AWARIE BUDOWLA N E
Usterki w nowych budynkach
mieszkalnych na przykładzie jednego
z osiedli mieszkaniowych Gdańska
Dr inż. Marek Wesołowski, Politechnika Gdańska
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
1. Wprowadzenie
Podczas realizacji inwestycji budo-
wlanych, szczególnie w przypad-
kach wielu powtarzalnych obiektów,
występuje niekiedy potrzeba doko-
nania doraźnych zmian w doku-
mentacji, co wynika ze zmienia-
jących się potrzeb inwestora lub
przyszłych użytkowników [1, 2].
Zmiany takie często wykonuje się
dość pospiesznie, według uprosz-
czonej dokumentacji, w wyniku
czego popełnia się nieraz ewident-
ne błędy konstrukcyjne, które są
następnie powielane w następnych
budynkach. Taką sytuację opisano
w niniejszym artykule.
2. Charakterystyka rozpatry-
wanych obiektów wg doku-
mentacji projektowej
Budynki zbudowane na jednym
z nowych osiedli mieszkaniowych
Gdańska są obiektami pięciokon-
dygnacyjnymi, całkowicie podpiw-
niczonymi. Wykonano je w techno-
logii tradycyjnej, przyjmując żelbe-
towe stropy prefabrykowane oraz
strome dachy drewniane, z użyt-
kowymi poddaszami. Poddasza te
stanowią drugi poziom mieszkań
ostatniej kondygnacji. Budynki
są eksploatowane od 7 do 15
lat (pierwsze odbiory technicz-
ne miały miejsce na początku lat
dziewięćdziesiątych). Widok jed-
nego z typowych budynków roz-
patrywanego osiedla przedstawio-
no na rysunku 1.
40
Rys. 1. Widok typowego budynku
na osiedlu
Budynki posadowiono na żelbe-
towych ławach fundamentowych
z monolitycznego betonu klasy
B15. Do ścian piwnicznych zasto-
sowano drobnowymiarowe bloczki
betonowe, natomiast konstrukcyj-
ne ściany wewnętrzne wykonano
z cegły pełnej o grubości 25 cm,
przy czym na ostatniej piątej kon-
dygnacji i poddaszu zastosowano
drobnowymiarowe elementy gazo-
betonowe odmiany 06 o grubości
24 cm. Ściany zewnętrzne są typu
warstwowego o grubości 36 cm
(18 cm gazobeton + 6 cm sty-
ropian + 12 cm cegła licówka).
Pozostałe ściany wykonano jako
jednowarstwowe gazobetonowe
o grubości 43 cm. Ścianki działo-
PRZEGLĄD BUDOWLANY 1/2008
Artykuł był przedstawiony na XXII Konferencji
Naukowo-Technicznej „Awarie Budowlane” w Mię-
dzyzdrojach, w maju 2005 r.
we o grubości 6 cm wymurowano
z gazobetonu, z wyjątkiem łazienek
i piwnic, gdzie zastosowano cegły
dziurawki grubości 6,5 cm. Stropy
przyjęto z prefabrykowanych żel-
betowych płyt wielootworowych
(kanałowych) o grubości 24 cm,
w układzie nośnym poprzecznym.
Dachy strome o konstrukcji drew-
nianej pokryto dachówkami cera-
micznymi. Elementy konstrukcyjne
klatki schodowej (biegi, spoczni-
ki, belki) wykonano z żelbetowych
prefabrykatów, dobranych wg kata-
logów producenta.
Z dokumentacji geotechnicznej
wynikało, że w miejscach usytu-
owania budynków występowa-
ły grunty nośne, nadające się
do posadowienia bezpośredniego.
Były to między innymi gliny, gliny
pylaste, gliny piaszczyste i piaski
gliniaste. Woda gruntowa wystę-
powała poniżej projektowanego
poziomu posadowienia.
3. Opis stanu istniejącego
i uszkodzeń ścian
Pierwotny projekt techniczny prze-
widywał wykonanie dachu drewnia-
nego typu płatwiowo-kleszczowe-
go, z poddaszem nieużytkowym,
z zastosowaniem drewna klasy
K-27. Zaprojektowano krokwie
o przekroju 7,5/15 cm w rozstawie
0,80 m. Słupki podporowe i wiąza-
ry pełne usytuowano w rozstawach
3,20 m. Przekrój więźby dachowej
według tego projektu pokazano
na rysunku 2.
AWA R I E B U DOWLANE
Rys. 2. Konstrukcja dachu wg projektu pierwotnego
Rys. 3. Przekrój dachu wg projektu zamiennego
W trakcie realizacji pierwszych
budynków na osiedlu wykonano
projekt zamienny, przewidujący
nadbudowę ostatnich kondygnacji,
w celu wykorzystania ich na cele
mieszkalne. Sporządzono komplet-
ny projekt architektoniczny i niepeł-
ny projekt konstrukcyjny, z którego
zachowały się jedynie nieliczne
fragmenty. Ostatecznie wykonano
dach typu krokwiowo-płatwiowe-
go, stosując krokwie o przekroju
7,5/17,5 cm w rozstawach 0,80 m.
W węzłach kalenicowych wykona-
no nadbitki krokwi z desek 4,5/11
cm. W tej wersji projektu, ostat-
nia kondygnacja posiada ściankę
kolankową o wysokości około 1 m,
wykonaną z gazobetonu, co przed-
stawiono na rysunku 3.
Szczegół tej ścianki kolankowej,
według rysunku konstrukcyjnego
z dostępnej dokumentacji zamien-
PRZEG L Ą D B U D O W L A N Y 1/2008
nej, przedstawiono na rysunku 4.
Wynika z niego, że wykonano
dwa wieńce obwodowe: jeden
w poziomie płyt stropowych, drugi
na wysokości dolnej krawędzi
otworów okiennych poddasza.
Oba wieńce nie zostały ze sobą
w żaden sposób połączone.
Podczas wizji lokalnych zaobser-
wowano w wielu budynkach licz-
ne uszkodzenia ścian w obrębie
poddaszy, w postaci poziomych
zarysowań, przebiegających na
różnych wysokościach, najczę-
ściej w odległościach od 70 cm
do 90 cm od podłogi. Miejsca tych
zarysowań pokrywały się z dolnymi
powierzchniami górnych wieńców
ścianek kolankowych lub w miej-
scach zmiany rodzaju materiału
ścian (występowały takie miesz-
kania, gdzie ścianki kolankowe,
wbrew pierwotnemu projektowi,
wykonano z różnych materiałów,
niekiedy nawet z betonu). Zary-
sowania te niekiedy zachodziły na
sąsiadujące ściany poprzeczne.
W jednym z mieszkań w dniu wizji
lokalnej był wykonywany remont
na poddaszu, w trakcie którego
zostały usunięte tapety z wszyst-
kich ścian, co pozwoliło na dokład-
ne oględziny zarysowanych miejsc
i dokonanie odkrywek. W wyniku
tego stwierdzono, że zarysowa-
nia przebiegały w miejscu spoiny
poziomej, gdzie występował styk
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
dwóch różnych materiałów: gazo-
betonu i cegły pełnej. Stwierdzono
także, że ściana nad rysą pozio-
mą była przesunięta w stosunku
do dolnej części o około 2 mm
na zewnątrz budynku. W innym
przypadku, po rozkuciu fragmen-
tu ściany pod jednym z okien
stwierdzono, że bezpośrednio pod
parapetem okiennym występowa-
ła warstwa ceglana, poniżej której
usytuowany był wieniec żelbeto-
wy o grubości 16 cm, a pod nim
ponownie ściana z cegły pełnej.
Przykładowe typowe zarysowania
ścian w mieszkaniach na poddaszu
przedstawiono na rysunkach 5 i 6
(w celu lepszej widoczności
rys, ich przebieg zaczerniono
tuszem).
Według oświadczeń użytkowni-
ków, zarysowania ścian ujawniły
Rys. 4. Ścianka kolankowa wg
zrealizowanego projektu zamiennego
41

A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
Rys. 5. Typowe zarysowanie poziome ściany kolankowej
poddasza
się stosunkowo wcześnie, wystę-
pując niemal od początku użytko-
wania mieszkań. Zarysowania te
miały tendencję do odnawiania się,
pomimo sukcesywnie wykonywa-
nych ich napraw.
4. Analiza stanu istniejącego
i przyczyn powstałych zaryso-
wań
Na podstawie przeprowadzonego
rozeznania ustalono, że zaobser-
wowane zarysowania poziome
wynikały z oddziaływania konstruk-
cji dachowej na ściankę kolanko-
wą, która została błędnie zaprojek-
towana i wykonana, co pokazuje
rysunek 4. W takiej sytuacji wystą-
pienie nawet niewielkich oddzia-
ływań poziomych z płatwi gzym-
sowej powodowało, że momenty
zginające nie mogły być przejęte
przez ściankę kolankową i prze-
kazane na dalsze obszary kon-
strukcji, w wyniku czego powstały
obserwowane zarysowania.
W celu wyznaczenia wielkości
sił działających na ścianki kolan-
kowe poddasza, wykonano dla
jednego z budynków sprawdza-
jące obliczenia statyczno-wytrzy-
małościowe, z których wynikało,
że oddziaływanie drewnianej kon-
strukcji dachowej w najniekorzyst-
niejszym możliwym przypadku
(podpór wewnętrznych przegubo-
wo-przesuwnych) mogło dopro-
wadzić do powstania poziomych
42
Rys. 6. Inny przykład poziomego zarysowania ściany
kolankowej poddasza
sił rozporowych o wielkości 1,80
kN, przy sile pionowej wynoszącej
3,91 kN. Dawało to w przekroju
przy wieńcu stropowym mimośród
wynoszący 0,63 m, który znacznie
przekraczał wielkość rdzenia prze-
kroju. Oznaczało to, że w przekro-
jach muru powstawały naprężenia
rozciągające i to już na wysokości
0,15 m poniżej poziomu murłaty.
Ponieważ wytrzymałość murów
na rozciąganie jest bardzo nie-
znaczna (dla gazobetonu w nor-
mach przyjmuje się jej obliczenio-
wą wartość równą zero), dlatego
też nieuniknione jest powstawa-
nie poziomych zarysowań ścianki
kolankowej.
Powyższe obliczenia potwierdziły
tezę, że podstawową przyczyną
poziomych zarysowań ścian pod-
daszy w rozpatrywanych mieszka-
niach było rozporowe oddziaływa-
nie drewnianej konstrukcji dacho-
wej na ścianki kolankowe.
W dachu drewnianym, nawet
pomimo przyjęcia nominalnie
konstrukcji bezrozporowej, należy
liczyć się z mniejszymi lub więk-
szymi tendencjami do powsta-
wania przemieszczeń poziomych
w obrębie gzymsów. Warunki
brzegowe podparcia konstrukcji
na murach zewnętrznych powinny
albo umożliwić swobodne zrealizo-
wanie tych przemieszczeń (co jest
dość kłopotliwe do osiągnięcia
w realnych konstrukcjach), albo
też je uniemożliwić, co jednak pro-
PRZEGLĄD BUDOWLANY 1/2008
AWARIE BUDOWLA N E
wadzi do powstawania sił pozio-
mych, które musi przejąć odpo-
wiednio wzmocniona konstrukcja
wsporcza. W praktyce, do przeję-
cia tego rodzaju sił poziomych służą
żelbetowe wieńce w poziomach
stropów, a w użytkowych podda-
szach przy występowaniu ścianek
kolankowych (jak w opisywanych
budynkach) – żelbetowe słupki
ukryte w tych ściankach, wypro-
wadzone z wieńców stropowych.
W rozpatrywanych budynkach
nie przewidziano tego rodzaju ele-
mentów usztywniających, co było
ewidentnym błędem projektowym.
W wyniku tego, nawet niewielkie
siły poziome na wysokości płatwi
gzymsowej nie mogły być skutecz-
nie przejęte przez ściankę kolan-
kową, powodując w najsłabszych
miejscach konstrukcji murowej
poziome zarysowania.
Rys. 7. Koncepcja wzmocnienia
zarysowanych ścianek kolankowych
AWA R I E B U DOWLANE
Dodatkową niekorzystną prze-
słanką w opisywanych budyn-
kach mieszkalnych była stosun-
kowo ich mała sztywność prze-
strzenna w obrębie ostatnich kon-
dygnacji, która wynikała z przyję-
cia bardzo zróżnicowanych archi-
tektonicznie poddaszy, trudnych
do objęcia w planie zamkniętymi
żelbetowymi wieńcami obwodo-
wymi. Potwierdza to przytoczoną
uwagę, że na etapie projektu kon-
strukcyjnego należało bardzo wni-
kliwie podejść do tego zagadnie-
nia, czego nie uczyniono.
5. Koncepcja wykonanych
napraw
Przyjęta koncepcja wzmocnie-
nia zarysowanych ścian pod-
daszy polegała na przejęciu sił
rozciągających na wewnętrznych
powierzchniach ścian kolanko-
wych przez pionowe płaskowniki
stalowe. Przy zastosowaniu pła-
skownika 5x55 mm (z przybliżonej
wstępnej analizy uwzględniającej
stan graniczny zginania), krawę-
dziowe maksymalne naprężenia
ściskające w murze wyniosły 0,11
MPa, przy obliczeniowej nośności
muru 0,83 MPa. Tak więc, przyjęty
sposób wzmocnienia ścian mógł
w pełni bezpiecznie przenieść ist-
niejące siły rozporowe z konstruk-
cji dachowej, nie dopuszczając
do przeniesienia naprężeń rozcią-
gających na mury, przeciwdzia-
Rys. 8. Widok jednego z mieszkań podczas wykonywania
prac remontowych z widocznymi zamocowanymi
płaskownikami wzmacniającymi
PRZEG L Ą D B U D O W L A N Y 1/2008
łając tym samym powstawaniu
poziomych zarysowań.
Zalecono wykonanie wzmocnie-
nia ścian poddasza w miejscach
występowania poziomych zary-
sowań w następujący sposób
(rys. 7):
• usunięcie tynku w obrębie
naprawianych powierzchni ścian
i filarków,
• zamocowanie do wieńca gór-
nego i dolnego płaskowników
o przekroju 5x55 mm w rozstawie
co 50 cm, za pomocą kotew. Dla
umożliwienia zamocowania pła-
skownika w wieńcu dolnym (stro-
powym) należało wykuć w płycie
kanałowej gniazda, które umoż-
liwiły nawiercenie otworów dla
kotew. W każdym wieńcu przewi-
dziano po dwie kotwy w rozstawie
50 mm.
• zamocowanie przy użyciu ha-
ków siatki zbrojeniowej o ocz-
kach 15 cm, wykonanej z krzy-
żujących się prętów o średnicy
4,5 mm,
• wykonanie tynku dwuwarstwo-
wego cementowego 1:3 o łącznej
grubości około 4 cm,
• w filarkach ściennych wyko-
nano po dwie bruzdy pionowe
i w nich zamocowano płaskowniki
jw., dając równocześnie pod tynk
siatkę tynkarską.
Według opisanej koncepcji, zosta-
ły wykonane prace wzmacniające
w kilku mieszkaniach, gdzie natę-
żenie zarysowań było największe.
Rys. 9. Dalszy etap prac remontowych z widoczną ułożoną
siatką z prętów 4,5 mm
Widok jednego z mieszkań pod-
czas wykonywania prac remon-
towych pokazano na rysunkach
8 i 9.
6. Wnioski
Prace remontowe wykonane
według zaproponowanej koncepcji
wykazały skuteczność i zlikwido-
wały przyczyny uporczywych zary-
sowań w mieszkaniach ostatniej
kondygnacji, które przed wykona-
niem prac odnawiały się pomi-
A R T Y K U ŁY P R O B L E M O W E
mo wykonywanych sukcesywnie
przez lokatorów prac naprawczych
w ramach standardowych renowa-
cji mieszkań. Analizowany przy-
padek dowodzi także, jak łatwo
można doprowadzić do usterek
dokonując pochopnych, mało
przemyślanych zmian w projek-
cie, nie popartych wnikliwą analizą
konstrukcyjną, często przez przy-
padkowych, niedoświadczonych
projektantów.
Dziwić się można także inwesto-
rom, którzy wiedząc o usterkach
w realizowanych obiektach, powie-
lają wcześniejsze błędy.
BIBLIOGRAFIA
1. Thierry J. Zaleski S., Remonty budynków
i wzmacnianie konstrukcji, Arkady, Warszawa
1982
2. Zaleski S. i in., Remonty budynków
mieszkalnych. Poradnik, Arkady, Warszawa
1995
43