You are on page 1of 26

XVII OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA WARSZTAT PRACY PROJEKTANTA KONSTRUKCJI

Ustroń, 20 ÷ 23 lutego 2002 r.

Wiesław Kurdowski

WSPÓŁCZESNE CEMENTY - RODZAJE, ZAKRESY


ZASTOSOWAŃ

1. Wstęp

Na właściwości dobrego betonu decydujący wpływ mają właściwości zaczynu


cementowego. Szczególnie wyraźnie zaznacza się wpływ zaczynu cementowego na
właściwości mieszanki betonowej, a mianowicie na jej właściwości reologiczne. Od nich
zależy urabialność mieszanki betonowej, jej konsystencja przy stałej zawartości w/c oraz
wzrost wytrzymałości w czasie, a więc proces wiązania i twardnienia. Wszystkie te
właściwości mają swoje odpowiedniki w charakterystyce zaczynu, która z kolei jest
zdeterminowana składem fazowym klinkieru i rodzajem cementu, a więc przede wszystkim
rodzajem i ilością dodatków hydraulicznych lub pucolanowych .

W następnej kolejności wymienić należy inne właściwości, jakimi są samonagrzewanie


się betonu w procesie twardnienia oraz skurcz w procesie suszenia, które także pozostają w
ścisłym związku z odpowiednimi cechami cementu i zaczynu, w tym przypadku ciepłem
twardnienia cementu oraz skurczem zaczynu.

W końcu odporność korozyjna betonu jest uzależniona od odporności na czynniki


korozyjne zaczynu cementowego, bowiem kruszywo należy do materiałów znacznie
odporniejszych na wpływy zewnętrzne.

2. Czynniki decydujące o właściwościach zaczynu

Omawiając czynniki, które decydują o właściwościach zaczynu cementowego trzeba w


pierwszej kolejności wymienić skład fazowy klinkieru i jego stopień rozdrobnienia.
Główny składnik klinkieru, to jest ortokrzemian trójwapniowy, określa tempo przyrostu
wytrzymałości oraz wytrzymałość po 28 dniach twardnienia zaprawy, a więc klasę cementu.
Natomiast belit ma duży wpływ na wytrzymałość późniejszą, zwłaszcza po 90 i 180 dniach
(rys. 1).

Rys. 1. Wpływ zawartości alitu na wytrzymałość zapraw

Gliniany i gliniano-żelaziany nie mają znaczącego wpływu na wytrzymałość zaczynu,


aczkolwiek niektórzy uważają, że glinian trójwapniowy wywiera korzystny wpływ na
wytrzymałość początkową.

Natomiast glinian trójwapniowy wpływa decydująco na reologiczne właściwości


zaczynu, bowiem szybko tworzy z gipsem, drugim składnikiem cementu, ettringit. Daje on
zwiększenie lepkości zaczynu pociągając za sobą konieczność zwiększenia w/c w związku z
efektem flokulacji wywołanym powstawaniem ettringitu (rys. 2).

Można rozwiązać ten problem stosując inny opóźniacz wiązania, na przykład kombinację
kwaśnego węglanu potasowego i ługu posulfitowego, tego ostatniego oczyszczonego z
domieszek cukru. Fazą hamującą reakcję C3A z wodą jest w tym przypadku karboglinian
wapniowy C3ACaCO311H2O. Taki regulator wiązania pozwala na znaczne zwiększenie
wytrzymałości betonu.
Rys. 2. Zmiany granicy płynięcia w funkcji zawartości siarczanów

Ważne znaczenie dla reologii mieszanki betonowej mają te składniki cementu, które
modyfikują wpływ superplastyfikatorów. C3A odrywa tutaj ważne znaczenie i jego wzrost
wymaga zwiększenia dodatku superplastyfikatora. Cementy bogate w C3A lub o większym
stopniu rozdrobnienia wykazują większy wzrost lepkości mieszanki betonowej, aczkolwiek
ścisłych korelacji nie udało się uzyskać.

Poza C3A trzeba tutaj wymienić trzy czynniki związane z cementem:


• zawartość wolnego tlenku wapniowego,
• zawartość siarczanu potasu,
• zawartość węgla w popiele lotnym dodawanym do cementu.

Pewna zawartość wolnego tlenku wapniowego ma korzystny wpływ na reologię


mieszanki betonowej, eliminując opóźniający wpływ plastyfikatorów na wczesny przyrost
wytrzymałości betonu.

Siarczan potasowy może wywołać przejściowy wzrost lepkości mieszanki betonowej,


związany prawdopodobnie z chwilowym powstawaniem syngenitu.

Wpływ węgla w popiele lotnym jest czysto fizyczny. Porowaty koksik, gdyż pod taką
postacią występuje węgiel w popiele, adsorbuje cząsteczki superplastyfikatora, co wiąże się
z koniecznością zwiększenia jego dodatku. Z tego względu w normach ogranicza się
zawartość węgla w popiołach lotnych do 5%.
3. Rodzaje cementów według normy PN-B-19701

W roku 1998 została wprowadzona nowa norma, która jest odpowiednikiem europejskiej
normy EN 197-1.
Dzieli ona cementy na sześć klas na podstawie wytrzymałości zaprawy normowej po 28
dniach twardnienia oraz tempa narastania wytrzymałości, które rozróżnia klasę zwykłą i
szybkotwardniejącą (litera R). Podział cementów na klasy podano w tablicy 1.

Tablica 1. Szczegółowe wymagania dotyczące właściwości fizycznych cementów wg


PN-B-19701
Wytrzymałość na ściskanie, MPa Czas wiązania Stałość
Klasa wczesna po: normowa po początek Koniec objętości
2 7 dniach 28 dniach min h mm
dniach
32,5 - ≥ 16
≥ 32,5 ≤ 52,5 ≥ 60 ≤ 12
32,5 R ≥ 10 -
42,5 ≥ 10
- ≥ 42,5 ≤ 62,5 ≤ 10
42,5 R ≥ 20 -
52,5 ≥ 20
- ≥ 52,5 - ≥ 45 ≤ 10
52,5 R ≥ 30 -

Jak wynika z tej tablicy wszystkie klasy poczynając od klasy 32,5 R mają
znormalizowaną wytrzymałość po 2 dniach twardnienia. Szczególnie wysoką wytrzymałość
po tym okresie powinien osiągać cement 52,5 R, a mianowicie więcej niż 30 MPa (rys. 3).
Tylko cement 32,5 na znormalizowaną wytrzymałość po 7 dniach wynoszącą 16 MPa.

Rys. 3. Krzywa przyrostu wytrzymałości zaprawy z Cem I 52,5 i 52,5 R


Wszystkie cementy, z wyjątkiem klasy 52,5 i 52,5 R, powinny wykazywać początek
wiązania dłuższy od 1 godziny, a koniec wiązania nie powinien przekraczać 12 godzin.
Klasy o najwyższej wytrzymałości mogą osiągać krótszy czas wiązania, jednak nie krótszy
niż 45 minut, a koniec wiązania nie dłuższy od 10 godzin.

Podział cementów na rodzaje podano w tablicy 2. Podział ten wyróżnia cztery rodzaje
cementów:
• cement portlandzki bez dodatków: Cem I,
• cement portlandzki z dodatkami: Cem II,
• cement hutniczy: Cem III,
• cement pucolanowy: Cem IV.

Cement portlandzki z dodatkami hydraulicznymi i pucolanowymi ma właściwości


pośrednie pomiędzy cementem bez dodatków a cementami hutniczymi i pucolanowymi,
zawiera bowiem mniejszą zawartość dodatków od tych ostatnich.

Wszystkie te rodzaje cementów dzielą się na dwa podrodzaje oznaczone literami A i B, o


mniejszej i większej zawartości dodatków. I tak:
Cem II/A zawiera od 6 do 20% dodatku,
Cem II/B zawiera od 21 do 35% dodatku.
Wyjątek stanowi cement Cem II/A-D, który może zawierać jedynie od 6 do 10% dodatku
pyłów krzemionkowych. Nie ma podrodzaju B.

Większe ilości dodatków zawierają cementy hutniczy i pucolanowy. I w tym przypadku


wyróżniamy dwa podrodzaje:
Cem III/A zawiera od 36 do 65% żużla,
Cem III/B zawiera od 66 do 80% żużla,
Cem IV/A zawiera od 11 do 35% dodatku pucolanowego,
Cem IV/B zawiera od 36 do 55% tego dodatku.

Jak widać cement Cem IV/A obejmuje swoistym zakresem cementy Cem II/A i Cem II/B
z tym, że może on zawierać wszystkie rodzaje pucolan, podczas gdy w przypadku rodzajów
Cem II musi być to oznaczone odpowiednią literą. Na przykład Cem II/B - SV cement
portlandzki żużlowo-popiołowy, a udział ilościowy każdego z tych dodatków jest określony.

Osobnego omówienia wymaga dodatek wapienia. Cement z tym dodatkiem był od dawna
wytwarzany we Włoszech, a następnie we Francji. W Norwegii rozpoczęto wytwarzanie
tego cementu w celu zwiększenia odporności betonu na działanie wody morskiej. Bardzo
ważne znaczenie ma bardzo mała zawartość zanieczyszczeń w wapieniu, który nie powinien
zawierać gliny, bowiem występujące w niej kwasy humusowe mają szkodliwy wpływ na
proces hydratacji cementu. Wapień nie powinien zawierać także dolomitu, który reaguje z
alkaliami:

CaMg(CO3)2 + 2KOH → Mg(OH)2 + CaCO3 + K2CO3


K2CO3 + Ca(OH)2 → CaCO3 + 2KOH
W wyniku wspólnego przemiału z klinkierem wapień uzyskuje największy stopień
rozdrobnienia i lokuje się w najdrobniejszych frakcjach cementu, zwykle mniejszych od
10µm. Zawartość tych drobnych ziarenek w cemencie ma korzystny wpływ na urabialność i
skurcz betonu. Początkowo przeważał pogląd, że wapień należy do obojętnych wypełniaczy
w cemencie. Od pewnego czasu, mniej więcej od lat osiemdziesiątych, coraz większe
znaczenie przywiązuje się do reakcji drobno zmielonego wapienia z glinianami z
utworzeniem karboglinianu C3A×CaCO3×11H2O.

Porównanie drobno zmielonego wapienia z drobno zmielonym piaskiem kwarcowym


(300-350 m2/kg) wypada na korzyść tego pierwszego, co spowodowane jest zmniejszeniem
wodożądności, przyspieszeniem hydratacji alitu (zarodki krystalizacji) oraz zmniejszeniem
grubości porowatej strefy wokół ziaren kruszywa. Obserwuje się także poprawę adhezji do
ziaren kruszywa. Stwierdzono, że przyrost wytrzymałości jest większy w przypadku
klinkierów zawierających więcej C3A. Tworzenie przez glinian trójwapniowy karboglinianu
zwiększa odporność zaczynu na korozję siarczanową. Dotyczy to przede wszystkim
cementów bogatszych w glinian wapnia. W tym przypadku przemiana ettringitu w
monosiarczan będzie także opóźniona lub nie zajdzie w ogóle. Karboglinian może
powstawać równocześnie z ettringitem i obie fazy mogą współistnieć ze sobą ze względu na
ich małą rozpuszczalność i dużą trwałość. Jednak jony siarczanowe będą reagowały z
karboglinianem z utworzeniem ettringitu, natomiast CaCO3 będzie reagowało z
monosiarczanem, a nie będzie reagowało z ettringitem, gdyż karboglinian jest mniej trwałą
fazą od tego ostatniego. Natomiast w przypadku cementów o małej zawartości C3A dodatek
wapienia spełnia przede wszystkim rolę obojętnego wypełniacza.

Wieloletnie doświadczenia francuskie ze stosowaniem cementów zawierających dodatek


wapienia wykazały, że cementy te nie ustępują w tradycyjnych zastosowaniach odpowiednim
klasom cementów portlandzkich bez dodatków. Beton ma tę samą odporność na zamrażanie,
jeżeli tylko pamięta się, że cement z wapieniem wymaga innego dodatku środka
napowietrzającego. Także trwałość betonów z tych cementów jest dobra. Nie ustępują one
nawet innym cementom w warunkach agresywnego działania wody morskiej (rys. 4).
Tablica 2. Rodzaje, nazwy, symbole i skład cementu powszechnego użytku wg PN-B-19701
Składnik główny, w % wagowych1)
Rodzaj Nazwa Symbol Klinkier Żużel pył pucolana popiół lotny wapień Składniki
wielko- Krzemion- naturalna przemy- Krzemion- wapienny drugorzędne
K piecowy wy słowa kowy % wagowe2)
S D3) P Q V W L
CEM I cement portlandzki CEM I 95-100 - - - - - - - 0-5
cement portlandzki CEM II/A-S 80-94 6-20 - - - - - - 0-5
żużlowy CEM II/B-S 65-79 21-35 - - - - - - 0-5
cement portlandzki CEM II/A-D 90-94 - 6-10 - - - - - 0-5
krzemionkowy
CEM II/A-P 80-94 - - 6-20 - - - - 0-5
cement portlandzki CEM II/B-P 65-79 - - 21-35 - - - - 0-5
pucolanowy CEM II/A-Q 80-94 - - - 6-20 - - - 0-5
CEM II/B-Q 65-79 - - - 2-35 - - - 0-5
CEM II/A-V 80-94 - - - - 6-20 - - 0-5
CEM II cement portlandzki CEM II/B-V 65-79 - - - - 21-35 - - 0-5
popiołowy CEM II/A-W 80-94 - - - - - 6-20 - 0-5
CEM II/B-W 65-79 - - - - - 21-35 - 0-5
cement portlandzki CEM II/A-L 80-94 - - - - - - - 0-5
wapienny CEM II/B-L 65-79 - - - - - - - 0-5
cement portlandzki CEM II/A-SV 81-94 3-10 - - - 3-10 - - 0-5
żużlowo- CEM II/B-SV 65-79 10-20 - - - 10-20 - - 0-5
popiołowy
CEM III cement CEM III/A 35-64 36-65 - - - - - - 0-5
hutniczy CEM III/B 20-34 66-80 - - - - - - 0-5
CEM IV cement CEM IV/A 65-89 - <-------------------11-35---------------------> - - 0-5
pucolanowy CEM IV/B 45-64 - <-------------------36-55---------------------> - - 0-5
1)
Wartości podane w tablicy odnoszą się do sumy składników głównych i drugorzędnych. Skład okresla wytwórca na podstawie stosowanej
i dokumentowanej podczas wytwarzania procedury kontroli wewnetrznej. 2) Litery A i B w symbolach są przypisane różnym zakresom zawartości
składników głównych. 3) Zawartość pyłu krzemionkowego nie powinna być większa niż 10%.
Rys. 4. Odporność cementów z dodatkiem wapienia (CPW 45) w porównaniu z
cementami portlandzkimi 55

Cement portlandzki do robót morskich powinien spełniać wg norm francuskich


zależności: C3A < 10%, C3A + 0,27C3S < 23,5%.

4. Wybrane właściwości cementów

4.1. Ciepło twardnienia

Ciepło twardnienia jest ważną właściwością cementu, która ma szczególnie duże


znaczenie w przypadku wykonywania dużych masywów betonowych. W tych warunkach
może dojść do znacznego gradientu temperatur między wnętrzem a powierzchnią masywu,
co prowadzi do wystąpienia znacznych naprężeń wewnętrznych w betonie. Są one wynikiem
różnych współczynników rozszerzalności cieplnej kruszywa i zaczynu.

Współczynnik rozszerzalności cieplnej kruszyw naturalnych zawarty jest w przedziale


1 - 4 . 10-6/oC, aczkolwiek pojedyncze przypadki wychodzą poza ten zakres i graniczne
wartości wynoszą 0,3 . 10-6 i 5 . 10-6. Natomiast rozszerzalność cieplna zaczynu
cementowego wynosi około 5 - 6 . 10-6/oC, a więc jest wyraźnie większa. Niektóre kruszywa
mają wartość tego współczynnika niską 0,5 - 1 . 10-6/oC, co ma znaczny wpływ na trwałość
betonu. Duże kryształy kalcytu o wymiarach 8 - 10 mm wykazują anizotropię i mają
rozszerzalność cieplną siedem razy większą w jednym kierunku niż w kierunku do niego
prostopadłym, co jest źródłem naprężeń wewnętrznych w betonie.

Przyrost temperatury betonu w warunkach adiabatycznych można oszacować na


podstawie uproszczonych obliczeń wykorzystując wzór:
C⋅H
∆tB =
(C + K ) ⋅ C1 + W ⋅ C2

gdzie: C - masa cementu, K - kruszywa, W - wody, w m3 betonu,


H - ciepło twardnienia cementu,
C1 - ciepła właściwe cementu i kruszywa (0,8 kJ/kgK),
C2 - ciepło właściwe wody (4,2 kJ/kgK).
Założenie adiabatyczności zjawiska nie odbiega zbytnio od rzeczywistości, gdyż
przewodnictwo cieplne betonu jest bardzo małe i wynosi 0,0126 W/cmK.

Ciepło twardnienia cementów portlandzkich (Cem I) jest określane ich składem


fazowym. Największe ciepło twardnienia ma C3A i wynosi ono około 897 J/g dla C3AH6 lub
nawet 1093 przy przejściu w gliniany heksagonalne. Dla C3S wynosi ono 502 J/g, dla C4AF
420 J/g, zaś dla C2S 260 J/g.

Ciepła hydratacji najważniejszych rodzajów cementów wytwarzanych w Polsce podano


w tablicy 3. Z danych zawartych w tej tablicy wynika, że ciepło hydratacji rośnie z klasą
cementu, co jest oczywiste, jeżeli uwzględni się, że obie właściwości są wprost
proporcjonalne do stopnia hydratacji i wobec tego występuje między nimi ścisła korelacja.
Warto podkreślić, że Cem I 52,5 R wydziela po 12 godzinach twardnienia ponad 250 J/g, co
stanowi 60% ilości ciepła towarzyszącego hydratacji po 7 dniach. Ma to tę dobrą stronę, że
cement ten nadaje się szczególnie do betonowania w obniżonych temperaturach (∼5oC),
bowiem duże ciepło twardnienia zapewnia utrzymanie korzystnej temperatury wewnątrz
betonu i dobry postęp jego twardnienia.

Tablica 3. Ciepła twardnienia cementów oznaczone metodą semiadiabatyczną, J/g


Czas, Rodzaj cementu
Cem I Cem II Cem III/A
Godziny 32,5 R 42,5 R 52,5 R A-V 32,5 R B-V 32,5 R B-S 42,5 32,5 NA
12 112,8 159,6 252,4 78,4 65,6 129,3 74,4
24 243,9 277,2 339,0 185,3 161,8 220,7 124,8
36 275,6 305,0 367,9 219,8 197,9 264,7 159,5
48 293,2 322,7 386,6 235,8 217,4 284,7 187,6
72 318,4 345,6 404,1 256,6 242,7 308,5 217,6
168 357,9 375,1 423,0 295,7 291,4 345,0 265,0

Umiarkowane ciepło hydratacji mają cementy z dodatkami, przy czym różnice między
rodzajami Cem II/A-V 32,5 R i Cem II/B-V 32,5 R są nieznaczne. Mają one po 7 dniach
ciepło twardnienia na poziomie ciepła twardnienia Cem I 32,5 R po 2 dniach. Nieco większe
początkowe ciepło twardnienia ma cement z dodatkiem żużla Cem II/B-S 32,5 R, a znacznie
większe ten sam cement klasy 42,5.

Najmniejsze ciepło twardnienia ma cement hutniczy. Nadaje się on szczególnie do


wykonywania dużych masywów betonowych i był stosowany między innymi do budowy
tamy w Czorsztynie i w Myszkowcach. Z tych samych względów nie powinien być
stosowany do wykonywania prac betonowych w obniżonych temperaturach. Wpływ
obniżonej temperatury na wytrzymałość betonu z różnych cementów podano w tablicy 4.

Tablica 4. Wytrzymałość betonu z różnych cementów dojrzewających


w temperaturze +5oC
Rodzaj Wytrzymałość w temp. 5oC jako % wytrzymałości
cementu betonu dojrzewającego w temp. 20oC
3 dni 7 dni 28 dni
550, 450 Ra 60 - 75 75 - 90 80 - 105
450, 350 Rb 45 - 60 60 - 75 75 - 80
350 30 - 45 45 - 60 60 - 75
250c 15 - 30 30 - 45 45 - 60
Po 2 dniach wytrzymałość normatywna wynosi:
a
20 MPa, b 10 MPa, c cement hutniczy lub pucolanowy

Oznacza to także, że betony z cementów z dodatkami żużla lub popiołów powinny być
starannie pielęgnowane w okresie początkowym, bowiem są wrażliwe na wysychanie. Jest to
związane z wolniej przebiegającym procesem hydratacji tych dodatków w porównaniu ze
zmielonym klinkierem.

4.2. Skurcz

Skurcz jest ważną właściwością betonów i może powodować w niekorzystnych


warunkach występowanie mikrospękań. Oznacza się go normowo na zaprawie
przechowywanej nad nasyconym roztworem K2CO3, a więc w wilgotności względnej
wynoszącej 40%. Wartość skurczu po 28 dniach dla różnych rodzajów cementu są
następujące:

Cem I 32,5 i 32,5 R 0,15 - 0,20 mm/m


Cem I 52,5 R 0,23 - 0,43 mm/m
Cem II/A-S 32,5 0,21 - 0,27 mm/m
Cem II/B-S 32,5 0,26 - 0,27 mm/m
Cem II/A-V 32,5 0,23 - 0,25 mm/m
Cem II/B-V 32,5 0,13 - 0,18 mm/m

Wartość skurczu rośnie z klasą cementu (tablica 5), przy czym wpływ ma nie tyle skład
mineralny, co w pewnych przypadkach, stopień rozdrobnienia cementu. Z tych samych
względów nieco większe wartości skurczu mają cementy z niewielką ilością dodatku.
Natomiast dla rodzaju Cem II/B, a więc dla większej ilości dodatku, skurcz maleje pomimo
większych stopni rozdrobnienia. Przeważa wpływ dodatku, który znacznie wolniej reaguje z
wodą w zaczynie.

Tablica 5. Skurcz zaprawy w mm/m


Czas, Rodzaj cementu
Cem I Cem II/B-V Cem III/A
Dni 32 R 42 R 52 R 32,5 R 32,5 NA
2 0,00 0,00 0,02 0,00 0,00
3 0,00 0,02 0,04 0,00 0,01
7 0,09 0,15 0,21 0,09 0,19
28 0,31 0,41 0,56 0,29 0,27

4.3. Wodożądność

Jest to ważna cecha, która wpływa na konieczną ilość domieszki upłynniającej. Im


mniejsza wodożądność cementu, tym można utrzymywać niższy stosunek w/c w betonie.
Dane dla kilku rodzajów cementów podano w tablicy 6.

Tablica 6. Wodożądność cementów w %


Rodzaj cementu
Cem I Cem II/A-V Cem II/A-L Cem II/A-S
32,5 R 42,5 R 52,5 R 32,5 R 32,5 R 32,5 R
26,4 28,2 30,4 26,7 24,4 26,9
25,0* 25,9* 32*
Rodzaj cementu
Cem II/B-V 32,5 R Cem II/B-S Cem III/A Cem III/A
32,5 R 32,5 R 32,5 NA 32,5 R
26,8 27,3 30,4 26,6

Jak wynika z danych zawartych w tej tablicy, wodożądność rośnie ze wzrostem


rozdrobnienia (Cem I różnych klas). Ma to tę właściwość wpływ skład mineralny cementu i
z tego względu jest ona różna dla tej samej klasy cementu z różnych cementowni (porównaj
wyniki z gwiazdką). Dodatki nie wykazują dużego wpływu na wodożądność. Wyjątek
stanowi kamień wapienny, który zapewnia wyjątkowo niską wodożądność.

4.4. Tempo przyrostu wytrzymałości

Coraz wyższe klasy cementów, oprócz większych wytrzymałości po 28 dniach


twardnienia, mają coraz szybsze tempo narastania wytrzymałości. Szczególnie szybki
przyrost wytrzymałości wykazują cementy szybkotwardniejące. Pokazano to na rysunku 3.
Natomiast cementy z dodatkami wykazują znaczny przyrost wytrzymałości po okresie
normowym, to jest po 28 dniach. Na szczególne wyróżnienie pod tym względem zasługują
cementy hutnicze, które zawierają zwykle około 50% żużla. Na rysunku 5 pokazano przyrost
wytrzymałości zaprawy z tego cementu w okresie 3 lat.
Rys. 5. Krzywa przyrostu wytrzymałości Cem I i Cem III/A

Godna podkreślenia jest wytrzymałość betonu z tego cementu po dłuższych okresach


eksploatacji. Cement ten daje beton o bardzo korzystnych właściwościach mieszanki
betonowej, wykazującej bardzo dobrą urabialność i pompowalność, lepszą niż osiągana w
przypadku betonów z cementów Cem I.

W tablicy 7 zamieszczono wyniki badań wytrzymałości betonów z cementu hutniczego


po długim czasie eksploatacji.

Tablica 7. Wytrzymałość betonu z cementu Cem III/A


Wiek Wytrzymałość Wiek Wytrzymałość Przyrost
Budowla betonu, Na ściskanie, betonu, na ściskanie, wytrzymałości,
dni MPa lata MPa %
Oczyszczalnia 28 41 18 59 44
Wieża chłodnicza 28 40 19 61 53
Zapora wodna 28 40 23 80 100
Śluza 28 29 25 54 86
Śluza 28 30 25 55 83
odwadniająca

5. Zakresy zastosowań różnych rodzajów cementów

Instytut Techniki Budowlanej opracował wytyczne stosowania różnych klas i rodzajów


cementów w budownictwie. Wytyczne te można streścić następująco:
• betony do klasy B 30
Cem II/B klasy 32,5
a w szczególności konstrukcje masywne,
beton o podwyższonej odporności na agresję chemiczną
• betony do klasy B 40
Cem I klas 32,5, 32,5 R, 42,5
a w szczególności betonowanie w warunkach obniżonej temperatury
Cem II/A klas 32,5 R oraz 42,5 i 42,5 R
• betony do klasy B 50
Cem I klas 42,4 R, 52,5, 52,5 R
a w szczególności betonowanie w warunkach zimowych

Cementy hutnicze Cem III/A i pucolanowe Cem IV/A - beton do klasy B 40,
a w szczególności:
konstrukcje masywne, konstrukcje hydrotechniczne, beton o podwyższonej odporności.

Cement hutniczy Cem III/B i pucolanowy Cem IV/B - beton do klasy B 35,
szczegółowe zastosowania takie same, jak dla rodzajów Cem III/A i Cem IV/A.

Cement portlandzki wapienny Cem II/A-L klas 32,5 R oraz 42,5 - beton do klasy B 40,
a w szczególności betony i zaprawy barwione.

Zupełnie inne podejście zaprezentowano w normach europejskich. Wyznaczono klasy


oddziaływań korozyjnych, które pokazano w tablicy 8. W zależności od klasy korozyjnej
określono stosunek w/c i klasę betonu.

Tablica 8.
Oznaczenie klasy Warunki oddziaływań
XO brak oddziaływań
1 suche
2 wilgoć ciągle mokre
XC 3 i karbonizacja umiarkowana wilgotność
4 na zmianę mokre/suche
1 umiarkowana wilgotność
XD/XS 2 wilgoć ciągle mokre
3 i chlorki na zmianę suche/mokre
1 umiarkowana wilgotność, bez soli
2 działanie mrozu, wilgoci umiarkowana wilgotność, obecność
XF i soli odladzających soli
3 duża wilgotność, bez soli
4 duża wilgotność, obecność soli
1 korozja słaba korozja
XA 2 chemiczna umiarkowana korozja
3 (kwasy) silna korozja
1 umiarkowane
XM 2 ścieranie silne
3 bardzo silne

Następnie podzielono konstrukcje betonowe na następujące rodzaje (tablica 9):


- betony nie zbrojone,
- konstrukcje zabezpieczone przed mrozem,
- konstrukcje hydrotechniczne,
- zewnętrzne konstrukcje narażone na działanie soli odladzających,
- konstrukcje morskie,
- konstrukcje narażone na korozję chemiczną,
- nawierzchnie drogowe,
- konstrukcje narażone na ścieranie lecz bez działania mrozu.
Do tak wyznaczonego podziału oraz różnych klas oddziaływań korozyjnych
dostosowano rodzaje cementów, jednak bez klas wytrzymałościowych.

Tablica 9.
X zakres zastosowania Cementy zgodne z EN 197-1
0 nie może być stosowany
CEM CEM II CEM III CEM CEM
I IV V
Składnik/konstrukcja Klasy S V5) B-LL B-M. A/B C2) A/B A/B
środowisk T A-L6) B-L B-W
D P/Q A-M.
A-LL A-W
Nie zbrojony beton X0 X X X X X X X X X
Konstrukcje XC1-XC4
zabezpieczone X X X X 01) X 01) 01) 01)
przed mrozem
Konstrukcje XC, XF!,
zewnętrzne: XF3 X X X 0 0 X 0 0 0
Hydrauliczne
Zewnętrzna Xc, XD,
konstrukcja narażona XF2, XF4 X X 0 0 0 X3) 4) 0 0 0
na: działanie soli
odladzających
Konstrukcje morskie XC, XS,
XF2,XF4 X X 0 0 0 X3) 4) 0 0 0
7)
Korozja chemiczna XA X X X 0 0 X X 0 0
Nawierzchnie XF4, XM X9) X8) 9) 0 0 0 X3) 4) 0 0 0
8) 9)
drogowe
Mechanizm ścierania
bez działania mrozu XM X X X 0 0 X 0 0 0
1)
można stosować w przypadku klasy XC2
2)
można stosować w przypadku klas XD2 i XS2
3)
w przypadku klasy XF4 tylko cement Cem III/A klasy 42,5 lub 32,5 o zawartości
żużla ≤ 50%
4)
w przypadku XF4: Cem III/B może być stosowany wyłącznie w warunkach:
a) konstrukcje morskie: w/c ≤ 0,45, klasa minimalna betonu 35/45, zawartość cementu
≥ 340 kg/m3
b) ciężkie pojazdy: w/c ≤ 0,35, minimalna klasa betonu 40/50, zawartość cementu
≥ 360 kg/m3
5)
cementu Cem II/B-V nie można stosować w przypadku klasy XF3
6)
nie można stosować dla klas XF1 i XF3
7)
w przypadku korozji siarczanowej (z wyjątkiem wody morskiej), dla klasy XA1 trzeba
stosować cement o dużej odporności na siarczany
8)
w przypadku nawierzchni betonowych Cem III/A wyłącznie w klasie co najmniej 45
9)
cement o Na2Oe ≤ 1% masowy

6. Wybrane zagadnienia z korozji zaczynu

Składnikiem betonu, który ulega najszybciej korozji jest zaczyn cementowy, a jego
trwałość wiąże się z dwoma zagadnieniami: mikrostrukturą i składem fazowym zaczynu. Z
kolei skład fazowy zaczynu zależy od składu cementu i z tego względu zrozumienie
niektórych wymagań specjalnych, stawianych cementom, wymaga znajomości pewnych
procesów korozyjnych.

6.1. Mikrostruktura

Podstawowe znaczenie dla odporności betonu na czynniki korozyjne ma mikrostruktura


zaczynu oraz budowa strefy kontaktowej ziarna kruszywa - matryca z zaczynu.

Pod pojęciem mikrostruktury rozumiemy przede wszystkim porowatość i jej strukturę, to


znaczy podział porów według wielkości. Rozróżniamy dwa rodzaje porów:
• żelowe - mniejsze od 2 nm,
• kapilarne - od 2 nm do 100 nm.

Pustki powietrzne występujące w betonie nienapowietrzonym są duże - zwykle 10 - 100


µm , a udział ich w dobrze zagęszczonym betonie jest niewielki.

Pory żelowe są zaliczane do żelowej fazy C-S-H (rys. 6) i mają korzystny wpływ na
właściwości betonu.
Rys. 6. Model Fazy C-S-H: x – woda międzywarstwowa, o – woda zaadsorbowana

Wyrazem tego jest wzór Powersa określający wytrzymałość zaczynu, w którym objętość
żelu obejmuje również pory żelowe. Wzór ten ma postać:
f c = f co ⋅ X n
gdzie: fco - wewnętrzna wytrzymałość żelu, którą Powers ocenił na 235 MPa,
n - stała empiryczna równa 3,
X - moduł żelu.
objętość żelu
X = 
objętość żelu + objętość kapilar

Źródłem porów kapilarnych jest nadmiar wody zarobowej. Można to łatwo prześledzić
na wykresie Ruscha pokazanym na rysunku 7.
Rys. 7. Ilościowy skład zaczynu (% objętościowe)

Jak wynika z tego wykresu, stosunek w/c bliski 0,4 jest równoznaczny z ilością wody
potrzebnej do pełnej hydratacji cementu. Po przekroczeniu tego stosunku zaczynają
powstawać pory kapilarne, stanowiące pozostałość po przestrzeniach między ziarnami
cementu, które początkowo zajmowała woda.

Pewna niewielka część porów kapilarnych, która powstaje niezależnie od wartości w/c,
jest wynikiem kontrakcji zaczynu w procesie hydratacji. Objętość produktów hydratacji jest
bowiem mniejsza od sumy objętości substratów. Na przykład dla alitu:
2C3S + 6H → C3S2H3 + 3CH
228,33 342, 42 74,08
2 + 6,18 → +3
,
315 2, 44 2,23
145 cm + 108 cm → 10,3 cm + 99.7 cm3
3 3 3

253 cm3 → 240 cm3


Zmniejszenie objętości wynosi 13 cm3 na 456,66 g C3S, to jest 2,8%.

Dla C3A w przypadku powstawania ettringitu:


C3A + 3(CaSO42H2O) + 26H2O → C3A3CaSO432H2O
270,2 17217 , 125513
,
+ + 26,18 →
3 2,32 1,73
780,7 cm3 → 725,5 cm3
Zmniejszenie objętości wynosi 55,2 cm3 na 186,7 g fazy bezwodnej, to jest 7%.
To zmniejszenie objętości wynika z większej „gęstości” wody w strukturach
krystalicznych w stosunku do wody wolnej. Jeżeli uwzględni się tylko objętości faz stałych,
to wówczas wzrost objętości jest bardzo znaczny.
Na przykład, dla dwóch poprzednich przypadków wynosi:
dla C3S przyrost o 95 cm3
dla C3A przyrost o 561 cm3
W przypadku CaO przyrost wynosi 15 cm3.

Jedna z hipotez wyjaśniających pęcznienie zaczynu, związane z obecnością CaO


„wolnego wapna” w cemencie, zakłada właśnie krystalizację wodorotlenku „in situ”, a więc
w objętości zajmowanej przez CaO. Zakłada się, że ziarno CaO tkwi w żelu cementowym,
przez który dyfundują do jego powierzchni cząsteczki wody. CaO reaguje z wodą, ale
jedyne możliwe miejsce do krystalizacji stanowi objętość reagującego CaO.
Ogólnie wiadomo, że hydratacja cementu przynosi nieznaczne pęcznienie elementów
wykonanych z zaczynu, zaprawy lub betonu przy dojrzewaniu w wodzie. Wyjaśnia się to
przebiegiem procesów hydratacji oraz pęcznieniem żelu w wyniku chłonięcia wody.
Równocześnie jednak wiadomo, że bezwzględna sumaryczna objętość cementu i wody
uległa zmniejszeniu.

Dla 100 g cementu portlandzkiego i 33 g wody to zmniejszenie objętości wynosi:


po 1 dniu po 2 dniach po 28 dniach po 100 dniach
2,8% 4,8% 6,0% 6,9%

Zawartość porów kapilarnych w betonie ulega zmianie w czasie, bowiem wydziela się w
nich żel powstający w wyniku postępującego procesu hydratacji. Część tych porów, która
stanowiła tak zwane pory ciągłe (rys. 8) ulega zmniejszeniu. Czas potrzebny do zajścia tego
procesu zależy w wybitnym stopniu od wyjściowego stosunku w/c (rys. 9).

Rys. 8. Schemat rodzaju porów kapilarnych: 1 – ciągłe, 2 – nieciągłe, 3 – kieszenie


Rys. 9. Stopień hydratacji wymagany dla przekształcenia porów kapilarnych ciągłych w
nieciągłe

Zawartość porów kapilarnych, z których część będzie zawsze porami ciągłymi, decyduje
o odporności korozyjnej betonu, bowiem określa przepuszczalność betonu.

Przepuszczalność betonu stanowi bowiem szybką drogę wnikania roztworów


korozyjnych do wnętrza betonu. Dostają się one do jego wnętrza w wyniku tak zwanego
„podciągania kapilarnego”, związanego z napięciem powierzchniowym wody, ewentualnie
są do betonu wciskane pod wpływem ciśnienia hydraulicznego, związanego na przykład z
różnicami poziomów wody. Ten ostatni mechanizm ma decydujące znaczenie w przypadku
zapór i zbiorników wodnych.

Do betonu, który ma małą przepuszczalność, roztwory mogą wnikać w wyniku dyfuzji,


która jest procesem bez porównania powolniejszym od migracji wody, w wyniku
podciągania kapilarnego.

Także dyfuzja jonów maleje bardzo znacznie w przypadku wzrostu ilości porów
żelowych (rys. 10), co wiąże się ze zwiększeniem tak zwanej „krętości” dróg dyfuzyjnych.
Świadczy to jeszcze raz bardzo dobitnie o korzystnej roli maleńkich porów żelowych w
odróżnieniu od szkodliwego wpływu porów kapilarnych, które zmniejszają trwałość betonu.
Rys. 10. Współczynnik dyfuzji jonów sodu i chloru a udział porów mniejszych od 2 nm

Pewnym synonimem trwałości jest wytrzymałość betonu, bowiem świadczy ona o małej
jego porowatości. Słuszna jest zależność empiryczna łącząca wytrzymałość z porowatością:
R = Ro ⋅ e − bP
gdzie: Ro - stała - wytrzymałość betonu ekstrapolowana do zerowej porowatości,
b - stała,
P - porowatość w %.

Korzystne zmiany porowatości betonu powodowane są przez dodatki hydrauliczne i


pucolanowe. Początkowo ukształtowana w zaczynie porowatość, w wyniku hydratacji
zmielonego klinkieru cementowego, jest modyfikowana pod wpływem fazy C-S-H
powstającej w okresie późniejszym z hydratacji żużla i reakcji pucolanowej (rys. 11).

Rys. 11. Zmiany porowatości w zaczynie z cementu z dodatkami żużla do 15 dni (faza
A) i po dłuższej hydratacji (faza B)
Udział porów kapilarnych po długim okresie dojrzewania betonu z cementu o różnej
zawartości żużla pokazano na rysunku 12.

Rys. 12. Zawartość porów kapilarnych w betonie dojrzewającym przez rok

Zmiany zawartości porów kapilarnych są wynikiem procesów pokazanych schematycznie


na rysunku 11. Zaczyny z cementów z dodatkami mają po dłuższym okresie dojrzewania
zawsze więcej porów żelowych niż zaczyny z cementów portlandzkich bez dodatków.

Najsłabszym elementem betonu jest strefa kontaktowa ziarna kruszywa - zaczyn, która
wiąże się z powstawaniem otoczki wodnej wokół tych ziaren, zwiększającej stosunek w/c w
tej strefie. W związku z tym powstaje porowata strefa przejściowa, w której krystalizuje
Ca(OH)2, tworzący duże kryształy zorientowane osią (001) prostopadle do powierzchni
kruszywa i tworzące konglomeraty, co jest typowe dla tej fazy. Schematyczny obraz tej
strefy pokazano na rys. 13.
Ta strefa porowata jest drogą szybkiej dyfuzji składników korozyjnych w głąb betonu.
Równocześnie w strefie tej najłatwiej powstają pęknięcia betonu i szybko ulegają
rozprzestrzenianiu. Eliminacje stref porowatych można uzyskać dodając do betonu lub
wcześniej do cementu pyły krzemionkowe. Składają się one z drobniutkich ziarenek
kulistych o wymiarach 0,1 - 0,2 µm, których działanie polega na zmniejszeniu porowatości
strefy przejściowej oraz powstawaniu w tej strefie fazy C-S-H w wyniku reakcji
pucolanowej. Zwiększa to trwałość betonu oraz jego wytrzymałość. Jeden z rodzajów
cementów Cem II/A-D zawiera pyły krzemionkowe.
Trzeba podkreślić, że warunkiem zachodzenia procesów korozyjnych betonów jest
obecność wody w tych materiałach. Suchy beton nie ulega procesom korozji, nie jest
bowiem wówczas możliwe wnikanie związków korozyjnych do jego wnętrza.
Rys. 13. Budowa strefy przejściowej bez i z dodatkiem pyłów krzemionkowych

Nawet do najlepszego betonu prędzej czy później dostaną się składniki wywołujące
korozję. W tym przypadku zaczyna odgrywać rolę skład fazowy zaczynu. Zawiera on przede
wszystkim fazę C-S-H, której udział wynosi około 60%, wodorotlenek wapnia w ilości około
18% oraz gliniany C3ACa(OH)212H2O i monosiarczan C3ACaSO412H2O. W końcu
pozostaje zawsze niewielka zawartość niezhydratyzowanych ziaren cementu. Są to przede
wszystkim relikty ziaren większych od 60 µm, których w cemencie jest zwykle kilka %.

6.2. Korozja siarczanowa

Jest wiele terenów, w których wody gruntowe są roztworami o mniejszej lub większej
koncentracji siarczanów. Glinom towarzyszą bowiem siarczany przede wszystkim potasu,
które są dobrze rozpuszczalne w wodzie. W glinach występuje również z reguły domieszka
gipsu, który też jest rozpuszczalny w wodzie, dając w 20oC roztwór o stężeniu około 2 g
CaSO4/litr.

Roztwory te stanowią środowisko korozyjne dla betonu i dostając się do jego wnętrza
reagują ze składnikami zaczynu. Przykładowe reakcje są następujące:
z gipsem
C3ACa(OH)212H2O + 3CaSO42H2O + 14H2O → C3A3CaSO432H2O + Ca(OH)2
C3ACaSO412H2O + 2CaSO42H2O + 16H2O → C3A3CaSO432H2O
Gips, a właściwie jony Ca2+ i SO42- reagują tylko z fazami glinianowymi.
Bardziej szkodliwe są siarczany sodu i potasu, które reagują również z wodorotlenkiem
wapniowym:
Ca(OH)2 + K2SO4 + 2H2O → CaSO42H2O + 2KOH
Gips może krystalizować, co wywołuje już szkodliwe pęcznienie betonu lub reagować
dalej z fazami glinianowymi dając ettringit, którego krystalizacji towarzyszy ekspansja.
Siarczany sodu i potasu, przy ciągłej migracji roztworu korozyjnego do wnętrza betonu,
będą również reagowały powoli z fazą C-S-H po wyczerpaniu wodorotlenku, powodując
jego odwapnienie:
3CaO2SiO23H2O + xNa2SO4 → (3-x/2)CaO2SiO23H2O → 2xNaOH +x/2CaSO42H2O
Koniec tej reakcji odpowiada zniszczeniu fazy C-S-H z utworzeniem gipsu i żelu kwasu
krzemowego SiO2 aq. Znacznie szybciej reakcja ta przebiega w obecności siarczanu
magnezu, w przypadku którego korozja betonu przebiega najszybciej.
Z przedstawionych reakcji wynika jasno, że odporność betonu na siarczany będzie
większa w przypadku stosowania cementu o małej zawartości C3A (rys. 14).

Rys. 14. Wpływ zawartości C3A w cemencie portlandzkim na szybkość niszczenia


betonu w wyniku korozji siarczanowej.

Są wytwarzane dwa rodzaje takich cementów: cement o umiarkowanej odporności na


siarczany, w którym zawartość C3A nie przekracza 8% oraz cement o dużej odporności na
siarczany, zawierający mniej niż 5% C3A oraz spełniający warunek: C4AF + 2C3A < 20%.
W normach amerykańskich ogranicza się także C3S do 50%, bowiem, jak wynika z
wcześniejszych rozważań, wodorotlenek wapniowy powstający głównie z hydrolizy tej fazy
jest składnikiem szybko reagującym z siarczanami innych niż wapń kationów. Ma to
szczególne znaczenie w przypadku korozji pod działaniem wody morskiej, która zawiera
sporo chlorków. Mogą one tworzyć z Ca(OH)2 ekspansywny zasadowy chlorek wapnia lub
magnezu:
Ca(OH)2 + 2NaCl → CaCl2 + 2NaOH
Ca(OH)2 + CaCl2 + H2O → Ca(OH)2CaCl2H2O

W przypadku MgCl2:
Ca(OH)2 + MgCl2 → Mg(OH)2 + CaCl2
2Ca(OH)2 + 3MgCl2 + 2H2O → Mg3Cl2(OH)42H2O + 2CaCl2
Podobne do amerykańskich są wymagania francuskie dla cementów stosowanych do
betonu narażonego na działanie wody morskiej. W Polsce wytwarzany jest cement
hydrotechniczny. Bardzo odporne na działanie siarczanów są cementy hutnicze (rys. 15).

Rys. 15. Ekspansja cementów w roztworach siarczanów: 1- portlandzki 13% C3A, 2 –


portlandzki 3% C3A, 3 – hutniczy: 65% żużla, a klinkier jak 1

Regourd uważa, że w przypadku większego od 60% dodatku żużla zawartość C3A w


klinkierze nie ma już znaczenia, natomiast przy mniejszym dodatku powinna być ona
ograniczona do 8%. Uważa się także za odporne na siarczany betony z cementów
pucolanowych.
Obok korzystnych zmian mikrostruktury zaczynu, którą już omówiono, dodatki
hydrauliczne i pucolanowe zmieniają korzystnie skład fazowy zaczynu: zmniejszają
zawartość Ca(OH)2, a zwiększają ilość fazy C-S-H. Ta faza o mniejszym stosunku CaO/SiO2
ma zdolność włączenia w formie roztworu stałego jonów glinianowych. Jest więc w tych
cementach mniej uwodnionych glinianów.

6.3. Reakcje kruszyw z alkaliami

Znane są kruszywa, które zawierają krzemionkę reagującą z wodorotlenkiem sodu i


potasu. Należą tutaj szkło krzemionkowe oraz kryptokrystaliczne odmiany krzemionki: opal
i chalcedon.
Skały zawierające te fazy dają kruszywo reagujące z alkaliami zawartymi w cemencie z
utworzeniem żelu uwodnionego krzemianu sodowo - potasowo - wapniowego Ca(Na, K)Si,
który wywołuje ekspansję i pękanie betonu.

Są dwie metody pozwalające na stosowanie takich kruszyw w betonach:


• ograniczenie zawartości alkaliów w cemencie,
• stosowanie cementów hutniczych lub pucolanowych.

Przyjęło się, że bezpieczna zawartość alkaliów, w przeliczeniu na ekwiwalent sodowy


równy Na2O + 0,658K2O, wynosi 1,8 kg Na2Oe w jednym m3 betonu. W związku z tym, że
beton zawiera przeciętnie 300 kg cementu/m3, to zawartość Na2Oe wyniesie 0,6%. Zawartość
ta będzie oczywiście za duża przy większym dodatku cementu do betonu (rys. 16).

Rys. 16. Wpływ zawartości alkaliów w cemencie i cementu w betonie na możliwość


zachodzenia reakcji z kruszywami

Stosowanie cementów hutniczych w przypadku kruszyw reaktywnych jest bardzo


rozpowszechnione szczególnie w Niemczech. Normy niemieckie dopuszczają większą
zawartość alkaliów dla tych cementów:
• przy dodatku 50% żużla Na2Oe < 0,9%,
• przy dodatku 65% żużla Na2Oe < 2%.

Oceniając wpływ tych dodatków nie można zapominać o mikrostrukturze zaczynu,


utrudniającej dyfuzję jonów w zaczynie (rys. 10). Niezależnie od tego korzystny wpływ
dodatków hydraulicznych lub pucolanowych wyjaśniono wysuwając dwie hipotezy:
• zmniejszenie zawartości sodu i potasu w roztworze w porach betonu w wyniku jego
włączenia w fazę C-S-H,
• zmniejszenie zawartości Ca(OH)2 w zaprawie.
Pierwsza jest oczywista, natomiast druga jest tłumaczona na kilka sposobów.
Najważniejsze są następujące:
• wapń może zastępować sód i potas w żelu uwalniając je do dalszej reakcji z
kruszywem,
• utworzenie żelu bogatego w wapń jest konieczne do wywołania ekspansji
bezpośrednio lub przez utworzenie membrany półprzepuszczalnej,
• Ca(OH)2 działa jako bufor utrzymując wysoki poziom pH w roztworze w porach
zaczynu.

W Polsce wytwarza się cement portlandzki Cem I oraz cement hutniczy Cem III/A o
małej zawartości alkaliów.
Natomiast rola dodatku popiołów lotnych jest dyskusyjna, bowiem ten dodatek sam
zawiera znaczące ilości potasu, często około 2%, a sodu około 0,4%, tak więc Na2Oe może
wynosić około 1,7%. Natomiast żużel wielkopiecowy ma bardzo mało alkaliów, zwykle
0,4% Na2O i 0,2% K2O.

7. Cementy specjalne wytwarzane w Polsce

Przemysł cementowy w Polsce wytwarza wszystkie rodzaje i klasy cementów podane w


tablicach 1 i 2. Daje to możliwość wyboru najodpowiedniejszego cementu dla danego
rodzaju betonu i typu konstrukcji.
Ponadto przemysł cementowy wytwarza cementy specjalne:
Cem I 4,25 i Cem I 42,5 oraz Cem I 52,5 R o małej zawartości alkaliów (Na2Oe < 0,6%),
a więc przeznaczone do wykonywania betonu w przypadku potencjalnie reaktywnego
kruszywa. Takie kruszywa występują w północnych regionach Polski, szczególnie w okolicy
Olsztyna.

Są produkowane także cementy odporne na siarczany:


Cem I 42,5 o średniej i wysokiej odporności.
Ten pierwszy równocześnie o małej zawartości alkaliów.

Są także wytwarzane cementy hutnicze Cem III/A 32,5 o małym cieple hydratacji i o
małej zawartości alkaliów.
Także cement o większej zawartości żużla Cem III/B 32,5 ma mało alkaliów.
W końcu wytwarzany jest cement hydrotechniczny o bardzo małym cieple hydratacji.

Piśniennictwo

[1] Wiesław Kurdowski, Chemia cementu, PWN Warszawa 1991.


[2] Praca zbiorowa La durabilité des betons, Presses Ponts et Chaussées, Paryż 1992.
[3] Praca zbiorowa Lea’s Chemistry of cement and Concrete, Fourth Edition, Edited
by Peter C.Hewlett, Arnold 1998.

You might also like