Professional Documents
Culture Documents
Wiesław Kurdowski
1. Wstęp
Można rozwiązać ten problem stosując inny opóźniacz wiązania, na przykład kombinację
kwaśnego węglanu potasowego i ługu posulfitowego, tego ostatniego oczyszczonego z
domieszek cukru. Fazą hamującą reakcję C3A z wodą jest w tym przypadku karboglinian
wapniowy C3ACaCO311H2O. Taki regulator wiązania pozwala na znaczne zwiększenie
wytrzymałości betonu.
Rys. 2. Zmiany granicy płynięcia w funkcji zawartości siarczanów
Ważne znaczenie dla reologii mieszanki betonowej mają te składniki cementu, które
modyfikują wpływ superplastyfikatorów. C3A odrywa tutaj ważne znaczenie i jego wzrost
wymaga zwiększenia dodatku superplastyfikatora. Cementy bogate w C3A lub o większym
stopniu rozdrobnienia wykazują większy wzrost lepkości mieszanki betonowej, aczkolwiek
ścisłych korelacji nie udało się uzyskać.
Wpływ węgla w popiele lotnym jest czysto fizyczny. Porowaty koksik, gdyż pod taką
postacią występuje węgiel w popiele, adsorbuje cząsteczki superplastyfikatora, co wiąże się
z koniecznością zwiększenia jego dodatku. Z tego względu w normach ogranicza się
zawartość węgla w popiołach lotnych do 5%.
3. Rodzaje cementów według normy PN-B-19701
W roku 1998 została wprowadzona nowa norma, która jest odpowiednikiem europejskiej
normy EN 197-1.
Dzieli ona cementy na sześć klas na podstawie wytrzymałości zaprawy normowej po 28
dniach twardnienia oraz tempa narastania wytrzymałości, które rozróżnia klasę zwykłą i
szybkotwardniejącą (litera R). Podział cementów na klasy podano w tablicy 1.
Jak wynika z tej tablicy wszystkie klasy poczynając od klasy 32,5 R mają
znormalizowaną wytrzymałość po 2 dniach twardnienia. Szczególnie wysoką wytrzymałość
po tym okresie powinien osiągać cement 52,5 R, a mianowicie więcej niż 30 MPa (rys. 3).
Tylko cement 32,5 na znormalizowaną wytrzymałość po 7 dniach wynoszącą 16 MPa.
Podział cementów na rodzaje podano w tablicy 2. Podział ten wyróżnia cztery rodzaje
cementów:
• cement portlandzki bez dodatków: Cem I,
• cement portlandzki z dodatkami: Cem II,
• cement hutniczy: Cem III,
• cement pucolanowy: Cem IV.
Jak widać cement Cem IV/A obejmuje swoistym zakresem cementy Cem II/A i Cem II/B
z tym, że może on zawierać wszystkie rodzaje pucolan, podczas gdy w przypadku rodzajów
Cem II musi być to oznaczone odpowiednią literą. Na przykład Cem II/B - SV cement
portlandzki żużlowo-popiołowy, a udział ilościowy każdego z tych dodatków jest określony.
Osobnego omówienia wymaga dodatek wapienia. Cement z tym dodatkiem był od dawna
wytwarzany we Włoszech, a następnie we Francji. W Norwegii rozpoczęto wytwarzanie
tego cementu w celu zwiększenia odporności betonu na działanie wody morskiej. Bardzo
ważne znaczenie ma bardzo mała zawartość zanieczyszczeń w wapieniu, który nie powinien
zawierać gliny, bowiem występujące w niej kwasy humusowe mają szkodliwy wpływ na
proces hydratacji cementu. Wapień nie powinien zawierać także dolomitu, który reaguje z
alkaliami:
Umiarkowane ciepło hydratacji mają cementy z dodatkami, przy czym różnice między
rodzajami Cem II/A-V 32,5 R i Cem II/B-V 32,5 R są nieznaczne. Mają one po 7 dniach
ciepło twardnienia na poziomie ciepła twardnienia Cem I 32,5 R po 2 dniach. Nieco większe
początkowe ciepło twardnienia ma cement z dodatkiem żużla Cem II/B-S 32,5 R, a znacznie
większe ten sam cement klasy 42,5.
Oznacza to także, że betony z cementów z dodatkami żużla lub popiołów powinny być
starannie pielęgnowane w okresie początkowym, bowiem są wrażliwe na wysychanie. Jest to
związane z wolniej przebiegającym procesem hydratacji tych dodatków w porównaniu ze
zmielonym klinkierem.
4.2. Skurcz
Wartość skurczu rośnie z klasą cementu (tablica 5), przy czym wpływ ma nie tyle skład
mineralny, co w pewnych przypadkach, stopień rozdrobnienia cementu. Z tych samych
względów nieco większe wartości skurczu mają cementy z niewielką ilością dodatku.
Natomiast dla rodzaju Cem II/B, a więc dla większej ilości dodatku, skurcz maleje pomimo
większych stopni rozdrobnienia. Przeważa wpływ dodatku, który znacznie wolniej reaguje z
wodą w zaczynie.
4.3. Wodożądność
Cementy hutnicze Cem III/A i pucolanowe Cem IV/A - beton do klasy B 40,
a w szczególności:
konstrukcje masywne, konstrukcje hydrotechniczne, beton o podwyższonej odporności.
Cement hutniczy Cem III/B i pucolanowy Cem IV/B - beton do klasy B 35,
szczegółowe zastosowania takie same, jak dla rodzajów Cem III/A i Cem IV/A.
Cement portlandzki wapienny Cem II/A-L klas 32,5 R oraz 42,5 - beton do klasy B 40,
a w szczególności betony i zaprawy barwione.
Tablica 8.
Oznaczenie klasy Warunki oddziaływań
XO brak oddziaływań
1 suche
2 wilgoć ciągle mokre
XC 3 i karbonizacja umiarkowana wilgotność
4 na zmianę mokre/suche
1 umiarkowana wilgotność
XD/XS 2 wilgoć ciągle mokre
3 i chlorki na zmianę suche/mokre
1 umiarkowana wilgotność, bez soli
2 działanie mrozu, wilgoci umiarkowana wilgotność, obecność
XF i soli odladzających soli
3 duża wilgotność, bez soli
4 duża wilgotność, obecność soli
1 korozja słaba korozja
XA 2 chemiczna umiarkowana korozja
3 (kwasy) silna korozja
1 umiarkowane
XM 2 ścieranie silne
3 bardzo silne
Tablica 9.
X zakres zastosowania Cementy zgodne z EN 197-1
0 nie może być stosowany
CEM CEM II CEM III CEM CEM
I IV V
Składnik/konstrukcja Klasy S V5) B-LL B-M. A/B C2) A/B A/B
środowisk T A-L6) B-L B-W
D P/Q A-M.
A-LL A-W
Nie zbrojony beton X0 X X X X X X X X X
Konstrukcje XC1-XC4
zabezpieczone X X X X 01) X 01) 01) 01)
przed mrozem
Konstrukcje XC, XF!,
zewnętrzne: XF3 X X X 0 0 X 0 0 0
Hydrauliczne
Zewnętrzna Xc, XD,
konstrukcja narażona XF2, XF4 X X 0 0 0 X3) 4) 0 0 0
na: działanie soli
odladzających
Konstrukcje morskie XC, XS,
XF2,XF4 X X 0 0 0 X3) 4) 0 0 0
7)
Korozja chemiczna XA X X X 0 0 X X 0 0
Nawierzchnie XF4, XM X9) X8) 9) 0 0 0 X3) 4) 0 0 0
8) 9)
drogowe
Mechanizm ścierania
bez działania mrozu XM X X X 0 0 X 0 0 0
1)
można stosować w przypadku klasy XC2
2)
można stosować w przypadku klas XD2 i XS2
3)
w przypadku klasy XF4 tylko cement Cem III/A klasy 42,5 lub 32,5 o zawartości
żużla ≤ 50%
4)
w przypadku XF4: Cem III/B może być stosowany wyłącznie w warunkach:
a) konstrukcje morskie: w/c ≤ 0,45, klasa minimalna betonu 35/45, zawartość cementu
≥ 340 kg/m3
b) ciężkie pojazdy: w/c ≤ 0,35, minimalna klasa betonu 40/50, zawartość cementu
≥ 360 kg/m3
5)
cementu Cem II/B-V nie można stosować w przypadku klasy XF3
6)
nie można stosować dla klas XF1 i XF3
7)
w przypadku korozji siarczanowej (z wyjątkiem wody morskiej), dla klasy XA1 trzeba
stosować cement o dużej odporności na siarczany
8)
w przypadku nawierzchni betonowych Cem III/A wyłącznie w klasie co najmniej 45
9)
cement o Na2Oe ≤ 1% masowy
Składnikiem betonu, który ulega najszybciej korozji jest zaczyn cementowy, a jego
trwałość wiąże się z dwoma zagadnieniami: mikrostrukturą i składem fazowym zaczynu. Z
kolei skład fazowy zaczynu zależy od składu cementu i z tego względu zrozumienie
niektórych wymagań specjalnych, stawianych cementom, wymaga znajomości pewnych
procesów korozyjnych.
6.1. Mikrostruktura
Pory żelowe są zaliczane do żelowej fazy C-S-H (rys. 6) i mają korzystny wpływ na
właściwości betonu.
Rys. 6. Model Fazy C-S-H: x – woda międzywarstwowa, o – woda zaadsorbowana
Wyrazem tego jest wzór Powersa określający wytrzymałość zaczynu, w którym objętość
żelu obejmuje również pory żelowe. Wzór ten ma postać:
f c = f co ⋅ X n
gdzie: fco - wewnętrzna wytrzymałość żelu, którą Powers ocenił na 235 MPa,
n - stała empiryczna równa 3,
X - moduł żelu.
objętość żelu
X =
objętość żelu + objętość kapilar
Źródłem porów kapilarnych jest nadmiar wody zarobowej. Można to łatwo prześledzić
na wykresie Ruscha pokazanym na rysunku 7.
Rys. 7. Ilościowy skład zaczynu (% objętościowe)
Jak wynika z tego wykresu, stosunek w/c bliski 0,4 jest równoznaczny z ilością wody
potrzebnej do pełnej hydratacji cementu. Po przekroczeniu tego stosunku zaczynają
powstawać pory kapilarne, stanowiące pozostałość po przestrzeniach między ziarnami
cementu, które początkowo zajmowała woda.
Pewna niewielka część porów kapilarnych, która powstaje niezależnie od wartości w/c,
jest wynikiem kontrakcji zaczynu w procesie hydratacji. Objętość produktów hydratacji jest
bowiem mniejsza od sumy objętości substratów. Na przykład dla alitu:
2C3S + 6H → C3S2H3 + 3CH
228,33 342, 42 74,08
2 + 6,18 → +3
,
315 2, 44 2,23
145 cm + 108 cm → 10,3 cm + 99.7 cm3
3 3 3
Zawartość porów kapilarnych w betonie ulega zmianie w czasie, bowiem wydziela się w
nich żel powstający w wyniku postępującego procesu hydratacji. Część tych porów, która
stanowiła tak zwane pory ciągłe (rys. 8) ulega zmniejszeniu. Czas potrzebny do zajścia tego
procesu zależy w wybitnym stopniu od wyjściowego stosunku w/c (rys. 9).
Zawartość porów kapilarnych, z których część będzie zawsze porami ciągłymi, decyduje
o odporności korozyjnej betonu, bowiem określa przepuszczalność betonu.
Także dyfuzja jonów maleje bardzo znacznie w przypadku wzrostu ilości porów
żelowych (rys. 10), co wiąże się ze zwiększeniem tak zwanej „krętości” dróg dyfuzyjnych.
Świadczy to jeszcze raz bardzo dobitnie o korzystnej roli maleńkich porów żelowych w
odróżnieniu od szkodliwego wpływu porów kapilarnych, które zmniejszają trwałość betonu.
Rys. 10. Współczynnik dyfuzji jonów sodu i chloru a udział porów mniejszych od 2 nm
Pewnym synonimem trwałości jest wytrzymałość betonu, bowiem świadczy ona o małej
jego porowatości. Słuszna jest zależność empiryczna łącząca wytrzymałość z porowatością:
R = Ro ⋅ e − bP
gdzie: Ro - stała - wytrzymałość betonu ekstrapolowana do zerowej porowatości,
b - stała,
P - porowatość w %.
Rys. 11. Zmiany porowatości w zaczynie z cementu z dodatkami żużla do 15 dni (faza
A) i po dłuższej hydratacji (faza B)
Udział porów kapilarnych po długim okresie dojrzewania betonu z cementu o różnej
zawartości żużla pokazano na rysunku 12.
Najsłabszym elementem betonu jest strefa kontaktowa ziarna kruszywa - zaczyn, która
wiąże się z powstawaniem otoczki wodnej wokół tych ziaren, zwiększającej stosunek w/c w
tej strefie. W związku z tym powstaje porowata strefa przejściowa, w której krystalizuje
Ca(OH)2, tworzący duże kryształy zorientowane osią (001) prostopadle do powierzchni
kruszywa i tworzące konglomeraty, co jest typowe dla tej fazy. Schematyczny obraz tej
strefy pokazano na rys. 13.
Ta strefa porowata jest drogą szybkiej dyfuzji składników korozyjnych w głąb betonu.
Równocześnie w strefie tej najłatwiej powstają pęknięcia betonu i szybko ulegają
rozprzestrzenianiu. Eliminacje stref porowatych można uzyskać dodając do betonu lub
wcześniej do cementu pyły krzemionkowe. Składają się one z drobniutkich ziarenek
kulistych o wymiarach 0,1 - 0,2 µm, których działanie polega na zmniejszeniu porowatości
strefy przejściowej oraz powstawaniu w tej strefie fazy C-S-H w wyniku reakcji
pucolanowej. Zwiększa to trwałość betonu oraz jego wytrzymałość. Jeden z rodzajów
cementów Cem II/A-D zawiera pyły krzemionkowe.
Trzeba podkreślić, że warunkiem zachodzenia procesów korozyjnych betonów jest
obecność wody w tych materiałach. Suchy beton nie ulega procesom korozji, nie jest
bowiem wówczas możliwe wnikanie związków korozyjnych do jego wnętrza.
Rys. 13. Budowa strefy przejściowej bez i z dodatkiem pyłów krzemionkowych
Nawet do najlepszego betonu prędzej czy później dostaną się składniki wywołujące
korozję. W tym przypadku zaczyna odgrywać rolę skład fazowy zaczynu. Zawiera on przede
wszystkim fazę C-S-H, której udział wynosi około 60%, wodorotlenek wapnia w ilości około
18% oraz gliniany C3ACa(OH)212H2O i monosiarczan C3ACaSO412H2O. W końcu
pozostaje zawsze niewielka zawartość niezhydratyzowanych ziaren cementu. Są to przede
wszystkim relikty ziaren większych od 60 µm, których w cemencie jest zwykle kilka %.
Jest wiele terenów, w których wody gruntowe są roztworami o mniejszej lub większej
koncentracji siarczanów. Glinom towarzyszą bowiem siarczany przede wszystkim potasu,
które są dobrze rozpuszczalne w wodzie. W glinach występuje również z reguły domieszka
gipsu, który też jest rozpuszczalny w wodzie, dając w 20oC roztwór o stężeniu około 2 g
CaSO4/litr.
Roztwory te stanowią środowisko korozyjne dla betonu i dostając się do jego wnętrza
reagują ze składnikami zaczynu. Przykładowe reakcje są następujące:
z gipsem
C3ACa(OH)212H2O + 3CaSO42H2O + 14H2O → C3A3CaSO432H2O + Ca(OH)2
C3ACaSO412H2O + 2CaSO42H2O + 16H2O → C3A3CaSO432H2O
Gips, a właściwie jony Ca2+ i SO42- reagują tylko z fazami glinianowymi.
Bardziej szkodliwe są siarczany sodu i potasu, które reagują również z wodorotlenkiem
wapniowym:
Ca(OH)2 + K2SO4 + 2H2O → CaSO42H2O + 2KOH
Gips może krystalizować, co wywołuje już szkodliwe pęcznienie betonu lub reagować
dalej z fazami glinianowymi dając ettringit, którego krystalizacji towarzyszy ekspansja.
Siarczany sodu i potasu, przy ciągłej migracji roztworu korozyjnego do wnętrza betonu,
będą również reagowały powoli z fazą C-S-H po wyczerpaniu wodorotlenku, powodując
jego odwapnienie:
3CaO2SiO23H2O + xNa2SO4 → (3-x/2)CaO2SiO23H2O → 2xNaOH +x/2CaSO42H2O
Koniec tej reakcji odpowiada zniszczeniu fazy C-S-H z utworzeniem gipsu i żelu kwasu
krzemowego SiO2 aq. Znacznie szybciej reakcja ta przebiega w obecności siarczanu
magnezu, w przypadku którego korozja betonu przebiega najszybciej.
Z przedstawionych reakcji wynika jasno, że odporność betonu na siarczany będzie
większa w przypadku stosowania cementu o małej zawartości C3A (rys. 14).
W przypadku MgCl2:
Ca(OH)2 + MgCl2 → Mg(OH)2 + CaCl2
2Ca(OH)2 + 3MgCl2 + 2H2O → Mg3Cl2(OH)42H2O + 2CaCl2
Podobne do amerykańskich są wymagania francuskie dla cementów stosowanych do
betonu narażonego na działanie wody morskiej. W Polsce wytwarzany jest cement
hydrotechniczny. Bardzo odporne na działanie siarczanów są cementy hutnicze (rys. 15).
W Polsce wytwarza się cement portlandzki Cem I oraz cement hutniczy Cem III/A o
małej zawartości alkaliów.
Natomiast rola dodatku popiołów lotnych jest dyskusyjna, bowiem ten dodatek sam
zawiera znaczące ilości potasu, często około 2%, a sodu około 0,4%, tak więc Na2Oe może
wynosić około 1,7%. Natomiast żużel wielkopiecowy ma bardzo mało alkaliów, zwykle
0,4% Na2O i 0,2% K2O.
Są także wytwarzane cementy hutnicze Cem III/A 32,5 o małym cieple hydratacji i o
małej zawartości alkaliów.
Także cement o większej zawartości żużla Cem III/B 32,5 ma mało alkaliów.
W końcu wytwarzany jest cement hydrotechniczny o bardzo małym cieple hydratacji.
Piśniennictwo