Botanika

leśna Materiały
pomocnicze
do ćwiczeń

Katedra Botaniki Leśnej

Wydział Leśny SGGW
Warszawa
Rok akademicki 2010/2011
 Nazwisko i imię

Grupa Numer miejsca Numer mikroskopu

Ćwiczenia w dniu godz.

Materiał roślinny

Preparaty, obserwacje mikroskopowe

Wykonanie rysunków i opisów

& Studiowanie literatury

Po ćwiczeniach wpisz nazwę łacińską gatunku i rodziny

A

Zapoznaj się z treścią programu

przedmiotu Botanika Leśna
na Wydziale Leśnym SGGW w Warszawie

Materiały dydaktyczne do pobrania ze strony: http://wl.sggw.waw.pl/units/botanika/matdyd

 Metoda obserwacji za pomocą mikroskopu
optycznego

Budowa mikroskopu optycznego KF2 ICS Zeiss

1. Binokular

9. Tubus

7. Statyw
10. Tarcza
2. Obiektywy rewolwerowa
z obiektywami

11. Śruba
8. Stolik makro-
metryczna

3. Suwak
kondensora

12. Śruba
mikro-
metryczna

4. Lampa
halogenowa

5. Potencjometr
6. Podstawa
mikroskopu

Układ Optyczny

1. Binokular (dwa okulary o powiększeniu x10)

2. Obiektywy o powiększeniach: x5, x10, x40. Obiektywy ustawione są na tarczy rewolwerowej wg rosnącego powiększenia
zgodnie z ruchem wskazówek zegara
3. Kondensor z przesłoną aperturową i polową (do zmiany wielkości oświetlonego pola)

Układ Oświetlający

4. Źródło światła w postaci lampy halogenowej umieszczonej w podstawie mikroskopu i oprawa lustra oświetlającego
5. Potencjometr do regulacji natężenia światła

Układ Mechaniczny

6. Podstawa mikroskopu
7. Statyw
8. Stolik
- uchwyty do preparatu
- śruby do regulacji położenia stolika (w przód i w tył) i preparatu (w prawo i w lewo)
9. Tubus
10. Tarcza rewolwerowa z obiektywami
11. Śruba makrometryczna do zgrubnego ustawiania ostrości obrazu
12. Śruba mikrometryczna do precyzyjnego ustawiania ostrości obrazu

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

2
 Obsługa mikroskopu optycznego KF2 ICS Zeiss

Wskazówki ogólne

Pracując z mikroskopem przestrzegaj następujących zaleceń:

1. Używaj zawsze tego samego mikroskopu: są one oznaczone numerami od 1 do 16. Numer swojego mikroskopu wpisz do
zeszytu ćwiczeniowego.
2. Chroń mikroskop przed wstrząsami i uderzeniami.
3. Chroń części optyczne mikroskopu przed zabrudzeniem (tuszem do rzęs, odciskami palców, kurzem, itp.) oraz uszkodzeniami
mechanicznymi (zarysowaniem, dotknięciem do powierzchni preparatu).
4. Zanieczyszczenia z soczewek okularów i obiektywów usuwaj natychmiast miękką ściereczką do przyrządów optycznych
suchą, lub nasączoną wodą destylowaną.
5. Pracę rozpoczynaj zawsze od obiektywu o małym powiększeniu (x10 lub x5 ) i natężenia oświetlenia ok. 4. Dopiero po
ustawieniu ostrości widzenia i kontrastu obrazu w tych warunkach, możesz zmienić obiektyw na dający duże powiększenie
(x40).
6. Pamiętaj o wyłączeniu oświetlenia mikroskopu po zakończeniu obserwacji.
7. Wszelkie trudności bądź nieprawidłowości w pracy z mikroskopem natychmiast zgłaszaj osobom prowadzącym ćwiczenia.
8. Pod koniec ćwiczeń uporządkuj stanowisko pracy: preparaty odłóż w kolejności do tekturowych teczek, śmieci wyrzuć do
kosza. Zakończenie pracy zgłoś osobom prowadzącym ćwiczenia. Dopiero po sprawdzeniu stanu mikroskopu i stanowiska
pracy przez osobę prowadzącą ćwiczenia możesz opuścić salę ćwiczeń. Niedopełnienie tego zalecenia może skutkować
obciążeniem finansowym za uszkodzenie mikroskopu.

Bezwzględnie przestrzegaj następujących zakazów:

- Nie zaczynaj obserwacji mikroskopowej od obiektywu o powiększeniu większym od x10.

- Nie używaj śruby makrometrycznej do regulacji ostrości obrazu pod obiektywem x40.
- Nie wyjmuj preparatu spod obiektywu x40.
- Nie dotykaj palcami górnej powierzchni szkiełka przykrywkowego preparatu.
- Niczego nie rób na siłę.
- Pod żadnym pozorem nie próbuj samodzielnie naprawiać mikroskopu ani rozkręcać obiektywów lub innych części mikroskopu.

Obserwacja mikroskopowa

1. Ustaw obiektyw x10 lub x5 w pozycji roboczej.

2. Ustaw przesłonę polową właściwą dla danego obiektywu: w pozycji skrajnie na prawo dla obiektywów x10 i x40; skrajnie na lewo dla
obiektywu x5.
3. Ustaw natężenie światła w pozycji 4 przekręcając potencjometr zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
4. Włóż preparat w uchwyty stolika mikroskopu i ustaw obiekt do obserwacji dokładnie pod obiektywem mikroskopu, używając
do tego celu 2 zespolonych ze sobą śrub. Dolna śruba umożliwia przesuwanie obiektu w lewo i w prawo, górna powoduje ruch stolika
w przód i w tył.
5. Ustaw właściwy dla siebie rozstaw okularów.
6. Za pomocą śruby makrometrycznej ustaw wstępnie ostrość widzenia, a następnie popraw ją używając mikrośruby mikrometrycznej.
Śruby powodują ruch obiektywu w górę i w dół: makrometryczna z dużym skokiem a mikrometryczna z małym.
7. Dobierz intensywność oświetlenia (regulacja potencjometrem) i kontrast (regulacja przesłony aperturowej) do obserwowanego
obiektu kierując się następującymi wskazówkami:
- delikatne struktury, słabo odróżniające się od tła (cytoplazma, jądro komórkowe i inne organelle w preparatach słabo
barwionych lub nie barwionych) oraz mocno rozjaśnione tkanki i bardzo cienkie preparaty widać wyraźniej przy przymkniętej
przesłonie aperturowej,
- grubsze preparaty (np. cięte ręcznie) i miejsca gęstsze optycznie (np. tkanki typu martwica korkowa, drewno) są lepiej
widoczne przy szerzej otwartej przesłonie aperturowej.
8. Obserwację pod dużym powiększeniem (obiektyw x40) możesz rozpocząć dopiero po ustawieniu ostrego, dobrze
oświetlonego i skontrastowanego obrazu przy mniejszym powiększeniu (obiektyw x10). Obiektywy są zsynchronizo-
wane, co oznacza, że zmiana obiektywu nie ma wpływu na ostrość obrazu. Jeśli jednak zachodzi konieczność poprawienia
ostrości przy obiektywie x40 używaj do tego celu jedynie mikrośruby! Zazwyczaj dla uzyskania dobrego obrazu przy tym
obiektywie konieczna jest korekta otwarcia przesłony aperturowej.
9. Bezwzględnie zmień obiektyw na x10 przed wymianą preparatu na następny.
10. Po zakończeniu obserwacji mikroskopowej wyłącz oświetlenie mikroskopu, w pozycji
roboczej ustaw obiektyw x10, wyjmij preparat.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

3
 Budowa komórki roślinnej

Protoplast, ruch organeli i cytoplazmy

W żywej komórce włoska skórki (epidermy) łodygi dyni - Cucurbita pepo (dyniowate -
Cucurbitaceae), zaobserwuj:
a. ścianę komórkową, blaszkę środkową, cytoplazmę przyścienną (parietalną), wakuole, transwakuolarne
nici cytoplazmatyczne, jądro komórkowe, jąderko, plastydy i inne, mniejsze organele widoczne jako
ziarnistości;
b. ruch organeli i cytoplazmy.

Narysuj komórkę i opisz widoczne elementy strukturalne. Zaznacz położenie plazmalemmy i tonoplastu.
Strzałkami oznacz kierunki ruchu cytoplazmy w komórce. Zdefinuj jaki to rodzaj ruchu.

A
Literatura podstawowa:
Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2004 i późniejsze wydania. Wyd. Nauk. PWN.
& Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. 2002. Wyd. Nauk. PWN.
Gorczyński T. (red.) - Ćwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. Wyd. Nauk. PWN.
Literatura uzupełniająca:
Alberts B., Bray D., Lewis J., Raff M., Roberts K., Walter P. - Podstawy biologii komórki.1999. Wyd. Nauk.
PWN.
Wojtaszek P., Woźny A., Ratajczak L. - Biologia komórki roślinnej. T. 1 i 2. 2006.Wyd. Nauk. PWN. Warszawa.
Woźny A., Michejda J., Ratajczak L. (red.) - Podstawy biologii komórki roślinnej. 2000. Wyd. UAM, Poznań.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

4
 Ściana komórkowa

Tkanki wzmacniające: kolenchyma (zwarcica) i sklerenchyma (twardzica)

Komórki kolenchymy kątowej na przekroju poprzecznym łodygi dyni - Cucurbita pepo (dyniowate
- Cucurbitaceae).

Narysuj komórki kolenchymy. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi tych
komórek.

kątowe zgrubienia celulozowej

ściany komórkowej

blaszka środkowa

protoplast

Komórki włókien sklerenchymatycznych (stereidy) na przekroju poprzecznym łodygi dyni -

Cucurbita pepo (dyniowate - Cucurbitaceae).

Narysuj komórki sklerenchymy. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

równomiernie zgrubiała,
zlignifikowana (zdrewniała)
ściana komórkowa

blaszka środkowa

światło komórki

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

5
 Komórki kamienne (sklereidy) z owocu rzekomego gruszy - Pyrus communis (różowate -
Rosaceae).
Porównaj obraz mikroskopowy z rysunkiem.

Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

zdrewniała i zmineralizowana
ściana komórkowa

światło komórki

jamki proste

blaszka środkowa

Tkanki przewodzące: elementy drewna (ksylemu) i łyka (floemu)

Budowa różnych typów naczyń, rurki sitowej i komórki towarzyszącej na przekroju podłużnym
wiązki łykodrzewnej (waskularnej) w budowie pierwotnej łodygi dyni - Cucurbita pepo
(dyniowate - Cucurbitaceae).
Odszukaj w obrazie mikroskopowym preparatu narysowane niżej elementy strukturalne.

Wprowadź do rysunku niżej podane oznaczenia literowe oraz liczbowe (za pomocą klamer).
1. Elementy łyka:
a - żywe rurki sitowe z celulozowymi ścianami, b - płyta sitowa, c - komórka towarzysząca.
2. Kambium.
3. Elementy drewna: martwe człony naczyń ze zdrewniałymi ścianami różnych typów:
e - siateczkowato-jamkowata, f - jamkowata, g - drabinkowa (schodkowa), h - spiralna, i - pierścieniowa.
Zaznacz klamrą i wprowadź nazwy: protoksylem i metaksylem.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

6
 Tkanki okrywające: skórka (epiderma) i korek (fellem)

Komórki skórki (epidermy), elementu pierwotnej tkanki okrywającej liścia kliwii - Clivia
sp.(amarylkowate - Amaryllidaceae) lub jemioły pospolitej - Viscum album (gązewnikowate -
Loranthaceae).

Narysuj komórki skórki. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

kutykula

ściana skutynizowana

ściana celulozowa

blaszka środkowa

protoplast

Komórki korka (fellemu), elementu wtórnej tkanki okrywającej - korkowicy (perydermy) na

przekroju poprzecznym pędu bzu czarnego - Sambucus nigra (przewiertniowate - Caprifoliaceae).
Porównaj obraz mikroskopowy z załączonymi rysunkami. Odszukaj położenie komórek korka i kolenchymy
płatowej.

Opisz widoczne elementy strukturalne:epiderma, fellem, fellogen, felloderma, kolenchyma płatowa. Zaznacz
klamrą perydermę oraz obszar przetchlinki.
Zaznacz, gdzie występuje kutykula, ściana skutynizowana, skorkowaciała i celulozowa.

A
Literatura podstawowa:

& Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2004 i późniejsze wydania. PWN.
Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. 2002. PWN.
Gorczyński T. (red.) - Ćwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN.

Literatura uzupełniająca:
Alberts B., Bray D., Lewis J., Raff M., Roberts K., Walter P. - Podstawy biologii komórki. Wyd. Nauk. PWN. 1999.
Woźny A., Michejda J., Ratajczak L. (red.) - Podstawy biologii komórki roślinnej. 2000. Wyd. UAM, Poznań.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

7
 Budowa korzenia

Morfologia młodego korzenia

Młody korzeń sosny pospolitej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae) oraz pszenicy - Triticum
aestivum (trawy - Poaceae). Przygotuj preparaty w wodzie zgodnie ze wskazówkami
prowadzącego zajęcia.

Porównaj wierzchołki korzenia sosny i pszenicy. Zidentyfikuj następujące strefy i komórki w ich budowie: strefa
dojrzałości (różnicowania, włośnikowa), komórki włośnikowe, strefa wzrostu na długość (elongacyjna),
protomerystem, czapeczka (kalyptra). Narysuj schemat wierzchołkowej części korzenia sosny. Klamrami i
strzałkami połącz objaśnienia z właściwymi elementami korzeni obu gatunków.

korzeń sosny
korzeń pszenicy

strefa dojrzałości
komórki
włośnikowe

strefa wzrostu na długość

protomerytem

czapeczka

Na czym polega zasadnicza różnica w budowie wierzchołkowej części korzenia ww. gatunków
i z czego ona wynika?

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

8
 Organizacja merystemu wierzchołkowego korzenia

Przekrój podłużny przez merystem wierzchołkowy korzenia cebuli - Allium cepa (liliowate -
Liliaceae).
Porównaj obraz mikroskopowy z załączonym rysunkiem. Zaobserwuj, gdzie znajdują się komórki w różnych
fazach mitozy. O czym to świadczy?

Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

prokambium prakora praskórka

strefa wzrostu
na długość

protomerystem z
komórkami inicjalnymi czapeczka (kalyptra)
ułożonymi w trzech piętrach

Zapoznaj się z różnymi typami budowy merystemów wierzchołkowych korzenia:

& 1. Paproci - Pteris cretica (paprotniki - Pteridopsida).
2. Sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae)

Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

prokambium
(walec osoiwy)

prakora (kora pierwotna)

praskórka (skórka)

komórka inicjalna

komórki inicjalne

czapeczka (kalyptra)

statolity
1 2

Mitoza - przebieg i rola.

&
Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

9
 Budowa wtórna korzenia sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae).
Przykład korzenia wytwarzającego przyrost wtórny.

Narysuj schemat przekroju poprzecznego korzenia. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami
strukturalnymi. Zastanów się jakie funkcje pełni korzeń o budowie wtórnej i jak przejawia się to w jego
budowie.

korek (fellem)
korkowica
fellogen
(peryderma)
felloderma

region łyka pierwotnego

łyko wtórne

kambium

drewna wtórne
granica rocznego przyrostu drewna

pierwotne promienie
wtórne łykodrzewne

pierwotne przewody
wtórne żywiczne

protoksylem drewno
metaksylem pierwotne

Przekształcenia funkcjonalne korzenia

Korzeń jako organ podporowo-czepny u filodendronu - Monstera deliciosa (obrazkowate -

& Araceae).

Wyjaśnij na czym polegają modyfikacje w budowie korzenia tego typu.

epiblema
korek
sklerenchyma
fellogen

miękisz kory
pierwotnej

sklerenchyma

endoderma
perycykl
floem pierwotny
ksylem pierwotny

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

11
 Różnicowanie i organizacja tkanek w budowie pierwotnej i wtórnej korzenia

Budowa pierwotna korzenia kosaćca - Iris sp. (kosaćcowate - Iridaceae).

Przykład korzenia nie wytwarzającego przyrostu wtórnego.

Narysuj schemat przekroju poprzecznego korzenia. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami
strukturalnymi.

skórka z włośnikam (epiblema)

kora pierwotna:
egzoderma
miękisz
endoderma trzeciorzędowa

walec osiowy:
okolnica (perycykl)
wiązki drewna (ksylemu) pierwotnego układ radialny
wiązki łyka (floemu) pierwotnego

Odpowiedz na pytanie jak w budowie korzenia przejawia się jego przystosowanie do pełnienia
dwóch funkcji: chłonnej i mechanicznej polegającej na umocowaniu rośliny w podłożu?

Porównaj obraz mikroskopowy (pow. x400) fragmentu przekroju poprzecznego korzenia kosaćca
z rysunkiem i wpisz objaśnienia: komórka endodermy trzeciorzędowej (ze zgrubieniami na wew. ścianach
stycznych i promieniowych), komórka przepustowa endodermy, naczynie protoksylemu, naczynie
metaksylemu, komórka okolnicy, komórka miękiszowa kory pierwotnej, człon rurki sitowej, komórka
towarzysząca.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

10
Opracuj dowolny przykład budowy korzenia spichrzowego.
&
Narysuj schemat przekroju poprzecznego i napisz objaśnienia.

Korzystając z podanej literatury opracuj samodzielnie inne typy modyfikacji korzeni.

&
Podaj typy modyfikacji korzeni oraz nazwy roślin, u których występują.

Korzystając z podanej literatury opracuj zjawisko mikoryzy ekto- i endotroficznej.

&
Podaj przykłady dla drzew leśnych.

Literatura podstawowa:

&
Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2004. PWN.
Gorczyński T. (red.) - Ćwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN.
Tomanek J., Witkowska-Żuk L. - Botanika Leśna. Wyd. VII z 2008 r. PWRiL, Warszawa.

Literatura uzupełniająca:
Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. 2002. PWN.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

12
 Organizacja tkankowa łodygi

Organizacja wierzchołka pędu

Przekrój podłużny przez merystem wierzchołkowy w okresie wzrostu pędu bobu - Vicia faba
(motylkowate - Fabaceae).

Narysuj schemat wierzchołka pędu. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

protomerystem

zawiązki liści

zawiązki pąków bocznych

prokambium

Porównaj obraz mikroskopowy pow. x 400 z rysunkiem. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi
elementami strukturalnymi.

Protomerystem:
tunika
korpus

Merystematyczna, podwierzchołkowa
część łodygi:
praskórka
pramiękisz peryferyczny (prakora)
prokambium
pramiękisz centralny (prardzeń)
zawiązek liścia (primordium)

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

13
 Budowa pierwotna łodygi i organizacja wiązek waskularnych

Łodyga pełna kukurydzy - Zea mays (trawy - Poaceae) jako przykład łodygi roślin nie
wytwarzających przyrostu wtórnego.

Narysuj schemat fragmentu przekroju poprzecznego. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami
strukturalnymi. Uzupełnij objaśnienia.

skórka (epiderma)
sklerenchyma

łyko pierwotne
drewno pierwotne
typ wiązki łykodrzewnej
(waskularnej)

miękisz zasadniczy

Łodyga pusta żyta - Secale cereale (trawy - Poaceae) jako przykład łodygi roślin nie
wytwarzających przyrostu wtórnego.

Narysuj schemat przekroju poprzecznego. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami

strukturalnymi. Uzupełnij objaśnienia.

skórka (epiderma)
miękisz asymilacyjny
sklerenchyma

łyko pierowtne
drewno pierowtne typ wiązki łykodrzewnej (waskularnej)

miękisz zasadniczy
kanał powietrzny

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

14
 Wiązka kolateralna zamknięta na przekroju poprzecznym łodygi kukurydzy - Zea mays (trawy -
Poaceae).
Porównaj obraz mikroskopowy wiązki waskularnej z rysunkiem.

Napisz objaśnienia: miękisz, sklerenchyma, człon rurki sitowej z widoczną płyta sitowa, komórka
towarzysząca, rurka sitowa, cewka, naczynie metaksylemu, naczynie protoksylemu, kanał powietrzny
reksygenowy.

Wiązka kolateralna otwarta na przekroju poprzecznym łodygi kokornaku - Aristolochia

macrophylla (kokornakowate - Aristolochiaceae).

Narysuj schemat wiązki i opisz elementy strukturalne.

Na czym polega zasadnicza różnica w budowie wiązki otwartej i zamkniętej? Jakie są konsekwencje róznic w
budowie tych dwóch typów wiązek? U jakich grup systematycznych roślin wystepują wiązki zamknięte a u
jakich otwarte?

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

15
 Wiązka bikolateralna w łodydze dyni - Cucurbita pepo (dyniowate - Cucurbitaceae).
&
Narysuj schemat wiązki i opisz elementy strukturalne: floem zewnętrzny, kambium, ksylem, floem wewnętrzny.

Korzystając z podanej literatury opracuj po zajęciach budowę wiązek centrycznych.

&
Narysuj i opisz schemat wiązki leptocentrycznej w kłączu konwalii - Convallaria majalis
(liliowate - Liliaceae) oraz schemat wiązki hadrocentrycznej w kłączu orlicy - Pteridium aquilinum
(paprotkowate - Polypodiaceae).

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

16
 Różnicowanie i organizacja tkanek w budowie pierwotnej i wtórnej

Przekroje poprzeczne przez łodygę kokornaku wielkolistnego - Aristolochia macrophylla

(kokornakowate - Aristolochiaceae).
Budowa pierwotna.

Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

skórka (epiderma)

kora pierwotna:

kolenchyma

miękisz

endoderma

walec osiowy:

okolnica (perycykl):

część sklerenchymatyczna

część miękiszowa

wiązka waskularna
kolateralna otwarta:

floem pierwotny

prokambium

ksylem pierwotny

promienie rdzeniowe
(pierwotne)

rdzeń (zbudowany
z komórek miękiszowych)

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

17
 Budowa wtórna.
Porównaj obraz mikroskopowy z rysunkiem.

Wpisz objaśnienia: korek, fellogen, felloderma, peryderma, kolenchyma, miękisz korowy, endoderma,
okolnica, łyko pierwotne, łyko wtórne, kambium, promień rdzeniowy, promień łykowy, promień drzewny,
wtórny promień łykodrzewny, drewno wczesne, drewno późne, drewno wtórne, drewno pierwotne, rdzeń.

.
4r
a
wn
e
dr

.
ne

3r
cz
ro
y
st
ro

.
2r
zy
pr
.
1r

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

18
Przekroje poprzeczne przez łodygę sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae).

Budowa pierwotna
Opisz elementy strukturalne: skórka (epiderma), miękisz korowy, pierwotny przewód żywiczny, wiązki
kolateralne otwarte, rdzeniowy promień miękiszowy, rdzeń miękiszowy, łyko pierwotne, prokambium, drewno
pierwotne.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

19
Budowa wtórna
Wprowadź objaśnienia: skórka (epiderma), peryderma (korek, fellogen, felloderma), kora pierwotna, pierwotne
przewody żywiczne, region łyka pierwotnego, łyko wtórne, kambium, drewno wtórne, roczny przyrost drewna
wtórnego, drewno wczesne, drewno późne, drewno pierwotne, miękiszowy rdzeń.

Literatura

&
Podstawowa:
Strasburger E. i inni. - Botanika. 1972. PWRiL.
Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2004 i późniejsze wydania.PWN.
Gorczyński T. (red.) - Ćwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN.

Dla zainteresowanych rozwinięciem tematu:

Tomanek J. , Witkowska-Żuk L. - Botanika leśna. 2008, wyd. VII. PWRiL.
Hejnowicz Z. - Anatomia rozwojowa drzew. 1973. PWN.
Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. 2002. PWN.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

20
 Morfologia i anatomia liści

Rodzaje liści w cyklu rozwojowym rośliny

Liścienie i liście właściwe [młodociane (juwenilne) i dojrzałe (definitywne)] na przykładzie jesionu

wyniosłego - Fraxinus excelsior (oliwkowate - Oleaceae).

Na rysunku liścia dojrzałego wprowadź objaśnienia: nasada liścia, ogonek liściowy, osadka, listek.
Korzystając z załączonego ilustrowanego słownika (str. 23), opisz liść definitywny jesionu.
Narysuj siewkę i napisz nazwy rodzajów liści na niej występujących.

Siewka

Opis liścia definitywnego jesionu:

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

21
 Rodzaje liści na rocznym pędzie sosny pospolitej - Pinus sylvstris (sosnowate - Pinaceae).

Fragment długopędu sosny.

Wprowadź objaśnienia: długopęd, liście łuskowate, pochewka z błonkowatych łusek, igły na krótkopędzie,
krótkopęd.

Heterofilia (różnopostaciowość liści)

Heterofilia u morwy białej - Morus alba (morwowate - Moraceae).

Korzystając z załączonego ilustrowanego słownika (str. 24), opisz przedstawione na schemacie
liście morwy.

2
1:

1
2:

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

22
 Przylistki

Przylistki głogu jednoszyjkowego - Crataegus monogyna (różowate - Rosaceae).

Narysuj nasadową część liścia wraz z przylistkami i wprowadź objaśnienia: blaszka liściowa, ogonek
liściowy, nasada liścia, przylistki.

Morfologiczne podstawy klasyfikacji liści

Unerwienie Podstawowe kształty liści

1 2 3 5 7
4 6 10

8 9

Liście pojedyncze
12 13 14 17
11 15 16
18

Liście złożone
19
21
20
Brzeg blaszki liściowej

22 23 24 25 26 27 28
Unerwienie: 1 - pierzaste, 2 - dłoniaste, 3 - równoległe, 4 - widełkowate (dichotomiczne). Podstawowe kształty liści: 4 - wachlarzo-
waty, 5 - równowąski, 6 - lancetowaty, 7 - romboidalny, 8 - jajowaty, 9 - odwrotnie jajowaty, 10 - eliptyczny. Liście pojedyncze: 11 - nie
podzielony, 12 - pierzastowrębny, 13 - dłoniasto klapowany, 14 - pierzastoklapowany, 15 - dłoniastodzielny, 16 - pierzastodzielny, 17 -
dłoniastosieczny, 18 - pierzastosieczny. Liście złożone: 19 - nieparzystopierzasty, 20 - parzystopierzasty, 21 - dłoniasty. Brzeg blaszki
liściowej: 22 - całobrzegi, 23 - falisty, 24 - piłkowany, 25 - podwójnie piłkowany, 26 - ząbkowany, 27 - karbowany, 28 - ciernisty.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

23
 Organizacja tkankowa liścia

Liść unifacjalny (jednopowierzchniowy) na przykładzie pszenicy - Triticum aestivum (trawy -

& Poaceae).
Porównaj obraz mikroskopowy przekroju poprzecznego liścia z rysunkiem.

Korzystając z podanej literatury opisz elementy liścia:

1 - blaszka liściowa, pochwa liściowa, języczek, kolanko.
2 - komórki zawiasowe, skórka, aparat szparkowy, miękisz asymilacyjny, wiązka przewodząca, ksylem, floem,
sklerenchyma.

1
2

Liść bifacjalny (dwupowierzchniowy, grzbietobrzuszny) na przykładzie jabłoni Malus sp. (różowate

- Rosaceae).
Porównaj obraz mikroskopowy przekroju poprzecznego liścia z rysunkiem.

Napisz objaśnienia: skórka górna, skórka dolna, miękisz asymilacyjny: palisadowy i gąbczasty, pochwa
sklerenchymatyczna, floem, ksylem, kolenchyma włóknista, aparat szparkowy.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

24
 Liść o budowie kseromorficznej na przykładzie sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris
(sosnowate - Pinaceae).

Narysuj schemat przekroju poprzecznego igły sosny. Połącz podane objaśnienia z odpowiednimi elementami
strukturalnymi. Zastanów się jakie cechy w budowie tego liścia świadczą o jego przystosowaniu do
funkcjonowaniu w warunkach niedosytu wody.

skórka (epiderma)
podskórnia (hypoderma)
aparat szparkowy
przewód żywiczny
miękisz asymilacyjny (mezofil)
endoderma (śródskórnia)
tkanka transfuzyjna
wiązka kolateralna otwarta:
floem (łyko)
kambium
ksylem (drewno)

Porównaj obraz mikroskopowy (powiększenie x400) fragmentu przekroju poprzecznego igły sosny z
załączonym rysunkiem i wpisz właściwe objaśnienia: kutykula, epiderma, hypoderma, zewnętrzna komora
szparkowa, komórki aparatu szparkowego, wewnętrzna komora podszparkowa, komórka mezofilu pod
szparką, miękisz asymilacyjny, endoderma, tkanka transfuzyjna (cewki i miękisz), jamki lejkowate.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

25
 Organizacja tkankowa
Transformacje liścia
funkcjonalne liści

Opracuj podstawowe rodzaje modyfikacji strukturalnych i funkcjonalnych liści.

& Wymień je, podając przykłady roślin, u których występują.

1.
2.
3.
...
...
...
...
...
...
...

Literatura

& Podstawowa:
Strasburger E. i inni. - Botanika. 1972. PWRiL.
Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2004 i późniejsze wydania. PWN.
Gorczyński T. (red.) - Ćwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN.

Dla zainteresowanych rozwinięciem tematu:

Tomanek J. , Witkowska-Żuk L. - Botanika leśna. 2008, wyd. VII. PWRiL.
Hejnowicz Z. - Anatomia rozwojowa drzew. 1973. PWN.
Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych. 2002. PWN.

Materiały dydaktyczne opracowane przez zespół pracowników Katedry Botaniki Leśnej, Wydział Leśny SGGW

26