"yda-"ui tw Hila I~B'\i - ~1-~,3.

- -3

r 11

I: B'LAOl

(

.-q~ 10zt0091

210 calek meoznaczonv ch

~

z pelnymi rozwiazaniami

krok po kroku... - cq_ ~-.\cl

ZE ... Z"YT 1

pracew an Iatematvczny ch

w ~ dawnicrw 0 Bila

Biblioteczka Opracol1'an Matematyc::nych

ISBN 83-922733-0-3

025"

Copyright© by Wydawnictwo Biu Wszystkie prawa zastrzezone.

Printed in Poland WypO±yczalnia skrypto

Wydawnictwo Bila 35~ 124 Rzeszow

Vl. Krajobrnzowa 117

e-mail: wydawnictwo_bila@pocztafm tel: 608 503 856

Biblioteczka Opracowan Malematycznvch

CaJka nieoznaczona

J. Calkowanie bezposrednie oraz przez rozldad

Calkowanie bezposrednie polega na zastosowaniu gotowych wzorow kt6re mozna znalezc w kazdych tablicach matematycznych z elementami matematyki wyzszej. Ponii:ej podany jest zestaw podstawowych wzor6w do bezposredniego cal:kowania.

Calkowanie przez rozldad to najbardziej elementama metoda calkowania, Polega ona na przeksztalcaniu wyrazenia podcalkowego tak, aby mozna by to zastosowac gotowy wzor, czyli przejsc do calkowania bezposredniego. Oczywiscie nie wszystkie wyrazenia podcal::kowe mozna przeksztalcie tak, aby zastosowac gotowy wz6r. Najcz~sciej stosowane przeksztalcenia polegaja na zastosowaniu dobrze znanych wzorOw. np.: wzorow skr6conego mnozenia, rozdzielenia wyrazen algebraicznych na sume prostszych wyrazeri, wzor6w trygooometrycznych ujmujacych zaleznosci pomiedzy poszczeg6lnymi funkcjami trygonometrycznymi itp. A zatern przed przystapieniem do calkowania dobrze jest zatrzymac si~ na chwile i sprobowac dostrzec mozliwosc zastosowaniajakiegos wzoru.

Tablica Podstawowych Calek:

(1.1)

xn+1 (dla n r -I)

Jxnrl'C =--+C n+l

(1.2)

(1.3)

Jdx = In I x I +C

x

(1.5)

Jcosxdx = SIDX+C

-3-

Biblioteczka OpraC01't'an AfatematyCZllYch

(1.6)

Isinxdx =-cosx+C

(1. 7.)

J fir

----=-- = Igx + C cos 2 X

f-!!!..,. = arctgx + C l+x~

(1.8)

I .~ = -ctgx + C

sin x

( 1.9)

(1.1 0)

( 1.12)

(1.11) f h- = arcsin x + C

I-x

Sh=-arccosx+c I-xl

J +dx

_._, = arcctgx + C l+x-

Podczas calkowania korzystamy z waznych wlasnosci calek, Ponizej podane sa wlasnosci calek nieoznaczonych:

(1.13) k I fdx = f lifdx (1.14) J dx = x + C

(1.l5) I<I + g)dx = Jldx+ Jgdx - addytywnosc calki, (1.16) d fldx= fdx.

Calkowanie to inaczej wyznaczanie tzw. funkcji pierwotnej. Calkowanie jest dzialaniem odwrotnym do rozniczkowania (wyznaezania pochodnej). Jednak cafkowanie niejest dzialaniem jednoznacznym co oznacza, i.e funkcjaj(x) maze rniec nieskonczenie wiele calek (rodzina funkcji).

Przy obliczaniu calki nieoznaczonej dopisujemy "C' co oznacza wlasnie niejednoznacznose calki.

PRZYKLADY

CALKOWANIA

JI J(2X'+6x+!Q_)dr= I2;cjdr+ I6xdt+ I~=2fxSdt+

x x

dx 2Xb 6.:rl x6

+ 6 JXdr + 10 J - = -- + -- + lOin I x I +C = - + 3 Xl +

x 6 2 3

-4-

Biblioteczka Opracowafz Matematycznych

+101n Ixl +C.

f20X'O + 5 d - I20xlO dx J~ = 20 f~'C + 5 fdx ==

x6 :r - ~ + x~ x6 x~

1I1)20x~ 5x-S 3 1

= 20 fx4dx + 5 f:x-6d'( = --+--+ C = 4x - -; + C

5 - 5 x

J2X - 5 fix = J2X dx - J~ = 2 J~t - 5 J x-4dx =

31 X4 x· X4 X

5x-J 2x-! 5 -1 5

== 2 J X -J dx - -- + C = -- + --_ + C = -~ + --l + C

-3 -2 3x~ x' 3x

dx x 1 X -2 X"

~ Jxdx +2J-+ fX-1dx =-+2In Ixl+-+C=-+

x 2 - 2 2

1

+21n jxl--, +C 2x-

4 ~

3x] Sxs 33/4 5~{"""""6

=--+--+C=-\lX· +-Vx- +C

4 3 4. 3

3

5

to!' I

-J -x! - _:: j

J - = _3 __ + ~+ C 0= 5.l" ,. + 6 x., + C = 5 W + 6 ~ + C

+2x1dT 2 1

-

3

-

1

- 5-

Biblioteczka Opracowafz Matematvcz71ych

rll

- J2e'( [- ~>;-; )d:r == 2 Je'dx - J

2 " -.

e e -'- J J _,

--~-CL'- == 2 e+dx - 2 x "dx ==

s

') -I ?

=: 2eT -~+ C = le' +=-+ C

-I x

4 cos 2x dx = ± f cos 1 X - sin 2 x dx = ± f cos 2 x-I + cos! X dx ==

3C052 xsin2 x 3 cos? xSfn2 x 3 - cos! xsin ' X

== ± f 2 cos 1 X - I dx == ± J 2 cos 2 X dt- _ ±. J dx == ! f~-

3 cos 2 x sin 2 x 3 cos 2 x sin 2 x 3 cos I x sin 1 X 3 sin 2 x

= - !_C(gx - ~ f ~- ±. f ____!!!__ == - !..c/gx + ±.c/ .... - ±'/"Y + C =

1 3 sin2.t 3 cos'.>; 3 3 <Y' 3°"

4 4 =-ctg;E-;;:tgx+C 3 3

J, Icoslx II-Sin!x - dx

'->~ ag'xdx » ~= . dx= j-.-,--jdx=-CLgx-X+C

sm 1 x sm 2 x sm - x

10d:x . 1 2 . 2

J == 10 Jsm x + cos x dx = 0 J sm x dx

1;01 . 2 ~ • 2 I I. 2 1 +

- sm XCQS- x Sin xcos X Sill xcos X

J COS2 X f dx J dx

+10 ., 2 dx+C:lO --2-+10 -'-l-=IOlgx-IOClgx+C

sin xcos x cos X Sill X

W powyzszych catkacb wykorzystano wlasnosci calki, wzory (l.lHl.l0) oraz wzory:

W z6r skroconego mnozen i a: (a + by:::: a'1 + 2ab + b 2 Definicje potegi 0 wykladniku calkowitym i wymiernym:

_ 1 m

(1.17) x =-. (1.18) x~='if?

x

-6-

Biblioleczka Opracowail Matematvcznych

Wzory trygonometryczne: cos2x=cos' x-sin' z,

(1.20)

cos x ctgx=-.sin x

(1.l9)

(1.2l)

Uwaga:

Najcz~ciej pojawiajqcym si~ bl~dem przy stosowaniu wzoru (1.1) jest pomniejszaoie wykladnika potfgi 0 wykladoiko ujemnym oraz stosowanie wzorn (1.1) dJa n = -1.

2.Calkowanie przez podstawianie

Calkowanie przez podstawianie polega na wprowadzeniu oowej zmiennej. Po wprowadzeniu nowej zmiennej wykonuje si~ takze przeksztalcenie rozniczki dx. W praktyce oznacza to, ze oznacza-jac: G(.'C} = T(u) otrzymujemy G'(x)dx = T '(u}du skad po dal-

-szych przeksztalceniach otrzymujemy dx. Spos6b ten jasno pokaza

przyklady,

W bardziej skomplikowanych przypadkach calkowania rnetode t~ stosujemy posrednio przy okazji stosowania innej metody.

PRZYKLADY CALKQWANIA

111 I.!.sin4Xdt=.!..Isin4xrtx=14X:=t 1=.!..JSintdJ ==

2 2 4rh:=m 2 4

=.!.. JSintdl =-.!..COSI +C =-..!..cos4x+ C 888

X -=1

J3cos~t:= 3 ICOS~1;= s = 3 IscostdJ = 15 JCOSldl =

5 5 dx=dl

5

==-lSsill t + C ==-(Ssiu ~+-C 5

-7-

Biblioteczka Opracowafz Malematycznych

131 ~X_5;1

-! dt I. (' 8:5 6

J(8.r-5)m= d .. =dt = JIJ-=-JI~dl=-+C= (.1"- ) +C

dx = dt 8 8 48 48

8

3.1"' + 5 == I dl

J 4.nU- == 6xm=d1 =4f6 =?Jdl =3.101'I+C=3.lnI3xl+51+C

3.1"2 + 5 t ~ t 3 r 3

xdx '" dt

6

2+ 5e3• = I df

J 2el~dx l~ JIs 2 Jdt 2 2 I

--l = ISe d>:=dl =2 -=- -=-lnlrl+C=-ln2

2 + 5e r I IS r 15 15

eJ'dx = dl

15

f fCOSX icinX =1 I fd'

ctgxdx = ~ = = - = Inlll = Injsin Xl+ C

sm x cos xdx == dt I

171

4x-} = {l 4dT = 2tdt

J .J4x - ItiT = tdt

dx =-

2

~=t

== Jt Idl = J_ Jil dt = .!., j + C = ~J + C

2 2 6 6

lO-2x=r4

-2dx=411d ( 2Js

ItlIO-2xdx= = rt-2Jldt)=-2 rt4dt= =-=-+C

dx = -2tldf J' J')

t =VlO-2x

- 8-

Biblioteczka Opracowan MatematycZ11Ych

-x

=(

4

- fix •

Je--;jdx= -4 =dJ =--4fe'dt=-4e'+C=-4e7 +C

rl"t=-4dt

-J? =t

Sf -C' 2dx- 3 -'dx-d· Sf ,(-dtJ -5 J ' -5 I 5 -r'

. e x .- - x - = e - =- edt =-e +C=--::;e +C

d 333 j

2. - t

xdx=-

3

...!x=t

e~ fix fix

J -=rax = r = dt = 2 J e.JX r =:: 2 fe' dt = 2e' + C == 2e.[i + C

-a x 2vx -e x

dx

-=2dJ

..r;

2x5 +10=('1 lOx4cb:=4rd

fV2xS+IOx4dx= 4 4 J =~ rt~dJ= 2 (~+C=_3_V(2:C+IOr +C

x dx=-l dt 5 J' 25 25

10

I =V21's +10

~9-

Biblioteczka Opracowafl Matematycznych

- 6xdx = 2tdJ - tdt

J~:....I-' 1 == 12f-3_= -4Jdt = -4r +C = -4·.h-3x~ +C

xax = --fm t

3

(= "/1- 3x'

f cos2x dx=2J cos2x dx= J2COS2xdx=lsin2r=1 1=

~ sinxcosx 2sinxcosx 5in2x 2C052xdx=d1

== fdt = Inltl+C = Inlsin 2XI+C I

261

+dt

1 + 3 c-os x = ,

J sin xdx -3- 1 L

- 3 sin dx == dJ = f--= --inlll + C = --lnI1 + 3C05 xl+C

t + 3C05 X d' I 3' 3

sin xdx = -_!_

3

271 dx 1 + Lnx=t dx 1 d:

J =dx =J--=f-=I,.,lli+C=I-II+ln:-l+C

x(I+lnx) -=dJ x l+Inx I u~ '~'I

x

~

fsin lX cos xdx = ~in x == I ) = J/2dJ = ~+C = sin3 X +C

1005 xdx = dt 3 3

-10-

Biblioteczka OpraCOlVan Matematvcznych

J lcosx:;;t ~ J ~ l I 6

291 cu!fxsinxdx=. =- t dJ=--+C=--cos x+C

-stnXdx=d 6 6

301 ~COSX-l

- . dx - -dJ r4 1

Jsmx = sinxdr=dt = f-. =-J/-~dJ =-+C=--.-+C

cos~x t: 4 4cos;or

sinxdx=-dl

311

J ISin x = t I J I I C 2 ';lII C

2eSln r cos xdx = = 2 e dt = 2e + . = e +

cos xdx = dl

Je':e~' ~ J .. :J.. Je'-;X+J ~ Je~~l ~t:~I=dll~ JI'~J

er e~

= arctgt + C = arctg (e") + C

1 J' J '

='2 2rdJ= rdt=

- 11-

Biblioteczka Opracowaft Matematvcznych

361 j 2 cosxdT Jl-sin1 x

ISinx= I I J d,

-'_ d = 2 r.--> = 2arcsinl +C = 2arcsin(sinx) + C

cosx .... = I ...;1-12

5 +) In x = t'"

Jetc = 2tdt J .. /5 -I- J 10 ;1; etc "" _!_ J ..)5 -L 3 in ;Ii dx = X

2x 2 x !!!_ == '!:_Idl

_l' 3

rc----::-:--

1= -J5 + 31n x

= _!_JI 2tdl =.!_ Jt:dl

2 3 3

I 1

= _e2x + 2x--e-2.r + C

2 2

91 X4 =1 dt

L J xJ dx l I 4 1 f dt 1 1 4

2. 4 = 4x dx e dt == --=- --=-Igt+C=-tgx +C

COS X cos! t 4 cos" t 4 4

xJdx "" dt

4

401 J dx . "" IX = ,2 1= J 2tdt = 2 J tdt = 2 It + 5 - 5 dt = 2 Jdr -

5 +.J; dx = 2tdt 5 + t 5 + I t + 5

-10 J 5: 1= 2t -IO.lnls +11 +c == 2fx -] Olnj5+ Ej +c

411 x+1=(

-J x]dx =x=l-l =f(t-IYd'''''JVl-3/2+3t-I}tt=

(x+lr xJ=(t-lY 110 tlO

dx = di

f,Jdr J12d! Jtd! J d! J J J

= -]-0 -3 -]0-+310- 10= r7d!-3 1-8dJ+3 r9dt-Jr10dt=

l f ( I

I 3

6(x + lY + 7(x+ IY

-12-

3 1

r + q +C

8(x+ 1 9(x+ I)

Biblioteczka Oprac(Jwait. Matematycznych

~ .. ' 3xl+4x+lO=1 dt

:.:..!:!: f 3x + 2 f2 I fdt 1

• dx = (6:.: + 4)dr = cIJ = -= - -= -1n1'I+c

3x~+4x+IO . t 2 I 2

·(3x + 2)dr = dJ.

=~lnI3xl+4X+l~+C 2

1 1 x

= .J6 arctgt + C = .J6 aretg .J6 + C

441

I .' ~ '6 = 1'6 [ ( ~. n]

1 I 4dl

= 16 1'+1

X -: I

4

I~ f(X4rlr), + 1= ~ '" dt

dx = 4dl

IJdl 1 I x

=- ·--=-arctgI+C=-aretg-+C

4 {2 + 1 4 4 4

x --I

J rlr f dx 1 J etc .s :

45/ ~ 0 J-( (.l". )') =.J5 ~ (x)' =- e.: dJ

:>I-.JS 1- Ts .J5

= ',-; J f#tz = ~ J h arcsin t + C ~ arcsin ~ + C

-ss [-e ..;5 1-(' ..;5

-13-

Biblioteczka OpraCOWall Matematycznvch

Xl = f

I ~ '" Txdx = dl

_T + 1 dr

xdx ==-

2

1COSl:"=( J J~ l coS X

=-COSl:". =-COSl:+ rdt=-co5r+-+C=-CO&+-+C

-Slro;cJx;::. d . 3 3

Calkowanie przez podstawienie to jedna z najwazniejszych metod calkowania. Stosujemy j~ w6wczas gdy zastosowanie nowej zmiennej dla fragmentu wyraZenia podcalkowego upraszcza catk~. Nie maniestety ag6Jnych przepisow kiedy j jak tego dokonac, Umiejetnosc doboru odpowiedniego podstawienia nabywa sie droga wprawy. Z cala pewnoscia metode tit mozemy zastosowac gdy licznik ulamka podcalkowego jest pochodna rnianownika, Korzystamy wowczas ze wzoru:

(J .22)

ff'(x)dx = lnjf(x)1 f(x)

3. Calkowanie przez cz~ci

- 14-

Biblioteczka Opracawan Matematvcmvch

Calkowanie pnez czeSci stosuje si~ w6wczas. gdy pod .catlat wyst~r~je iloczyn funkcj i aJgebraicmej lub przestepnej. Cal:kowame przez C~Cl odbywa sie wedlug wzoru:

(1-23)

Judv:::: uv- JVdu

przy czym jako funkcje u, przyjmuje sie funkcjl(: ,kt6rej :oZ?iczkowanie upraszcza wyrazenie podcalkowe, a za dv tl( czesc wyrazema podcal:kowego, .k:t6rego caJkajest mana lub moze bye latwo wyznaczona.

PRZYKLADY CALKOWANIA

501 Jxsin xdx =·1 u ~ x dx

dv =smx

du=dx I J

= -x cos x + cos xdx =

v = -cos x

= -x cos x + sin x + C

J;r1 cos xdx '" i u = .\,1

51/ dv '" cos xdx

= X 1 sin x + 2x cos x - 2 sin x + C

du = 2xdx \ ,. 2 J . ,,-

. == x : Sill X - ;r Sill x ....

l'=SlD X

(Dla oblicumio collcj (51) wylcorzyslono colkit (50)).

521 f. I u = x du = dxl . J "dx - r e' +. C

- xe '&Ix = • ==;ee - e ,- xe -

dv==erdx v=e

du =3X1cIx! J r 3J 2 "dx >

=xe- xe -

v = e'

-15 -

Biblioteczka Opracowaiz Matemafycznych

r I II =e" du=eJlcb:.~

Jezsinxdr=. =-excosx+ Je"cosrdr=

dv= smxd.:( v=-cos

I II =eZ du=t!"~

=---e~ cosx +. . = -e" cQsx+e' sinz - Je~ sinxdx

dv=cosdx v=SIIU

A zatem biorac pod uwage poczatek i koniec obliczeti mamy:

I eX sin xdx = -eX cos x + e' sin x - I e" sin xdx

2 Iex sinxdx = eX sin x= e" cos x

.r ., x

I X· d: e sin x - e cos, x e SiD. x x = -------

, 2

551

u =e-lZ

Je-h sin 3xdx = dv . ~ -J., : SlflJXW

+-»:» -e-ucos3x 2 _,

- cos Jr '" Ie ~Z cos 3xdx

"... 3 3

.J

du = -2e-1Zdx sin 3x

v=---

3

2 (e-!. sin3x 2 J -1:% • 3 ctr) _e-l;; cos3x 2e-h sin3x 4 f -2r . 3 dx

-- +- e Sin x ' -- e SlnX

3 3 3 3 9 9

- e-zz cos 3x

2

3

3

St:td:

13 f -" . 3 dx - f!.h cos 3,t 2e-l< Sin 3.1"

- e SID X : - ---_:_:_

939

- 3e-2~ cos 3x 2e-2z sin 3x

13 13

561 f· I X !.=I dx =d.l [ . 1 I·· I u:sinf d.u=COSJd1

SIn -dx= 3 3 =3 Jsm tdt=3 stnlsmJdi=. ==

3 dx=3dJ ,r.Iv==smtdJ \'=-roSE

= -35iotcost +3 JCO~ldl == -3sin/cos/+3 f(l-sinl/ ~t = -3sintCOS1+3 Jdt-3 Jsin'fdl 3 Jsm ~fdt = -3sin leas I + 3t-3 JSin2tdt

Biblioteczka Opracowan MalematycznycJz

I· 'td. -3sintcosl 3t

sin: t = +-

6 6

- J ,x s. , J' I U=COS( du:-s.iotdrl __

57} cos -dr:: 4 : 4 cos "'dt =

- 4 dx =c 4 dt dv = cos tdt l' = sin ,

~costsint+ JSin2 tdt )=4costsinf +4 f(l-co~l)dl =4coS/siru +4 !dt-4 fcoitdt 8 J cos ltdl = 4t + 4 cos t sin t

x , x

. ,cos -Sin

jcos'tdt=!__+COSfSIn'+C",':"+ 4 4+C

2 2 8 2

U= In x

dx

du=- 1 11'

r 2 - 2:<1'2 2 Yo 2 v

- 1 = -x~ Inlxl-- J~ = -x ' Injxl-- Jxf1dr

V=~_ r 2 3 3 x 3 3

3

JJ;'lnxd"C= .!.

dv= x+dx

"J % 4 M

=~x 11nIxl-'9x l+C

J In I .... ~"C = II : In Ix I

dv = dx

11 = X

rill

dx

x = x In I oX I - J dx =..1 In Ix 1- x + C

du

J (In I·r: I)' dx = J In Ix lin Ix Idx = lJ: in Ix I dv == In Ix Ieb:

.1:

V"" x 10 Ixl- x

Biblioteczka Opracowan Miitematycznych

df dU=.r;1 =x11n1x-II _ _!_JX'-dx =

x 2 2 x-I

v==-

2

.!...Jx+I+~ = :c1Inlx-11 ~_!...._lnIX-II+C

2 x-I 2 4 2 2

tI == In Ix -II IX Lnlx - l~ ==

dv == xdx

sin(Lnx }dx:

f005· (Inx'w- -_ 1/ = eos(lnx) du = ( ) f ( t ... _

}Ll x = xcos I!lX + sin Inx,..... =

dv e dx 1'=X

sCI ) "~""(lnx) duo =(lnxl (1)' (I ) J s(Ln W_

=x cos nx + x =xcos nx +XSIn nx - co xf .....

dv= dx v=<x

2 J cos On .r}ix = xcosfln x)+ x sin (In x)

f (I }:t xcos(lnx) xsin{1nx} C

eosnxx= + +

2 2

-18-

Biblioleczka OpraCDWan Matematvcznych

t-Xl=lll ~

= .r arcsin x + Idt = X arcsin x + vI - Xl + C

xdx = -tdi

67{ I arctgxdx

du . I :"x+ xarctgx - J .. '" , •

v =,l,' I + x

u = arctgx

dv=dx

= xarctgx -II + x2 = ( 2xdx = dl xdx = ~ = xarclgx - i f~' =

~ J xarctgxdx

dv =xdx

II = arctgx

_ ..!._ J x 2 + I - 1 til = X I arcJgx _!:_ S dx + _!_ J__!!!'__' == X 2 arelg;>:

2 1 + x' 2 2 2 1+ _r- 2

dx

/J = arctgx du = -- 1

I + x2 x QrClgx

xJ 3

V= -

3

x'arctgx !_ J(x + _X_)dr = xJarcrg:t ~ _ _!_II+x'=t 1=
3 3 l+x' 3 6 3 2xd:x == dJ
x 3arctgx -~- !.. J «. = x3arcIgx x2 In II + xli
== 6 + C
3 6 6 I 3 6 - 19-

Biblioteczka Opracowan Mafematycznych

dU=dxi

~-xctgx+ .Jcfgxclx;.-xcrgx+ Lnlsin ..I+C

V=-ctgt AI

xdx U =X

I-=d dx

sin:x V=-,sirr' X

711 JXcosxdx __ u=xdx

.J., = _CO_5---,-_

sin l x IA'

sin J x

pomOCniCZ1obliczamy:

Iens xcix =: stn x =: I 1= I~= II-ld, = -=2_= - I

sin 1 x cos xdx = dr 11 2/1 2 sin ! x

x 1 J dx x 1

I = - + - -- = - - - ctgx + C

2 sin 1 x 2 sin 1 x 2 sin 2 x 2

J u=ar.ccosx dU=t1 J xcix

arccos xdx = = x arccos x + r;---J =

dv e dx v vI-x-

du = dx

1'= Jdv =1

~- Xl =: (2 I fldt tr=:

= x arcoos x + ;= x arccos x - .- = x arccos x - v1- x- +C

2xdx = 2tdt f

+dx du= ~ "1- Xl

v = xarccosx- Jl- )[1

731 J 1 11 =: arccos x

- arccos xdx =

dv = arccos xdx

c=: r exsrccO!rdx 2 c--;

=xarccoSx-',rJ-X" HfCCOll- Jdx+ J ~ =:XHfcco:>x-2vl-X"arcoo!r-a+C

74/ "l-~

.x d dx

. x u = arcsm- U FIT)

Sarcsm2dx:_ 2 2 1_(~)"

·/2-x - dx

dv= r;:;-.;2-x

x ~ =-2-)2-x arcsin-+ Jp;' dx:

2 x-

I r;:;-- 1--

v:= dv=-2.;2-x 4

-

Pomocniczo obliczymy calkll:l:

- 20-

Biblioteczka Opracowml Matematycznych

I J2-x I 2-x J de. j2+xj-7! r • ~

=2 ( X )dx=2 J =. ""4Jck='W2+x+C

2-x 2+x 2+x dx=

. x arcsm-

f ~dr=4.h+x-2.J2-xarcsm~+c

2-x 2

. 1. l.~ .=x dF, x

JXSlIlXCOSX:c.ir:'2 J2xsIllxcosx:dt='2 JXSUl2xdt=~dv=Sin2:cd:r V= -c~ . =4coS2x+

+~ J cos 2xdx = - ~cos 2x + iSin 2x + C

4. Calki funkcji wymiernych

Jezeli wyrazenie podcalkowe rna postac funkcji wymiemej to mamy do czynienia z calkowaniem funkcji wymiernej. W zaleznosci od postaci tej funkcji mommy stosowac rome rnetody ca!kowania. Moga wystapic zatem przypadki:

aJ ulamek podcalkowy jest wJa§ciwy (tzn, mianownik rna wytszy stopiefi niz licznik), wowczas rozkladamy mianownik na czynniki a caly ubunek rozkladarny na sume ulamkow prostych pierwsz-ego lub drugiego

rodzaju - metoda wspolczynnikaw nieomaczonych.

Funkeje wymierrutjednej zmiennej postaci:

-21-

Biblioteczko Opracowan Matematvcznych

A

(1.24) (x - a)" nazywamy uhunk.iem prostym pierwszego rodzaju. Funkeje wymiemajednej zmiennej postaei:

Ax+B

( l.25) (,.2 + bx + c), nazywamy ulamkiem prostym drugiego rodzaju.

b/ ulamek podcalkowy jest niewlasciwy, wowczas nalezy wytll,czyc wyraze-nie calkowite poprzez wykonanie dzielenia wielomian6w. Reszte Z tego dzielenia naleiy zapisac w postaci ulamka wlasciwego i postapic jw.

r:/ licznik ulamka podcalkowego jest _E_ochodn'l rnianownika tego ulamka, Nalezy wowczas zastosowac wz6r (I.22)"Z6 str. 14.

eM licznik ularnka podcalkowego mozna rozfOZyC na skladniki, Z kt6rych jeden jest pochodna mianownlka a drugi stanowi nowy przypadek.

el funkcje wyrnierna przez odpowiednie podstawienie da si~ sprowadzic do postaci funkcji wymiernej, kt6rej calka jest postaci arctgx.

(1.26) J dx IX-I< =Jbtl J .Jbdl .Jb J dt 1

(x-kY+b = dx=.[bdJ = bf~+b =1: t2+1 = .JbarClgt+C=

1 (X-k)

= .Jb arctg Jb

PRZYKLADY CALKOWANIA

-22 -

Biblioteczka Opracowmi Matematycznych

t2+~X+4 ht:2)2 =1::~;1= f~ =-7=- X:2 +c

l=J dx =-J dx

-x2+6x-5 (.1'-SXx-l)

Pornocniczo rozkladamy funkcje wymierna na ulamki proste, A zatem:

I A . 8 A(x-l)+8(x-S) x(A+B)-A-5B

(x-5Xx-l) = x-5 + x-I = (x-5Xx-l) : (x-5Xx-l)

j A=!

B=-±

IJdx IJdx I I

1=-- ,-_ +- ,-=--lolx-51+-lnlx-ll+C

4 x-) 4 x-1 4 4

Stad:

{ .4+B=O -A-5B=l

83/ f dx J dx - /

4x-5x2 x{4-5x)-

1 A B x(B-5A)+4A

--'---0- - -+ -- - ----'-- -----'--.--

x(4-5x) - x 4-5x - .1'(4 -5x)

{B-5A=O lA=t

4A=1 8="4

/ = _!_ Jdr + ~ J___!!::_:: Inlxl_ Inj4 - 5xl + C

4 x 4 4-5x 4 4

~ 23 -

Biblioteczka Opracowan .Matematycznych

85{ I x-4 dx-/

(,.-2Xx-3) -

x-4 A B x(A+B)-3A-28

~------.-- - -- + -- - --'--;--~-;--------.--

(x-2Xx-3) - x-2 x-3 - (x-2.Xx-J)

{A=2

{ 11+8=1

B=-l -3A-2B=-4

1= 2f__!!!_- J~== -2Lnlx-2!-lnlx-3!+C

x-2 . x-3

J 2x + 7 dx = f 2x + ] + 6 dx == I 2x + 1 dx + f 6dx

861 xl+x-2 x2+x-2 x2+x-2 x2+x-2

=lnlx1+x-21+1

6 A B x(A+B)-A+2B

--:--- == ---+- == __'_r-~.------.......--

x2 +x-2 x+2 x-I (x+2Xx-I)

{ A+B=O {A=-2

-A+2B=6 B=2

T= J-2dx + f2dx =-2lnlx+21+2In~~-II+c

x+2 x-1

J ?x-'--7 I I

;-' dx=Lnxl+x-2-2In!x+21+2lnlx-ll+C

x +x-2

[3X1 +2x-3 dx= I3x2 -1+2x-2o'll= r3xl-ldx+ f 2x-2 dx '"

871 x3-x x(x-l) Xl_X x(x1-1)

= Inlxl - Xl + 2 J ___!I:!_ == Inlx> - xl + /

x(x + I)

1 A B x(A+B)+A

-- - -+ -- - - ---'---,----'--;---

x(x+l) - x x+1 - x{x+l}

{A+B==O {A=l

A==l 8=-1

1= 2 Jdx -2 J~= 2lnlxl-2Inlx+11

x x+l

3.T2+2x-3

f Jdx == Inl·.l - xl + 2lnlxl- 2ln).t:+ II +c

.f -;r

-24 -

Biblioteczka Opraco»'an Matematycznych

(x+J\3 ( 7X+l} 7! f7X+l Xl

88/ f~= x+4+-,- '=-+4x+ -1-dr=-+4x+i

x2-x :c--x 2 .x: -x 2

7x+1 7x+l If B x(A+B)-B

x2-x == x{X-I)=-;-+ x-I = x(x-I)

{A+B=7 I k=8

-B=1 ~=-1

1= J8eir - J- =: 81n1xl- Lnlx -11+ c

x x-L

I A =-1

8=1 C=:-I D=O

I A+C=O

-A+B+D=O A-8~O B=I

dx Jdx J xdx I I 1

I = J- + -1 - 2 = In X -- - II

x :r x -x+l x

I 1 {I)

x-+ x-

l = J xlix '" J. 2 2dx= _!_ J 2 +.! r dr

I ~-x+l ~-x+l 2 1--x+l 2J1--x+t

11...J.2 II lr dr

'2"1): -x+~ +'2 J( 1)2 3 x-- + 2 4

I I I J3 2 .. -1

=2"lnr-X+l +3arctg J3 +C

1 I 11 . I J3 :h-l

1 = Lnlxl----lnx -x+l--arc(g~+C

x 2 3 ~3

- 25 -

Biblioteczka Opracowafz Marematyczrrych

9

== 2lnlx-21--+C

x-2 I I

01// -(8x-4)--

~ I ;c- L JS 2 I 8x-4 I dx

4x' _4x+ldx = 4Xl -4x+1 t'.b:=g I4x2_4X+Icb:-2" J4Xl_4X+1 =

1 I 1 I 1 J dx I I' 1 M2X-' = 'j I tnj' I

=-ln4x -4x+I-- ( '\l =-Ln4x--4x+l- =_. 4x--4x+l-

8 2 2x-l) 8 2 2dx == dt 8

I fdl I I' I I

-- -=-Ln4x -4x+1 - +C

4,' 8 4(2x -1)

2xl-Sx+1 V-5x+1 2x2-5x+! ABC xl(A+B)+_t{C-B-ZA)+A

xl-2~+x X{x2-2x+I) x{x-IY =-;+ x-I + (X_I)1 x{x-l)2

I A+8=2

['-8-2.4=-5 .4=1

I A=l

8=1 C=-2

1 = fdx + J~-2 I( dx \2 = Inl.:rl+ lnlx -11+_2_+c

x x-I x-I) x-I

~ f 5x-1 dx=f 5x-1 dx=j

x)-3x-2 x3-2x-x-2

5x-1 5;r-J 5x-1 ABC

(xl-x)-2(x+ I) x(x2-1J-2(x+I} (x+1H:r-2) = HI + (x+ 1)2 + ).'-2 ==

_ x~(A+C)+x(-A+B+2C)+(-2A-2B+C)

- (x+I»(_,r-2)

/ A+C=O

-..1+8+2C=5

- 28 - 2.4 + C ==-l

/A=-I

8=2 C=I

J- dx J dx f dx 2

1= -+2 -(" \2+ -=-Inlx+~--+Lnlx-~+c

.r +1 x+l) x-2 x+1

-26-

Biblioleczka OpracowaiJ MatematyczTl}lch

Wykorzystano wz6r (1.26)). 951

f x+2 dx i= I

X' _2X2

x+2 x+2 ABC x2(A+C)+x(B-2A)-2B

-xJ-_-2--c~1 == x1(x-2) =~+7+-x---2 = x1(x-2)

{A+C=O

8-2A= I -28=2

lA=-1

8=-1 C=1

J-d'X. I-dx J dx 1. 1 I I II

I=' --+ -,-+ -.---=-+-ln2x-2 +lnlx +C

x x- 2x - 2 x 2

jx2dx f 4 x' ( )

--= (x+--)dx=-+4 In x-2 +C

x-2 x-2 2

{A+B=2 /"'=1

B+C=! 8=,,1

4A+C=4 C=O

Biblioteczka Opracowafl Matematycznvch

J X::8 = J (X+2XXC;X-2X+4r J

1 .-£+ Bx+C = xl(A+B)+X{-2A+2B+C +4A+2C

(.! +2X--r1-2x +4) x+2 x2-2x+4 (x+2 x2-2x+4

1 ..1+B=O

-2A+2B+C =0 4.4+ 2C=1

A=_!_ 12

B=-_!_ 12

C:.!_ 3

-1 I ( 1 1)

-x+- 24 ~x--

L J dx J 12 3 1 1 J 12 3 I

i == ~ --+ dx"=-In + -- dx=-lnx+2-

12 x+2 Xl -2x+4 12 [x ~ 24 xl-2x+4 12 ·1 I

I f 2x-8 1 ! J 2r-2-6 I 1 j 6 dx

-- dr=-·· + -- dr=-In + --Lnx2_ +-

24 i'-2.1:+4 12* ~ 24 x!-2x+4 12 Ix ~ 24· 2x+41 24Ji'-2x+4

1 .J~.,I I ~_2 ~ I J fix I I ~ ~ 1 x-I

=-1'''''+4-- x -2x+ +- =-~x+~- -2x+ +-Qrct~+C

12 24 4 (x-ll+3 12 24. 4fj J3

1001

J.x2 +2-:+1 A +_B_+ Cx+D r(A+C)+.I(A+B+2C+D)H1A+C+W)+.H8+D

(x+l)l(r+l) x+l (;r+1)2 :(2+1 (x+IY{.~+l)

1 A+C=O

A+8+2C+D=3 A+C+2D=2 A+B+D=I

lA=-1

B:I C=1 D:}

f-dx J dx J x+ I I 1 1. ,

1= --+ ( )' + ~=-lnx+II---+-lnlx-+II+arctgx+C

x+l x+ l l' x-+l x+1 2

- 28-

Biblioteczka Opracowan Matematycznych

A B Cx+D

+-+-I-x +x 1+.x2 I A=-

4

B=-_!_

4

C=_!_

2

D=O

~(A - B-CJ+x2(A+B- q+;t{A- B+c)+ A+ B+ D (l-xXl+xX1+f)

jA-B-C==O

A+B-D=O A- 8+C=1 A+B+D=O

1 J dx I f dx 1 f xdx I . I I I 1 I 1 I

1==- ---- --+- -- == --Inll-xl--Lnl+x +-inx + 1 +C

4 1- x 4· 1 + x 2 Xl + 1 4 4 4

102/ Ix4~4-1

1 1 Ax+B Cx+D

x4+4 = (xz-2x+2XXl+2x+2)= x2-2x+2 + x2+2x+2 =

x'(A + C)+ xl{2A+ B- 2C + D)+ x{2A + 2B+ 2C -2D)+ 2B+ 2Dx' +4

{ A+C==O

2A+B-2C+D=O 2A + 28 + 2e - 2D : 0 2B+2D=1

A=-:!. 8

B=_!_ <I

. c=! 8

D=_!_ 4

Biblioteczka Opracowaiz Matematvcznych

1 I. l I 1 J 2t + 2 1 J dt II Z I 1 I 4 2 I

=-Iox -2-- d1+- -inx -2--lnx +2x +4r+

6 12 ,2+2t+4 2 [2+2t+4 6 12

1 J dl I I 2 1 1 I 4 , I I Xl + 1

+- -Inx -2 --lnx +2;c+4+-arctg--+C

2 (Xl + I r + 3 6 12 2J3.J3

Dla obJiczenia calek funkcji wymiemych typu:

(1.27) In= J(X2~lr

stosuje si~ wz6r rekurencyjny, kt6rego wyprowadzenie mozna znalezc w innych opracowaniaeh, Wz6r ten jest nast~pujllcy:

I - 1 x + 2n-3 I . 1 == f~

(l.28) "-2n-2(x2+IT' 2n-200--1. gdzie • {x1+lt

Biblioteczka Opracowail Matematycznych

Calka 1041 jest obJiczona z wykorzystaniem wzoru (128 .

104/ I 2x+1 dx» I 2x+2-1 dx= J 2x+2 dx= f dr

~+~+~ ~+~+~ ~+~+~ ~+h+~

1 I

.xl + 2x+5 2

I I 1 J dt I t I

=---+- --=---. +-arctgt

16t2+1 16 12+1 16/2+1 16

I .>:+1 ] x-e l

. +-orctg--

8 x2 +2x+5 16 2

Ostateeznie wiec:

I 1 x+l 1.. x+l. -x-9 1 x+l C

1= x2+2x+5 8X2+2x+S 16arctg2:=8(x2+2x+Sr16arcl~+

Uwaga:

Najczesciej pejawiajaee sie bledy przy wyznaczaniu calek fuokcj i wy-miernyeh to: bledy obliczeniowe, bledne propozycje rozkladu funkcji wymiemej DB ulamki proste.

Ponizej podano dodatkowo kilka propozycji rozkladu funkcji wymiernej na ulamki proste.

5x + 2 ABC D E F H

------=--+ . +-+-+_. +--+---

(X_2)~Xl(2x+IY x-2 (x-2Y x .r2 x3 2.r+1 {2x+I)1

3x+7 3x+7

(2xJ -7.x + 3Xx1 -x -6) (x-3X2x-lXx-3r(x+ if

ABC D E F

=--+ + ... +--+--+-;-------:;:;;-

x -3 {x -3)1 (x -3Y 2x -I x+2 (x+ 2)1

3x+7

5. Calki funkcji niewymiemych

Jest wiele postaci funkcji algebraicznych z niewymiemosciami, Stad tezjest wiele metod calkowania funkcji niewymiemych. -31-

Biblioteczka Opracowaii Matematvcznych

Warto wymienic nastepujace:

a! jezeli funkcja podcalkowa zawiera pierwiastki np.: fR(x,Va:r+b)dr to aby wyznaczye ca!k~ nalety zasto.sowaC podstawienie: ax+b=t" ..

bl jezeli fuokcja podealkowa zawiera pierwiastek kwadratowy z tr6jmianu kwadratowego typu:

J+

.J x + k to dla wyznaczenia calki nalezy zastosowac pierwsze

(1.29)

podstawienie Eulera, Pomljajac szczeg61y wyprowadzenia wzoru otrzymu-

-jemy: f dx I IT"""7I

(1.30) .Jx2+k Inx+vx-+k +C

W ten spos6b obliczamy kazda calke postaci

gdzie a>O.

kazda calkct postaci J dx gdzie a < 0 obliczamy wykorzystujac

calke: .Jax2+hx+c

f dx . x C

aresm-c--

(1.31) Ja~-.x2 a

dJ calki postaci J.Jaxl -v bx-s-cdx gdzie a < 0 wyznaczamy wykorzystujac wzor:

(1.32)

1

J .Jal-x'dx = ~arcsin~+~.Ja2 _Xl +c

2 lal 2

el calki postaci J x1dx obliczamy korzystajac ze wzoru:

.JljlZ _Xl

(1.33) J x1dx =!!_arcgjD~-!_Ja2-.'t2 +c

.Ja~ _xz 2 lal 2

rJ ca~ki postaci fJa:c2 + bx+cdx gdzie a > 0 wyznaczamyze wzoru:

(1.34)

J.Jxl + kar =~X.JXl+ k +~kIDlx+.J.x1 +kl+c

-32-

Btblioteczka Oprac{JwaiJ Matematycznvch

fl calki postaci

J xldx

.J • gdzie a > O. wyznaczamy ze wzoru:

ax' + bx+c

J :x2dx I rr=: I I ~

~ -:N:x2 +k --kin:x+ :x2 +k + C

2 2

I W:(x)dt

hi przy obliczaniu calek postaci ~rd +bnc stosujemy metode

wsp6Icz.ynnik6w nieoznaczonych, Metoda ta zostanie przedstawiona na przykladach.

(1.35)

PRZYKLADY

CALKOWANIA

4x+ I = {1

J 2x+ I dx = 4dx == 2Jdt ..)4:x+ 1

(1 -1 2:x=-- 2

=~ +,J4x+l+C 12

Ll

-33-

Biblioteczka Opracowan Matematvcznych

7J dx 5.J' 7f

-~ =- 3x--2x+l--

3 ( 1)2 2 3 3

3 x-- +-

3 3

I

x-:;=t 7.Ji I dl

.J --

dx=dl 9 JtJ+~

5.J 7.J3 ~ R

- 3xl-2x+I--ln + t~+-+C=

3 9· 9

-34-

Biblioteczka Opracowafl Matematycznych

lui

-J (5x+2)dc

.J,.x2 +&-L 32

5 Sd1: 5 ~ . J dr: 5 J 1 8 j dx 1.H2=1

-- J 22X+8x-I-8=-2lt +8.r-I- r::

4 J2X +&.1:-1 4 J21,x+2r -9 2 .;2 x+2Y _~ dx+dt

5.J ' r;:;J dt 5.J 1 t: I 2 91 2

c=- 2x-+8x-L-4v2 R - 2x +8x-I-4v2Int+ t -- +C=

2 2 9 2 2

I --

2

=fb.r' +8x-1 - 4.fi.1nix+ 2 + ~X2 +4x-tl +C

J .r-S dl"=-2. J-2(X-5}u _!__ J -2x+4 .!. J . 6dx

lUI ,,/S+4x-:c2 2 ~9-(x-2Y 2 '/S+4x-x' 2 ~9-(x-2Y

I .J ' Jfi1dl x - 2 = 3/1 .J 2 f dt

== --2 5+4x-x· - 3 ~ = 5 + 4x-4x -3 .~ =

2 v9-9t1dx=3dt ..;1-(2

=.J5+4x-Xl -3arcsinl+C=.J5+4x-xZ -3 arcsin x-2 +c

3

113/ Sdx J Sdx ~-1=/1 f dl

J~ =5 ~=5arcsinl+C=5arcsin:x-I)+C

2x_X2 Jl-(x-IY dx=dt ,,1_12

1 f -6xdx 1 J -6x-2+2 _ 1 J -6x-2

-- dx--- dx=

2 Jl-2x-3x2 2 JI-2x-3r. 2 ~1-2x-3x2

IJ Ldx .J 1 .J 1.J3 ,lnl C

-- - 1-2.1:-3x -/ +C;- 1-2x-Jx --arcsm--+ .

2 .h-2x-3x2 3 2

J d:c J dx I_Ii 1) 2 1./3 . (3.Y+I)

J~- ~'-h-JJ' - f-( 4x+~rr'lX+i~ ,(j' ","""" -2-

W callrach J 10/ -

(1.36)

Biblioteczka Opracowari Matemalycmvch

r+~=t r::;SN2 r::;'R2 132 I R21 c

. 3 ,=v3 t2+-dl=v3-, r +-+--ln/+ t +-+ =

, . 9 2 929 9

dx s=dt

.,f3(X+~) 3xl+lOx+9 + J31nlx+~+ 3x2 +lOx+9 +c'" 3x+5 J3x2+IOx+9+

23 3 93 3 6

+ ~ LnI3X+5+J3(3x2+lOx+9)I+C

181 f5x2 -2x+ 10 III = (ax + b)..i3xl-5x+8 + J Alb

·hxl-5x+8 .J3x2 -5x+8

R6iniczkujemy obustronnie:

5x2 -2.r+ 10 =aJ3x1 -5x+8 + (ax + b) 6x-5 + , A

J3x2 -5x+8 2J3xl-5x+ 8 .J3x- -5x+ 8

Obustronnie mnozymy przez J3Xl - 5x + 8

5x2 -2x+ 10", a(3x2 _5x+8)+(ax+b)6X;5 + A

Stad uklad r6wnait: 0 = ~

6

b=!!.. 12

A= 165 24

1 10=120

-4 =-lOa-5a+6b 20=16a-5b+2A

Wstawiamy do wyjsciowego wzoru:

-36-

Biblioteczka Opraco'waft Matematvcznvch

(5 17).J' 5S J dx

1= -x+- 3x--5x+8+- r=======

6 ]2 8 J3xl-5x+8

J = 55../3 f dt = S5.J) Inlt+~rl+ 711 +C '" 55.J3 lo16X-5 +~. ]x2 - 5X+81

I 24 Rf71 24 36 24 6 3

t +-

36

/ = (!X+.!2).J3X'l-5X+8 + 55J3lnI3X-!..+F3.J3Xl-SX+SI+C

6 12 24 2

1191 J <-x+] dx=(ax2+bx+c}Jx<+2x+2+A J.j 2 dx

.JX· +2x+2 X +2x+2

X3-x+1 ().J ( .1 ) 2(x+I) A

---;===== lax+b x'+2x+2 + ax +bx+c .J +.J

Jxl+2x+2 2 x2+2x+2 ;(2+2x+2

x3 - X + 1 = (2ax + b '/.;rz + 2x + 2)+ (ax 2 + bx + C Xx + 1) + A

Xl - x+ 1= xl(30)+xl(5a+2b)+x(4a+ 3h+ c)+(2b+ c+ A)

1 30 =1

Sa+2b=O 4a+)b+c=-1 2b+c+ A=I

1

a=-

3

b=_-5 6

1

c=-

6

A=~ 6

- 37 -

Biblioteczka Opracowan Matematycznych

Do obliezenia calek 1181 i 119/ zastosowano metode wsp6l"czynnik6w nieoznaczonych.

nOI j(2x-5)h+3.T-Xld:c= J(2X-5X2+3X-X»dx= r2x~ +1 b" -ItT-10m

~ . h+lx-Xl J .h+3x-:xl

Dla wyznaczenia calki 1201 nalezy w dalszej kolejnosci zastosowac metode wspolczynnikow nieoznaczonych.

121/ r.,

x

J dx 1 J ,2

xJlOx-x~ 1=.1" . = !lO _ 1 - dt I t /2

dx=

10t-l=z2 /2

1 f 1 I ~ 1 ~ .JlOx-x2 +C

lOdl=2zdz =-- dz=--z+C=--vIOf-1+C=--I--::--I+C

I 5 s j '5 \ x 5x

dt == -ztC

5

U21 dx 11_

-- J(X+I)JX1+2x+2 =Ix+i=t,

-dt

J dl

- lOl-1 t -(1.

1 ~ Jdt Jdt

x=l-l, dx=-f1l=- ~1+tZ - ~t2+1 =

t --

( I )~ I ;~l

-- +1 +C=ln +C

x+l 1+.Jx2+2.\:+2

=-1oI/+.~+C =-10-1-+

'<I' "I x+ 1

nalezy podstawic (1.37)

I

--=(

x=k'

- 38-

Biblioteczka Opracowan Matematvcznych

6. Caliri funkcji trygonometrycznycb

Ie<1rut_ z watniejszych metod calkowania funkcji trygonometrycznych jest zastosowanie jednego z podstawieri tzw. uniwersalnego. Wwry (l.l8) oraz (1.39) dotycza wlasnie tych dw6ch podstawieri. Podstawienia te pozwalaja sprowadzic caJk't zawierajaca funkcje trygonometryczne do calki funkcji wvrniemei.

(1.38) tg!_=u x=2arctgu dx:= 2du sinx=~

2 l+u2 1+1/

l-u2 cOSX=--2 1 + II

211 19x=---

1~1/

(1.39)

1

cos1x=--

1+ ul

1

. I II

SIn X=--l

I + II

fgx = II X = arClgll

=.!.In!2u+ll I

S I u-2 S

x 2tg-+1

2 +C x

tg--2

2

-39-

Biblioteczka Opracowan Malemalycznvch

I ~ ~

125 dx ~. du . du 1 du ==

J1+3C{)SlX J I. Iu1+4= I{( )1 j 4I(U)1. =.2

1+3-- !!_ 1 - +1 du=2d::

1+u1 2 + 2

1 ds 1 I. u 1 t

= - J-,- = -arctgz + C = -arelg - + C =-arclg _. + C

2 z-+I 2 2 2 2 2

Dla ealki 1241 zastosowano wzory (1.38), a dla calli \25/ wzory (1.39). Aby wyznaczyc niekt6re calki zawierajace funkcje trygonometrycme nalezy przeksztalcae wyrazenia podcalkowe wykorzystujac wzory try-gonometryczne, Wyznaczenie ponizszych calek odbywa sie z wykorzy-

-staniem wzor6w trygonometrycznych.

lZ61 J cos 2x cos 3xdx = _!_ J 2 cos 2x cos Jxdx = .!._ J (cos ax- + cos bx):it == J

Wykorzystano wz6r: 2 2

ax+bx ax=bx

(1.40) cos ax+cos bx = 2cos-2-cos-2-

l:F:: {::~l

1 =.!._ J(cos5x+cos(-x))ix = ~Jcos 5xdx +.!. Jcos xdx = _!_sin 5x+.!..sin x+ C

2 2 2 10 2

1271 J sin 2x sin Sxdx = - ~ f (cos ax - cos bx):it = J

Dla wyznaczenia calki l27/wykorzystamy wzor:

(1 41) b 2 . ax+bx . ax=bx

. cosm:-cos x=- sm--SIn---

la+b =2 2 2

a~b =5 {:::3

2

I =-..!. J(cos7x-co~-3x)}tt=_! JCOS7xtb+'!' ICOS3xdx:=_1 sin7x+.!..sin3x+C

12812 2 2 14 6

-I dx ISinx I sinxdx lcasx:=z [ J dz 1 J dz 1 J dz

sinx = sin1x dx= I-cos!]: -Sinxd:t=dzj=- l-z2 ='2 z-I-2" z+1 =

'!_tnlz -11- '!_rnlz + II + C =_! Lnlcosx -I + C

2 2 2 COS.l"+1 -40-

Bibliofeczka Opracowaiz Matematycmych

du = dxl sin x

v = Igx == xtg» - Ilgxdx '" ;TIp' - I ~ = .ugx + In lcaul + C

- 4l -

Biblioteczka Opracowait Matematvcznych

1351 ~inx=t dl •

J tIx = cos,r = .Jl-r' = J JI-l' == J di = J -dr = Jdt+! J~-_!_ J~

Sin:_.TCOS.T =___!!!__ t1.JI_t' 1'0-1') r'(t-lXl+l) I' 2 1+1 2 1-1

Jl-1~

I 1 I 1) Ism x + II

= --+-ln~+ll--lnlt-ll+C =--. -+-In , +C

I 2 2 sm x 2 Sin x-I

1361

-fCOS] xcix fco~ xcosx tb:=lsinx= I cosxclx= d4 = f(l ~t2}it = [(-1 ++ )dl =

sinl x-r l sirr' x+l 1 +1 f +1

= - fdt +2 J ,rji =-1 + Zarctgt +C = =sin x+ 2 arctg (sin x)+C

r+1

137/ tgx=t dx=_:!!_

--S·(gxdX r sllxl S· sinxdr i 1+/2

(=+2 = gx= COSX = siox+2cosx sin ,""= __ '_ 1

0"" .• /."""0 cos.'!' = /."""0

t dt -;1+£2 '1/1+(2

_ r Pl+? [fdt 2 J dJ 2. bt+i)dl_ 21,..jt+'1I~I..Jt.2+11~arctg!--C-

- J __ t_+. 2 J(t+2Xl+f) 5 1+2 5 Y-1+1-5"'f 4 5 'f 1 5 -

.JI;i2 ~) +t'

= -~ Injtgx + 21 +.!_ lnltg1x + 11 + !arctg(tgx)+ c

5 5 5

1381 I ax =- fsin 2 x + C,()S1 X dx = f__!!!_+ f cIx = I + I

- sin ' x cos ' x sin2 x cos ' x . cos ' x sin1 xcosx I 1

f dx Jsin2 x+cos2 xdx fsinl xcix J dx J' ~ I dx

II = cos' X = cos] x = cos' X + cosx = smx cos) x + cos x =

Ii = sin x du = CI?S xdx 11 (1C x)1

= dv smxdx Jsmxdx +- tg -+-

=---- v= 2 4 2

cps' X cos' x

Pomocruczo wyznaczamy:

Isinxdx . j fdt 1 1

--3,----- leos x = t - stn xdx = dt =' - """3 = ~+ C = 2 + C

COS x t 2t 2 cos x

I sinr Ilnl (n x) C

I =---+-fg -+- +

200s!.\" 2. 4 2

-42-

Biblioleczka Opracawafr Matematvcznvch

I, = J . t/x fSi~2 x+cos2 X dx= I~+ fC~Sxdr =1n1.J;r +~~+

- sin- XCOSX SInl XOOSX COS X SlU1 x .s\. 4 2)1

ISinx=t 1 I (tr x)1 JdJ . ~ (If x) I

+ = mIg -+- + l== In.g -+- --;--+C

cosxt/x= dl 4 2. ( 4 2 sm,r

Ostatecznie otrzymujemy:

sin x 1 3 I (lr x)1

I=------+-Intg -+- +C

20052 x sinx 2 4 2

139/

JSin4 xcosx~ fsin4 xeos xcosxdx: fsin4 ~I-sirf xl COStdl=lsinx=I coS\':dx=d~ =

\_, tS 2t 7 t9 sin ~ x 2 sin 7 x sin 9 x

= Jt··(1-t1}it = Iv' _216 +18 pt=----+-+C =-----+--+C

579 579

dt= dx 1=

~

7.CalJd funkcji wyldadniczych i logarytmicznych

Calki postaci J R{ex}lx wyznacza sie przez podstawienie e% = ,.

P RZYKLADY

CALKOWANIA

141

~4r + N}u == le~ == t

142/

fer + l.dx = I~~ = I dx =.t!J == JI + 1 dJ. .. = J_!__:!:_!_dt = I

eZ - I r tl 1- 1 t l(t - I)

dil ( I )dl (3 L 1.1< I,

errb:=dt dx=- '" l' +(2 -=--21 1 +C==-e -2e· +C

t (3 3

-43-

Biblioteczka Opracowafl Matemarvcznvch

Pomocniczo rozkladamy funkcje wymierna na ulamki proste:

1+1 I 2

--=--+-

I(t-I) t 1~1

I = I - cit + 2 I"'!!!_ == - In [tl + lin ~ - 11 + C = +In e~ + 'n(er - I Y + C

f t ~ 1

]421

du=2xdxj=

v=~e-~ I

I u=x dU=drl

=-xe-"-3x2e-r+6Jxe-Zdx=-r3e-·-3x2e-~+6. -r _1< =

dv » e v=-e

=_xle-x -3x2e-r -6xe-;r +6 Ie-"dx =_:re-:r -3x2e-x -6xe-" -6e-r +C

-44-

Biblioteczka OpracowaJl }'fatematvczn}lch

146l aidx I " . ~ J dt I J di

--Ja2x+l=a"=t Ina =lnt dt=tLn;j= lnav'+l) Ina tl+,=

= -'- ardgt + C :: _1- arctg (or)+ C

Ina Ina

147/ _ _~ I

J flnxdt I II dx = I u-rnx du »: =-.(xlnx-x)+C

log,xdt= ~= ln3 nr -In3 dv=dt v=;t Ln3

Do wyznaczenia calki 1471 wykorzystano wz6r:

31"l!J"-x 103100 x e- In x log3X=Jnx (1.43)

- b 3 In 3

148/ J e-;'rb: =1~L+e-;' =/ 3e-3rdx =dL-3. Jdl=-.3:.+C= 2~ +C

Jl+e-:;r 2Jl+e-" 'I 3 3 3

Calli funkcji hiperbolieznych wymacza sire tymi samyrni s'pos~bam[ co .inne calki, NaJeiy wykorzystywac wzory dotyczace ZWI~OW pomiedzy tymi funkcjami oraz WZOf)' ~o~c~ce cad:k?wania funkcji hiperbolieznych. Ponizej podane s~ najwazruejsze z nacho

eX -e-'

(1.44) sinh x = shx = 2

coshx=chx e~ +e ~
(1.45) 2
(1.47) cosh x e" +e-x
clghx =-- z -r
sinh x e -e (1.46) sinh x e' -e-~

tghx =--= -' -x cosh x e-e

(l.4S) cosh ' X = 1 + sinh 2 X

(1.49) cosh 2x = cosh 2 x+ sinh 2 x

(1.50) h~ ch2x+l

c x

2

(1.52) shxchx = sh2x

2 (1.54) Jclmix=shx+C

( l. 5]) sh 2 x ;; ch2x -I

2

(1.53) J hxdx =chx+C

(1.55) J d~ = lhx+C

ell-x

-45 -

Biblioteczka Opracowan. Matematycznvch

(1.56)

PRZYKLADY

CALKOWANIA

1511 J dx I

-- == x=sht

xZ,,/x2+1

=_ cht +c=- lXl+1 +c

sht x

152f I,J x2 -1 I

~=x=cht 5x

"/Xl + 1 = cllI dx == chtd/l = J c~rdl . = J d~ .:= -ctlu + C

sh tchl shOt

rs:": I I Ishtshl I FSh2t

vx--[ + sh: dr::= shtdt =- ~t==- -, chidt >

5 cht 5 ch-,

II ShJl IShl=k I)Iedk 1 1 I 1

=~ ~htdJ= =- -,-. -=-k-~arc(gk+C=~sht--arctgsht+C=

;) shZt+1 chldt=dk 5 k: +1 5;) ) 5

1~1 rr=:

== - v x- - 1 - - arelg..; X- - I + C

5 5

153/J .cU I

J(.J/ + 4) = x = 2shl

r-;--: . . I J 2dlldt 1 I dt

..;:c- + 4 = 2cht dx =: 2chldt == -( 'P := - -, =:

2chl) 4 ch I

x

] 1 sht l? I x

=-thl+C=--+C= ~ +C= ro-:-+C

4 4chl 4"-X2+4 4VX2+4

1:54" 2

J .Jx1 +9dr == IX = 38hl .J Xl + 9 = 3cht dx =. 3Clud!! = 9 jch1'dJ =9 Vh2~ + I

9J 9J 9 9 9 9 xJxJ+9 9 . Ix+ JXI +91

=- ch2Jdl+- dl = -sh2/+-t+C .. -sh1cht.+-I+C =: +-in +C

2 1122 2 223

-46-

Biblioteczka Opracowan Matemalvcznych

9. CaJki rozne

1551 J~1 - X~T == II +fl + f]

( "1 }t Xl Xl ,

I, = J X -X X =)- 2 +(1

( )iT x' Xl

1 :== Jx-x' =--+-+C

2 .3 ,2 }

( }ix - X-

l = J X1_X =~--+C

J 3 2 1

Ostatecznie pozostalo dobrac tak stale C] C2• C3 aby funkcja podcalkowa pozostala ci!jgl'a w punktach x = 0 oraz x == 1.

Iezeli C1 = C = C2 oraz C3 = I13+C1. to warunek ten bedzie spelniony,

1561 . .'1"+2=11 2 J

-r x~dx=dl=2'dt =111 -I 2td,=2I / -( dl=2I(/-lt ?J-2 )dr=

x+ t -2+1 ( +1-2 1"+1-2

x = (2_2

dla x E (-h,O]

dla XE [0,1]

dla x E [Lh)

J I-I rrr: f t-1 r=:»: J dt

=r-2t+4 d(,:x+2-2..;x+2+4 ( v )dt=x+2-2vX+2t4-=

,z+l_2 1-1)\1+2 1+2

=~+2-2.Jx+ 2 +4Lnlt+2!+C=x+2-2,Jx+ 2 + 4 'ni.Jx+ 2 +21+c 151/

2 -~- I 1~+3

~ .x ~-t __ +1 1 2 ) _

IX+VI..l-J dx= 2dx = 2tdl = J 2 tds = J' +21 +3(dl = I('+2+~)dl

x-I ('+3 ,2+1 /2+1

{1+3 ---I

x=-- 2

2

= C+21+ J21dt -2J ,dl : 2\'-3 +2.J2x-3+lnl,l+ 11-2orctgI+C= 2:J:-3 +2.J2x-3

2 /2 + 1 r + 1 2 '1 2

+ In!lx - 21- 2arcIg ·J2x - 3 + C

158/ J .J ~r =1.J.l2-X+1 =x-(

.'1;- x -x+l

1=

/2 _I

x:--

2/-1

- 47 -

Biblioteczka OpraCOWQf7 Matenzatvczl'rych

2Inltl-~lnI21-11-]_ = 2In1x-.Jx2 -x+ 11-

2 2t f

-~lnI2Y-2Jxl-X+I-II- ~,3 rC

2 2 -J:C-.Ul-l

159~ 1 :reb: tIP = I . I :,2 dt . . 12dt 2dl d,

J1 + COS I X x==arclgt == 11+_1_1+12 == 1(2+12Xl+f,r 1,l+2 - 1(~ +1 =

dx == dt I+ll

1+t2

, 2 f ( I dl, ) aretgt , F2am~ ~) - =1g{Ig< l+ C 160/ ('J2) + 1

flxfix = F(x)

F'(X)=IXI={~' ::: F(.),j :;c~::o

-x, x<O -T+C, x c O

Funkcja F(x) jest rozniczkowalna w R, wiec jest takze rozniczkowalna dla x = O. Stad:

lim F(r)= lim_ F{x) = F(O)

x_"''' .I--+O

gdzie C jest dowolna stal~.

-48-

Biblioteczka Opracowaiz Matematycznvch

1611 fir - 1ftx = J { x" _ x + ex> I

2 I

{X -1 x > 1 F(x) = C x = 1

F'{x)=lx-ll= 0 x=1 xl

--+x+c x c l

-x+l ..1'<1 2 1.

Poniewaz F(x) jest rozniczkowalna w R, wiec jest rezniczkowalna w punkcie X = 1 a stad ci~ta dla x = 1. Stqd:

lim F{x)=limF(x)=F{!)

T_f"" .;1'_1-

1 L

CJ -2=C1 +2""'C

Cl = CJ-I

gdzie C[ jest dowolna stala,

1621

--. d: . dx arcsinx= z

JafcsUU" x I arcslDX . _ dx

~(l-'!Y .Jl-x2(1-x2) - dt= .J(-r

= d :=~t dl~=~=ttgt_ rtgldt=l1gl+I~C09'1 +c=arcSiIrsi~arCS~Ir)) +IJ~I-.;I+c=

V-~2 v-tg. J' co~arcslll: ')

cosr

x arcsin r I 1(1 1)-lJ I c x arcsin xli 1.1 11 C

r=~==:=;=='7+ n -;r. + ", +-n -x +

~1-sin2(arcsinx) ~ 2

x=sint tdi

Xl := sin' t 1- x2 == cos' I = J cos! t =

1631

s: dx arctgx-: x=tgt1 11=1 du=d; j

J 7:r"" dx =dt ;'=Ii = Ittgtdt= dv=titdl v= Yitdt=(~-IL/=lgt- =

1+'; co:;/ r

= ttgt _[2 - !Igtdl + Jtdt = arclgx(tg(arctg:r))+lnlcostl-}(arClgx)2 = 1

=: xarctgx + lnlcos{arctgx) -- (arctgx r + C 2

- 49 -

Biblioteczka OpraCDWan Matematycznych

Biblioteczka Opracowan Matematycznych

u == arctgx dl'- xdx

- (l+Xly

,JI+"\~ I'~ I .~

/=-1 e' =-lnl+~l-elsl+lne'=x-lnl vl_eIrl

arclgx I (X 1 ) (r2 -~ctgx+x C

-_ +- ~+-arctgx = ) +

- 2{1 + Xl) 2 2\-"(2 + 1) 2 + 1

Do obliczenia carki ] 641 wykorzystano wz6r rekurencyjny (1.28).

165'1. u == arcsinx du -~.

SaI'CSlIlX dx= - -J [- Xl = - arcsinx + J fix _ arcsinx + I

Xl dx I X x,Jl-x1 X

dv=- V=--

Xl X

[= I~i:d dxx:!J, J'tr !_t_h J~~:>-+It9~

,I 1 - 1-- 1 t

X' t t (2 t

=-llll~+J I, -11+c

X X'

Jarcs~nxdx=_ arcsin x -Inl~+~ 12 -ll+c=- arcsin:r _In!l+-JI-Xl! +c

X x;r X X X

Ostatecznie otrzymujemy:

rarCSin e~ ~. ~ .~

e< dx = -e: arcsm er + x -inl' + vi - e" 1+ C

ii671

--- dx

u+arctgx du=-- ~ 4 4 (

f-JarctOT.J- 1+. x2 _ x arctgx _.1 J.t dx __ x arctgx 1 2 I}

JX o .. tu= 4 - - ------- x -1+- ~=

dv=.r'd>; v=~ 4 4 l+x2 4 4· l+.l

• l . 4 \_

x arctgx _~+~_ arcfgx := ",4 -Iprctgx _Xl +x +C

4 4 4 4 4

1681

h {' y lu == arctg2x du = 2dx I==.! Jdll =-_!_ = + C

I +4Xl orctg2x 1 +4Xl 2 u2 211 2oTcrg2r

1691

u= arcsinr

dt dv=-:;r

Iln~ +4xttr == 13+4x = II =.!. Jd( In ''''.!. II = lnr

4dx=dt 4 4dv=dt

= .!.(3 + 4x )lnj3 + 4xl-.!. (3 + 4x)+ C

4 4

1721 fix Inlx[ = I dr

J x{l + In llxlf" d.r = dJ = J 1+ ,1 = arctgf + C = orctg (InlxO+ C

x

de

du=- I IJ

I =-(lnl-- dt=

v = f 4 4

- 51 -

- 50-

Biblioteczka Opracowaiz Matematvcznych

~ 52-

Biblioteczka Opracowan Matematycznvch

I =.!. f~ -_!_J~ = -_!___- ,fj arctg__£_+C

3 x: 3 X' + 3 3x 9 J3

= LnIJh+ ll-Lnll+ ./2 .. ;1'+ 11 + C 1821

J cos;\" dx = J cosxdx

cos3.r cosx{cos2 x-3sm2 x)

I dx

• 2, • .,

I-sm x-3sm- x

tgx =t dt

dx - dt - f 1 +/" J dt - I

-]+ll - 411 1-3Il-

1 1---

sin'x= I 1+/"

1+11

_I _ == A _+ _8_ = t(AJ3 - 8.../3)+ A + B

1-3/1 l-.../3r J+J3t 1-3/1

1.4 1

{AJ3 - B13 == 0 =I

A+B=l B=-

2

I J dJ l J dt I. [ I l I I

I = - ------r:;- + - --y::;- = - ,r.:;-ln 1 - J3t + ,r.:;- In ) +.J3t + C =

2 ] -v3t 2 ] +v3r 2..;3 2v3

= _l_lnll+ J3tgxl+c 2 J3 1 - ,firgx

- 53 -

Biblioteczka OpracowaiI Matematycznych

Biblioteczka Opracowan MatematvczlTvch

dl /I +I = =1 _l v

= J..,fI+(=ldt=dz == Jz ldz=2= l+C=2,J:+C==2.Jl+1+C=2.Jl+S'mt+C

~ (' Zxdx

Ln{X2 + 1) 11 ==: In x- + 1) du > -,- L (2 1) 2 .d:

J dx = .1"- + 1 - n _.1" + _+ J x x _

xJ .J. _ dx _ 1 - 2.\"2 2X2{X2 + 1)-

ull--) V - ---,

x 2x-

In(x2+1) 1 ( )

----'---=-z ...£+ Inlxl- -In x~ + I + C

2x 2

cosx+sinx

= !lnjl + t811-_!_ ,~II +t_iJ +~ + C = ![x + In / + tgx J =-=-' Ilnh .~c~osx~=====1 + = + C

2 4....,""'1 2 2 '+t_ix 2 I/cO!fx+sin'l x 2

IV co?x

= ~+~ lnlces x + sin xi + C

2 2

1851

SSin2xdx= S2SinX':'SXdX =2J~=1 ~SJ;=1 1==-21°: ~~+c=-\-+c

cos" x cos X cos' x -sm:cdr=dt t: t cos x

NJ6!

du=> sinx,

COS.l' ==---ccgxInlcosxl- fiU =-ctgxInJcosxl-x+C

"=-Clgx

187/

J ~.' j..)O-SinxXI+sID.r),,_ rl-s:in'Xd f oosxdx ~iIlX=( j

... 1-slD xdx = .... =':r=, ~-

.JI +sin x .Jl+s:in x .... 1 +sin x xdx == dJ:

- 54-

- 55-

Biblioteczka Opracowan Matematvcznvch

Biblioteczka Opracowan Malematycznych

dx I_!_ dx I dl dJ tdl 11-,2 .:;-_I

JX2~Xl_1 ~=( -.t2=dJ=-f.J,_, ~)_. I~ =-J~l_tl =r-fdt=!fj

,2 I'

1 J d: 1 r: r: c=: Xl - I

==- r=-2"z+C=vz+C=vl-r C=--+C

2 -s x 2 x

193/

(4x+l dx= r 4:r+l dx=Fdx.J_ [dx ~J dx --tt?j-r!I*+~~Ui2Y-~+C

Jii+r-x -J~x+1X2x-]) - x 3 Jx+l 32r-]- 3 3

Do obliczenia calki 193/ wykorzystano rozklad funkcji wymiemej:

4x+l ABC xl(2A+2B+C)+x{,4-B+C)-A

_+ -+ __ == ~'_:_::__-.,-~..,--~~---='L-_

x(x+IX2x-l) x x+I 2x-l x(x+lX2x-l)

Stad A=-l. B=-'!. C=~.

3' 3

[(941

n2' - 2ru: = F(x) +C { _ _!'_+ 2x+C] dla x E (-a:>,l >

r {-r+2 dla xe(-oo,l> F(x)= 2~2 .

F{x)= 2'-2 dla xe(l,oo). ln2-2x+C1 dla xe(l,oo)

Aby funkcja F(x) byla ci~la dla x = I musi bye spelniony warunek:

?~ 2X

lim-~ 2x + C1 = lim-- 2x + c~ == F(J)

rn2 ill 2 -

-_3_+2+C =2.-2+C

In 2 I ln2 2

4

C1 =--4+C1 la2

du= dl 1+[2_ 2l -

v=-

3

2t' 2 (3dt 21J 2 ( t} 2 l (2 I ~

=-arctgt--J--, =-arctgt-- 1--- t=-I arC(gl----lnIJ+l I

3 31+r 3 3· 1+/2 3 3 3

='!:.xFxarctg,lx -]_X-]_lnll +tll+c

~ 3 3

20li

f rdx ,. 3_'~n'J 1 J dt 1 . C 1 . 4 C

J • = x =t, 4r c.v;=, =- r.--,-=-arcSJD + =-arcslIx +

I-x 4 "1-t1 4 4

J(X-I~rdx = V'til: ~ r~~t = u = ~

.x x x dv = er dx

- 56-

- 57-

Biblioteczka Opracowan Matemarycznvch

Biblioteczka Opracowail Matematycznvch

eI =-+C x

2011 6-2x=1 1 til L

J(6-2x)l1dx= dt =~- Jtl2dl =--+C = __ (6_2xY3 +C

d-c=-- 2 26 26

2

2031

~J J ~'dx leI''''', 2xer'dy=dJ, lne"=lnll f 1 r'd _1 flnfdl-

xe .=:: := :[.Ie X--, -

x2lne:= ln r, x2 = lnr 2

O+bl= f(sinx+cosx)tb-=

= Isinxdx+ Jcosxdx=-cosx+sinx+C

2t I_Ill

sin x = 1 + f2 COSX = 1 + (1 =

J dt J dt 6 6

6 . . 6 --=--+C=---+C

t~+6t+9 (1+3)2 1+3 x 3

19-+

2

dl

., /21 ~

sin : x= 1+12 := J ( ,'1 )~

1- --, ,-'-,-

208/ --. J ~-c. -l/gx =t. dx = 1:,2'

l-SID :r

- 58 -

-59-

Biblioteczka Opracowan Mafematycznvch

Biblioteczka Opracowan MatematyCZ11l'ch

10. Czysciej uiywane wzory calek:

ft-I

JXHdY: = _x_+ C n+l

Jdx = x+C

J~ =-_!_+C

x x

I~ =2fx+c

Jd; = Inlxl+C

Jerdx;=; er +C

aX

Jard'(=-+C lua

Jsinxdr =-cosx+C

JsJudx = chx+ C

J .~ =-cig;.,+C

Sin x

JCOSl'tU = sin x + C

Jchxdt=shr+C

J ~ =fgx+C

cos x

dx dla -1 < X < 1.

J J l =arcsinx+C

I-x

J dx

- J . =-arc.cosx+C

I_Xl

J fix ~ = arctgx + C = =arcctgx + C 1 +x

IJ1:Xl =l°f+JU7l+c

dis u *- -I, x > O.

dlax ;to.

dla a > O. a f 1.

-60-

-61-

Biblioteczka OpraCOWG11 MatematyCzl1ych

Spis treSci

1. Calkowanie bezposredale oraz przez rozkJad 3

2. Calkowanie przez podstawianie 7

3. Calkowanie przez ~.sci 14

4. Calkowanie funkcji wymiernycb 21

5. Calkowanie funkcji niewymieroych 31

6. Calkowanie fuukcji trygonometrycznych 39

7. Calkowanie funkcji wykJadniczych i logarytmicznych .. 43

8. CaJkowanie funkcji hiperboliczoycb 45

9. Calki ro:i.ne ·.·47

10.Czclciej uZywane wzory calek. 60

l1.Spis tresci 62

U.Bibliografia 63

-62-

Biblioteczka Opracuwan Matema1ycznych

Bibliografia

L M. Gewert, Z. Skoczylas, Analiza matematyczna 1 Olicyna Wydawnicza GiS, Wroclaw 2003.

2. R. Hajlasz., Metodyka ['ozwilJZYWania zadan z aoalizy Matematycznej, PWN, Warszawa 1988.

3. W. Krysicki, L. Wlodarski, Analiza matematyczna w zadaniach, PWN, Warszawa 1988.

4~ M. Lassak Zadania z analizy matematycznej, Wydawnictwo

npremum, Bydgoszcz 2002.

S.W.P. Minorski, Zbi6r zadafi z matematyki wy:i.szej, WNT, Warszawa 1969.

6~ K. Szalajko, Matematyka t. TI, PWN, Warszawa 1985.

7.W Zakowski. Cwiczeniaproblemowe dla politechnik, WNT, Warszawa,1991.

-63-