Professional Documents
Culture Documents
Kazimierz Flaga
1. Uwagi ogólne
W p. 4.3.3. „Pełzanie i skurcz betonu (metoda bardziej dokładna)” podano tablicę 2.1.
pt. „Wartości odkształcenia jednostkowego ε sk w zależności od pielęgnacji betonu i wieku
betonu”, jak niżej:
Dalej podano w tym punkcie, że: „W przypadku naparzania betonu można przyjąć
wartości odkształcenia jednostkowego skurczowego ε sk ... jak dla betonu o pełnej
wytrzymałości”.
W p. 10.2.6.2. występuje wymóg: „Pręty przeciwskurczowe i montażowe w kierunku
podłużnym belek i płyt należy przyjmować o średnicy co najmniej 4,5 mm w takiej liczbie,
aby ich łączny przekrój był równy co najmniej 0,2 % przekroju betonu i odstęp między
prętami nie przekraczał 33 cm. Zbrojenie podłużne można uwzględnić w obliczeniach
wytrzymałości, zarówno na ściskanie, jak i na rozciąganie”.
„Podane w tablicy 2.3 wartości odkształceń skurczu .......... dotyczą typowych warunków
technologicznych i normalnych warunków dojrzewania dla określonych zakresów
wilgotności i grubości zastępczej. Wartości grubości zastępczej e m należy obliczać wg
wzoru:
2 Ab
em = (2.3)
u
w którym:
Ab - pole przekroju betonu,
u - obwód pola przekroju betonu, stykającego się z powietrzem, przynajmniej
okresowo.
Dla betonów znajdujących się stale pod wodą należy przyjmować ε so = 0. W przypadku
stosowania przyspieszonego dojrzewania betonu przez podgrzewanie wartość ε so należy
przyjmować jak dla betonu obciążonego po 7 dniach twardnienia”.
Norma podaje również sposób uwzględnienia wpływu składu mieszanki betonu, ilości
zbrojenia i czasu obciążenia na wartość odkształcenia ε so .
W p. 12.4.9. „Minimalny procent zbrojenia w strefie rozciąganej ze względu na
rozwarcie rys” norma stanowi, że: „Dodatkowe zbrojenie przypowierzchniowe
(przeciwskurczowe) należy stosować do wszystkich powierzchni zewnętrznych i narażonych
na wpływy atmosferyczne. Ilość zbrojenia przypowierzchniowego siatkowego powinna
odpowiadać co najmniej 0,3 % objętości betonu strefy współpracującej, w obu kierunkach.
Ilość ta obejmuje łączne zbrojenie przypowierzchniowe przy obu przeciwległych
krawędziach przekroju poprzecznego elementu, stanowiące po 50 % każde”.
„Rolę tego zbrojenia mogą pełnić siatki zbrojenia głównego i rozdzielczego, dodatkowe
siatki przeciwskurczowe (np. przy powierzchniach zewnętrznych filarów i przyczółków
betonowych) lub kombinacja strzemion i podłużnych prętów przeciwskurczowych (przy
powierzchniach zewnętrznych belek)”.
„Przy wysokich belkach zaleca się stopniowanie podłużnych prętów umieszczonych przy
obu powierzchniach bocznych - gęściej od strony rozciąganych prętów głównych”.
„Dla części przekroju elementu masywnego o najmniejszym wymiarze co najmniej
400 mm należy określić taką ilość zbrojenia przypowierzchniowego jak dla przekroju
skrzynkowego o ściankach 200 mm grubości. Ilość tę należy umieścić w rozpatrywanej
części elementu masywnego”.
„Pręty zbrojenia siatkowego powinny być ułożone ortogonalnie i równomiernie. Jeśli nie
występuje zagrożenie skurczu (zarysowania skurczowego) należy zmniejszyć ilość zbrojenia
przypowierzchniowego do 60 % ilości minimalnych”.
Jak z powyższego wynika norma mostowa PN-91/S-10042 po raz pierwszy w Polsce
wprowadziła obowiązek stosowania zbrojenia przypowierzchniowego (przeciw-
skurczowego) do wszystkich betonowych powierzchni zewnętrznych i narażonych na
wpływy atmosferyczne.
„W tablicy - Ac oznacza pole przekroju elementu, u obwód tego pola. Dla wartości
pośrednich dopuszcza się interpolację liniową. Wartości ..... odkształceń skurczowych
ε cs (t, ts) w rozważanej chwili t - określać można wg załącznika B”. W załączniku B
(informacyjnym) podano sposób obliczania ε cs (t, ts) wg ENV 1992-1-1:1991.
Punkt 6.2. projektu normy „Nominalne pole przekroju zbrojenia” podaje zasadę
obliczania minimalnego pola As przekroju zbrojenia rozciąganego, wymaganego z uwagi na
ograniczenie szerokości rys spowodowanych naprężeniami wywołanymi przez odkształcenia
wymuszone przyczynami wewnętrznymi (skurcz) lub zewnętrznymi (osiadanie podpór).
Punkt ten wiąże się pośrednio z problemem zbrojenia przeciwskurczowego i będzie
omówiony w dalszej części niniejszej pracy.
Punkt 8.1.7. projektu normy poświęcony jest zbrojeniu przypowierzchniowemu. Nie ma
w nim jednak wzmianki o tym, że zbrojenie przypowierzchniowe może być także
zbrojeniem przeciwskurczowym. Punkt dotyczy zbrojenia przypowierzchniowego mającego
na celu ograniczenie szerokości rys w belkach o wysokości większej niż 1 m oraz zbrojenia
przypowierzchniowego przeciwdziałającego odłupywaniu się otuliny betonu w belkach
zbrojonych wiązkami prętów lub prętami o średnicy większej niż 25 mm.
W p. 9.3.1.5. „Zbrojenie belek” jest wymóg: „W belkach żelbetowych i sprężonych, w
których dopuszcza się zarysowanie, jeżeli wysokość przekroju belki jest większa niż
700 mm, przy powierzchniach bocznych należy umieszczać podłużne pręty konstrukcyjne o
średnicy nie mniejszej niż 8 mm w rozstawie nie większym niż 350 mm”.
W p. 9.7.1. „Odkształcenia konstrukcji od wpływu temperatury i skurczu betonu”
powtórzono za poprzednimi normami zapis, że: „Wpływ skurczu w konstrukcjach
żelbetowych można przyjmować za równoważny z obniżeniem się temperatury o 15 oC”.
2.7. Podsumowanie
ε cso = ε s ( f cm ) β RH (3.2)
w którym:
ε s ( f cm ) = [160 + β sc (90 − f cm )]10 −6 (3.3)
2 Ac
ho =
u (3.6)
We wzorze (3.6):
Ac - powierzchnia przekroju poprzecznego elementu,
u - obwód przekroju wystawiony na działanie powietrza (czyli na wymianę
wilgoci zawartej w betonie, z otoczeniem).
Jak stwierdza się w [13], powyższy sposób obliczania wartości skurczu stosuje się wtedy,
gdy konieczne jest dokładne oszacowanie zmian skurczu w czasie, np. przy wyznaczaniu
efektów odkształceń reologicznych betonu.
Średni wskaźnik zmienności wyników powyższej prognozy dotyczącej skurczu, oceniony
na podstawie skomputeryzowanego banku danych z wyników badań laboratoryjnych, jest
rzędu 35 %.
Dokładność przyjętych metod obliczania wpływu skurczu (i pełzania) betonu powinna
odpowiadać wiarygodności danych, opisujących te zjawiska i znaczeniu ich wpływu na
rozważany stan graniczny. Zgodnie z EC2 efekty skurczu (i pełzania) betonu należy w
zasadzie uwzględniać tylko dla stanów granicznych użytkowalności oraz przy obliczaniu
efektów drugiego rzędu w stanach granicznych nośności, spowodowanych odkształceniami
konstrukcji. Konieczne jest ponadto uwzględnienie wpływu pełzania w wypadku, kiedy
może ono w sposób znaczący obniżać stateczność konstrukcji.
Jeżeli nie wymaga się dużej dokładności oceny to można za końcowe wartości
odkształceń skurczowych ε cs∞ betonu zwykłego przyjąć dane zawarte w tabl. 3.1.
Wynika z nich wyraźnie, że skurcz rozwija się zupełnie inaczej w elementach o małej
( ho = 50 mm), średniej ( ho = 200 mm) i dużej masywności ( ho = 800 mm). Zjawisko to
jest związane głównie z szybkością odparowania nadmiaru wody zarobowej, znajdującej się
we wnętrzu elementu betonowego. W elementach o ho = 800 mm średni skurcz betonu
po 70 latach osiąga poziom skurczu 4-letniego dla elementów o ho = 200 mm i
3,5 miesięcznego dla elementów o ho = 50 mm.
W literaturze technicznej można znaleźć wiele metod obliczania odkształceń
skurczowych ε cs (t, t s ) . Wśród nich wyróżnić można [15] metodę CEP-FIP M.C. 1978 i
DIN-4227, metody Bažanta i Panuli ("BaP - Model") oraz przyjętą w EC2 metodę CEB-
FIP M.C. 1990. W metodach tych wyraźnie rozdzielono zależność odkształcenia
skurczowego od takich czynników jak wytrzymałość, konsystencja, rodzaj cementu,
wskaźnik C/W, współczynnik dyfuzji, względna wilgotności środowiska RH i miarodajny
wymiar elementu ho .
Na rys. 3.2. i 3.3 podano za H. Raszką [15] porównanie wyników obliczeń odkształceń
skurczowych ε cs wg powyższych trzech metod dla betonu o f ck = 20 MPa i konsystencji
gęstoplastycznej, dla trzech wartości ho = 50 mm (krzywe "a"), 200 mm (krzywe "b") i
800 mm (krzywe "c"), dwóch wartości RH = 40 % (rys. 3.2) i RH = 80 % (rys. 3.3) oraz
temperatury środowiska T = 20 oC. Cyframi oznaczono: 1 - wartości wg "Model Code
1978", 2 - wg "BaP-Model", 3 - wg "Model Code 1990" oraz 4 - wg PN-84/B-03264 [4] dla
konstrukcji sprężonych.
ε csRC = ε cs (1 − α 3 ) k 3 (3.7)
gdzie:
no µ o Es A + As 2
α3 = , no = , µ o = s1 = ρ1 + ρ 2
1 + no µ o E cm (t s ) Ac
k3 - współczynnik relaksacji naprężeń skurczowych w wyniku pełzania betonu;
dla zmodyfikowanej teorii starzenia jest [17]:
1
k3 = (3.8)
1 + β α 3Φ (∞, t o )
0,02 ⋅ 6,9 1
α3 = = 0,121; k3 = = 0,811
1 + 0,02 ⋅ 6,9 1 + 0,8 ⋅ 0,121 ⋅ 2,4
σ ss = ε cs E s (1 − α 3 ) k 3 (3.9)
σ cs = −ε cs E cm α 3 k 3 (3.10)
co dla ε cs = - 0,00030, Ecm = 29,0 GPa, E s = 200 GPa, α 3 = 0,121, k 3 = 0,811 daje
wartości σ ss = - 42,8 MPa (ściskanie) i σ cs = 0,85 MPa (rozciąganie).
Naprężenie σ cs = 0,85 MPa = 0,39 f ctm = 0,57 f ctk jest naprężeniem znaczącym,
obniżającym siłę rysującą przekrój i powinno być w analizie stanów granicznych
użytkowalności uwzględnione.
ε cs = ε cd + ε ca (4.1)
0, 5
β ds
(t − t s ) = (t − t s )
(4.3)
350 (ho h1 ) + (t − t s )
2
gdzie:
t - wiek betonu w rozpatrywanym momencie (dni),
ts - wiek betonu (dni) w momencie początku skurczu na skutek wysychania
(albo narastania). Normalnie odpowiada to końcowi pielęgnacji betonu,
ho = 2 Ac/u - miarodajny wymiar (mm) przekroju elementu,
h1 = 100 mm.
Samoczynne odkształcenie skurczowe wyraża się przez:
ε ca (t ) = β cc (t )⋅ ε ca,∞
gdzie:
ε ca ,∞ = −2,5( f ck − 10)10−6 (4.4)
28 0,5
β cc (t ) = exps 1 - (4.5)
t
s - współczynnik zależny od rodzaju cementu:
s = 0,20 - dla szybko twardniejących cementów wysokiej wytrzymałości,
= 0,25 - dla normalnie i szybko twardniejących cementów,
= 0,38 - dla wolno twardniejących cementów.
(
β as = 1 − exp - 0,2 t 0,5 ) (4.6)
Jak wynika z powyższych danych, Draft prEN 1992-1-1:2001 znacznie uściślił wielkości
odkształceń skurczowych betonu. Zmieniły się przy tym szczegółowe zasady obliczania
wartości skurczu końcowego wywołanego przez wysychanie betonu (tzw. skurcz fizyczny)
ε cd ,∞ . Należy go obliczać ze wzoru:
f
ε cd ,∞ = (220 + 110α ds1 ) ⋅ exp - α ds2 ⋅ cm ⋅ 10 −6 ⋅ β RH
(4.7)
f cmo
RH
3
β RH = −1,551 −
dla RH <99%⋅β sl (4.8)
RH o
0 ,1
3,5 f cmo
β sl =
(4.10)
f cm
gdzie:
f cm - średnia wytrzymałość betonu na ściskanie (MPa),
f cmo - 10 MPa,
α ds1 - współczynnik zależny od rodzaju cementu:
α ds1 = 3 - dla wolno twardniejących cementów (S),
= 4 - dla normalnie i wolno twardniejących cementów (N),
= 6 - dla szybko twardniejących wysoko wytrzymałych cementów (R),
α ds2 - współczynnik zależny od rodzaju cementu:
α ds2 = 0,13 – dla cementu S,
0,11 – dla cementu N,
0,12 – dla cementu R,
β sl - współczynnik uwzględniający niepełne wysychanie w betonach wysokiej
jakości (HSC),
RH - względna wilgotność otoczenia (%),
RH o = 100 %.
0, 5
β ds
(3650 − 7 ) = (3650 − 7 )
= 0,771
350 (266,7 / 100 ) + (3650 − 7 )
2
β ds (3650 − 7 ) =
(3650 − 7 )
= 0,676
350 (315,8 / 100) + (3650 − 7 )
2
0,04 ⋅ 6,67
α3 = = 0,211
1 + 0,04 ⋅ 6,67
1
k3 = = 0,702
1 + 0,8 ⋅ 0,211 ⋅ 2,51
1
k3 = = 0,707
1 + 0,8 ⋅ 0,211 ⋅ 2,46
200,0
φ (∞, t o ) = 1,94, no = = 5,71 , α 3 = 0,186 ,
35,0
1
k3 = = 0,776
1 + 0,8 ⋅ 0,186 ⋅ 1,94
- w ryglu
1
k3 = = 0,779
1 + 0,8 ⋅ 0,186 ⋅ 1,91
Rys. 6.1.
W ustrojach np. mostowych wszędzie, gdzie jest to możliwe, dąży się do eliminowania
wpływu naprężeniowej części odkształcenia (1 − γ ) ε csRC na siły wewnętrzne w ustroju przez
stosowanie łożysk przesuwnych, przerw dylatacyjnych itp. Wówczas rola tej części
odkształcenia skurczowego może stać się zupełnie drugorzędna. Podobny przypadek może
zaistnieć dla żelbetowej płyty fundamentowej, jeżeli zapewnimy jej w miarę swobodne
przemieszczenia skurczowe po podłożu gruntowym lub izolacji na warstwie chudego betonu.
W przypadku więzów sztywnych, generowane w ustroju wewnętrzne siły rozciągające są
zazwyczaj tak duże, że powodują zarysowanie przekroju - skrośne przy przewadze siły
osiowej N (mimośrodowe rozciąganie z małym mimośrodem), lub jednostronne przy
współdziałaniu dużego momentu zginającego M (mimośrodowe rozciąganie z dużym
mimośrodem).
Zarysowanie skurczowe wywołane więzami zewnętrznymi nie zawsze musi być
szkodliwe dla konstrukcji. Powoduje ono bowiem rozładowanie niepożądanego stanu
naprężeń rozciągających w betonie i ściskających w stali (przy więzach podatnych).
Na przykład powstanie „n” rys skurczowych o szerokości „wk” w elemencie wg rys. 6.1.b
o odległości „l”, spowoduje spadek siły N o wartość:
n ⋅ wk
∆N = Ac E cm (1 + n o µ o ) (6.1)
l
Odpowiada to wartości:
∆N n ⋅ wk 1
γ = = ⋅ (6.2)
N l ⋅ ε csRC 1 + no µ o
N
σ csI = = −ε csRC E cm (1 + n o µ o ) (6.3)
Ac
do wartości:
Przykładowo (Przykład III), dla n = 10, wk = 0,15 mm, l = 10 ⋅ 103 mm, ε csRC = -
0,0002, Ecm = 30,0 GPa (beton B25), no = 0,04
10 ⋅ 0,15
γ= = 0,750
10 ⋅ 10 3 ⋅ 2 ⋅ 10 − 4
I
σ cs' = (1 - 0,750 ⋅ 7,60 = 1,90 MPa < f ctm = 2,20 MPa
Średnie naprężenie w stali na całym odcinku l, σss = 0, przy czym lokalnie stal będzie
rozciągana (w rysach) i ściskana na środkowych odcinkach między rysami.
Omawiane naprężenia σ csI nie są jedynym efektem oddziaływania skurczu na
konstrukcje z betonu. Efekt ten uwzględnia się w obliczeniach statyczno-
wytrzymałościowych konstrukcji poprzez wpływ na siły uogólnione w konstrukcji, a tym
samym jej stany graniczne nośności i użytkowalności.
Rys. 7.1.
Na przykład (Przykład IV), dla elementu z betonu klasy B20, ρ1 = ρ2 = 0,01 (µo = 0,02),
no = 6,9 otrzymamy: E cm = 29,0, ε cs = - 0,00030, a = 0,121, k3 = 0,811 (jak w
przykładzie I).
σ csII = 3,0 ⋅ 10-4 ⋅ 29,0 ⋅ 0,121 ⋅0,811 = 0,85 MPa = 0,45 f ctm < f ctk = 1,30 MPa
Rys. 7.2.
( )
σ ssII = ε cs E s 1 − a ' k 3 , (7.2a)
gdzie:
2
no µo η 1 + 6e h 1 − 6e h e
a' = ; a '' = a ' ⋅ ; a ''' = a ' ⋅ ; η = 1 + 12 ;
1 + no µo η η η h
1
k3 = (7.3)
1 + β a φ ( ∞, t o )
'
Na przykład (Przykład V), dla elementu z betonu klasy B25, E s = 200 GPa,
E cm = 30 GPa, no = 6,67, µo = ρ1 = 0,015, ε cs = - 3,0 ⋅ 10-4, β = 0,8, φ ( ∞, t s ) = 2,4,
' '''
e/h = 0,4, η = 2,92, a = 0,226, a '' = 0,263, a = - 0,108, k3 = 0,697, otrzymamy:
σ csII = 3,0 ⋅ 10-4 ⋅ 30,0 ⋅ 103 ⋅ 0,263 ⋅ 0,697 = 1,65 MPa = 0,75 f ctm > f ctk =
= 1,50 MPa ,
1
k3 = (7.4)
1 + 0,2φ (∞,t s )
Rys. 8.1.
dU (τ )
Gradient przypowierzchniowy omawianych pól wilgotności jest największy po
dx p
rozdeskowaniu konstrukcji; z biegiem czasu wilgotność wnętrza elementu dąży do
wyrównania się i stabilizuje się na poziomie równowagi higrometrycznej z otaczającą
atmosferą.
Naprężenia własne σ csIII mogą być obliczone ze wzoru:
∞ d∆U p (τ )
σ csIII = k 3 β w ∫ E ct (τ ) dτ (8.1)
τ1 dτ
gdzie:
βw - współczynnik liniowy odkształcalności wilgotnościowej betonu dla
jednostkowej zmiany wilgotności wagowej; można wg [21] przyjmować
mm / mm
βw = 3,0 ⋅ 10-2 ,
g/g
Ect (τ) - współczynnik sprężystości betonu na rozciąganie; zazwyczaj przyjmuje się
Ect (τ) = Ecm (τ).
Rys. 8.4.
Naprężenia σ csIII maleją tym szybciej, im mniejsza jest grubość zastępcza elementu.
Zachodzi tu zatem zjawisko odwrotne niż w odniesieniu do naprężeń σ csII , które rosną tym
szybciej im mniejsza jest grubość zastępcza elementu. W elementach niemasywnych
dominującą rolę odgrywają naprężenia σ csII , podczas gdy w masywnych - σ csIII .
Relaksacja naprężeń σ csIII w wyniku pełzania betonu zachodzi dużo wyraźniej w
elementach masywnych, niż w elementach o małej masywności. Według [20] współczynnik
relaksacji k3 dla naprężeń skurczowych własnych może być określony z zależności
przybliżonej:
1
k3 = + 0,2 (8.4)
2φ (∞,t s )
Tak więc przy φ (∞,t s ) = 2,0 (długotrwałe oddziaływanie naprężeń σ csIII w elemencie
masywnym) k3 = 0,45, przy φ (∞,t s ) = 1,0 (zanikające w czasie oddziaływanie naprężeń
σ csIII w elemencie o małej masywności k3 = 0,70.
uc
m= , [m-1] (9.1)
vc
gdzie:
uc - powierzchnia elementu wystawiona na wymianę wilgoci zawartej w betonie
z otoczeniem [m2],
vc - objętość betonu w elemencie [m3].
Dla płyty lub ściany o dominującym wymiarze „h” (grubość), w przypadku obustronnej
wymiany wilgoci, moduł powierzchniowy wynosi:
2 ⋅ l1 ⋅ l 2 2
m= = , [m-1]. (9.2)
l1 ⋅ l 2 ⋅ h h
l1 ⋅ l 2 1
m= = , [m-1]. (9.3)
l1 ⋅ l 2 ⋅ h h
Dla pręta pryzmatycznego o długości l » a lub l » dc (gdzie a - wymiar boku pręta o
przekroju kwadratowym, dc - średnica pręta o przekroju kołowym), z wymianą wilgoci przez
całą powierzchnię zewnętrzną, zachodzi:
4 4
= , [m-1].
m= (9.4)
a d
Dla bloku sześciennego o boku a z wymianą wilgoci przez wszystkie powierzchnie
zewnętrzne, mamy:
6
m= , [m-1]. (9.5)
a
2
Płyta stropowa o grubości h = 0,10 m ma m = = 20 m-1 > 15,0 m-1 i jest
0,10
niemasywna, podczas gdy płytowy ustrój nośny w moście o grubości h = 1,20 m ma
2
m= = 1,67 < 2,0 m-1, co oznacza, że jest masywny. Masywną będzie również płyta
1,20
fundamentowa z jednostronną wymianą wilgoci, przy grubości h wynoszącej:
1 1
h≥ = = 0,50 m.
m 2,0
uc u ⋅ 1,0 2 Ac 2
m= = = = , [m-1] (9.6)
v c Ac ⋅ 1,0 ho ⋅ Ac ho
Jak wykazano w p. 8 już same naprężenia skurczowe własne σ csIII mogą osiągać wartości
zbliżone lub przekraczające wartość wytrzymałości średniej betonu na rozciąganie fctm. Jeśli
weźmiemy pod uwagę fakt sumowania się w rzeczywistych konstrukcjach z betonu naprężeń
σ csIII z naprężeniami σ csII + σ csI , wówczas prawdopodobieństwo przekroczenia przez
sumaryczne naprężenia ( I II III
)
∑ σ cs + σ cs + σ cs wytrzymałości fctm znacznie się powiększa. Z
rys. 8.4 wynika, że naprężenia te są największe na krawędzi elementu, przez który odbywa
się wymiana masy (wilgoci) z otoczeniem i - przesuwając się w głąb elementu - szybko
spadają.
Najbardziej narażona zatem na rozciągające naprężenia skurczowe jest
przypowierzchniowa strefa elementów konstrukcyjnych z betonu. Dokładne oszacowanie
grubości tej strefy jest praktycznie niemożliwe. Zależy ona od podatności konstrukcji na
obciążenie skurczem, stopnia zbrojenia elementów, cech fizycznych mieszanki betonowej,
pielęgnacji betonu i warunków dojrzewania, wilgotności i temperatury środowiska
zewnętrznego, masywności elementu, itp.
Stąd też oszacowanie grubości tej strefy „b1”, może być tylko przybliżone. Najczęściej
przyjmuje się, że grubość „b1” wynika z rozkładu w przekroju naprężeń własnych σ csIII .
Grubość ta w stosunku do grubości elementu ”b” jest zdecydowanie inna w elementach o
średniej masywności i masywnych. W elementach o średniej masywności kształt pola
naprężeń własnych σ csIII w przekroju (w przybliżeniu podobny do kształtu pola wilgotności)
zbliżony jest do paraboli stopnia trzeciego i wówczas b1 ≅ 0,185 b.
W elementach masywnych wykres pola wilgotności zbliża się do parabol wyższych
stopni, a nawet - w elementach bardzo grubych z uwagi na bezwładność wilgotnościową
środkowej części elementu oraz bardziej zaawansowaną dojrzałość z uwagi na
samoocieplenie pod wpływem ciepła hydratacji cementu - przyjmuje charakter jak na rys.
9.1b [24]. Wówczas grubość „b1” można przyjąć w przybliżeniu na podstawie doświadczeń.
Wynosi ona około (0,05÷0,15) b, więcej w elementach o współczynniku masywności
zbliżonym do m = 2,0 m-1, mniej w elementach o dużej grubości (m «2,0 m-1).
Kolejne założenie jakie należy przyjąć, to kształt wykresu naprężeń w rozciąganej,
przypowierzchniowej strefie elementu. Wykazany w p. 6, 7 i 8 sposób obliczania naprężeń
skurczowych σ csI , σ csII i σ csIII bazował na teorii sprężystości. Podane w tych rozdziałach
wzory uwzględniały tylko cechy sprężyste betonu (Ecm = constans) oraz lepkie - przez
wprowadzenie współczynnika relaksacji naprężeń skurczowych na skutek pełzania - k3. Nie
uwzględniały one jednak cech plastycznych betonu, których udział jest tym większy im
naprężenie skurczowe jest bliższe wartości fctm (por. rys. 9.2).
Rys. 9.2.
Udział cech plastycznych jest ponadto bardziej znaczący w betonach niższych klas (np.
B20), mniej w betonach klas wysokich (np. B50) - por. rys. 9.2b.
Obciążenie skurczem jest obciążeniem dystorsyjnym, o charakterze kinematycznym, tzn.
wiodącym jest odkształcenie skurczowe εcs, a pochodną wielkością jest naprężenie
skurczowe σcs. Stąd do zarysowania skurczowego dochodzi, gdy suma
[ I II
]
∑ (1 − γ ) ε cs + ε cs + ε cs osiągnie wartość większą od wydłużalności granicznej betonu na
III
rozciąganie ε ct'
. Wówczas naprężenie rozciągające w betonie wynosi fctm. Sytuację tę
przedstawia rys. 9.3.
f ct f
ρ ss ≥ (1 + nµ ) ≅ 1,05 ctm (9.8)
f yk f yk
gdzie fct jest wytrzymałością betonu na rozciąganie, szacowaną w przybliżeniu jako wartość
średnia z fctk,0,05 i fctm, z uwzględnieniem wpływu wieku betonu na wzrost wytrzymałości na
rozciąganie. Wzór zakłada prostokątny wykres naprężeń rozciągających oraz sprężystą
współpracę betonu z wkładkami zbrojenia przeciwskurczowego [(1 + nµ) = (1 + no ρss)], tuż
przed zarysowaniem.
Według SIA 162 [27] ilość minimalnego zbrojenia zabezpieczającego przed powstaniem
rys oblicza się z wzoru:
α f ct
ρ ss ≥ (9.9)
f yk
f ctk f
0,55 ≤ ρ ss ≤ 1,10 ctk (9.10)
f yk f yk
później skorygowaną [29] do postaci:
f ctm f
0,55 ≤ ρ ss ≤ 1,10 ctm (9.11)
f yk f yk
obl
Dolna granica odpowiada osiągnięciu przez naprężenia σ cs wartości fctm tylko we włóknach
skrajnych rozciąganej strefy przypowierzchniowej (w przybliżeniu trójkątny wykres
naprężeń rozciągających), natomiast górna granica odpowiada założeniu uplastycznienia
całej tej strefy (prostokątny wykres naprężeń rozciągających). Wzory (9.10) i (9.11)
uwzględniają również plastyczną współpracę betonu z wkładkami zbrojenia
przeciwskurczowego, tuż przed zarysowaniem (1,10 ≅ 1 + 2 no ρss).
I wreszcie Eurokod 2 [7, 8], a w ślad za nim norma PrPN-B-03264 [6] w p. 6.2 podaje
wzór, ważny dla minimalnego pola As przekroju zbrojenia rozciąganego, wymaganego z
uwagi na ograniczenie szerokości rys spowodowanych naprężeniami wywołanymi przez
odkształcenia wymuszone przyczynami wewnętrznymi (skurcz) lub zewnętrznymi (osiadanie
podpór), w postaci:
Act
As = kc ⋅ k ⋅ fct,eff ⋅ (9.12)
σs
gdzie:
kc - współczynnik uwzględniający rozkład naprężeń w przekroju w chwili
poprzedzającej zarysowanie,
k - współczynnik uwzględniający wpływ nierównomiernych naprężeń
samorównoważących się w ustroju,
fct,eff - średnia wytrzymałość betonu na rozciąganie w chwili spodziewanego
zarysowania,
Act - pole przekroju strefy rozciąganej elementu w chwili poprzedzającej
zarysowanie,
σs - maksymalne naprężenie przyjęte w zbrojeniu rozciąganym natychmiast po
zarysowaniu, zależne od średnicy prętów.
Wówczas:
f ct ,eff
ρ ss ≥ 0,8 ⋅ (9.13)
σs
Wartość fct,eff zależy od terminu spodziewanego zarysowania skurczowego. W przypadku
braku ściślejszych informacji zaleca się przyjmować fct,eff = fctm odpowiednio do
projektowanej klasy betonu, lub do klasy betonu w momencie spodziewanego zarysowania.
Eurokod 2 sugeruje [7, 8, 11], że jeżeli zarysowanie nie nastąpi wcześniej niż po 28
dniach wówczas jako minimalną należy przyjmować fct,eff = 3,0 MPa.
K. Flaga dyskutuje z tą sugestią w pracy [30], proponując przyjąć fct,eff = 2,0 MPa dla
betonów klas do B20, 2,5 MPa - dla betonów klas do B30 i 3,0 MPa - dla betonów klas
wyższych.
Wartość σs naprężeń w zbrojeniu rozciąganym można przyjąć równą fyk z tym, że z
uwagi na nieprzekroczenie granicznej szerokości rys - może być potrzebne obniżenie tego
naprężenia. Stosowny przykład będzie przytoczony w dalszej części niniejszej pracy.
W tablicy 9.1 podano wyniki analizy porównawczej stopnia zbrojenia
przeciwskurczowego ρss, obliczonego z wzorów (9.7), (9.8), (9.9), (9.11) i (9.13), dla 2 klas
betonu (B20 i B50) i 2 klas stali (A-I i A-III). Do obliczeń przyjęto fctm = 1,9 MPa i
3,5 MPa, fctk,0,95 = 2,5 MPa i 4,6 MPa, fctk = 1,3 MPa i 2,5 MPa, fct,eff = fctm ≥ 3,0 MPa,
fyk = 240 MPa i 410 MPa, α = 1,2.
Tablica 9.1. Wartości minimalnego stopnia zbrojenia przeciwskurczowego ρss
Stal Klasa
ρ ssmin według wzoru
fyk betonu
[MPa] Wartość
(9.7) (9.8) (9.9) (9.11)* (9.13)
średnia
B20 0,0104 0,0070 0,0100 0,0087 0,0100 0,0092
240
B50 0,0192 0,0131 0,0125 0,0160 0,0117 0,0145
B20 0,0070 0,0041 0,0055 0,0051 0,0059 0,0055
410
B50 0,0112 0,0077 0,0073 0,0094 0,0068 0,0085
* wartości obliczone ze wzoru ρss = 1,10 fctm/fyk.
Jak wynika z powyższej tablicy, różnice między wartościami ρ ssmin obliczone z
przytoczonych wzorów są dość znaczne, rzędu ± 25 % w stosunku do wartości średnich.
Wartości ρ ssmin zbliżone do powyższych wartości średnich można uzyskać jako średnią
arytmetyczną z wartości obliczonych według wzorów (9.11) i (9.13).
Reasumując można stwierdzić, że stopień zbrojenia przeciwskurczowego w
przypowierzchniowych strefach elementów konstrukcyjnych z betonu powinien wynosić dla
stali o fyk = 240 MPa - od 0,90 do 1,45 % dla betonu klas od B20 do B50 oraz dla stali o
fyk = 410 MPa - 0,55 do 0,85 % dla betonu klas jak wyżej.
Przykład VI. Belka mostowa o przekroju 600/3000 mm wykonana jest z betonu klasy
B30 o fctm = 2,6 MPa i zbrojona prętami ze stali 18G2 o fyk = 355 MPa. Należy określić ilość
zbrojenia przeciwskurczowego przy powierzchniach bocznych belki.
Moduł powierzchniowy:
u c 2 (0,60 + 3,00 )
m= = = 4,0 m-1 > 2,0 m-1
vc 0,60 ⋅ 3,00
< 15,0 m-1.
Jest to zatem element o średniej masywności wymagający zbrojenia przypowierzchniowego.
Grubość strefy rozciąganej: b1 = 0,185 ⋅ 600 = 111 mm. Konieczny stopień zbrojenia
przeciwskurczowego:
- z wzoru (9.5)
2,60
ρ ss ≥ 1,10 = 0,0081
355
- z wzoru (9.7)
3,00
ρ ss ≥ 0,8 = 0,0068 .
355
Wartość średnia ρss = 0,0075.
Konieczne pole przekroju zbrojenia przeciwskurczowego:
Ass = ρss ⋅ b1 ⋅ 1,0 ⋅ 103 = 0,0075 ⋅ 111 ⋅ 1,0 ⋅ 103 = 832,5 mm2 = 8,33 cm2/1 mb konturu
a więc na przykład φ 14 co 185 mm o Ass = 8,32 cm2/1 mb.
Zbrojenie to powinno być umieszczone w pobliżu środka ciężkości bryły naprężeń
rozciągających w betonie i rozmieszczone równomiernie zarówno poziomo jak i pionowo, z
uwagi na podobny rozwój odkształceń i naprężeń skurczowych. Dużo większe
prawdopodobieństwo przekroczenia przez naprężenia σcs wartości fctm zachodzi dla kierunku
poziomego, gdyż sumują się tu naprężenia skurczowe wymuszone przez zbrojenie główne
σ ctII z naprężeniami własnymi σ ctIII - por. rys. 9.4. W kierunku pionowym występują tylko
naprężenia σ ctIII , gdyż naprężenia wymuszone przez opór strzemion σ ctII są stosunkowo
małe.
Stąd też obliczone powyżej zbrojenie Ass należy w pełni zastosować jako pręty podłużne
przy obu bocznych powierzchniach belki. W kierunku pionowym ilość tego zbrojenia może
być zredukowana maksimum do połowy (por. wzór 9.11), a według normy [5] (por. p. 2.5)
do 60 % ilości minimalnych. Ostatecznie przyjęto dla kierunku pionowego:
Asspion = 0,6 ⋅ 8,33 = 5,00 cm2/1 mb
a więc na przykład φ 14 co 300 mm, na całej długości belki. Na odcinkach ścinania powinny
to być pręty dodatkowe, w postaci np. dodatkowych strzemion [31]. Poza odcinkami
ścinania, rolę tę mogą pełnić pionowe ramiona strzemion stosowanych ze względów
konstrukcyjnych.
Rys. 9.4. Zmienność naprężeń skurczowych σ csII i σ csIII , w przekroju belki mostowej o dużej
wysokości (żelbetowej lub sprężonej)
1 1000 1
ρ ss = n ⋅ A1s ⋅
⋅κ = ⋅ 0,50 ⋅ 10 2 ⋅ ⋅ 5,4 = 0,0019 « ρ ssmin
bh 350 400 ⋅ 1000
z tablicy 9.1, a więc stanowczo za mało.
3τ 1 ⋅ wlim ⋅ E s
φs ≤ (10.1)
f yk2
gdzie:
τ1 - wytrzymałość na przyczepność betonu do stali zbrojeniowej; w przypadku
prętów zabetonowanych w pozycji poziomej można przyjąć τ1 = 0,15 fcm,
fcm - średnia wytrzymałość betonu na ściskanie.
Dla rozpatrzonego w p. 9 przykładu VI otrzymalibyśmy, przy wlim = 0,3 mm i
fcm = 33 MPa:
σ s = f yk 3 φ s φ (10.2)
355
ρ1ss = ⋅ 0,0075 = 0,0094
283,1
0,0094
A1ss = ⋅ 8,33 = 10,45 cm2/1 mb konturu,
0,0075
a więc należy zastosować φ 14 co 150 mm o A1ss = 10,27 cm2/1 mb.
Gdyby zastosować pręty o średnicy φ = 18 mm, wówczas
355
ρ1ss = ⋅ 0,0075 = 0,0102
260,3
0,0102
A1ss = ⋅ 8,33 = 11,36 cm2/1 mb konturu,
0,0075
a więc pręty φ 18 co 225 mm o A1ss = 11,29 cm2/1 mb.
Ważnym zagadnieniem jest nie tylko właściwa średnica zbrojenia przeciwskurczowego,
ale również jego rozstaw. Rozstaw powinien być taki, aby korzystne oddziaływanie prętów
przeciwskurczowych obejmowało całą przypowierzchniową strefę rozciąganą betonu, a nie
tylko najbliższe okolice tych prętów.
Pręty przeciwskurczowe zwiększają wydłużalność graniczną betonu do wartości ε ct" ,
określonej np. przez G.D. Ciskreliego [32] wzorem:
ρ
ε ct" = ε ct' 1 + (10.3)
φ
gdzie:
ρ - stopień zbrojenia; w przypadku zbrojenia przeciwskurczowego ρ = ρss lub
ρ = ρ1ss ,
φ - średnica zbrojenia (w m),
ε ct' - wydłużalność graniczna betonu niezbrojonego, przyjmowana najczęściej na
poziomie 1 ⋅ 10-4.
Odnosząc się do przykładu VI zastosowanie zbrojenia przeciwskurczowego z prętów
φ 14 mm co 150 mm spowodowało wzrost wydłużalności granicznej betonu w rozciąganej
strefie przypowierzchniowej do wartości:
0,0094
ε ct" = 1 ⋅ 10 − 4 1 + = 1,67 ⋅ 10-4
0 , 014
a więc o 67 %. Wzrost ten dotyczy najbliższej okolicy prętów przeciwskurczowych, w
dalszej od nich odległości maleje do zera.
Wzrost ε ct' do wartości ε ct" oznacza, że w okolicy prętów przeciwskurczowych nie
dochodzi z chwilą osiągnięcia przez naprężenia skurczowe wartości σcs = fctm do nagłego
zarysowania, ale - z uwagi na kinematyczny charakter obciążenia - dochodzi do dekompresji
w betonie spowodowanej degradacją struktury betonu na skutek mikrozarysowań. Struktura
ta jest jednak „zszyta” przez zbrojenie i ujawnienie się rys skurczowych zachodzi dopiero po
osiągnięciu przez odkształcenie skurczowe wartości εcs ≥ ε ct" (rys. 10.1).
Rys. 10.1. Diagram σct - εct betonu rozciąganego przy obciążeniu typu kinematycznego
(np. skurczem betonu)
Rys. 10.2. Rozkład poziomych prętów przypowierzchniowych dla wysokiej belki mostowej
Praca niniejsza, mimo swojej obszerności, nie wyczerpuje całości zagadnienia. Nie
można bowiem zagadnienia naprężeń skurczowych rozpatrywać w oderwaniu od naprężeń
termicznych [35], wywołanych w konstrukcji bądź przez wpływy wewnętrzne (ciepło
hydratacji cementu) bądź przez wpływy zewnętrzne (zmiany temperatury otoczenia,
insolacja itp.). W elementach niemasywnych i o średniej masywności rzędu m ≥ 10 m-1
dominują naprężenia skurczowe wymuszone, w elementach masywnych i o średniej
masywności m < 10 m-1 - naprężenia skurczowe plus naprężenia termiczne, własne i
wymuszone. I tu, każdy przypadek należy rozpatrywać oddzielnie.
Oddziaływanie naprężeń termicznych i skurczowych jest w zasadzie podobne, z tym, że
odkształcenia skurczowe są ujemne, termiczne mogą być dodatnie (np. podczas rozgrzewu
elementu przez ciepło hydratacji cementu) lub ujemne (np. podczas stygnięcia tego
elementu). Ponadto ekstremalne wartości odkształceń termicznych i skurczowych mogą
występować w różnym czasie. Stąd też podanie ogólnych reguł postępowania nastręcza
duże trudności.
Klasycznym przykładem mogą tu być zagadnienia związane z połączeniem ścian z
fundamentami, np. bardzo dużych trzonów z płytami fundamentowymi znacznej grubości,
ścian zbiorników i basenów z fundamentami. Zazwyczaj jest tak, że ściany te wykonujemy z
dużym opóźnieniem w stosunku do realizacji płyt fundamentowych. W płytach tych doszło
już do stabilizacji termicznej oraz w dużym stopniu zaistniały już odkształcenia skurczowe.
Nowo zabetonowana ściana (najczęściej o średniej masywności, np. dla h = 0,4 m,
m = 5,0 m-1) najpierw rozszerza się termicznie pod wpływem ciepła hydratacji cementu.
Tzw. szok termiczny zachodzi w pierwszych 50-80 godzinach dojrzewania [25], gdy beton
jest najpierw ciałem o cechach cieczy lepkiej, a później ciałem pseudo stałym, o małym
zaawansowaniu cech sprężystych. Z biegiem czasu beton w ścianie twardnieje i zaczyna się
wychładzać, kurcząc się termicznie. Do skurczu tego dodaje się skurcz fizyczny. Temu
łącznemu odkształceniu termiczno-skurczowemu stawia opór wcześniej wykonany
fundament, który dla rozpatrywanej ściany jest więzem zewnętrznym o dużej sztywności.
Na skutek istnienia tego więzu dochodzi do zaistnienia dużych sił w strefie stykowej tych
dwóch elementów; ściana jest mimośrodowo rozciągana, a fundament mimośrodowo
ściskany. Prowadzi to najczęściej do znaczących zarysowań skrośnych w dolnej części
ściany (rys. 11.1).
Rys. 11.1.
- w warstwie wewnętrznej
zbrojenie konstrukcyjne w ilości 20 % zbrojenia poziomego:
30,8
A1ss = 0,20 ⋅ = 2,05 cm2/1 mb szerokości, a więc np. pręty φ 8 co 250 mm o
3
A1ss = 2,00 cm2 na 1 mb.
Rys. 11.2.
Piśmiennictwo