pojedynczych osobników we

wschodniej części Karkonoszy (m. in. Lasocki Grzbiet) w latach 1986 – 1995 (Flousek & Gramsz 1999), jest
szansa na kolejne stwierdzenia, również na obszarze nadleśnictwa. Najbliższe stanowiska lęgowe znajdują
się na pograniczu Dolnego i Górnego Śląska w Nadl. Brzeg, Namysłów i Kup (Rodziewicz 2004, M. Staj-
szczyk - obserw. własne). W ostatnich latach widywany był w okresie lęgowym w Sudetach Wschodnich
(Stolarczyk, w: Stastny et all. 2006). Jego skuteczna ochrona polega m. in. na zachowaniu starych liściastych
i mieszanych drzewostanów - gł. siedliska: 9130, 9160, 9170, 91D0, 91E0 i 91F0, w sąsiedztwie trwałych i
rzadko odwiedzanych przez ludzi łąk i pastwisk – siedliska: 6510 (Rodziewicz 2004, M. Stajszczyk - ob-
serw. własne).
Sokół wędrowny Falco peregrinus – lęgowa 1 para od co najmniej 2006 r. na terenie Karkonoskie-
go PN (Gramsz 2006). W 2008 r. tamże 2 lęgowe pary (J. Betleja – inf. ust.). Południowa część obszaru
151
Nadleśnictwa wchodzi w skład rewirów obu par. Dalszy rozwój populacji karkonoskiej - po czeskiej stronie
lęgowy od 1992 r., a w 2006 r. 1 – 2 pary – będzie prawdopodobnie skutkował zasiedleniem obszaru nadle-
śnictwa (Gramsz 2006, Śtastny et all. 2006). Sokół wędrowny może zająć opuszczone gniazdo takich gatun-
ków, jak bocian czarny, bielik, jastrząb czy myszołów (Lontkowski 2004b, 2007). Stąd konieczność ochrony
jak największych połaci starodrzewów liściastych i mieszanych na obszarze nadleśnictwa (patrz powyżej).
Jarząbek Bonasa bonasia – Lęgowy: w latach 1991 – 1994 notowany m. in. w rejonie Przełęczy
Kowarskiej, ale w latach 1998 – 2000 w polskiej części Karkonoszy wyraźnie zwiększył liczebność (Gramsz
2003, Pałucki, w: Tomiałojć & Stawarczyk 2003, A. Raj – inf. ust.), więc przynajmniej w rejonie Kowar jest
go prawdopodobnie więcej niż 1 - 2 pary, a nie wykluczone, że występuje w innych rejonach południowej
części nadleśnictwa. Ochrona jarząbka wymaga zachowania jak największej powierzchni zajętej przez lasy
liściaste i mieszane oraz bory mieszane, z reguły w starszych klasach wieku, ze zróżnicowaną strukturą ga-
tunkową i wiekową oraz obecnością leżących drzew, zwłaszcza liściastych (Bonczar 2004).
Cietrzew Tetrao tetrix – w latach 1990 – 1994 odnotowano w przylegających do KPN terenach nad-
leśnictwa co najmniej 6 cietrzewi: 2 kur między górną częścią Karpacza a Kowarami oraz 4 pojedyncze ko-
guty na południe od Wlk. Szyszaka i na zachód od Szklarskiej Poręby (Gramsz 2003). Dzięki wdrożeniu
aktywnej ochrony gatunku i przebudowie karkonoskich drzewostanów (Pałucki 1998, Raj 2000, Raj & Do-
browolska 2008) liczebność cietrzewi wzrasta (Nowakowska 2005). Istnieje konieczność kontynuowania
w/w działań, zgodnie z wytycznymi zawartymi w opracowaniach Pałuckiego (1998) i Kamieniarza (2004),
m. in. ochrony zarośli kosówki 4070, zachowania łąk trzęślicowych 6410, łąk świeżych 6510, torfowisk
7110, 7120 i 7130 oraz borów 9410 i drzewostanów bagiennych 91D0. Istotna jest obecność brzóz, zwłasz-
cza w okresie zimowym (Kamieniarz & Szymkiewicz 2001).
Głuszec Tetrao urogallus – lęgowy: co najmniej 3 kury i 2 koguty obserwowano w latach 1990 –
1994 w południowej części nadleśnictwa, przy granicy z KPN (Gramsz 2003). Aktywna ochrona leśnych
kuraków i prowadzona przebudowa drzewostanów oraz reintrodukcja po czeskiej stronie Karkonoszy (Pa-
łucki 1998, Raj 2000, Śtastny 2006, Raj & Dobrowolska 2008) dają szansę na odrodzenie się populacji
głuszca również na obszarze Nadleśnictwa Śnieżka. Newralgiczne dla skutecznej ochrony tego kuraka jest
zachowanie w jak najbardziej naturalnym stanie drzewostanów borowych – siedliska 91D0, 91P0, 91T0 i
9410, a także zwiększenie presji łowieckiej na lisa i jenota oraz zapewnienie spokoju w ostojach tego gatun-
ku, m. in. przez ograniczenie trzebieży i zrębów w ostojach i ich sąsiedztwie. Istotne jest niezalesianie
wszelkich polan i przyleśnych łąk oraz eliminowanie ruchu turystycznego i stosowania chemicznych środ-
ków ochrony drzewostanów w ostojach głuszca (Pałucki 1998, Cierlik & Tworek 2004).
Puchacz Bubo bubo – lęgowy: co najmniej 1 para w rejonie góry Chojnik od lat 1995/1996 (Gramsz
2003). Ochrona gatunku polega m. in. na zachowaniu mało zmienionych gospodarczo drzewostanów, pozo-
stawianiem niezalesionych polan itp., brakiem lub niskim stopniem penetracji ludzkiej oraz pozostawieniem
kęp drzewostanu z gniazdami bociana czarnego, bielika i innych ptaków szponiastych, które niejednokrotnie
zasiedla (Mikusek 2004a).
152
Sóweczka Glaucidium passerinum – lęgowa: co najmniej 13 stanowisk pojedynczych par i odzywa-

jacych sie samców na obszarze nadleśnictwa przylegającym do KPN stwierdzili Gramsz & Zając (2006) w
latach 2000 – 2004. Ochrona sóweczki polega na zachowaniu starych drzewostanów borowych,np. siedlisko
9410 i 91D0, a także pozostawianiu martwych i zamierających drzew oraz utrzymaniu zróżnicowanej wie-
kowo, przestrzennie i gatunkowo struktury drzewostanów (Mikusek 2004b).
Włochatka Aegolius funereus – lęgowa: co najmniej 4 stanowiska wykryła w latach 2000 – 2003 w
części przylegającej do KPN Gramsz (2003). Ochrona włochatki polega na zachowaniu starych drzewosta-
nów, zwłaszcza borowych, np. siedlisko 9410 i 91D0, a także pozostawianiu martwych i zamierających
drzew oraz utrzymaniu zróżnicowanej wiekowo, przestrzennie i gatunkowo struktury drzewostanów. Istotne
jest, aby:
• drzewostany (bory) w wieku ponad 100 lat zajmowały co najmniej 20 % powierzchni nadleśnictwa,
• pozostawiać drzewa z dziuplami wykutymi przez dzięcioła czarnego jako miejsc schronienia i lęgów
włochatki (Mikusek & Sikora 2004).
Zimorodek Alcedo atthis – lęgowy: w latach 1988 – 1994 w centralnej i wschodniej części nadle-
śnictwa znaleziono minimum 5 stanowisk lęgowych (Gramsz 2003). Ochrona gatunku dotyczy gł. obecności
nieuregulowanych cieków wodnych z urwistymi brzegami, zróżnicowanym korytem oraz drzewami i krze-
wami ze zwisającymi nad wodą gałęziami, na których zimorodek czatuje na zdobycz (Kucharski 2004, M.
Stajszczyk – obserw. własne).
Dzięcioł zielonosiwy Picus canus – lęgowy: minimum 13 – 16 par odnotowano na terenie nadleśnic-
twa w latach 1992 – 1997 (Gramsz 1998, 2003). Istotne dla ochrony gatunku jest pozostawienie starodrzewi,
zwłaszcza buczyn - siedliska: 9110, 9130 i 9150, grądów – 9160 i 9170 oraz łęgów i olsów 91E0 i 91F0, a
także pozostawianie zamierających i martwych drzew, zarówno stojących, jak i leżących oraz tolerowanie
drzew o miękkim drewnie, np. brzóz i osiki (Stajszczyk & Sikora 2004).
Dzięcioł czarny Dryocopus martius – lęgowy we wszystkich starszych drzewostanach nadlesnictwa

(Flousek & Gramsz 1999). Ochrona gatunku polega m. in. na pozostawienie starodrzewi (minimum 20%)
powierzchni nadleśnictwa, zwłaszcza buczyn - siedliska: 9110, 9130 i 9150, grądów – 9160 i 9170 oraz łę-
gów i olsów 91E0 i 91F0, a także pozostawianie zamierających i martwych drzew, zarówno stojących, jak i
leżących oraz tolerowanie drzew o miękkim drewnie, np. brzóz i osiki (Jermaczek 2004).
Lerka Lullula arborea – lęgowa: co najmniej 5 stanowisk lęgowych we wschodniej części nadle-
śnictwa – po 1 stan. w rejonie góry Bucznik, na wschód od wsi Krogulec i na północ od wsi Bukowiec oraz 2
stan. między Janowicami Wlk. a Trzcińskiem (Gramsz 1998).Ochrona gatunku polega na zachowaniu su-
chych, otwartych terenów (piaszczyska i murawy) w sąsiedztwie obszarów zadrzewionych, szczególnie na
siedliskach borowych. Lerce zagraża zalesianie wszelkich przy – i śródleśnych suchych łąk, pastwisk, ugo-
rów i nieużytków (Rzępała 2004, M. Stajszczyk – obserw. własne).
153
Muchołówka mała Ficedula parva – lęgowa: w latach 1990 – 1994 odnotowano w południowej
części nadleśnictwa co najmniej 15 stanowisk lęgowych, przy czym najliczniejsza w rejonie Chojnika i Żaru,
do 11 par (Gramsz 2003). Ochrona gatunku wymaga zachowania starych (powyżej 80 - 100 lat) drzewosta-
nów liściastych i mieszanych, zwłaszcza buczyn 9110, 9130, 9150 oraz grądów 9160 i 9170, zwłaszcza z
dużym udziałem grabu, a także jaworzyn 9140, łęgów i olsów 91E0 i 91F0. Drzewostany zasobne w martwe
i obumierające drewno, chronione zachowawczo aż do stadium terminalnego, powinny stanowić co najmniej
5 % powierzchni leśnej nadleśnictwa. W pozostałej, przeważającej części nadleśnictwa, zasadą powinno być
pozostawianie w trakcie trzebieży późnych drzew dziuplastych, zwłaszcza liściastych oraz pozostawianie
kęp drzew o miękkim drewnie, np. brzozy, osika (Stajszczyk 2004).
Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis – lęgowa: znana tylko ze stanowiska w rejonie Karpa-
cza i góry Bucznik (Gramsz 1998, 2003). Ochrona gatunku wymaga zachowania starych (powyżej 80 - 100
lat) drzewostanów liściastych i mieszanych, zwłaszcza buczyn 9110, 9130, 9150, grądów 9160 i 9170, jawo-
rzyn 9140, łęgów i olsów 91E0 i 91F0. Drzewostany zasobne w martwe i obumierające drewno, chronione
zachowawczo aż do stadium terminalnego, powinny stanowić co najmniej 5% powierzchni leśnej nadleśnic-
twa. W pozostałej, przeważającej części nadleśnictwa, zasadą powinno być pozostawianie w trakcie trzebie-
ży późnych drzew dziuplastych, zwłaszcza liściastych (Walankiewicz 2004).
Dzierzba gąsiorek Lanius collurio – lęgowa: gniazduje w dość wysokim zagęszczeniu na obszarze
nadleśnictwa, dokładna liczba par nie ustalona (Gramsz 1998, Flousek & Gramsz 1999). Ochrona gatunku
polega na zachowaniu strefy ekotonu, tzn. łagodnego „przejścia” od zwartych drzewostanów do terenów
otwartych, z obecnością krzewów i małych drzew oraz z niezalesionymi polanami itp. (Kuźniak 2004a).
Ortolan Emberiza hortulana – lęgowy: jedno stanowisko stwierdzone koło Radomierza (Gramsz
1998). Ochrona gatunku polega na zachowaniu strefy ekotonu, tzn. łagodnego „przejścia” od zwartych
drzewostanów do terenów otwartych, z obecnością krzewów i małych drzew (Kuźniak 2004b)
Taksony ujęte w Polskiej czerwonej księdze zwierząt – 1 gatunek lęgowy:
Czeczotka Carduelis flammea – lęgowa: co najmniej 4 – 5 stanowisk przy granicy z KPN w latach
1990 – 1994 (Gramsz 2003), a w roku 2003 para lęgowa w obrębie Stawów Sobieszowskich (Zając 2003).
Ochrona gatunku polega na zachowaniu płatów kosówki, sosny błotnej i brzozy, zwłaszcza na siedliskach
wilgotnych (Sikora & Mikusek 2004).
Ssaki Mammalia
Taksony ujęte w Dyrektywie Siedliskowej UE (Bereszyński & Kepel 2004) - 10 gatunków:
Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros – stwierdzony w styczniu 1993 i 1998 r. na obrzeżach

Kowar (Szkudlarek & Paszkiewicz 1999). Gatunek górski i wyżynny, żerujący w starych lasach liściastych
(buczyny, jaworzyny, łęgi, olszyny ), zaroślach wierzby oraz ziołoroślach, zwłaszcza nad potokami. Pozo-
stawianie starodrzewów liściastych, zarośli i ziołorośli (siedliska: 3230, 3240, 6430, 8160, 8210, 8220, 9110-
154
2, 9130-3, 9140, 91E0) oraz pozostawienie nieregulowanych cieków to podstawowe działania ALP w celu
ochrony gatunku (Szkudlarek 2004).
Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii – notowany w rejonie Jeleniej Góry (Wołoszyn 2001a). Od
wiosny do jesieni związany ze starymi lasami (gł. buczyny i grądy). W tym okresie jego kryjówkami są
dziuple. Nieodzowne jest więc pozostawianie zarówno pojedynczych starych drzew dziuplastych (np. buków
w drzewostanach mieszanych ze świerkiem), jak i drzewostanów liściastych w starszych klasach wiekowych
(siedliska: 9110, 9130, 9150 i 9170). Istotna jest też ochrona wód - jako miejsca wodopoju preferuje wody
stojące, rzadziej cieki wodne (Wołoszyn 2001a, Ciechanowski & Piksa 2004).
Nocek duży Myotis myotis – kolonie rozrodcze stwierdzono w Cieplicach, Jeleniej Górze, Łomnicy,
Podgórzynie, Sosnówce i Staniszowie (Zając 2003), a zimującego osobnika znaleziono w Kowarach (Fur-
mankiewicz & Zając1999). Żeruje gł. w lasach, dlatego bardzo ważna jest obecność obfitujących w różne
gatunki owadów starodrzewów liściastych i mieszanych (siedliska: 9110, 9130, 9150, 9160, 9170, 91F0,
91I0-1, 91P0, 9410) oraz naturalnie płynących, nieuregulowanych cieków wodnych (Kowalski & Wojtowicz
2004).
Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme – począwszy od 1998 r. notowany w Kowarach, dawniej rów-
nież w Cieplicach (Szkudlarek & Paszkiewicz 1999). Gatunek ściśle związany ze starymi drzewostanami, w
których posiada kryjówki (dziuple) oraz wodami stojącymi, nad którymi poluje, dlatego konieczne jest pozo-
stawienie starych, dziuplastych drzewostanów przylegających do cieków wodnych (m. in. rzeki ze zbiorowi-
skami włosienniczników - 3260) i akwenów o wodzie stojącej (Wołoszyn 2001b, Ciechanowski & Kokure-
wicz 2004).
Nocek orzęsiony Myotis emarginatus – ostatnio stwierdzony w rejonie Zamkowej Góry na Wzgó-
rzach Łomnickich k. Jeleniej Góry oraz po czeskiej stronie Karkonoszy w Herlikovicach (Furmankiewicz et
all. 2003). Lasy liściaste i mieszane oraz bory mieszane (buczyny, jaworzyny, grądy, łęgi, olszyny) starszych
klas wiekowych są podstawowym miejscem żerowania, notowany także nad wodami stojącymi i płynącymi
w otoczeniu w/w drzewostanów w piętrze podgórza i regla dolnego. Stąd konieczność pozostawienia starych
drzewostanów, zwłaszcza przylegających do cieków i innych akwenów - siedliska: 6230, 9110-2, 9130-3,
9140, 9150, 9170, 9180, 91E0, 91P0, 9410-3 (Furmankiewicz & Postawa 2004).
Mopek Barbastella barbastellus – wg Kowalskiego & Ruprechta (1984a) oraz Lesińskiego & Ko-
walskiego (2004) występuje w całym paśmie Sudetów. W latach 1998 – 2003, żerującego odnotowano na
zachodnich obrzeżach wzgórza Żeleźniak (Zając 2003). Związany ściśle ze starymi drzewostanami liścia-
stymi i mieszanymi, w których żeruje, a w mniejszym stopniu znajduje ukrycie (dziuple), stąd niezbędna jest
obecność jak największych połaci starodrzewi bukowych, grądowych, łęgowych i borów mieszanych – sie-
dliska: 9119, 9130, 9150, 9160, 9170-1, 91D0, 91F0, 91I0-1, 91P0 i 9410-3 (Lesiński & Kowalski 2004).
Wilk Canis lupus – wzdłuż Sudetów przebiega jeden ze szlaków migracji między Karpatami a do-
rzeczem Odry i Łaby (Kluth 2002, Bereszyński & Kepel 2004, Jędrzejewski et all. 2004). Istotna jest świa-
155
domość o możliwości okresowej obecności wilka na obszarze Nadleśnictwa Śnieżka i jego wyjątkowym w
krajach UE statusie ochronnym - gatunek priorytetowy! (Jędrzejewski & Bereszyński 2004).
Ryś Lynx lynx – stwierdzenie w Karkonoszach tropów tego kota 2 kwietnia 2006 r. i ich udokumen-
towanie przez R. Rąpałę, potwierdzone przez prof. Włodzimierza Jędrzejewskiego z Zakładu Badania Ssa-
ków PAN w Białowieży (Pałucki 2006), udowadnia, że możliwa jest egzystencja rysia – choćby tylko okre-
sowa – na obszarze Nadleśnictwa Śnieżka. Najbliższe Karkonoszy stałe ostoje rysia znajdują się we wschod-
niej części Rudaw i na wschodzie Sudetów - w Jesenikach (Andera 2009a). Rozważana jest reintrodukcja
rysia na obszar polskich Karkonoszy, co niewątpliwie zmniejszyłoby presję jeleniowatych i muflona na re-
stytuowaną tu jodłę (Raj & Dobrowolska 2008, Andrzej Raj – informacja ustna).
Wydra Lutra lutra – pierwsza, po kilku 10-leciach nieobecności, obserwacja dotyczyła osobnika
odnotowanego na Stawach Podgórzyńskich w 1995 r., a następnie w 1998 r. na Bobrze tuż powyżej Jeleniej
Góry (Podsadowska 1998). Aktualnie zasiedla wszystkie większe cieki w strefie pogórza i regla dolnego:
rzeka Kamienna, Wrzosówka, Podgórna, Łomnica, Jedlica i Bóbr oraz Stawy Podgórzyńskie i Sobieszow-
skie (Zając 2008). Dla jej ochrony i normalnych warunków bytowania, istotne jest pozostawianie wzdłuż
cieków wodnych dojrzałych drzewostanów oraz leżących na brzegach i w wodzie drzew, kamieni i żwiro-
wych łach (Bieniek 1992, Macdonald & Barret 1993, Sikora 2004, Marek Stajszczyk – obserwacje własne).
Bóbr Castor fiber – obecnie trwa spektakularny powrót bobra na utracone od wieków tereny
(Busher & Hartman 2006). Wg Dzięciołowskiego (2004) ma on występować do strefy przedgórza Karkono-
szy. W 2003 r. był stwierdzony w 4 ościennych nadleśnictwach: na terenie Nadl. Jawor, Kamienna Góra,
Lwówek Śl. i Szklarska Poręba (Czech & Jermaczek 2005). Należy mieć świadomość, że obecność bobra w
początkowym okresie kolonizacji nowego terenu jest niejednokrotnie trudna do zidentyfikowania (Marek
Stajszczyk – obserwacje własne). Pozostawianie naturalnej nadrzecznej roślinności, w tym krzewów i drzew
liściastych, zwłaszcza wierzb Salix ssp., a także zapobieganie regulacji cieków będzie sprzyjać trwałemu
występowaniu tego wyjątkowo istotnego dla biocenoz wodnych, leśnych i torfowiskowych zwierzęcia
(Dzięciołowski 2004, Busher & Hartman 2006).
Taksony ujęte w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (Głowaciński 2001) - 4 gatunki:
Rzęsorek mniejszy Neomys anomalus – odnotowany na terenie polskich Karkonoszy w latach 1976
– 1990 (Pucek 2001). W ostatnich latach, mimo prowadzonych badań, nie stwierdzony (Zając & Zając 1998,
Podsadowska 1999, Zając 2003), ale występuje po czeskiej stronie Karkonoszy (Spitzenberger 1999, Andera
2009b). Preferuje wilgotne i zabagnione obniżenia cieków wodnych (Macdonald & Barret 1993, Pucek
2001).
Mroczek posrebrzany Vespertilio murinus – w latach 90. XX w. widywany był licznie w okresie
letnim i jesiennym, w tym terytorialne samce stwierdzono w Karpaczu przez Szkudlarka & Paszkiewicz
156
(1999). Dla zachowania tego gatunku istotne jest zachowanie starych drzewostanów, gł. liściastych i miesza-
nych – dziuple – oraz unikanie stosowania chemicznych środków ochrony roślin (Wołoszyn 2001c). Mro-
czek pozłocisty Eptesicus nilssonii – rejon Miłkowa i Karpacza to miejsca stwierdzeń tego gatunku w latach
90. XX w. przez Szkudlarka & Paszkiewicz (1999). W latach 1998 – 2003 żerujące osobniki widywano na
Zamkowej Górze i Osiedlu Czarne (Zając 2003). Gatunek leśny, chroniący się m. in. w dziuplach (Kowalski
& Ruprecht 1984b), stąd potrzeba ochrony starych dziuplastych drzewostanów, gł. liściastych i mieszanych
(Wołoszyn 2001d).
Popielica Glis glis – występowanie tego pilcha jest bardzo prawdopodobne ze względu na jego
obecność w bliskiej odległości od granic Nadleśnictwa Śnieżka: jesienią 2000 r. dwie popielice stwierdzono
w rezerwacie „Buczyna na Białych Skałach” na terenie Nadl. Złotoryja, a w okresie lipiec – wrzesień 2002 r.
odnotowano łącznie 8 popielic w Górach Ołowianych na obszarze Nadl. Jawor (Podsadowska 2000, 2002).
Po czeskiej stronie Karkonoszy jej występowanie wykazał Andera (2009c). Podstawowym zagrożeniem jest
wycinanie starodrzewi liściastych i mieszanych – zwłaszcza buczyn – oraz ich „rozluźnianie”. Popielica do
egzystencji potrzebuje co najmniej ponad 20-hektarowych, zwartych połaci drzewostanów, w których nie
prowadzi się wycinki drzew (Pucek & Jurczyszyn 2001).
157
TAB. 48 WYKAZ CHRONIONYCH I RZADKICH ZWIERZĄT
Ogólny opis, Zabiegi uzgodnione z woj. kon-

sposób wystę- Opis obiektu,
serwatorem przyrody
Gatunek, nazwa polska, łaciń- Leśnictwo, oddz. kategoria
Lp. Powierzchnia powania, ilość Zagrożenia Uwagi
ska Pododdz. (osobników lub gruntu, walory
par), dynamika przyrodnicze Uzgodnione Planowane
rozwojowa
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Krągłouste - Cyklostomata
Minog strumieniowy – Lamper-

1. zagrożony
ta planeri Bloch
Ryby - Pisces
Strzebla potokowa – Phoxinus
1.
phoxinus L.
Śliz – Noemacheilus barbatulus
2.
L.
Płazy - Amphibia
Grzebiuszka ziemna – Pelobates

1.
fuscus Laurenti
Kumak górski – Bombina varie-

2.
gata L.
Ropucha paskówka – Bufo ca-
3.
lamita
4. Ropucha szara – Bufo bufo L.
Ropucha zielona – Bufo viridis

5.
Laurenti
158
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Salamandra plamista – Sala-

6.
mandra salamandra L.
Traszka górska – Triturus alpe-

7.
stris Laurenti
Traszka grzebieniasta – Triturus

8.
cristatus Laurenti
Traszka zwyczajna – Triturus

9.
vulgaris L.
Żaba trawna – Rana temporaria
10.
L.
tylko w okresie od
11. Żaba wodna – Rana esculenta L. dnia 1 marca do 31
maja
Gady – Reptilia
Jaszczurka zwinka – Lacerta
1.
agilis L.
Jaszczurka żyworódka – Lacerta

2.
vivipara – Jacquin
3. Padalec – Anguis fragilis L.
4. Zaskroniec – Natrix natrix L.
Żmija zygzakowata – Vipera

5.
berus L.
Ptaki – Aves
Białorzytka – Oenanthe oenan-
1.
the L.
159
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2. Bielik - Haliaeetus albicilla L.
Bocian biały – Ciconia ciconia

3.
L.
Bocian czarny – Ciconia nigra
4.
L.
5. Bogatka – Parus major L.
Brodziec samotny – Tringa

6.
ochropus L.
7. Brzegówka – Riparia riparia L.
Cierniówka – Sylvia communis

8.
Lath.
9. Cietrzew – Tetrao tetrix L.
10. Czajka – Vanellus vanellus L.
11. Czyż – Carduelis soinus L.
12. Derkacz – Crex crex L.
Drozd śpiewak – Turdus philo-

13.
melos C.L. Brehm.
14. Dymówka – Hirundo rustica L.
Dzierlatka – Galerida cristata

15.
L.
Dzięcioł czarny – Dryocopus
16.
martius L.
Dzięcioł duży – Dendrocops
17.
major L.
160
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Dzięcioł zielonosiwy – Picus
18.
canus Gmel.
Dzięcioł zielony – Picus viridis
19.
Gmel.
Dzięciołek – Dendrocopos mi-
20.
nor L.
Dziwonia – Carpodacus ery-
21.
thrinus Pall.
Dzierlatka – Galerida cristata
22.
L.
23. Dzwoniec – Carduelis chloris L.
tylko w okresie od
24. Gawron – Corvus frugilegus L. 15 marca do 30
czerwca
25. Gąsiorek – Lanius collurio L.

26. Gil – Pyrrhula pyrrhula L.
Grubodziób – Coccothraustes
27.
coccothraustes L.
Jastrząb gołębiarz – Accipiter
28.
gentilis L.
29. Jerzyk – Apus apus L.
30. Kapturka – Sylvia atricapila L.
31. Kawka – Corvus monedula L.
Kląskawka – Saxicola torquata
32.
L.
33. Kobuz – Falco subbuteo L.
Kokoszka wodna – Gallinula
34.
chloropus L.
35. Kopciuszek – Phoenicurus
161
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ochruros Gmel.
36. Kos – Turdus merula L.
37. Kowalik – Sitta europaea L.
38. Krętogłów – Jynx torquilla L.
39 Krogulec – Accipiter nisus L.
40. Kruk – Corvus corax L.
Krzyżodziób świerkowy – Loxia
41.
curvirostra L.
42. Kulczyk – Serinus serinus L.
Kukliczek piskliwy – Actitis
43.
hypoleucos L.
44. Kukułka – Cuculus canorus L.
45. Kwiczoł – Turdus pilaris L.
Łabędź niemy – Cygnus olor
46.
Gmel.
Łozówka – Acrocephalus
47.
palustris Bechst
Makolągwa – Carduelis
48.
cannabina L.
49. Mazurek – Passer montanus L.
50. Modraszka – Parus caeruleus L.
Muchołowka szara – Muscicapa
51.
striata Pall.
Muchołówka mała – Ficedula
52.
parva Bechst.
Muchołówka żałobna – Ficedu-
53.
la hypoleuca Pall.
162
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Muchołówka białoszyja - Fice-
54.
dula albicolis L.
55. Mysikrólik – Regulus regulus L.
56. Myszołów – Buteo buteo L.
57. Oknówka – Delichon urbica L.
Ortolan – Emberiza hortulana
58.
L.
Orzechówka – Nucifraga caryo-
59.
catactes L.
60. Paszkot – Tundrus viscivorus L.
Pełzacz leśny – Certhia
61.
familiaris L.
Pełzacz ogrodowy – Certhia
62.
brachydactyla C.L. Brehm
Perkoz dwuczuby – Pediceps
63.
cristatus L.
Perkozek – Tachybaptus
64.
rusficolis Pall.
Piecuszek – Phylloscopus tro-
65.
chilus L.
66. Piegża – Sylvia curruca L.
Pirwiosnek – Phylloscopus col-
67.
lybita Vieill.
Pleszka – Phoenicurus
68.
phoenicurus L.
Pliszka górska – Motacilla cine-
69.
rea Tunst.
70. Pliszka siwa – Motacilla alba L.
163
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Pliszka żółta – Motacilla flava
71.
L.
72. Pluszcz – Cinclus cinclus L.
73. Pokląskwa – Saxicola rubetra L.
Pokrzewka czarnołbista– Sylvia
74.
atricapilla L.
Pokrzewka jarzębata – Sylvia
75.
nisoria Bechst.
Pokrzewka ogrodowa – Sylvia
76.
borin Bodd.
Pokrzywnica – Prunella modu-
77.
laris L.
Potrzeszcz – Miliaria calandra
75.
L.
Potrzos – Emberiza schoeniclus
76.
L.
77. Pustułka – Falco tinnunculus L.
78. Puszczyk – Strix aluco L.
79. Puchacz Bubo bubo L.
Przepiórka – Coturnix coturnix
80.
L.
Raniuszek – Aegithalos cauda-
81.
tus L.
82. Remiz - Remiz pendulinus L.
83. Rudzik – Erithacus rubecula L.
Rybitwa czarna – Chlidonias
84.
niger L.
85. Rybitwa czubata – Sterna san-
164
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
dvicensis Lath.
Sierpówka – Streptopelia deca-
86.
octo Friv.
Sieweczka obrożna – Charad-
87.
rius hiaticula L.
Sieweczka rzeczna – Charadius
88.
dubius Scop.
Sikora czarnogłowa – Parus
89.
montanus Conr.
Sikora czubata – Parus cristatus
90.
L.
Sikora modra – Parus caerlu-
91.
leus L.
Sikora uboga – Parus palustris
92.
L.
93. Siniak – Columba oenas L.
94. Skowronek – Aladua arvensis L.
Skowronek borowy – Lullula
95.
arborea L.
96. Sosnówka – Parus ater L.
97. Sowa uszata – Asio otus L.
98. Sójka – Garrulus glandarius L.
tylko w okresie od
Sroka – Pica pica L. 15 marca do 30
czerwca
99. Srokosz – Lanius excubitor L.

Strumieniówka – Locustella
100.
fluviatilis Wolf
101. Strzyżyk – Troglodytes troglo-
165
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
dytes L.
Szczygieł – Carduelis carduelis
102.
L.
103. Szpak – Stumus vulgaris L.
104. Śmieszka – Larus ridibundus L.
Świergotek drzewny – Anthus
105.
trivialis L.
Świergotek łąkowy – Anthus
106.
pratensis L.
Świerszczak – Locustella naevia
107.
Bodd.
Świstunka – Phylloscopus sibi-
108.
latrix Bechst.
Trzcinniczek – Acrocephalus
109.
scirpaceus Herm.
Trzmielojad – Pernis apivorus
110.
L.
Trznadel – Emberiza citrinella
111.
L.
Turkawka – Streptopelia turtur
112.
L.
113. Wilga – Oriolus oriolus L.
Włochatka – Aegolius funereus
114.
L.
Wrona – Corvus corone cormix tylko w okresie od

115. 15 marca do 30
L. czerwca
116. Wróbel – Passer domesticus L.
117. Zaganiacz – Hippolais icterina
166
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Vieill.
118. Zięba – Fringilla coelebs L.

119. Zimorodek – Alcedo atthis L.
Zniczek – Regulus ignicapillus
120.
Temm.
Ssaki - Mammalia
Gacek brunatny – Plecotus
1.
auritus L.
Gacek szary – Plecotus

2.
austriacus Fischer
3. Gronostaj – Mustela erminea L.
Jeż zachodni – Erinaceus euro-

4.
paeus L.
Karlik malutki – Pipistrellus

5.
pipistrellus Schreber
Kret pospolity – Talpa europaea z wyjątkiem szkó-

6. łek, lotnisk i ogro-
L. dów
Łasica łaska – Mustella nivalis

7.
L.
Mopek – Barbastella barbastel-
8.
lus Schreber
Mroczek pozłocisty – Emptesi-
9. cus nilsoni (Keyserling et Bla-
sius)
Mroczek późny – Eptesicus se-
10.
rotinus Schreber
167
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Nocek Brandta – Myotis brandti
11.
Eversmann
Nocek duży – Myotis myotis
12.
Borkhauusen
Nocek Natterera – Myotis
13.
nattereri Kuhl.
Nocek posrebrzany – Vespertilio
14.
murinus L.
Nocek rudy – Myotis
15.
daubentoni Kuhl.
Nocek wąsatek – Myotis
16.
mystacinus Kuhl.
Orzesznica – Muscardinus
17.
avellanarius L.
18. Popielica – Glis glis L.
Ryjówka aksamitna – Sorex
19.
araneus L.
Ryjówka malutka – Sorex minu-
20.
tus L.
Rzęsorek rzeczek – Neomys
21.
fodiens Pennant
22. Wiewiórka – Sciurus vulgaris L.
Zębiełek karliczek – Crocidura
23.
suaveolens Pallas
168
W Nadleśnictwie „Śnieżka” łącznie wyszczególniono 1 gatunek krągłoustych, 2 gatunki ryb,

11 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 120 gatunków ptaków oraz 23 gatunki ssaków podlegające
ochronie gatunkowej zwierząt zgodnie z Rozp. Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r.
Lokalizacja wielu gatunków wymienionych zwierząt chronionych z podaniem pododdziału

bądź oddziału jest praktycznie niemożliwa z uwagi na brak dostatecznie skrupulatnych informacji jak
również niemożliwa z uwagi na np. biologię gatunku lub środowisko, w którym dany gatunek wystę-
puje.
Zawarte w tabelach puste kolumny są zamieszczone celowo i mogą być uzupełniane w miarę
napływających informacji.
4.2. Lasy ochronne
Zgodnie z obowiązującą Ustawą o lasach z dnia 28 września 1991r. (Dz.U. 1991 nr 101 poz.
444) wyróżniane są lasy ochronne.
Większość gruntów leśnych Nadleśnictwa „Śnieżka” zaliczono do lasów ochronnych. Podsta-

wą prawną jest Decyzja nr 57 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
12 sierpnia 1999 roku w sprawie uznania za ochronne lasów, stanowiących własność Skarbu Państwa,
będących w zarządzie państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwa Śnieżka.
W IV rewizji nie przeprowadzano korekty kwalifikacji lasów do kategorii ochonności.
Powierzchnia lasów ochronnych w Nadleśnictwie „Śnieżka” wynosi: 12659,11ha Powierzch-

nia ta jest niższa od podanej w ww. decyzji o ok. 3 ha ze względu na korekty przebiegu granic wydzie-
leń leśnych i zaokrąglenia ich powierzchni. Zasięg granic lasów ochronnych jest zgodny z podanym w
decyzji.
W poniższym zestawieniu ujęto powierzchnię lasów ochronnych z uwzględnieniem wszyst-

kich kategorii ochronności w rozbiciu na obręby.
TAB. 49 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI GRUNTÓW LEŚNYCH NADLEŚNICTWA „ŚNIEŻKA”

WG KATEGORII OCHRONNOŚCI
Kategoria ochronności Obręb Śnieżka Obręb Kowary nadleśnictwo
1 2 3 4
OCH BADAW, OCH MIAST, 0,62 0,62
OCH CENNE, OCH MIAST, 107,41 107,41
OCH GLEB, OCH MIAST, 242,73 242,73
OCH GLEB, OCH MIAST, OCH UZDR, 57,72 57,72
169
1 2 3 4
OCH GLEB, OCH USZK, OCH MIAST, 259,18 117,31 376,49
OCH GLEB, OCH USZK, OCH OSTOJ, OCH
MIAST 152,27 26,04 178,31
OCH GLEB, OCH WOD, 6,61 6,61
OCH GLEB, OCH WOD, OCH MIAST, 326,67 326,67
OCH GLEB, OCH WOD, OCH MIAST, OCH
UZDR 13,65 13,65
OCH GLEB, OCH WOD, OCH USZK, OCH CEN-
NE 1,23 1,23
OCH GLEB, OCH WOD, OCH USZK, OCH MIAST 1195,33 177,73 1373,06
OCH GLEB, OCH WOD, OCH USZK, OCH NAS 16,69 0,45 17,14
OCH GLEB, OCH WOD, OCH USZK, OCH OSTOJ 295,94 295,94
OCH MIAST, 809,55 1330,55 2140,1
OCH MIAST, OCH UZDR, 64,95 64,95
OCH NAS, OCH MIAST, 4,14 4,14
OCH USZK, OCH MIAST, 377,59 1574,65 1952,24
OCH USZK, OCH MIAST, OCH UZDR, 46,07 52,1 98,17
OCH USZK, OCH NAS, OCH MIAST, 3,98 1,18 5,16
OCH USZK, OCH NAS, OCH MIAST, OCH UZDR 8,35 8,35
OCH USZK, OCH OSTOJ, OCH MIAST, 21,94 21,94
OCH WOD, OCH CENNE, OCH MIAST, 21,18 21,18

OCH WOD, OCH MIAST, 778,64 1352,07 2130,71
OCH WOD, OCH NAS, OCH MIAST, 2,93 2,93
OCH WOD, OCH USZK, 7,24 7,24
OCH WOD, OCH USZK, OCH MIAST, 1017,27 1907,23 2924,5
OCH WOD, OCH USZK, OCH MIAST, OCH
UZDR 156,79 29,45 186,24
OCH WOD, OCH USZK, OCH NAS, OCH MIAST 6,54 6,54
OCH WOD, OCH USZK, OCH OSTOJ, OCH
MIAST 87,14 87,14
Suma całkowita 5765,07 6894,04 12659,11
Uzupełnieniem powyższego zestawienia jest wykres obrazujący udział wiodących kategorii

ochronności w ogólnej powierzchni lasów ochronnych.
170
22,8%
0,8%
0,005% 17,4% OCH BADAW

OCH CENNE
OCH GLEB
OCH MIAST
OCH NAS
OCH USZK
0,033% OCH WOD
42,4% 16,5%
Wykres 8 Udział poszczególnych, wiodących kategorii ochronności w ogólnej powierzchni la-

sów ochronnych w Nadleśnictwie "Śnieżka"
4.3. Drzewostany bez wskazań gospodarczych
Spośród drzewostanów Nadleśnictwa „Śnieżka” wytypowano drzewostany z panującymi ga-

tunkami liściastymi, w VI klasie wieku lub starsze, w których nie zaplanowano wskazań gospodar-
czych. Celem jest obserwacja naturalnych procesów rozwoju lasu i umożliwienie porównań z drzewo-
stanami, w których te procesy wspomagane są działalnością człowieka (przez odp. rębnie). Po-
wierzchnie takie ustanowiono na 102,13 ha, około 50% z nich zlokalizowane jest w otulinie Karkono-
skiego Parku Narodowego.
171
TAB. 50 ZESTAWIENIE PODSTAWOWYCH INFORMACJI NT. DRZEWOSTANÓW BEZ WSKAZAŃ

GOSPODARCZYCH
Powierzchnia w
Obręb Lokalizacja Powierzchnia
otulinie KPN
19 x;39 m;44 k;48 h;50 i;52 a;78 o,r;85 t;93 i;94 i;110
Śnieżka d;116 d;119 c;132 d;134 g;144 f;145 f;146 a,c;147 77,76 47,29
b;152 b;153 a,g;223 b;
Kowary 38 n;54 i;135 j;202 x;204 h;231 i;238 a;240 n;297 g; 24,37 5,34
nadleśnictwo 102,13 52,63
4.4. Lasy wpisane do rejestru zabytków
W poniższej tabeli zestawiono informacje nt. gruntów nadleśnictwa wpisanych do rejestru za-
bytków.
TAB. 51 ZESTAWIENIE GRUNTÓW W ZARZĄDZIE NADLEŚNICTWA „ŚNIEŻKA” WPISANYCH

DO REJESTRU ZABYTKÓW
Lokalizacja
Dz. ewidencyjna
Obiekt Nr rejestru L-ctwo, oddz, pododz.
L-ctwo Maciejowa:
Stanowisko archeologiczne 257/Arch/2004 3/22, 6/22
22c,f,g,i,o,p
Grodzisko wczesnośredniowiecz-
239/Arch 2/25 L-ctwo Maciejowa: 25n
ne
Relikty średniowiecznego zamku
11/Arch/2001 1/38 L-ctwo Maciejowa: 38o
- strażnicy
Zamek "Bolczów" A/907/472 776/54 L-ctwo Janowice: 54l
Zamek "Sokolec" 1403 471/101 L-ctwo Karpniki: 101g
Zespół pałacowo - parkowy w
901/J 234/135, 340/125 L-ctwo Karpniki: 125
Bukowcu
Park w Bukowcu 502/J 341/135 L-ctwo Karpniki: 135
Historyczny zespół budowlany –
założenie rezydencjonalne w 468/A/04 341/135, 335/11 L-ctwo Karpniki: 135
miejscowości Bukowiec
Park w Staniszowie 862/J 396/18, 397/19 L-ctwo Staniszów: 18,19
L-ctwo Podgórzyn: 90, L-
Zespół urządzeń związanych z 284/136, 286/138,
58/Arch ctwo Przesieka:
wydobyciem złota 401/1, 458/90
136,138,166
172
Sztolnia 86/1053/Arch/83 282/1023 L-ctwo Karpacz: 282
Pole szybowe 87/1056/Arch/83 1064/2 L-ctwo Karpacz: 291
1064/2, 292/1019,
Zespół urządzeń związanych z 293/1018, L-ctwo Karpacz:
57/Arch
wydobyciem złota 294/1012, 282,291,292,293,294
282/1023, 263/335
Sztuczne ruiny tzw.Zamek Hen-
A/1070 409/26 L-ctwo Staniszów: 26i
ryka na szczycie góry Grodna
Portal w budynku B/1477/445 628/35 L-ctwo Podgórzyn: 35mx
Znaczna część gruntów ujętych w powyższym zestawieniu to lasy. Zostały one w całości zali-
czone do gospodarstwa specjalnego. Wszystkie czynności gospodarcze zaplanowane w lasach wpisa-
nych do rejestru zabytków powinny być konsultowane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków
przed przystapieniem do realizacji. Szczególnej uwagi wymagają dawne założenia parkowe.
4.5. Ochrona - ex situ
Ostatecznym sposobem zachowania zasobów genowych jest przechowywanie nasion i innych

tkanek w warunkach biologicznego uśpienia. Jedynym w Polsce obiektem przystosowanym do tego
typu czynności jest Bank Genów w Kostrzycy. Obiekt należy do najnowocześniejszych tego typu jed-
nostek w Europie Środkowej.
Działalność Banku Genów pozwala zachować zasoby genowe ze wszystkich najcenniejszych

drzewostanów specjalnie wytypowanych do pozyskania materiału genetycznego (nasion, tkanek).
173
5. WALORY PRZYRODNICZO-LEŚNE
5.1. Gleby leśne
Gleba – powierzchniowa warstwa litosfery, stanowiąca podłoże dla życia roślin i pod ich
wpływem przy udziale pozostałych elementów środowiska przyrodniczego ulęgająca zmianom.
Gleby na terenie nadleśnictwa wykazują duże zróżnicowanie i zmienność (nawet w obrębie

jednego podtypu). Cechą charakterystyczna gleb w opisywanym nadleśnictwie są zmiany właściwości
chemicznych zwłaszcza wierzchnich warstw gleby, na znacznej powierzchni. Jest to wynikiem głów-
nie zanieczyszczeń przemysłowych, które nałożyły się na ubogie podłoże.
Do głównych podtypów gleb na terenie nadleśnictwa należą: gleby brunatne kwaśne, gleby
bielicowe właściwe, brunatne bielicowane, gleby opadowoglejowe właściwe, Dość często występują
również: gleby rdzawe właściwe i bielicowe. Pozostałe podtypy mają udział mniejszy.
Na poniższym wykresie zobrazowany jest udział poszczególnych typów gleb w nadleśnictwie,

na podstwie danych Operatu siedliskowego.
174
Litosole (LS) Regosole (IR)

Rankery (RN) Gleby brunatne (BR)
Gleby rdzawe (RD) Gleby bielicowe (B)
Gleby gruntowoglejowe (G) Gleby opadowoglejowe (OG)
Gleby mułowe (MŁ) Gleby murszowe (M)
Gleby murszowate (MR) Mady rzeczne (MD)
Gleby deluwialne (D)
B 20,3% M 0,1%
RD 6,9%
MR 0,2%
MŁ 0,04% MD 0,5%
OG 6,4%
D 0,4%
Inne G 1,3%
3,7%
IR 2,5%
RN 4,1%
LS 1,2%
BR 56,1%
Wykres 9 Udział poszczególnych typów gleb w powierzchni gruntów leśnych Nadleśnictwa

"Śnieżka"
Szersze omówienie zagadnienia znajduje się w Operacie Siedliskowym dla Nadleśnictwa

„Śnieżka” w cz.1. – Elaboracie.
5.2. Siedliskowe typy lasu
Nadleśnictwo „Śnieżka” posiada aktualne opracowanie glebowo-siedliskowe wg stanu na 1

stycznia 2008 r. Na podstawie danych z tego opracowania, przeniesionych do Planu urządzenia lasu,
powstało poniższe zestawienie obrazujące rozkład powierzchni leśnej w poszczególnych typach siedli-
skowych lasu.
175
TAB. 52 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI LEŚNEJ NADLEŚNICTWA "ŚNIEŻKA " W POSZCZE-

GÓLNYCH STL
Obręb Śnieżka Obręb Kowary Nadleśnictwo

Typy siedliskowe lasu
[ha] [%] [ha] [%] [ha] [%]
BMWYŻŚW 0,00 4,81 0,07 4,81 0,04
LMWYŻŚW 514,36 8,84 844,53 12,05 1358,89 10,59
LMWYŻW 97,18 1,67 408,52 5,83 505,70 3,94
LWYŻŚW 120,26 2,07 109,59 1,56 229,85 1,79
LWYŻW 16,72 0,29 109,43 1,56 126,15 0,98
OLJWYŻ 3,54 0,06 3,27 0,05 6,81 0,05
LŁWYŻ 44,08 0,76 8,61 0,12 52,69 0,41
BWG 83,21 1,43 9,21 0,13 92,42 0,72
BGŚW 690,21 11,87 198,01 2,82 888,22 6,92
BGW 6,67 0,11 19,89 0,28 26,56 0,21
BMGŚW 1492,24 25,65 2113,49 30,15 3605,73 28,11
BMGW 33,42 0,57 33,25 0,47 66,67 0,52
BMGB 1,13 0,02 0,00 1,13 0,01
LMGŚW 2507,09 43,10 2976,76 42,46 5483,85 42,75
LMGW 96,97 1,67 113,77 1,62 210,74 1,64
LGŚW 103,56 1,78 44,23 0,63 147,79 1,15
LGW 3,26 0,06 9,94 0,14 13,20 0,10
LŁG 2,98 0,05 2,39 0,03 5,37 0,04
OLJG 0,00 1,11 0,02 1,11 0,01
razem 5816,88 100,00 7010,81 100,00 12827,69 100,00
Analizując dane z powyższej tabeli należy stwierdzić, że dominujące są w Nadleśnictwie

„Śnieżka” siedliska lasowe - 63,45% powierzchni przypada na lasy i lasy mieszane. Istnieje w tym
względzie pewne zróżnicowanie pomiędzy obrębami – w obrębie Kowary na takie siedliska przypada
66,14% pow. leśnej wobec 60,35% w obr. Śnieżka. Ma to pewien związek ze zróżnicowaniem wyso-
kościowym obrębów – wyższe położenia górskie mają większy udział w powierzchni obrebu Śnieżka.
Udział siedlisk wyżynnych w nadleśnictwie to 17,8% - 13,69 w obr. Śnieżka i 21,4% w obr. Kowary.
W nadleśnictwie dominują siedliska świeże 91,35%. Siedliska wilgotne zajmuja 6,87% pow. leśnej
(9,9% w obr. Kowary i 4,37% w obr. Śnieżka). Na siedliska bagienne przypada w nadleśnictwie
0,52% pow. leśnej (0,22% w obr. Kowary I 0,89% w obr. Śnieżka). Najliczniej reprezentowanym
typem siedliskowym lasu jest LMGśw.
176
Uzupełnieniem powyższego zestawienia jest zmieszczony poniżej wykres, obrazujący udział

poszczególnych STL w powiezrchni leśnej dla całego nadleśnictwa.
0,5%0,4% LMGŚW
0,7%
1,0% 0,5%
1,2% BMGŚW
1,6%
1,8% LMWYŻŚW
3,9% 42,8%
BGŚW
LMWYŻW
6,9%
LWYŻŚW
LMGW
LGŚW
LWYŻW
10,6%
BWG
BMGW
LŁWYŻ
28,1% inne
Wykres 10 Udział poszczególnych STL w Nadleśnictwie "Śnieżka"
Na poniższych mapach poglądowych zobrazowany został przestrzenny rozkład w zakresie ży-

zności, wilgotności i zróżnicowania wysokościowego siedliskowych typów lasu w Nadleśnictwie
„Śnieżka”.
Szczegółowy opis siedliskowych typów lasu Nadleśnictwa „Śnieżka” zamieszczony jest w

Planie urządzenia lasu na lata 2009-2018 jak również w Operacie siedliskowym.
177
5.3. Flora
Lista florystyczna Nadleśnictwa Śnieżka zawiera ok. 900 gat. (w przybliżeniu ok. 900 gat.
wykazanych z przyległego obszaru KPN). W poprzednim rozdziale zamieszczono zestawienia roślin
chronionych i zagrożonych w nadleśnictwie obrazujące najbardziej cenne taksony roślin naczynio-
wych. Pozostałe gatunki roślin wymienione są w Planach Ochrony Karkonoskiego Parku Narodowe-
go i Rudawskiego Parku Narodowego. Ponadto w celu uzupełnienia i dokonania szczegółowego ze-
stawienia wszystkich gatunków roślin nadleśnictwa wymagane jest przeprowadzenie odpowiednich
badań fitosocjologicznych. Informacje nt. chronionych gatunków flory występujących na terenie Nad-
leśnictwa „Śnieżka” w rozdziale dotyczącym form ochrony przyrody.
5.4. Fauna
Fauna Nadleśnictwa Śnieżka przedstawia różnorodny stopień rozpoznania w odniesieniu do

poszczególnych grup systematycznych. Teren nadleśnictwa nie podlegał kompleksowym badaniom
biologicznym dlatego zestawienia przedstawione w niniejszym opracowaniu pochodzą z aktualnie
dostępnych opracowań głównie z wykonanych waloryzacji przyrodniczych gmin i Planu Ochrony
RPK oraz wykorzystano informacje zawarte w „Atlasie rozmieszenia ssaków w Polsce” (Pucek i Ra-
czyński 1983).
Z dostępnych publikacji wynika, że wśród bezkręgowców w obrębie Rudawskiego Parku Kra-

jobrazowego i otuliny udokumentowano występowanie 122 gatunków bezkręgowców w tym: 53 ga-
tunki ślimaków, 53 gatunki muchówek i 16 gatunków roztoczy.
Zwierzęta kręgowe stanowią grupę złożoną z 203 gatunków a wśród nich: ptaki – 63 %, ssaki
– 21 %, ryby – 8 %, płazy – 5 %, gady – 3 % i kręgouste 0,5%.
Określenie stopnia zagrożenia poszczególnych gatunków przedstawiono w obszarze RPK i

nadlśnictwie z uwzględnieniem „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” (Głowaciński 1992).
Informacje nt. chronionych gatunków fauny występujących na terenie Nadleśnictwa „Śnieżka”

w rozdziale dotyczącym form ochrony przyrody.
181
5.4.1. Bezkręgowce – Evertebrata
Jest to grupa zwierząt, w skład której wchodzi 13 gromad: wirki, skrzelowce, przywry, ta-
siemce, nicienie skąposzczety, pijawki, ślimaki, małże, skorupiaki, pajęczaki, wije i owady.
Na obszarze nadleśnictwa nie prowadzono żadnych bardziej szczegółowych badań większości

wymienionych zwierząt. Przedstawione gatunki z gromad roztoczy (Acarida), ślimaków (Gastropoda)
a z owadów muchówki (Diptera) są zamieszczone z wykorzystaniem danych Planu Ochrony RPK
(JBPiP 1997). Tylko w obszarze RPK zostały zaewidencjonowane 122 gatunki zwierząt bezkręgo-
wych w tym: 53 gatunki ślimaków, 53 gatunki muchówek oraz 16 gatunków roztoczy. Grupa ślima-
ków i roztoczy jest bardzo czułym bioindykatorem (wskaźnikiem) stanu środowiska, dlatego wy-
szczególnienie ich przedstawicieli ma istotne znaczenie dla lasów.
Roztocza – Acarida
Informacje o roztoczach w nadleśnictwie „Śnieżka” pochodzą wyłącznie z terenu RPK (JBPiP

1997). W obszarze parku i jego otuliny występuje 16 gatunków roztoczy żyjących w różnych siedli-
skach łąk, lasów, miejsc ruderalnych, torfowisk, zarośli nad brzegami rzek. Wśród wymienionych
gatunków 4 są dość nieliczne w Polsce, 2 zaliczone do rzadkich a 7 zalicza się do pospolitych. Przed-
stawione w tabeli gatunki występujące w obszarze RPK nie podlegają ochronie gatunkowej i nie nale-
żą do rzadkich. Najbardziej interesujące miejsca występowania roztoczy to: Zamkowy Grzbiet, Góra
Średnia, Kowarska Skała-Siodło, Góry Ołowiane – Góra Brożyna, Góry Sokole – Sokoliki, Zamek
Sokolec, Góra Średnica.
Ponieważ teren, na którym występują poznane gatunki roztoczy jest tylko częścią nadleśnic-
twa zatem istnieje potrzeba przeprowadzenia szczegółowych badań na pozostałym obszarze w celu
bliższego poznania tej grupy zwierząt. Pełniejsze rozeznanie tej szczególnej grupy zwierząt w przy-
szłości umożliwi porównanie zestawu gatunków i wyciągnięcie stosownych wniosków co do stanu
zanieczyszczenia środowiska.
182
TAB. 53 ZESTAWIENIE GATUNKÓW ROZTOCZY W NADLEŚNICTWIE „ŚNIEŻKA”
Stopień zagrożenia
Lp. Gatunek Typ siedliska Silnie Uwagi
Nieza- Zagrożo-
zagrożo-
grożony ny
ny
1 2 3 4 5 6 7
1. Leptus phalangi De Geer lasy liściaste i mieszane x
2. Georgiothrombium pulcherrimum Haler - // - x
3. Trombidium holosericum L. - // - x
4. Abrolophus quisquiliarus Herman - // - x
5. Erythraeus elvirae Haitlinger - // - x
6. Erythraeus regalis Haitlinger - // - x
7. Camppythrombium barbaum Lucas - // - x
8. Trombidium kneissli Krausse - // - x
9. Calyptostoma velutinus Muller - // - x
10. Camerotrombidium rasum Berlese łąki x
11. Enemothrombium bifoliosum Canestrini - // - x
12. Leptus trimaculatus Rossi - // - x
13. Hauptmannia brevicollis Oudemans - // - x
14. Echinothrombium rhodinum C.L. Koch - // - x
15. Balaustium morosum Hermann miejsca ruderalne x
16. Valgothrombium major Halbart torfowiska x
Owady – Insecta
Fauna owadów Karkonoszy praktycznie nie posiada form swoistych poza endemicznym pod-
gatunkiem miernikowca – Torula quadrifraria sudetica i gatunkiem chrząszcza – Pterostichus sudeti-
cus. Do końca XIX wieku żyła tu w reglu górnym forma niepyllaka apollo Parnasius apollo silesianus.
Wśród występujących owadów zaznacza się tu większy udział gatunków bezskrzydłych odporniej-
szych na działanie silnych wiatrów (Karkonosze – przewodnik przyrodniczy1996). W granicach Ru-
dawskiego Parku Krajobrazowego przebadana została jedynie grupa muchówek, których stwierdzono
53 gatunki bez chronionych i rzadkich. Szersze omówienie zagadnienia zawarte jest w części „Formy
ochrony”.
183
Ślimaki – Gastropoda
Ślimaki to grupa zwierząt, których specyficzny charakter bioindykatorów predysponuje do

przeprowadzenia wnikliwych badań na obszarze Nadleśnictwa Śnieżka. Poznane stanowiska i gatunki
ślimaków znajdują się w obszarze RPK i otulinie. W grupie 53 gatunków nie wykazano gatunków
rzadkich i chronionych w granicach Polski, odnotowano 25 gatunków pospolitych, 10 rzadkich w Pol-
sce, 11 rzadkich w Sudetach. Większa część ślimaków występuje na terenach bogatych w związki
mineralne głównie wapń. Siedliska ze znaczną ilością gatunków to miejsca ruderalne oraz lasy mie-
szane i liściaste (bukowe). Tereny o znacznym bogactwie gatunków ślimaków praktycznie pokrywają
się z obszarami występowania roztoczy m in. zamek Bolczów, Góra Średnica, Kowarska Skała Siodło
itd. Zestawienie gatunków ślimaków obszaru Nadleśnictwa Śnieżka zawiera gatunki żyjące w środo-
wisku leśnym lasów liściastych, mieszanych i iglastych. Pozostałe gatunki żyjące w innych środowi-
skach znajdują się w Operacie RPK (JBPiP 1997).
TAB. 54 ZESTAWIENIE GATUNKÓW ŚLIMAKÓW W NADLEŚNICTWIE „ŚNIEŻKA”
Stopień zagrożenia
Lp. Gatunek Typ środowiska Silnie Uwagi
Niezagro- Zagro-
zagrożo-
żony żony
ny
1 2 3 4 5 6 7
1. Arion subfuscus Drap. Lasy iglaste x
2. Euconulus fulvus O.F.Muller - // - x
3. Aegopinella minor Stabile - // - x
4. Discus rotundatus O.F. Muller - // - x
5. Limax tenellus O.F. Muller - // - x
6. Punctum pygmaeum Drap. Lasy liściaste i miesza- x
ne
7. Ena montana Drap. - // - x
8. Ena obscura O.F. Muller - // - x
9. Acanthinula aculeata O.F. Muller - // - x
10. Cochlodina laminata Mont. - // - x
11. Alinda biplicata Mont. - // - x
12. Limax cinereoniger Wolf - // - x
13. Limax tenellus O.F. Muller - // - x
14. Lehmannia marginata O.F. Muller - // - x
15. Arion rufus L. - // - x
16. Arion subfuscus Drap. - // - x
17. Euconulus fulvus O.F. Muller - // - x
184
1 2 3 4 5 6 7
18. Isognomostoma isognomostoma Schröt- - // - x
er
19. Vertigo pusilla O.F. Muller - // - x
20. Vertigo substriata Jeff. - // - x
21. Acicula polita Hartman - // - x
22. Discus perspectivus Meg. von Muhlfeld - // - x
23. Semilimax semilimax Ferussac - // - x
24. Vitrea diaphana Studer - // - x
25. Daudebardia breviceps Drap. - // - x
26. Deroceras praecox Wiktor - // - x
Poznany fragment nadleśnictwa pod względem malacofauny (ślimaków) wskazuje znaczną

różnorodność. Wykazane gatunki przynależne są do 14 kategorii zoogeograficznych. Grupa tych zwie-
rząt podobnie jak roztocza i owady wymaga szerszych i bardziej wnikliwych badań odnoszących się
do obszaru Nadleśnictwa Śnieżka. Wśród wykazanych gatunków ślimaków brak gatunków chronio-
nych.
5.4.2. Kręgowce – Vertebrata
Do grupy kręgowców zalicza się: ssaki – Mammalia, ptaki –Aves, ryby – Pisces, kręgouste –
Cyclostomata, płazy – Amphibia i gady – Reptilia. Największą liczebność gatunków zanotowano w
przypadku ptaków, mniej ssaków, ryb oraz płazów i gadów.
Krągłouste - Cyclostomata
Jedynym przedstawicielem w granicach nadleśnictwa jest minog strumieniowy objęty ochroną

gatunkową (Rozp. Min. Och. Środ. Zasob. Nat. i Leś. z dnia 1995.01.06.) i uznany za gatunek ginący
a także zagrożony.
Ryby – Pisces
Gatunki podlegające prawnej ochronie gatunkowej (Rozp. Min. Środ. z dnia 28 września 2004
r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną - Dz. U. Nr 220, poz. 2237) i
występujące w wodach Nadleśnictwa „Śnieżka” to strzebla potokowa – Phoxinus phoxinus L. i śliz –
Noemacheilus barbatulus L. Uznane za rzadkie są głowacz białopłetwy – Cottus gobio i pstrąg poto-
185
kowy – Salmo trutta fario L. Ostatni z wymienionych gatunków posiada naturalne populacje tylko na
nielicznych stanowiskach m in. w Jedlicy powyżej Kowar stanowiące naturalny bank genów tego ga-
tunku. Zalecane jest zaniechanie regulacji tego odcinka rzeki. Łącznie w wodach obszaru Nadleśnic-
twa Śnieżka spotyka się 17 gatunków ryb.
Gatunki chronione zostały zamieszczone w części „Formy ochrony”.
Gospodarkę na wodach pozostających w terytorialnym zasięgu nadleśnictwa prowadzi PZW.
TAB. 55 ZESTAWIENIE GATUNKÓW RYB WYKAZANYCH Z POTOKÓW NADLEŚNICTWA

ŚNIEŻKA

Lp Za- Silnie
Gatunek 1- 11- 51- po-nad Niezagro- Uwagi
. gro- zagro-
10 50 100 100 żony
żony żony
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Ciernik – Gasterosteus aculeatus L. x
2. Głowacz białopłetwy – Cottus gobio L. x rzadki
3. Jelec – Leuciscus leuciscus L. x
4. Karaś – Carassius carassius L. x
5. Karaś srebrzysty – Carassius auratus Bloch. x
6. Kiełb – Gobio gobio L. x
7. Kleń – Leuciscus cephalus L. x
8. Leszcz – Abramis brama L. x
9. Lipień – Thymallus thymallus L. x
10. Okoń – Perca fluviatilis L. x
11. Płoć – Rutilus rutilus L. x
12. Pstrąg potokowy – Salma trutta fario Bloch x rzadki
13. Słonecznica – Leucaspius delineatus Heckel x
14. Szczupak – Esox lucius L. x
15. Tęczak – Oncorhynchus mykkis x
186
Płazy – Amphibia
Stwierdzone gatunki płazów w obszarze Nadleśnictwa Śnieżka liczą w przybliżeniu 12 gatun-

ków. Dwa gatunki posiadają wyraźnie górski charakter są to salamandra plamista i traszka górska
pozostałe to nizinne. Informacje odnoszące się do płazów pochodzą głównie z danych RPK (JBPiP
1997) i opracowań faunistycznych (Jankowski 1994). Wszystkie odnotowane gatunki płazów w obsza-
rze Nadleśnictwa Śnieżka podlegają ochronie gatunkowej. Zestawienie gatunków płazów zawarte jest
w części „Formy ochrony”.
Gady – Reptilia
Wszystkie gatunki gadów podlegają ochronie prawnej (Rozp. Min. Środ. z dnia 28 września
2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną - Dz. U. Nr 220, poz.
2237). Na terenie nadleśnictwa występuje 5 gatunków gadów.
Wszystkie odnotowane gatunki gadów zestawione są w części „Formy ochrony”.
Ptaki – Aves
TAB. 56 ZESTAWIENIE GATUNKÓW PTAKÓW WYKAZANYCH Z TERENU NADLEŚNICTWA

ŚNIEŻKA NIE PODLEGAJĄCYCH OCHRONIE GATUNKOWEJ

Lp. Gatunek Silnie Uwagi
51- po-nad Nieza- Zagro-
1-10 11-50 zagro-
100 100 grożony żony
żony
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Czapla siwa – Ardea cinerea L. x
2. Czernica – Aythya fuligula L. x
3. Gołąb miejski – Columba livia x
Gmel.
4. Głowienka – Aythya ferina L. x
5. Grzywacz – Columba palumbus L. x
6. Krzyżówka – Anas platyrhynchos L. x
7. Kuropatwa – Perdix perdix L. x
8. Łyska – Fulica atra L. x
9. Słonka – Scolopax rusticola L. x
187
Wykaz ptaków został sporządzony w oparciu o dane inwentaryzacji przyrodniczych gmin

(Jankowski 1994) oraz z wykorzystaniem materiałów zawartych w Planach Ochrony RPK (JBPiP
1997) i KPN (JBPiP 1996) a także w oparciu o pozostałe informacje zebrane podczas prac III rewizji
u.l. i za Sokołowskim (1988) w publikacji „Ptaki Polski”.
Łącznie w powierzchni Nadleśnictwa Śnieżka zaobserwowano 129 gatunków ptaków. W ze-

stawieniu powyżej zamieszczono tylko te gatunki które nie podlegają ochronie gatunkowej, pozostałe
gatunki (122) wymienione są w części „Formy ochrony”.
Ssaki - Mammalia
TAB. 57 ZESTAWIENIE GATUNKÓW SSAKÓW WYKAZANYCH Z TERENU N ADLEŚNICTWA

ŚNIEŻKA NIE PODLEGAJĄCYCH OCHRONIE GATUNKOWEJ

Lp. Gatunek Silnie Uwagi
51- po-nad Niezagro- Zagro-
1-10 11-50 zagro-
100 100 żony żony
żony
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Badylarka – Micromys minutus Pallas x
2. Borsuk – Meles meles L. x
3. Darniówka zwyczajna - Pitymys x
subterraneus (de Salys – Longchamps)
4. Dzik – Sus scrofa L. x
5. Jeleń europejski – Cervus elaphus L. x
6. Jenot – Nyctereutes procyonoides Gray. x
7. Karczownik – Arvicola terrestris L. x
8. Kuna domowa – Martes foina Erxleben x
9. Kuna leśna – Martes martes L. x
10. Lis – Vulpes vulpes L. x
11. Łoś – Alces alces L. x pojedyn-
cze ob-
serwacje
12. Muflon – Ovis amnon x

13. Mysz domowa – Mus musculus L. x
14. Mysz leśna – Apodemus flavicollis Mel- x
chior
15. Mysz polna – Apodemus agrarius Pallas x
16. Mysz zaroślowa – Apodemus sylvaticus x
L.
17. Nornica ruda – Clethrionomys glareolus x
L.
18. Piżmak – Ondatra zibethicus L. x
19. Polnik – Microtus arvalis Pallas x
188
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
20. Sarna – Capreolus capreolus L. x
21. Szczur wędrowny – Rattus norvegicus x
Berkenhout
22. Tchórz zwyczajny – Mustela putorius x
L.
23. Zając szarak – Lepus capensis L. x
Łącznie w obszarze Nadleśnictwa Śnieżka opisano 46 gatunków ssaków w tym 23 gat. podle-
gają ochronie gatunkowej. Głównie wśród gatunków pozostających poza ochroną znajdują się gryzo-
nie oraz jeden przedstawiciel drapieżnych - jenot (gatunek introdukowany i niepożąda-
ny).Prawdopodobnie zestawienie nie obejmuje ostatecznej liczby taksonów, bowiem istnieje szereg
gatunków (np. nietoperzy, drobnych gryzoni) nie wykazanych, których słabe rozpoznanie wymaga
dalszych badań.
Ssaki podlegające ochronie gatunkowej zostały zestawione w części „Formy ochrony”. W ze-
stawieniu tabelarycznym ssaków jest szereg gatunków zwierząt podlegających pozostałym formom
ochrony np. ochronie łowieckiej. Gospodarka łowiecka poza sterowaniem populacjami przyczynia się
również do ochrony określonych gatunków lub całych populacji (np. muflona). Pozostałe gatunki ssa-
ków głównie gryzoni nie podlegają żadnym formom ochrony i stanowią niejednokrotnie znaczne za-
grożenie w środowisku leśnym.
5.5. Charakterystyka drzewostanów ilościowa i powierzchniowa
Zestawienie powierzchni drzewostanów dla Nadleśnictwa Śnieżka sporządzono w odniesieniu

do obrębów leśnych i całego obiektu względem grup wiekowych 1-40, 41-80 i ponad 80-letnie oraz
wg bogactwa gatunkowego. Zostało ono wygenerowane za pomocą programu „Taksator”.
Charakteryzując drzewostany względem bogactwa gatunkowego można podzielić je na : jed-

nogatunkowe, dwu-, trzy-, cztero- i więcej gatunkowe.
189
TAB. 58 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI [HA ] DRZEWOSTANÓW WEDŁUG GRUP WIEKOWYCH

I BOGACTWA GATUNKOWEGO (WYNIKI TAKSACJI PRZETWORZONE PROGRAMEM „TAKSA-
TOR”)
Powierzchnia [ha]/ miąższość [m3]

Obręb, nadle- Bogactwo gatun-
śnictwo kowe, drzewostany Wiek
Ogółem Ogółem [%]
<=40 lat 41-80 lat > 80 lat
jednogatunkowe 303,97 524,61 321,97 1150,55 19,8
dwugatunkowe 233,11 472,32 343,33 1048,76 18,1

Obręb Śnieżka
trzygatunkowe 593,13 465,29 613,05 1671,47 28,8
cztero- i więcej
377,03 525,92 1036,40 1939,35 33,4
gatunkowe
jednogatunkowe 184,58 717,60 452,01 1354,19 19,4
dwugatunkowe 388,27 708,36 604,15 1700,78 24,4

Obręb Kowary
trzygatunkowe 704,75 651,17 551,83 1907,75 27,3
cztero- i więcej
550,26 650,13 821,24 2021,63 28,9
gatunkowe
jednogatunkowe 488,55 1242,21 773,98 2504,74 19,6
dwugatunkowe 621,38 1180,68 947,48 2749,54 21,5

Nadleśnictwo
Śnieżka trzygatunkowe 1297,88 1116,46 1164,88 3579,22 28,0
cztero- i więcej
927,29 1176,05 1857,64 3960,98 31,0
gatunkowe
Powierzchnia drzewostanów cztero i więcej gatunkowych w obszarze Nadleśnictwa Śnieżka

wynosi 3960,98 ha – 31,0 %. Podobnie kształtuje się udział drzewostanów wielogatunkowych w oby-
dwu obrębach leśnych – Śnieżka (1939,35 ha – 33,4 %) i Kowary (2012,63 ha –28,9 %).
W porównaniu do wyników inwentaryzacji z poprzedniej rewizji PUL nie nastapiły istotne

zmiany mimo wprowadzenia w nowej Istrukcji Urządzania Lasu kryterium powierzchniowego w
określaniu udziału gatunków. Udział drzewostanów najbardziej zrożnicowanych pod względem składu
gatunkowego uległ zmniejszeniu w obrębie Kowary (z 31,02%), natomiast wzrósł w obrębie Śniezka
(z 31,98%), co spowodowało, że dla całości nadleśnictwa udział ten obniżył się jedynie o ok. 0,5%.
Jednogatunkowe drzewostany występują w nadleśnictwie na powierzchni 2504,74 ha (19,6%),

zajmując podobną powierzchnię w obu obrębach: Kowary (1354,19 ha – 19,4 %) i Śnieżka (1150,55
ha – 19,8 %). W porówaniu do wartości sprzed 10-lat zmniejszeniu uległ udział monokultur w obrębie
190
Kowary (z 25,35%), natomiast wzrósł w obrębie Śnieżka (z 17,39%), w związku z czym dla całości
nadleśnictwa odnotowano spadek z 21,73%.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że lasy wykazują dość duży stopień bogactwa gatunko-
wego w całym obszarze Nadleśnictwa Śnieżka. Grupy drzewostanów trzy- oraz cztero- i więcej ga-
tunkowych zajmują razem prawie 60% powierzchni gruntów leśnych zalesionych w nadleśnictwie.
5.6. Budowa pionowa
Budowa pionowa to jeden z podstawowych elementów określających charakter drzewosta-

nów. Drzewostany można podzielić względem budowy pionowej na: jednopiętrowe, dwupiętrowe,
trzypiętrowe i wielopiętrowe oraz o budowie przerębowej, w klasie odnowienia (KO) i klasie do od-
nowienia (KdO). Złożona budowa pionowa jest pochodną wielu czynników związanych zarówno z
prowadzeniem gospodarki leśnej jak również wynikającą z uwarunkowań siedliskowych i wysoko-
ściowych.
TAB. 59 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI [HA ] I DRZEWOSTANÓW WG GRUP WIEKOWYCH I

BUDOWY ( WYGENEROWANE PROGRAMEM „TAKSATOR”)
Struktura drzewo- Wiek

Obręb, nadle- Jed- Ogółem
stanów, drzewosta- Ogółem
śnictwo nostka 41 - 80 [%]
ny <=40 lat > 80 lat
lat
jednopiętrowe ha 1501,42 1983,65 1632,51 5117,58 88,1
Obręb Śnieżka dwupiętrowe ha 0 0 29,68 29,68 0,5
w KO i KdO ha 5,82 4,49 652,56 662,87 11,4

Obręb Kowary dwupiętrowe ha 0 10,69 21,29 31,98 0,5
w KO i KdO ha 1,71 3,79 705,71 711,21 10,2

Nadleśnictwo dwupiętrowe ha 0 10,69 50,97 61,66 0,5
w KO i KdO ha 7,53 8,28 1358,27 1374,08 10,7
Budowa pionowa nierozerwalnie wiąże się ze zwarciem pionowym decydującym o stopniu

wykorzystania właściwości świetlnych. Im bardziej zróżnicowana jest budowa pionowa tym bardziej
odporny jest drzewostan na ogólnie pojmowane czynniki szkodliwe. W naturalnych i zbliżonych do
naturalnych zbiorowiskach leśnych, na żyznych siedliskach oraz w niższych polożeniach górskich,
występuje zazwyczaj złożona wielopiętrowa budowa pionowa, w której drzewa rosną w kilku war-
stwach płynnie przechodzących między sobą. W takich warunkach jednopiętrowa budowa pionowa
191
drzewostanów jest zwykle pochodną zrębowej gospodarki leśnej i zdecydowanie dominuje w obszarze
Nadleśnictwa Śnieżka. Zinwnetaryzowano niewielkie powierzchnie (0,5% w odniesieniu do po-
wierzchni nadleśnictwa), na których odnotowano drzewostany dwupiętrowe (61,66 ha). W drzewosta-
nach tych na siedliskach lasowych drugie piętro tworzą gatunki liściaste głównie naturalnego pocho-
dzenia.
Jednopiętrowe drzewostany wszystkich klas wieku zajmują w nadleśnictwie powierzchnię

11358,74 ha. Jest to ogromna powierzchnia (88,8%), obejmująca zarówno niskie położenia górskie jak
również warstwę regli. Należy zaznaczyć że struktura wielopiętrowa drzewostanów możliwa jest do
osiągnięcia w określonych warunkach siedliskowych i środowiskowych. Wytworzenie złożonej pio-
nowej struktury drzewostanów jest stosunkowo łatwe w niższych położeniach górskich gdzie lasy o
zmienionej, zachwianej strukturze przebudowuje się rębniami złożonymi. W reglu górnym surowe
warunki przyrodnicze powodują, że świerk jest gatunkiem lasotwórczym i klimaksowym z charaktery-
styczna budową jednopiętrową.
Proces przebudowy drzewostanów widać na podstawie powierzchni KO (klasy odnowienia) i

KdO (klasy do odnowienia), których sumaryczna powierzchnia w nadleśnictwie wynosi 1374,08 ha
(dla porównania: 460,58 w poprzednim 10-leciu). Skutkiem prowadzenia gospodarki przerębo – zrę-
bowej powinno być wyhodowanie drzewostanów wielogatunkowych o złożonej, wielopiętrowej bu-
dowie pionowej. W powierzchni nadleśnictwa nie wyróżniono drzewostanów o budowie przerębowej.
5.7. Baza nasienna Nadleśnictwa Śnieżka
Właściwe prowadzenie gospodarki w dużej mierze związane jest z posiadaniem bazy nasien-
nej podstawowych gatunków drzew leśnych. Jest to szczególnie ważne w przypadku nadleśnictw po-
łożonych na terenie Sudetów gdzie praktycznie niemożliwe jest korzystanie z innych niż miejscowe
nasion. Z drugiej strony warunki ekologiczne znacznie ograniczają lub wręcz uniemożliwiają właści-
we funkcjonowanie bazy nasiennej. Do elementów szczególnie niekorzystnych w odniesieniu do baz
nasiennych zalicza się:
• czynniki biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne
• niewłaściwy skład gatunkowy istniejących drzewostanów
• specyficzne warunki ekologiczne.
Aktualna koncepcja bazy nasiennej odnosząca się do regionów zagrożonych w Sudetach obok
aspektu praktycznego – wybór drzewostanów do pozyskania nasion na cele gospodarcze w głównej
mierze ujmuje aspekt zachowawczy, którego celem jest zachowanie lokalnych i rodzimych populacji
podstawowych gatunków drzew leśnych jako najlepiej dostosowanych do tych warunków, do odno-
192
wienia powierzchni leśnych i przebudowy drzewostanów sztucznie wprowadzonych z nasion niezna-

nego pochodzenia (Matras 1995).
W latach 1985 – 1986 prowadzono kwalifikację drzewostanów dla sudeckiego banku genów,
zweryfikowaną w 1994 roku. Drzewostany wybrane pochodzą ze wszystkich stref wysokościowych.
Ich lokalizację i opis zawiera część opisowa Planu Urządzania Lasu (Elaborat).
5.8. Parki wiejskie występujące na terenie i w zasięgu terytorial-

nym nadleśnictwa
Parki i ogrody posiadają istotne znaczenie w dziedzictwie kulturalnym kraju i są nierozerwal-

nym elementem architektonicznym. Niejednokrotnie powstawały na przestrzeni stuleci i były dziełami
sztuki ogrodniczej (Parki i ogrody zabytkowe.., 1992). W okresie socjalizmu większość z tych obiek-
tów straciła swych prawowitych właścicieli. Stan techniczny w przeważającej większości uległ pogor-
szeniu lub dewastacji.
W wykazie parków i ogrodów zabytkowych w Polsce znalazły się obiekty pozostające w tery-
torialnym zasięgu i najbliższej okolicy Nadleśnictwa „Śnieżka”. Dane przedstawione w zestawieniu
przedstawiają stan na 1991 rok.
TAB. 60 ZESTAWIENIE ZABYTKOWYCH PARKÓW I OGRODÓW W TERYTORIALNYM ZASIĘ-

GU NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA
Rodzaj Czas po- Nr rejestru Nr

Lp. Miejscowość Użytkownik Pow. ha
parku wstania zabytków ewid.
1 2 3 4 5 6 7 8
Gmina Janowice Wielkie
1. Janowice Wielkie pałacowy P. Dom Po- 10,54 XIX 509/J/77
mocy Spo-
łecznej
2 Komarno pałacowy 4,62 XVIII 859/J/89 5327
3 Radomierz dworski pryw. 2,5 XVI – XVIII 529/J/79 532
4 Trzcińsko II pałacowy RSP 1,7 XIX 2894
5 Trzcińsko III dworski 5,36 XIX 528/J/79 539
Miasto Jelenia Góra
1. Cieplice I – Park Norweski miejski UM 17,0 1906 599/79 533
2. Cieplice II – Park Zdrojo- pałacowy Politechn. 16,32 pocz. XIX 230/50 549
wy Wrocław.
3. Jelenia Góra – Paulinum
4. Maciejowa pałacowy 6,65 XIX 522
Gmina Jeżów
1. Czernica pałacowy 4,75 XIX 503/J/77 558
193
1 2 3 4 5 6 7 8
2. Dziwiszów pałacowy Komb. Rol. 5,1 XIX 504/J/77 559
Spoż. Sie-
dlęcin
Miasto Kowary
1. Ciszyca pałacowy pryw. 4,1 XIX 537/J/79 524
2. ul. Jeleniogórska 14 szpitalny ZOZ Kowa- 4,9 poł. XIX 910/J 7092
ry
3. Radociny pałacowy Dom Wyp. 4,71 XIX 505/J/77 560
Urz. Energii
Atom.
4. ul. Sanatoryjna uzdrowisk. Szpital Prze- 7,6 pocz. XX 1051/J/90 7091
ciwgruźliczy
5. Park przy siedzibie Nadle- miejski Nadleśnic- 0,57 XIX
śnictwa Śnieżka two
Gmina Marciszów
1. Ciechanowice pałacowy Szk. Podst. 0,93 XIX 538/J/79 523
Gmina Mysłakowice
1. Bukowiec pałacowy WOPR 22,9 XVIII 202/J/77 555
2. Dąbrowica pałacowy PPH Woja- 3,4 XIX 894/J
nów
3. Karpniki I Zamek pałacowy Sp. BiK 8,83 XIX 177/50 557
4. Karpniki II Willa willowy pryw.WSK, 12,59 1815 860/J/85 5328
PZL Kalisz
Gmina Janowice Wielkie
5. Łomnica pałacowy UG, PPH 8,2 XIX 501/J/77 554
Wojanów
6. Mysłakowice pałacowy Zb. Szk. 13,43 XIX 508/J/77 547
Gm., UG
7. Wojanów pałacowy SKR 13,76 XIX 241/50 556
Gmina Podgórzyn
1. Miłków pałacowy PPH Woja- 4,51 XIX 507/J/77 538
nów
2. Staniszów nr 100 pałacowy Straż Poż. 3,56 XIX 682/J
3. Staniszów nr 111 pałacowy UG 1,4 pocz. XIX 912/J/88 6151
4. Podgórki pałacowy Zakł. Przem 5,6 XIX 535/J/79 517
Baw. im.
Hermana
Łódź
Przedstawione zestawienie jest tylko wyszczególnieniem obiektów o największej wartości, nie

posiada szczegółowego opisu ponieważ wykracza to poza ramy niniejszego opracowania.
W znacznym stopniu przedstawiony wykaz parków uległ zmianom w odniesieniu do ich form
własności. Prywatyzacja stwarza warunki na odrestaurowanie lub odbudowę i przywrócenie świetno-
ści znacznej części obiektów. Aktualnie użytkownicy są prawnie i moralnie odpowiedzialni za stan
194
zachowania administrowanych obiektów. Ich zagospodarowanie wymaga szczegółowych opracowań i

wnikliwych analiz prowadzonych z dużą znajomością tematu. Przy renowacji parków wymagane jest
określenie stref ochrony konserwatorskiej, ekologicznej i powiązań widokowych. Zatem każde szcze-
gółowe opracowanie jest swoistym planem zagospodarowania przestrzennego i powinno ściśle wiązać
się z infrastrukturą osadnictwa i krajobrazem.
5.9. Ciekawe twory przyrody nieożywionej w zasięgu i bezpośred-

nim sąsiedztwie Nadleśnictwa „Śnieżka”
Osobliwe miejsca, interesujące twory przyrody nieożywionej przedstawiono głównie w opar-

ciu o mapy turystyczne (Fronia i Pietrzak 1998, Pietrzak 1998) oraz pozostałych informacji zebra-
nych w trakcie trwania prac III rewizji urządzania lasu obszaru nadleśnictwa.
TAB. 61 WYKAZ CIEKAWYCH OBIEKTÓW PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ
Zabiegi uzgod-
Le- nione z woje-
Po- Za-
Nazwa śnic- wódzkim konser-
wierzc Ogólny opis, rodzaj obiektu, wymia- gro- Uwa
Lp. parku, two, watore m przyro-
hnia ry, stan, walory że- gi
obiektu oddz. dy
[ha] nia
Pddz. projek- wyko-
towane nane
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Potężne filary skalne (642 m n.p.m.) z
102
1. Sokoliki platformą widokową na Dolinę Bobru i
c,d
Góry Kaczawskie.
Formacja skalna z punktem widoko-
2. Piec 71d wym na szczycie. Miejsce wspinacz-
kowe.
Skalny Interesująca formacja skalna zlokali-
3. 71 f
Most zowana w obr. Kowary
Teren leśnictwa Janowice, wczesno-
4. Grodzisko 54 l 0,86 średniowieczne grodzisko na szczycie
wzniesienia. Obr Kowary.
Jeden z trzech co do wielkości wodo-
spadów w polskich Karkonoszach..
Rzeka Podgórna wypływa z okolic
Małego Szyszaka i toczy swe wody w
przy dół wcinając się wąwozem w próg
Wodospad skalny. Powyżej Przesieki na linii
5. oddz.
Podgórnej uskoku tektonicznego jest trój kaska-
178
dowy wodospad o wysokości ok. 10 m.
W niedalekiej odległości od wodospadu
po przeciwnej stronie Złotego Widoku
są granitowe ostańce skalne. Cieka-
wostką jest skała o nazwie „Chybotek”,
195
1 2 3 4 5 6 7 8 9
którą pomimo jej wagi (7 ton) łatwo
wprawić w niewielki ruch. Obr. Śnieżka.
Zapora wodna z wodospadem zbudo-
Wodospad wana w 1915 roku u podnóża Karpatki
6. 239
Łomnicy położona w malowniczym obszarze
Karpacza. Obr. Śnieżka.
Najwyższy szczyt Rudaw Janowickich
(945 m n.p.m.) ze zboczami pokrytymi
190h, gołoborzem. Na jednym ze szczytów
7. Skalnik 2,71
191c stoją granitowe skałki, jedna z nich
Ostra jest udostępniona jako punkt wi-
dokowy. Obr. Kowary.
przy Grupa skalna z urwiskami do 25 m
Krucze oddz.
8. wysokości z dwoma pieczarami w Wil-
Skały
265a czej Porębie. Obr. Śnieżka.
Obniżenie oddzielające Kowarski

Grzbiet Karkonoszy od Grzbietu La-
sockiego. W XVIII wieku rozwijało się
przy
tu pasterstwo. Obecnie istnieje przej-
Przełęcz oddz.
9. ście graniczne ze Strażnicą Straży Gra-
Okraj 281,
nicznej i schronisko turystyczne. Po
292
stronie czeskiej miejscowość Horní
Malá Upa z bogatą infrastrukturą tury-
styczną. Obr. Kowary.
Najwyższa kulminacja Wzgórz Łom-
nickich na północnym skraju Marczyc.
Na szczycie ruiny zbudowane w 1806
roku przez księcia Henryka von Reuss
z Kowar w stylu pseudogotyckim speł-
10. Grodna 26j
niające formę urozmaicenia krajobrazu
i rolę schronu myśliwskiego. Na zbo-
czach granitowe skałki z licznymi ko-
ciołkami wietrzeniowymi i urwiska-
mi(Skalna Ściana). Obr. Śnieżka.
Koziniec (462 m npm), poniżej szczytu
nikłe ruiny średniowiecznej warowni
Granitowe 38g,i, nazywanej „Zamkiem Bolka”. Obr.
11.
Wzgórze o, Kowary.
Zespół stawów hodowlanych położo-

nych na południe od Podgórzyna o po-
okoli- wierzchni ponad 106 ha. Ich założycie-
Podgó-
ce lami byli Cystersi z Cieplic. Kompleks
12. rzyńskie
oddz. stawów położony jest na kilkumetro-
Stawy
35 wych iłach zastoiskowych. W ich ob-
szarze gnieździ się znaczna ilość ptac-
twa wodnego. Obr. Śnieżka.
Malownicze wzgórza znajdujące się w
zasięgu Kotliny Jeleniogórskiej. W
Wzgórza budowie geologicznej przeważają gra-
13. 16, 17
Łomnickie nity podlegające zróżnicowanym pro-
cesom wietrzenia. Najwyższe wynie-
sienia to Grodna (506 m) i Witosza
196
1 2 3 4 5 6 7 8 9
(484 m) z punktem widokowym na
Kotlinę Jeleniogórską. Najbardziej
cenne obszary Wzgórz proponowane są
do objęcia formą ochrony w postaci
Łomnickiego Parku Krajobrazowego.
Obr. Śnieżka.
Starościń- Interesująca formacja skalna w obrębie
14. 90l 0,54
skie Skały Kowary
Krzyżna Kulminacja Gór Sokolich z żelaznym
15. 101h 2,57
Góra krzyżem na szczycie. Obr. Kowary.
Formacje skalne zlokalizowane w po-
102
16. Sokoliki wierzchni wydzieleń leśnych obrębu
c,d
Kowary.
Skały Skały o wyjątkowym kształcie w części
17. 89 c
„Fajka” wydzielenia leśnego obrębu Kowary
Urwiste skały z kilkoma kociołkami
18. Karpatka 239h, wietrzeniowymi w Zarzeczu. Obr.
Śnieżka.
5.10. Zabytkowe miejsca o charakterze historycznym, zabytki

kultury materialnej w obszarze i w terytorialnym zasięgu nad-
leśnictwa
Jelenia Góra – miasto położone w śródgórskiej kotlinie. Początki osadnictwa związane z po-
stacią Bolesława Krzywoustego. Największy ośrodek miejski w południowo-zachodniej części woje-
wództwa dolnośląskiego. Liczne zabytki kultury materialnej, zachowany średniowieczny układ archi-
tektoniczny – rynek i zespół kamienic.
Karpacz – miasto zlokalizowane u podnóża Śnieżki ok. 6000 mieszkańców. Najwcześniejsze

informacje o Karpaczu pochodzą z XIV wieku, kiedy to w Sowiej Dolinie wydobywano kruszce (sre-
bro i ołów). Rozwój turystyki na terenie Karpacza związany jest z wybudowaną w latach 1665 – 81 na
Śnieżce Kaplicą św. Wawrzyńca do której zmierzały pielgrzymki. W roku 1885 doprowadzono do
Karpacza z Jeleniej Góry linię kolejową przez co nastąpił rozwój miejscowości w popularną stacją
klimatyczno-turystyczną. Aktualnie Karpacz z bogatą bazą noclegową i infrastrukturą turystyczną
stanowi jeden z największych ośrodków zimowych sportów w Polsce.
Kowary – miasto w dolinie Jedlicy, którego powstanie związane jest z walońskimi poszuki-
waczami złota i szlachetnych kamieni. W 1513 roku Kowary otrzymały prawa miejskie a miasto stało
197
się znanym ośrodkiem przemysłu żelaznego. po roku 1945 w okolicznych lasach prowadzono wydo-
bycie rud uranu.
TAB. 62 WAŻNIEJSZE OBIEKTY KULTURY MATERIALNEJ NA TERENIE NADLEŚNICTWA
Zabiegi
uzgodnione z
wojewódzkim
konserwato-
Ogólny opis, rok powsta- Zagro rem zabytków
Nazwa
Lp. nia(budowy), rodzaj obiektu, żenia Uwagi
obiektu
walory pro-
jek-
wyko-
towa
nane
ne
1 2 4 5 6 7 8
Obiekt położony w pobliżu Drogi
2007,
Sudeckiej i w niedalekiej odległo-
remont
ści od mostku na Podgórnej;
1. Cmentarz przy
cmentarz jeńców wojennych –
udziale
ofiar niewolniczej pracy przy bu-
n-ctwa
dowie drogi, Obr. Śnieżka.
Ruiny zamku z VII-VIII w., zwią-
Zamek So-
2. zane z istnieniem państwa Samo-
kolec
na. Spłonął 12 sierpnia 1434 r.
Zamek zbudowany na Grzbiecie
Zamkowym Rudaw Janowickich
Zamek Bol- przez rycerza Bolcza w XIV. Spa-
3
czów lony w czasie wojny trzydziesto-
letniej popadł w ruinę. Obr. Ko-
wary.
Relikty szybów z płuczkarni z
XII-XIV w., związane z wydoby-
4. Szyby
ciem złota. Wpis do rejestru za-
bytków nr rej. 87/1056/Arch/83.
Budowę tej drogi rozpoczęto w
dwudziestoleciu międzywojen-
nym a podczas II wojny świato- aktualnie
wej budowali ja jeńcy wojenni z ulega
Droga Su- obszaru całej Europy. W zamie- niszcze-
5.
decka rzeniach miała połączyć Borowice niu, szlak
z Przełęczą Karkonoską i dalej z wymaga
Czechami. Budowa drogi nigdy remontu
nie została zakończona. Obr.
Śnieżka.
198
5.11. Ocena stanu stosunków wodnych, obszar, sposoby i stopień

wykorzystania oraz klasy czystości wód powierzchniowych
Grzbiet Karkonoszy stanowi europejski dział wodny, rozgraniczający dorzecza Łaby i Odry.
Najwyższe pasmo sudeckie dzieli zlewiska Morza Północnego i Bałtyckiego.
Obszar nadleśnictwa położony po stronie północnej Karkonoszy należy do zlewni rzeki Odry
wpływającej do Bałtyku. Sieć rzek przecinających obszar nadleśnictwa jest dość równomiernie rozło-
żona i o znacznej gęstości. Głównie są to cieki niewielkie wypływające z obszarów leśnych Karko-
noszy, Rudaw Janowickich i Gór Kaczawskich. stanowiące dopływy rzeki Bóbr.
Stosunki wodne w nadleśnictwie układają się dość korzystnie i tylko jedynie na niewielkich
obszarach występuje okresowy nadmiar lub niedomiar wody. Potoki obszaru nadleśnictwa są bogatym
źródłem wody pitnej, której ujęcia rozlokowane są w obszarze leśnym. Stopień wykorzystania poto-
ków jako zasobów wody pitnej jest mocno zróżnicowany a znaczna część ujęć wodnych wymaga re-
montów lub odbudowy. Potoki górskie z racji znacznych spadków posiadają dużą ilość czystej ekolo-
gicznie energii, która w obecnym czasie jest niewykorzystana. Stwarza to szerokie możliwości i
sprzyja zagospodarowaniu potoków górskich jako nośników energii. Po przeprowadzeniu odpowied-
nich analiz i sporządzeniu projektów prawdopodobnie możliwe będzie uzyskanie znacznych ilości
energii elektrycznej z małych elektrowni wodnych. Budowie urządzeń energetycznych napędzanych
siłą wód sprzyja proekologiczny charakter gospodarki i korzystny układ hydrograficzny.
5.11.1. Hydrografia terenu Nadleśnictwa Śnieżka.
Według podziału hydrograficznego teren nadleśnictwa należy do następujących jednostek hy-

drograficznych :
Rząd nazwa rzeki
I Odra
II Bóbr
III Karpnicki Potok
IV Gruszkówka
III Łomnica
199
IV Łomniczka
IV Jedlica
V Kalnica
III Radomierka
IV Komar
III Kamienna
IV Wrzosówka
IV Pijawnik
TAB. 63 PRZEGLĄD GŁÓWNYCH RZEK I POTOKÓW OBSZARU NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA
Nazwa rzeki, potoku Strona dopływu Zlewnia

1 2 3
Bóbr lewy Odry
Czerwień lewy Podgórnej
Ziębnik lewy Czerwienia
Srebrny Potok prawy Podgórnej
Myja prawy Podgórnej
Kacza prawy Podgórnej
Granicznik lewy Kaczej
Borówka lewy Kaczej
Modrzyk lewy Kaczej
Jodłówka lewy Kaczej
Zachełmiec prawy Choińca
Choiniec lewy Podgórnej
Jeleni Potok lewy Czerwoniaka
Czerwoniak prawy Czerwonki
Sośniak prawy Czerwonki
Czerwonka prawy Podgórnej
Podgórna prawy Wrzosówki
Polski Potok prawy Wrzosówki
Sopot prawy Wrzosówki
Wrzosówka prawy Kamiennej
Pijawnik prawy Kamiennej
Lutynka prawy Kamiennej
Kamienna lewy Bobru
200
1 2 3
Łomnica lewy Bobru
Pląsawa lewy Łomnicy
Wapniak lewy Pląsawy
Biały Potok lewy Łomnicy
Budnicza Struga lewy Łomnicy
Złoty Potok prawy Łomnicy
Bystrzyk prawy Łomnicy
Dziki Potok lewy Łomnicy
Miłkówka lewy Łomnicy
Głębocka Struga lewy Łomnicy
Łomniczka prawy Łomnicy
Czerniawka prawy Łomniczki
Płomnica prawy Łomniczki
Niedźwiada prawy Płomnicy
Płóknica lewy Płomnicy
Skałka prawy Łomniczki
Wilczy Potok lewy Łomniczki
Jedlica prawy Łomnicy
Malina lewy Jedlicy
Bystra prawy Jedlicy
Kuźniczy Potok prawy Jedlicy
Kalnica prawy Jedlicy
Piszczak lewy Jedlicy
Pluszcz lewy Piszczaka
Jelenia Struga lewy Jedlicy
Janówka lewy Bobru
Karpnicki Potok lewy Bobru
Gruszkówka lewy Karpnickiego potoku
Łupia lewy Karpnickiego Potoku
Radomierka prawy Bobru
Komar prawy Radomierki
Bełkotka prawy Radomierki
Złotucha prawy Bobru
201
5.11.2. Stan czystości wód powierzchniowych
Problem zanieczyszczenia wód powierzchniowych związany jest z odprowadzaniem ścieków

wodnych powstałych w zakładach przemysłowych, ścieków komunalnych oraz ścieków niedostatecz-
nie oczyszczonych w starych oczyszczalniach. W roku 1997 na terenie województwa jeleniogórskiego
68 zakładów przemysłowych odprowadziło 41,0 hm3 ścieków przemysłowych, w tym bezpośrednio do
wód powierzchniowych 37,2 hm3, poprzez kanalizację miejską 2,8 hm3 , i do ziemi lub innego odbior-
nika 1,0 hm3. W przypadku 37,7 hm3 ścieków wymagających oczyszczenia odprowadzono do wód
powierzchniowych:
• 49,9 % ścieków oczyszczonych mechanicznie,
• 42,9 % ścieków oczyszczonych chemicznie,
• 5,2 % ścieków oczyszczonych biologicznie,
• 2,0 % ścieków surowych bez oczyszczenia.
Na 25 miast województwa jeleniogórskiego 24 posiadały w 1997 roku oczyszczalnie ścieków,

w tym 3 miasta oczyszczalnie mechaniczne i 21 miast mechaniczno-biologiczne.
Główne cieki wodne przecinające teren Nadleśnictwa Śnieżka to Bóbr i Łomnica. Rzeka Bóbr
jest lewobrzeżnym dopływem Odry, II rzędu, o długości 271,6 km.
W 1997 roku w punkcie granicznym wody Bobru wykazywały II klasę czystości z uwagi na
podwyższone wartości stężeń fosforanów, fosforu ogólnego, fenoli i wskaźnika BZT5. Od ujścia Łom-
nicy do przekroju zbiornika Pilchowickiego wody Bobru wykazywały III klasę czystości z uwagi na
znaczne stężenie fenoli lotnych, azotu azotynowego i wysokie stężenia fosforanów, również fosfor
ogólny występował w znacznym stężeniu na przekroju poniżej Jeleniej Góry. Ponadto ocena jakości
wód Bobru według stanu sanitarnego wykazała znaczne ilości bakterii z grupy coli typu fekalnego nie
odpowiadające normom, za wyjątkiem zbiornika Bukówka, w których wartość odpowiadała III i II
klasie czystości.
Rzeka Łomnica jest lewobrzeżnym dopływem Bobru III rzędu. Ocena wyników badań wyka-
zała ponadnormatywne zanieczyszczenie bakteriami coli typu fekalnego, zanotowano także wysoki
stopień zanieczyszczenia fenoli lotnych i azotu azotynowego przez co została sklasyfikowana jako III
klasa czystości. Dane odnoszące się do stężeń związków organicznych, fosforu ogólnego i fosforanów
wskazywały na II klasę czystości, na podstawie innych od wymienionych wskaźników wody rzeki
Łomnicy klasyfikują się w I klasie czystości.
Rzeka Wrzosówka jest prawobrzeżnym dopływem Kamiennej IV rzędu. Wody rzeki Wrzo-
sówki w przekroju źródłowym nie odpowiadały normom z uwagi na przekroczenie dopuszczalnych
202
wartości pH, pozostałe parametry odpowiadały I klasie czystości. Na wysokości Sobieszowa wody
rzeki sklasyfikowane zostały jako II klasa czystości z uwagi na przekroczenie norm pH oraz podwyż-
szone wskaźniki BZT5. Ocena jakości wód rzeki wykazała znaczne ilości bakterii z grupy coli typu
fekalnego nie odpowiadające normom za wyjątkiem odcinka na wysokości Jagniątkowa gdzie wartość
miana coli wskazywała I klasę czystości (JBPiP, 1997).
5.11.3. Ekologiczna ocena stanu lasu
W przeprowadzonej ocenie ekologicznej stanu lasu analizowano zgodność składu gatunkowe-

go drzewostanów z siedliskiem. W ogólnym podziale przedstawia się drzewostany:
• o składzie zgodnym z warunkami siedliskowymi,
• o składzie częściowo zgodnym z siedliskiem,
• niezgodne.
Podstawą kwalifikacji drzewostanów do powyższych grup jest gospodarczy typ drzewostanu

ustalany na komisjach techniczno – gospodarczych dla każdego siedliskowego typu lasu, z uwzględ-
nieniem wariantu uwilgotnienia lub wystawy.
Drzewostany o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskiem uznaje się wówczas gdy gatunek
główny (zgodnie z przyjętym typem gospodarczym drzewostanu, w tym również w strefach uszko-
dzeń przemysłowych) jest gatunkiem panującym, a w składzie gatunkowym drzewostanu występują
wszystkie gatunki przyjętego typu gospodarczego; w drzewostanach dwupiętrowych uwzględnia się
łączny skład gatunkowy w obydwu piętrach, a w drzewostanach KO łączny skład gatunkowy drzewo-
stanu i podrostu.
Skład drzewostanów jest częściowo zgodny z siedliskiem kiedy gatunek główny (zgodnie z
przyjętym typem gospodarczym drzewostanu, w tym również w strefach uszkodzeń przemysłowych)
występuje w drzewostanie i razem z pozostałymi gatunkami przyjętego typu gospodarczego zajmuje
co najmniej 50% składu gatunkowego drzewostanu; w drzewostanach dwupiętrowych uwzględnia się
łączny skład gatunkowy w obydwu piętrach, a w drzewostanach KO łączny skład gatunkowy drzewo-
stanu i podrostu.
Skład gatunkowy drzewostanów jest niezgodny z siedliskiem, jeżeli nie spełnia wymogów
określonych powyżej co oznacza, że gatunek główny (zgodnie z przyjętym typem gospodarczym
drzewostanu, w tym również w strefach uszkodzeń przemysłowych) nie jest gatunkiem panującym, i
jednocześnie w składzie gatunkowym drzewostanu nie występują wszystkie gatunki przyjętego typu
gospodarczego drzewostanu lub łącznie nie obejmują 50% składu gatunkowego drzewostanu. W
203
drzewostanach niezgodnych dodatkowo wyróżnia się niezgodność obojętną - (w przypadku gdy zale-
cany gatunek liściasty zastąpiony jest przez inny gatunek liściasty) oraz niezgodność negatywną –
(gdy zalecany gatunek liściasty oraz jodła i modrzew zastąpiony jest przez sosnę lub świerk).
TAB. 64 ZESTAWIENIE POWIERZCHNIOWE WG ZGODNOŚCI SKŁADU GATUNKOWEGO

(ŹRÓDŁO: WYNIKI TAKSACJI PRZETWORZONE PROGRAMEM TAKSATOR)
Drzewostany o składzie gatunkowym

Gospodarczy
Obręb, Siedliskowy częściowo zgod-
typ drzewo- zgodnym niezgodnym
nadleśnictwo typ lasu nym
stanu
ha % ha % ha %
1 2 3 4 5 6 7 8 9
BGŚW ŚW 656,91 95,2 24,45 3,5 8,85 1,3
BGW ŚW 6,67 100,0
BMGB ŚW 1,13 100,0
BK SO 32,37 93,4 2,28 6,6
BK ŚW 246,98 22,3 787,32 71,2 72,23 6,5
BMGŚW
JD BK ŚW 6,72 100,0
ŚW 218,18 63,5 120,07 34,9 5,44 1,6
BMGW ŚW 5,75 17,2 27,67 82,8
BWG ŚW 79,04 100,0
LGŚW JD BK 65,56 63,5 37,71 36,5
LGW JW JD BK 1,74 53,4 1,52 46,6
Obręb Śnieżka LŁG OL JS 1,74 58,4 1,24 41,6
LŁWYŻ OL JS 36,89 83,8 7,15 16,2
LMGŚW JD BK ŚW 277,61 11,1 2024,66 80,8 203,62 8,1
LMGW JD BK ŚW 4,82 5,0 67,92 70,1 24,13 24,9
BK JD DB 8,13 2,5 189,65 58,9 124,29 38,6
LMWYŻŚW
ŚW JD DB 4,79 2,5 101,62 52,8 85,88 44,7
LMWYŻW JW JD DB 16,38 16,9 80,50 83,1
BK JD DB 56,04 82,0 12,32 18,0
LWYŻŚW
JD DB 25,27 48,7 26,63 51,3
JD BK ŚW 0,37 100,0
LWYŻW
JD DB JW 13,36 81,7 2,99 18,3
OLJWYŻ OL JS 3,54 100,0
Obręb Kowary BGŚW ŚW 56,32 28,6 129,68 65,9 10,80 5,5
BGW ŚW 19,89 100,0
BK ŚW 50,19 4,1 1118,66 92,0 47,53 3,9
BMGŚW
ŚW 81,41 9,1 809,89 90,4 4,30 0,5
204
1 2 3 4 5 6 7 8 9
BMGW ŚW 2,91 8,8 29,89 89,9 0,45 1,4
BMWYŻŚW DB SO 4,81 100,0
BWG ŚW 9,21 100,0
LGŚW JD BK 1,18 2,7 29,31 66,3 13,74 31,1
LGW JW JD BK 6,09 80,2 1,50 19,8
LŁG OL JS 2,39 100,0
LŁWYŻ OL JS 6,28 72,9 2,33 27,1
LMGŚW JD BK ŚW 292,45 9,8 2457,72 82,7 223,36 7,5
LMGW JD BK ŚW 3,90 3,5 95,97 85,1 12,84 11,4
BK JD DB 8,40 2,2 228,62 58,9 151,06 38,9
LMWYŻŚW
ŚW JD DB 19,67 4,3 334,84 73,7 99,85 22,0
LMWYŻW JW JD DB 80,81 20,1 321,46 79,9
BK JD DB 31,20 82,8 6,48 17,2
LWYŻŚW
JD DB 4,92 7,0 44,14 63,2 20,73 29,7
LWYŻW JD DB JW 8,23 8,0 31,13 30,3 63,43 61,7
OLJG OL JS 1,11 100,0
OLJWYŻ OL JS 0,48 14,7 2,79 85,3
Nadleśnictwo Śnieżka BGŚW ŚW 713,23 80,4 154,13 17,4 19,65 2,2
BGW ŚW 26,56 100,0
BMGB ŚW 1,13 100,0
BK SO 32,37 93,4 2,28 6,6
BK ŚW 297,17 12,8 1905,98 82,1 119,76 5,2
BMGŚW
JD BK ŚW 6,72 100,0
ŚW 299,59 24,2 929,96 75,0 9,74 0,8
BMGW ŚW 8,66 13,0 57,56 86,3 0,45 0,7
BMWYŻŚW DB SO 4,81 100,0
BWG ŚW 79,04 89,6 9,21 10,4
LGŚW JD BK 1,18 0,8 94,87 64,3 51,45 34,9
LGW JW JD BK 7,83 72,2 3,02 27,8
LŁG OL JS 4,13 76,9 1,24 23,1
LŁWYŻ OL JS 43,17 82,0 9,48 18,0
LMGŚW JD BK ŚW 570,06 10,4 4482,38 81,8 426,98 7,8
LMGW JD BK ŚW 8,72 4,2 163,89 78,2 36,97 17,6
BK JD DB 16,53 2,3 418,27 58,9 275,35 38,8
LMWYŻŚW
ŚW JD DB 24,46 3,8 436,46 67,5 185,73 28,7
LMWYŻW JW JD DB 97,19 19,5 401,96 80,5
205
1 2 3 4 5 6 7 8 9
BK JD DB 87,24 82,3 18,80 17,7
LWYŻŚW
JD DB 4,92 4,0 69,41 57,0 47,36 38,9
JD BK ŚW 0,37 100,0
LWYŻW
JD DB JW 8,23 6,9 44,49 37,3 66,42 55,7
OLJG OL JS 1,11 100,0
OLJWYŻ OL JS 0,48 7,0 6,33 93,0
Największą powierzchnię drzewostanów o składzie niezgodnym odnotowano w Nadleśnictwie

„Śnieżka” w typie siedliskowym lasu LMGśw (426,98 ha) oraz LMwyżw (401,96 ha). W odniesieniu
do całkowitej powierzchni typu siedliskowego największy udział drzewostanów niezgodnych wystę-
puje na LMwyżw (80,5%) oraz Lwyżw (55,7%). Całkowicie zgodne są drzewostany w typach siedli-
skowych lasu BGw i BGb gdzie gospodarczy drzewostan świerkowy przyjęto jako podstawowy. Lite
świerczyny porastające górne partie gór, są w zupełności dostosowane do warunków siedliskowych.
Praktycznie blisko 100% drzewostanów rosnących na wymienionych siedliskach oraz BGśw i BWG
wykazuje skład zgodny z siedliskiem. Uzupełnieniem jest zestawienie graficzne niezgodności według
typów siedliskowych lasu i gospodarczych typów drzewostanu.
206
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
[%]
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
BGŚW, ŚW
BMGŚW, BK ŚW
BMGŚW, ŚW
BMGW, ŚW
LGŚW, JD BK
LGW, JW JD BK
LŁG, OL JS
LŁWYŻ, OL JS
LMGŚW, JD BK ŚW
LMGW, JD BK ŚW
LMWYŻŚW, BK JD DB
LMWYŻŚW, ŚW JD DB
LMWYŻW, JW JD DB
LWYŻŚW, BK JD DB
LWYŻŚW, JD DB
LWYŻW, JD DB JW
[STL, GTD]
Wykres 11 Udział drzewostanów niezgodnych w typach siedliskowych lasu z uwzględnieniem

gospodarczych typów drzewostanów
5.12. Formy degeneracji ekosystemu leśnego

Dokonując oceny form degeneracji ekosystemów leśnych brano pod uwagę cztery jej elemen-
ty:
• aktualny stan siedliska,
• borowacenia,
• neofityzacji,
• monotypizacji.
5.12.1. Aktualny stan siedliska

W trakcie prac IV rewizji P.U.L. ocenę aktualnego stanu siedlisk oparto na podstawie operatu
glebowo-siedliskowego wykonanego w 1998 roku przez BULiGL o/w Brzegu. Zestawienie zostało
wygenerowane za pomocą programu taksator. W rubryce forma stanu siedliska za siedliska w stanie
naturalnym uznane zostały siedliska w stanie naturalnym (N1) i zbliżonym do naturalnego (N2).
207
TAB. 65 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI DRZEWOSTANÓW NADLEŚNICTWA „ŚNIEŻKA” WG

AKTUALNEGO STANU SIEDLISKA ( WYGENEROWANE PROGRAMEM „TAKSATOR”)
Powierzchnia/ miąższość
Wiek
Obręb, nad- Grupa Forma stanu
leśnictwo siedlisk siedliska Ogółem
Ogółem
<=40 lat 41-80 lat > 80 lat [%]
1 2 3 4 5 6 7 8
naturalne 408,42 258,57 108,93 775,92 13,4
zniekształcone 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
bory zdegardowane 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 624,05 452,57 442,50 1519,12 26,1
bory zniekształcone 0,30 0,00 6,72 7,02 0,1

mie- zdegardowane 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
szane
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 208,29 467,55 610,08 1285,92 22,1
lasy zniekształcone 215,08 669,07 1043,93 1928,08 33,2

Obręb Śnież-
ka
szane
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 29,62 114,74 84,90 229,26 3,9
zniekształcone 21,48 22,10 17,69 61,27 1,1
lasy zdegardowane 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 1270,38 1296,97 1246,41 3813,76 65,6
zniekształcone 236,86 691,17 1068,34 1996,37 34,4
ogółem zdegardowane 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
Obręb Kowa- naturalne 112,24 86,07 27,59 225,90 3,2
ry
zniekształcone 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
bory naturalne 720,44 883,03 521,53 2125,00 30,4
mie-
zniekształcone 7,68 17,36 0,00 25,04 0,4
208
1 2 3 4 5 6 7 8
szane zdegardowane 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 375,93 517,57 482,10 1375,60 19,7

szane
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 15,65 62,65 68,19 146,49 2,1
zniekształcone 22,33 51,69 52,57 126,59 1,8
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 1224,26 1552,03 1101,08 3877,37 55,5
zniekształcone 603,60 1175,23 1328,15 3106,98 44,5
ogółem zdegardowane 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
Nadleśnictwo naturalne 520,66 344,64 136,52 1001,82 7,8
Śnieżka
zniekształcone 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 1344,49 1335,60 964,03 3644,12 28,5
bory zniekształcone 7,98 17,36 6,72 32,06 0,3

szane
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 584,22 985,12 1092,18 2661,52 20,8

szane
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
naturalne 45,27 177,39 153,09 375,75 2,9
zniekształcone 43,81 73,79 70,26 187,86 1,5
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
ogółem naturalne 2494,64 2849,00 2347,49 7691,13 60,1
209
1 2 3 4 5 6 7 8
zniekształcone 840,46 1866,40 2396,49 5103,35 39,9
zdegardowane 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
silnie zdegar- 0,00 0,00 0,00 0,00 0,0
dowane
W Nadleśnictwie „Śnieżka” zinwentaryzowano siedliska w stanie naturalnym i zniekształco-

nym. Nie stwierdzono siedlisk zdegradowanych i silnie zdegradowanych. Udział siedlisk w stanie
naturalnym wynosi ok. 60% dla nadleśnictwa i wacha się od ok. 55% (w obrębie Kowary) do 65% (w
obrębie Śnieżka). Występuje zróżnicowanie pomiędzy STL – generalnie udział siedlisk zniekształco-
nych wzrasta z żyznością siedlisk.
5.12.2. Borowacenie
Zjawisko borowacenia występuje na siedliskach borów mieszanych, lasów mieszanych i lasów

jako forma degeneracji lasu. Polega na zwiększonym (ponadnormatywnym) udziale sosny lub świerka
w składzie gatunkowym drzewostanu. W zależności od udziału wymienionych gatunków w górnej
warstwie drzew należy wyróżnić borowacenie:
a) słabe, jeżeli udział świerka i sosny w składzie gatunkowym drzewostanu wynosi:
• ponad 80 % na siedliskach borów mieszanych
• 50-80 % na siedliskach lasów mieszanych
• 10-30 % na siedliskach lasowych

b) średnie, jeżeli udział świerka i sosny wynosi:
• ponad 80 % na siedliskach lasów mieszanych
• 30-60 % na siedliskach lasowych

c) mocne, jeżeli udział świerka lub sosny wynosi:
• ponad 60 % na siedliskach lasowych
Wyniki opisujące proces borowacenia dla obrębów i łącznie dla nadleśnictwa przedstawia ta-
bela zamieszczona poniżej:
210
TAB. 66 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI [HA ] WG FORM DEGENERACJI LASU – BOROWACE-

NIE ( WYGENEROWANE PROGRAMEM „TAKSATOR”)
Obręb, Stopień borowace- Wiek Ogółem Ogółem

Nadleśnictwo nia [ha] [%]
<=40 lat 41 - 80 lat > 80 lat
brak 1047,48 565,37 342,74 1955,59 33,7
słabe 372,52 1057,52 1099,8 2529,84 43,5
Obręb Śnieżka
średnie 80,82 357,88 839,83 1278,53 22,0
mocne 6,42 7,37 32,38 46,17 0,8
brak 925,74 447,22 248,53 1621,49 23,2
słabe 699,63 1632,33 1091,85 3423,81 49,0
Obręb Kowary
średnie 196,06 626,35 1063,77 1886,18 27,0
mocne 6,43 21,36 25,08 52,87 0,8
brak 1973,22 1012,59 591,27 3577,08 28,0
słabe 1072,15 2689,85 2191,65 5953,65 46,5
Nadleśnictwo
średnie 276,88 984,23 1903,6 3164,71 24,7
mocne 12,85 28,73 57,46 99,04 0,8
Według zestawienia największą powierzchnię w nadleśnictwie 5953,65 ha (46,5 %) zajmują

drzewostany, w których stwierdzono słabe borowacenie; odpowiednio w obrębach: Śnieżka – 2529,84
ha (43,5 %) oraz Kowary 3423,81 ha (49,0 %).
Brak zjawiska borowacenia stwierdzono w obrębie Śnieżka na powierzchni 1955,59 ha

(33,7%) i w obrębie Kowary na powierzchni 1621,49 ha (23,2 %), co daje udział dla nadleśnictwa na
poziomie 28%.
Średni stopień borowacenia w nadleśnictwie wykazuje 3164,71 ha (24,7%), w tym w obrębie

Kowary 1886,18 ha (27%) i w obrębie Śnieżka 1278,53 ha (22%)
Drzewostany o mocnym borowaceniu w nadleśnictwie zajmują – 99,04 ha (0,8%). Obręb le-

śny Kowary 52,87 ha (0,8 %) oraz obręb Śnieżka – 46,17 ha (0,8%).
W porównaniu do danych z poprzedniej rewizji PUL nastąpiły zmiany we wszystkich klasach.

Największy wzrost odnotowano w grupie drzewostanów objętych słabym stopniem borowacenia (po-
przednio 4070,23 ha – 36,36%), przy jednoczesnym zmniejszeniu powierzchni drzewostanów nieobję-
tych procesem (poprzednio 4071,40 ha – 36,37%). Wynika to z przyjęcia w obecnej rewizji bardziej
precyzyjnego opisu siedliskowych typów lasu z Operatu siedliskowego, opracowanego wg stanu na
2008.
211
5.12.3. Monotypizacja
Degeneracja lasu polegająca na ujednoliceniu gatunkowym lub wiekowym nosi miano mono-
typizacji. Zestawienie opisujące to zjawisko wykonuje się dla kompleksów leśnych powyżej 200 ha z
uwzględnieniem grup wiekowych drzewostanów 1-40 , 41-80 i powyżej 81 lat oraz podziału drzewo-
stanów na : sosnowe + świerkowe i pozostałe.
Monotypizację wyróżnia się w przypadku występowania drzewostanów jednogatunkowych i

jednowiekowych na zwartych powierzchniach powyżej 100 ha. Wyróżnia się monotypizację częścio-
wą gdy udział drzewostanów jednego gatunku i jednej (20 letniej) klasy wieku wynosi 50-80% lub
udział jednej klasy wieku drzewostanów różnych gatunków w jednej klasie wieku wynosi ponad 80%
oraz monotypizację pełną gdy udział jednego gatunku i jednej klasy wieku wynosi ponad 80 %.
TAB. 67 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI [HA ] WG FORM DEGENERACJI LASU - MONOTYPIZA-

CJA
Obręb, nadleśnic- Stopień mo- Wiek Ogółem Ogółem

two notypizacji <=40 lat 41 - 80 lat > 80 lat [ha] [%]
Obręb Śnieżka brak 1507,24 1988,14 2314,75 5810,13 100
Obręb Kowary brak 1827,86 2727,26 2429,23 6984,41 100
Nadleśnictwo brak 3335,1 4715,4 4743,98 12794,54 100
Według danych zawartych w tabeli wynika, że w obszarze Nadleśnictwa Śnieżka brak procesu
monotypizacji w zdefiniowanym rozumieniu. Zatem nie istnieją powierzchnie jednolite pod względem
gatunku i wieku zgrupowane w kompleksy, których powierzchnia przekracza 100 ha.
5.12.4. Neofityzacja
Forma degeneracji lasu polegająca na wprowadzeniu sztucznym lub samoistnym wnikaniu do

drzewostanów gatunków obcych drzew i krzewów nosi miano neofityzacji. Drzewostany posiadające
w swoim składzie gatunkowym co najmniej 10 % gatunków obcego pochodzenia tj.: sosnę wejmutkę,
daglezję, dąb czerwony, czeremchę amerykańską, robinię akacjową, sosnę czarną wykazano w obsza-
rze Nadleśnictwa „Śnieżka” jako zdegradowane pod względem neofityzacji.
212
Neofity w obydwu obrębach leśnych zostały zaewidencjonowane podczas prac IV rewizji u.l.
w składzie gatunkowym drzewostanu we wszystkich warstwach, przy czym w warstwie podszytu nie
notowano procentowego udziału poszczególnych gatunków.
W poniższych tabelach zestawiono w kolejności: powierzchnię wydzieleń z gatunkami obcego

pochodzenia jako panującymi w drzewostanach, powierzchnię gatunków nierodzimych opisanych w
udziale drzewostanów zredukowaną do rzeczywiście zajmowanej, liczbę wydzieleń z gatunkami neo-
fitycznymi występującymi w dolnych warstwach drzewostanów.
Wszystkie neofity są wynikiem prowadzenia gospodarki leśnej i zostały wprowadzone sztucz-

nie.
TAB. 68 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI [HA ] WG FORM DEGENERACJI LASU - NEOFITYZACJA

(GATUNKI OBCEGO POCHODZENIA JAKO PANUJĄCE W DRZEWOSTANACH )
Powierzchnia [ha]
Obręb, nadle-
Gatunek Wiek
śnictwo Ogółem Ogółem [%]
<=40 lat 41-80 lat > 80 lat
DG - - 4,63 4,63 0,08
Obręb Śnieżka
R-m - - 4,63 4,63 0,08
DB.C - 0,36 0,69 1,05 0,02
Obręb Kowary DG - 2,32 9,88 12,2 0,19

SO.WE - - 4,64 4,64 0,07
R-m - 2,68 15,21 17,89 0,28
DB.C - 0,36 0,69 1,05 0,01
DG - 2,32 14,51 16,83 0,14
nadleśnictwo
SO.WE - - 4,64 4,64 0,04
R-m - 2,68 19,84 22,52 0,18
Z powyższego zestawienia wynika, że skala neofityzacji ujęta sumaryczną powierzchnią wy-

dzieleń z panującymi gatunkami obcego pochodzenia jest niewielka – 0,18% powierzchni leśnej nad-
leśnictwa. Istnieje pewne zróżnicowanie między obrębami – w obrębie Kowary skala zjawiska jest
nieco większa, ze względu na większą reprezentację drzewostanów daglezjowych.
213
TAB. 69 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI [HA ] WG FORM DEGENERACJI LASU – NEOFITYZA-

CJA (GATUNKI OBCEGO POCHODZENIA W UDZIALE – POWIERZCHNIA ZREDUKOWANA )
Powierzchnia [ha]
Obręb, nadle-
Gatunek Wiek
śnictwo Ogółem Ogółem [%]*
<=40 lat 41-80 lat > 80 lat KO, KDO
DG 0,00 0,00 0,00 0,77 0,77 7,95
Obręb Śnieżka DB.C 2,63 5,13 0,37 0,79 8,92 92,05
R-m 2,63 5,13 0,37 1,56 9,69 0,16
SO.WE 0,59 0,25 3,54 0,43 4,81 13,74
DG 3,97 3,52 14,43 5,17 27,09 77,38
Obręb Kowary
DB.C 1,07 0,54 1,46 0,04 3,11 8,88
R-m 5,63 4,31 19,43 5,64 35,01 0,54
SO.WE 0,59 0,25 3,54 0,43 4,81 10,76
DG 3,97 3,52 14,43 5,94 27,86 62,33
nadleśnictwo
DB.C 3,70 5,67 1,83 0,83 12,03 26,91
R-m 8,26 9,44 19,80 7,20 44,70 0,36
Instrukcja Urządzania Lasu z 2002 r. wprowadziła powierzchniowy udział gatunków w skła-

dzie drzewostanów. Istnieje więc możliwość zredukowania powierzchni gatunków do rzeczywiście
zajmowanej. Z powyższego zestawienia wynika, że skala neofityzacji ujętej sumaryczną powierzchnią
gatunków obcego pochodzenia o udziale 1 i więcej w drzewostanach, zredukowaną do rzeczywiście
zajmowanej, również jest niewielka – 0,36% powierzchni leśnej nadleśnictwa. W obrębie Śnieżka
największa powierzchnia neofitów przypada na dęba czerwonego, w obrębie Kowary na daglezję.
214
TAB. 70 ZESTAWIENIE POWIERZCHNI WG FORM DEGENERACJI LASU – NEOFITYZACJA ;

LICZBA WYDZIELEŃ Z NEOFITAMI W DOLNYCH WARSTWACH DRZEWOSTANU
Warstwa drzewostanu
Obręb, nadleśnictwo Gatunek R-m
IIP NAL PODR PODS PODSZ
DG 1 1
DB.C 1 1 2 1 5
Obręb Śnieżka
KSZ 2 2
R-m 1 1 2 2 2 8
SO.C 1 1 2
SO.S 1 1 2
DG 22 31 1 4 58
Obręb Kowary
DB.C 1 5 6
AK 1 1
R-m 0 22 34 1 12 69
SO.C 1 1 2
SO.S 1 1 2
DG 22 31 2 4 59
nadleśnictwo DB.C 1 1 3 1 5 11
AK 1 1
KSZ 2 2
R-m 1 23 36 3 14 77
Skala neofityzacji w dolnych warstwach drzewostanu, ujętej liczbą wydzieleń z gatunkami

obcego pochodzenia zinwnentaryzowanymi w tych warstwach również jest niewielka – dotyczy 1,4%
ogólenej liczby wydzieleń litereowanych w nadleśnictwie. Uwidacznia się pewne zróżnicowanie po-
między obrębami – w obrebie Kowary skala zjawiska jest większa – prawie 2,4% liczby wydzieleń
literowanych w obrębie, wobec niecałych 0,3% w obrębie Śnieżka.
Gatunki neofitów jakkolwiek obce naturalnemu środowisku przyrodniczemu obszaru Nadle-

śnictwa „Śnieżka” to jednak spełniają różnorodne funkcje w gospodarce leśnej. Ich znaczenie w pro-
wadzeniu gospodarki leśnej jest skrajnie zróżnicowane od gospodarczo uzasadnionego np. daglezji do
absolutnie niepożądanego np. czeremchy amerykańskiej. Zasadniczo należy dążyć do eliminowania
obcych gatunków ze środowiska leśnego, z uwagi na niekorzystne zjawiska jakie są następstwem pro-
cesu neofityzacji.
215
6. ZAGROŻENIA
Naturalny charakter lasów sudeckich utrzymał się do pierwszych wieków naszego tysiąclecia.
Znaczne zmiany w środowisku leśnym były skutkiem działalności człowieka, której widoczne ślady
datuje się na okres wczesnego średniowiecza. Istniejące osiedla w Kotlinie Jeleniogórskiej: Miłków,
Sosnówka Podgórzyn, Sobieszów, Piechowice, powstały w XIII w.
Wzrost szczególnie intensywnej eksploatacji lasów sudeckich odnotowuje się w XIV i XV w.

Podstawową przyczyną dewastacji lasów wymienionego okresu są wylesienia wynikające ze znaczne-
go zapotrzebowania powierzchni na użytki rolne i rozwijający się przemysł. Proces niekontrolowanej
ingerencji i użytkowania utrzymywał się do czasu wprowadzenia planowej gospodarki w XVIII w.,
która doprowadziła do zastąpienia drzewostanów mieszanych na monokultury świerkowe powstałe z
odnowień sztucznych otwartych zrębów zupełnych. Od roku 1750 niekontrolowana i rabunkowa go-
spodarka została powstrzymana ustawą z 1750 r. (Zoll 1958), która wprowadziła obowiązek pomiaru i
inwentaryzacji lasu. W tym okresie świerk był uznany jako gatunek panujący, występujący w litych
drzewostanach oraz w zmieszaniu z jodłą, bukiem i jaworem. Wśród gatunków domieszkowych wy-
stępowały: jesion, wiąz, brzoza, iwa i w wyższych partiach jarzębina. Sposób prowadzenia zrębów
smugowych nie przyniósł oczekiwanych efektów skutkiem czego wystąpiły znaczne problemy z od-
nowieniem lasu. Z braku odnowienia naturalnego wprowadzono sztuczne w postaci siewu. Niedobory
nasion przyczyniły się do sprowadzania nasion świerka z odległych części Europy. Wprowadzone
obce rasy świerka zastąpiły odporne i przystosowane do warunków górskich lokalne rasy. W dalszej
kolejności wprowadzono odnowienie sztuczne świerka przy wykorzystaniu metody sadzenia (Zien-
tarski, Ceitel i Szymański 1997).
Zręby zupełne z prowadzeniem sztucznego odnowienia świerka w lasach sudeckich były sto-
sowane do 1914 roku jako jedyny rodzaj prowadzenia gospodarki. Wyhodowane w ten sposób drze-
wostany świerkowe obcego pochodzenia posiadały bardzo słabą naturalną odporność skutkiem czego
ulegały znacznym szkodom głównie od wiatrów i śniegów.
Ocenę gospodarki prowadzonej na tych obszarach przedstawił Zoll (1963), który stwierdził,
że w pogoni za najwyższą rentą gruntową przeistoczono sudeckie lasy w jednogatunkowe, wrażliwe
na wiatr, śnieg i szkodniki wtórne drzewostany świerkowe.
Przejawem źle prowadzonej gospodarki leśnej jest stan klęski zamierania lasów sudeckich. W
początkowym okresie procesu zamierania lasów nastąpił okres bardzo intensywnej pracy, która z dzi-
siejszego punktu widzenia wydaje się być w wielu wypadkach stracona, ponieważ nie przyniosła
oczekiwanych efektów w postaci odnowienia wszystkich wylesionych powierzchni. Nie posiadamy
klarownej odpowiedzi jak uzyskać odnowienie na powierzchniach gdzie do tej pory jedynie trawy i
trzcinnik są dominującą formacją roślinną (Samojło 1996).
216
Wiele jednak z doświadczeń, przeniesionych z KPN i pozostałych nadleśnictw o podobnych

problemach zamierania lasów i ich odbudowy, przyczyniło się w efekcie do pokrycia odnowieniami
praktycznie całej powierzchni wylesień w nadleśnictwie „Śnieżka”.
6.1. Wielkopowierzchniowe zamieranie lasów w Sudetach.
Proces zamierania lasów w Sudetach zaczął się na przełomie lat 1979/80. Zjawisko masowej
deforestacji (wylesiania) zostało poprzedzone wzmożonym wydzielaniem posuszu. Na początku lat
80-tych w nadleśnictwach obejmujących wyższe położenia Sudetów Zachodnich, w tym i „Śnieżce”,
rozpoczęto usuwanie martwych drzewostanów zrębami zupełnymi. Na przestrzeni lat 1980-1992 w
nadleśnictwie „Śnieżka” usuwano drewno z martwych lasów z różnym natężeniem, przy czym naj-
większe powierzchnie drzewostanów usunięto w latach 1984-87. Intensywność prowadzenia zrębów
obrazuje zestawienie powierzchni w odniesieniu do poszczególnych faz rozwoju procesu zamierania
lasów (Zientarski, Ceitel i Szymański 1997). Poniżej w formie wykresu przedstawiony jest rozmiar
pozyskania grubizny martwych drzew na przestrzeni lat 1980 –1992.
Szczegółowa charakterystyka klęski na terenach nadleśnictwa Śnieżka jest zawarta w elabora-
cie.
grubizna
w tys.mł 278,7
300 258,6
250
200 154,2
150
100
50 15,3
0
Lata 1980-1983 1984-1987 1988-1991 1992
Wykres 12 Pozyskanie grubizny martwych drzew
Na przestrzeni lat 1984–1987 i 1988-1991 pozyskanie grubizny w zamarłych drzewostanach

zmalało o 55 %. Spadek pozyskania utrzymuje się również w pozostałych latach po okresie 1988-1991
i w roku 1992 spada do 15,3 tys m3.
217
Proces wielkoobszarowego zamierania lasów najszybciej rozwijał się w latach 1984-1987. W

tym okresie odnotowano przesuwanie się zjawiska zamierania lasów w Górach Wałbrzyskich w Sude-
tach Środkowych. Od roku 1983 zręby zupełne zaczęto stosować na Grzbiecie Lasockim w Karkono-
szach, Rudawach Janowickich, w Górach Kamiennych w Nadleśnictwie Kamienna Góra. Przesuwanie
się zasięgu zamierania lasów postępowało z północnego zachodu na południowy wschód, z jednocze-
snym zamieraniem drzewostanów w coraz niższych partiach górskich. W Sudetach Zachodnich zjawi-
sko klęskowego zamierania lasów dotknęło niemal wszystkich a w pozostałych górach znaczną część
drzewostanów położonych powyżej 800 m n.p.m. Powierzchnia wylesień w Sudetach objęła ok. 15
tys. ha. (Zientarski, Ceitel i Szymański 1997).
6.2. Stan zdrowotny lasu oraz skażenie powietrza atmosferycznego
W ocenie żywotności drzewostanów na podstawie tzw. czynnika przyrostowego (Zawada

1997), zwraca się uwagę na duże zagrożenie od strony chorób grzybowych i gradacji owadzich,
szczególnie w odniesieniu do drzewostanów świerkowych dolnych położeń górskich zarówno w Kar-
patach jak i Sudetach. Zaznacza się w reglu górnym Sudetów jakby powstrzymanie destrukcyjnych
zjawisk, przy czym żywotność drzewostanów nie ulega pogorszeniu i nie poprawia się. Proces zaha-
mowania rewitalizacji odnosi się również do drzewostanów pozostających pod ujemnym wpływem
emisji tzw. „dalekiego zasięgu”.
Najkorzystniej przedstawiają się drzewostany świerkowe w reglu dolnym. Niemniej jednak

również i one pomimo wyhamowania tempa deforestacji podlegają ciągłym zagrożeniom ze strony
różnych czynników w tym np. skutków rozwoju motoryzacji. Zatem korzystna tendencja powstrzy-
mania tempa zamierania lasów sudeckich może okazać się bardzo nietrwała, zwłaszcza wobec dalsze-
go rozwoju gospodarczego.
6.2.1. Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego

Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami jest najważniejszym zagadnieniem w ochronie
środowiska, ze względu na bezpośrednie oddziaływanie na zdrowie człowieka, roślinność, wodę,
gleby, zabytki, oraz organizmy żywe.
Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem ochrony środowiska (ustawa: Prawo ochrony
środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r., Dz. U. Nr 62, poz. 627, z rozporządzeniami wykonawczymi)
oceny jakości powietrza dokonuje się z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów:
1. ze względu na ochronę zdrowia ludzi (na terenach zamieszkałych, zwłaszcza o dużej
gęstości zaludnienia),
2. ze względu na ochronę roślin (na terenach nie zabudowanych).
218
Nadlesnictwo Śnieżka znajduje się w jeleniogórsko – kamiennogórskiej strefie oceny

jakości powietrza. Prowadzone badania wykonanuje się dla następujących rodzajów
zanieczyszczeń: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, ozon, benzen, ołów i pył
zawieszony PM10. Celem prowadzenia corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie
informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref, w zakresie
umożliwiającym:
• wykonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria,
• uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na obszarze stre-
fy, w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych
oraz określenie poziomów stężeń występujących na tych obszarach,
• wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanie-
czyszczeń w określonych rejonach,
• wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny.
Na potrzeby oceny bieżącej (rocznej) wykonano klasyfikację stref w oparciu o następujące za-
łożenia:
• klasa A - poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej; nie jest wymagane pro-
wadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza,
• klasa B - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną, lecz nie przekracza wartości
dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji; należy określić obszary przekroczeń
wartości dopuszczalnych,
• klasa C - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną powiększoną o margines tole-
rancji; niezbędne jest opracowanie programu ochrony powietrza POP.
TAB. 71 K LASYFIKACJA STREFY ZA ROK 2007 ZE WZGLĘDU NA OCHRONE ZDROWIA.

[WWW. WROCLAW.PIOS.GOV.PL]
Klasyfikacja strefy
Klasyfikacja strefy w odniesieniu do w odniesieniu do
poziomów dopuszczalnych poziomów docelo-
Strefa wych
SO2 NO2 C6H6 Pb PM10 CO Pb As Cd Ni B(a)P
Jeleniogórsko -
A A A A A A A A A A A
kamiennogórska
219
6.3. Chemizm opadów
Roczna ilość opadów w roku 1997 na Śnieżce wyniosła 1265,9 mm, przy czym rozkład opa-
dów był nierównomierny. Analiza badań prowadzonych w obserwatorium na Śnieżce uwidacznia
największy udział mas powietrza napływających z kierunku N-W w transporcie zanieczyszczeń ( 40 %
ładunku), najmniejsze zaś ładunki zanieczyszczeń niosą masy powietrza napływające z kierunku E ( 2
% całkowitego rocznego ładunku). Ładunki jednostkowe w kg/ha na terenie ówczesnego wojewódz-
twa jeleniogórskiego w 1997 roku przedstawiały się następująco: siarczany – 85,8; azot ogólny –
23,22; fosfor ogólny – 0,668; metale ciężkie – 0,9693 oraz jon wodorowy 0,1344. Wyniki te wskazu-
ją na znaczne obciążenie mokrym opadem zanieczyszczeń zawartych w powietrzu atmosferycznym na
obszarze województwa jeleniogórskiego (JBPiP 1998).
6.3.1. Dwutlenek siarki
Poziom stężenia tego gazu był badany w stacjach sieci monitoringu rozmieszczonych w rejo-
nie Czarnego Trójkąta. Wyniki pomiarów średniorocznego stężenia SO2 na obszarze polskiej części,
wskazują na brak przekroczenia norm (średnia roczna obliczana ze stężeń średniodobowych mieściła
się w granicach 40 – 60 µg/m3). Zanotowano znaczne rozbieżności wynikające z sezonowości (lato,
zima), co związane było ze wzrostem zużycia energii. Poziom zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki
był wyższy w sezonie grzewczym w stosunku do sezonu letniego, za wyjątkiem Śnieżnych Kotłów
gdzie stężenia były porównywalne w obu okresach (JBPiP 1998).
6.3.2. Dwutlenek azotu
Poziom stężenia był podobnie jak poziom stężenia poprzedniego gazu mierzony na wszystkich
stacjach monitoringu w sieci obejmującej swoim zasięgiem Czarny Trójkąt. Średnioroczne stężenie
dwutlenku azotu oscylowało na poziomie 4 µg/m3. Stwierdzono wysokie, ponadnormatywne stężenia
ozonu w powietrzu w okresie wiosny i lata na stacjach w Karkonoszach i Górach Izerskich. Prawie 10
% wyników 8-godzinnych stężeń ozonu przekraczało 110 µg/m3, czyli wartość progową dla ochrony
ludzi (JBPiP 1998).
220
6.4. Odpady komunalne i przemysłowe
Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych w 1997 r. (woj. jeleniogórskie) osiągnęła war-

tość 2585793 Mg. Znaczna część została wykorzystana gospodarczo – 17,26 % (446,400 Mg), nato-
miast unieszkodliwiono tylko 0,01 % (133 Mg), pozostałą część aż 83,73 % (2 139 260 Mg) zgroma-
dzono na składowiskach zakładowych lub komunalnych.
W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Śnieżka znajduje się wysypisko zlokalizowane w Ko-

strzycy – Ścięgny, gdzie składowane są odpady komunalne i przemysłowe. Na przestrzeni lat 1993 –
1997 ilość odpadów przemysłowych wytworzonych w województwie jeleniogórskim uległa zmniej-
szeniu z 3 230 589 Mg w 1993 roku do 2 585 793 Mg w 1997 roku.
6.5. Strefy zagrożenia przemysłowego, monitoring biologiczny
Jednym z elementów badań pozwalających poznać zagrożenia płynące od strony działalności

człowieka jest sieć monitoringu biologicznego. W przestrzennym systemie punktów rozlokowanych
na terenie całej Polski określa się wpływ czynników szkodliwych na ekosystemy leśne. Pozwala to na
wyodrębnienie stref zagrożenia przemysłowego.
6.5.1. Strefy zagrożenia przemysłowego
Strefy uszkodzeń przemysłowych na obszarze Nadleśnictwa Śnieżka zostały wydzielone w

czasie trwania prac urządzeniowych III rewizji u.l.
Zgodnie z Instrukcją U.L. z 2002 r. w IV rewizji nie wyznaczano nowych stref, przyjęto gra-
nice z wcześniejszej rewizji; pewne zmiany wynikają ze zmian granic nadleśnictwa (przejęć gruntów)
oraz zmian granic wydzieleń.
W wyniku zebranych materiałów wyznacza się w nadleśnictwie następujące strefy zagrożenia

przemysłowego:
221
• w obrębie Śnieżka:
I strefa uszkodzeń przemysłowych na powierzchni 2276,93 ha,
II strefa uszkodzeń przemysłowych na powierzchni 2938,98 ha,
III strefa uszkodzeń przemysłowych na powierzchni 600,97 ha,
Razem 5816,88 ha
• w obrębie Kowary:
I strefa uszkodzeń przemysłowych na powierzchni 974,39 ha,
II strefa uszkodzeń przemysłowych na powierzchni 3850,66 ha,
III strefa uszkodzeń przemysłowych na powierzchni 185,76 ha,
Razem 7010,81 ha
Zebrane wyniki pozwalają przeprowadzić porównanie obszaru stref ustalonych pod-

czas II rewizji u.l. z danymi III rewizji u.l. Generalnie wynika z nich, że powierzchnia uszko-
dzeń uległa zmniejszeniu.
Analiza porównawcza wyników II i III rewizji u.l. przedstawiona jest w części opisowej planu
urządzania gospodarstwa leśnego (elaboracie).
Czynnikami powodującymi uszkodzenia przemysłowe, są emisje szkodliwych pyłów i gazów

pochodzące z licznych zakładów przemysłowych, położonych w sąsiedztwie lasów nadleśnictwa oraz
imisje transkontynentalne z Europy zachodniej i południowej. Wpływ na stan zagrożenia mają rów-
nież wahania poziomu wód gruntowych oraz niekorzystny rozkład temperatur i opadów atmosferycz-
nych ostatnich lat. Strefy zagrożenia przemysłowego odzwierciedlają wypadkową czynników szko-
dliwych, których oddziaływanie wywiera negatywny wpływ na lasy. Ich ustalenie jest jednym z ele-
mentów określenia stopnia i rozmiaru oddziaływania kompleksu czynników szkodotwórczych na śro-
dowisko leśne.
6.6. Istniejące zakłady przemysłowe w terytorialnym zasięgu nadle-

śnictwa oraz w jego sąsiedztwie
Według oceny efektów ekologicznych w zakładach umieszczonych na „liście wojewódzkiej”

(Puzio 1998) wyszczególniono 10 jednostek o największej uciążliwości dla środowiska. Z listy tej
bezpośrednie zagrożenie dla lasów Nadleśnictwa Śnieżka posiadają :
222
• Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne „Jelfa” S.A. w Jeleniej Górze – uciążliwość w zakresie

emisji zanieczyszczeń z zakładowej spalarni odpadów oraz w zakresie gospodarki ściekowej i
osadowej szczególnie w przypadku odprowadzania nieoczyszczonych wód popłuczynowych z
filtrów żwirowych. Przedsiębiorstwo zmniejszyło emisję pyłów do powietrza atmosferyczne-
go o 95 %, a gazów o 69 % w tym SO2 o 91 %.
• Fabryka Wykładzin i Dywanów „Kowary” S.A. w Kowarach – od 1994 roku zakład party-
cypuje w kosztach rozbudowy modernizacji miejskiej oczyszczalni ścieków w Kowarach. Od
dnia 31.08.1997 roku wszystkie ścieki technologiczne powstające w zakładzie są oczyszczane
przez miejską oczyszczalnię ścieków w Kowarach. W 1997 roku pomiar emisji zanieczysz-
czeń powietrza nie stwierdził dopuszczalnych norm w odniesieniu do źródeł technologicznych
i kotłowni. Zanotowano zmniejszenie emisji pyłów do powietrza atmosferycznego o 72 % a
gazów o 56 %. Dzięki oczyszczalni ścieków ładunek BZT5 zredukowano o około 90% . WIOŚ
wnioskuje o skreślenie z listy uciążliwych zakładów,
• Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, Spółka z o.o. w Jelenie Górze – Elektrociepłownia

„Miasto” w Jeleniej Górze – przeprowadzone pomiary poziomu emisji zanieczyszczeń po-
wietrza do roku 1997 wykazywały przekroczenie norm w odniesieniu do SO2 , NO2 i CO. Do-
konana kontrola w 1997 roku nie wykazała przekroczeń dopuszczalnych norm zanieczyszczeń
powietrza. WIOŚ wnioskuje o skreślenie z listy uciążliwych zakładów,
• Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, Spółka z o.o. w Jelenie Górze – Ciepłownia „Za-

bobrze” w Jeleniej Górze – przeprowadzone kontrole zanieczyszczeń powietrza do roku
1996 wykazywały przekroczenie norm w odniesieniu SO2 i pyłu. Powyższych uchybień nie
stwierdzono w kontrolach z roku 1997, żadna z wartości dopuszczalnych nie została przekro-
czona.
• Przedsiębiorstwo Związku Wodociągów i Kanalizacji „Wodnik” Sp. z o.o. – Wylewisko

Osadów „Staniszów” w Jeleniej Górze – wylewisko osadów przygotowane do rekultywacji
poprzez sukcesywne obniżanie poziomu wód nadosadowych i odprowadzanie ich na oczysz-
czalnię ścieków. Istnieje możliwość rekultywacji czaszy zbiornika metodą biologiczną. Osad-
nik w obecnej dobie stanowi groźne źródło zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzch-
niowych. Niekorzystny wpływ na środowisko powinien być wyeliminowany przez gminę
miejską Jelenia Góra.
Problemy ekologiczne w istniejących zakładach dotyczą w zasadzie dwóch tematów: zago-

spodarowania odpadów powstających w procesie odsiarczania spalin w Zakładach: Przedsiębiorstwo
Farmaceutyczne „Jelfa” S.A. w Jeleniej Górze, Ciepłownia „Zabobrze” oraz odprowadzania niedosta-
tecznie oczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych.
223
Generalnie stwierdzono w okresie 1990 – 1997 znaczną redukcję zanieczyszczeń wprowadza-

nych do powietrza atmosferycznego, oraz zanieczyszczeń wprowadzanych do wód powierzchniowych.
6.7. Planowane inwestycje zabezpieczające lasy przed negatywnym

oddziaływaniem przyszłych inwestycji
Podstawowym zabezpieczeniem lasów przed negatywnym oddziaływaniem przyszłych inwe-

stycji jest przestrzeganie zasad zawartych w planach ochrony parków krajobrazowych i planu ochrony
KPN oraz prowadzenie gospodarki zgodnie z wytycznymi planów (studium) zagospodarowania prze-
strzennego gmin i powiatu.
Bezpośrednie formy inwestycji chroniące lasy przed negatywnymi skutkami zagrożeń prze-
mysłowych wynikają z prowadzenia ogólnie pojmowanej gospodarki kraju i regionu oraz gospodarki
leśnej nadleśnictwa. W odniesieniu do głównych, poza leśnych, działań zmierzających do ogranicze-
nia negatywnych skutków przyszłych inwestycji należy wymienić:
• prowadzenie działalności na rzecz ograniczenia zanieczyszczeń o charakterze transgranicznym

przez właściwe prace instytucji regionalnych i rządowych,
• redukcję zanieczyszczeń wód pochodzących z rejonu Czech wprowadzanych do rzeki Bóbr,
• uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej w obszarze nadleśnictwa i bezpośrednim sąsiedz-

twie,
• sporządzenie właściwych planów zagospodarowania odpadów komunalnych z terenów gmin,
• przeprowadzenie rekultywacji zbiornika poflotacyjnego w Kowarach,
• likwidację „dzikich” wysypisk śmieci,
• maksymalną redukcję zanieczyszczeń stałych, płynnych i gazowych,
• stosowanie zamkniętego obiegu wody w procesach produkcyjnych,
• dostosowanie procesów produkcji do wymogów ochrony środowiska,
• zmianę i modernizację systemów grzewczych opalanych węglem.
Główne kierunki działań w gospodarce leśnej zmierzające do ograniczenia negatywnych skut-

ków przyszłych inwestycji to:
• właściwe prowadzenie prac z zakresu kształtowania stosunków wodnych,
• prowadzenie przebudowy drzewostanów zmierzające do uzyskania lasów wielogatunkowych i

wielowiekowych,
224
• zagospodarowanie łowieckie ukierunkowane na minimalizację szkód wyrządzanych przez

zwierzynę w uprawach, młodnikach i pozostałych drzewostanach,
• stosowanie biologicznych metod ochrony ekosystemów leśnych,
• utrzymywanie właściwego stanu sanitarnego lasu,
• prowadzenie gospodarki leśnej z zachowaniem zasad ochrony przyrody,
• dostosowanie prac hodowlanych do warunków mikrosiedliska,
• właściwego prowadzenie gospodarki turystycznej.
Należy zaznaczyć, że praktycznie nie ma sposobu zabezpieczenia lasów przed szkodliwym

oddziaływaniem przyszłych inwestycji, można jedynie ograniczać skutki. Istnieje zatem potrzeba dą-
żenia do minimalizowania stopnia uciążliwości poprzez stosowanie możliwie najmniej szkodliwych i
najnowocześniejszych rozwiązań inwestycyjnych.
6.7.1. Planowane przedsięwzięcia z zakresu kształtowania sto-

sunków wodnych
Mocno zróżnicowana i dość rozwinięta sieć rzek stwarza dogodne warunki właściwego kształ-
towania stosunków wodnych. Jedną z podstawowych metod pozwalających właściwie regulować za-
sobami wodnymi jest mała retencja wodna. Zatem wydaje się niezmiernie ważne aby prace związane z
przygotowaniem i opracowaniem programu rozwoju budowy małych zbiorników wodnych były pro-
wadzone z dużą rozwagą i znajomością tematu. W konsekwencji doprowadzi to do korzystnego spo-
sobu wykorzystania zasobów wodnych bez narażenia na katastrofalne skutki powodzi grożące nie
tylko terenom Nadleśnictwa Śnieżka, ale również pozostałym obszarom. Jak ważne jest właściwe
zagospodarowanie możemy przekonać się w oparciu o tragiczne w skutkach doświadczenia z powodzi
w latach 1997 -1998.
Na obszarze będącym pod zarządem nadleśnictwa prowadzone są prace dotyczące małej re-
tencji wodnej. Ich skutkiem jest budowa zbiorników wodnych i renowacja już istniejących. W zesta-
wieniu przedstawiono lokalizację i powierzchnię zbiorników wodnych na obszarze nadleśnictwa:
Poza obszarami leśnymi w miejscowości Sosnówka zlokalizowany jest olbrzymi zbiornik wo-
dy pitnej „Sosnówka”.
225
6.8. Zagrożenia biotyczne
Czynniki przyrody ożywionej pozostają ze sobą w dynamicznych związkach oddziaływań po-

przez co wywierają określone skutki na środowisko swojego bytowania - las, który ulega różnego
rodzaju uszkodzeniom. Szczególnie do niekorzystnych sytuacji dochodzi w chwili „rozchwiania” eko-
systemu leśnego obciążonego bagażem zanieczyszczenia środowiska. Taki stan pociąga za sobą np.
nierównomierny rozwój populacji zwierząt, gradacje szkodliwych owadów, nadmierny rozwój grzy-
bów patogenicznych itd.
W znacznej mierze skutkiem zaistniałych zakłóceń pomiędzy genetycznie uwarunkowaną

pierwotną adaptacją ekologiczną i etologiczną gatunku a zmiennymi warunkami środowiska, zwykle
następuje trwałe zmniejszanie się liczebności gatunku i kurczenie się areału jego występowania. Ist-
nieją gatunki mające zdolność przystosowania się do nowych warunków środowiska bez procesów
adaptacyjnych ich organizmów. Gatunki zaliczone do tej grupy określane mianem synantropijnych
pomimo niekorzystnych przemian środowiska zwiększają swoją liczebność m in. jeleniowate i dzik
(Szukiel i Nasiadka 1997 ).
Nadleśnictwo „Śnieżka” z racji swego położenia (znaczna część to tereny górskie i podgór-
skie) narażone jest bardziej niż inne nadleśnictwa o nizinnym charakterze na szkody ze strony bio-
tycznej (ekstremalne warunki przyrodnicze). Dodatkowo zjawiskiem potęgującym zagrożenia od
czynników biotycznych jest fakt iż stan klęski zamierania lasów sudeckich dotknął również tereny
nadleśnictwa.
Nastąpiło bardzo szybkie tępo przyrostu szkodników, głównie gryzoni i owadów. Zaburzony
system równowagi biologicznej przyczynił się do nasilenia szkód od strony zwierzyny płowej.
Kompleksowy szereg zjawisk dotyczących bezpośrednich zagrożeń ze strony biotycznej jest

monitorowany przez służby leśne LP oraz przez specjalistów z Zespołu Ochrony Lasu we Wrocławiu.
Na obecny stan zagrożenia od strony szkodników owadzich składa się szereg czynników za-
równo biotycznych jak i abiotycznych. Obok wymienionych bardzo istotnym czynnikiem wpływają-
cym na stan zdrowotności lasów była gospodarka człowieka, a właściwie jej błędy. Wyhodowane na
przeważającej powierzchni monokultury świerkowe praktycznie pozbawione są naturalnej odporności,
skutkiem czego nie posiadają lub posiadają minimalną odporność na szkodliwą działalność czynników
o charakterze stresowym.
Obserwacje w świerczynach uwidaczniają występowanie niespecyficznych objawów

słabości drzew i drzewostanów, które można łączyć ze zmianami zachodzącymi w środowi-
sku glebowym. W przypadku pojedynczych wywrotów i wykrotów wskazują na uszkodzenia
systemów korzeniowych. W ogólnej masie jest mało żywych bardzo drobnych i drobnych
226
korzeni a na wielu średniej grubości korzeniach (2-4 mm) występują grudki żywicy i zarasta-
jące rany tkanki okrywającej niekiedy korzenie te są urwane i zażywiczone. Dane uzyskane
od nadleśnictw sudeckich lokalizują to zjawisko na powierzchniach w obszarze Bystrzyca
Kłodzka. (129 ha), Kamienna Góra (482 ha), Lądek Zdrój (262 ha), Międzylesie (900 ha) i
Zdroje (85 ha), (Konca 1999). Wśród wymienionych brak Nadleśnictwa Śnieżka.
6.8.1. Choroby grzybowe
Grzyby z rodzaju Almilaria posiadają duże znaczenie w stanie zdrowotnym drzewostanów

Nadleśnictwa Śnieżka. Na przestrzeni ostatnich lat powierzchnia zainfekowana w nadleśnictwie drze-
wostanów o wieku powyżej 20 lat szacowana była na 445 ha. Huba korzeni wystąpiła na powierzchni
250 ha drzewostanów iglastych ( ZOL b, dane za 2007 rok).
Wg informcji zawartych w „Analizie gospdarki leśnej w latach 1999-2008” pewne zagrożenie

ze strony patogenów grzybowych występuje przede wszystkim na szkółkach polowych oraz na szkół-
ce kontenerowej, na której jest ograniczane wskutek stosowania wyjałowionego substratu.
W drzewostanach najważniejszymi czynnikami chorobowymi są grzyby powodujące zgniliznę

pnia drzew, głównie świerka. Dotyczy to przede wszystkim drzewostanów uszkadzanych przez zwie-
rzynę płową wskutek spałowania, jak i ewentualnie drzewostanów iglastych na gruntach porolnych.
Duże szkody od huby korzeni występują w drzewostanach rosnących na średnich i niższych wysoko-
ściach, a mniejsze powodowane przez opieńki. Szkody te występują również przede wszystkim w
drzewostanach świerkowych. Okresowo zauważa się szkody w uprawach leśnych, nie powodujące
zagrożenia dla trwałości lasu, spowodowane przez mączniaka dębu.
W trakcie prac taksacyjnych IV rewizji P.U.L. zinwentaryzowano uszkodzenia od grzybów na

ok. 11% powierzchni gruntów leśnych zalesionych. Są to głównie uszkodzenia w drzewostanach
uszkodzonych wcześniej przez zwierzynę, w drzewostanach iglastych na gruntach porolnych, oraz w
najstarszych drzewostanach przeszłorębnych. Na poniższym wykresie przedstawiona jest struktura
uszkodzeń od patogenów grzybowych w stopniach uszkodzeń określonych zgodnie z metodyką z In-
strukcji U.L.
227
11-25 %
26-60 %
ponad 60%
Wykres 13 Struktura uszkodzeń od patogenów grzybowych w stopniach intesywności w Nad-

leśnictwie "Śnieżka"
6.8.2. Zagrożenia od owadów
Owady posiadają jedno z podstawowych znaczeń w odniesieniu do stanu zdrowotnego lasu we

wszystkich stadiach rozwoju. Ich gwałtowny pojaw (gradacja) niejednokrotnie przyczynia się do za-
głady ekosystemów leśnych. Lasy Nadleśnictwa Śnieżka osłabione przez przemysł i gospodarkę są
bardzo wrażliwe i podatne na szkody ze strony szkodników owadzich podzielonych umownie na
szkodniki: korzeni, upraw, szkółek i młodników (rozumiane jako szkodniki pierwotne) oraz szkodniki
wtórne.
Ogólna powierzchnia uszkodzeń od owadów zanotowana podczas prac taksacyjnych

III rewizji urządzania lasu w nadleśnictwie „Śnieżka” szacowana w przedziale uszkodzeń do
15% wyniosła ponad 1414 ha. Najmniejszą powierzchnię uszkodzeń ok. 44 ha odnotowano w
przedziale uszkodzeń 30-39 %. Uszkodzenia drzewostanów w stopniu do 29 % wykazano na
obszarze 155 ha. Łącznie w powierzchni nadleśnictwa uszkodzenia od owadów wystąpiły na
powierzchni ok. 1614 ha. Szczegółowe dane zawiera elaborat.
228
W pracach taksacyjnych IV rewizji P.U.L. uszkodzenia od owadów zinwnetaryzowa-

no na znacznie mniejszej powierzchni – 536,94 ha, z czego największa powierzchnia przypa-
da na przedział 11 – 25% – 461,93 ha. Stukturę uszkodzeń w stopniach intensywności zapre-
zentowano na poniższym wykresie.
11-25 %
26-60 %
ponad 60%
Wykres 14 Struktura uszkodzeń od owadów w stopniach intensywności w Nadleśnictwie

"Śnieżka"
Szkodniki korzeni
W Nadleśnictwie „Śnieżka” szkodniki korzeni z chrabąszczem majowym - Melolontha melo-

lontha L. na czele nie posiadają większego znaczenia gospodarczego. Karlikowski (1965) ustalił wy-
stępowanie wyżej wymienionego gatunku między innymi na terenie obrębu Śnieżka (szczep mający
rójki w latach 1952-1954 i 1960-1964). W ostatnich latach chrabąszcze wraz z gatunkami towarzyszą-
cymi (jedwabkiem – Serica brunnea L. i rolnice – Agrostis sp.) pojawiają się na niewielkich po-
wierzchniach sporadycznie i pojedynczo głównie na szkółkach leśnych i gruntach porolnych. Zwal-
czanie i prognozowanie związane są z badaniem zapędraczenia gleby zgodnie z IOL (1988). Przykła-
229
dowo w 1992 roku w nadleśnictwie „Śnieżka” zwalczanie występowania chrabąszcza wraz z gatun-
kami towarzyszącymi miało miejsce na powierzchni 0,7 ha (Konca B., i in., 1997).
Według danych ZOL(b) nie zanotowano występowania i zwalczania szkodników upraw i ko-
rzeni w nadleśnictwie na przestrzeni ostatnich 4 lat (1994-1998).
W trakcie prac taksacyjnych nie zanotowano uszkodzeń korzeni.
Wg informacji z „Analiz gospodarki leśnej w latach 1999-2008” na terenie Nadleśnictwa

„Śnieżka” nie stwierdzono w 10-leciu szkód od szkodników glebowych. Przeprowadzane są każdego
roku kontrole zapędraczenia gleby w szkółkach polowych jak i na powierzchniach przeznaczonych do
zalesienia, w wyniku których nie stwierdza się występowania szkodników.
Szkodniki upraw, szkółek i młodników
ZOL(a, b) prowadzi coroczne obserwacje, z których wynika, że w Nadleśnictwie „Śnieżka”

na przestrzeni lat 1991 – 1998 zanotowano występowanie m. in brudnicy mniszki w latach 1994/1995
na powierzchni 940 ha oraz zwójki zieloneczki na powierzchni 20 ha w latach 1991/1992 i zasnui
świerkowej na powierzchni 2,07 ha w latach 91/92. W roku 1997 odnotowano ostrzegawcze stany
larw zasnui świerkowej na powierzchni 217 ha.
W lasach Sudeckich problemem były szeliniaki (Hylobius abietis L. i H. pinasttri Gyll.), które
atakowały powierzchnie nawet do 900 ha.
W ostatnich latach wystąpił wzrost liczebności zakorków (Hylastes sp.). W uprawach zakła-
danych na terenie Sudetów Zachodnich, na świerkach i sosnach dość liczne występował wątlik sosno-
wy (Luperus pinicola Duft.) i zmróżka sosnówka (Cryptocephalus pini L.). Na terenach zanieczysz-
czonych emisjami przemysłowymi Sudetów Zachodnich Kosibowicz w sprawozdaniu IBL (niedato-
wane) odnotowuje szarynkę wierzbową (Lochmaea capreae L.) Jej masowe występowanie na wszyst-
kich powierzchniach pokrytych samosiewami brzozowymi doprowadziło do silnego uszkodzenia apa-
ratu asymilacyjnego. Gatunkami towarzyszącymi były naliściaki (Phyllobius sp.) oraz na buku sko-
czonos bukowy (Rhynchaeneus fagi L.) i na olszy hurmak olchowiec (Agelastica alni L.).
Szkodniki młodników i drzewostanów świerkowych określane jako nękające nie miały więk-
szego znaczenia. Na przestrzeni ostatnich lat dochodziło jednak do intensywnych pojawów, niekiedy
przybierających charakter gradacyjny. Największą rolę odegrały masowe pojawy smrekunowatych
(Adelgidae) i rośliniarek: zawodnicy świerkowej (Pristiphora abietina Christ.); zasnuje Cephalcia
abietis L., C. falleni Dalm., C. arvensis Panc. ) (Konca i in., 1997).
230
Z danych zamieszczonych w kartach rejestracyjnych ZOL(b) wynika, że w Nadleśnictwie

„Śnieżka” na przełomie lat 1993/94 zawodnice świerkowe występowały na powierzchni 12,00 ha,
natomiast w 1995 roku zanotowano występowanie zawodnic świerkowych na powierzchni 165 ha,
przy czym nie prowadzono zabiegów ochronnych.
Istotne dla stanu zdrowotnego lasów są dwa gatunki zasnuj (Grodzki 1997), są to: za-
snuja wysokogórska Cephalcia falleni Dalm. i zasnuja świerkowa Cephalcia abietis L. Ga-
tunki te posiadają zdolność do gradacyjnych wystąpień.
Z obserwacji prowadzonych na terenach Czech w rejonach Karkonoszy Zahradnik

(1997) odnotowuje możliwość gradacyjnego pojawu zasnui świerkowej, zatem zaleca jesien-
ną i wiosenną kontrolę.
W odniesieniu do zasnui wysokogórskiej zaobserwowano, że między innymi w nadle-

śnictwie „Śnieżka” występuje zjawisko powiększania areału wzmożonego występowania.
Szkodniki owadzie, nękające zwłaszcza świerk pospolity, brzozę i jarzębinę wg

Grodzkiego (1997) są jednym z czynników zagrażających uprawom na obszarze Sudetów.
Wymienione gatunki to: naliścica wierzbowa Lochmaea capreae L., naliściaki Phyllobius sp.
oraz szeliniaki Hylobius sp. W przypadku wymienionych gatunków stwierdza się zmniejsze-
nie znaczenia szkodliwości wraz z wzrastającym wiekiem upraw.
Wg informacji z „Analizy gospodarki leśnej w latach 1999-2008” w Nadleśnictwie „Śnieżka”

nie stwierdzono w minionym 10-leciu licznych szkód powodowanych przez szkodniki upraw. Wystę-
pują pewne ubytki aparatu asymilacyjnego u gatunków liściastych nie stanowiące jednak zagrożenia
dla upraw. Młodniki z dużym udziałem świerka są corocznie kontrolowane pod kątem występowania
zawodnicy świerkowej jednak szkód istotnych nie stwierdza się. W ostatnich latach zauważa się
wzmożone występowanie krobika modrzewiowego, który w okresie wiosennym dość znacznie uszka-
dza aparat asymilacyjny modrzewia, obserwowany jest zarówno w uprawach, młodnikach jak i drze-
wostanach II klasy wieku. Zwalczanie nie jest prowadzone.
Szkodniki wtórne
W poprzednich okresach niezadowalający stan sanitarny lasu był głównym czynni-

kiem rozmnoży szkodników wtórnych. Podstawą tego stanu rzeczy były częste klęski żywio-
łowe w postaci, wiatrołomów, śniegołomów i śniegowałów oraz trudności w likwidacji skut-
ków z racji rozproszenia szkód.
231
Znaczne zanieczyszczenie środowiska i skutki jego długotrwałego oddziaływania na

lasy dały wymierny efekt w postaci osłabienia stanu zdrowotnego lasu i rozwój szkodników
owadzich. Największe znaczenie w powojennej historii lasów nadleśnictwa odegrał kornik
drukarz Ips typhographus. Szczególny wpływ kornika drukarza oraz gatunków mu towarzy-
szących odnosi się do drzewostanów średnich i starszych klas wieku, dodatkowo osłabionych
czynnikami abiotycznymi. Zaniedbania w stanie sanitarnym lasów nadleśnictwa w okresie
powojennym przyczyniły się do wyrębów znacznych powierzchni drzewostanów opanowa-
nych przez szkodnika. W nadleśnictwie prowadzone są systematyczne działania zmierzające
do ograniczenia stopnia zagrożenia ze strony kornika.
Drzewostany uszkodzone przez wiatr, szczególnie w okresie największych uszkodzeń

(lata 1989-1992 i 1995 roku), stworzyły doskonałą bazę pokarmową dla wielu gatunków kor-
ników z drukarzem na czele. Skutkiem zaistniałej sytuacji było cykliczne nasilenie występo-
wania szkodników wtórnych. W ostatnich trzech latach do roku 1998 odnotowano stabilizację
w powstawaniu szkód ze strony kornika drukarza, którego występowanie ograniczyło się do
ścian kornikowych bez większego znaczenia gospodarczego. Pozyskanie drewna w Nadle-
śnictwie „Śnieżka” na przestrzeni lat 1989-1998 z przyczyn sanitarnych wyniosło 229 tys. m3,
stanowi to 56 % ogólnego pozyskania grubizny.
TAB. 71 POZYSKANIE GRUBIZNY Z PRZYCZYN SANITARNYCH W LATACH 1989 – 1998
Pozyskanie grubizny
Rok pozy-
skania W tym posusz, wywroty (w tys. % udział posuszu, wywro-
Ogółem grubizna (w tys. m3)
m3) tów
1989 62,2 33,8 54,3
1990 40,4 38,2 94,6
1991 47,3 36,1 76,3
1992 35,2 15,3 43,5
1993 29,6 19,6 66,9
1994 29,8 15,2 51,0
1995 34,1 23,9 70,1
1996 33,2 12,9 38,9
1997 43,3 19,8 45,7
1998 51,8 14,6 28,2
Razem 10- 406,9 229,4 56,3
lecie
232
W poniższej tabeli zestawiono dla porównania dane z aktualnie zakończonego 10-lecia. Ogól-
nie wielkość pozyskania użytków przygodnych jest wyraźnie mniejsza niż w poprzednim 10-leciu,
jednak daje się zauważyć niepokojący fakt znacznego wzrostu w dwóch ostatnich latach obowiązywa-
nia planu. Na taki stan rzeczy miało wpływ wystąpienie ekstremalnych wiatrów (huragany Cyryl i
Emma), jak i zwiększone wydzielanie się posuszu od szkodników wtórnych.
TAB. 72 POZYSKANIE UŻYTKÓW PRZYGODNYCH NA TLE POZYSKANA OGÓŁEM W 10-LECIU

1999-2008
Rok pozy- Pozyskanie grubizny

skania Ogółem grubizna (w tys. m3) W tym przygodne (w tys. m3) % udział przygodnych
1999 43,0 11,8 27,4%
2000 47,3 7,4 15,6%
2001 43,9 4,2 9,6%
2002 50,1 9,1 18,2%
2003 50,0 5,6 11,2%
2004 51,0 4,4 8,6%
2005 49,0 4,5 9,2%
2006 50,0 5,1 10,2%
2007 70,0 22,9 32,7%
2008 59,0 26,7 45,3%
Razem 10-
lecie 513,3 101,7 19,8%
Uzupełnieniem zestawienia tabelarycznego jest wykres obrazujący udział pozyskanego posu-

szu w ogólnej masie grubizny.
233
80
Ogółem
70 grubizna (w
tys. m3)
60
50
W tym
40 przygodne (w
tys. m3)
30
20
10
0
1 993
2005
1989
1991
1995
1997
1999
2001
2003
2007
Wykres 15 Udział posuszu w ogólnej masie grubizny pozyskanej na przestrzeni dwóch dziesię-
cioleci
Zróżnicowany rozmiar cięć sanitarnych w poszczególnych latach największy rozmiar

osiągnął w 1990 roku na poziomie 94,6 %, z minimalną wartością w roku 1998 na poziomie
28,2%.
W celu zapobiegania rozmnażaniu szkodników wtórnych oraz ich zwalczaniu nadle-

śnictwo wykorzystało pułapki feromonowe, klasyczne, wyznaczono drzewa trocinkowe, ko-
rowano pozyskany surowiec, terminowo wywożono drewno. W podsumowaniu zawartym w
„Analizie gospodarki przeszłej” stwierdza się znaczne polepszenie stanu sanitarnego lasu
głównie drzewostanów świerkowych.
Interesujące informacje dotyczą obrazu zagrożeń ze strony szkodników wtórnych po

stronie czeskiej. W przypadku szkodników wtórnych a w szczególności kornika drukarza Za-
hradnik (1997) odnotowuje zahamowanie tempa rozwoju gradacji tego szkodnika na obsza-
rze Czech. Wskazuje jednocześnie na znaczne zasiedlenie drzewostanów w rejonach przygra-
nicznych, głównie w Karkonoszach. Zwraca także uwagę na znaczne zagrożenie możliwością
rozprzestrzenia kornika zrosłozębnego Ips duplicatus, monitorowanego na obszarze kraju za
pomocą pułapek feromonowych.
234
Nadleśnictwo „Śnieżka” po okresie klęski ekologicznej w latach 80-tych pozostaje nadal pod
silna presją podwyższonego zagrożenia przez szkodniki wtórne. Zdecydowanie najbardziej rozpo-
wszechnionymi szkodnikami wtórnymi w drzewostanach nadleśnictwa są kornik drukarz, rytownik
pospolity, czterooczak świerkowiec i inne, a ostatnio także kornik modrzewiowiec. Znajdują one do-
bre warunki do rozwoju wskutek stałego osłabienia drzewostanów przez czynniki abiotyczne oraz
okresowo pojawiające się zjawiska klęskowe (susze, powodzie, szkody od wiatrów, okiści i śniegu).
Istotnymi czynnikami sprzyjającymi są często występujące niedostosowanie składu drzewostanu do
siedlisk, obce pochodzenie czy dawne zaszłości w pielęgnacji drzewostanów.
Podstawową formą zwalczania szkodników wtórnych w nadleśnictwie jest szybkie wyszuki-

wanie drzew zasiedlonych i jak najszybsze wywiezienie z lasu drewna z nich pozyskanego oraz wy-
kładanie pułapek klasycznych. W celu monitorowania oraz zwalczania populacji kornika drukarza i
rytownika, a także drwalnika paskowanego (szkodnik techniczny drewna) wykładane są pułapki fero-
monowe. Przy trudnościach związanych ze zbytem drewna, zwłaszcza w ostatnim roku obowiązywa-
nia planu U.L., w szerokim zakresie do zwalczania szkodników wtórnych stosowano korowanie drew-
na zasiedlonego.
W roku 2008 nastąpił gwałtowny wzrost populacji szkodników wtórnych i wystąpiły znaczące
szkody w drzewostanach poprzez wydzielanie się posuszu na dużych powierzchniach leśnych (zręby i
duże luki do odnowienia). W poniższej tabeli zestawiono dane nt. pozyskania drewna zasiedlonego w
minionym 10-leciu.
TAB. 73 POZYSKANIE DREWNA ZASIEDLONEGO W LATACH 1999 - 2008
Rok 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
m 3 1974,88 2094,98 850,62 900,00 680,06 673,00 330,69 689,92 2677,00 13093,70
Uzupełnieniem danych tabelarycznych jest poniższy wykres.
235
14000
12000
10000
m3
8000
6000
4000
2000
0
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Wykres 16 Pozyskanie drewa zasiedlonego w latach 1999-2008
6.8.3. Uszkodzenia od zwierzyny płowej w uprawach, młodnikach

i starszych drzewostanach
Odsłonięcie powierzchni leśnych w efekcie wielkoobszarowego zamierania lasów ociągnęło

za sobą drastyczne zmiany w środowisku przyrodniczym. W pierwszej fazie obumierania lasów nastę-
puje silny rozwój roślinności zielnej przez co tworzą się idealne warunki dla ssaków roślinożernych.
Obserwuje się wraz ze zwiększaniem powierzchni otwartych w lasach dynamiczny rozwój populacji
roślinożerców zwłaszcza ssaków kopytnych. W dalszej fazie sukcesji następuje zanikanie wielu ga-
tunków roślin, zwłaszcza dwuliściennych, zastępowanych przez gatunki trawiaste, głównie trzcinnik,
który jest pokarmem zjadanym przez zwierzynę. W efekcie zmienia się jakość bazy pokarmowej,
przez co po ekspansji rozrodu dużych kopytnych w biotopach następuje znaczący spadek jakości żeru
dla tych gatunków. W takim stanie zwierzyna zjada pędy sadzonek i korę drzew głównie liściastych
(jarzębina, buk, jesion, jawor) nie gardząc też gatunkami iglastymi (świerk, jodła, modrzew) (Szukiel,
Nasiadka 1997).
Największe znaczenie w odniesieniu do wyrządzanych szkód w uprawach i młodnikach należy

przypisać zwierzynie płowej, której przypisuje się stały procent powierzchni leśnej kraju pozostający
236
w stanie okresowego lub stałego zagrożenia. Gatunki z rodziny jeleniowatych wyrządzają największe
szkody zarówno w drzewostanach juwenilnych jak i drzewostanach starszych klas wieku.
W trakcie prac urządzeniowych prowadzonych przez BULiGL Oddział w Brzegu szkody wy-
rządzone przez zwierzynę płową zostały zinwentaryzowane i opisane. Największy udział uszkodzeń
dotyczy upraw i młodników, głównie zgryzanie na powierzchni 500 ha (do 15 % - 285 ha) i spałowa-
nie na powierzchni ok. 5 tys. ha. Nie bez znaczenia są następstwa uszkodzeń w starszych klasach wie-
ku, a w szczególności w odniesieniu do świerka, który ulega chorobom grzybowym i rakowaceniu.
Zagrożenia ze strony zwierzyny płowej uzupełnia przeprowadzona w 1990 roku przez BU-
LiGL okresowa inwentaryzacja szkód wyrządzonych przez zwierzynę, której dane zamieszczono po-
niżej.
TAB. 74 USZKODZENIA UPRAW MŁODNIKÓW I STARSZYCH DRZEWOSTANÓW
Powierzchnia
Rodzaj uszkodzeń Objęta lustracją W tym szkód istotnych
ha % ha %
Uszkodzenia upraw 1128,23 49,9 873,55 38,6
Uszkodzenia młodników 806,33 35,7 368,17 16,3
Starszych drzewostanów 325,50 14,4 211,98 9,4
Razem 2260,06 100,0 1453,70 64,3
Na powierzchni przeprowadzonej lustracji istotne uszkodzenia wykazano na 64,3 % po-

wierzchni z największymi szkodami upraw 38,6 %.
Uszkodzenia od zwierzyny zanotowane podczas prac III rewizji urządzania lasu odnotowano
na powierzchni 642 ha w postaci spałowania do 15% i zgryzanie na powierzchni 285 ha również do
15 %. Największa powierzchnia spałowania zanotowana była w przedziale uszkodzeń 30-49 % i wy-
nosiła w nadleśnictwie 2310 ha. W przedziale uszkodzeń do 15 % znajdowała się największa po-
wierzchnia zgryzania ok. 285 ha. Łącznie powierzchnia zgryzana i spałowana w powierzchni Nadle-
śnictwa Śnieżka występuje na obszarze ok. 5224 ha.
W trakcie prac taksacyjnych IV rewizji P.U.L. szkody od zwierzyny zinwentaryzowano na

powierzchni 4107,63 ha, co stanowi 33% powierzchni gruntów leśnych zalesionych Nadleśnictwa
„Śnieżka” i jest wartością o 21% niższą od twierdzonej w trakcie III rewizji. Obecnie są to przede
wszystkim spałowania świerczyn w I-III klasy wieku. Na poniższym wykresie zaprezentowano udział
poszczególnych stopni intensywności w ogólnej powierzchni drzewostanów uszkodzonych przez
zwierzynę.
237
11-25 %
26-60 %
ponad 60%
Wykres 17 Struktura uszkodzeń od zwierzyny w stopniach intensywności w drzewostanach

Nadleśnictwa "Śnieżka"
Szczegółowa analiza szkód zawarta jest w części opisowej P.U.L. - elaboracie.
W Nadleśnictwie „Śnieżka” jednym z bardziej skutecznych sposobów zabezpieczenia upraw

przed szkodami od zwierzyny jest ich grodzenie wykazane w poprzednim okresie na powierzchni 222
ha. Należy zaznaczyć, że jest to sposób drogi i nie pozbawiony wad. Uzupełnieniem grodzenia jest
palikowanie sadzonek i testowany sposób polegający na osłanianiu tubami z tworzyw sztucznych.
Niewielkie powierzchnie upraw są zabezpieczane chemicznie za pomocą repelentów. W starszych
drzewostanach stosuje się preparaty chemiczne do zabezpieczania następstw spałowania poprzez ma-
lowanie ran. Powyższe zabiegi choć nie stanowią stuprocentowego zabezpieczenia przed szkodami to
jednak w znacznej mierze przyczyniają się do ich ograniczenia.
W okresie 10-lecia 1999-2008 powierzchnia grodzeń wzrosła – ogrodzono łącznie 487 ha

upraw leśnych (głównie gatunki liściaste i jodłę), osiągając na koniec okresu łączną powierzchnię
istniejących grodzeń w wysokości ponad 420 ha i długość ponad 220 km. Ze względu na to że istnie-
jące już grodzenia znacznie ograniczają bazę żerowa dla zwierzyny i stanowią dla nich pewne niebez-
238
pieczeństwo, nadleśnictwo zaczęło ograniczać wykonywanie grodzeń. W leśnictwach o małej presji

jeleniowatych grodzenia ograniczono do dęba, jawora oraz jodły.
Spada udział powierzchni zabezpieczonych mechanicznie głownie przy pomocy osłonek pla-
stikowych So i Md jako zabezpieczenie przed czemchaniem. Praktycznie nie stosuje się w obecnym
czasie pakułowania sadzonek. W obszarze nadleśnictwa prowadzono w ostatnim okresie zabezpiecze-
nie sadzonek z wykorzystaniem następujących środków chemicznych: REPENTOL 6, EMOL 5, CE-
RVAKOL oraz środek stosowany od 1995 roku do zabezpieczania drzewostanów przed spałowaniem
pod nazwą REPENTOL 7.
Maksymalne ograniczanie szkód prowadzono w okresie 1999-2008 przede wszystkim poprzez

grodzenie upraw siatką oraz stosowanie środków chemicznych takich jak Emol, Repentol, Cervacol.
Stosowano także osłonki indywidualne (spiralki plastikowe, Tekpol, siatka) lecz w znacznie niższym
zakresie niż dwie wcześniejsze metody. Zakres zabezpieczania zarówno chemicznego, jak i za pomocą
osłonek indywidualnych w całym 10-leciu ulegał systematycznemu zmniejszeniu od (odpowiednio)
637,33 ha i 34,87 ha w 1999 r. do 240,09 ha i 0 ha w 2008 r. Należy również zaznaczyć, że od 2002 r.
nadleśnictwo całkowicie zrezygnowało ze stosowania osłonek typu „Tekpol”, metody, jak się wydaje,
negatywnie zweryfikowanej w praktyce leśnej.
Najważniejszym czynnikiem pozwalającym ograniczyć ilość szkód od zwierzyny jest właści-

wa gospodarka łowiecka, zapewniająca odpowiedni stan pogłowia i przyczyniająca się do tworzenia
systemu dokarmiania zwierzyny na trenach ubogich w pokarm. W związku z tym właściwa wydaje się
ścisła współpraca nadleśnictwa z kołami łowieckimi.
6.8.4. Zagospodarowanie terenów łowieckich
Tereny byłego województwa jeleniogórskiego podzielone były na 80 obwodów łowieckich. W

nadleśnictwie aktualnie gospodaruje 5 kół łowieckich, których zarządcą jest Polski Związek Łowiecki:
• Koło Łowieckie „Tur” - obwód łowiecki nr 288,
• Koło Łowieckie „Darz Bór” - obwód łowiecki nr 266,
• Koło Łowieckie „Jeleń” - obwód łowiecki nr 264,
• Koło Łowieckie „Knieja” - obwód łowiecki nr 265 oraz 287,
• Koło Łowieckie „Ostoja” - obwód łowiecki nr 286,
• ponadto w zasięgu nadleśnictwa polożone są fragmenty obwodów nr: 238, 239, 267, 285, 305,
łącznie obejmujące 4,4% powierzchni nadleśnictwa.
239
Zagospodarowanie łowieckie prowadzone w poszczególnych obwodach nastawione jest głów-

nie na wzbogacenie bazy pokarmowej szczególnie w okresach zimowych. W obwodach łowieckich
gospodarujących na terenie byłego województwa wykazano 1228 paśników dla zwierzyny grubej.
Ponadto uzupełnieniem bazy pokarmowej są poletka łowieckie (żerowe i produkcyjne) zlokalizowane
na powierzchni leśnej nie zalesionej w obrębie Śnieżka o łącznej powierzchni 1,36 ha i powierzchni
nieleśnej o powierzchni 16,36 ha oraz w obrębie Kowary na powierzchni leśnej nie zalesionej 1,68 ha
i nieleśnej 11,41 ha. Razem całkowita powierzchnia poletek łowieckich w nadleśnictwie wynosi 30,81
ha i w obecnym stanie zapotrzebowania pokarmowego uznaje się ją za wystarczającą.
Obok karmy objętościowej suchej myśliwi używają również karmę treściwą i rośliny okopo-
we. Średnio w województwie zużywa się ok. 1 702,2 tony różnej karmy. Myśliwi wykładają także
kiszonkę i uzupełniają niedobory soli.
W obecnym stanie pogłowia zwierzyny wydaje się, iż sposób i rozmiar dokarmiania zwierzy-
ny nie jest w zupełności wystarczający, również znacząco nie przyczynia się do zmniejszania szkód ze
strony zwierzyny.
Przemyślana strategia sterowania populacjami zwierzyny płowej w obwodach łowieckich po-

zwoli ograniczyć znaczną część wyrządzanych szkód.
W wyniku wystąpienia klęski zamierania lasów w czterech nadleśnictwach sudeckich w 1985

roku przyjęte zostały odrębne zasady odstrzału jeleni i saren. W myśl tych zasad dopuszczono polo-
wanie na jelenie w porze nocnej, zawieszono kryteria odstrzałów dla samców jeleni i saren, również
wydłużono sezon polowań. W przypadku jeleni byków sezon polowań został rozciągnięty z 6,5 do 8
miesięcy, jelenie łanie z 5 do 7 miesięcy, sarny kozły z 4,5 do 5,5 m-cy i sarny kozy z 4 do 7 miesięcy.
Wprowadzono w ramach tzw. „ruchomego planu” możliwość wnoszenia poprawek do wcześniej usta-
lonych planów pozyskania.
Obowiązująca ustawa o lasach z 1991 roku jasno precyzuje odpowiedzialność za stan lasu i
szkody łowieckie czyniąc odpowiedzialnym nadleśniczego. Jest on obowiązany do stosowania od-
strzałów redukcyjnych zwierzyny łownej w przypadku wystąpienia dotkliwych szkód w lasach. Nad-
leśniczy posiada również uprawnienia do cofania umów o dzierżawy obwodów łowieckich w przy-
padku uchybień w realizacji rocznych planów pozyskania bądź złego zagospodarowania biotopów
łowieckich.
Odrębne zasady odstrzału obowiązujące w Sudetach od 1985 roku i ustawa o lasach z 1991
roku zmierzają do ustalenia takiego zagęszczenia zwierzyny, przy którym szkody przez nią wyrządza-
ne nie będą pogłębiały zjawiska choroby lasu i pozwolą na jego odnawianie.
Przeprowadzone inwentaryzacje pogłowia jeleniowatych wykazały zagęszczenie jeleni na

1000 ha obwodu w ilości 19,43 sztuk, saren 28,58 sztuk co stanowi wysoki stan wystepowania.
240
Przy takim zagęszczeniu populacji w odniesieniu do ochrony lasu przed zwierzyną powinny
być podjęte następujące działania w zakresie gospodarki łowieckiej:
• ustalenie takiej ilości populacji, przy której nie będą występować szkody w odnowieniach w
okresie wegetacji,
• uregulowanie liczebności populacji zwierzyny grubej przy zachowaniu właściwej strukturze

wiekowej i płciowej,
• w miejscach zimowych ostoi zakładanie zagród ograniczających spałowanie drzew i okresowe

(3 miesięczne) pełne jej żywienie,
• nadzór nad prawidłowym prowadzeniem gospodarki przez dzierżawców obwodów łowiec-

kich, ze szczególnym zwróceniem uwagi na zimowe dokarmianie i ochroną drapieżców rośli-
nożernych ssaków.
Zalecane działania w zakresie ochrony drzew wg (Szukiel i Nasiadka 1997) przedstawiają się
następująco:
• należy jesienią stosować indywidualną ochronę sadzonek w odnowieniach przy użyciu repe-
lentów lub osłon, zgodnie z obowiązującymi wytycznymi,
• w przypadku zagrożenia ze strony dużych roślinożerców i gryzoni winno się stosować kom-
pleksową metodę ochrony,
• zalecane jest systematyczne szkolenie ekip wykonujących zabiegi ochronne,
• upowszechnianie na szeroką skalę wiedzy ekologicznej o zagrożeniu środowiska przyrodni-

czego w Sudetach.
6.8.5. Szkody powodowane przez zwierzynę drobną
Największe szkody od zwierzyny drobnej dotyczą upraw. Młode sadzonki szczególnie na po-
wierzchniach odnowień z silną sukcesją roślinności trawiastej są szczególnie narażone na szkody od
strony gryzoni. Fauna zwierząt drobnych na takich powierzchniach znalazła doskonałe warunki byto-
wania. Nadmierny i praktycznie niczym nie ograniczony wzrost populacji głównie gryzoni w wielu
przypadkach wydatnie przyczynił się do wyeliminowania lub znacznego uszkodzenia sadzonek.
Dane dotyczące występowania i zwalczania gryzoni w nadleśnictwie zostały przedstawione w

tabelach sporządzonych przez ZOL (b). Według tych danych w 1995 roku zanotowano występowanie
gryzoni na powierzchni 15 ha, zwalczanie przeprowadzono na powierzchni 5 ha, w 1996 roku wystę-
powanie gryzoni objęło powierzchnię 38 ha gdzie zwalczano je na powierzchni 34 ha, natomiast w
241
roku 1997 występowanie odnotowano na powierzchni 38 ha i zwalczano na powierzchni 15 ha. Tabela

nie zawiera danych z 1998 roku.
Brak szczegółowych danych monitorujących występowanie drobnych gryzoni powoduje, że

trudno jest określić powierzchnię uszkadzaną. Padają różne opinie np. (Grodzki 1997) twierdzi, że
powierzchnia upraw w Sudetach uszkodzonych przez drobne gryzonie ulegała ograniczeniu.
Zagrożenie ze strony gryzoni uzupełnia zestawienie szkód powstałych w uprawach wiosną

1998 roku, które wyniosły:
• uszkodzenia do 20 % - 17,76 ha,
• 21-50 % – 2,50 ha,
• 51-80 % – 0,20 ha.
Na przestrzeni ostatnich lat prowadzono zwalczanie gryzoni przy pomocy pułapek THEYSO-
NA na powierzchniach grodzonych z gatunkami liściastymi odpowiednio:
• W roku 1996 – 33 ha,
• 1997 – 27 ha,
• 1998 – 59 ha.
Analizując zebrane wyniki można wskazać tendencję do znacznej fluktuacji populacji gryzoni
i dużej dynamiki zmian w liczebności. Potwierdzeniem tego są dane z badań Koncy (1993), które
wskazują na wystąpienie dwóch gradacji gryzoni. Z gatunków najliczniej występujących w Sudetach
(Szukiel i in., 1986) wymienia się:
• nornika zwyczajnego – Microtus arvalis,
• nornika burego – Microtus agrestis,
• nornicy rudej – Clethrionomys glareolus.
Obserwacje szkód poczynione podczas prac III rewizji szkody od drobnych gryzoni zamiesz-
cza w grupie innych uszkodzeń od zwierzyny. W grupie tej uszkodzenia do 15% odnotowano na po-
wierzchni ok. 18 ha. Największą powierzchnię uszkodzeń ok. 24 ha odnotowano w przedziale uszko-
dzeń 16-29%. Łącznie w powierzchni nadleśnictwa inne uszkodzenia od zwierzyny (w tym od zwie-
rzyny drobnej) wystąpiły na powierzchni ok. 46 ha.
Brak szczegółowych danych dotyczących szkód powodowanych przez gryzonie (niepełne da-
ne ZOL a,b) powoduje, że wielkość i stopień uciążliwości są nie do końca doceniane. Istnieją również
duże problemy w skutecznym zwalczaniu szkodników, szczególnie na dużych powierzchniach. Natu-
ralnym czynnikiem powodującym spadek liczebności populacji gryzoni są choroby. Niewielki wpływ
mają na liczebność gryzoni zabiegi chemiczne, które w większości przypadków odnoszą się do szkó-
242
łek schronów zimowych i miejsc składowania sadzonek. Praktycznie trudno ocenić wielkość wpływu
naturalnych drapieżników na stopień liczebności gryzoni można natomiast jednoznacznie stwierdzić,
że nie pozostaje on bez znaczenia. Warto zatem stworzyć dogodne warunki bytowania zarówno dla
ptaków drapieżnych jak i pozostałych drapieżników żywiących się gryzoniami.
Wg „Analizy gospodarki leśnej w latach 1999-2008” szkody od gryzoni występują sporadycz-

nie na szkółkach polowych oraz okresowo na uprawach leśnych, przede wszystkim w odniesieniu do
nasadzeń gatunków liściastych. W porównaniu do stanu w latach dziewięćdziesiątych ub. wieku obec-
nie można uznać, że szkody od gryzoni praktycznie nie istnieją. Jeszcze na początku minionego 10-
lecia N-cwto prowadziło zwalczanie gryzoni poprzez wystawianie czatowni, stosowania pułapek
Thomsona i wykładania środków trujących, a poprzez dwukrotne wykaszanie upraw o największym
zachwaszczeniu likwidowano i likwiduje się sprzyjające warunki dla ich bytności. Mimo obecnego
stanu, nadal należy monitorować uprawy pod kątem występowania tych szkodników, aby w porę
można było interweniować i zapobiec ewentualnym szkodom.
6.9. Zagrożenia od czynników abiotycznych
Czynniki przyrody nieożywionej (abiotyczne) kształtują szereg podstawowych warunków

przyrodniczych decydujących o wytworzeniu określonych formacji roślinnych. Ich oddziaływanie
sprzyja rozwojowi bądź prowadzi do zagłady ekosystemów roślinnych. W gospodarce leśnej prowa-
dzonej w warunkach górskich główne znaczenie posiadają takie czynniki jak wiatr, opady atmosfe-
ryczne, temperatura powietrza i gleby, powodzie .
Szkody zanotowane podczas prac III rewizji urządzania lasu bez rozgraniczenia czynników
szkodliwych (temperatura, wiatr itd.) zamieszczono w grupie tzw. „uszkodzenia od czynników atmos-
ferycznych”. W powierzchni nadleśnictwa największe uszkodzenia od ogólnie pojmowanych czynni-
ków atmosferycznych wystąpiły w grupie uszkodzeń do 15 % na powierzchni ok.1263 ha. Najmniej-
sza powierzchnia zanotowanych uszkodzeń ok. 2 ha dotyczy grupy bardzo silnych uszkodzeń w prze-
dziale ponad 50%. Łącznie w nadleśnictwie powierzchnia szkód powstałych na skutek działania czyn-
ników atmosferycznych wynosi ok. 1674 ha.
W trakcie taksacji IV rewizji P.U.L. szkody od abiotycznych czynników szkodliwych, obecnie

nazwanych uszkodzeniami od czynników klimatycznych, stwierdzono na powierzchni 3478,36 ha. Są
to jednak w większości szkody o niskim stopniu nasilenia. Na poniższym wykresie zaprezentowano
udział poszczególnych stopni intensywności.
243
11-25 %
26-60 %
ponad 60%
Wykres 18 Udział poszczególnych stopni intensywności uszkodzeń klimatycznych w Nadle-

śnictwie "Śnieżka"
6.9.1. Wiatry
Jednym z głównych czynników przyrody nieożywionej posiadającym ogromne znaczenie w

prowadzeniu ochrony i gospodarki leśnej jest wiatr. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat czyn-
nik ten wyrządził szereg niekorzystnych zjawisk o charakterze klęski. Największe szkody od wiatru na
terenie Nadleśnictwa Śnieżka powstały w latach 60-tych. W przeważającej mierze szkody ze strony
wiatru wystąpiły w jednogatunkowych drzewostanach świerkowych. Tak wielka ilość szkód powstała
głównie ze względu na biologiczne właściwości gatunku (płaski system korzeniowy), oraz trudne wa-
runki górskie i warunki glebowe.
Wiatr jest przyczyną szczególnie dotkliwych szkód w przypadku zbiegu kilku nakładających
się na siebie zjawisk przyrody takich jak gwałtowne opady śniegu lub szadź. Wówczas przeciążone
korony drzew pod naporem wiatru ulegają masowym wiatrołomom. Obok bezpośrednich szkód silny
wiatr powoduje szereg uszkodzeń mechanicznych zarówno strzał jak i systemów korzeniowych drzew
co w efekcie doprowadza do znacznego spadku odporności biologicznej drzewostanów. Czynnik ten
244
ma znaczny wpływ na udatność i wzrost sadzonek, szczególnie w reglu górnym na silnie eksponowa-
nych stokach.
Sprawozdanie ZOL (Konca 1999) wykazuje szkody od wiatru w nadleśnictwie „Śnieżka” na

poziomie 25 081 m3. Klasyfikuje to nadleśnictwo wśród jednych z najbardziej podatnych na szkody ze
strony wiatru. Większe spustoszenie spowodowane opisywanym czynnikiem zanotowano w nadleśnic-
twach: Wołów (34 708 m3), Bardo (30 235 m3) i Lwówek (27 339 m3)
Podstawowe czynności pozwalające poprawić stan lasu i podnieść poziom odporności biolo-
gicznej to:
• ograniczanie szkodników wtórnych,
• prawidłowe i terminowe zwalczanie masowych pojawów owadów zgodnie z IOL,
• usuwanie wywrotów i złomów, oraz wykorzystanie części z nich na pułapki klasyczne,
• unikanie magazynowania drewna w lesie i przestrzegania zasad higieny lasu,
• dokładne sprawdzanie stanu drzew oraz zatrudnienie na cały sezon optymalnej liczby trocin-
karzy np. 1 - 2 na leśnictwo.
• kontrola stopnia spasożytowania drzew (zasnuje świerkowe i osnuja gwiaździsta).
Szkody od wiatru można prześledzić na podstawie analizy użytkowania rębnego prowadzone-

go zrębami sanitarnymi w obszarze Nadleśnictwa Śnieżka zawartych w „Analizie gospodarki przeszłej
za lata 1989-1998”. Użytkowanie rębne prowadzone rębniami zupełnymi wynikało ze znacznych
szkód powstałych ze strony wiatru głównie w latach 1989 – 1992 oraz w 1995 roku. W minionym
okresie gospodarczym wykonanie etatu powierzchniowego odnosiło się głównie do zrębów sanitar-
nych.
245
TAB. 75 ZRĘBY SANITARNE PROWADZONE W NADLEŚNICTWIE „ŚNIEŻKA”
Zręby sanitarne
Rok Powierzchnia w ha Masa grubizny w m3
Obręb Obręb Ko- Ogółem nadle- Obręb Obręb Ko- Ogółem nadle-
Śnieżka wary śnictwo Śnieżka wary śnictwo
1989 30 46 76 2465 4470 6935
1990 9 17 26 2457 2613 5070
1991 23 35 58 6070 6655 12725
1992 11 12 23 730 780 1510
1993 3 12 15 550 1490 2040
1994 10 3 13 1227 209 1436
1995 47 3 50 5298 123 5421
1996 4 6 10 70 280 350
1997 13 3 16 20 20 40
1998 5 10 15 70 420 490
Razem 155 147 302 18957 17060 36017
Ogółem w latach 1989 – 1998 wycięto 302 ha drzewostanów nie objętych planem cięć (wy-
wroty i złomy). Poniżej w formie graficznej przedstawiono wielkość pozyskania zrębami sanitarnymi
na przestrzeni lat 1989 – 1998 r.
Masa
w m3 14000
Masa
12000
pozyskanej
10000 grubizny w m3
8000
6000
4000
2000
0
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
Rok
Wykres 19 Masa pozyskanej grubizny zrębami sanitarnymi w Nadleśnictwie

"Śnieżka" na przestrzeni lat 1989 - 1998 w m3
246
W ostatnim okresie 10-lecia 1999-2008 ponownie ujawniła się tendencja do częstszego wy-
stępowania zjawisk klęskowych spowodowanych czynnikami abiotycznymi. W Nadleśnictwie
„Śnieżka” w 1999-2008 zaobserwowano znaczące szkody w drzewostanach związane z występowa-
niem ekstremalnych wiatrów:
• 2007 – huragan „Cyryl” powodujący bardzo duże szkody w drzewostanach, szczególnie w

niższych położeniach,
• 2008 – huragan „Emma” powodujący poważne szkody w d-stanach, w rozmiarze zdecydowa-

nie niższym niż „Cyryl”.
Ogółem w 10-leciu 1999-2008 odnowiono 29,41 ha zrębów zanitarnych powstałych głównie

w wyniku ww. huraganów. Jest to wielkość istotnie (10-krotnie) mniejsza od stwierdzonej w 10-leciu
poprzednim.
6.9.2. Opady atmosferyczne i osady
Las może istnieć za sprawą opadów atmosferycznych, ale zarówno ich nadmiar jak i niedobór
może przyczynić się do jego zagłady.
W obszarze nadleśnictwa opady atmosferyczne kształtują rzeźbę terenu, przyczyniają się do

erozji gleb, powodują także zmiany bilansu wodnego. Ich gwałtowny, bądź długotrwały charakter
może powodować katastrofalne skutki. Istotne znaczenie w odniesieniu do ekosystemów leśnych po-
siadają zarówno opady deszczu jak i śniegu. Śnieg, którego największe ilości zalegają w wyższych
partiach gór decyduje np. o udatności upraw na wylesionych powierzchniach.
W bilansie wodnym, szczególnie w wyższych położeniach, duże ilości wody do ekosystemów

leśnych docierają za sprawą mgły. Mgła osadza się na roślinach i na skutek skraplania spływa go gle-
by wydatnie zwiększając ilość wody w środowisku leśnym. Czasami za sprawą mgły dochodzi do
powstawania zjawiska sadzi, która osadzając się na gałęziach drzew powoduje zwiększenie ciężaru. W
efekcie znacznego zwiększenia ciężaru koron i w połączeniu z wiatrem dochodzi do powstawania
znacznych szkód w drzewostanach młodszych oraz średnich klas wieku na skutek przyginania koron i
wyłamywania całych drzew. Podobny szkodotwórczy charakter posiadają osady w postaci okiści.
Najbardziej narażone na szkody są drzewostany w strefie 700-1000 m n.p.m. Szkody powstałe od
okiści Capecki (1989) uznaje za główne sygnały słabości litych drzewostanów świerkowych.
Ekstremalne stany pogodowe powodujące uszkodzenia w drzewostanach w 10-leciu 1999-

2000:
• 2001 rok – deszcze nawalne powodujące lokalne podtopienia,
• 2003 – susze powodujące wyraźny wiosenny deficyt wody w wierzchnich warstwach gleby,
247
• 2005 – susza spowodowana przez brak opadów w sezonie wegetacyjnym,
• 2006 – okiść powodująca szkody.
6.9.3. Temperatura powietrza i gleby
Temperatura jako czynnik klimatyczny jest badana przez wiele stacji obserwacyjnych od wie-
lu lat. W ostatnim okresie obserwuje się zjawisko ocieplenia atmosfery ziemskiej wynikające z dzia-
łalności gospodarczej człowieka (energetyki, gospodarki komunalnej, przetwórstwa i innych). Od
trzeciej i czwartej dekady XX wieku w Polsce obserwuje się wyraźne ocieplenie klimatu, przy czym
uwidaczniają się znaczne fluktuacje i oscylacje meteorologiczne. Temperatura powietrza na Śnieżce w
przeciągu XX wieku uległa wzrostowi o 0,46 ºC, przy czyn największy wzrost nastąpił jesienią o 1,24
ºC i latem o 0,55 ºC. (Konca, Zimny, Michalski 1997) za Piaseckim (1992).
Czynnik termiczny to kolejny element decydujący o możliwości istnienia ekosystemu leśnego.

W warunkach górskich zarówno temperatura gleby jak i powietrza istotnie ogranicza egzystencję
drzew decydując o przebiegu górnej granicy lasu.
Warunki termiczne w górach wykazują znaczne zróżnicowanie z uwagi na ukształtowanie te-

renu i wysokość n.p.m. Zdecydowanie różnią się także na poszczególnych stokach i wystawach.
Zmiany temperatur w okresie wegetacyjnym są odpowiedzialne za anomalie rozwojowe sadzonek
świerka i modrzewia rosnących w szkółkach leśnych położonych w kotlinach śródgórskich. Anomalie
termiczne powodują uszkodzenie ostatnich przyrostów świerka z powodu drugiego spóźnionego roz-
woju, decydują również o zmniejszeniu przyrostu na wysokość i grubość(Konca, Zimny, Michalski
1997).
Ponadto w kotlinach górskich dochodzi do zjawiska inwersji termicznej, przez co obszary po-
łożone niżej są zimniejsze niż w wyższych położeniach. Taki stan termiczny ma wpływ na powstawa-
nie powierzchni zmrozowisk i przyczynia się do powstawania szkód.
6.9.4. Powodzie
Powódź z roku 1997 wyrządziła znaczne szkody w środowisku leśnym i infrastrukturze Nad-
leśnictwa Śnieżka. Skutkiem długotrwałych i gwałtownych deszczów zostało zniszczonych wiele dróg
leśnych, mostów i przepustów. Praktycznie wszystkie szlaki turystyczne zostały mniej lub bardziej
uszkodzone. Nastąpiło przerwanie jedynej drogi z Karpacza na Śnieżkę (Wang – „Śnieżka”). Inten-
248
sywne opady przyczyniły się do powstania dwóch fal powodziowych w odstępach kilkudniowych.
Ogromna ilość wody zalała część Kotliny Jeleniogórskiej i przyczyniła się do powodzi w całym lewo-
brzeżnym dorzeczu Odry. Skutki powodzi z roku 1997 są jeszcze widoczne a ich usuwanie pochłonie
znaczną ilość czasu i środków.
Niepokojącym jest fakt rozmycia hałd zalegających stoki, na których prowadzono wydobycie
uranu. Ogromne masy gruzu skalnego spłynęły z hałd, które praktycznie przestały istnieć w górnym
biegu rzeki Jedlicy.
6.10. Bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka na lasy
Podstawowy podział oddziaływania człowieka na środowisko leśne można przestawić jako

bezpośredni i pośredni.
Pośrednie formy negatywnego oddziaływania człowieka na lasy omówione zostały w dziale

zagrożeń niniejszego „Programu ..”.
Do istotnych bezpośrednich negatywnych skutków oddziaływania ludzi na środowisko leśne

należy:
• powszechne wywożenie śmieci przez okolicznych mieszkańców wsi i miast do lasów położo-
nych w najbliższym ich sąsiedztwie
• penetracja lasów w okresach zbioru jagód i grzybów przez miejscową ludność,
• wydeptywanie runa i ściółki na wielu obszarach a także pozostawiania wszelkiego rodzaju

śmieci po tych wizytach
• wnykarstwo i kłusownictwo
• nielegalne pozyskiwanie choinek i stroiszu w okresach świątecznych
• bezmyślne, celowe niszczenie miejsc gniazdowania ptaków
• pozyskiwanie roślin objętych ochroną na potrzeby własne i handlowe.
6.10.1. Turystyka
Ruch turystyczny ze względu na specyfikę regionu jest bardzo intensywny. Położenie Nadle-
śnictwa Śnieżka w obszarze o szczególnych walorach przyrodniczo-krajobrazowych naraża lasy na
znaczne zagrożenia ze strony ruchu turystycznego.
249
Największą atrakcją turystyczną jest szczyt Śnieżki, u podnóży której rozciąga się krajobraz
nadleśnictwa podzielony na kilka interesujących stref m in.: miejskiego krajobrazu kulturowego, wiej-
skiego krajobrazu kulturowego, krajobrazu kulturowego górskich osad turystycznych, krajobrazu kul-
turowego rolnictwa, krajobrazu kulturowego terenów leśnych i krajobrazu zbliżonego do naturalnego.
Roztaczający się zasięg widokowy sięga daleko w głąb Kotliny Jeleniogórskiej i otaczających ją ma-
sywów górskich.
Obok wymienionych atrakcji głównym obszarem intensywnie penetrowanym turystycznie jest

Karkonoski Park Narodowy i teren Rudawskiego Parku Krajobrazowego. Również ośrodki sportów
zimowych, wśród których Karpacz odgrywa największą rolę stanowią miejsca, w których intensyw-
ność ruchu turystycznego zalicza się do największych w rejonie Sudetów. Znaczna ilość turystów
odwiedza również ruiny zamku „Chojnik” i świątynię Wang w Karpaczu.
Przedstawione walory sprawiają, że przez obszar nadleśnictwa corocznie odwiedzają rzesze

turystów. Większość turystów zmierzających do KPN (w sezonie letnim KPN odwiedza ok. 550 tys.
turystów, w sezonie zimowym ok. 340 tys.) przemieszcza się przez obszar nadleśnictwa. Razem Kar-
konoski Park Narodowy odwiedza ok. 1 milion turystów rocznie (Plan Ochrony KPN 1996). Najpo-
pularniejszym miejscem wędrówek jest szczyt Śnieżka na którą wchodzi w lipcu i sierpniu ok. 100
tys. ludzi.
Znaczna ilość szlaków turystycznych prowadzących do KPN wiedzie przez tereny Nadleśnic-
twa Śnieżka. Stwarza to bezpośrednią uciążliwość ze strony ruchu turystycznego przejawiającą się na
wielu płaszczyznach. Wzdłuż szlaków turystycznych nasilają się procesy erozji, wydeptywanie i za-
śmiecanie, pojawia się zjawisko eutrofizacji siedlisk (wzrostu żyzności), zrywania i niszczenia roślin.
Nie bez znaczenia jest również wpływ na otaczającą przyrodę urządzeń turystycznych takich jak wy-
ciągi narciarskie, tory saneczkowe, wyciągi krzesełkowe i inne. Urządzenia infrastruktury turystycznej
zaburzają naturalny krajobraz i przyczyniają się zmian w otaczającym środowisku przyrodniczym.
Dość uciążliwe i nie pozbawione skutków ubocznych dla środowiska jest uprawianie pozosta-
łych form turystyki w tym: wspinaczki skałkowej, lotniarstwa, narciarstwa wyczynowego biegowego,
śladowego, turystyki rowerowej górskiej itp. szczególnie w rejonach nie przystosowanych do tego
rodzaju wypoczynku. Mocno rozwinięta sieć noclegowa w rejonie Karpacza stwarza dodatkowe za-
grożenia dla środowiska na skutek niewłaściwej eksploatacji, niezgodnej z zasadami ochrony środowi-
ska. Głównie na skutek złej gospodarki odpadami, ściekami oraz stosowaniem przestarzałych syste-
mów grzewczych.
W celu zmniejszenia szkód w obszarach szlaków turystycznych można zadecydować o odcią-

żeniu niektórych odcinków poprzez wytypowanie dodatkowych szlaków turystycznych, bądź zmianę
przebiegu istniejących.
250
6.10.2. Szkody górnicze
Przeważająca część szkód górniczych w nadleśnictwie jest następstwem gospodarki wydo-

bywczej prowadzonej głównie w okresach ubiegłych. Złożona budowa geologiczna obfitująca w róż-
norodne bogactwa obszaru Rudaw Janowickich i Karkonoszy przyczyniła się do intensywnej eksplo-
atacji w postaci kopalni głębinowych i odkrywkowych. Pozostałością są widoczne do dziś ślady dzia-
łalności górniczej tych rejonów. Głównym problemem pozostają hałdy pokrywające teren nadleśnic-
twa. Większość hałd jest obecnie porośnięta roślinnością i zagospodarowana, ale są również miejsca
gdzie zalesienie jest praktycznie niemożliwe.
W zasięgu granic Nadleśnictwa Śnieżka(obręb leśny Kowary) istnieje niewielki kamieniołom

pozyskujący surowiec drogowy. W rejonie pozyskiwania skaleni stwierdzono występowanie zapylenia
spowodowanego wykonywaniem odstrzałów oraz rozdrabnianiem pozyskiwanego surowca. Zapylenie
powoduje zatykanie aparatu asymilacyjnego drzewostanów znajdujących się w pobliżu kopalni od-
krywkowej. Wydobycie skaleni wprowadza zakłócania stosunków wodnych oraz warunków glebo-
wych w przylegającym obszarze zarówno w środowisku leśnym jak i rolnym.
6.11. Podsumowanie negatywnych skutków działalności człowieka

na lasy
Szkodliwa dla środowiska i nieprzemyślana działalność człowieka ujawniła się obecnie na

niespotykaną skalę zarówno w krajach najbogatszych jak i najbiedniejszych, zagrażając dalszemu
rozwojowi cywilizacji całej ludzkości. Poprzez swoją destrukcyjną działalność człowiek doszedł do
granic wyznaczonych przez zamknięty układ środowiska ziemi a sam stanął przed problemem wy-
czerpania się dóbr naturalnych (wody, czystego powietrza, zasobów leśnych i mineralnych). Kontynu-
acja prowadzenia gospodarki wielu krajów przyczyni się w konsekwencji do wytrzebienia większości
puszcz tropikalnych, wyginięcia obecnie żyjących zwierząt i roślin, drastycznego zmniejszenia areału
ziem uprawnych. Wzrastające spalanie paliw kopalnych zmieni skład atmosfery ziemskiej zagrażając
ociepleniem klimatu a emisja freonów grozi istnieniu życia biologicznego ziemi (Nowicki 1993).
Las jako szczególnie wrażliwy organizm żywych komponentów jest bardziej niż inne dobra
naturalne narażony na destrukcyjną działalność człowieka ale w odróżnieniu od innych dóbr stanowi
formę odnawialną jeżeli zmiany środowiska nie są na tyle drastyczne, że uniemożliwiają proces od-
nowienia.
Przedstawione obserwacje i dane zagrożeń środowiska leśnego nie dają pełnego obrazu wpły-
wu działalności człowieka na stan zdrowotny ekosystemów leśnych. Każdy z czynników szkodotwór-
251
czych traktowany jest w oderwaniu od pozostałych poprzez co obraz uciążliwości każdego z nich jest
niekompletny i daleki od rzeczywistego.
Lasy rozumiane jako ekosystemy charakteryzują wielorakie sprzężenia zwrotne ze złożoną

strukturą organizacji biologicznej, na które działają różnorodne czynniki w tym zanieczyszczenia po-
wietrza. Jest to złożony system powiązań, w którym ustalenie progowych ilości zanieczyszczeń, wy-
wołujących reakcje adaptacji lub eliminacji organizmów z ekosystemu stwarza problemy. W praktyce
aby określić dokładne ilości poszczególnych czynników należałoby zbadać kompleks elementów eko-
systemu - zarówno biotycznych jak i abiotycznych. W badaniach powinny być uwzględnione analizy
chemiczne gleby i materiału roślinnego, obserwacje fitosocjologiczne, dendrologiczne oraz ocenę
występowania objawów uszkodzenia roślin w powiązaniu z analizą czynników klimatycznych na tle
ustalonych poziomów zanieczyszczeń (Rączka 1999).
Podsumowaniem szkodliwej działalności człowieka są dane zebrane podczas III rewizji urzą-
dzania lasu, z których wynika np. ustalenie stref zagrożenia przemysłowego, oszacowanie szkód po-
wstałych na skutek błędów w procesie prowadzenia prac i czynności gospodarczych (uszkodzenia
mechaniczne strzał przy prowadzeniu trzebieży i prac zrębowych) itd. W grupie uszkodzeń grzybo-
wych i spałowania zawarte są w większości szkody powstałe w procesie hodowlanym i produkcyj-
nym. Ich rozgraniczenie i oddzielne traktowanie jest praktycznie niemożliwe, gdyż uszkodzenia me-
chaniczne pni ulegają w dużym stopniu zagrzybieniu i wykazane są w szkodach powodowanych
przez patogeny grzybowe, bądź jedynie pozbawione kory odnotowane są jako „spałowanie”.
Z ogólnego punktu widzenia dla stanu zdrowotnego lasu wydaje się najbardziej istotne zanie-
czyszczenie środowiska przyrodniczego, którego skutki widoczne są w szerokim zakresie na obsza-
rach leśnych. Kolejnym elementem również bardzo istotnym dla zachowania zdrowotności lasów jest
właściwa gospodarka leśna.
7. WYTYCZNE DO ORGANIZACJI GOSPODARSTWA LEŚNE-

GO, REGULACJI ZASOBÓW ORAZ WYKONYWANIA PRAC
LEŚNYCH
Prowadzenie gospodarki leśnej powinno być zgodne ze sformułowaną w XVIII w.

(1713 r.) i obowiązującą do dzisiaj zasadą trwałości lasów. Trwałość lasów miało zapewnić
ścisłe powiązanie technicznego procesu użytkowania z przyrodniczo-hodowlanym procesem
ich odnawiania. Zasada trwałości zachowania i użytkowania lasu sformułowana przez L.G.
Hartiga w 1804 roku zawarła ideę zachowania i ciągłości istnienia lasów. Postępowanie igno-
252
rujące zasadę zachowania ciągłości lasów doprowadziło do pojawienia się innych niż leśne
zbiorowisk roślinnych z pustyniami włącznie (Rykowski 1994).
Proces deforestacji rujnujący całą przyrodę trwa nieprzerwanie jeszcze do czasów dzi-
siejszych zarówno w odległych lasach Ameryki Płd. jak i na naszych oczach w zasięgu obsza-
ru zamierania lasów w Sudetach, aktualnie powstrzymany ogromnym nakładem środków.
Zasada trwałości lasów powinna być jednakowo rozumiana przez wszystkie środowi-
ska zarówno przez leśników jak i pozostałe grupy zawodowe oraz innych uczestników życia
gospodarczego i społecznego. W jednoznacznym rozumieniu pomocne są kryteria i wskaźniki
trwałości lasów. Ujednolicenie pojęcia ciągłości lasów przy pomocy kryteriów i wskaźników
pozwala na dokonywanie porównań na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i mię-
dzynarodowym. Kryteria miar i cech trwałego rozwoju w europejskim ujęciu posiadają 6
głównych kierunków:
• zachowanie i wzmaganie udziału lasów w globalnym bilansie węgla,
• utrzymanie zdrowia i trwałości ekosystemów leśnych,
• utrzymanie produkcyjnej zasobności lasów,
• zachowanie biologicznej różnorodności,
• ochrona zasobów genowych i wodnych w lasach,
• utrzymanie i wzmacnianie długofalowych, wielostronnych korzyści społecznych i ekonomicz-

nych płynących z lasów.
Przedstawione kryteria uzupełnione są 20 wskaźnikami trwałego i zrównoważonego rozwoju

lasów. Jest to wybór naukowo uzasadnionych, technicznie możliwych do praktycznego zastosowania i
ekonomicznie niezbyt kosztownych przedsięwzięć. Całość umożliwia śledzenie i porównanie kierun-
ków i tempa zmian w lasach i leśnictwie europejskim (Rykowski 1994).
Gospodarka nadleśnictwa powinna uwzględniać wytyczne:
• Planu Ochrony Rudawskiego Parku Krajobrazowego,
• Planu Ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego,
• studiów zagospodarowania przestrzennego gmin i regionu.
253
7.1. Regulacja użytkowania rębnego
Gospodarstwo specjalne (S) – utworzone na powierzchni 2202,31ha, tj. 17,2% powierzchni le-
śnej nadleśnictwa, do którego zaliczono:
• drzewostany cenne przyrodniczo;
• lasy na siedliskach bagiennych
• drzewostany ze zinwentaryzowanymi siedliskami priorytetowymi Natura 2000
• lasy wpisane do rejestru zabytków
• Wyłączone Drzewostany Nasienne
• lasy – ostoje zwierząt chronionych
• lasy glebochronne
• lasy w strefie górnej granicy lasu
• lasy wodochronne w strefach ochroonych ujęć wody
Gospodarstwo lasów ochronnych (O) – utworzone na powierzchni 10297,96 ha, tj. 80,3% po-
wierzchni gruntów leśnych zalesionych i niezalesionych. Do gospodarstwa tego zaliczono lasy uznane
za ochronne Decyzją nr 57 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
12 sierpnia 1999 roku w sprawie uznania za ochronne lasów, stanowiących własność Skarbu Państwa,
będących w zarządzie państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwa Śnieżka.,
a nie zaliczone do gospodarstwa specjalnego lub przebudowy.
Gospodarstwo przebudowy (R) – utworzone na powierzchni 226,01 ha (1,8% powierzchni

gruntów leśnych zalesionych i niezalesionych nadleśnictwa). Włączono tu drzewostany, w których
zaplanowano rozpoczęcie procesu przebudowy ze względu na ich znaczne uszkodzenie, niezgodność
składu gatunkowego z siedliskiem, o niskich wartościach wskaźników zadrzewienia i jakości hodow-
lanej. Drzewostany te najczęściej przebudowywane będą rębnią IVd.
Gospodarstwo przerębowo – zrębowe w lasach gospodarczych (GP-Z) – utworzone na po-

wierzchni 101,41 ha (0,8% powierzchni leśnej). Do gospodarstwa tego zaliczono drzewostany, w któ-
rych ze względu na siedliskowy typ lasu oraz docelowy i aktualny stan gatunkowy przyjmuje się spo-
254
sób zagospodarowania rębniami częściowymi ,gniazdowymi i stopniowymi. W praktyce są to głównie

drzewostany jakie pojawiły się w stanie posiadania nadleśnictwa po 12 sierpnia 1999 r. (w wyniku
zalesienia gruntów porolnych lub przejęć).
7.2. Obręby siedliskowe.
Jednostki długookresowego planowania hodowlanego (obręby siedliskowe) wyróżnione są w

oparciu o podobne: warunki siedliskowe, skład gatunkowy drzewostanów, dominujące funkcje lasu,
cel hodowlany wyrażony gospodarczym typem drzewostanu, docelowym składem drzewostanu oraz
składem odnowieniowym, a także cel gospodarczy (produkcji) wyrażony głównym sortymentem; za-
gospodarowanych w podobny sposób i o zbliżonej kolei rębności. Utworzone gospodarstwa siedli-
skowe nie posiadają wpływu na sposób obliczania etatów, które określone są dla jednostek regulacji
użytkowania rębnego.
TAB. 76 JEDNOSTKI REGULACJI UŻYTKOWANIA RĘBNEGO I DŁUGOOKRESOWEGO PLANO-

WANIA HODOWLANEGO (GOSPODARSTWA SIEDLISKOWE).
Okres odno-
Gospodarstwo Powierzchnia Wiek Techniczny
GTD STL Rębnia wienia/
siedliskowe [ha] rębności cel produkcji
uprzątnięcia
1 2 3 4 5 6 7 8
Obręb Śnieżka
Gospodarstwo przerębowo - zrębowe
BK-JD-
I LMWYŻŚW 22,19 II, III 140 20 - 30
DB
ŚW-
II LMWYŻŚW 3,63 - 140 -
JD-DB Produkcja
sortymentów
BK-
III BMGŚW 0,74 - 100 - wielko-
ŚW wymiarowych
JD-BK-
IV LMGŚW 5,21 - 100 -
ŚW
V JD-BK LGŚW 4,53 - 110 -
Razem 36,30
Gospodarstwo lasów ochronnych
I ŚW BWG 12,99 - 100 - Produkcja
sortymentów
BK-JD- wielko-
II LMWYŻŚW 272,06 II, III, IV 140 10 - 30
DB wymiarowych
ŚW-
III LMWYŻŚW 174,61 II, IV 140 10 - 30
JD-DB
JW-JD-
IV LMWYŻW 88,77 III 140 10
DB
255
1 2 3 4 5 6 7 8
BK-JD-
V LWYŻŚW 57,52 II, III, IV 140 10 - 30
DB
VI JD-DB LWYŻŚW 22,26 IV 140 20 - 30
JD-DB-
VII LWYŻW 14,50 II 100 10
JW
VIII ŚW BGŚW 363,29 IV 100 10 - 40
IX ŚW BGW 4,69 - 100 -
X BK-SO BMGŚW 23,27 III, IV 100 20 - 30
BK-
XI BMGŚW 916,88 II, III, IV 100 10 - 40
ŚW
XII ŚW BMGŚW 305,08 II, IV 100 10 - 40
XIII ŚW BMGW 20,93 - 100 -
JD-BK-
XIV LMGŚW 2025,84 II, III, IV 100 10 - 40
ŚW
JD-BK-
XV LMGW 66,81 II, IV 100 10 - 30
ŚW
XVI JD-BK LGŚW 76,51 II, IV 110 10 - 30
Razem 4446,01
Gospodarstwo przebudowy
I JD-DB LWYŻŚW 1,33 IV 140 40
BK-
II BMGŚW 19,42 IV 100 20 - 40
ŚW
JD-BK-
III LMGŚW 24,69 II, III, IV 100 20 - 40 -
ŚW
JD-BK-
IV LMGW 11,27 IV 100 20 - 40
ŚW
V JD-BK LGŚW 1,67 IV 110 30
Razem 58,38
Gospodarstwo specjalne
sortymentów
BK-JD- wielko-
II LMWYŻŚW 27,82 II, IV 140 20 - 30
DB wymiarowych
ŚW-
III LMWYŻŚW 14,05 IV 140 20 - 30
JD-DB
JW-JD-
IV LMWYŻW 8,41 III 140 20
DB
BK-JD-
V LWYŻŚW 10,84 II, IV 140 10 - 30
DB
VI JD-DB LWYŻŚW 28,31 II, IV 140 10 - 30
JD-DB-
VII LWYŻW 2,22 - 100 -
JW
VIII OL-JS OLJWYŻ 3,54 - 120 -
256
1 2 3 4 5 6 7 8
IX OL-JS LŁWYŻ 44,08 II, III 120 10 - 30
X ŚW BGŚW 326,92 IV 100 30 - 40
XI ŚW BGW 1,98 - 100 -
XII BK-SO BMGŚW 11,38 - 100 -
BK-
XIII BMGŚW 176,68 II, III, IV 100 10 - 40
ŚW
XIV ŚW BMGŚW 38,79 II 100 20
XV ŚW BMGW 12,49 - 100 -
XVI ŚW BMGB 1,13 - 100 -
JD-BK-
XVII LMGŚW 451,35 II, IV 100 10 - 40
ŚW
JD-BK-
XVIII LMGW 18,89 IV 100 20
ŚW
XIX JD-BK LGŚW 20,85 IV 110 20
JW-JD-
XX LGW 3,26 - 110 -
BK
XXI OL-JS LŁG 2,98 II 120 20
Razem 1276,19
Razem obręb 5816,88
Obręb Kowary
Gospodarstwo przerębowo - zrębowe
BK-JD-
I LMWYŻŚW 2,37 - 140 -
DB
ŚW-
II LMWYŻŚW 2,15 - 140 -
JD-DB
JW-JD-
III LMWYŻW 17,18 II 140 20
DB
BK-JD-
IV LWYŻŚW 14,80 - 140 - Produkcja
DB
sortymentów
V JD-DB LWYŻŚW 1,30 - 140 - wielko-
wymiarowych
BK-
VI BMGŚW 0,43 - 100 -
ŚW
JD-BK-
VII LMGŚW 24,96 - 100 -
ŚW
JD-BK-
VIII LMGW 1,50 - 100 -
ŚW
IX JD-BK LGŚW 0,42 - 110 -
Razem 65,11
Gospodarstwo lasów ochronnych
I DB-SO BMWYŻŚW 4,81 II 100 10 Produkcja
sortymentów
BK-JD- wielko-
II LMWYŻŚW 275,24 II, III, IV 140 10 - 40
DB
257
1 2 3 4 5 6 7 8
ŚW- wymiarowych
III LMWYŻŚW 251,71 II, III, IV 140 10 - 40
JD-DB
JW-JD-
IV LMWYŻW 323,19 II, III, IV 140 10 - 30
DB
BK-JD-
V LWYŻŚW 18,42 II, IV 140 10 - 30
DB
VI JD-DB LWYŻŚW 47,01 II, III, IV 140 10 - 30
JD-DB-
VII LWYŻW 53,09 II, III, IV 20 - 30
JW 100
VIII ŚW BGŚW 167,90 II, IV 100 20 - 30
IX ŚW BGW 19,89 - 100 -
BK-
X BMGŚW 1150,19 II, III, IV 10 - 40
ŚW 100
XI ŚW BMGŚW 885,89 II, III, IV 100 10 - 40
XII ŚW BMGW 32,05 IV 100 10 - 30
JD-BK-
XIII LMGŚW 2516,73 II, III, IV 10 - 40
ŚW 100
JD-BK-
XIV LMGW 80,85 II, IV 10 - 40
ŚW 100
XV JD-BK LGŚW 23,48 II, IV 110 10 - 30
JW-JD-
XVI LGW 1,50 - -
BK 110
Razem 5851,95
Gospodarstwo przebudowy
ŚW-
I LMWYŻŚW 1,04 IV 30
JD-DB 140
JW-JD-
II LMWYŻW 41,50 III, IV 20 - 40
DB 140
III ŚW BGŚW 3,10 IV 100 30 - 30 -
BK-
IV BMGŚW 19,06 IV 20 - 30
ŚW 100
JD-BK-
V LMGŚW 102,93 I, II, IV 10 - 40
ŚW 100
Razem 167,63
Gospodarstwo specjalne
sortymentów
BK-JD- wielko-
II LMWYŻŚW 110,96 II, IV 10 - 40
DB 140 wymiarowych
ŚW-
III LMWYŻŚW 201,06 II, IV 10 - 40
JD-DB 140
JW-JD-
IV LMWYŻW 26,65 IV 30
DB 140
258
1 2 3 4 5 6 7 8
BK-JD-
V LWYŻŚW 6,13 - -
DB 140
VI JD-DB LWYŻŚW 21,93 II, III, IV 140 10 - 20
JD-DB-
VII LWYŻW 56,34 II, IV 10 - 30
JW 100
VIII OL-JS OLJWYŻ 3,27 - 120 -
IX OL-JS LŁWYŻ 8,61 - 120 -
X ŚW BGŚW 27,01 IV 100 30
BK-
XI BMGŚW 48,21 II, IV 10 - 40
ŚW 100
XII ŚW BMGŚW 9,71 - 100 -
XIII ŚW BMGW 1,20 - 100 -
JD-BK-
XIV LMGŚW 332,14 II, IV 10 - 40
ŚW 100
JD-BK-
XV LMGW 31,42 II, IV 10 - 20
ŚW 100
XVI JD-BK LGŚW 20,33 - 110 -
JW-JD-
XVII LGW 8,44 - -
BK 110
XVIII OL-JS LŁG 2,39 - 120 -
XIX OL-JS OLJG 1,11 - 120 -
Razem 926,12
Razem obręb 7010,81
Razem nadleśnictwo 12827,69
7.3. Wytyczne w sprawie poprawy stanu środowiska przyrodnicze-

go w trakcie wykonywania prac leśnych
Dla zminimalizowania szkód w środowisku przyrodniczym podczas wykonywania prac le-

śnych należy praktykować i wprowadzać możliwie najmniej uciążliwe technologie. W tym celu nale-
ży:
• stosować sortymentową metodę pozyskania drewna, polegającą na wyróbce drewna przy pniu
ze zrywką surowca ciągnikami nasiębiernymi lub konną przy odpowiednio zaplanowanych i
wykonanych szlakach zrywkowych,
• pozostawiać w lesie jak największą ilość biomasy (części stojących drzew martwych, połama-
nych, wykrotów, gałęzi, igliwia i kory),
259
• prowadzić wytyczanie i korzystać ze stałych szlaków zrywkowych,
• stosować maszyny i urządzenia z silnikami spalinowymi wyposażonymi w katalizatory,
• stosować biooleje jako smary silników,
• unikać niszczenia runa i ściółki leśnej m in., poprzez wykonywanie zrywki zimą przy pokry-
wie śnieżnej lub z wykorzystaniem urządzeń zabezpieczających,
• prowadzić ochronę stanowisk gatunków chronionych, rzadkich i cennych podczas trzebieży i

innych zabiegów m in., przez zwracanie uwagi na miejsca obalania drzew, przebieg szlaków
zrywkowych itp.
7.4. Wytyczne dla terenów Nadleśnictwa Śnieżka w granicach RPK
Obszary wchodzące w skład RPK posiadają szczególne walory przyrodnicze dlatego wyróżnia
się dodatkowe wytyczne dla nadleśnictwa w celu ich ochrony poprzez:
• objęcie jedną z form ochrony gatunków fauny w rejonach: Góry Rudzik, Krzyżowej Góry,
Starościńskich Skał, Świniej Góry, Bolczowa i Kowarskiej Czuby.
• wytypowanie ścieżek dydaktycznych z wytyczeniem odcinka: Sokoliki (102 c,d)- Krzyżna

Góra (101 h) – Fajka (89 c)- Strużnickie Skały- Starościńskie Skały (90 l)- Piec-Skalny Most-
Skalne Bramy- Głaziska Janowickie- Zamek Bolczów (54-57, 66, 69, 60 d,f,g) oraz odcinka
Mały Wołek – Wołek- Dzicza Góra- Bielec- Wikowyja- Jagoda- Wielka Kopa,
• objęcie ochroną rezerwatową Torfowiska na Trzcińskich Mokradłach (41 j,k,l,m),
• objęcie ochroną Skalniaka (191 c),
• wytypowanie układu pieszych szlaków turystycznych i szlaków rowerowych wykorzystują-

cych układ dróg,
• wyznaczenie przebiegu szlaków narciarskich, wykorzystujący istniejący układ szlaków pie-

szych i rowerowych,
• wyznaczenie terenów wspinaczki skałkowej,
• przeznaczenie terenu do uprawiania hippiki i skiringu,
• lokalizację pól namiotowych,
• zagospodarowanie szlaków turystycznych (wiaty, ławki, stoły, kosze na śmieci),
• zagospodarowanie terenów spacerowych z odpowiednią infrastrukturą (ławki, punkty wido-

kowe, miejsca urządzone wypoczynku).
260
7.5. Organizacja szlaków zrywkowych
W nadleśnictwie bardzo ważną czynnością gospodarczą jest zrywka drewna. Czynność ta na-
stręcza z reguły w warunkach górskich znaczne trudności. Teoretycznie zabieg zrywania drewna po-
winien w jak najmniejszym stopniu wpływać na stan zdrowotności środowiska leśnego. W praktyce
uszkodzeniu ulegają zarówno podłoże jak i drzewa. Okazuje się, że w trakcie prowadzenia prac urzą-
dzeniowych znaczna część zanotowanych uszkodzeń mechanicznych drzew (do wysokości 1 m.) była
bezpośrednim skutkiem źle prowadzonej zrywki. Uszkodzenia mechaniczne drzew w postaci ran są
podatne na różnego rodzaju infekcje grzybowe i owadzie. Sposobem na uporządkowanie zasad zrywki
w terenach górskich jest właściwe projektowanie i wykonanie szlaków operacyjnych.
Rzadkowski (1997) wskazuje, że większość surowca drzewnego zrywanego w warunkach

górskich odbywa się sposobem wleczonym lub półpodwieszonym i uznaje je za metody „nieekolo-
giczne”. Zatem prawidłowe przeprowadzenie procesu zrywki drewna powinno być poprzedzone wła-
ściwym działaniem planistyczno-organizacyjnym.
Projektowanie szlaków zrywkowych w górach w oparciu o wnikliwą analizę warunków topo-

graficznych pozwala właściwie uporządkować ten złożony proces. Ważne jest określenie dopuszczal-
nych maksymalnych spadków terenu, w odniesieniu do przewidywanych środków zrywkowych. Ba-
dania prowadzone przez IBL określają % nachylenia stoku dla specjalistycznych maszyn zarówno
skiderów jak i forwarderów o podwoziu przegubowym. Według zaleceń specjalistów dopuszcza się
używanie wyżej wymienionych maszyn na terenach o spadku do 40 %, a w szczególnych, korzystnych
przypadkach spadki nie powinny przekroczyć wartości 45 % w linii poruszania się prostopadle do
warstwic. Ciągniki rolnicze powinny być stosowane w terenie o spadku nie przekraczającym 15 %,
przy czym zaleca się stosowanie ich w wyjątkowych wypadkach. Konie powinny spełniać funkcję
pomocniczą przy wyciąganiu surowca do szlaków i mogą pracować na stokach o spadku nie przekra-
czającym 18 %. Na stokach o spadkach większych jak 40 - 45 % zaleca się stosować zrywkę linową,
bądź z wykorzystaniem kolejek. Dopuszcza się także zrywkę grawitacyjną.
Parametry szerokości szlaków zrywkowych są podobne jak na nizinach i przedstawiają się na-
stępująco:
• specjalistyczne ciągniki (skidery) szerokość szlaku - 3,5 - 4 m,
• forwardery - 4 m,
• ciągniki rolnicze - 3 m,
• zrywka konna - 2,
261
• kolejki linowe szerokość tras 2 do 4 m, (im kolejka zawieszona wyżej tym szerokość
szlaku może być mniejsza).
Proponowane odstępy między szlakami zrywkowymi w przypadku stosowania zrywki konnej

nie mogą być większe jak 40 - 50 m. Natomiast przy zastosowaniu kolejki linowej, zależnie od rodza-
ju konstrukcji, odstępy powinny zawierać się w granicach 30 - 60 m.
Jako podstawowe założenie przy projektowaniu szlaków zrywkowych w górach należy stoso-
wać zasadę, że szlaki biegną prostopadle do warstwic (wyjątek lokalne warunki hydrograficzne i na-
chylenie powyżej przyjętych granic). Pochylenie poprzeczne szlaków nie powinno przekraczać 8 %.
Zalecane przez Rzadkowskiego (1997) zasady dotyczą drzewostanów użytkowanych w warunkach
górskich rębniami złożonymi, a więc II, III i IV. W wyjątkowych przypadkach stosowania zrębu zu-
pełnego szlaki zrywkowe należy projektować w partiach drzewostanu nie objętych użytkowaniem
rębnym. Przy prowadzeniu zrywki metodą podwieszoną lub półpodwieszoną w odniesieniu do stoków
narażonych na erozję zaleca się prowadzenie zrywki po zamarzniętym gruncie, najlepiej z pokrywą
śnieżną.
7.6. Wskazówki i niektóre koncepcje procesu odnawiania lasu w

reglu górnym w Sudetach
Znaczny problem stanowią odnowienia i zalesienia powierzchni otwartych szczególnie w wa-

runkach regla górnego. Na obszarze Nadleśnictwa Śnieżka w czasie prac taksacyjnych oceniano po-
wierzchnie upraw, które ogromnym nakładem sił i środków z różnym skutkiem odnawiano na prze-
strzeni ostatnich lat. Większość z nich w szczególnie trudnych warunkach regla górnego bardzo wolno
przyrastała na wysokość i posiadała niskie zadrzewienie. Jakość tych odnowień była z reguły słaba.
Zaznaczyć należy, że kilkakrotnie odnawiane i poprawiane powierzchnie nie pozostały w zupełności
pozbawione sadzonek. W wielu miejscach powstały grupy drzew składające się z kilku, kilkunastu
sztuk. Skłania to do wykorzystania tych obserwacji przy prowadzeniu odnowień w formie biogrup.
Potwierdzeniem powyższych stwierdzeń, są pojawiające się publikacje dotyczące sposobu

traktowania odnowienia lasu w warunkach regla górnego.
Przestawione koncepcje przez Mikułowskiego (1995) uwzględniają rozwiązania niemieckie,

według których przy zalesianiu, bądź odnawianiu trenów wysokogórskich należy brać pod uwagę
następujące czynniki: wybór odpowiednich mikrosiedlisk, pochodzenie nasion używanych do produk-
cji materiału sadzeniowego, technikę sadzenia zapobiegającą deformacjom systemów korzeniowych,
grodzenie upraw, właściwy transport sadzonek, formę odnowień w postaci rot (biogrup).
W założeniach autorów niemieckich Schönenberger i współpr. określa się następujący system

prowadzenia prac:
262
• wielkość biogrup powinna wynosić od 1/2 wysokości drzewostanu do wysokości drzewostanu

(ze wzrostem wysokości są one mniejsze),
• kształt zakładanych biogrup powinien być okrągły lub owalny,
• brzegi roty powinny być wyrównane,
• dynamiczny rozwój nasadzeń - w początkowym stadium małe grupy drzew 20 - 50 sztuk w

zależności od gatunku, o średnicy kilku metrów, wraz ze wzrostem drzew grupy łączą się w
rotę (biogrupę) o zróżnicowanej strukturze,
• sugerowane jest prowadzenie gęstej więźby nasadzeń tak by w ciągu 10-ciu lat nastąpiło
zwarcie grupy (więźba zróżnicowana co do gatunku i wysokości n.p.m. ) koncepcja zakłada,
że w wieku dojrzałym z grupy pozostanie tylko jedno drzewo
• odległość między grupami powinna wynosić 2 - 3 m, pomiędzy rotami 7 - 10 m.
Metodę biogrup należy stosować w tych miejscach, które gwarantują lokalnie najlepsze wa-
runki. Należy wykorzystywać warunki mikrosiedliska i reliefu do tworzenia „swoistych przyczółków”
uzupełnianych tak aby przestrzeń między nimi wypełniła się sadzonkami a uprawa osiągnęła pełne
zwarcie. Prowadzenie odnowienia w ten sposób daje maksymalnie korzystne warunki wzrostu i roz-
woju wynikające z kooperacji i wzajemnej ochrony od trudnych warunków atmosferycznych i zwie-
rzyny. Metoda powinna być stosowana głównie dla świerka. Obrazowo metoda ta podobna jest do
kartki papieru pokrytej kleksami, które zlewając się ze sobą pokrywają tuszem całą powierzchnię
(Samojło 1996).
Bliskie przedstawionemu założeniu są zasady tworzenia nasadzeń w biogrupach dookoła mar-

twych drzew uzupełnione pomiędzy grupami świerka kosodrzewiną.
Wymienione sposoby odnawiania powierzchni otwartych zlokalizowanych na znacznych wy-

sokościach nie są pozbawione wad. Wydaje się jednak, że mogą przynieść określone efekty. Ponadto
posiadają znaczną przewagę nad stosowanym aktualnie sposobem odnawiania powierzchni przy uży-
ciu świerka z racji jego biologii. Potwierdza to Mikułowski (1995) wyrażając opinię, że świerk, ko-
sówka i w mniejszym stopniu modrzew trudno bezwarunkowo uznać za gatunki pionierskie, zdolne do
opanowania każdej dużej, zadarnionej powierzchni otwartej w istniejących warunkach klimatycznych
oraz w jednorazowym zabiegu. Ponadto proponowany sposób odnowienia w formie skupiskowej po-
siada tą zaletę, że pozwala osiągnąć odnowienia o zróżnicowanej strukturze wiekowej i przestrzennej
odnowień.
W podsumowniu Mikułowski (1995) stwierdza, że proces odnowienia lasu w Sudetach po-

winno się traktować jako złożony, składający się z kilku etapów.
263
Na zagrożenia świerka jako gatunku panującego (Samojło 1996) wpływ może mieć również
prognoza długoterminowych zmian klimatycznych, w wyniku których nastąpi ocieplenie klimatu a
wówczas świerk nie będzie miał odpowiednich warunków do egzystencji. Niecelowe i niegospodarne
jest prowadzenie taktyki polegającej na dosadzaniu pojedynczych sadzonek niedostosowanych do
warunków górskich, bez zwracania uwagi na ich kondycję zdrowotną i pochodzenie. Odnosi się to
głównie do terenów gdzie kilkakrotnie przepadały uprawy w trudnych warunkach glebowych, narażo-
nych na szkodliwy wpływ wiatru, mrozu słońca i zwierzyny.
7.7. Gospodarowanie przedplonomi
W ogólnej charakterystyce gatunków drzewiastych występujących w Polsce można wyróżnić

trzy grupy różniące się strategią życiową. W ekologii występują dwa przeciwstawne typy strategii
życiowej organizmów - typu r i K (Barzdajn, Ceitel i Zientarski 1995).
Gatunki o charakterystyce typu r szybko rozmnażają się i szybko zdobywają przestrzeń. Stra-
tegia gatunków typie K polega na utrzymaniu przez populację stałej liczebności w raz zajętej prze-
strzeni.
Przedstawiony podział strategii nie posiada wartości bezwzględnej. Pośród każdych z dwóch
porównywanych gatunków jeden posiada specyfikę strategii typu r a drugi typu K. Podział na trzy
grupy gatunków posiada większe znaczenie w hodowli lasu nawiązujące do przedstawionych rodza-
jów strategii życiowej:
• gatunki pionierskie (r- stratedzy),
• gatunki przejściowych stadiów sukcesji lasu,
• gatunki budujące długotrwałe zespoły leśne (K -stratedzy, gatunki klimaksowe).
W podziale grup gatunków, analogicznie do podziału strategii życiowej, brak wartości bez-
względnej np. świerk w reglu dolnym będzie gatunkiem przejściowym a w reglu górnym gatunkiem
klimaksowym.
Gatunki pionierskie w Polsce to głównie: brzozy, olsze, wierzby, topole, modrzew europej-
ski, sosna zwyczajna a w górach kosodrzewina i jarząb pospolity. Wymieniona grupa gatunków po-
siada zdolności zdobywania terenów przez las. Młodociane stadia rozwoju wymagają otwartych tere-
nów do swego rozwoju, posiadają odporność na przymrozki, charakteryzują się szybkim wzrostem w
młodości, szybko dojrzewają i prawie corocznie owocują a budowa nasion umożliwia im dalekie
przemieszczanie. Pionierzy są z reguły krótkowieczni (krótki cykl życiowy). W naturalnym procesie
264
sukcesji lasu zastępowane są przez gatunki o charakterze przejściowym lub klimaksowym. W gospo-
darce człowieka większość gatunków pionierskich charakteryzuje mała przydatność, dlatego trakto-
wane są jako niepożądane i tępione. Najlepiej pionierzy czują się na powierzchniach zrębów, wszel-
kich sztucznych wylesień, pożarzysk, porzuconych terenów rolnych. W tych obszarach posiadają
większą żywotność od pozostałych gatunków innych grup ekologicznych.
Gatunki przejściowych stadiów sukcesji m. in.: świerk pospolity, dąb szypułkowy i bezszy-
pułkowy, klony, jesion wyniosły, wiązy, lipy i grab. W drodze naturalnej sukcesji zasiedlają obszary
pod pionierami np. świerk pospolity pod brzozami, dęby pod sosną. Grupa gatunków przejściowych
charakteryzuje się znacznie słabszą zdolnością zdobywania terenów otwartych (w sztucznych nasa-
dzeniach, w sprzyjających warunkach znoszą przestrzenie otwarte), osiągają później dojrzałość a lata
urodzaju występują z pewną cyklicznością. W młodości rosną wolniej, są wrażliwsze od pionierów na
przymrozki i suszę przy czym preferują duży dostęp światła.
Gatunki budujące długotrwałe zespoły leśne w Polsce to: jodła pospolita, buk zwyczajny, i
cis oraz w niektórych przypadkach także: grab, dęby i lipy oraz na określonych siedliskach wszystkie
gatunki grup poprzednich. Cykl rozpoczynający się od kiełkowania do obrodzenia nasion odbywa się
w lesie a ich zdolność osiedlania się poza lasem jest wyjątkowa. W młodości rosną skrajnie wolno i są
bardzo wrażliwe na przymrozki, upały, susze atmosferyczną. Uprawa gatunków z tej grupy na otwar-
tych przestrzeniach nie jest niemożliwa ale skrajnie zawodna. Nasiona zwykle duże i bogate w związki
zapasowe K- stratedzy obradzają w późnym wieku i rzadko ale ze znaczną obfitością. Znaczna ilość
zapasów w nasionach ma wpływ na siewki, które wykorzystują zwiększając szansę na przeżycie i
osiągnięcie dalszych faz rozwojowych. Jest to grupa gatunków długowiecznych a los ich populacji
nie zależy od sukcesu rozrodu w jednym lub kilku latach nasiennych
Zrozumienie procesów zachodzących w rozwoju lasu oraz rolę przedplonu przedstawia sche-
mat sporządzony przez Lainbundguta. Zawiera on przebieg procesów rozwojowych zachodzących w
puszczy europejskiej rozpoczynający się na powierzchni bezleśnej od powstania przedplonu.
265
Powierzchnia niezalesiona
Przedplon
gatunki światłożądne
Las przejściowy
Gatunki światłożądne i cienioznośne
Ostateczna forma lasu
faza optymalna
faza starzenia
faza rozpadu faza odnowienia
Wykres 20 Naturalny rozwój lasu - schemat cyklu życiowego puszczy europejskiej wg Le-
ibundguta.
Przedplon rozwija się w las przejściowy przechodzący do ostatecznej formy lasu. Las w for-
mie ostatecznej podlega dalszemu rozwojowi ale nie w postaci liniowej lecz cyklicznej. Z fazy opty-
malnej las przechodzi do fazy starzenia się i dalej do fazy odnowienia a ta przekształca się w fazę
optymalną i zamyka cykl. Faza starzenia może przejść w fazę rozpadu i dolej w fazę odnowienia a ta
w fazę optymalną. Poszczególne fazy rozwojowe zajmują niewielkie powierzchnie i na małym obsza-
rze można obserwować wszystkie fazy rozwojowe. Tak opisany cykl rozwojowy powoduje wytwo-
rzenie naturalnych struktur lasu o zróżnicowanej budowie. Zaburzony system cyklicznych faz rozwoju
poprzez np. gwałtowne tempo rozpadu drzewostanu na rozległych przestrzeniach uniemożliwia odno-
wienie doprowadzając do wylesienia a wtórna sukcesja lasu zaczyna się od nowa. Wszystkie nieko-
rzystne zjawiska wystąpiły w końcu lat siedemdziesiątych na obszarze Sudetów Zachodnich, gdzie
wyginęły drzewostany nie tylko w naturalnej fazie rozpadu drzewostanu. Zgodnie z przedstawionym
modelem las winien wkroczyć na powierzchnie za sprawą gatunków pionierskich: brzóz, osiki, jarzę-
bu pospolitego i naturalizowanego gatunku w Sudetach modrzewia europejskiego.
Gatunki takie jak świerk i najcenniejsze domieszki buk, jodła, jawor mogą a nawet powinny
być wprowadzane pod osłoną przedplonów. Wszystkie powierzchnie pokryte w procesie naturalnej
266
sukcesji brzozą, jarzębem i modrzewiem należy pieczołowicie wykorzystywać gdyż gospodarcza war-
tość szczególnie brzóz i modrzewia nie budzi zastrzeżeń.
Powierzchnie pokryte gatunkami pionierskimi występują we wszystkich strefach wysoko-

ściowych i pojawiają się w momencie rozpadania drzewostanów świerkowych. W reglu górnym naj-
większe znaczenie ma jarząb. Do wysokości dolnej strefy regla górnego główne znaczenie posiadają
brzozy a modrzew może być wprowadzany do całego regla dolnego. Właściwe zastosowanie przed-
plonów i ich wykorzystanie doprowadza do szybkiego pokrycia lasem „nagich” powierzchni i odsuwa
w czasie restytucję właściwych składów gatunkowych do czasu naturalnego rozpadu. Przedplony wy-
magają normalnych zabiegów pielęgnacyjnych, które powinny umożliwić produkcję wartościowego
surowca i przygotować drzewostany do przebudowy składów gatunkowych. Zarówno zbyt silne za-
biegi pielęgnacyjne jak i zbyt słabe wykonywane w przedplonach czynią szkody. Zalecane jest aby w
przypadku 20 letnich drzewostanów brzozowych na powierzchni 1 ha pozostawało ok. 3000 egzem-
plarzy co gwarantuje odpowiednie zwarcie. Na powierzchniach gdzie wprowadzone są już gatunki
docelowe pod okap (świerk, buk, jawor), zabiegi powinny być wykonywane pod ich kątem.
Kilkakrotnie i różnorodnie opracowane składy gatunkowe dla wylesionych powierzchni w Su-

detach Zachodnich nie uwzględniały naturalnych faz rozwojowych drzewostanów. Wskazuje to na
niebezpieczne oderwanie się leśnictwa od swych przyrodniczych podstaw. Propozycja gospodarowa-
nia na otwartych powierzchniach powstała w Katedrze Hodowli Lasu Akademii Rolniczej w Pozna-
niu. Zgodnie z przyjętymi zasadami na powierzchniach otwartych można sadzić gatunki pionierskie
oraz lokalne (lub przynajmniej górskie i zweryfikowane dla stref wysokościowych) ekotypy świerka.
Gatunki cenne takie jak buk, jodła jawor są usuwane z upraw przez zwierzynę, gryzonie i źle się
przyjmują. Dążąc do osiągnięcia gospodarczych typów drzewostanów niekoniecznie trzeba wszystkie
przewidziane gatunki wysadzać w uprawach (Barzdajn, Ceitel i Szymański 1995).
8. PLAN DZIAŁAŃ - ZESTAWIENIE PRAC OBJĘTYCH PRO-

GRAMEM OCHRONY PRZYRODY
8.1. Uzupełnienie do wskazań gospodarczych dla drzewostanów ze

zinwentaryzowanymi siedliskami przyrodniczymi Natura 2000
W poniższej tabeli zestawiono dodatkowe uściślenia do zaplanowanych wskazań gospodar-

czych w drzewostanach z wyróżnionymi siedliskami naturowymi.
267
TAB. 77 UZUPEŁNIENIE DO WSKAZAŃ GOSPODARCZYCH DLA SIEDLISK PRZYRODNICZYCH
Typ siedliskowy lasu

/ zidentyfikowane siedliska przyrod- Wskazania gospodarcze
nicze, itp.
1 2
• w zasadzie nie planowano użytkowania rębnego i ograni-
czono powierzchnię trzebieży późnych,
• ograniczono do minimum poprawki, uzupełnienia i dole-
sienia,
Bór wysokogórski, Bór górski świe- • w ramach zabiegów pielęgnacyjnych (CW, CP, TW) regu-
ży lować składy gatunkowe poprzez usuwanie gatunków ob-
cych geograficznie i ekologicznie, regulować strukturę
wspierając i/lub tworząc biogrupy,
Info:
• pozostawiać posusz jałowy,
- 9410 bory górnoreglowe
• przy odnowieniach sadzić w biogrupach z wykorzystaniem
- 7140 torfowiska przejściowe i trzę- osłony przez martwe pniaki i szczątki martwych drzew, nie
sawiska, stosować odnowienia z gęstą więźbą,
- *7110 torfowiska wysokie z roślin-
nością torfotwórczą, • dla zatorfień (7110, 7120, 7140) nie planowano zabiegów
- 7120 torfowiska wysokie zdegrado- gospodarczych, pozostawiono je do sukcesji naturalnej,
wane • ograniczać do minimum ingerencję w stosunki wodne po-
przez odpowiednie prowadzenie szlaków transportowych,
• należy uznawać powstające naturalne odnowienia brzozo-
we i jarzębinowe,
• w zasadzie nie planowano użytkowania rębnego i ograni-

czono powierzchnię trzebieży późnych, prace należy wy-
Bór górski wilgotny, Bór górski konywać w miesiącach zimowych aby nie dopuścić do
bagienny, Bór mieszany górski wil- zniszczenia siedlisk,
gotny, Bór mieszany górski bagien-
ny, • luki pozostawiano do sukcesji naturalnej (wszystkie, nawet
te wyglądające na „suche”, bo mogą być siedliskiem 7120),
• ograniczano do minimum poprawki, uzupełnienia i dole-
Info: sienia,
- 9410 - bory górnoreglowe,
- *91D0 - bory i lasy bagienne, • w ramach zabiegów pielęgnacyjnych (CW, CP, TW) regu-
- 7140 torfowiska przejściowe i trzę- lować składy gatunkowe poprzez usuwanie gatunków ob-
sawiska, cych geograficznie i ekologicznie,
- *7110 torfowiska wysokie z roślin-
nością torfotwórczą, • pozostawiać posusz jałowy,
- 7120 torfowiska wysokie zdegrado- • nie konserwować rowów odwadniających, o ile nie pogor-
wane szy to stanu siedlisk leśnych,
- 7160 fennoskandyjskie, bogate w • ograniczać do minimum ingerencję w stosunki wodne po-
substancje mineralne źródliska przez odpowiednie prowadzenie szlaków transportowych,
Bagno
Info: pozostawiano bez wskazań gospodarczych do naturalnej sukcesji,

- torfowiska wysokie z rośl. torfo-
twórczą,
- torfowiska wysokie zdegradowane,
- torfowiska przejściowe i trzęsawi-
268
1 2
ska,
• w starych drzewostanach liściastych (powyżej 140 lat), bez

obcych domieszek ograniczano użytkowanie rębne, jednak
aby nie doprowadzić do powstania dużych obszarów jed-
nowiekowych drzewostanów bukowych,
• nie wprowadzać gatunków obcych geograficznie i ekolo-
Las mieszany górski gicznie,
• w ramach zabiegów pielęgnacyjnych (CW, CP, TW, TP)
Info: regulować składy gatunkowe poprzez usuwanie gatunków
- 9110 kwaśne buczyny górskie obcych geograficznie i ekologicznie (daglezja zielona, mo-
drzew, dąb czerwony, dąb szypułkowy, świerk), natomiast
popierać jodłę pospolitą i jawora,
• w miarę możliwości przebudowywać sztuczne nasadzenia
świerkowe,
• ograniczano do minimum zabiegi gospodarcze w natural-

nych postaciach siedlisk, dla obszarów opanowanych przez
lite, jednowiekowe drzewostany bukowe planowano użyt-
kowanie rębne rębniami złożonymi z odpowiednio długim
okresem odnowienia,
Las górski • w ramach zabiegów pielęgnacyjnych (CW, CP, TW, TP)
regulować składy gatunkowe poprzez usuwanie gatunków
obcych geograficznie i ekologicznie (daglezja zielona, dąb
Info: czerwony, dąb szypułkowy), natomiast popierać jodłę po-
- 9130 żyzna buczyna górska spolitą i jawora, a w wyższych położeniach również świer-
ka
świerkowe,

Las mieszany górski, Las wyżynny, obcych domieszek ograniczano użytkowanie rębne,
Las mieszany wyżynny • w ramach zabiegów pielęgnacyjnych (CW, CP, TW, TP)
obcych geograficznie i ekologicznie,
Info:
- 9170 grąd środkowo-europejski lub • w miarę możliwości przebudowywać sztuczne nasadzenia
subkontynentalny świerkowe,
Las górski, Las mieszany górski, • w drzewostanach liściastych ograniczano użytkowanie ręb-
Las wyżynny, Las mieszany wyżyn- ne,
ny
• pozostawiać drzewa martwe, zamierające oraz wykroty o
ile nie pogorszy to stanu sanitarnego lasu,
Info: • w ramach zabiegów pielęgnacyjnych (CW, CP, TW, TP)
- 9180 jaworzyny i lasy klonowo- regulować składy gatunkowe poprzez usuwanie gatunków
lipowe na stromych stokach i zbo- obcych geograficznie i ekologicznie (świerk i modrzew),
czach /Tilio platyphyllis-Acerion
pseudoplatani/
Las mieszany górski, Las wyżynny, • w starych drzewostanach liściastych (powyżej 140 lat), bez
Las mieszany wyżynny obcych domieszek ograniczano użytkowanie rębne,
269
1 2
• w ramach zabiegów pielęgnacyjnych (CW, CP, TW, TP)
Info:
obcych geograficznie i ekologicznie,
- 9190 śródlądowe kwaśne dąbrowy
świerkowe,
• łęgi źródliskowe wyłączano z użytkowania rębnego, w są-

siadujących drzewostanach nie wykonywać cięć zupełnych
na odległość 2 wysokości drzewostanu od skraju łęgu źró-
dliskowego,
Las łęgowy górski, Ols jesionowy obcych domieszek ograniczano użytkowanie rębne, (jeśli
górski, Las łęgowy wyżynny, Ols nie zajmują całego wydzielenia – to chronić stare kępy),
jesionowy wyżynny,
• pozostawiać drzewa zamierające i martwe o ile nie pogor-
szy to stanu sanitarnego lasu,
Info: • w ramach zabiegów pielęgnacyjnych (CW, CP, TW, TP)
- *91E0 niżowy łęg jesionowo- regulować składy gatunkowe poprzez usuwanie gatunków
olszowy i olszowy łęg źródliskowy, obcych geograficznie i ekologicznie (np. topola kanadyj-
- 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo- ska, jesion pensylwański)
jesionowe
• nie konserwować rowów odwadniających, o ile nie pogor-
szy to stanu siedlisk leśnych,
• ograniczać do minimum ingerencję w stosunki wodne po-
przez odpowiednie prowadzenie szlaków transportowych,
Grunty nieleśne
• zachowanie dotychczasowych (ekstensywnych) form użyt-
kowania poprzez koszenie z usuwaniem biomasy raz w ro-
Info: ku lub ekstensywny wypas,
- 6510 niżowe i górskie świeże łąki • zasadniczo nie planowano do zalesień,
użytkowane ekstensywnie Adenosty-
lion alliariae i Convolvuletalia sepium • jeżeli w planowanych użytkach rolnych do zalesień wystę-
pują płaty łąk konietlicowych użytkowanych ekstensywnie
- 6520 górskie łąki konietlicowe użyt- lub płaty świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie to wy-
kowane ekstensywnie Polygono- łączyć je z zalesień,
Trisetion
• zasadniczo nie planowano do zalesień, pozostawiano bez

wskazań gospodarczych do naturalnej sukcesji,
Grunty nieleśne
• ograniczać do minimum ingerencję w stosunki wodne po-
przez odpowiednie prowadzenie szlaków transportowych i
Info: lokalizację miejsc składowania drewna,
- 6430 ziołorośla górskie i ziołorośla • ograniczać do minimum ingerencję w stosunki wodne przy
nadrzeczne Adenostylion alliariae i pracach hydrotechnicznych mających na celu regulację po-
Convolvuletalia sepium toków lub budowa zbiorników retencyjnych,
Grunty nieleśne
• ochrona stref brzegowych,
• ograniczenie eutrofizacji i gromadzenia się osadów,
Info:
270
1 2
- 3150 starorzecza i naturalne eutro-
ficzne zbiorniki wodne ze zbiorowi-
skami z Nympheion, Potamion
• zasadniczo nie planowano do zalesień,
Grunty nieleśne • jeżeli w planowanych użytkach rolnych do zalesień wystę-

pują płaty zmiennowilgotne łąki trzęślicowe to wyłączyć je
z zalesień,
Info: • niedopuszczenie do wtórnego zabagnienia,
- 6410 zmiennowilgotne łąki trzęśli- • zabezpieczenie przed zmianą na grunty orne,
cowe Molinion
• konieczne jest wykaszanie i usuwanie nalotu drzew i krze-
wów
• zasadniczo nie planowano do zalesień,
Grunty nieleśne
• jeżeli w planowanych użytkach rolnych do zalesień wystę-
pują płaty torfowisk zasadowych to wyłączyć je z zalesień,
Info:
• ograniczać do minimum ingerencję w stosunki wodne,
- 7230 górskie i nizinne torfowiska
zasadowe • konieczne jest wykaszanie i usuwanie nalotu drzew i krze-
wów
• ograniczyć zmiany stosunków świetlnych przy wykonywa-
Info: niu cięć rębnych,
- 8210 wapienne ściany skalne ze • nie wykonywać cięć zupełnych na dwie wysokości drzewo-
zbiorowiskami potentilletalia caule- stanu od skał,
scentis
Info: • ograniczyć zmiany stosunków świetlnych przy wykonywa-

niu cięć rębnych,
- 8220 ściany skalne i urwiska krze-
mianowe ze zbiorowiskami z Andro- • nie wykonywać cięć zupełnych na dwie wysokości drzewo-
sacetalia vandellii stanu od skał,
Info: • ograniczyć zmiany stosunków świetlnych spowodowanych
zarastaniem przez krzewy,
- 8230 pionierskie murawy na skałach
krzemianowych
Planowane zadania gospodarcze powinny uwzględniać wymagania ekologiczne gatunków

chronionych występujących na danym obszarze, w zakresie terminów, lokalizacji jak i sposobów ich
wykonania.
Proponowane w powyższej tabeli pozostawianie posuszu jałowego wynika z roli, jaką pełni
rozkładające się drewno.
Znaczenie dla bioróżnorodności
Spośród wszystkich gatunków organizmów leśnych 30 – 50% stanowią gatunki, których by-
towanie jest bezpośrednio związane z rozkładającym się drewnem (Bobiec, Stachura-Skierczyńska,
2007). Są to zarówno rzadkie i chronione grzyby i porosty, liczne bezkręgowce, jaki i ptaki. Oprócz
271
tego istnieje spora grupa gatunków w sposób pośredni związana, dla których złomy, wykroty stanowią
np. miejsce schronienia.
Znaczenie dla odnowienia
Obecność rozkładającego się drewna w lesie sprzyja odnowieniu – na takim drewnie w odpo-
wiednio zaawansowanym stadium rozkładu bardzo często pojawiają się naloty.
8.2. Uzupełnienie do wskazań gospodarczych dla drzewostanów

zlokalizowanych w otulinie Karkonoskiego Parku Narodowego
W niniejszym podrozdziale stanowi uzupełnienie do zaplanowanych wskazań gospodarczych

w lasach wchodzących w skład otuliny KPN. Uwzględniono uwagi zawarte w Operacie ochrony eko-
systemów leśnych, stanowiącym część Planu ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego i jego otuli-
ny.
W odnowieniach stosować materiał szkółkarski z populacji rodzimych. Nie wprowadzać ga-

tunków obcych geograficznie i ekologicznie, poza pilnymi potrzebami powstrzymania niekorzystnych
zmian w środowisku np. erozji gleby w wyniku wielkopowierzchniowych wylesień – wówczas można
wprowadzać rodzime gatunki o charakterze pionierskim. Pojektując składy gatunkowe odnowień opie-
rać się na zmienności piętrowej i lokalnosiedliskowej zbiorowisk leśnych. Zachować zespoły półnatu-
ralnych łąk i pastwisk oraz innych unikatowe zbiorowiska antropogeniczne. Na granicach lasów i an-
topogenicznych użytków nieleśnych formować sekwencję zbiorowisk: las – oszyjek – okrajek – zbi-
rowisko antropogeniczne.
Sposób przygotowania gleby, materiał sadzeniowy – preferowane będzie sadzenie w jamkę

materiału z zakrytym systemem korzeniowym.
Grodzenia będą stosowane dla niewielkich powierzchni chroniących cenne odnowienia.
Cięcia pielęgnacyjne – główny cel modyfikowanie struktury drzewostanów, regulowanie skła-

du gatunkowego poprzez eliminowanie gatunków obcych geograficznie i ekologicznie.
Kwaśna buczyna – przy planowaniu zabiegów rębnych w miarę możliwości wydłużano okres
odnowienia, tak aby w większych kompleksach leśnych uzyskać zróżnicowaną strukturę drzewosta-
nów. W drzewostanach mieszanych użytkowanie powinno być ukierunkowane na usuwanie świerka z
pozostawianiem gatunków liściastych, jodły i sosny. Unikano planowania rębni częściowych na ko-
rzyść rębni gniazdowej udoskonalonej.
272
8.3. Kształtowanie stosunków wodnych (melioracje wodne)
Melioracje wodne obejmują regulację stosunków wodnych terenów nadmiernie uwilgotnio-

nych, odbudowę stawów rybnych i zbiorników wodnych, instalacje deszczowni w szkółkach leśnych,
zabudowę techniczną i biologiczną potoków górskich oraz ich eksploatację i konserwację.
Do czasu modernizacji zasad prowadzenia melioracji w lasach powinno się je prowadzić

zgadnie z obowiązującym prawem według określonych zaleceń zmierzających do:
• zachowania w stanie zbliżonym do naturalnego a także do odtwarzania śródleśnych zbiorni-

ków i cieków wodnych,
• zachowania w stanie nienaruszonym nieużytków leśnych w tym: bagien, mszarów, torfowisk i

trzęsawisk
• zwiększenia zasobów bioróżnorodności biologicznej poprzez podniesienie wilgotności eko-

systemów leśnych,
• zwiększania zasobów wodnych na terenach leśnych w ramach tzw. małej retencji wodnej,
• zmniejszenie ilości zanieczyszczeń oraz materiałów powstałych w procesie erozji gleb docie-
rających do rowów.
Kształtowanie stosunków wodnych w nadleśnictwie Śnieżka posiada jedno z podstawowych

zadań gospodarczych ze względu na położenie geograficzne, rzeźbę terenu i rolę lasów w naturalnej
retencji wodnej. Strome stoki górskie sprawiają, że podczas burz dochodzi do gwałtownego spiętrze-
nia wody w rowach i potokach powodując znaczne szkody związane z dużą siłą i gwałtownością
spływu. Nadmierny wzrost poziomu wód w potokach i rowach związany jest głównie z sezonami wio-
sny i jesieni (intensywne roztopy śniegu i duże opady jesienne). Cieki górskie ponadto charakteryzują
duże spadki podłużne przez co w okresie gwałtownych spiętrzeń i spływów obok wód niosą znaczne
ilości rumoszu skalnego dodatkowo potęgującego niszczycielskie działanie.
Wahania w poziomie opadów powodują drastyczne niedobory wód powierzchniowych i grun-

towych. Obniżanie się poziomu wód gruntowych z lat poprzednich zostało obecnie w zasadzie za-
trzymane z uwagi na występowanie w latach 1997 i 1998 obfitych opadów deszczu. Według stanu na
01.01.1999 r. na terenie nadleśnictwa nie stwierdzono w drzewostanach znaczących skutków niedobo-
ru wody i obniżenia się poziomu wód gruntowych.
Nadleśnictwo posiada opracowane analizy z zakresu melioracji wodnych i zabudowy

potoków górskich wykonane przez BULiGL w Warszawie.
273
Planowane roboty w zakresie melioracji wodnych to odbudowa i remonty przepustów

w poszczególnych leśnictwach oraz czyszczenie i remonty rowów. Wykaz i rozmiar robót
zawarty jest w części opisowej planu urządzania gospodarstwa leśnego (elaboracie).
W celu poprawy stosunków wodnych w środowisku leśnym nadleśnictwo planuje roz-

budowę sieci zbiorników małej retencji. Planowany do budowy zbiornik zlokalizowany bę-
dzie w leśnictwie Jedlinki. Istniejące zbiorniki wodne oraz budowany zbiornik poza funkcja-
mi gospodarczymi (m.in. przeciwpożarowe po zapewnieniu dojazdu i budowie ujęcia) posia-
dają znaczenie dla urozmaicenia biocenozy leśnej i przyczyniają się do zwiększenia biolo-
gicznej odporności drzewostanów.
Sieć rowów melioracyjnych i potoków na terenie nadleśnictwa jest dobrze rozwinięta,

ale stan techniczny w poszczególnych kompleksach jest mocno zróżnicowany. Nadleśnictwo
na bieżąco powinno utrzymywać drożność cieków wodnych znajdujących się na ich terenie,
oraz remontować istniejące przepusty w miarę potrzeb i posiadanych środków.
W bezpośrednim zasięgu nadleśnictwa na obszarze gminy Podgórzyn powstał zbiornik

wody pitnej dla miasta Jelenia Góra. W jego zlewni znajdą się miejscowości Podgórzyn,
Przesieka, Sosnówka, Borowice, Zachełmie i Marczyce. Wpływ zbiornika na środowisko
przyrodnicze, w tym leśne, będzie znaczny z uwagi na zmiany mikroklimatyczne. Jednak
kompleksowa ocena wpływu zbiornika na środowisko będzie możliwa po zakończeniu inwe-
stycji.
Duże znaczenie w kształtowaniu stosunków wodnych ma współpraca z władzami wo-

jewództwa i samorządami lokalnymi, której efektem powinna być właściwa gospodarka w
skali regionu zgodna z studiami (planami) zagospodarowania przestrzennego.
W podsumowaniu za Fabiańskim (1998) można stwierdzić, że melioracje wodne w

lasach powodują mniejsze lub większe naruszenie stanu środowiska przyrodniczego, to jed-
nak niekoniecznie muszą decydować o zachwianiu równowagi przyrodniczej w krajobrazie.
Właściwie prowadzone melioracje wodne mogą przyczynić się do usuwania przyczyn zabu-
rzeń w gospodarce wodnej oraz takiego kształtowania krajobrazu, w którym będzie możliwe
pełne wykorzystanie produkcyjności gleby i zwiększenie zasobów wodnych lasu.
274
8.4. Kształtowanie strefy ekotonowej
Ekoton - to najogólniej rozumiana strefa pomiędzy dwiema sąsiadującymi biocenozami stwa-

rzająca specyficzne warunki środowiskowe. Przykładem ekotonu są obrzeża lasów. W strefach przej-
ściowych występuje efekt większego zróżnicowania gatunków oraz ich koncentracji. Ekotony pomię-
dzy zbiorowiskami leśnymi a otoczeniem charakteryzują się szeregiem niekorzystnych czynników
działających na gatunki wnętrza lasu i destabilizujących wpływ na ich populacje. Istnieje zatem po-
trzeba właściwego kształtowania stref ekotonowych w procesie zagospodarowania lasów.
Na terenie nadleśnictwa głównym sposobem zagospodarowania lasu jest sposób przerębowo-

zrębowy polegający na prowadzeniu cięć rębniami częściowymi. W poprzednich latach z uwagi na
stan klęki ekologicznej prowadzono zręby sanitarne o charakterze cięć rębnią zupełną. Obecny sposób
zagospodarowania decyduje o ochronie i kształtowaniu strefy ekotonowej a także o charakterze przy-
szłych drzewostanów, w których wyeliminowane zostaną monokultury i drzewostany jednowiekowe.
Dodatkowo należy zmierzać do wytworzenia na obrzeżach lasu strefy o szerokości 20-30 m porośnię-
tej roślinnością zielną, krzewami i drzewami o zróżnicowanej budowie pionowej i poziomej. W tym
celu w trakcie wykonywania cięć pielęgnacyjnych na obrzeżach lasu należy stosować silniejsze zabie-
gi, pozwalające na wnikanie odpowiedniej ilości światła do niżej położonych warstw roślinnych. W
strefach na pograniczu środowisk w obszarze lasu należy popierać drzewa silnie ukorzenione i ugałę-
zione. Prawidłowo wytworzona strefa ekotonowa ogranicza wnikanie do wnętrza lasu i penetrację
wielu niekorzystnych czynników biotycznych i abiotycznych.
8.5. Szczególne formy ochrony wskazania ogólne
Program ochrony przyrody jest zbiorem informacji przyczyniającym się do poznania aktual-
nego bogactwa przyrodniczego znajdującego się na terenie Nadleśnictwa Śnieżka oraz poza jego gra-
nicami a zawierającego się w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa. W „Programie...” zostały przedsta-
wione oprócz obiektów prawnie chronionych, również obiekty proponowane do objęcia ochroną
prawną oraz wstępne propozycje.
Na obszarze terytorialnego zasięgu nadleśnictwa znajduje się 48 istniejących pomników przy-

rody ożywionej i 1 pomnik przyrody nieożywionej oraz 32 proponowane pomniki przyrody i 1 propo-
nowany pomnik przyrody nieożywionej. Zaprojektowano w obrębie Kowary 14 powierzchni do obję-
cia ochroną w formie użytków ekologicznych. Proponowane pomniki przyrody i użytki ekologiczne
nie posiadają opracowanej dokumentacji. Należy je otaczać szczególną opieką, jak również inne
275
drzewa i twory przyrody ożywionej i nieożywionej nie ujęte w „Programie...” a mogące w przyszłości
zostać takimi pomnikami.
Największą rolę i znaczenie na terenie Nadleśnictwa Śnieżka z racji zajmowanej po-

wierzchni i swoich walorów przyrodniczo-krajobrazowych posiada Rudawski Park Krajobra-
zowy. Park praktycznie w całości zlokalizowany jest w obrębie Kowary, z niewielką po-
wierzchnią otuliny pozostającą w granicach obrębu Śnieżka.
Obok Rudawskiego Parku Krajobrazowego wpływ na rodzaj prowadzonej gospodarki

posiada bezpośrednie sąsiedztwo Karkonoskiego Parku Narodowego, którego integralna część
– otulina, rozpościera się w obrębach Śnieżka i Kowary.
Wnikliwe rozpoznanie walorów przyrodniczych „swojego” terenu, umożliwi persone-

lowi pracowniczemu nadleśnictwa szerzenie edukacji ekologicznej wśród młodzieży i pozo-
stałych mieszkańców.
8.6. Ochrona różnorodności biologicznej
Różnorodność biologiczna jest to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występują-

cych na ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicz-
nych, których są częścią; dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz róż-
norodności ekosystemów.
Nadleśnictwo dąży do uzyskania różnorodności biologicznej, która realizowana jest na pod-

stawie obowiązujących w Lasach Państwowych zarządzeń i instrukcji, oraz na podstawie ustaleń I i II
Komisji Techniczno Gospodarczej powiązanych ściśle z warunkami siedliskowo-przyrodniczymi
Nadleśnictwa Śnieżka, a także zgodnie z Zarządzeniem Nr 11 DGLP z dn.14.02.1995 r. zawartym w
opracowanym planie u.l. i „Programie ochrony przyrody” na lata 1999-2008.
Ochrona różnorodności jest realizowana również poprzez wdrażanie założeń z opracowanych

Planów Ochrony Rudawskiego Parku Krajobrazowego i Karkonoskiego Parku Narodowego.
O różnorodności biologicznej decyduje przede wszystkim mnogość i rozmaitość siedlisk,

umożliwiająca trwanie jak największej liczby gatunków. Stworzenie sieci rezerwatów chroniących
zwykle najważniejsze i najcenniejsze ekosystemy nigdy nie obejmie pełnej ich różnorodności. Dlatego
wskazane jest pozostawienie jak największej ilości i jak najbardziej zróżnicowanych miejsc, które
mogą być ostojami bioróżnorodności.
Ważną rolę w zachowaniu przyrodniczej różnorodności odgrywają m.in.:
• śródpolne lasy liściaste oraz pasy zadrzewień przydrożnych i śródpolnych,
276
• wszelkie powstałe samoczynnie zarośla drzew i krzewów,
• wszelkie tereny podmokłe jak: torfowiska, wilgotne łąki, źródliska, miejsca wysięków wod-
nych itp.,
• oczka wodne i inne małe zbiorniki wraz z otaczającą je roślinnością.
W oparciu o wymienione założenia, w celu ochrony i wzbogacania różnorodności biologicz-

nej należy przestrzegać zasad:
• przy pozyskiwaniu materiału siewnego należy dążyć, aby nasiona były pozyskiwane z jak
największej liczby nasienników oraz z różnych miejsc nadleśnictwa i były dobrej jakości,
• przestrzegać zalecanych składów gatunkowych nowozakładanych upraw,
• na siedliskach żyznych tak prowadzić zabiegi hodowlane aby umożliwić dostęp światła do
dolnych warstw lasu,
• wykorzystywać zmienność w ramach mikrosiedlisk, wprowadzając odpowiednie gatunki, czę-

sto nie uwzględnione w docelowych składach nowozakładanych upraw ustalonych na KTG,
• dla stworzenia różnorodności biologicznej należy unikać zalesiania małych śródleśnych łąk,
bagien, nieużytków itp.,
• dążyć do poprawy stosunków wodnych poprzez wdrażanie systemu małej retencji oraz
utrzymywać systemy melioracyjne w stanie przepustowości.
8.6.1. Biologiczne metody ochrony lasu
Biologiczne metody ochrony lasu polegają na wykorzystaniu jednych żywych organizmów do

redukcji liczebności innych organizmów, głównie szkodliwych gatunków owadów i grzybów. Metody
te wykorzystują związki antagonistyczne w układach: żywiciel – pasożyt, drapieżca – ofiara, patogen
– organizm; dążąc do przeobrażenia środowiska w bardziej korzystne dla organizmów pożytecznych -
naturalnych wrogów organizmów szkodliwych.
W lesie do najważniejszych działań wspierających naturalnych sprzymierzeńców człowieka w
walce ze szkodnikami lasów, należy ochrona mrówek i mrowisk oraz wspieranie ptaków
owadożernych, poprzez zawieszanie budek lęgowych i powiększanie ich bazy pokarmowej - przez
wprowadzanie owocujących różnych gatunków drzew i krzewów. Zwiększanie liczby mrowisk
przyczynia się do podniesienia zdolności samoregulacyjnych ekosystemów leśnych.
Zgodnie z „Instrukcją ochrony lasu” należy:
− przeprowadzenie inwentaryzację istniejących mrowisk,
277
− ochroni mrowiska przez ich grodzenie, unikać wbijania słupków w ziemię,

− prowadzenie w okresie zimy czynnej ochrony przed dzięciołami,
− oznakowanie tablicami mrowiska narażone, w pobliżu dróg i szlaków turystycznych,
− prowadzenie kolonizacji,
− w szczególnych przypadkach przenoszenie mrowisk z terenów zagrożonych.
8.7. Ochrona przeciwpożarowa
Teren Nadleśnictwa Śnieżka został zakwalifikowany Zarządzeniem Nr 12 Dyrektora General-

nego z dnia 15 marca 1993 r. oraz „Instrukcją ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych” (W-wa
1996 r.) do II kategorii zagrożenia pożarowego i obowiązuje ona po dokonanej IV rewizji urządzania
lasu wg stanu na 01.01.2009 r.
Decydującą rolę w zaliczeniu do kategorii zagrożenia pożarowego odegrała ilość pożarów w

ostatnim 10-leciu. W poprzednim okresie gospodarczym pożary wystąpiły w obszarze nadleśnictwa
na powierzchni 79,55 ha. W okresie ostatnich lat wydatnie zmniejszyła się ilość pożarów z uwagi na
przestrzeganie zasad ochrony przeciwpożarowej i zwiększoną ilość opadów. Temat ochrony przeciw-
pożarowej rozwinięty jest w części opisowej planu urządzania lasu (elaboracie).
8.8. Promocja i edukacja ekologiczna
Jednym z warunków umożliwiających pełną realizację „Programu ochrony przyrody” jest w

miarę szeroka jego prezentacja społeczeństwu. Działalność edukacyjna powinna być skierowana na
szerzenie wiedzy o walorach przyrodniczych, kulturowych i rekreacyjnych nadleśnictwa. Odbiorcami
różnego typu szkoleń, seminariów i akcji promocyjnych powinni być przede wszystkim uczniowie
szkół podstawowych i średnich, władze samorządowe gmin, na obszarze których leży nadleśnictwo,
pracownicy parków krajobrazowych, lokalne społeczności oraz turyści przebywający na tych terenach.
W celu pełniejszego promowania walorów przyrodniczych, nadleśnictwo może wspólnie z za-

rządami parków przygotowywać wydawnictwa naukowe oraz popularne, wśród których powinny
znajdować się plakaty, widokówki oraz foldery reklamujące ciekawe obiekty.
W miejscach szczególnie uczęszczanych nadleśnictwo powinno stawiać tablice informacyjne

dotyczące walorów przyrodniczych określonego terenu oraz dozwolonych czynności. Należy unikać
stawiania tablic wyłącznie z zakazami.
W lasach położonych w obrębie Kowary, wchodzących w skład Rudawskiego Parku Krajo-

brazowego, nadleśnictwo powinno udostępnić dla ruchu turystycznego fragmenty dróg i ścieżek le-
278
śnych, oraz prowadzić poszerzenie układu tras dla narciarstwa biegowego, wykorzystując w tym celu
istniejącą sieć szlaków pieszych oraz rozbudowę układu ścieżek pieszych i rowerowych.
Na obszarach leśnych nadleśnictwa znajduje się szereg form i urządzeń turystyczno – rekre-
acyjnych, w skład których wchodzą: szlaki turystyki pieszej i rowerowej, punkty postojowo-
informacyjno-rekreacyjne, miejsca wypoczynkowe, obiekty rekreacyjno – przywodne, punkty wido-
kowe itd.
Przez tereny leśne nadleśnictwa biegnie sieć szlaków turystycznych:
• - główny szlak Sudecki im. dr Mieczysława Orłowicza (czerwony) – transsudecki szlak o

dł. ok. 350 km wiedzie przez największe atrakcje Karkonoszy. Szlak rozpoczyna się w Świe-
radowie Zdroju a kończy w Paczkowe.
• - międzynarodowy szlak E3 – od przejścia granicznego w Jakuszycach przez Góry Izerskie i

Kaczawskie, Rudawy Janowickie i Kotlinę Kamiennogórską w kierunku Kotliny Kłodzkiej,
ponadto szlaki turystyczne:
• zielony,
• czarny,
• niebieski.
9. Metodyka
„Program ochrony przyrody” dla Nadleśnictwa Śnieżka opracowano na podstawie obowią-

zującej instrukcji „Sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie” zatwierdzonej
28.05.1996 r. przez Podsekretarza Stanu w MOŚZNiL oraz zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z
dn.16.10.1991 r. i ustawą o lasach z dn. 28.10.1991 r. w podstawowej jednostce gospodarczej Lasów
Państwowych.
„Program....” został opracowany w oparciu o aktualny plan urządzania lasu dla Nadleśnictwa
Śnieżka na lata 1999- 2008 i jest obowiązujący na czas jego trwania.
Opracowany „Program....” jest zgodny z planami zagospodarowania przestrzennego gmin oraz

zgodny z przeprowadzonymi rozmowami z przedstawicielami tych gmin.
W wyniku przeprowadzonych rozmów sporządzone zostały notatki służbowe na temat zagro-

żeń środowiska w istniejących i planowanych inwestycjach zapisanych w planach lub studium zago-
spodarowania przestrzennego gmin.
279
W „Programie...” wykorzystano w szerokim zakresie materiały udostępnione przez Woje-

wódzkiego Konserwatora Przyrody w Jeleniej Górze z „Waloryzacji gmin”, materiały z Rudawskiego
Parku Krajobrazowego i Karkonoskiego Parku Narodowego znajdujących się na terenie nadleśnictwa.
Wykorzystano także szczegółowe opracowania PIOŚ z siedzibą w Jeleniej Górze oraz zawarto infor-
macje od pracowników Lasów Państwowych.
Szczególne podziękowanie za współpracę w sporządzeniu „Programu...” autor niniejszego

opracowania składa Dyrekcjom Parków: Rudawskiego Parku Krajobrazowego z siedzibą w Jeleniej
Górze i Karkonoskiego Parku Narodowego z siedzibą w Jeleniej Górze – Sobieszowie oraz persone-
lowi nadleśnictwa Śnieżka a także dr inż. R. Zielonemu z Katedry Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej
SGGW w Warszawie za wnikliwą recenzję oraz pracownikom RDLP we Wrocławiu za rzeczowe
uwagi.
Niniejsze opracowanie jest aktualizacją „Programu...” wg stanu na 1.01.2009 r. i stanowi

część planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Śnieżka na okres 1.01.2009 – 31.12.2018.
Program zaktualizowano w oparciu o zapisy §110 Instrukcji urządzania lasu (DGLP, 2003),
zgodnie z Ustawą o lasach z dnia 16 października 1991 r. (Dz.U. 1991 nr 101 poz. 444 z późniejszymi
zmianami) oraz zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U.04.92.880 z
dnia 30 kwietnia 2004 r.).
Zaktualizowano adresy leśne, informacje wynikające ze zmian w systemie prawnym, w szcze-

gólności formy ochrony przyrody, część dotyczącą drzewostanów w oparciu o dane z prac taksacyj-
nych; uzupełniono wykazy roślin i zwierząt podlegających ochronie gatunkowej.
Program ochrony przyrody jest zgodny z ustaleniami I i II KTG.
280
10. Literatura
Ambroziak T., Jędrzejak T.,: Inwentaryzacja zasobów przyrodniczych Nadleśnictwa Śnież-

ka, maszynopis. Kowary 1995.
Andera M. 2009a. Rys ostrovid Lynx lynx (Linnaeus, 1758). Mapa rozsireni Lynx lynx v
ĆR. BioLib. (http://www.biolib.cz/cz/taxonmap/id61/).
Andera M. 2009b. Rejsec ćerny Neomys anomalus Cabrera, 1907). Mapa rozsireni Neomys
anomalus v ĆR. BioLib. (http://www.biolib.cz/cz/taxonmap/id7/).
Andera M. 2009c. Plch velky Glis glis (Linnaeus, 1766). Mapa rozsireni Glis glis v ĆR.
BioLib. (http://www.biolib.cz/cz/taxonmap/id59/).
Anonymus. 2004. Tajemnicze zniknięcie rzekotek. w: National Geographic Polska. 10: nn.
Anonymus. 2006. Żegnajcie żaby ? w: National Geographic Polska. 1: nn.
Arnold N. & Ovenden D. 2004. A field guide to the reptiles and amphibians of Britain and
Europe. Collins.
Baranowski J.,: Twoje Vademecum. Polska nowy podział administracyjny. Wydawnictwo
INES Szczecin 1999.
Barzdajn W., Ceitel J., Zientarski J.,: Możliwości wykorzystania przedplonów do restytucji
lasu w Sudetach Zachodnich. Las Polski, Nr 21/1995, s.,6-8
Bednarek R., Prusinkiewicz Z.,: Geografia gleb. PWN, W-wa 1997.
Bereszyński A. & Kepel A. 2004. Ssaki. w: Adamski P. et all. (red.) Gatunki zwierząt (z wy-
jątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodycz-
ny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 6. Str. 321-342.
Bieniek M. 1992. Lutra lutra (Linne, 1758) Wydra. w: Głowaciński Z. (red.) Polska czerwona
księga zwierząt. PWRiL. Warszawa. Str. 76-77.
Blab J. & Vogel H. 1999. Płazy i gady Europy Środkowej. Multico. Warszawa.
Bonczar Z. 2004. Bonasa bonasia (L., 1758) Jarząbek. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Cz. 1.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo
Środowiska. Warszawa. T. 7.
Borkowski A. 2000. Nowe stanowisko przeplatki maturny – Euphydryas maturna (Linnaeus,
1758) (Lep., Nymphalidae) w polskiej części Sudetów Zachodnich. w: Przyroda Sudetów
Zachodnich. 3: 105 – 108.
281
Buczek T. 2004. Ciconia nigra (L., 1758) Bocian czarny. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Cz.
1. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Minister-
stwo Środowiska. Warszawa. T. 7. Str. 81 – 85.
BULiGL O/Brzeg: Plan Urządzenia Nadleśnictwa Śnieżka na lata 1989-1998 (elaborat) –
maszynopis. Brzeg 1989.
BULiGL: O/Brzeg :Plan urządzenia Nadleśnictwa Śnieżka na lata 1989-1998. Brzeg 1989,
maszynopis.
BULiGL: O/Brzeg :Plan urządzenia Nadleśnictwa Śnieżka na lata 1999-2008. Brzeg 1999,
maszynopis.
BULiGL: Wyniki aktualizacji stanu powierzchni leśnej i zasobów drzewnych w Lasach Pań-
stwowych na 01.01.1996 , W-wa 1996.
Busher P. & Hartman G. 2006. Beavers. w: Macdonald D.W. (red.) The Encyclopedia of
Mammals. Oxford University Press. Oxford. Str. 142-147.
Buszko J. 2004a. Colias myrmidone (Esper, 1780) Szlaczkoń szafraniec. w: Witkowski Z. &
Adamski P. (red.) Poradników ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik meto-
dyczny. Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). T. 6. Ministerstwo Środowiska. Warszawa.
Buszko J. 2004b. Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775) Przeplatka aurinia. w: Witkowski
Z. & Adamski P. (red.) Poradników ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik
metodyczny. Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). T. 6. Ministerstwo Środowiska. War-
szawa.
Buszko J. 2004c. Eutchydryas maturna (Linnaeus, 1758) Przeplatka maturna. w: Witkowski
Z. & Adamski P. (red.) Poradników ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik
metodyczny. Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). T. 6. Ministerstwo Środowiska. War-
szawa.
Buszko J. 2004d. Lycaena dispar (Haworth, 1802) Czerwończyk nieparek. w: Witkowski Z.
& Adamski P. (red.) Poradników ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik me-
todyczny. Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). T. 6. Ministerstwo Środowiska. Warsza-
wa.
Buszko J. 2004e. Lycaena helle (Denis & Schiffermuller, 1775) Czerwończyk fioletek. w:
Witkowski Z. & Adamski P. (red.) Poradników ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 –
podręcznik metodyczny. Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). T. 6. Ministerstwo Środo-
wiska. Warszawa.
Buszko J. 2004f. Maculinea nausithous (Linnaeus, 1758) Modraszek nausitous. w: Witkow-
ski Z. & Adamski P. (red.) Poradników ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcz-
282
nik metodyczny. Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). T. 6. Ministerstwo Środowiska.

Warszawa.
Buszko J. 2004g. Maculinea teleius (Bergstrasser, 1779) Modraszek telejus. w: Witkowski Z.
wa.
Buszko J. Masłowski J. 2008. Motyle dzienne Polski. Koliber. Nowy Sącz.
Capecki Z.,: Rejony zdrowotności lasów sudeckich. Pr. Inst. Bad. Leś. Nr 688., s., 3-88.
Ciechanowski M. & Kokurewicz T. 2004. Myotis dasycneme (Boie, 1825) Nocek łydko-
włosy. w: Adamski P. et all. (red.) Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony
siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. War-
szawa. T. 6. Str. 368-373.
Ciechanowski M. & Piksa K. 2004. Myotis bechsteinii (Kuhl, 1819) Nocek Bechsteina. w:
Adamski P. et all. (red.) Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk
i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T.
6. Str. 357-362.
Cierlik G. & Tworek S. 2004. Tetrao urogallus (L., 1758) Głuszec. w: Gromadzki M. (red.)
Ptaki. Cz. 1. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.
Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 7.
Czech A. & Jermaczek A. 2005. Jak ograniczać konflikty między bobrami a człowiekiem ?
Wydawnictwo Klubu Przyrodników. Świebodzin.
Dzięciołowski R. 2004. Castor fiber (L., 1758) Bóbr europejski. w: Adamski P. et all. (red.)
Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000
– podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 6. Str. 457-462.
Eldredge N. 2003. Życie na krawędzi. Pruszyński i S-ka. Warszawa.
Fabiński E.,: Melioracje wodne; w Kongres Leśników Polski; Tom II, Referaty. Agencja
Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Omikron. W-wa 1998.
Flousek J. & Gramsz B. 1999. Atlas hnizdniho rozśireni ptaku Krkonoś. Sprava Krko-
nośskeho narodniho parku. Vrchlabi.
Fronia R., Pietrzak P.,: Karkonoski Park Narodowy – Mapa turystyczna. Plan, Jelenia Góra
1998.
Fronia R., Pietrzak P.,: Sudety Zachodnie okolice Jeleniej Góry – Mapa atrakcji turystycz-
nych z opisem krajobrazowym i fotografiami. Plan, Jelenia Góra 1998.
283
Furmankiewicz J. & Postawa T. 2004. Myotis emarginatus (Geoffroy, 1806) Nocek orzę-
siony. w: Adamski P. et all. (red.) Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony
siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. War-
szawa. T. 6. Str. 374 – 380.
Furmankiewicz J. & Zając K. 1999. Ochrona największej na Dolnym Śląsku kolonii roz-
rodczej nocka dużego Myotis myotis (Borkhausen 1797). w: Przyroda Sudetów Zachodnich.
2: 89-92.
Furmankiewicz J., Furmankiewicz M. & Telatyński S. 2003. Nowe dane o występowaniu
nocka orzęsionego Myotis emarginatus (Geoffroy, 1806) w południowo-zachodniej Polsce.
w: Studia Chiropterologica. 3-4: 3-9.
Głowaciński Z. & Zakrzewski M. 2003. Salamandra plamista Salamandra salamandra. w:
Głowaciński Z. Rafiński J. Atlas płazów i gadów Polski. Status – rozmieszczenie – ochrona.
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Warszawa – Kraków.
Głowaciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL. Warszawa.
Głowaciński Z. 2003a. Ochrona płazów i gadów. w: Głowaciński Z. & Rafiński J. Atlas pła-
zów i gadów Polski. Status – rozmieszczenie – ochrona. Główny Inspektorat Ochrony Środo-
wiska. Warszawa – Kraków.
Głowaciński Z. 2003b. Ropucha szara Bufo bufo. w: Głowaciński Z. & Rafiński J. Atlas pła-
Głowaciński Z. 2003c. Żaba trawna Rana temporaria . w: Głowaciński Z. Rafiński J. Atlas
płazów i gadów Polski. Status – rozmieszczenie – ochrona. Główny Inspektorat Ochrony Śro-
dowiska. Warszawa – Kraków.
Głowaciński Z.,: Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL, W-wa 1992.
Gramsz B. & Zając T. 2006. Liczebność i rozmieszczenie sóweczki Glaucidium passerinum
w Karkonoszach polskich w latach 2000 – 2004. w: Przyroda Sudetów. 9: 145 – 150.
Gramsz B. 1998. Ptaki Rudawskiego Parku Krajobrazowego w latach 1988 – 1997. w: Przy-
roda Sudetów Zachodnich. 1: 51 – 68.
Gramsz B. 2006. Pierwszy przypadek gniazdowania sokoła wędrownego Falco peregrinus w
polskich Karkonoszach. w: Przyroda Sudetów. 9: 155 – 156.
Grodzki W.; Ocena stanu zagrożenia gór i pogórza w roku 1996 i prognoza na rok 1997. Las
Polski 6/1997, s., 9-10.
Groombridge B. 1993. Gatunki zagrożone. w: Cooger H. G. & Zweifel R. G. (red.) Gady i
płazy. Encyklopedia zwierząt. Elipsa. Warszawa.
284
Jankowski W.,: Inwentaryzacja przyrodnicza gmin województwa jeleniogórskiego. Fulica.

Wrocław 1994.
JBPiP: Plan Ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego. Tom I. Operat Generalny. Synteza
Planu Ochrony., Jelenia Góra 1996.
JBPiP: Plan Ochrony Karkonoskiego Parku Narodowego. Tom V. Operat ochrony ekosyste-
mów leśnych., Jelenia Góra 1996.
JBPiP: Plan ochrony Rudawskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny, Jelenia Góra 1998.
Jermaczek A. 2004. Dryocopus martius (L., 1758) dzięcioł czarny. w: Gromadzki M. (red.)
Jędrzejewski W. & Bereszyński A. 2004. Canis lupus L., 1758 Wilk. w: Adamski P. et all.
(red.) Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura
2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 6. Str. 386-394.
Jędrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysłajek R.W. & Stachura K. 2004. Zwierzęta a
drogi. Zakład Badania Ssaków PAN. Białowieża.
Kadej M., Ruta R., Malkiewicz A., Smolis A., Stelmaszczyk R., Tarnawski D., Żuk K.,
Kania J. & Suchan T. 2007. Nowe dane o występowaniu pachnicy dębowej Osmoderma
eremita (SCOPOLI, 1763) (Coleoptera, Scarabaeidae) na Dolnym Śląsku. w: Przyroda Sude-
tów. 10: 135 - 150.
Kamieniarz R. & Szymkiewicz M. 2001. Tetrao tetrix Linne, 1758 Cietrzew. w: Głowaciń-
ski Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL. Warszawa.
Kamieniarz R. 2004. Tetrao tetrix (L., 1758) Cietrzew. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Cz. 1.
Karkonosze – przewodnik przyrodniczy. Karkonoski Park Narodowy. Jelenia Góra 1996.
Klutch G. 2002. Wolfe vor unserer Haustur. Internationaler Tierschutz-Fonds & Sachsischer
Staatsministerium fur Umwelt und Landwirtschaft. Hamburg – Dresden.
Konca B., Zimny J., Michalski J.,: Ochrona lasów w Sudetach czynniki abiotyczne i bio-
tyczne oraz stan obecny i prognozy; w: Protection of forest ecosystems, praca zbiorowa;
Grant GEF 05/21685 POL Forest Biodiversity Protection Project; Fundacja „Rozwój
SGGW”, W-wa 1997.
Kondracki J.,: Geografia regionalna Polski. PWN, s., 217-272., W-wa 1998.
Kowalski K. & Ruprecht A.L. 1984a. Mopek – Barbastella barbastellus. w: Pucek Z. (red.)
Klucz do oznaczania ssaków Polski. PWN. Warszawa. Str. 136-138.
285
Kowalski K. & Ruprecht A.L. 1984b. Mroczek pozłocisty – Eptesicus nilssoni. w: Pucek Z.
(red.) Klucz do oznaczania ssaków Polski. PWN. Warszawa. Str. 121-122.
Kubisz D. 2004. Osmoderma eremita (SCOPOLI, 1763) Pachnica dębowa. w: Witkowski Z.
wa.
Kucharski R. 2004. Alcedo atthis (L., 1758) Zimorodek. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Cz.
stwo Środowiska. Warszawa. T. 8.
Kuźniak S. 2004a. Lanius collurio L., 1758 Gąsiorek. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Cz. 2.
Kuźniak S. 2004b. Emberiza hortulana L., 1758 Ortolan. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Cz.
stwo Środowiska. Warszawa. T. 8.
Lesiński G. & Kowalski M. 2004. Barbastella barbastellus (Schreber, 1774) Mopek. w:
Adamski P. et all. (red.) Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i
gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 6.
Str. 381-385.
Lontkowski J. 2004a. Pernis apivorus (L., 1758) Trzmielojad. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki.
Cz. 1. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Mini-
sterstwo Środowiska. Warszawa. T. 7.
Lontkowski J. 2004b. Falco peregrinus (Tunst., 1771) Sokół wędrowny. w: Gromadzki M.
(red.) Ptaki. Cz. 1. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik meto-
dyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 7.
Lontkowski J. 2007. Sokół wędrowny Falco peregrinus. w: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki
M., Neubauer G. & Chylarecki P. (red.) Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985 –
2004. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań.
Macdonald D. & Barret P. 1993. Field Guide Mammals of Britain and Europe. Collins.
London. Str. 129-131.
Materiały Wojewódzkiego Zespołu Specjalistów powołanego przez Wojewodę Dolnoślą-
skiego do opracowania projektu sieci obszarów Natura 2000 w Województwie Dolnośląskim,
elektroniczna baza danych w BULiGL o/Brzeg, 2008
286
Matras J.,: Baza nasienna podstawowych gatunków drzew leśnych na terenach skażonych
imisjami przemysłowymi w Sudetach. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych IBL, W-wa
1995.
Matuszkiewicz W., Matuszkiewicz A. i Matuszkiewicz J.M.: Potencjalna roślinność natu-
ralna. Mapa w „Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego” . Wrocławskie Zakłady Graficzne. Wro-
cław 1997.
Matuszkiewicz W., Matuszkiewicz J.M.,: Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych
Polski. Phytocenosis, Seminarium Geobotanikum, Warszawa – Białowieża 1996 N.S. Vol. 8.
McGavin G. 2008. Zagrożona przyroda. Bellona. Warszawa.
Mikułowski M.; Koncepcja nowych form odnowienia lasu na obszarze klęski ekologicznej w
Sudetach (I). Las Polski nr 18/1995, s. 20-21.
Mikułowski M.; Koncepcja nowych form odnowienia lasu na obszarze klęski ekologicznej w
Sudetach (II). Las Polski nr 19/1995, s., 4-6.
Mikułowski M.; Koncepja nowych form odnowienia lasu na obszarze klęski ekologicznej w
Sudetach (III). Las Polski nr 20/1995, s. 4-6.
Mikusek R. & Sikora A. 2004. Aegolius funereus (L., 1758) Włochatka. w: Gromadzki M.
Mikusek R. 2004a. Bubo bubo (L., 1758) Puchacz. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Cz. 2. Po-
radniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo
Mikusek R. 2004b. Glaucidium passerinum (L., 1758) Sóweczka. w: Gromadzki M. (red.)
Mizera T. 2004. Haliaeetus albicilla (L., 1758) Bielik. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Cz. 1.
Morell V. & Grall G. 2005. Żaby. w: National Geographic Polska. 7: 66 – 83.
Nowakowska M. 2005. Próba generalna. w: National Geographic Polska. 4, 67. Str. nn. Pa-
łucki A. 1998. Czynna ochrona głuszca Tetrao urogallus i cietrzewia Tetrao tetrix w Karkono-
szach i Górach Izerskich. w: Przyroda Sudetów Zachodnich.1: 69 – 75. Pałucki A. 1999.
Pierwsze stwierdzenie lęgowego bielika Haliaetus albicilla w Karkonoszach. w: Przyroda
Sudetów Zachodnich. 2: 81 – 82.
287
Nowicki M.,: Strategia ekorozwoju Polski. MOŚZNiL Agencja Reklamowo-wydawnicza A.

Gregorczyk, W-wa 1993.
Pacyniak C.,: Najstarsze drzewa w Polsce przewodnik PTTK „Kraj” W-wa 1992.
Paluch A. & Profus P. 2004. Status i rozmieszczenie salamandry plamistej Salamandra sa-
lamandra (Linnaeus, 1758) w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem populacji gatunku w
Górach Bardzkich (Sudety Środkowe). w: Chrońmy Przyrodę Ojczystą. 3: 49 – 77.
Pałucki A. 2006. Ryś Lynx lynx – największy karkonoski drapieżnik. w: Nasze Sudety.
Kwiecień 2006.
(http://www.naszesudety.pl/?p=artykułyShowWindowPrint&iArtykul=2779&page=).
Parki i ogrody zabytkowe w Polsce stan 1991 rok; praca zbiorowa, Zarząd Ochrony i Kon-
serwacji Zespołów Pałacowo-Ogrodowych; W-wa 1992.
Pietrzak P.,: Mapa turystyczna gmina Podgórzyn. Wyd., Urząd Gminy w Podgórzynie 1998.
Pijawnika” w Kotlinie Jeleniogórskiej. w: Przyroda Sudetów Zachodnich. 2: 93-98.
PIOŚ: Raport ostanie środowiska w województwie jeleniogórskim w 1997 roku, WIOŚ w
Jeleniej Górze, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Jelenia Góra 1998.
PIOŚ: Stan uszkodzenia lasów w Polsce w 1995 na podstawie badań monitoringowych, W-
wa 1996.
Podsadowska R. 1998. Wydra Lutra lutra (L., 1758) w Sudetach Zachodnich. w: Przyroda
Sudetów Zachodnich.1: 81-86.
Podsadowska R. 1999. Drobne ssaki projektowanego użytku ekologicznego „Źródlisko
Podsadowska R. 2000. Popielica Glis glis (Linnaeus, 1766) w projektowanym rezerwacie
„Buczyna na Białych Skałach” w Górach Kaczawskich w: Przyroda Sudetów Zachodnich. 3:
123-126.
Podsadowska R. 2002. Nowe stanowisko popielicy Glis glis (Linnaeus, 1766) w Górach
Ołowianych. w: Przyroda Sudetów Zachodnich. 5: 163-164.
Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL. Warszawa. Str. 79-81.
Profus P. & Sura P. 2001. Coronella austriaca (Laurenti, 1768) gniewosz plamisty. w: Gło-
waciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL. Warszawa.
Profus P. & Sura P. 2003a. Grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus. w: Głowaciński Z. Rafiń-
ski J. Atlas płazów i gadów Polski. Status – rozmieszczenie – ochrona. Główny Inspektorat
Ochrony Środowiska. Warszawa – Kraków.
Profus P. & Sura P. 2003b. Gniewosz Coronella austriaca. w: Głowaciński Z.Rafiński J.
Atlas płazów i gadów Polski. Status – rozmieszczenie – ochrona. Główny Inspektorat Ochro-
ny Środowiska. Warszawa – Kraków.
288
Profus P. & Wójciak J. 2007. Bocian czarny Ciconia nigra. w: Sikora A., Rohde Z., Gro-
madzki M., Neubauer G. & Chylarecki P. (red.) Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Pol-
ski 1985 – 2004. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań.
Profus P. 2003. Rzekotka drzewna Hyla arborea. w: Głowaciński Z. Rafiński J. Atlas płazów
i gadów Polski. Status – rozmieszczenie – ochrona. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Warszawa – Kraków.
Protection of forest ecosystems, praca zbiorowa; Grant GEF 05/21685 POL Forest Bio-
diversity Protection Project; Fundacja „Rozwój SGGW”, W-wa 1997.
Pucek Z. & Jurczyszyn M. 2001. Glis glis (Linne, 1766) Popielica. w: Głowaciński Z. (red.)
Pucek Z. 2001. Neomys anomalus (Cabrera, 1907) Rzęsorek mniejszy. w: Głowaciński Z.
(red.) Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL. Warszawa. Str. 42-44.
Pucek Z., Raczyński J.,: Atlas rozmieszczenia ssaków Polski T. I i II. PWN, W-wa 1983.
Puzio E.: Ocena efektów ekologicznych w zakładach umieszczonych na „liście wojewódz-
kiej”, PIOŚ, Jelenia Góra, październik 1998.
Rafiński J. 2001. Wymieranie płazów. w: Rafiński J & . Tabasz G. Ochrona płazów. Green-
works. Nowy Sącz. Str. 23 – 26.
Rafiński J. 2003a. Traszka zwyczajna Triturus vulgaris. w: Głowaciński Z. Rafiński J. Atlas
Rafiński J. 2003b. Traszka górska Triturus alpestris. w: Głowaciński Z. Rafiński J. Atlas
Raj A. & Dobrowolska K. 2008. Pięćdziesiąt lat Karkonoskiego Parku Narodowego. w:
Dolny Śląsk. 13: 195-202.
Raj A. & Dobrowolska K. 2008. Pięćdziesiąt lat Karkonoskiego Parku Narodowego. w:
Dolny Śląsk. 13: 195 – 202.
Raj A. 2000. Ścieżka dydaktyczna po ekosystemach leśnych Karkonoskiego Parku Narodo-
wego. Karkonoski Park Narodowy. Jelenia Góra.
Ratajski J.,: Rudawski Park Krajobrazowy. Cele i zasady ochrony. Zarząd Parków Krajobra-
zowych w Jeleniej Górze. Jelenia Góra 1988.
Rączka G.,: Wstępna analiza monitoringu technicznego w południowo-zachodniej Polsce.
Las Polski 3/99, s., 8-10.
289
Rodziewicz M. 2004. Aquila pomarina (C.L.Brehm, 1831) Orlik krzykliwy. w: Gromadzki

M. (red.) Ptaki. Cz. 1. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik me-
todyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 7.
Rozporządzenie Ministra OŚZNiL z 6 kwietnia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej ro-
ślin. Dz. U. nr 41 poz. 214.
Rozporządzenie Ministra OŚZNiL z 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej
zwierząt. Dz. U. nr 13 poz. 61.
Rykowski K.,: Trwały rozwój lasów w Polsce stan i zamierzenia. Agencja Reklamowo-
Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk. W-wa 1994.
Rzadkowski S.,: Projektowanie i wykonywanie szlaków operacyjnych w terenach górskich.
Las Polski 11/97, s.,19 - 20.
Rzępała M. 2004. Lullula arborea (L., 1758) Lerka. w: Gromadzki M. (red.) Ptaki. Cz. 2.
Samojło S.,: Czarny trójkąt - odsłona druga. Las Polski 4/96,s., 18-19.
Sikora A. & Mikusek R. 2004. Carduelis flammea (L., 1758) Czeczotka. w: Gromadzki M.
Sikora S. 2004. Lutra lutra (L., 1758) Wydra. w: Adamski P. et all. (red.) Gatunki zwierząt (z
wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik meto-
dyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 6. Str. 412-416.
Sokołowski J.,: Ptaki Polski. Wydawnictwo szkolne i pedagogiczne, W-wa 1988.
Spitzenberger F. 1999. Neomys anomalus. W: Mittchell – Jones A.J., Amori G., Bogdano-
wicz
Stajszczyk M. & Sikora A. 2004. Picus canus Gmel., 1788 dzięcioł zielonosiwy. w: Gro-
madzki M. (red.) Ptaki. Cz. 2. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcz-
nik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 8.
Stajszczyk M. 2004. Ficedula parva (Bechst., 1794) Muchołówka mała. w: Gromadzki M.
Šťastny K., Bejček V. & Hudec K. 2006. Atlas hnizdniho rozšiřeni ptaku v Česke republice.
Aventinum. Praha.
290
Sura P. & Zamachowski W. 2003. Żmija zygzakowata Vipera berus. w: Głowaciński Z.

Rafiński J. Atlas płazów i gadów Polski. Status – rozmieszczenie – ochrona. Główny Inspek-
torat Ochrony Środowiska. Warszawa – Kraków.
Sura P. 2003a. Padalec zwyczajny Anguis fragilis. w: Głowaciński Z. Rafiński J. Atlas pła-
Sura P. 2003b. Jaszczurka zwinka Lacerta agilis. w: Głowaciński Z. Rafiński J. Atlas płazów
i gadów Polski. Status – rozmieszczenie – ochrona. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Warszawa – Kraków.
Sura P. 2003c. Jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara. w: Głowaciński Z. Rafiński J. Atlas
Szafer W., Zarzycki K. (red),: Szata roślinna Polski. PWN, W-wa 1997.
Szkudlarek R. & Paszkiewicz R. 1999. Zimowe stanowiska rzadkich gatunków nietoperzy
w Sudetach Zachodnich. w: Przyroda Sudetów Zachodnich. 2: 83-88.
Szkudlarek R. 2004. Rhinolophus hipposideros (Bechstein, 1800) Podkowiec mały. w:
Adamski P. et all. (red.) Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i
gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 6.
Str. 350-356.
Szukiel E., Nasiadka P.,:Gospodarka łowiecka – stan i dotychczasowe działania oraz pro-
gnozy i zalecenia; w: Protection of forest ecosystems, praca zbiorowa; Grant GEF 05/21685
POL Forest Biodiversity Protection Project; Fundacja „Rozwój SGGW”, W-wa 1997.
Szymura J. M. 2003a. Kumak nizinny Bombina bombina. w: Głowaciński Z. Rafiński J. Atlas
Tabasz G. 2001. Czynna ochrona płazów. w: Rafiński J. & Tabasz G. Ochrona płazów.
Greenworks. Nowy Sącz.
Tomiałojć L. & Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. PTPP pro Natura. Wrocław. T.1.
Trampler T. i in.,: Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-
fizjograficznych. PWRiL, W-wa 1990.
Ustawa o lasach z dnia 28. 09. 1991 r. Dz. U. Nr 101 poz. 444.
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16. 10. 1991 r. (Dz. U. Nr 114 poz. 492, Z 1992R. Nr 54,
poz. 254 i 1994 r. Nr 89, poz. 415)
291
Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z

dnia 24.07.1998 r. Dz.U. Nr 99 poz. 631.
Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 25.08. 1994 r. Dz. U. Nr 89 poz. 415.
W., Kryśtufek B., Reijnders P.J.H., Spitzenberger F. & Stubbe M. The Atlas of European
Mammals. T & AD Poyser Natural History. London. Str. 58 – 59.
Walczak W.,: Sudety, PWN, W-wa 1968.
Wawrzoniak J., Małachowska J., Wójcik J., Liwińska A.,: Stan uszkodzenia lasów w Pol-
sce w 1995 roku na podstawie badań monitoringowych. Biblioteka Monitoringu Środowiska,
PIOŚ, W-wa 1996.
Wawrzoniak J., Małachowska J.,: Ocena poziomu uszkodzenia drzewostanów Krainy Su-
deckiej. IBL, W-wa 1998.
Wilczkiewicz M.,: Przyczyny powstawania klęsk żywiołowych od wichru i śniegu w Sude-
tach. Sylwan 3/4: 17-20. 1956.
WIOŚ: Raport o stanie środowiska w województwie jeleniogórskim w 1996, Jelenia Góra
1997.
Wołoszyn B. W. 2001a. Myotis bechsteinii (Kuhl, 1817) Nocek Bechsteina. w: Głowaciński
Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL. Warszawa. Str. 49-51.
Wołoszyn B. W. 2001b. Myotis dasycneme (Boie, 1825) Nocek łydkowłosy. w: Głowaciński
Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL. Warszawa. Str. 51-52.
Wołoszyn B. W. 2001c. Vespertilio murinus Linne, 1758 Mroczek posrebrzany. w: Głowa-
ciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL. Warszawa. Str. 55-56.
Wołoszyn B. W. 2001d. Eptesicus nilssonii Keyserling et Blasius, 1839 Mroczek pozłocisty.
w: Głowaciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL. Warszawa.
Str. 56-58.
Zahradnik Petr CSc z zespołem Instytut Badawczy Leśnictw i Łowiectwa, Zbraslav - Strna-
dy, Republika Czeska; tłum. Wojciecha Grodzkiego; Główne czynniki szkodotwórcze w la-
sach Republiki Czeskiej. Las Polski nr 22/1997, s., 10 - 12.
Zając K. 1998. Pachnica Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) (Coleoptera: Scarabeidae) no-
wym gatunkiem dla Sudetów Zaschodnich. w: Przyroda Sudetów Zachodnich. 1: 45 – 46.
Zając K. 2003. Gniazdowanie czeczotki Carduelis flammea (L., 1758) u podnóża Karkono-
szy. w: Przyroda Sudetów Zachodnich. 6: 151 – 152.
Zając T 2001. Motyle dzienne Wzgórz Łomnickich. w: Przyroda Sudetów Zachodnich. 4:
121 – 128..
292
Zając T. & Zając K. 1998. Drobne ssaki w pokarmie sowy uszatej Asio otus (L., 1758) w
Parku Norweskim w Jeleniej Górze. w: Przyroda Sudetów Zachodnich. 1: 86-90.
Zając T. 2003. Ssaki (Mammalia) Wzgórz Łomnickich (Kotlina Jeleniogórska). w: Przyroda
Sudetów Zachodnich. 6: 197-210.
Zając T. 2008. Wydra (Lutra lutra) w Karkonoszach. w: Opera Corcontica. 45: 163-177.
Zarządzenie nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 14 lutego 1995 r. w
sprawie doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych. „Biuletyn Informacyj-
ny lasów Państwowych”, 1995, nr 3.
Zarzycki K., Kazimierczakowa R.,: Polska czerwona księga roślin. Instytut Botaniki PAN,
Kraków 1993.
Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z.,: Lista roślin zagrożonych w Polsce, Instytut Bo-
taniki PAN Kraków 1992.
Zawada Jerzy; Spostrzeżenia na temat żywotności drzewostanów iglastych. Las Polski nr
4/1997, s.: 7-9;
Zientarski J., Ceitel J., Szymański S.,: Zamieranie lasów dynamika i prognozy; w: Protec-
tion of forest ecosystems, praca zbiorowa; Grant GEF 05/21685 POL Forest Biodiversity
Protection Project; Fundacja „Rozwój SGGW”, Warszawa 1997.
ZOL: Karta rejestracyjna ważniejszych szkodników leśnych i chorób infekcyjnych. Nadle-
śnictwo Śnieżka, lata 1989/90 – 1993/94. OZLP Wrocław.
ZOL: Karta rejestracyjna ważniejszych szkodników leśnych i chorób infekcyjnych. Nadle-
śnictwo Śnieżka, lata 1994/95 – 1999/00. OZLP Wrocław.
Zoll T.,: Analiza stanu lasów w Sudetach. Zesz. Probl. Pods. Nauk Rol. 37: 123-144. 1963.
293

Program Ochrony Przyrody

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Program Ochrony Przyrody

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH WE WROCŁAWIU

PLAN URZĄDZENIA LASU

dla Nadleśnictwa Śnieżka

PROGRAM OCHRONY PRZYRODY

Program opracowano w BULiGL Oddział w Brzegu

Program zaktualizowano w Biurze Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Brzegu

mgr inż. Hubert Rzońca

5.4. Fauna ........................................................................................................................181

6.8.1. Choroby grzybowe .............................................................................................227

8.8. Promocja i edukacja ekologiczna ................................................................................278

Tab. 1 Podział Nadleśnictwa Śnieżka wg jednostek regionalizacji ...................................................19

Tab. 39 Zestawienie siedlisk Natura 2000 zinwentaryzowanych punktowo ......................................92

Tab. 64 Zestawienie powierzchniowe wg zgodności składu gatunkowego (Źródło: wyniki taksacji

Wykres 1 Procentowy udział ogólnej powierzchni nadleśnictwa w rozbiciu na poszczególne gminy..32

W podstawowej jednostce gospodarczej Lasów Państwowych – nadleśnictwie ochrona przy-

Ochrona przyrody we współczesnym leśnictwie to:

zapewnia trwałość lasów i ciągłość dostarczania surowców leśnych,

w miarę możliwości prowadzi do zwiększania lesistości kraju,

dba o zachowanie bogactwa naturalnego rodzimej przyrody,

łączy leśnictwo z zagadnieniami szeroko pojmowanego kształtowania środowiska przyrodniczego

Niniejsze opracowanie jest aktualizacją ww. programu wg stanu na 1.01.2009 r. i stanowi

Zaktualizowano adresy leśne, informacje wynikające ze zmian w systemie prawnym, w szcze-

Program ochrony przyrody jest zgodny z ustaleniami I i II KTG.

Program ochrony przyrody w nadleśnictwie sporządzany jest w celu:

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA

Nadleśnictwo Śnieżka wchodzi w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wro-

Obręb Kowary obejmuje leśnictwa: Maciejowa, Janowice, Karpniki, Strużnica, Gruszków,

Na mocy ustawy z dn. 24.07.1998 r. o wprowadzeniu trójstopniowego podziału terytorialnego

• w powiecie jeleniogórskim: Miasto Karpacz, Miasto Kowary, Mysłakowice, Podgórzyn, Ja-

• w powiecie kamiennogórskim gmina: Kamienna Góra

• w powiecie złotoryjskim gmina: Świerzawa

• w powiecie Jelenia Góra gmina: Miasto Jelenia Góra.

Na poniższej mapie poglądowej zaprezentowano grunty nadleśnictwa na tle podziału admini-

3.1. Położenie nadleśnictwa względem jednostek regionalizacji

Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych (Trampler i

Praktycznie w całości Nadleśnictwo Śnieżka zlokalizowane jest w Dzielnicy Sudetów Za-

Szczegółowy podział wg regionalizacji przyrodniczo leśnej Nadleśnictwa Śnieżka przedsta-

TAB. 1 PODZIAŁ NADLEŚNICTWA ŚNIEŻKA WG JEDNOSTEK REGIONALIZACJI

Obręb Kraina Dzielnica Mezoregion Oddział

Największe obszary leśne w nadleśnictwie „Śnieżka” przynależne są w obydwu obrębach le-

Mezoregion Gór Kaczawskich (VII. 2. b) obejmuje najmniejszą część powierzchni nadleśnic-

3.2. Strefy ekoklimatyczne

• F2 – gór wysokich – Karkonoszy,

• F3 – gór średnich – Sudetów Środkowych.

Na podstawie regionalnych i klimatycznych odmian potencjalnej roślinności wyodrębnione

Sudecka strefa ekoklimatyczna związana jest z występowaniem zbiorowisk leśnych i

• pogórze do 500 m n.p.m.,

• regiel dolny 500 – 1000 m n.p.m.,

• regiel górny 1000 – 1250 m n.p.m.,

• strefa kosodrzewiny – 1250 – 1450 m n.p.m.,

• strefa alpejska – ponad 1450 m n.p.m.

Siedliska leśne krainy pozostają w ścisłym powiązaniu z piętrami wysokościowymi. Nizinne i

Za najbardziej rozpowszechniony gatunek lasotwórczy uważa się świerk pospolity. Po-

3.2.1. Klimat Sudetów

Kraina Sudecka charakteryzuje się krótkim okresem wegetacyjnym, zasadniczo krótszym od

TAB. 2 WYBRANE ELEMENTY OBRAZUJĄCE WARUNKI KLIMATYCZNE W SUDETACH W LA-

Wysokość w m Średnia temperatura powietrza ( ° C) Opad

Szczegółowa charakterystyka klimatu Nadleśnictwa Śnieżka przedstawiona jest w części opi-

3.3. Położenie fizycznogeograficzne, budowa geologiczna i rzeźba

Położenie fizycznogeograficzne Nadleśnictwa Śnieżka określone według Kondrackie-

PROWINCJA 33 MASYW CZESKI

Mezoregion Kotliny Jeleniogórskiej (332.36) to obszar wypreparowany w batolitach izer-

Podział mezoregionu na mikroregiony (Walczak 1968) wyróżnia jednostki: