WYDZIAŁ RYBACTWA MORSKIEGO I TECHNOLOGII ŻYWNOŚCI

AKADEMIA ROLNICZA W SZCZECINIE

Dr inż. Jacek Kubiak

Dr inż. Agnieszka Tórz
Dr inż. Małgorzata Raczyńska
Mgr inż. Arkadiusz Nędzarek

HYDROCHEMIA I OCHRONA WÓD

(miniskrypt)

SZCZECIN 200
I. WSTĘP.
I.1. Cel i zakres nauczania w ramach przedmiotu

Hydrochemia (chemia wód naturalnych) zajmuje się badaniem składu chemicznego wód
naturalnych oraz dynamiką procesów chemicznych zachodzących w hydrosferze.
Merytoryczny zakres przedmiotu dotyczy problemów gospodarki wodnej i ich ochrony przed
zanieczyszczeniami na świecie i w Polsce. Studenci w trakcie zajęć zapoznają się z warunkami
hydrochemicznymi w niezanieczyszczonych zbiornikach śródlądowych, estuariach, w środowisku
morskim, ze szczególnym uwzględnieniem kompleksowego przebiegu procesów chemicznych,
fizycznych i biologicznych. Na podstawie omówionych warunków hydrochemicznych przedstawiany
jest problem szkodliwych skutków (antropopresja) w środowisku wodnym ścieków przemysłowych,
komunalnych, zanieczyszczeń związanych z gospodarką rolną, rybacką, morską oraz turystyką i
rekreacją. Studenci poznają metody i możliwości techniczne przeciwdziałania zanieczyszczeniu wód
oraz rekultywacji zbiorników zanieczyszczonych, a także wymogi prawne ochrony wynikające z ustaw
krajowych i konwencji międzynarodowych.

II. SPIS TERŚCI.

II.1. Spis wykładów
Wykład I - Hydrologia – nauka o wodzie. Cykl hydrologiczny i bilans wodny w przyrodzie. Ogólne
 właściwości wody (budowa cząsteczki wody, gęstość, lepkość, ciepło właściwe, napięcie
powierzchniowe, rozpuszczalność). Ogólne problemy gospodarki wodnej na świecie i w
Polsce.
Wykład II - Morfometria jezior. Typy genetyczne jezior. Statyczne i dynamiczne układy temperatury
oraz ich wpływ na czynniki środowiskowe wód morskich i śródlądowych. Czynniki
kształtujące rozkład temperatury w wodach powierzchniowych. Stratyfikacja termiczna
jezior - podział ze względu na częstotliwość mieszania. Warunki termiczne w wodach
estuarium i morskich.
Wykład III - Statyczne i dynamiczne układy natlenienia wód oraz ich wpływ na czynniki
środowiskowe wód powierzchniowych. Warunki tlenowe w wodach śródlądowych i
morskich.
Wykład IV - Czynniki kształtujące skład chemiczny wód naturalnych i zanieczyszczonych. Procesy
erozji wodnej i wietrznej jako czynniki kształtujące skład chemiczny wód naturalnych.
Procesy chemiczne.
Wykład V - Cykle biogeochemiczne na przykładzie obiegu azotu. Rola organizmów autotroficznych i
heterotroficznych w kształtowaniu warunków chemicznych wód naturalnych
( ekologiczny aspekt zjawisk hydrochemicznych – wpływ asymilacji i dysymilacji .
Wykład VI - Charakterystyka hydrochemiczna wskaźników wód czystych: związki biogenne
Wykład VII - Materia organiczna w wodach naturalnych. Podział związków organicznych
(węglowodany, białka, aminokwasy, tłuszcze, substancje humusowe i inne). Proces
huminifikacji. Podział substancji humusowych (kwasy huminowe, fulwonwe i huminy),
ich znaczenie. Substancje organiczne wytworzone przez człowieka (detergenty,
pestycydy, polichlorowane bifenyle, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne,
substancje powierzchniowo czynne), ich źródła i znaczenie. Rozkład materii organicznej
(aerobowy i anaerobowy). Ogólna mineralizacja wód naturalnych. Chemizm osadów
dennych. Występowanie wód w glebie.
Wykład VIII - Źródła, formy występowania i zmiany stężenia, CO2 w wodach naturalnych. Odczyn
wody (pH), iloczyn jonowy wody. Twardość wody, jej rodzaje (ogólna, węglanowa i
niewęglanowa) i znaczenie.
Wykład IX - Podstawy prawne w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniem. Rola prawa w
ochronie środowiska. System organizacji służb ochrony środowiska ze szczególnym

2
 uwzględnieniem ochrony wód w Polsce i w EWG. Wymogi prawne ochrony wód
wynikające z ustaw krajowych ( Ustawa o kształtowaniu i ochronie przyrody, Prawo
wodne ). Przepisy odnośnie gospodarczego użytkowania środowiska, normy, jakim
powinny odpowiadać ścieki oraz kary za naruszanie tych przepisów. Konwencje
międzynarodowe w zakresie ochrony wód ratyfikowane przez Polskę ( ochrona
środowiska morskiego obszaru M. Bałtyckiego, zapobieganie zanieczyszczeniu mórz
olejami ( OJLPOL), zapobieganie zanieczyszczaniu mórz poprzez statki ( MARPOL).

Wykład X - Problemu ochrony środowiska naturalnego i zasobów przyrody, ze szczególnym

uwzględnieniem środowiska wodnego. Samooczyszczanie się wód. Wpływ ścieków na
skład wody odbiornika. Samooczyszczanie wód powierzchniowych (procesy
biodegradacji, sedymentacji i adsorpcji, fotoliza, parowanie z powierzchni wody).
Wpływ prędkości przepływu wody oraz rozcieńczenia zanieczyszczonych wód czystymi
wodami dopływów. Udział mikroorganizmów w procesach samooczyszczania. Wpływ
ścieków na jakość wody, biocenozę, a w szczególności na ichtiofaunę ( choroby
środowiskowe ryb )
Wykład XI - Podstawy inżynierii środowiska. Pojecie ścieków. Typologia i charakterystyka ścieków.
Podział i charakterystyka ścieków (ścieki bytowo-gospodarcze, przemysłowe, miejskie,
opadowe, radioaktywne).
Wykład XII - Ogólne zasady oczyszczania ścieków. Metody oczyszczania ścieków: mechaniczne,
fizyczne, chemiczne, biologiczne Stopnie oczyszczania ścieków. Urządzenia do
oczyszczania ścieków (kraty, sita, piaskowniki, odtłuszczacze, osadniki, komory
napowietrzania). Metody usuwanie fosforu i azotu ze ścieków. Schematy ideowe
oczyszczalni mechanicznej, biologiczno – mechanicznej, chemiczno – biologicznej.
Środki techniczne chroniące odbiornik

Wykład XIII - Metody uzdatniania wody do celów pitnych i przemysłowych. Obowiązujące normy.
Przepisy regulujące zagadnienie właściwej jakości wody do pici w Polsce i w krajach
EWG.

Wykład XIV - Problematyka zanieczyszczenia morza.

Wykład XV - Ochrona wód i rekultywacja jezior.

3
Wykład I.
1. Hydrologia – nauka o wodzie
2. Cykl hydrologiczny i bilans wodny w przyrodzie
3. Ogólne właściwości wody (budowa cząsteczki wody, gęstość, lepkość, ciepło właściwe, napięcie
powierzchniowe, rozpuszczalność).
4. Ogólne problemy gospodarki wodnej na świecie i w Polsce.

1. Hydrologia – nauka o wodzie

- Hydrologia, podział: hydrometria, hydrografia ( hydrologia opisowa ), hydronomia ( hydrologia
pragmatyczna )
- Podział hydrologii w zależności od miejsca występowania wody: hydrometeorologia, potamologia,
limnologia, oceanologia, agrohydrologia, geohydrologia,
- Podział hydrologii w zależności od rodzaju badań: hydrologia właściwa ( krążenia ), hydrobiologia,
hydrofizyka, hydrochemia
- Podział hydrologii w zależności od czynności wykonywanych w czasie bada: hydrometria,
hydrografia, hydronomia
Hydrochemia inaczej hydrologia chemiczna, dział hydrologii zajmujący się chemicznymi właściwościami
wód na powierzchni i pod powierzchnia ziemi oraz przemianami chemicznymi zachodzącymi w wodach
naturalnych

2. Cykl hydrologiczny i bilans wodny w przyrodzie.

4
- Pojecie hydrosfery, jej zasięg oraz składowe ( wody oceanu światowego, wody podziemne, wody
glebowe, lodowce oraz stałą pokrywa śniegowa, marzłoć trwałą, jeziora, bagna, rzeki, wody
atmosferyczne, woda biologiczna )
- Wody naturalne, ich podział, wody powierzchniowe, wody podziemne, wody opadowe, wody
śródlądowe, wody morskie
- Cykl hydrologiczny, mały i duży obieg wody, faza atmosferyczna i kontynentalna obiegu wody,
mechanizm ruchu i krążenia wody w przyrodzie – przyczyny ruchów ( energia cieplna, siła
ciężkości, przyciąganie Księżyca i Słońca, ciśnienie atmosferyczne, reakcje chemiczne i
fizjologiczne organizmów żywych, siły międzycząsteczkowe w gruncie, działalność człowieka ),
podstawowe reguły krążenia wody
- Bilans wody w przyrodzie, proporcje udziału wody w obiegu miedzy oceanami i morzami a
atmosferą – dużego ( udział opadów, parowania i dopływu lądowego ) oraz obiegu związanego z
powierzchnią lądów - małego ( udział opadów, parowania i dopływu lądowego )
- Lądową część cyklu hydrologicznego; opady atmosferyczne, parowanie terenowe, odpływ
podziemny, powierzchniowy, rzeczny, retencja,
- Ocean jako część cyklu hydrologicznego

3. Budowa i właściwości cząsteczki wody

- Budowa cząsteczki wody, przestrzenna struktura wody, wiązania chemiczne występujące w
cząsteczce, dipolowa budowa cząsteczek wody, asocjacje cząsteczek wody
- Właściwości wodorków pierwiastków grypy szóstej układu okresowego w porównaniu z
właściwościami wody ( H2O-H2S-H2Se-H2Te-H2Po)
- Anormalne właściwości wody i ich skutki dla życia na Ziemi: zmiany gęstości wody wraz ze
zmianami temperatury, ciepło parowania, ciepło topnienia, ciepło właściwe, zamarzanie wody i
zmiany objętości w jego trakcie, temperatura wrzenia, nieściśliwość, napięcie powierzchniowe
- Woda jako rozpuszczalnik, rola wody w procesach geologicznych
- Znaczenie wody dla życia biologicznego.

4. Ogólne problemy gospodarki wodnej na świecie i w Polsce.

- Gospodarcze znaczenie wody
- Zasoby wodne kuli ziemskiej, Europy i Polski

5
- Bilans wodny Polski
- Zapotrzebowanie i zużycie wody w Polsce
- Stan wód pod względem czystości
- Regionalne zróżnicowanie zużycia wody
- Zużycie wody przez poszczególne działy gospodarki narodowej
- Zmiany w czasie w zużyciu wody
- Ogólny stan zanieczyszczenia wód w Polsce – rzecznych, jeziornych, morskich

Wykład II

1. Morfometria jezior.
2. Typy genetyczne jezior
3. Statyczne i dynamiczne układy temperatury oraz ich wpływ na czynniki środowiskowe wód
morskich i śródlądowych.
4. Czynniki kształtujące rozkład temperatury w wodach powierzchniowych. Stratyfikacja termiczna
jezior - podział ze względu na częstotliwość mieszania. Warunki termiczne w wodach estuarium i
morskich.

1. Morfometria jezior.
- znaczenie rozpoznania morfometrii jeziora ( ustalenie ewolucji tj. kierunku i skali zmian
powierzchni wody i dna, ustalenie warunków rozwoju zjawisk i procesów w jeziorze, ocena
zasobów wodnych oraz ich zmian, bilans wodny jeziora i jego zlewni, porównywanie
poszczególnych akwenów),
- wskaźniki określające morfometrię jeziora: podstawowe ( nawodne) - powierzchnia, długość,
szerokość, szerokość średnia, wskaźnik wydłużenia, długość linii brzegowej, rozwinięcie linii
brzegowej, uwyspienie, dorzecze, współrzędnie geograficzne, subakwalne – długość
poszczególnych izobat, powierzchnie objęte poszczególnymi izobatami, powierzchnia dna,
głębokość maksymalna i średnia, wskaźnik głębokości względnej, wskaźnik kształtu misy,
rozwinięcie objętości, wskaźnik osłonięcia, wskaźnik zwartości, nachylenie dna jeziora, objętość
jeziora.
2. Typy genetyczne jezior

6
- dla warunków polskich można wyróżnić ok. 20 typów mis jeziornych
a. Jeziora tektoniczne
b. Jeziora wulkaniczne
c. Jeziora utworzone przez osuwiska
d. Jeziora glacjalne
e. Jeziora krasowe
f. Jeziora związane z działalnością rzek
g. Jeziora ukształtowane przez działalność wiatru
h. Jeziora towarzyszące liniom brzegowym mórz
i. Jeziora związane z akumulacją roślinną

3. Statyczne i dynamiczne układy temperatur oraz ich wpływ na czynniki środowiskowe wód
morskich i śródlądowych
- Temperatura jako najważniejszy czynnik fizyczny regulujący procesy życiowe w środowisku
wodnym,
- Insolacja jako podstawowy czynnik kształtujący warunki termiczne 0 w wodach
powierzchniowych, ruchy wód jako czynnik modyfikujący układy termiczne w wodach morskich i
śródlądowych ( falowanie, piętrzenie wiatrowe, pływy, prądy, sejsze, układy cieplno - wagowe)
- Wiatr jako czynnik modyfikujący układy termiczne akwenów, intensywność oddziaływania wiatru
na jeziora - zależność od cech morfologicznych i osłonięcia.

4. Czynniki kształtujące rozkład temperatury w wodach powierzchniowych. Stratyfikacja

termiczna jezior - podział ze względu na częstotliwość mieszania. Warunki termiczne w wodach
estuarium i morskich.
- Zmienność sezonowa i dobowa temperatury w wodach powierzchniowych,
- Uwarstwienia termiczne w płynących i stojących wodach śródlądowych
- Stratyfikacja termiczna wód jeziornych - pojęcia epilimnionu, skoku termicznego ( termokliny),
hypolimnionu, występowanie w poszczególnych porach roku stagnacji lub mieszania,
- Klasyfikacja termiczna jezior ( j. polarne, subpolarne, strefy umiarkowanej, subtropikalne,
tropikalne),
- Podział jezior z punktu widzenia mechanizmu mieszania się wód: jeziora amiktyczne i miktyczne,

7
 jeziora holomiktyczne i meromiktyczne (monimolimnion i miksolimnion, jeziora meromiktyczne
ektogenne, krenogenne, biogenne), podział jezior holomiktycznych ( oligomiktyczne,
monomiktyczne zimne, monomiktyczne ciepłe, dimiktyczne), podział jezior dimiktycznych
( bradymiktyczne – leniwie mieszające się, tachymiktyczne – mieszające się intensywanie,
eumiktyczne), j. polimiktyczne – wielokrotnie mieszajace się
- Zróżnicowanie ( pionowe i poziome) temperatury w wodach morskich ( działanie wiatru, ruch
wirowy Ziemi, prądy konwekcyjne, konwekcja termohaliczna, prądy gradientowe –
barogradientowe, gęstościowe, kompensacyjne) i w estuariach, termika wód oceanicznych – O.
Spokojny, Atlantycki, Indyjski i morskich – M. Bałtyckie

Wykład III

1. Statyczne i dynamiczne układy natlenienia wód oraz ich wpływ na czynniki środowiskowe wód
powierzchniowych. Warunki tlenowe w wodach śródlądowych i morskich.

1. Układy tlenowe wód śródlądowych i morskich

- Rozpuszczalność gazów w wodzie – prawo Henryego, zależność rozpuszczalności gazów od
temperatury ( odwrotnie proporcjonalne), ciśnienia ( wprost) i ciśnienia parcjalnego ( wprost)
- Znaczenie tlenu – umożliwia rozwój życia organicznego, znaczenie geochemiczne warunkuje
procesy utleniania w wodzie morskiej
- Źródła i ubytki tlenu w wodzie: procesy wzbogacające wodę w tlen ( fotosynteza, dyfuzja z
atmosfery), procesy zmniejszające ilość tlenu w wodach ( dysymilacja - rozkład materii organicznej
i oddychanie, utlenianie chemiczne, desorpcja do atmosfery). Warunki tlenowe wód jako wzajemny
stosunek procesów zwiększających i zmniejszających zawartość tlenu w wodach.
- Nasycenie wody tlenem jako wskaźnik przedstawiający wzajemny stosunek procesów
zwiększających i zmniejszających zawartość tlenu w wodach, tablice rozpuszczalności tlenu w
wodzie, wzór na obliczanie procentowego natlenienia wód
- Stratyfikacja tlenowa w jeziorach – warstwa trofogeniczna, trofolityczna, poziom kompensacji,
kształtowanie się warunków tlenowych w poszczególnych warstwach, widzialność wody i jej
pomiar krążkiem Secchiego, wzór Yoshimury na położenie poziomu kompensacji, strefy:
eufotyczna, dysfotyczna i afotyczna w jeziorach.

8
- Podział jezior ze względu na trofię: jeziora harmoniczne (oligotroficzne skrajne, oligotroficzne,
mezotroficzne, eutroficzne, hypertroficzne ( poli- ) i nieharmoniczne, ( dystroficzne,
alkalitroficzne, argilotroficzne, acydotroficzne, dystroficzne, siderotroficzne).
- Układy tlenowe jeziorach skrajnie oligotroficznych, oligotroficznych, mezotroficznych i
eutroficznych, krzywe tlenowe ortogragowa, heterogardowa dodatnia i ujemna oraz klinogradowa,
położenie poziomu kompensacji w poszczególnych jeziorach oraz minimum i maksimum
zawartości tlenu rozpuszczonego
- Warunki tlenowe w wodach morskich – zawartość tlenu rozpuszczonego w wodach morskich i
oceanicznych, pionowe zróżnicowanie zawartości tlenu ( warstwa górna – 3 poziomy
przypowierzchniowy, największej fotosyntezy w O. Atlantycki – 115%O2, w M. Barentsa –
120%O2, w M. Ochockim – 130%O2 i dolny ), pośrednia ( z minimum tlenowym ) i głębinowa ( z
dużymi stężeniami tlenu – ok. 5 ml O2/dm3 oraz 70 – 80%O2 ), źródła tlenu w poszczególnych
warstwach, położenie poszczególnych warstw, warstwa fotyczna, dysfotyczna i afotyczna
- Sezonowe, dobowe i przestrzenne zróżnicowanie warunków tlenowych w wodach
powierzchniowych

Wykład IV

1. Czynniki kształtujące skład chemiczny wód naturalnych i zanieczyszczonych. Procesy erozji

wodnej i wietrznej jako czynniki kształtujące skład chemiczny wód naturalnych. Procesy
chemiczne.

W przyrodzie woda pozostaje w skomplikowanych wzajemnych związkach z organizmami, skałami

i atmosferą. Większość pierwiastków chemicznych migruje za pośrednictwem roztworów wodnych w
postaci jonów, molekuł lub koloidów, które posiadają ogromną energię i odgrywają bardzo dużą rolę w
kształtowaniu środowiska. Znaczenie wody jest przyrównywane do roli krwi, a systemy wód płynących
bywają określane jako systemy krwionośne krajobrazu. Stanowią ważną część składową środowiska, w
nich odbywa się większość reakcji chemicznych. Woda służy również jako istotny środek transportu, za
pośrednictwem, którego pierwiastki chemiczne krążą zarówno wewnątrz, jak i między różnymi
ekosystemami.

9
1. Procesy migracji pierwiastków w skorupie ziemskiej, ze szczególnym uwzględnieniem,
hipergenezy
- Procesy warunkujące obieg pierwiastków w skorupie ziemskiej – procesy magmowe, pomagmowe,
metamorficzne, ultrametamorficzne oraz hipergeniczne zachodzące pod wpływem czynników
hydrosfery, atmosfery i biosfery, sumaryczna ich działalność stanowi o cyklu rozwojowym skorupy
ziemskiej w tym o kształtowaniu się warunków chemicznych hydrosfery,
- Hipergeneza, łączna działalności atmosfery, hydrosfery i biosfery ( wietrzenie, transport,
sedymentacja, diageneza, pedogeneza, kształtowanie składu chemicznego wód powierzchniowych i
płytkich podziemnych ) na odsłonięte składniki litosfery ( skały minerały, złoża ), procesom
hipergenetycznym towarzyszą przemiany energetyczne, podstawowym źródłem jest
promieniowanie słoneczne, w procesach hipergenetycznych szczególną rolę odgrywają procesy
biogeochemiczne
- Wietrzenie przeobraża składniki mineralne skał na nowe związki chemiczne, część tych związków
zostaje rozpuszczona i odprowadzona w roztworach, część pozostaje jako zwietrzelina
- Wietrzenie fizyczne ( mechaniczne ), zasięg, głownie czynniki, insolacja i związane z nią zmiany
temperatury, zamarzanie wody, mechaniczne działanie organizmów,
- Wietrzenie chemiczne, chemiczne oddziaływanie wody zawierającej tlen i dwutlenek węgla oraz
inne rozpuszczone gazy ( tylko powyżej punktu zamarzania ), aktywne składniki zawarte w wodzie
( amoniak i tlenki azotu, dwutlenek węgla, chlor, kwas siarkowy, węglany sodu, potasu i wapnia,
substancje humusowe i kwasy organiczne ,
- Czynniki kierujące geochemiczną wędrówką pierwiastków w roztworach wodnych, stężenie i
aktywność substancji i jonów w roztworze, odczyn pH, potencjał oksydacyjno – redukcyjny,
kompleksy jonowe, stany koloidalne, procesy adsorpcji i wymiany jonowej,
- Wpływ czynników kierujących geochemiczną wędrówką pierwiastków w roztworach wodnych na
skład wód naturalnych,
- Naturalne przemiany promieniotwórcze w kształtowaniu składu chemicznego wody i wód
naturalnych
- Rola transportu i sedymentacji w kształtowaniu chemii wód naturalnych i osadów dennych, erozja
wodna, eoliczna, glacjalna, morska,
- Diageneza, całokształt przeobrażeń osadów dennych po nagromadzeniu w środowisku
sedymentacyjnym ( zmiany fizyczne jak i chemiczne ),

10
- Metamorfizm i ultrametamorfizm, przemiany skał osadowych lub magmowych pod wpływem
wzrostu temperatury i ciśnienia, wpływ na warunki chemiczne wód

Wykład V

1. Cykle biogeochemiczne na przykładzie obiegu azotu. Rola organizmów autotroficznych i

heterotroficznych w kształtowaniu warunków chemicznych wód naturalnych ( ekologiczny
aspekt zjawisk hydrochemicznych – wpływ asymilacji i dysymilacji .

1. Cykle biogeochemiczne
- Rola organizmów autotroficznych ( fotosynteza ) i heterotroficznych ( dysymilacja ) w
kształtowaniu warunków chemicznych wód naturalnych ( ekologiczny aspekt zjawisk
hydrochemicznych – wpływ asymilacji i dysymilacji
- Wpływ asymilacji CO2 na warunki hydrochemiczne; warunki tlenowe, zawartość różnych form
CO2, zawartość biogenów i mikroelementów,
- Wpływ dysymilacji na warunki hydrochemiczne; warunki tlenowe, zawartość różnych form CO2,
zawartość biogenów i mikroelementów,
- Pojęcie cyklu biogeochemicznego ( gazowy, sedymentacyjny ),
- Rola biosfery w migracji pierwiastków chemicznych: powstawanie żywej materii organicznej i je
rozkład jako procesy warunkujące migrację biogeniczną pierwiastków, wpływ czynników
biologicznych na przebieg procesów hipergenicznych, procesy endo- i egzotermiczne w
przemianach w biocenozie
- Wpływ oddziaływań antropogennych na cykle biogeochemiczne,
- Cykle biogeochemiczne węgla, fosforu i azotu

Wykład VI

1. Charakterystyka hydrochemiczna wskaźników wód czystych: związki biogenne

1. Związki biogenne (azot, fosfor).

- Czynniki limitujące produkcję pierwotną w wodach powierzchniowych, prawo minimum Lebiega,

11
 pierwiastki minimum.
- Formy azotu i fosforu w związkach nieorganicznych,
- Obieg związków azotu w przyrodzie.
- Rola azotu w życiu organizmów,
- Procesy biochemiczne związków azotu (dezaminacja, amonifikacja, nitryfikacja, denitryfikacja),
- Źródła związków biogennych w zbiornikach wodnych,
- Zależność występowania form azotu amonowego (NH4, NH3) od pH środowiska oraz ich
toksyczność,
- Rola fosforu w życiu organizmów,
- Obieg związków fosforu w przyrodzie,
- Występowanie fosforu, jego akumulacja w osadach dennych, recyrkulacja fosforu do wody –
wymiana z osadami dennymi (znaczenie potencjału oksydacyjno-redukcyjnego, zawartość jonów
wapnia i żelaza oraz tlenu),
- Sezonowa, dobowa i przestrzenna zmienność w występowaniu biogenów w wodach
powierzchniowych
- Naturalna eutrofizacja, eutrofizacja terminologia, źródła biogenów ( ścieki komunalne i
przemysłowe, rolnictwo, opady atmosferyczne, osady denne, dopływ biogenów z obszaru zlewni –
udział poszczególnych źródeł w obciążeniu zbiornika biogenami ), symptomy eutrofizacji, skutki
eutrofizacji, przeciwdziałanie procesowi, eutrofizacja antropogenna a eutrofizacja naturalna,
eutrofizacja a ichtiofauna ( rybactwo),
- Przeciwdziałanie eutrofizacji,
- Problemy analizy związków azotu i fosforu
2. Inne związki biogenne i ich rola w procesie biosyntezy.
- Mikroelementy – miedź, cynk, mangan, żelazo, kobalt, molibden,
- Krzem
- Siarka

Wykład VII

1. Materia organiczna w wodach naturalnych. Podział związków organicznych (węglowodany,

białka, aminokwasy, tłuszcze, substancje humusowe i inne). Proces huminifikacji. Podział

12
 substancji humusowych (kwasy huminowe, fulwonwe i huminy), ich znaczenie. Substancje
organiczne wytworzone przez człowieka (detergenty, pestycydy, polichlorowane bifenyle,
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, substancje powierzchniowo czynne), ich źródła i
znaczenie. Rozkład materii organicznej (aerobowy i anaerobowy).
2. Ogólna mineralizacja wód naturalnych.
3. Chemizm osadów dennych
4. Występowanie wód w glebie

1. Materia organiczna w wodach naturalnych.

- Podział związków organicznych (węglowodany, białka, aminokwasy, tłuszcze, substancje
humusowe i inne). Ich źródła, materia organiczna allochtoniczna i autochtoniczna, rola w procesie
eutrofizacji. Wskaźniki zanieczyszczeń organicznych
- Proces huminifikacji. Podział substancji humusowych (kwasy huminowe, fulwonwe i huminy), ich
znaczenie.
- Substancje organiczne wytworzone przez człowieka (detergenty, pestycydy, polichlorowane
bifenyle, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, substancje powierzchniowo czynne), ich
źródła, znaczenie i oddziaływanie na środowisko wodne
- Rozkład materii organicznej (aerobowy i anaerobowy).

2. Ogólna mineralizacja wód naturalnych.

- Podstawowe jony w wodach śródlądowych ( jeziora, rzeki), ich źródła
- Podstawowe jony w wodach morskich i oceanicznych,ich źródła
- Podstawowe jony w wodach opadowych, ich źródła
- Wskaźniki określające, zawartość substancji nieorganicznych w wodach
3. Chemizm osadów dennych.

4. Występowanie wód w glebie

- Geneza wód podziemnych; wody kondensacyjne, juwenilne, reliktowe
- Strefy występowania wód podziemnych i typy wód w nich występujące: strefa aeracji -
napowietrzenia ( woda higroskopijna, błonkowata, kapilarna, kapilarna zawieszona, zawieszona),
strefa wzrostu kapilarnego, strefa saturacji – nasycenia

13
- Fizyczne i organoleptyczne własności wód podziemnych
- Chemizm wód podziemnych
- Zasoby wód podziemnych i ich ochrona
- Wody podziemne jako źródło wody pitnej

Wykład VIII

1. Źródła, formy występowania i zmiany stężenia CO2 w wodach naturalnych.

2. Odczyn wody (pH), iloczyn jonowy wody
3. Twardość wody, jej rodzaje (ogólna, węglanowa i niewęglanowa) i znaczenie.

1. Źródła, formy występowania i zmiany stężenia CO2 w wodach naturalnych

- Procesy zwiększające i zmniejszające ilość CO2 w wodach naturalnych, wpływ asymilacji i
dysymilacji na występowanie CO2 w wodach powierzchniowych,
- Występowanie poszczególnych form CO2 (CO2aq, HCO3-, CO3- ) w wodzie, dwutlenek węgla wolny
i związany, węgiel nieorganiczny,
- Rola dwutlenku węgla w biogeochemii akwenów – fotosynteza, regulacja odczynu
- Współzależność występowanie forma CO2 w zależności od pH środowiska, system węglanowy
( jego znaczenie dla naturalnego środowiska wodnego, rola buforująca ), pojęcie zasadowości
( zdolność wody do zobojętniania silnych kwasów ) i kwasowości wody ( zdolność do
zobojętniania silnych zasad ), stan równowagi węglanowej decydującej o odczynie wód, dwutlenek
węgla równowagi, dwutlenek węgla agresywny
- Proces biologicznego odwapniania wody ( powstawanie kredy jeziornej ) .
- Zmiany sezonowe, dobowe i przestrzenne w występowaniu CO2.

2. Odczyn wody (pH), iloczyn jonowy wody.

- Odczyn wody (pH)- iloczyn jonowy wody, pH = -log[H+],
- Zależność pH od czynników środowiskowych (temperatura, układ węglanowy, dopływ ścieków,
rodzaj podłoża, gleb i zlewni, opady atmosferyczne - kwaśne deszcze, wpływ procesów

14
 biologicznych: fotosynteza, oddychanie, mineralizacja).
- Wpływ pH na organizmy żywe.
- Podział wód ze względu na ich odczyn
- Zmiany sezonowe, dobowe i przestrzenne w odczynie wód

4. Twardość wody,
- Pojęcie twardości wody, ogólna zawartość w wodzie magnezu i wapnia
- Rodzaje twardości (ogólna, stała, przemijająca, węglanowa i niewęglanowa),
- Znaczenie twardości dla jakości wody technologicznej, kamień kotłowy, higieniczne znaczenie
twardości wody

Wykład IX

1. Podstawy prawne w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniem

2. Rola prawa w ochronie środowiska. System organizacji służb ochrony środowiska ze
szczególnym uwzględnieniem ochrony wód w Polsce i w EWG.
3. Wymogi prawne ochrony wód wynikające z ustaw krajowych ( Ustawa o kształtowaniu i ochronie
przyrody, Prawo wodne ),
4. Przepisy odnośnie gospodarczego użytkowania środowiska, normy, jakim powinny odpowiadać
ścieki oraz kary za naruszanie tych przepisów.
5. Konwencje międzynarodowe w zakresie ochrony wód ratyfikowane przez Polskę ( ochrona
środowiska morskiego obszaru M. Bałtyckiego, zapobieganie zanieczyszczeniu mórz olejami
( OJLPOL), zapobieganie zanieczyszczaniu mórz poprzez statki ( MARPOL)

1. Podstawy prawne w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniem

- Konstytucja Rzeczypospolitej. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska, Prawo Wodne
- Zasady ogólne prawa ochrony środowiska; zasada niedopuszczalności pogorszenia stanu
środowiska, zasada oszczędnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi, zasada powszechności
ochrony środowiska, zasada kompleksowości ochrony środowiska, zasada priorytetu ochrony

15
 środowiska nad działalnością gospodarczą, zasada uwzględniania aktualnego stanu wiedzy w celu
ochrony środowiska, zasada planowości ochrony środowiska
- Ewolucja pojęć i poglądów na temat ochrony środowiska 1919 – 1980: Państwowa Zasadnicza
Ustawa Sanitarna ( 08-02-1919 ) – zarząd państwowej służby zdrowia za podstawowe zadania miał
pieczę nad czystością powietrza, gleby i wody, nad zaopatrzeniem ludności w wodę do picia i
potrzeb gospodarczych, nad należytym usuwaniem wód zużytych i nieczystości oraz nad
odprowadzaniem wód ściekowych; Ustawa wodna ( 19-09-1922) np. przedsiębiorcy zostali
zobowiązani do „ założenia i utrzymywania urządzeń, które by okolice o pięknym krajobrazie
mogły uchronić od zeszpecenia „ – obowiązywała do 1962 r., w 1932 r. 7 marca uchwalona została
ustawa o rybołówstwie – obowiązywała do 1985 r., 10 marca 1934 r. Uchwalona została ustawa o
ochronie przyrody – obowiązywała do 1949 r. Po II wojnie światowej w 1962 i 1974 r. Uchwalono
ustawy jako prawo wodne ( instytucje takie jak np. pozwolenie wodnoprawne, księgi wodne, spółki
wodne znane były z ustawy wodnej z 1922 r. ),
- Proces zmian wprawie z dziedziny ochrony środowiska po 1985 r.- utworzenie 12.11.1985 r.
Urzędu Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych, 16,10,1991 ustawa o ochronie
przyrody, 28,09,1991 ustawa o lasach, 20-10-1991 ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony
Środowiska,
- Struktura polskiego prawa ochrony wód śródlądowych i środowiska wodnego: U. O kształtowaniu
środowiska art. 18 –24 ⇒ Prawo wodne, Prawo o rybactwie śródlądowym

2. Rola prawa w ochronie środowiska. System organizacji służb ochrony środowiska ze szczególnym
uwzględnieniem ochrony wód w Polsce i w EWG.
- Funkcja organizacyjna prawa: na podstawie aktów prawnych powoływane są do życia różnego
rodzaju instytucje, jako podmioty zorganizowanego działania na rzecz ochrony środowiska ( wód ),
- Funkcja reglamentacyjno ochronna: wprowadzanie ograniczeń i zasad korzystania z zasobów
środowiska albo nadawania poszczególnym elementom środowiska lub całym ekosystemom
charakteru obiektów chronionych
- Funkcja ochrony praw podmiotowych: funkcja , głownie o charakterze majątkowym , polega na
zaspokajaniu różnego rodzaju roszczeń typu kompensacyjnego ( np. naprawienie szkody, wypłata
odszkodowania ), zapobiegawczego ( żądanie zaniechania zakłóceń w środowisku ) albo
przywrócenia stanu zgodnego z prawem,

16
- Funkcja stymulatora procesów gospodarczych: stosowanie środków ekonomiczno – prawnych,
stanowiących system oddziaływań motywacyjnych na podmioty gospodarcze, w celu zachęcenia
ich do działań korzystnych dla środowiska
- Funkcja wdrażania postępu technicznego: prawo w postaci norm technicznych ( PN – polskie
normy, BN – normy branżowe, ZN – zakładowe normy, ISO – normy międzynarodowe ),
- Funkcja represyjna; ustalanie sankcji karnych za naruszenie prawa ochrony środowiska,
- Funkcja ochrony walorów lub zasobów przyrody o znaczeniu ponadnarodowym; ratyfikacja i
realizacja prawnomiędzynarodowych zobowiązań w dziedzinie ochrony środowiska
- Wieloaspektowy charakter ochrony prawnej środowiska: aspekt gospodarczy – zmierza do
zapewnienia racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi, zwłaszcza poprzez ustalenie
i egzekwowania określonych prawem zasad reglamentacji korzystania z zasobów środowiska,
aspekt sanitarny; ochrona życia i zdrowia ludzkiego przed szkodliwym oddziaływaniem
przekształconego środowiska, aspekt zachowawczy – konserwatorska ochrona przyrody
( określonych elementów lub walorów środowiska ).

3. Wymogi prawne ochrony wód wynikające z ustaw krajowych ( Ustawa o kształtowaniu i

ochronie przyrody, Prawo wodne )
- Ustawa o kształtowaniu środowiska z 31-01-1980 tekst jednolity DzU nr 49 z 1994 z późniejszymi
zmianami ) : rozdział 2, Ochrona wód oraz środowiska wodnego art. 18 – 24, definicja ochrony
- Prawo wodne ( z 24-10-1974 ), przepis wykonawczy do UKŚ, Dział I rozdziały. 1, 2, Dział II
rozdz. 1, 2, 3, 4, Dział III rozdz. 1, 2, Dział IV rozdz. 3
- Przepisy wykonawcze do Prawa Wodnego – Rozporządzenie M. Ochrony Środowiska , Zasobów
naturalnych i Leśnictwa z 5 listopada 1991 w sprawie zasad ustanawiania stref ochronnych źródeł i
ujęć wodnych, z 5 listopada 1991 w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny
odpowiadać ścieki wprowadzane do wód i do ziemi,

4. Przepisy odnośnie gospodarczego użytkowania środowiska, normy, jakim powinny odpowiadać

ścieki oraz kary za naruszanie tych przepisów.
- Rozporządzanie Rady Ministrów z 27,12,1993 r. w sprawie opłat za szczególne korzystanie z wód i
urządzeń wodnych, z dn. 20,06,1995 r. w sprawie zasad i trybu ustalania kar pieniężnych za
naruszenie warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi

17
5. Konwencje międzynarodowe w zakresie ochrony wód ratyfikowane przez Polskę
- Konwencja o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów M. Bałtyckim i w Bełtach 13-09-1973,
- Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego 22-03-1974
- Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz olejami ( OJLPOL) – Londyn 12-05-1954,
- Konwencja o zapobieganie zanieczyszczaniu mórz poprzez statki ( MARPOL)

Wykład X

1. Problemu ochrony środowiska naturalnego i zasobów przyrody, ze szczególnym uwzględnieniem

środowiska wodnego.
2. Samooczyszczanie się wód. Wpływ ścieków na skład wody odbiornika. Samooczyszczanie wód
powierzchniowych (procesy biodegradacji, sedymentacji i adsorpcji, fotoliza, parowanie z
powierzchni wody). Wpływ prędkości przepływu wody oraz rozcieńczenia zanieczyszczonych wód
czystymi wodami dopływów. Udział mikroorganizmów w procesach samooczyszczania.
3. Wpływ ścieków na jakość wody, biocenozę, a w szczególności na ichtiofaunę ( choroby
środowiskowe ryb )

1. Problemy ochrony środowiska wodnego.

- Zanieczyszczenie środowiska naturalnego jako konsekwencja postępu technologicznego i wzrostu
demograficznego
- Początki globalnych przedsięwzięć międzynarodowych w ochronie środowiska: Raport Sekretarza
Generalnego ONZ U Thanta 26 maja 1969 „ po raz pierwszy w historii ludzkości pojawił się kryzys
o zasięgu ogólnoświatowym, obejmujący zarówno kraje rozwinięte jak i rozwijające się – kryzys
dotyczący stosunku człowieka do środowiska „, Konferencja w Sztokholmie -1972, Konferencja w
Rio de Janeiro „ Środowisko i Rozwój „
- Klub Rzymski a ochrona środowiska, granice wzrosty
- Stan zanieczyszczenia wód Polski
- Polityka wodna Unii Europejskiej i jej implikacje dla Polski

18
- Standardy jakości i ochrony wód powierzchniowych w przepisach Unii Europejskiej i w przepisach
polskich,
2. Samooczyszczanie się wód
- Zmiany w wodach odbiornika na skutek odprowadzania ścieków, procesy występujące w trakcie
samooczyszczania ( procesy biochemiczne, sedymentacja, adsorpcja, rozcieńczenie i mieszanie ),
wpływ ścieków na jakość wód
- Elementy hydrologii wód płynących
- Charakterystyka procesu samooczyszczania się wód, rola tlenu, kinetyka procesu BZT, natleniania i
samooczyszczania,
- System saprobowości Kolkwitza – Marsona, charakterystyka poszczególnych stref
- Wpływ ścieków na odbiornik - substancje toksyczne, zakwaszenie wód, metale ciężkie, zasolenie
wód, podgrzewanie wód, wzrost trofii, wskaźniki podstawowe, eutroficzne, nieorganiczne,
nieorganiczne niebezpieczne, organiczne niebezpieczne
- Eutrofizacja wód jako specyficzny rodzaj zanieczyszczenia wód – eutrofizacja naturalna i
antropogenna, przyczyny, skutki, przeciwdziałania

3. Wpływ ścieków na biocenozę

- Wpływ na biocenozę ścieków toksycznych i o znacznej zawartości materii organicznej, zmiany
warunków hydrochemicznych i hydrobiologicznych w cieku pod wpływem odprowadzanych
ścieków
- Choroby ryb wywołane czynnikami środowiskowymi: przyducha, branchionekroza, choroba
siarkowodorowa, choroba gazowa, methemoglobinemia
- Wpływ skażenia środowiska na mechanizmy obronne ryb ( immunotoksyczne działanie
pestycydów, zanieczyszczeń organicznych, fenole, węglowodory aromatyczne, jony azotynowe,
metale ciężkie )
- Wpływ żywienia ryb środowisko wodne.

Wykład XI

19
1. Podstawy inżynierii środowiska. Pojecie ścieków. Typologia i charakterystyka ścieków.
2. Podział i charakterystyka ścieków (ścieki bytowo-gospodarcze, przemysłowe, miejskie, opadowe,
radioaktywne).

1. Podstawy inżynierii środowiska wodnego. Typologia i charakterystyka jakościowa i ilościowa

ścieków.
- Rodzaje ścieków: ścieki miejskie, bytowo – gospodarcze ( charakterystyka składu ), przemysłowe (
charakterystyka składu np. ścieków z wybranej gałęzi przemysłu spożywczego ), opadowe
( charakterystyka składu ), wody infiltracyjne ( charakterystyka składu ),
- Rodzaje zanieczyszczeń zawartych w ściekach – substancje organiczne i nieorganiczne w postaci
roztworu rzeczywistego, koloidów i zawiesiny
- Wskaźniki zanieczyszczeń zawartych w ściekach – odczyn, wskaźniki zawartości materii
organicznej ( ChZTMn, ChZTCr, BZT5), wskaźniki zawartości związków azotu (NNO2,
NNO3,NNH4,Norg.), Wskaźniki zawartości związków azotowych ( PPO4, PPP, Porg. ), wskaźniki zawartości
związków mineralnych ( zawiesiny mineralne, aniony i kationy, rozpuszczone ciała mineralne,
metale ciężkie ), substancje niebezpieczne ( I grypy – związki fluorowcoorganiczne,
fosfoorganiczne, cyjanoorganiczne, rakotwórcze, rtęć i jej związki, kadm i jego związki, oleje
mineralne i ropopochodne, trwałe substancje syntetyczne, które mogą pływać, pozostawać w
zawieszeniu lub tonąć, powodując utrudnienia w wykorzystaniu wód, II grupy – metale i ich
związki, substancje wpływające na smak i zapach, toksyczne i trwałe związki krzemu, fosfor i jego
związki nieorganiczne, nietrwałe oleje mineralne i ropopochodne, cyjanki, fluorki, substancje
mające wpływ na warunki tlenowe odbiornika )
- Przebieg procesu biochemicznego utleniania związków organicznych
- Rodzaje kanalizacji – ogólnospławna, rozdzielcza, sieć sanitarna, deszczowa, ścieki dowożone do
oczyszczalni
- Ilości ścieków miejskich ( w przybliżeniu odpowiada zużyciu wody przez mieszkańców i przemysł,
zwiększonemu o wody infiltracyjne), charakterystyki, współczynniki nierównomierności dobowej i
godzinowej.
2. Odbiornik ścieków
- Wymagania stawiane ściekom odprowadzanym do środowiska: Rozporządzenie Ministra Ochrony

20
 Środowiska, zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn. 05-11-1991 w sprawie klasyfikacji wód oraz
warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód i do ziemi ( DzU nr 116/91,
poz. 503 ), zakaz odprowadzania ścieków, dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń,
- Grunt jako odbiornik ścieków ( rolnicze wykorzystanie ścieków, rola roślinności przy oczyszczaniu
ścieków w gruncie )
- źródła zanieczyszczenia wód: źródła punktowe, zanieczyszczenia obszarowe, pasmowe, liniowe
- Wody powierzchniowe jako odbiornik ścieków, klasyfikacja wód, stan czystości rzek
kontrolowanych w Polsce, wody płynące jako odbiornik ścieków, profil hydrochemiczny, wody
stojące jako odbiornik ścieków, ocena podatności jezior na degradację, wody morskie jako
odbiornik ścieków
- Elementy hydrologii wód płynących i stojących
- Bilans tlenowy odbiornika ścieków: płynących oraz stojących

Wykład XII

1. Ogólne zasady oczyszczania ścieków

2. Metody oczyszczania ścieków: mechaniczne, fizyczne, chemiczne, biologiczne Stopnie
oczyszczania ścieków. Urządzenia do oczyszczania ścieków (kraty, sita, piaskowniki,
odtłuszczacze, osadniki, komory napowietrzania). Metody usuwanie fosforu i azotu ze ścieków.
Schematy ideowe oczyszczalni mechanicznej, biologiczno – mechanicznej, chemiczno -
biologicznej
3. Środki techniczne chroniące odbiornik.

1. Ogólne zasady oczyszczania ścieków

- Procesy zachodzące podczas oczyszczania ścieków (procesy fizyczne: cedzenie, filtrowanie,
sedymentacja, flotacja, wytrącanie, zawiesin, koagulacja, procesy biochemiczne: utlenianie i
redukcja związków mineralnych i organicznych, procesy biologiczne ), oczyszczanie ścieków
(mechaniczne, biologiczne, chemiczne). Stopnie oczyszczania ścieków.
2. Metody oczyszczania ścieków

21
- Oczyszczanie mechaniczne, oczyszczanie wstępne, rola oczyszczania wstępnego, procesy tej fazy
oczyszczania ( cedzenie, sedymentacja, flotacja ), urządzenia do wstępnego oczyszczania ścieków (
sita, kraty, piaskowniki, odtłuszczacze, osadnik Imhoffa )
- Chemiczne oczyszczanie ścieków: metody strąceniowe, neutralizacja ścieków, utlenianie i
redukcja,
- Dezynfekcja ścieków,
- Mikrobiologiczne podstawy biologicznego oczyszczania ścieków
- Biologiczne oczyszczanie ścieków w naturalnym środowisku gruntowym: studnie chłonne, drenaż
rozsądzający, filtry gruntowe, pola irygowane, pola nawadniane, oczyszczalnie roślinno – glebowe
( oczyszczanie hydrobotaniczne, filtry gruntowo – roślinne ),
- Biologiczne oczyszczanie ścieków w naturalnym środowisku wodnym, ( stawy biologiczne:
tlenowe, napowietrzane, fakultatywne, stawy beztlenowe; oczyszczanie hydrobotaniczne – filtry
gruntowo – roślinne, zbiorniki z roślinnością pływającą )
- Biologiczne oczyszczanie ścieków na złożach zraszanych ( opis procesu i rodzaje złóż, rodzaje
wypełnienia, zastosowanie ), na złożach obrotowych ( opis procesu, zastosowanie ),
- Biologiczne oczyszczanie ścieków metodą osadu czynnego: opis procesu, układ technologiczny do
oczyszczania ścieków metodą osadu czynnego, odmiany procesu osadu czynnego’
- Usuwanie substancji biogennych ze ścieków metodami biologicznymi: rola trzeciego stopnia
oczyszczania ścieków, zasady biologicznego usuwania fosforu i azotu ( wydzielona nitryfikacja i
denitryfikacja, denitryfikacja wstępna, symultaniczna ), łączne i rozdzielne metody usuwania
biogenów,
- Usuwanie fosforu ze ścieków metodami chemicznymi: strącanie wapnem, solami glinu i żelaza
- Beztlenowe oczyszczanie ścieków ( opis procesu, skuteczność i zastosowania ),
- Przeróbka i unieszkodliwianie osadów ściekowych: charakterystyka osadów ściekowych,
zagęszczanie , stabilizacja i kondycjonowanie osadów, odwadnianie i higienizacja osadów,
zagospodarowywanie, utylizacja i unieszkodliwianie osadów ściekowych, wymagania prawne
regulujące użytkowanie osadów ściekowych.

3. Środki techniczne chroniące odbiornik

22
- Sztuczne zwiększenie zdolności samooczyszczania odbiornika, wyrównywanie odpływu wód i
odprowadzania ścieków).

Wykład XIII

1. Metody uzdatniania wody do celów pitnych i przemysłowych. Obowiązujące normy. Przepisy

regulujące zagadnienie właściwej jakości wody do pici w Polsce i w krajach EWG.

- Zapotrzebowanie na wodę, podstawowe pojęcia i określenia, ujęcia wody – źródła wody, zasoby
wodne, ujęcia wód podziemnych, powierzchniowych, infiltracyjnych, źródlanych, strefy ochronne
ujęć i źródeł wody, eksploatacja ujęć wody

- Ocena jakości wody, wymagania stawiane wodzie wykorzystywanej dla różnych celów ( woda do
picia, dla przemysły spożywczego, dla hodowli zwierząt, dla celów kotłowych, agresywność
wody),

- Zabiegi, procesy i urządzenia w uzdatnianiu wody powierzchniowej, podziemnej i w specjalnym

uzdatnianiu ( fluorkowanie, zmiękczanie, demineralizacja, odgazowywanie),

- Urządzenia do chłodzenia wody, do poprawy właściwości organoleptycznych wody, urządzenia do

dezynfekcji wody

- Gospodarka osadowa i ściekowa w stacjach uzdatniania wody.

Wykład XIV
1. Problematyka zanieczyszczenia morza.
- Definicja zanieczyszczenia morza, charakterystyka źródeł zanieczyszczenia – spływ śródlądowy,
ścieki ze statków.
- Eksploatacja zasobów mineralnych dna morskiego.
- Zanieczyszczenie mórz ropą naftową i jej pochodnymi.
- Oczyszczanie oraz unieszkodliwianie ścieków na statkach i w portach ( mechaniczne, biologiczne,
chemiczne).
- Konwencje międzynarodowe w zakresie ochrony wód morskich ratyfikowane przez Polskę
( ochrona środowiska morskiego obszaru M. Bałtyckiego, zapobieganie zanieczyszczeniu mórz

23
 olejami ( OJLPOL), zapobieganie zanieczyszczaniu mórz poprzez statki ( MARPOL)

Wykład XV
1. Ochrona wód i rekultywacja jezior.

- Ochrona jezior - źródła punktowe ( III stopień oczyszczania ścieków i glebowe wykorzystanie i
oczyszczania ścieków ), źródła rozproszone, ograniczanie spływu związków biogennych i
organicznych nadmiernie obciążających zbiornik ( wyznaczenie obszaru zlewni hydrologicznej,
rozpoznanie sposobu jej zagospodarowania oraz zinwentaryzowanie źródeł zanieczyszczeń,
zbilansowanie zanieczyszczeń wprowadzanych ze źródeł punktowych, rozproszonych,
obszarowych, liniowych i atmosferycznych, określenie możliwości ich przyjęcia przez jezioro ),

- Ochrona wód przed dopływem biogenów ze źródeł rozproszonych

- Sposoby rekultywacji jezior: metody techniczne - przemywanie, inaktywacja biogenów poprzez ich
wytracanie z wody, natlenianie wód hypolimnionu ( z destratyfikacją i bez destratyfikacji ) i
osadów dennych, usuwanie przeżyźnionych wód hypolimnionu, usuwanie lub izolowanie osadów
dennych, iniekcje azotanów do osadu, metody biologiczne - biomanipulacje - zarybianie, odłów ryb
( eutrofizacja jezior a ichtiofauna ), usuwanie roślinności, głownie makrofitów ( ich rola w
kształtowaniu trofii jezior ), rola małży w usuwaniu biogenów z obiegu, stosowanie algicydów,
tworzenie sztucznych podłoży ( zwiększanie powierzchni ) dla osiadłych organizmów filtrujących

- Rybackie metody przeciwdziałania eutrofizacji jezior,

- Skuteczność różnych metod rekultywacji jezior, reakcja ekosystemów na przerwanie lub

zmniejszenie dopływu biogenów, zawartość fosforu w różnych składnikach ekosystemu,
sedymentacja a trofia,

- Biomanipulacje – ( manipulacja organizmami żywymi w kierunku zmniejszenia zanieczyszczenia

wód , ostatni najczęściej rozumiana jako wprowadzanie zmian w stosunkach ilościowych i
jakościowych ryb w celu oddziaływania na zoo- i fitoplankton ) procesy biocenotyczne a czystość
wód

- Możliwości sterowania eutrofizacją w jeziorach

- Ochrona a rekultywacja jezior –„ trzeba jednoznacznie stwierdzić, że na nic zda się wdrożenie
jakichkolwiek metod renowacji jezior, jeżeli równocześnie nie zadba się o ograniczenie dopływu

24
 związków biogennych i organicznych ze zlewni „

- Zabiegi rekultywacyjne na jeziorach w Polsce.

III. PIŚMIENNICTWO.

1 Alekin O. A. 1970 Osnowy gidrochimii Gidrometeoizdat., Leningrad

2 Alekin O.A., Ljahin J.I. 1984 Chimija okiejana Gidrometeoiadat, Leningrad
3 Allan D. J., 1998 Ekologia wód płynących PWN Warszawa
4 Bajkiewicz – Grabowska E., Zdz. Mikulski 1999 Hydrologia ogólna PWN Warszawa
5 Benndorf J., 1985, Dynamiczne modele ekologiczne jako pomoc przy podejmowaniu decyzji o
sterowaniu eutrofizacją. Wiadomości Ekologiczne Tom XXXI z. 4, 335-350
6 Boć J., Nowcaki K., E. Samborska – Boć, 2000, Ochrona środowiska, Kolonia Ltd, Kolonia
7 Choiński A., 2000, Jeziora kuli ziemskiej. PWN Warszawa
8 Choiński A., A. Kaniecki 1996 Wielka encyklopedia geografii świata. T. IV Wody ziemi Wyd.
Kurpisz Poznań
9 Chojnacki A. 1972 Technologia wody i ścieków PWN Warszawa
10 Choroby ryb hodowlanych 1994 Wyd. IRS Olsztyn
11 Dojlido J., 1995, Chemia wód powierzchniowych. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko,
Białystok
12 Encyklopedia Geograficzna świata. 1997 T. IX Ziemia, Wyd. OPRES Kraków
13 Górski T., J.I. Rybak, 1975, Czynniki wpływające na wymianę substancji miedzy mułem a wodą.
Wiadomości Ekologiczne Tom XXI z. 2,104-122
14 Hermanowicz W., J. Dojlido, W. Dożańska, B. Koziorowski, J. Zerbe. 1999 Fizyczno – chemiczne
badanie wody i ścieków. Arkady, Warszawa
15 Imhoff K., Imhoff K.R., 1996 Kanalizacja miast i oczyszczanie ścieków Projprzem-Eko Bydgoszcz
16 Kabata – Pendias A., H. Pendias, 1999, Biogeochemia pierwiastków śladowych PWN Warszawa
17 Kajak Zdz. 1979. Eutrofizacja jezior PWN Warszawa
18 Kajak Zdz. 1981 Skuteczność różnych metod rekultywacji jezior w celu poprawy czystości ich wód
Wiadomości Ekologiczne Tom XXVII, z. 4, 331-357
19 Kajak Zdz. 1998, Hydrobiologia - Limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych. PWN, Warszaw
20 Kowal A.L. 1996 Odnowa wody. Podstawy teoretyczne procesów. Wyd. PWr Wrocław

25
21 Kowal A.L., 1977 Technologia wody Arkady Warszaw
22 Kubiak J., A. Tórz, A. Nędzarek, 1999, Analityczne podstawy hydrochemii, Wyd. AR Szczecin

23 Lossow K. 1998. Bioróżnorodność w środowisku wodnym. Kraska Idee Ekologiczne Tom 13, Ser.
Szkice, nr 7: 55-70
24 Łomotowski J., A. Szpindor 1999 Nowoczesne systemy oczyszczania ścieków Arkady, Warszawa
25 Mikulski J. St., 1982 Biologia wód śródlądowych. PWN Warszawa
26 O’Neill 1997 Chemia środowiska PWN Warszawa
27 Ochrona środowiska. Zbiór przepisów. 1999, Wyd. Prawnicze Lex, Sopot
28 Oczyszczanie ścieków i uzdatnianie wody 1995 KEMIPOL Gdańsk
29 Odum E. P., 1977 Podstawy ekologii PWRiL. Warszawa
30 Opuszyński K., 1997 Wpływa gospodarki rybackiej, szczególnie ryb roślinożernych, na jakość
wody w jeziorach. Biblioteka Monitoringu Środowiska, PIOŚ, Zielona Góra
31 Paczulski R., 1995, Prawo ochrony środowiska, Wyd. Branta, Bydgoszcz
32 Paluch J., Mikrobiologia wód. PWN Warszawa
33 Pazdro Zdz. 1977 Hydrogeologia ogólna, Wydawnictwo Geologiczne
34 Pieczyńska W., 1988, Rola makrofitów w kształtowaniu trofii jezior. Wiadomości Ekologiczne Tom
XXXIV, z. 4, 375-404
35 Poradnik eksploatatora oczyszczalni ścieków Pr. Zbior. 1997 Wyd. PZIiTS O. Poznań
36 Prawo ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej, Tom 7, Woda. 1992, Wyd. Gea, Warszawa
37 Prejs A., 1978, Eutrofizacja jezior a ichtiofauna. Wiadomości Ekologiczne Tom XXIV, z. 3, 201-
208
38 Stańczykowska A. 1983, Małże a eutrofizacja wód Wiadomości Ekologiczne Tom XXIX, z. 2,127-
128
39 Starmach K., S. Wróbel, K. Pasternak. 1978 Hydrobiologia. Limnologia PWN Warszawa
40 Turoboyski L. 1979 Hydrobiologia techniczna PWN Warszawa

26