Tytuł oryginału: Mind-Body Bałancing

Przekład: Bogusława Jurkevich

Projekt okładki i układ typograficzny: Andrzej Laszak
Druk: Drukarnia Narodowa, Kraków

Niektóre poglądy czy sformułowania zawarte w tej książce mogą zostać uznane przez Czytelników za kontrowersyjne.
Niemniej ich autor należy do grona kilkunastu najbardziej znanych na świecie nauczycieli duchowych drugiej połowy XX
wieku, wydawca zaś ma za zadanie prezentację możliwie szerokiego spektrum punktów widzenia, nawet jeśli z pewnymi z
nich się nie identyfikuje.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń
elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych, bez uprzedniego wyrażenia zgody przez właściciela praw.

Copyright © of the text 2003, OshoInternational Foundation, Switzerland.

www.osho.com
Copyright of the audio process © & ® 2003 Osho International Foundation
© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Ravi, 2005
OSHO is a registered trademark of Osho International Foundation, used
with permission.

Książka ta jest wyborem fragmentów różnych tekstów Osho.

Dołączona medytacja została opracowana przez Osho jako Meditative Therapy.
Osho International Foundation kieruje szczególne podziękowania do wielu przyjaciół, którzy mieli swój wkład w produkcję nagrania
Reminding Your-selfofthe Forgotten Language ofTalking to Your Body Mind, w tym do Veet Mar-co za skomponowanie i wykonanie
intuicyjnej i wspierającej muzyki oraz Bogusławy Jurkevich za przekład i nagranie tekstu w języku polskim, a także Antar Alok za
produkcję i opracowanie dźwiękowe.

ISBN 83-7229-110-1 Wydanie 1, Łódź 2005 Dystrybucja: Grupa A5 Sp. z o.o.

90-353 Łódź,
Wydawnictwo „Ravi" ul.J. Kilińskiego 169,
90-353 Łódź, ul.J. Kilińskiego 169 tel (0-42) 676-49-69, fax (0-42) tel/fax (0-42) 676-49-29
676-49-79 e-mail: ravi@ravi.com.pl www.ravi.com.pl e-mail: handlowy@grupaA5.com.pl

-1-
 SPIS TREŚCI

Wstęp
1. Inteligencja ciała
Mądrość ciała
Rozmowa z ciałem
Wysłuchaj ciała
Ciało jest cudem
Ciało zna wszystkie tajemnice
Połączenie między ciałem i umysłem
Umysł i ciało nie są dwiema odrębnymi całościami
Holistyczne podejście do człowieka
2.....................................................................................Zdemaskuj złe nawyki
Dlaczego wybierasz bycie nieszczęśliwym
Dwa sposoby na życie
Ciało jest twoim przyjacielem
Duch słowa „powinienem"
Wyrwij się z nieszczęścia
Uświadom sobie swoje szczęście
3.....................................................................................Podstawy dobrego samopoczucia
Nawiąż kontakt ze swoim ciałem
Me okłamuj sam siebie
Poddaj się życiu, cokolwiek przynosi
Zaakceptuj mądrość ciała
Symfonia radości
Śmiej się i bądź pełnią siebie
4.............................................................................Pokonaj dolegliwości
1.Napięcie w brzuchu
2.Poczucie izolacji od własnego ciała
3.Bóle ramion i karku
4.Choroby związane ze stresem
5.Odczuwanie ciała od wewnątrz
6.Bezsenność
7.Napięcie i odprężenie
8.Negatywne odczucia wobec ciała
9.Piękno i brzydota
10.Prawdziwe i nieprawdziwe piękno
11.Starzenie się
12.Oziębłość
13.Impotencja
14.Poczucie odrzucenia
15.Hipochondria
16.Pobudzanie zmysłów
17.Wrażliwość
18.Za dużo jedzenia, za mało seksu
19.Odtruwanie ciała przez post
20.Pościć i ucztować
5....................................................................................Lecznicza moc medytacji
Techniki aktywnej medytacji Osho
Stan rozluźnienia
Medytacja codzienna
Odprężenie i spokój
6....................................................................................Drzwi do świadomości
Środek i obwód
Harmonia ciała, umysłu i duszy
Nie jesteś ciałem
Cel czy świętowanie
Pamiętaj o głównym lokatorze
Przypomnij sobie język, którym porozumiesz się z umysłem
i ciałem. Terapia medytacyjna Osho
Jak korzystać z dołączonej płyty
Przygotuj się do medytacji
Ośrodek Medytacji Osho
Osho International Foundation o autorze
Ośrodek medytacyjny OSHO

-2-
 Wstęp

Ciało jest widzialną częścią twojej duszy, a dusza jest niewidzialną częścią twojego ciała. Ciało i dusza są
nierozdzielne, przenikają się nawzajem, są częściami jednej całości. Spróbuj zaakceptować swoje ciało, pokochaj
swoje ciało, szanuj je i bądź mu wdzięcznym...
Ciało jest najbardziej skomplikowanym mechanizmem, jaki istnieje -jest po prostu cudem. I szczęśliwi ci, co potrafią
to dostrzec. Zacznij zachwycać się swoim ciałem. Ono jest ci najbliższe. To dzięki niemu możesz mieć tak bliski
kontakt z naturą i Bogiem. Twoje ciało ma w sobie wodę wszystkich oceanów, twoje ciało ma w sobie ogień
wszystkich gwiazd i słońc, ma w sobie powietrze, a zrodzone jest z ziemi. Twoje ciało zawiera w sobie wszystko,
co istnieje. Jaka zmiana! Jaka metamorfoza! Spójrz na ziemię, a zaraz potem na swoje ciało. Jaka zmiana, a
przecież nigdy wcześniej cię to nie zachwyciło. Proch stał się boski - czy może istnieć głębsza tajemnica? Na jakie
wspanialsze cuda czekasz? Przecież cuda dzieją się codziennie na twoich oczach. Z błota wyłania się lotos, a z
prochu powstaje twoje piękne ciało.
Świat potrzebuje nowej wiedzy, dzięki której nauczylibyśmy się wsłuchiwać w ciszę swego serca - mówiąc inaczej -
poddawać się medytacji. Potrzebna jest wiedza, która pomogłaby nam lepiej poczuć swe własne ciało. Jeśli nie
jesteś w stanie współ-odczuwać swojego ciała, nie będziesz umiał współczuć nikomu innemu. Jest ono żywym
organizmem, który nigdy cię nie skrzywdził. Służy ci od chwili poczęcia i będzie z tobą aż do śmierci. Uczyni
wszystko, co mu każesz, nawet rzeczy niemożliwe, i zawsze będzie ci posłuszne.
To niewyobrażalne - stworzyć mechanizm, który jest tak posłuszny i tak mądry. Jeśli poznasz wszystkie funkcje
swojego ciała, będziesz zadziwiony. Nigdy nie myślałeś o tym, co dokonuje się w twoim organizmie. To wszystko
graniczy z cudem, jest takie tajemnicze... Ale nigdy nie zwracałeś na to uwagi. Nie znasz swojego ciała, a
uważasz, że możesz kochać innych ludzi? Nie możesz, oni też przecież mają postać cielesną.
Ciało jest najwspanialszą tajemnicą całego istnienia. Tajemnica ta pragnie być przez ciebie uszanowana, pragnie
budzić twoje życzliwe zainteresowanie.
Niestety, religie zawsze obracały się przeciwko ciału. Z tego wynika, że jeśli nauczysz się mądrości ciała i poznasz
jego tajemnice, nie będziesz potrzebował postępować według wskazówek księdza. Odnajdziesz w samym sobie
największą tajemnicę, która otworzy drzwi do sanktuarium twojej świadomości.
A gdy już zrozumiesz swoją własną świadomość, swoje własne Istnienie, nie będzie Boga ponad tobą. Tylko taki
człowiek może w pełni respektować innych ludzi, wszystkie inne żywe stworzenia, bo wie, że mają one także swoją
tajemnicę - odmienny sposób wyrażania się, różnice, które czynią życie bogatszym. A gdy człowiek obudzi w sobie
świadomość, odnajdzie klucz do Najwyższego.
Nauka, która nie uczy cię, jak kochać swoje ciało, jak szanować swoje ciało, jak poznać jego tajemnice, nie będzie
w stanie nauczyć cię także tego, jak dotrzeć do swojej świadomości. Ciało jest jak próg, jak drzwi wejściowe.
Każda nauka, która milczy na temat ciała i świadomości, jest nie tylko absolutnie niekompletna, lecz nawet
szkodliwa, bo stanie się w końcu powodem destrukcji. Jedynie dzięki rozwinięciu świadomości możesz ochronić się
przed destrukcją. A taka świadomość da ci ogromną potrzebę czynienia świata wspanialszym.
Człowiek potrzebuje lepszego, zdrowszego ciała, potrzebuje istnieć w sposób bardziej czujny i świadomy,
potrzebuje także wszelkich wygód i luksusu, których Istnienie może dostarczyć.
A Istnienie może dać ci raj na ziemi, lecz ty ciągle chcesz go opóźnić - tak by nastąpił po śmierci.
W Sri Lance umierał pewien znany mistyk. Był szanowany przez tysiące ludzi toteż zgromadził się wokół niego
tłum. Otworzył jeszcze raz oczy, by zaczerpnąć kilka ostatnich oddechów na tej ziemi i odejść na zawsze. Wszyscy
byli ciekawi, jakie będą jego ostatnie słowa. A stary mistyk powiedział:
- Nauczałem was przez całe swoje życie o bezgranicznym szczęściu, ekstazie, medytacji. Teraz odchodzę
na drugi brzeg. Nie będziecie mieli do mnie dostępu. Słuchaliście mnie, ale nigdy nie postępowaliście według
moich słów. Zawsze odkładaliście to na później. Nie ma sensu dłużej odkładać. Ja odchodzę. Czy ktoś z was idzie
ze mną?
Zapadła głęboka cisza. Ludzie spoglądali na siebie nawzajem, myśląc: „Może ten człowiek? Był przecież uczniem
przez ponad czterdzieści lat... Może on jest gotów?" Ale on także patrzył na pozostałych - i nikt nie wstawał, aby
towarzyszyć mistrzowi. W końcu sali ktoś podniósł rękę. Mistyk pomyślał: „Chociaż jeden, który ma dość odwagi".
Ale człowiek ten powiedział:
- Chciałem wyjaśnić, że nie wstałem, by podążać za tobą, lecz jedynie podniosłem rękę. Przypomnij mi, jak
dojść na drugi brzeg, bo dzisiaj nie jestem jeszcze gotowy. Wielu spraw nie zakończyłem: mam w domu gościa,
mój młodszy syn się żeni. Nie mogę więc dzisiaj odejść z tobą. Mówisz, że nie można powrócić z drugiego brzegu,
ale za jakiś czas, pewnego dnia, przyjdę się z tobą spotkać. Toteż, mimo iż wyjaśniałeś to nam przez całe swoje
życie, przypomnij raz jeszcze - jak przechodzi się na drugi brzeg? Niestety, nie mogę iść z tobą teraz. Po prostu
chcę sobie przypomnieć, bo gdy nadejdzie ten właściwy dzień...
Ale właściwy dzień nie nadchodzi nigdy. Nie jest to jedynie historia tego biedaka. To historia milionów ludzi, prawie
wszystkich. Wszyscy czekają na właściwy moment, właściwy układ gwiazd... Zapytują astrologów, wróżą z dłoni,
-3-
chcą wiedzieć, co zdarzy się jutro. A jutro nie istnieje. Jest po prostu niemądrą strategią unikania. To, co się
zdarza, zawsze zdarza się dzisiaj.
Właściwe nauczanie pokaże ludziom, że trzeba żyć teraz, tutaj, swój raj tworzyć na Ziemi. Nie czekać na śmierć i
nie być nędzarzem, aż do dnia kiedy śmierć ulży twej nędzy. Niech śmierć napotka cię tańczącego, radosnego i
kochającego.
Może zabrzmi to dla ciebie dziwnie, że człowiek może przeżyć swoje życie tak, jakby był w raju, a śmierć nie jest w
stanie mu nic z tego odebrać. Moim zadaniem jest nauczyć cię, że tu właśnie jest raj, nie ma go nigdzie indziej i nie
potrzeba żadnych specjalnych przygotowań, aby poczuć się szczęśliwym. Aby móc kochać, nie trzeba sobie
narzucać żadnej dyscypliny; po prostu potrzebna jest odrobina uwagi, odrobina czujności, odrobina zrozumienia. A
jeśli proces nauczania nie daje ci tej odrobiny zrozumienia, to do czego jest ci takie nauczanie potrzebne?

1. Inteligencja ciała
Zachodnie nauki medyczne rozpatrują człowieka jako jednostkę - oddzielnie od natury. To jeden z
największych błędów, jakie popełniono. Człowiek jest częścią natury, a proces jego uzdrawiania to powrót
do trwania w zgodzie z naturą. Zachodnia medycyna traktuje człowieka jak maszynę; wszędzie, gdzie
mechanik może pomóc - pomaga. Ale człowiek nie jest maszyną, jest naturalną całością i potrzebuje nie
tylko naprawy tej części, która jest chora. Ta chora cząstka jest jedynie wskazówką, że zagrożony jest cały
organizm. Chora część zaczyna dawać oznaki bólu, bo jest najsłabsza. Leczysz ją, udaje się... Ale choroba
pojawia się w innym miejscu. Zapobiegłeś temu, by dany problem był sygnalizowany przez chorą część
twego ciała, wzmocniłeś ją. Ale nie rozumiesz, że człowiek jest całością: albo jest zdrowy albo chory. Nie ma
stanu pośredniego pomiędzy tymi dwoma. Powinien więc być traktowany jak spójny organizm.

Najważniejsze jest to, by zrozumieć, że ciało jest zawsze gotowe cię wysłuchać - ale ty nigdy z nim nie rozmawia-
łeś, nigdy nie próbowałeś nawiązać kontaktu. Jesteś w nim, używasz go, ale nigdy mu nie podziękowałeś. A ono
służy ci tak inteligentnie, jak tylko potrafi.
Natura wie, że jest mądrzejsza od ciebie, bo najważniejsze procesy życiowe zostały powierzone nie tobie, ale ciału.
Na przykład oddychanie albo bicie serca, albo krążenie krwi, albo trawienie pokarmu nie zostały powierzone tobie,
bo gdyby tak było, już dawno narobiłbyś sobie kłopotów
Gdyby dano ci kontrolę nad oddychaniem, już dawno byś nie żył, bo w każdej chwili mógłbyś się zapomnieć.
Walcząc z kimś, mógłbyś zapomnieć o oddychaniu. W czasie snu mógłbyś zapomnieć o skurczach serca. Jakże
byłbyś w stanie o tym pamiętać? A czy masz pojęcie, jak ciężką pracę wykonuje twój system trawienny? Ty po
prostu przełykasz różne pokarmy i myślisz, że stanowi to źródło przyjemności, ale samo przełykanie nie wydaje się
niczym niezwykłym.
W czasie II wojny światowej zdarzyło się, że kula przeszyła gardło pewnemu mężczyźnie. Uratowano mu życie, ale
nie mógł już normalnie jeść i pić. Przewód pokarmowy musiał zostać zamknięty. Jedzenie wprowadzał do
organizmu poprzez małą rurkę, umieszczoną z boku brzucha. Musiał wprowadzać pokarm bezpośrednio do tej
rurki i bardzo go to denerwowało. Do szału doprowadzało go np. jedzenie lodów.
To jest do d...! W ogóle nie czuję smaku! - mówił.
Jeden z lekarzy poradził mu:
Rób tak: najpierw posmakuj, a potem wrzuć do rurki.
I przez 40 lat człowiek ten tak właśnie postępował. Najpierw wkładał jedzenie do ust, by nacieszyć się smakiem, a
później wrzucał je do rurki. Także w twoim ciele jest głęboko ukryta taka rurka. U tego biedaka była po prostu na
wierzchu... Może nawet lepiej, bo można ją było czyścić...
Cały układ trawienny dokonuje cudów. Naukowcy mówią, że gdybyśmy mieli odtworzyć wszystko to, co robi nasz
niepozorny system trawienny, każdy człowiek potrzebowałby wielkiej fabryki, aby zamieniać pożywienie w krew,
sortować pierwiastki, wysyłać je w odpowiednie miejsca. Określonych pierwiastków potrzeba w mózgu, muszą więc
być tam zaraz dostarczone z krwią. Inne są potrzebne w innym miejscu, np. w oku. Jeszcze inne są potrzebne w
jeszcze innym miejscu - w uchu, w kościach, w skórze. Ciało radzi sobie świetnie przez siedemdziesiąt,
osiemdziesiąt, dziewięćdziesiąt lat - a ty nie widzisz, jak jest mądre!

Mądrość ciała
Słyszałeś o alchemikach, którzy próbowali zamienić zwykły metal w złoto? Twoje ciało robi coś jeszcze bardziej
niezwykłego: zamienia wszystkie śmiecie, które do niego wrzucasz, w krew, w kości. I nie tylko w krew i w kości,
ale z tego „byle czego" powstaje również twój mózg. Lody i coca-cola zamieniane są w mózg, który może
wykreować drugiego Rutherforda, Einsteina, Buddę, Zaratustrę, Lao-cy. Dostrzeż ten cud!
Mózg, taka mała rzecz zamknięta w twojej czaszce... Jeden mózg, mogący zawierać biblioteki świata! Jego
-4-
pojemność jest prawie nieskończona. Najwspanialszy system pamięci. Gdybyś chciał zbudować komputer o takiej
pojemności, potrzebowałbyś kilometrów powierzchni, aby go pomieścić. A on jest zamknięty w twojej małej
czaszce. Wiemy przecież, że mimo rozwoju nauki, nadal nikt nie potrafi zamieniać lodów w krew. Próbowali, ale nie
mają zielonego pojęcia, od czego zacząć. Jak zamienić lody w krew? A tym bardziej jak tworzyć mózg z lodów?
Być może nigdy się to nie uda. A nawet jeśli się uda, to z pomocą istniejącego mózgu; znów będzie to cud naszego
mózgu.
Rozmowa z ciałem
Kiedy już zaczniesz komunikować się ze swoim ciałem, wszystko stanie się bardzo proste. Do niczego go nie
zmuszaj. Przekonuj. Nie wolno walczyć z własnym ciałem. Jest to okropne, brutalne, agresywne i każdy taki
konflikt powoduje coraz większe napięcie. Nie potrzebny ci jest żaden taki konflikt - niech zasadą będzie
odczuwanie przyjemności. A ponieważ ciało jest pięknym prezentem od Boga - walka przeciw niemu jest
zaprzeczeniem boskości. Jest ono sanktuarium, w którym mieszkamy, świątynią. Żyjemy w nim i musimy o nie
zadbać. To nasz obowiązek.
A więc przez siedem dni... (na początku wyda ci się to absurdalne, bo nikt cię nie uczy! rozmawiać z własnym
ciałem)... i zdarzą się cuda. One już zdarzają się, każdego dnia, bez twojej wiedzy. Kiedy mówię do ciebie, moja
dłoń wspiera mnie gestem. Mówię do ciebie, mój umysł pragnie coś ci zakomunikować. Moje ciało podąża za nim.
Jest podporządkowane umysłowi.
Kiedy chcesz unieść rękę, nie musisz uczynić nic ponadto, że ją unosisz. Wystarczy, że pomyślisz o podniesieniu
ręki, i ciało posłusznie to wykonuje. Przecież to cud. Biolodzy czy fizjolodzy jeszcze nadal nie potrafią wyjaśnić, jak
się to dzieje, bo chęć jest jedynie chęcią - chciałbyś podnieść rękę - ale to tylko myśl. W jaki sposób myśl ta jest w
mgnieniu oka, w ułamku sekundy, bez jakiegokolwiek opóźnienia przetwarzana w konkretną wiadomość dla twojej
ręki?
Kiedy mówię do ciebie, moja ręka równocześnie współpracuje ze mną. To tak, jakby ciało funkcjonowało
równolegle do umysłu. Jest niezwykle czułe. Każdy powinien dowiedzieć się, jak z nim rozmawiać, a wtedy wiele
rzeczy okaże się możliwych do zrobienia.
Wysłuchaj ciała
Bądź posłuszny swojemu ciału. Nigdy, w żaden sposób nie próbuj go zdominować. Ciało jest twoim fundamentem.
Kiedy zaczniesz je rozumieć, 99 procent twoich niedomagań po prostu zniknie. Ale ty nie słuchasz.
Ciało mówi: „Stop! Nie jedz!". Ale ty nada] jesz, bo słuchasz umysłu, który mówi ci: „To takie pyszne, takie
smaczne. Jeszcze odrobinę". Nie zwracasz uwagi na ciało, które już zaczyna odczuwać mdłości, na żołądek, który
mówi: „Stop. Więcej nie mogę. Jestem przeciążony". mówi: „Patrz, jakie to pyszne... jeszcze kawałeczek". I
słuchasz umysłu.
Kiedy pytanie dotyczy spraw ciała, słuchaj ciała. Kiedy dotyczy myślenia, planowania, idei marzeń,
logiki, powodów, słuchaj umysłu. Kiedy zaś pytanie dotyczy całości siebie, słuchaj swego serca.
Tymczasem gdybyś posłuchał ciała, 99 procent problemów zniknęłoby, a ten pozostały 1 procent to byłyby jakieś
nieprzewidziane zdarzenia, nie rzeczywiste schorzenia.
Ale od samego dzieciństwa jesteśmy oddzielani od swojego ciała, odbiera nam się możliwość kontaktu z nim.
Dziecko płacze z głodu, a matka patrzy na zegarek, bo doktor powiedział, że można podawać dziecku mleko, co
trzy godziny. Nie patrzy na dziecko, choć właśnie dziecko jest najlepszym zegarkiem. Patrzy na swój zegarek i
przestrzega tego, co mówi doktor. A dziecko płacze, jest głodne i chce jeść właśnie teraz. Jeśli nie dostanie
jedzenia, jego porozumienie z ciałem zostanie zakłócone. Zamiast jedzenia dostaje smoczek. Zostaje oszukane.
Matka podaje mu coś sztucznego, plastikowego i próbuje zakłócić, zniszczyć wrażliwość dziecka na potrzeby
własnego ciała. Mądrość ciała nie ma możliwości przemówić swoim głosem; wkracza umysł. Dziecko jest uspoko-
jone za pomocą smoczka, zasypia. Ale teraz zegarek pokazuje, że minęły trzy godziny i trzeba dać dziecku mleko.
Dziecko mocno śpi, jego ciało śpi, lecz matka je budzi, bo doktor powiedział, że ma dostać mleko... Znów rozbija
się naturalny rytm.
Powoli całe życie staje się jednym wielkim bałaganem. Przychodzi moment, kiedy człowiek traci możliwość
porozumiewania się ze swoim ciałem. Już nie wie, czy ciało chce jeść, czy nie. Już nie wie, czy ciało pragnie
miłości, czy nie. Wszystko jest manipulowane przez czynniki z zewnątrz. Bierze w ręce „Playboya" i ma uczucie, że
się kocha. To tak głupie, narzucone przez umysł. Taka miłość nie może być wspaniała. Będzie jak kichnięcie, jak
ulżenie sobie. Zresztą to wcale nie jest miłość. Jak miłość mogłaby przydarzyć się poprzez umysł? Umysł nic nie
wie o kochaniu się, oprócz tego, że to obowiązek.
Masz żonę, masz męża, musisz, więc uprawiać miłość. To staje się obowiązkiem. Rutynowo, pobożnie, każdej
nocy uprawiasz miłość. Nie ma w tym spontaniczności. Zaczynasz się martwić, bo to cię nie zaspokaja. A więc
rozglądasz się za inną kobietą. Zaczynasz myśleć logicznie: „Może ta kobieta nie jest dla mnie właściwa? Nie jest
pokrewną mi duszą? Może nie jest stworzona dla mnie? A w każdym razie ja nie jestem stworzony dla niej, bo ona
mnie nie podnieca". Tymczasem problemem nie jest ani kobieta, ani mężczyzna. To ty nie czujesz się dobrze w
swoim ciele, a ona nie czuje się dobrze w swoim. Gdybyście czuli się dobrze, nie przechodziłoby wam koło nosa to
wspaniałe odczucie, którym jest orgazm. Gdyby ludzie byli w zgodzie ze swoim ciałem, mogliby odczuwać boskie
muśnięcia przez swoje doświadczenia orgazmu.
-5-
Słuchaj swojego ciała. Rób to, co ono zaleca. Umysł jest głupi, ciało jest mądre. A jeśli zagłębisz się w swoje ciało,
w tych głębiach odnajdziesz swoją duszę. Dusza skrywa się w głębi ciała.
Ciało jest cudem
Jest niezwykle piękne, niezwykle złożone. Nie istnieje nic bardziej skomplikowanego, bardziej delikatnego. Nic o
tym nie wiesz. Oglądasz je w lustrze. Nigdy nie patrzyłeś na nie od środka, bo zauważyłbyś, że jest ono jak
wszechświat. Właśnie o tym mówili mistycy: ciało jest miniaturą wszechświata, jeśli umiesz ujrzeć je od środka, jest
ogromne, miliony, miliony komórek, a każda żyje swoim życiem, każda funkcjonuje w tak mądry sposób, że to
wydaje się niezwykłe, niewiarygodne. Zjesz coś, a ciało przekształca to w krew, kości, szpik. Zjesz coś, a ciało
przekształca to w świadomość, myśl. Cud zdarza, się w każdej chwili. A każda komórka funkcjonuje tak
systematycznie, w sposób tak uporządkowany, z taką wewnętrzną dyscypliną, że wydaje się to niemożliwe. Miliony
komórek! Siedemdziesiąt milionów komórek w twoim ciele jest jak siedemdziesiąt milionów dusz. Każda komórka
ma własną duszę. A wszystkie funkcjonują w ogromnej zgodzie ze sobą, we wspólnym rytmie i harmonii. Z tych sa-
mych komórek powstają twoje oczy, z tych samych komórek powstaje twoja skóra i z tych samych komórek
powstaje twoja wątroba, i twoje serce, i twój szpik kostny, i twój umysł, i twój mózg. Te same komórki specjalizują
się, potem działają w różnych miejscach, ale są tymi samymi komórkami. Przemieszczają się, pracują delikatnie i
cichutko.
Zainteresuj się tym, wejdź głęboko w tę tajemnicę, bo to są korzenie. Ciało jest twoją ziemią, jesteś w nim
zakorzeniony. Świadomość jest drzewem twojego ciała. Myśli są jak owoce. Medytacja jest jak kwiaty. Ale
zakorzeniony jesteś w swoim ciele, ono wspiera ciebie i wszystko, co robisz. Kochasz, ciało cię wspiera. Nie-
nawidzisz, ciało cię wspiera. Chcesz kogoś zabić, ciało cię wspiera. Chcesz kogoś obronić, ciało cię wspiera. We
współczuciu, w miłości, w gniewie, w nienawiści - zawsze ciało cię wspiera. Jesteś w nim zakorzeniony, ono cię
odżywia. Kiedy zaczniesz rozumieć, kim jesteś, ciało także cię wesprze.
Jest twoim przyjacielem, nie przeciwnikiem. Słuchaj jego języka, odczytaj jego znaczenie i krok po kroku
zagłębiając się w księgę swojego ciała, przewracaj kartki, a poznasz całą tajemnicę życia. W twoim ciele zawiera
się ona w formie skondensowanej. Jeśli powiększyć ją milion razy, okaże się, że jest światem, który cię otacza; ale
w formie zmniejszonej jest obecna tu, w twoim ciele.
Ciało zna wszystkie tajemnice
Ciało zna wszystkie tajemnice, wszystkie tajemnice świata; jest miniaturą wszechświata.
Jedyna różnica między ciałem a wszechświatem leży w rozmiarach. Tak jak pojedynczy atom zawiera w sobie
tajemnice materii, ciało zawiera tajemnice wszechświata. Nie musisz się nigdzie wybierać w poszukiwaniu
tajemnic. Zajrzyj w głąb siebie.
Trzeba troszczyć się o swoje ciało. Nie wolno występować przeciwko niemu, przeklinać go. Jeśli je przeklniesz, to
jednocześnie przeklinasz Boga, bo On mieszka w głębokich zakamarkach twojego ciała. Bóg wybrał dom twojego
ciała, aby w nim zamieszkać. Szanuj swoje ciało, kochaj swoje ciało, troszcz się o swoje ciało.
Tak zwane religie stworzyły przepaść pomiędzy człowiekiem i jego ciałem. To prawda, że nie jesteś ciałem. Ale
to nie znaczy, że masz przeciwko niemu występować; ciało jest przyjacielem. Może cię zabrać do piekła, może
cię zabrać do nieba. Jest jedynie środkiem transportu. Jest neutralne: pójdzie, dokądkolwiek sobie tego życzysz,
jest zawsze gotowe. Jest mechanizmem pięknym, uporządkowanym, o niezwykłej złożoności. Im bardziej
poznajesz ciało, tym większy odczuwasz respekt. A cóż dopiero mówić o całym wszechświecie? Przecież już w
tym maleńkim ciele dokonuje się tyle cudów. Dlatego nazywam ciało świątynią boskości.
Kiedy twoje podejście do ciała zmieni się, będzie ci łatwiej je zrozumieć, bo ciało samo ci na to pozwoli. Zaprosi cię
do wniknięcia do środka siebie, zacznie odkrywać swoje sekrety. To właśnie w taki sposób poznano sekrety jogi.
To właśnie w taki sposób poznano sekrety tao. Joga nie powstała dzięki robieniu sekcji zwłok. Nowoczesna
medycyna opiera się na badaniach zwłok i ich krojeniu. To jest zasadniczy błąd. Nie pozwoliło to nigdy poznać
żywego ciała. Dokonywanie sekcji zwłok i wypływająca z tego wiedza to jedno, a wiedza o żywym ciele to coś
całkiem innego. Nowoczesne nauki nie są w stanie dowiedzieć się niczego o życiu ciała, bo uznają, że jedyny
sposób, aby czegoś się dowiedzieć, to je pokroić. Ale gdy się je pokroi, nie jest już to samo. Rozumieć kwiat na
łodyżce, na drzewie - to jedno, a ściąć go, podzielić na kawałki - to coś zupełnie innego. Zupełnie inne zjawisko.
Jego cechy są odmienne.
Albert Einstein ma cechy, których jego ciało nie ma po śmierci, bo nie może mieć. Umiera poeta -jego ciało jest
tutaj, lecz gdzie jest jego poezja? Umiera geniusz - oto jego ciało, lecz gdzie jego mądrość? Ciało mędrca i idioty
jest takie samo. Po śmierci nie można wywnioskować z sekcji zwłok, czy należało do mędrca, czy też do idioty, czy
należało do mistyka, czy do kogoś, kto nigdy w życiu nie poznał żadnej tajemnicy. Będzie to niemożliwe, gdyż
patrzysz jedynie na ściany domu, ale jego mieszkańca już tam nie ma. Oglądasz klatkę, ale ptak uleciał. A og-
lądanie klatki to nie to samo, co oglądanie ptaka. Ale nie zapomnijmy, że ciało zawiera w sobie boskość.
Prawdziwa droga to wniknięcie w samego siebie i patrzenie stamtąd na swoje ciało, z głębi swojego jestestwa. To
daje ogromną radość... po prostu poczuć, jak funkcjonuje, jak pulsuje - ten największy cud naszego świata.

-6-
Połączenie między ciałem i umysłem
Większość problemów ma podłoże psychosomatyczne, gdyż ciało i umysł nie są oddzielone. Umysł jest
wewnętrzną częścią ciała, a ciało jest zewnętrzną częścią umysłu.
Zdrowie to dobre samopoczucie; twoje całe ciało funkcjonuje wtedy na najwyższych obrotach bez
żadnych zakłóceń, odczuwasz dobre samopoczucie, jedność z wszystkim, co istnieje.
Wszystko, więc może rozpocząć się w ciele i przejść do umysłu lub odwrotnie - zacząć się w umyśle i przejść do
ciała. Nie ma podziału, odizolowanych przegródek.
Większość problemów ma dwie strony: można się do nich zabierać przez umysł lub przez ciało. I do tej pory taka
była praktyka: pewni ludzie wierzą, że problemy powstają w ciele - to fizjolodzy, uczniowie Pawiowa,
behawioryści... Oni leczą ciało i oczywiście w połowie przypadków odnoszą sukces. I mają nadzieję, że wraz z
rozwojem nauki ta proporcja ulegnie zmianie. Ale to się nie stanie. Nigdy nie osiągną więcej niż te 50 proc, bo to
nie ma nic wspólnego z rozwojem nauki.
Jest druga grupa, która wierzy, że wszystkie problemy rozwiązuje się przez umysł - co jest dokładnie tak samo
błędnym myśleniem jak poprzednie. Członkowie Christian Science*, hipnotyzerzy i mesmeryści, psychoterapeuci -
wszyscy oni myślą, że problemy powstają w umyśle... Oni także odnoszą sukces w 50 proc. przypadków i także
myślą, że wcześniej lub później ta proporcja zmieni się i będą odnosić coraz większe sukcesy. To nonsens. Nie
osiągną więcej niż 50 proc. To jest górna granica.
Osobiście uważam, że każdy problem musi być rozpatrywany z obu stron jednocześnie, musi być zaatakowany
przez obydwa wejścia. Atak należy podejmować równocześnie na dwóch frontach. Wtedy człowiek może być
wyleczony w 100 procentach. Zawsze, gdy nauka osiąga pełen sukces, okazuje się, że podjęła działania z obu
stron. Pierwsze jest ciało, gdyż jest ono bramą dla umysłu, jego przedsionkiem. A ponieważ ciało jest widzialne -
łatwiej nim zarządzać. Ciało musi być uwolnione od wszystkich nagromadzonych struktur, lecz równolegle twój
umysł powinien zostać tak zainspirowany, by zaczął poruszać się w górę, odrzucając wszystkie ciężary, które go
przytrzymywały.
Umysł i ciało
nie są dwiema odrębnymi całościami
Zawsze o tym pamiętaj. Nie mów „proces fizjologiczny" i „proces mentalny". To nie są dwa procesy, ale dwie części
jednej całości. Cokolwiek robisz, ma fizjologiczny wpływ na twój umysł. Cokolwiek robisz, ma psychiczny wpływ na
twoje ciało. Nie ma tu podziałów, jest całość.
Można powiedzieć, że ciało to stan stały energii, a umysł jest stanem ciekłym tej samej energii. Tej samej energii!
Jakąkolwiek czynność fizjologiczną wykonujesz, nie myśl, że to po prostu fizjologia. Jeśli pijesz alkohol, co dzieje
się z twoim umysłem? Alkohol jest przyjmowany przez twoje ciało, nie przez umysł, ale co w takim razie zachodzi w
umyśle? Jeśli zażyjesz LSD, przyjmie je twoje ciało, nie umysł, ale co zachodzi w twoim umyśle?
Albo jeśli zaczniesz pościć - post dotyczy twojego ciała, ale co się dzieje z umysłem? Albo od drugiej strony: jeśli
masz marzenie erotyczne - co dzieje się z twoim ciałem? Wpływ na ciało jest natychmiastowy. W twoim umyśle
pojawia się myśl o obiekcie seksualnym, a ciało zaczyna się przygotowywać.
W pierwszej połowie XX wieku powstała teoria Williama Ja-mesa, uznana za absurdalną, ale jest na swój sposób
słuszna. Teorię tę zaprezentował James wraz z innym naukowcem o nazwisku Lange i dlatego nazwano ją teorią
Jamesa-Langego. Mówimy zwykle, że kiedy boimy się, to zaczynamy robić uniki i uciekamy, albo kiedy ogarnia nas
złość, to oczy nam czernieją i zaczynamy bić wroga. Ale James i Lange przedstawili coś zupełnie odwrotnego.
Twierdzili, że ponieważ zaczynasz uciekać, to właśnie z tego powodu czujesz strach, a ponieważ oczy robią się
czerwone i rzucamy się na przeciwnika - to właśnie wyzwala w nas poczucie złości. Czyli zupełnie na odwrót, niż
nam się wydawało. A jeśli tak nie jest, mówili, to pokaż nam choć jeden przypadek, gdy osoba złości się, ale jej
oczy nie są zaczerwienione, ciało nie jest zmienione. Nie pozwól reagować swojemu ciału i wtedy spróbuj się ze-
złościć - zrozumiesz, że nie możesz.
W Japonii uczy się dzieci bardzo prostego sposobu kontrolowania złości. Mówią: kiedykolwiek czujesz złość, nic z
nią nie rób, po prostu zacznij głęboko oddychać. Spróbuj, a nie będziesz w stanie się zdenerwować. Dlaczego?
Dlaczego nie możesz się zdenerwować, jeśli bierzesz głębokie oddechy? To po prostu staje się niemożliwe. Są
dwa powody.
Po pierwsze, zaczynasz oddychać głęboko, a złość potrzebuje innego rytmu oddechu. Bez tego rytmu złość jest
niemożliwa. Aby zaistniała, potrzebny jest określony rytm oddechu lub oddech chaotyczny. Kiedy bierzesz głębokie
oddechy, uniemożliwiasz wybuch złości. Jeśli świadomie oddychasz głęboko, złość nie może się objawić. Wymaga
ona od ciebie innego sposobu oddychania; nie musisz nic robić, złość sama zmieni rytm oddechu. Ale jeśli
będziesz celowo oddychać głęboko, nie będziesz w stanie się zezłościć.
Drugi powód: przemieszcza się twój umysł. Kiedy czujesz się zdenerwowany i zaczynasz głęboko oddychać, twój
umysł odwraca się od złości do oddychania. Ciało nie jest w stanie złości, a umysł przeniósł swoją koncentrację na
coś innego. Oto dlaczego Japończycy najlepiej na świecie panują nad sobą. To po prostu trening od najmłodszych
lat.

-7-
Takie podejście trudno jest znaleźć gdzie indziej, ale w Japonii spotyka się je nawet w obecnych czasach. Spotyka
się je co prawda coraz rzadziej, bo nawet Japonia staje się coraz mniej „japońska", nasiąka ideami Zachodu,
tradycyjne metody i sposoby zanikają. Ale tak było i ciągle jeszcze się zdarza.
Jeden z moich przyjaciół był w Kioto i napisał do mnie list, w którym pisze: „Widziałem dziś tak niezwykle piękne
zdarzenie, że chcę ci je opisać. A kiedy wrócę, będę próbował zrozumieć, jak było możliwe. Pewien człowiek został
potrącony przez samochód. Przewrócił się, wstał, podziękował kierowcy i odszedł. Podziękował kierowcy!"
W Japonii to nie jest trudne. Zapewne wziął kilka głębokich oddechów - i stało się to możliwe. Zmienia się twoje
podejście i jesteś w stanie podziękować komuś, kto nieomal cię zabił albo może nawet próbował cię zabić.
Procesy fizjologiczne i psychiczne nie są dwiema odrębnymi sprawami, ale jedną i tą samą. Możesz zacząć z
dowolnej strony, aby dotrzeć i zmienić tę drugą.
Holistyczne podejście do człowieka
W lepszym świecie każdy człowiek, który zajmuje się leczeniem ciała, będzie medytował. Kiedy ciało cierpi, to na
pewno coś się za tym kryje, bo wszystko jest ze sobą splecione. Nikt więc nie powinien być leczony jedynie przez
wpływ na ciało, trzeba zająć się całością. Ale by móc zajrzeć do „całości" pacjenta, musisz najpierw umieć zajrzeć
do własnej.
Każdy lekarz powinien uprawiać medytację; inaczej nie będzie prawdziwym lekarzem. Może mieć stopnie
naukowe, może mieć prawo wykonywania zawodu, ale dla mnie będzie szarlatanem, bo nie zna całości człowieka,
więc leczy symptomy.
W kogoś wstępują pewne objawy - migrena lub ból głowy -które można usunąć, ale lekarz nie zagląda głębiej, aby
dowiedzieć się, dlaczego ta osoba w ogóle ma migrenę. Może ma zbyt wiele problemów, zamartwia się, ma
depresję. Może skurczyła się w sobie tak mocno, że to aż boli. Może za dużo myśli i nie pozwala swojemu
umysłowi na odpoczynek. Doktor leczy więc symptomy, nakazuje im zniknąć za pomocą trucizn i medykamentów.
Ale ból pojawia się w innym miejscu, bo jego źródło nie zostało nawet dotknięte.
Powinno się leczyć osobę, a nie symptomy. Osoba to integralna całość. Czasem zdarza się, że choroba objawia
się w stopie, ale jej przyczyna znajduje się w głowie. Bo człowiek jest całością... absolutnie połączoną. I nie tylko
poszczególne części ciała są połączone, ale samo ciało połączone jest z umysłem, a dalej umysł i ciało -psyche i
soma - połączone są z transcendentalną duszą.
2. Zdemaskuj złe nawyki
Jedyny obowiązek, jaki masz - to być szczęśliwym. Uczyń z tego swoją religię. Jeśli nie czujesz się szczęśliwy, to
cokolwiek robisz, coś jest źle i konieczne są zmiany. Niech decyduje poczucie bycia szczęśliwym.
Jestem hedonistą. Poczucie szczęścia jest jedynym kryterium, według którego człowiek może oceniać.
Zwróć uwagę na to, co czujesz, kiedy coś robisz: jeśli cię to uspokaja, stajesz się odprężony, czujesz się
wypoczęty-jest to słuszne. To jest kryterium, ale właściwe tylko tobie. Co jest dobre dla ciebie, nie musi być dobre
dla innych, pamiętaj o tym. Co tobie przychodzi z łatwością, może być trudne dla kogoś innego, a zupełnie coś
innego będzie dla niego łatwe. Nie ma więc jakiejś uniwersalnej prawdy na ten temat. Każdy musi sam sobie to
wypracować.
Co jest łatwe dla ciebie?
Dlaczego wybierasz bycie nieszczęśliwym
To jeden z najbardziej skomplikowanych problemów człowieka. Musi być rozpatrzony z wielką troską, nie jest
przecież teoretyczny - dotyczy ciebie. Każdy z nas zwykle wybiera to, co złe, smutne, powodujące depresję,
nędzne. Muszą być tego jakieś poważne przyczyny - i rzeczywiście są.
Sprawa pierwsza: zasadniczą rolę odgrywa tu sposób wychowania. Jeśli jesteś nieszczęśliwy, coś na tym
zyskujesz, zawsze coś zyskujesz. Jeśli jesteś szczęśliwy, zawsze tracisz. Od samego początku spostrzegawcze
dziecko zaczyna zauważać różnicę. Kiedy jest nieszczęśliwe, każdy je pociesza, zyskuje więc współczucie. Każdy
usiłuje być kochającym, zyskuje więc miłość. Jeszcze więcej: kiedy jest nieszczęśliwe, każdy poświęca mu swoją
uwagę, zyskuje więc uwagę. Uwaga innych działa jak pożywka dla ego, stymuluje jak alkohol, daje energię,
poczucie bycia kimś ważnym. Stąd ta ogromna potrzeba, pragnienie, aby ściągać na siebie uwagę. Wszyscy na
ciebie patrzą - stajesz się ważny. Nikt na ciebie nie patrzy - czujesz jakby cię nie było, jakbyś nie istniał. Ludzie,
którzy na ciebie patrzą, którzy o ciebie dbają, dają ci energię.
Ego żyje w kontaktach z ludźmi. Im większą uwagę skupiają na tobie inni, tym większe staje się twoje ego. Jeśli
nikt nie patrzy - ego znika. Jeśli wszyscy zupełnie o tobie zapomną, jak będzie funkcjonować twoje ego? Jak
będziesz odczuwał, że w ogóle istniejesz? Dlatego w ludziach tkwi potrzeba przynależności do stowarzyszeń,
związków, klubów. Na całym świecie istnieją kluby - Rotary, Lions, Loża Masońska - miliony klubów i stowarzy-
szeń. Związki te istnieją po to jedynie, by przyciągnąć uwagę do ludzi, którzy nie są w stanie zdobyć jej w inny
sposób.
Od najmłodszych lat dziecko uczy się następujących sposobów: wyglądaj na nieszczęśliwego, a zdobędziesz
współczucie i uwagę innych, wyglądaj na chorego, a wywołasz zainteresowanie sobą. Chore dziecko staje się
-8-
dyktatorem, cała rodzina musi mu ustępować, natychmiast wykonuje jego zachcianki. Kiedy jest szczęśliwe, nikt go
nie słucha. Kiedy jest zdrowe, nikt nie dba o nie. Nikt nie zwraca uwagi, jeśli jest doskonałe. Od samego początku
zaczynamy wybierać gorszą, smutną, pesymistyczną, ciemniejszą stronę życia. To jedna sprawa.
Druga sprawa, która się z tym wiąże, jest następująca: zawsze gdy jesteś szczęśliwy, zawsze gdy jesteś pełen
radości, kiedy czujesz błogosławieństwo i entuzjazm, wszyscy ci zazdroszczą. Zazdrość oznacza, że każdy jest ci
przeciwny, nikt nie jest przyjazny; w takich chwilach wszyscy są twoimi wrogami. Nauczyłeś się więc ukrywać swój
entuzjazm, który przysparza ci wrogów, nie okazywać swojego szczęścia, nie śmiać się. Popatrz, jak ludzie się
śmieją. Robią to w sposób wyrachowany. To nie serdeczny śmiech, biorący się z głębi ich jestestwa. Najpierw
patrzą na ciebie, oceniają... a potem zaczynają się śmiać. I śmieją się tylko do pewnego stopnia, do takiego, jaki
jesteś w stanie tolerować, który cię nie urazi, do takiego, abyś im nie zazdrościł.
Nawet nasze uśmiechy są polityczne. Śmiech zaniknął, poczucie błogostanu stało się absolutnie nieznane,
entuzjazm jest prawie niemożliwy, bo niedozwolony. Gdy jesteś nieszczęśliwy, nikt nie pomyśli, że zwariowałeś, ale
jeśli jesteś pełen entuzjazmu i tańczysz, każdy tak pomyśli.
Odrzuca się taniec, nie akceptuje się śpiewu. Człowiek jest przepełniony szczęściem, a my myślimy, że coś jest z
nim nie tak.
Co za społeczeństwo! Jeśli ktoś jest przygnębiony, to wszystko w porządku - pasuje, bo całe społeczeństwo jest
mniej lub więcej przygnębione. „Jest więc naszym członkiem. Przynależy do nas." Jeśli ktoś jest pełen entuzjazmu,
myślimy, że popadł w szaleństwo, zwariował. „Nie przynależy do nas" i czujemy zazdrość.
A z powodu tej zazdrości potępiamy go. Z powodu zazdrości będziemy próbować przywrócić go do stanu
poprzedniego, czyli takiego, który, naszym zdaniem, jest normalny. Psychoanalitycy, psychiatrzy pomogą
przywrócić tego człowieka do stanu normalnego... przygnębienia.
Społeczeństwo nie może sobie pozwolić na entuzjazm. Entuzjazm ma moc rewolucyjną. Powtarzam: entuzjazm ma
moc rewolucyjną. Jeśli ludzie będą pełni entuzjazmu, całe społeczeństwo będzie musiało się zmienić, bo przecież
obecnie jego podstawą jest stan przygnębienia.
Jeśli ludzie są bezgranicznie szczęśliwi, nie można ich poprowadzić na wojnę do Wietnamu, do Egiptu czy do
Izraela. Nie. Ktoś bezgranicznie szczęśliwy roześmieje się i powie: „To nonsens!"
Ludzie szczęśliwi nie poddają się obsesji pieniądza. Nie zmarnują całego swojego życia po to tylko, by gromadzić
pieniądze. Dla nich będzie to przejaw szaleństwa, że człowiek niszczy swoje życie, zamieniając je na martwy
pieniądz, umiera, by gromadzić pieniądze. A pieniądze pozostaną, kiedy jego już tu nie będzie. To absolutne
szaleństwo. Ale nie dostrzeżesz go, dopóki nie osiągniesz poczucia entuzjazmu.
Jeśli ludzie będą pełni entuzjazmu, wtedy cały porządek, na którym opiera się nasze społeczeństwo, będzie musiał
się zmienić. To społeczeństwo opiera się na poczuciu nieszczęścia. Jest ono dla społeczeństwa najlepszą
inwestycją. Toteż od samego początku tak wychowujemy swoje dzieci, by wybierały bycie nieszczęśliwymi i
dlatego zawsze to robią.
Co rano każdy z nas ma wybór. Wybierasz zawsze bycie nieszczęśnikiem, bo to rodzaj inwestycji. Wybierasz
zawsze bycie nieszczęśnikiem, bo tak się przyzwyczaiłeś, takie masz wzorce, zawsze tak robiłeś. Umiesz to robić
dobrze, stało się to jak wydeptana ścieżka. W chwili wyboru twój umysł natychmiast skłania się w tę stronę.
Przygnębienie zdaje się być jakby „z górki", entuzjazm zaś „pod górkę". Entuzjazm wydaje się bardzo trudny do
osiągnięcia, choć to nie jest prawda. W rzeczywistości jest całkowicie odwrotnie: entuzjazm jest „z górki", a
nieszczęście „pod górkę". Bycie przygnębionym jest stanem trudnym do osiągnięcia, ale udaje ci się tego dokonać,
mimo że wydaje się niemożliwe, bo przecież jest zupełnie sprzeczne z naturą. Nikt nie chce czuć się źle, a każdy
CZUJE SIĘ źle.
Społeczeństwo odwaliło wielki kawał roboty. Edukacja, kultura, instytucje kulturalne, rodzice, nauczyciele wykonali
olbrzymią pracę. Zamienili entuzjastycznych twórców w nieszczęśliwe twory. Każde dziecko rodzi się szczęśliwe.
Każde dziecko rodzi się boskie. A każdy człowiek umiera szalony.
To jest twoje zadanie: znów stać się dzieckiem, odzyskać dzieciństwo. Jeśli będziemy umieli znów poczuć się jak
dzieci, cała nędza zniknie. Nie twierdzę, że dzieci nie mają swoich nieszczęśliwych chwil. Mają. Ale nie żyją w
stanie przygnębienia. Spróbuj to zrozumieć.
Dziecko może stać się smutne, może być nieszczęśliwe, nawet bardzo nieszczęśliwe - w jakimś momencie. Ale
jest tak przepełnione tym nieszczęściem, jest tak zespolone z tym nieszczęściem, że nie można go oddzielić.
Dziecko nie istnieje w takiej chwili oddzielnie od swojego nieszczęścia. I wcale tego nie potrzebuje. Dziecko JEST
nieszczęściem - tak mocno się w nie angażuje. A kiedy stajesz się jednością ze swoim nieszczęściem, przestaje
ono być odczuwane jak nieszczęście. Jeśli stajecie się tym samym, już ten fakt zawiera w sobie pewien rodzaj
piękna. Popatrz na dziecko (mam na myśli nie zepsute dziecko). Kiedy się zezłości, cała jego energia staje się
złością; nie ma w nim czego innego. Zmieniło się i stało się złością. Nie „jest rozzłoszczone" - ale „stało się
złością". I dostrzeż to piękno, rozkwit złości. Dziecko nigdy nie wygląda brzydko, nawet w złości wygląda pięknie.
Wygląda jakby poważniej, jest bardziej pobudzone, bardziej żywotne - jak wulkan gotowy wybuchnąć. Takie małe
dziecko, a tak ogromna energia, drobinka z całym wszechświatem gotowym do eksplozji.
A gdy złość ustąpi, dziecko staje się ciche. Gdy złość ustąpi, dziecko będzie nastawione pokojowo. Gdy złość
-9-
ustąpi, dziecko będzie zrelaksowane. Możemy myśleć, że to okropne przeżywać taką złość, ale dziecko nie czuje
się okropnie - było to dla niego nawet dość przyjemne.
Jeśli potrafisz utożsamiać się z tym, co cię spotyka, będziesz czuł się szczęśliwy. Jeśli separujesz się od
wszystkiego, nic nie przyniesie ci szczęścia, będziesz czuł się nędznie.
To jest właśnie klucz. Wyizolowanie własnego ego to główna przyczyna popadania w nieszczęście. Spróbuj stać
się jednością, unosić się wraz z tym, co przynosi życie, tkwić w tym tak intensywnie, tak zupełnie, jakby cię nie
było, jakbyś się zagubił, a wtedy wszystko stanie się błogosławieństwem.
Masz wybór, ale nawet nie zdawałeś sobie sprawy z tego, że go masz. Tak często wybierałeś niewłaściwie, że
stało się to ślepym nawykiem; po prostu robiłeś to automatycznie.
Stań się bardziej uważny. Za każdym razem gdy wybierasz coś, co powoduje u ciebie przygnębienie, pamiętaj: to
jest twój wybór. Już samo to pomoże - świadomość, że to jest twój wybór i jesteś za niego odpowiedzialny, sam
robisz to sobie, to twoje dzieło. Natychmiast poczujesz różnicę. Zmienią się właściwości twojego umysłu. Będzie ci
łatwiej przesunąć się w kierunku szczęścia. A kiedy już zdasz sobie sprawę z tego, że to twój wybór, cała rzecz
zamieni się w rodzaj gry. Jeśli chcesz czuć się źle - proszę bardzo, ale pamiętaj, że to na własne życzenie, i nie
narzekaj. Nikt oprócz ciebie nie jest za to odpowiedzialny. To twój dramat. Jeśli go lubisz, jeśli odpowiada ci ten
stan przygnębienia, jeśli chcesz spędzić swoje życie w poczuciu bycia nieszczęśliwym, to twój wybór, twoja gra. Ty
ją rozgrywasz. Graj, jak umiesz najlepiej!
Lecz wtedy nie chodź i nie dopytuj innych ludzi, dlaczego czujesz się tak podle. To absurd. Nie chodź i nie zwracaj
głowy mistrzom i guru, pytając, jak być szczęśliwym. Tak zwani guru istnieją, bo jesteś głupcem. Robisz sobie
krzywdę, a potem pytasz, jak się jej pozbyć. Ale nadal będziesz ją robił, jeśli nie zaczniesz zwracać uwagi na to, jak
postępujesz.
Od tej właśnie chwili spróbuj być pełen szczęścia i błogości.
Dwa sposoby na życie
Są dwa sposoby na to, jak żyć, jak istnieć, jak poznawać: jeden pełen wysiłku, woli, ego, a drugi bez wysiłku, bez
walki - przez zgodę na ten świat.
Wszystkie religie świata uczą cię sposobu pierwszego: walczyć - walczyć z naturą, walczyć ze światem, walczyć z
własnym ciałem, walczyć z własnym umysłem. Tylko w taki sposób możesz osiągnąć prawdę, boskość, wieczność.
Jednak jest wystarczająco dużo dowodów na to, że pragnienie siły, ta ścieżka ego, te walki i wojny poniosły
porażkę. Przez miliony lat zaledwie garstce ludzi udało się doświadczyć boskości życia, tak małej garstce, że są
oni jedynie wyjątkiem, potwierdzającym regułę.
Uczę cię drugiej drogi: nie idź przeciwko prądowi życia, lecz podążaj z nim. Nie jest on twoim wrogiem. Gdy
człowiek próbuje iść w górę rzeki, walcząc z nurtem, bardzo szybko się męczy i nie może dotrzeć donikąd. Rzeka
jest ogromna, a ty jesteś drobinką. W tym ogromie istnienia jesteś mniejszy od atomu. Jak mógłbyś podjąć walkę
przeciwko całości? Już sam pomysł trąci brakiem inteligencji. Jesteś przez tę całość stworzony - jakże mogłaby być
twoim wrogiem? Natura jest twoją matką, nie może być przeciwko tobie. Twoje ciało jest podstawą twojego
życia, nie mogłoby być ci przeciwne. Służy ci, pomimo że ciągle z nim walczysz. Służy ci na jawie i we śnie. Kto
za ciebie oddycha? Ty śpisz głęboko i chrapiesz. Ciało ma swoją własną mądrość. Kontynuuje oddychanie, serce
kontynuuje bicie, ciało funkcjonuje bez twojego nadzoru. Prawdę mówiąc, funkcjonuje lepiej wtedy, gdy jesteś
nieobecny. Twoja obecność zawsze powoduje zakłócenia, bo twój umysł pozostaje pod wpływem osób, które
nauczyły cię zwracać się przeciwko swemu ciału.
Uczę cię przyjaźni z wszystkim, co istnieje. Nie chcę, byś wyrzekł się świata, bo przecież jest nasz. Nic, co istnieje,
nie jest ci wrogie. Jedynym, czego powinieneś się nauczyć, jest sztuka życia, pełnia radości zamiast wyrzekania
się. To tylko kwestia opanowania tej sztuki, byś umiał zamieniać truciznę w nektar.
Na wielu lekach jest napisane, że są trujące, lecz w rękach znawcy trucizna staje się lekarstwem. Nie zabije cię,
ratuje ci życie.
Jeśli odkryjesz, że gdzieś w twoim ciele, natura, świat jest przeciwko tobie, pamiętaj jedną rzecz: to na pewno
twoja ignorancja, to na pewno złe podejście. Jest tak, bo nie znasz sztuki życia. Nie zdajesz sobie sprawy, że
Istnienie nie może być ci przeciwne. Z niego się zrodziłeś, w nim żyjesz, ono dało ci wszystko, a ty nawet nie
odczuwasz wdzięczności. Wręcz przeciwnie, wszystkie religie uczą cię, byś to potępiał.
Każda religia, która naucza cię, byś potępiał życie, jest trująca. Obraca się przeciwko życiu i stoi w służbie śmierci;
nie służy tobie, nie służy Istnieniu.
Ale dlaczego taki problem w ogóle się pojawił? Wszystkie religie obracają się przeciwko naturze. Dlatego stworzyły
rozumowanie, że jeśli nie jesteś przeciwko światu doczesnemu, nigdy nie osiągniesz innego, lepszego świata.
Dlatego także stworzyły podział na ten świat i tamten świat. Z jakiego powodu?
Jeśli życie na tym świecie nie ma być odrzucone, lecz przeżywane całą pełnią, nie jest ci potrzebny kapłan. Jeśli
życie na tym świecie ma być walką, być pełne wyrzeczeń, musisz zwalczać swoje naturalne instynkty. Wtedy
oczywiście będziesz czuł się źle. Pozostając w sprzeczności z naturą, nigdy nie będziesz zdrowy, nie będziesz
pełnią siebie. Zawsze będziesz podzielony, będziesz się czuł jak schizofrenik. I wtedy oczywiście będziesz
- 10 -
potrzebował kogoś, kto cię prowadzi, kto ci pomoże - będziesz potrzebował duchownego.
Gdy czujesz się winny, idziesz do kościoła, do meczetu, do synagogi i prosisz księdza, pastora, rabina, aby ci
pomógł, bo w ciemnościach, które cię ogarniają, potrzebujesz, by ktoś cię chronił, pomógł, zapalił światełko. Jesteś
tak zdesperowany, że nawet nie zastanawiasz się, czy kapłan rzeczywiście wie więcej niż ty, czy też jest tylko
najemnym pracownikiem.
Twój problem polega zwykle na tym, że nie możesz zajrzeć w głąb siebie i zorientować się, o co chodzi. Czy jesteś
w rozpaczy, w cierpieniu, pełen obaw, pełen udręki, czy może tracisz coś w życiu, czy jesteś niezadowolony, czy
nie widzisz nigdzie żadnej wartości i po prostu skłaniasz się coraz bardziej w kierunku śmierci?
Ciemność robi się coraz ciemniejsza, każdego dnia śmierć podchodzi coraz bliżej - czy to odpowiednia pora na
rozstrzyganie problemów teologicznych? To jest pora na zmianę. I nie masz zbyt wiele czasu.
Metody, opierające się na walce, których nauczają religie, nie wiodą donikąd. Po prostu psują radość twojego
życia. Zatruwają wszystko, czym mógłbyś się cieszyć w tym życiu. Stworzyły smutną ludzkość. Ja chcę ludzkości,
którą przepełniałaby miłość, pieśń i taniec.
Toteż chcę podkreślić, że stosuję drugą metodę: nie walcz z biegiem rzeki, nie idź pod prąd - to byłoby głupie. Nie
możesz walczyć, prawa natury są zbyt wszechogarniające, zbyt mocne. Najlepiej zaobserwuj martwe ciało. Umarli
umieją kilka rzeczy, których nie umieli za życia.
Żywi, którzy nie umieją pływać, toną. To bardzo dziwne. Bo po śmierci znów są na powierzchni wody. Kiedy żyli,
poszli na dno, po śmierci znów są na powierzchni. Zapewne człowiek umarły wie coś, czego nie wie żywy. Co się
stało? Dlaczego rzeka czy ocean inaczej obchodzi się z umarłym? - Bo on pozwala na wszystko. Nawet nie usiłuje
pływać. Nie robi nic.
Najlepszy pływak po prostu unosi się na wodzie, przesuwa się jak martwe ciało z nurtem, którędykolwiek bowiem
płynie rzeka - zawsze dopłynie do morza. Każda rzeka prowadzi do morza, więc nie musisz się zastanawiać, czy
jesteś w świętej rzece. Święta czy nie - każda wcześniej czy później dopływa do morza. Unoś się więc wraz z nią. I
to właśnie nazywam zaufaniem - zaufaniem Istnieniu, które, dokądkolwiek wiedzie, doprowadzi cię do właściwej
ścieżki, do właściwego celu. Nie jest twoim wrogiem. Uwierz naturze, że dokądkolwiek cię prowadzi, tam jest twoje
miejsce.
Jeśli cała ludzkość nauczyłaby się raczej odprężać niż walczyć, odpuszczać raczej niż dokonywać mozolnych
wysiłków, nastąpiłyby ogromne jakościowe zmiany w świadomości. Zrelaksowani ludzie, poruszający się powoli
wraz z biegiem rzeki, nie mający swych własnych celów, nie mający ego...
Kiedy unosisz się w takim spokoju, nie możesz mieć ego. Ego potrzebuje wysiłku - musisz coś robić. Ego jest
aktywne, a unosząc się, stajesz się nieaktywny. Będziesz zaskoczony, jak dzięki brakowi aktywności, twoje lęki i
nieszczęścia zaczynają odchodzić, a ty stajesz się zadowolony z wszystkiego, co przynosi ci Istnienie.
Pewien mistyk sufijski wybrał się w podróż... I co wieczór składał podziękowanie Istnieniu:
- Tak wiele ci zawdzięczam i nie odpłaciłem ci za to, i nigdy nie będę w stanie ci odpłacić.
Jego uczniowie byli trochę zgorszeni, bo czasami życie dawało im w kość. Mistrz - jako mistyk sufijski - był
traktowany jak odszczepieniec. A tym razem już od trzech dni nie dostali niczego do jedzenia, gdyż każda wioska,
którą mijali, odmawiała pomocy, nie byli bowiem ortodoksalnymi muzułmanami. Ludzie odmawiali im schronienia
na noc, więc spali na pustyni. Byli głodni, spragnieni. I to już przez trzy doby. W czasie wieczornych modłów mistyk
znów przemówił do Istnienia:
- Tak wiele ci zawdzięczam. Tyle dla nas czynisz, a my nie możemy ci odpłacić.
Jeden z uczniów rzekł:
- To już przesada. Po tych trzech dniach - cóż takiego Istnienie dla nas zrobiło? Za co mu dziękujesz?
Stary człowiek zaśmiał się i odpowiedział:
- Ty ciągle nie rozumiesz, co Istnienie dla nas zrobiło. Te trzy dni były dla mnie bardzo ważne. Byłem głodny,
spragniony, nie mieliśmy schronienia, byliśmy odrzuceni, przeklęci, rzucano w nas kamieniami, a ja zauważyłem w
głębi siebie, że nie wzbudziło to we mnie złości. Dziękuję Istnieniu. Ten podarek jest bezcenny. Nigdy nie będę
umiał się za niego odwdzięczyć. Trzy dni głodu, pragnienia, braku snu, ludzie rzucający w nas kamieniami... a
mimo to nie odczułem do nich wrogości, złości, nienawiści, żadnego rozczarowania czy porażki. To musi być jego
miłosierdzie, to Istnienie mnie wspiera. Te trzy dni odkryły przede mną wiele spraw, których nigdy bym nie poznał,
gdybym dostał jedzenie, gdybyśmy byli przyjmowani, udzielono by nam dachu nad głową, nie rzucano by w nas
kamieniami. A ty mnie pytasz, za co dziękuję Istnieniu? Będę mu dziękować nawet, gdy będę umierał, bo i w takiej
chwili odkryje ono przede mną nowe tajemnice, tak jak odsłania je teraz, kiedy żyję, bo śmierć nie jest końcem, ale
kulminacją życia. Naucz się płynąć z prądem, a nie będziesz czuł się zraniony ani winny. Nie walcz przeciwko
swojemu ciału, naturze ani czemukolwiek innemu, abyś był pogodny, czuł się wszędzie jak w domu, był spokojny i
opanowany.
Pozwoli ci to stać się uważniejszym, bardziej otwartym, bardziej świadomym, doprowadzi cię do oceanu
najwyższego przebudzenia - wyzwolenia.
- 11 -
Ciało jest twoim przyjacielem
Wszystkie religie uczą, jak zwalczać naturę. Co jest naturalne, jest przeklęte. Religie mówią, że musisz nauczyć się
robić rzeczy nienaturalne; tylko wtedy wyrwiesz się z więzów biologii, fizjologii, psychologii - zburzysz ściany, które
cię więżą. Jeśli zaś będziesz postępować zgodnie ze swoim ciałem, umysłem, sercem - nigdy nie wyjdziesz poza
samego siebie. W tym właśnie miejscu nie zgadzam się z żadną z religii. One zasiały w tobie trujące ziarno, tak byś
żył w swoim ciele, ale go nie kochał.
Ciało służy ci przez siedemdziesiąt, osiemdziesiąt, dziewięćdziesiąt lat i nie ma innego mechanizmu, wymyślonego
przez naukowców, który mógłby mu dorównać. Jego złożoność, cuda jakie dla ciebie czyni... bez jakiejkolwiek
wdzięczności z twojej strony. Traktujesz swoje ciało jak wroga, a ono jest przyjacielem.
Troszczy się o ciebie w każdy możliwy sposób w ciągu dnia i kiedy śpisz. Nawet kiedy śpisz, kontynuuje swoją
troskę! Podczas snu, kiedy pająk idzie po twojej nodze, zostaje przez nią zrzucony bez budzenia cię. Noga ma
swój maleńki mózg. Toteż nie ma potrzeby używać centralnego systemu - mózgu - bo takie rzeczy noga może
wykonać sama. Komar chce cię ukąsić -twoja ręka go odgania lub zabija bez budzenia cię. Nawet kiedy śpisz twoje
ciało ciągle cię chroni i robi rzeczy, których nie musiałoby. Ręka nie powinna mieć mózgu, ale ma przecież coś, co
można nazwać maleńkim mózgiem. Być może każda komórka ma w sobie maleńki mózg? Może istnieją miliony
komórek w twoim ciele, miliony maleńkich mózgów, które są w ciągłej gotowości, ciągle się o ciebie troszczą.
Zjadasz różne pokarmy, nie martwiąc się, co dzieje się dalej, po tym jak je połkniesz. Nie pytasz ciała, czyjego
mechanizm, jego chemia będzie w stanie strawić to, co jesz. Twoja wewnętrzna chemia pracuje przez prawie całe
stulecie. Ma automatyczny system wymiany zużytych części. Eliminuje je, tworząc nowe; a ty nie masz tam nic do
roboty, to dzieje się bez twojego udziału. Ciało ma swoją własną mądrość.
Wszystkie religie mówią ci: „Musisz walczyć, musisz iść pod prąd. Nie słuchaj swojego ciała. Czegokolwiek ono
pragnie - rób odwrotnie". Dżainizm (Religia indyjska, szerzona w VI w. p.n.e. przez Vardhamana Mahavira.
Obecnie liczy około półtora miliona wyznawców (przyp. tłum.) mówi: ciało jest głodne i niech będzie głodne.
Zagłódź je, ono potrzebuje takiej kuracji. Służy ci dobrowolnie, bez żadnego wynagrodzenia, a dżainizm mówi:
sprzeciwiaj mu się, kiedy ciało chce spać - staraj się nie zasnąć.
To na pewno daje wielką moc twojemu ego. Kiedy ciało chce jeść, ty mówisz: nie. „Nie" ma w sobie wielką moc.
Jesteś panem. Sprowadzasz ciało do roli niewolnika, nawet jeszcze gorzej - każesz mu być cicho. „Cokolwiek
zdecyduję, tak będzie, ty się nie wtrącaj".
Nie walcz ze swoim ciałem. To nie twój wróg, lecz przyjaciel. Jest prezentem dla ciebie od natury. Jest częścią
natury. Jest powiązane z przyrodą na wszystkie możliwe sposoby.
Jesteś połączony nie tylko z oddechem. Jesteś połączony z promieniami słońca, jesteś połączony z zapachem
kwiatów i ze światłem księżyca. Jesteś złączony przez wszystko, nie jesteś samotną wyspą. Porzuć tę myśl. Jesteś
częścią całego kontynentu, a mimo to zachowałeś swą indywidualność. Oto co nazywam cudem.
Jesteś nieodłączną częścią Istnienia, a posiadasz swą własną osobowość. Istnienie dokonało cudu, czegoś, co
wydaje się niemożliwe. Dlatego będąc w harmonii ze swoim ciałem, będziesz w zgodzie z naturą, z Istnieniem.
Zamiast iść pod prąd, podążaj z prądem. Odpuść. Pozwól zdarzyć się życiu. Nie zmuszaj się do niczego w imię
jakiejś dobrej sprawy. Nie zakłócaj swojej równowagi w imię jakiejś świętej księgi, jakiejś świętej idei.
Nie ma ważniejszej rzeczy niż być w zgodzie, w harmonii z całością. Respektuj życie, szanuj życie. Nie ma niczego
świętsze-go nad życie, niczego bardziej boskiego niż życie. A życie składa się z maleńkich spraw. Ci religijni
mądrale mówią: „Dokonuj rzeczy wielkich!" A życie składa się przecież z drobiazgów. Ale ich strategia jest jasna.
Mówią ci: „Dokonuj rzeczy wielkich, czegoś wspaniałego, czegoś, za co twoje imię będzie zapamiętane. Zrób coś
wielkiego!" I oczywiście to przemawia do ego. Ego jest jakby agentem kapłanów. Wszystkie kościoły, synagogi,
świątynie mają swojego agenta, którym jest ego. Nie używają innych agentów, bo nie ma innych agentów. Jest
tylko jeden - twoje ego i „dokonaj czegoś wielkiego".
Chcę ci wyjaśnić, że nie ma takich wielkich, wspaniałych rzeczy. Życie składa się ze spraw drobnych. Jeśli
zainteresujesz się tak zwanymi wielkimi sprawami - przegapisz życie. Ono składa się przecież z picia herbaty,
rozmowy z przyjacielem, wyjścia na poranny spacer bez jakiegoś konkretnego celu, po prostu aby pospacerować,
bez celu, tak, byś w każdej chwili mógł zawrócić. Życie to przygotowanie czegoś do jedzenia dla ukochanej osoby,
ugotowanie czegoś dla siebie, bo kochasz także siebie, pranie swoich ubrań, mycie podłogi, podlewanie ogrodu...
Te małe sprawy, te maleńkie rzeczy... Pozdrowienie nieznajomego przechodnia, który nie będzie ci do niczego
przydatny, bo nie będzie twoim partnerem, klientem.
Człowiek, który przywita się z obcym, może także witać się z kwiatem, z drzewem, może zagwizdać piosenkę dla
ptaka. Ptaki śpiewają ci każdego dnia - i nigdy nie przyszło ci do głowy, że mógłbyś to odwzajemnić. Małe sprawy,
maleńkie rzeczy...
Szanuj swoje życie. Z tego szacunku zrodzi się respekt dla życia innych.
Duch słowa „powinienem"
Kształtowanie nas przez rodzinę, społeczeństwo, szkołę, uniwersytet - tworzy w nas napięcie. A podstawą tego
napięcia jest stwierdzenie, że nie robisz tego, co powinieneś.
Przewija się ono przez całe twoje życie, podąża za tobą jak koszmar, ściga cię. Nigdy nie da ci spokoju, nie
- 12 -
pozwoli ci się odprężyć. Jeśli się zrelaksujesz, powie ci: „Co ty wyprawiasz? Nie wolno ci się odprężać; powinieneś
działać". Kiedy działasz, powie ci: „Co robisz? Musisz trochę odpocząć, bo inaczej zwariujesz. Już jesteś na
krawędzi".
Jeśli robisz coś dobrego, powie: „Jesteś głupi. Czynienie dobra nie popłaca, ludzie będą cię oszukiwać". Jeśli
robisz coś złego, powie: „Co ty robisz? To prosta droga do piekła. Będziesz musiał to odpokutować". Nigdy nie
zostawi cię w spokoju. Cokolwiek uczynisz, będziesz zawsze zdany na potępienie.
Ten głos potępienia został w tobie zasiany. To największa plaga, jaka spotkała ludzkość. I dopóki się go nie
pozbędziemy, nie będziemy mogli stać się w pełni ludzcy, pełni radości, nie będziemy mogli uczestnic2yć w
świętowaniu, jakim jest Istnienie. Tylko ty sam możesz się pozbyć tego poczucia powinności. A nie jest ono
wyłącznie twoim problemem, ale także problemem prawie każdej ludzkiej istoty. W jakimkolwiek kraju się urodziłeś,
do jakiejkolwiek religii czy ideologii przynależysz, nie ma znaczenia - katolicyzm, komunizm, hinduizm, islam,
dżainizm, buddyzm -podstawa jest ta sama: stworzenie w tobie podziału, tak aby jedna część ciebie zawsze
potępiała drugą. Jeśli słuchasz pierwszej -druga zawsze cię potępia. Przez to jesteś stale w stanie wewnętrznego
konfliktu, wojny domowej.
Ta wojna musi zostać zażegnana, bo jeśli nie - przegapisz całe piękno, błogosławieństwo życia. Nie będziesz w
stanie śmiać się z głębi serca, naprawdę kochać, w pełni się zaangażować. A tylko poczucie pełni pozwala
rozkwitać wraz z wiosną, tak że twoje życie nabiera kolorów, pełne jest muzyki i poezji.
To tylko pełnia w tobie umożliwia nagłe odczucie obecności Boga wszędzie dokoła. Jak na ironię ten wewnętrzny
podział został stworzony przez tych, których nazywasz świętymi, kapłanami, Kościołami. Mówiąc uczciwie, wszelcy
kapłani są największymi wrogami Boga na Ziemi.
Powinniśmy uwolnić się od tych kapłanów, bo ich nauki są źródłem patologii. Oni nas krępują, oni wywołują
epidemię neurozy. A neuroza stała się tak wszechobecna, że myślimy, iż tak ma być. Myślimy, że takie jest życie i
że polega ono na cierpieniu, długim, rozciągniętym w czasie cierpieniu, bolesnej, zamierającej egzystencji.
Jeśli popatrzymy na tak zwane nasze życie - tak właśnie ono wygląda, bo nie ma w nim ani jednego kwiatu, ani
jednej pieśni w głębi serca, ani jednego promienia boskiej przyjemności.
I wcale nie jest dziwne, że inteligentni ludzie na całym świecie pytają, jaki jest sens życia. Po co mamy je
kontynuować? Dlaczego jesteśmy tak tchórzliwi, że ciągle jeszcze żyjemy? Czemu nie zdobędziemy się na
odwagę, aby zakończyć ten nonsens? Dlaczego nie możemy z sobą skończyć?
Nigdy przedtem na świecie nie było tylu ludzi przekonanych, że życie jest całkowicie pozbawione znaczenia.
Dlaczego dzieje się tak w naszych czasach? To nie ma żadnego związku z „naszymi czasami". Przez całe wieki,
przez co najmniej pięć tysięcy lat, kapłani wyrządzali te szkody. Obecnie osiągnęło to swoisty rekord. I nie my tego
dokonaliśmy. Jesteśmy tu ofiarami. Ofiarami historii. Jeśli ludzie odzyskają choć trochę świadomości, to pierwszą
rzeczą, jaką zrobią, będzie spalenie wszystkich ksiąg historii. Zapomnij o przeszłości, była koszmarna. Zacznij od
początku, od A, B, C, tak jakby znów narodził się Adam. Zacznij tak, jak byśmy byli w rajskim ogrodzie, niewinni,
nieskażeni.
Pewien człowiek poszukiwał dla siebie kościoła, do którego chciałby wstąpić. W końcu znalazł pewien maleńki
kościółek, w którym wierni modlili się razem z duchownym. Mówili: „Nie zrobiliśmy rzeczy, które powinniśmy byli
zrobić, a zrobiliśmy to, czego nikt nam nie nakazał robić". Człowiek ten osunął się na ławkę, westchnął z ulgą i
powiedział do siebie: „Chwała Bogu, w końcu odnalazłem swoich".
Rób wszystko w zgodzie ze swoją naturą, postępuj zgodnie z wrodzonymi ci pragnieniami. Nie posługuj się
receptami, słuchaj swego serca; oto jedyna recepta, którą należy stosować. Tak, słuchaj uważnie, świadomie, a
nigdy się nie pomylisz. Słuchanie swego serca nie stanie się źródłem podziałów. Słuchając własnego serca, powoli
zaczniesz zbliżać się we właściwym kierunku, nie myśląc o tym, co dobre, a co złe.
Cała bowiem sztuka życia dla nowych pokoleń zawiera się w tajemnicy świadomego, uważnego słuchania
własnego serca, postępowania według tych wskazówek i podążania w tę stronę, w którą cię kieruje. Tak, czasem
doprowadzi cię do nieszczęścia - ale pamiętaj, że tylko dzięki nieszczęściom możesz stać się dojrzały. Czasami
sprowadzi cię na manowce - ale takie błędy są częścią dorastania. Wiele razy upadniesz. Ale podnieś się znowu,
bo tylko tak zdobywasz siłę - przez swe upadki i wzloty. W taki sposób stajesz się całością.
Nie wprowadzaj żadnych zasad pochodzących z zewnątrz. Żadne narzucone prawo nie może być słuszne, bo
zostało wymyślone po to, by tobą rządzić. Tak, zdarzali się w przeszłości oświeceni ludzie - Budda, Jezus, Kriszna,
Mahomet. Ale oni nie narzucili światu zasad postępowania. Dali jedynie swoją miłość. Jednak wcześniej czy
później wyznawcy sprzymierzają się i zaczynają tworzyć zasady postępowania. Kiedy zabraknie Mistrza, kiedy
światło zgaśnie, a oni pozostają w ciemności, zaczynają po omacku szukać jakichś zasad. Bo nie ma już światła,
które umożliwiało im widzenie, teraz więc będą uzależnieni od zasad.
Jezus postępował tak, jak podszeptywało mu serce, a to, co robią chrześcijanie, nie jest zgodne z szeptem ich
serc. Oni są naśladowcami, a przez to obrażają swoje człowieczeństwo i swojego Boga.
Nie naśladuj, bądź prawdziwym sobą. Nie stawaj się czyjąś kopią. Niestety, to, co widzimy dokoła na całym
świecie, to kopie, kopie i jeszcze raz kopie.
Kiedy jesteś sobą, życie wydaje się tańcem - a przecież po to żyjesz, by być sobą. Ponieważ zaś nie ma dwóch
- 13 -
takich samych ludzi - moja droga życiowa nigdy nie stanie się twoją.
Zachwyć się duchem, wsłuchaj w ciszę swego Mistrza, ucz się jego wdzięku. Pij z jego istoty, jak tylko możesz
najwięcej, ale nie naśladuj go. Chłonąc jego ducha, pijąc jego miłość, dostając jego współczucie, będziesz umiał
wsłuchać się w szept swojego serca. I to jest szept. Serce przemawia cichym, spokojnym głosem, nie krzyczy.
Zapomnij o tym, co ci powiedziano: „To jest dobre, a to jest złe". Życie nie jest tak sztywne. Co jest dobre dziś,
może stać się złe jutro. Co złe w tej chwili, może stać się dobre w następnej. Życia nie można zaszufladkować,
poprzyklejać naklejek: „dobre", „złe". To nie sklep z odczynnikami chemicznymi, gdzie każda butelka ma swoją
etykietkę i wiesz, co w niej jest. Życie jest tajemnicą; jeśli w pewnej chwili coś pasuje, to znaczy, że jest dobre. W
następnej chwili jednak tyle wody upłynęło w rzece Ganges, że to coś już nie pasuje, a więc jest złe.
Jaka jest moja definicja tego, co właściwe? To, co znajduje się w harmonii z naturą, jest dobre, a to, co w
dysharmonii, jest złe. Musisz być uważny, bo to się zmienia i winno być rozpatrywane na nowo. Nie ma
uniwersalnych odpowiedzi na pytanie o dobro i zło.
Życie płynie tak szybko! Jest dynamiczne, nie statyczne. Nie jest stawem, ale Gangesem, ciągle płynie. Nie jest
takie samo w dwóch różnych chwilach. Toteż coś, co jest dobre teraz, może być złe później.
Co więc robić? Jedyne rozwiązanie to wyjaśnić to ludziom, aby mogli sami decydować, jak zareagują na kolejne
zmiany w ich życiu.
Oto pewna stara przypowieść zen:
Były dwie konkurujące ze sobą świątynie. Obaj Mistrzowie - tak się do nich zwracano, choć nie zasługiwali na ten
tytuł, toteż nazwijmy ich kapłanami - byli swoimi zagorzałymi przeciwnikami i nie pozwalali nawet, by ich uczniowie
patrzyli w kierunku tej drugiej świątyni.
Każdy z kapłanów miał chłopca na posługi, do podawania mu rzeczy, załatwiania sprawunków. Kapłan z pierwszej
świątyni nakazał swojemu służącemu: „Nigdy nie rozmawiaj z tym drugim. Ci ludzie są niebezpieczni".
Ale -jak to chłopcy - kiedy pewnego dnia spotkali się na drodze, chłopiec z pierwszej świątyni zapytał: „Dokąd
idziesz?" Drugi odrzekł: „Gdzie mnie wiatry skierują". Wspaniała odpowiedź. Prawdziwe tao.
Jednak pierwszy chłopiec poczuł się zawstydzony, urażony i nie mógł znaleźć odpowiedzi. Odszedł sfrustrowany,
zły, w poczuciu winy, myśląc sobie: „Mój Mistrz zabronił mi rozmawiać z tymi ludźmi. Oni są niebezpieczni. Jak
mógł udzielić mi takiej odpowiedzi? Upokorzył mnie".
Poszedł do swojego kapłana i opowiedział, co się zdarzyło. Dodał na koniec: „Jest mi przykro, że z nim
rozmawiałem. Miałeś rację. Ci ludzie są dziwni. Cóż to za odpowiedź! ? Ja zadaję zwykłe pytanie: «Dokąd
idziesz?», a wiem, że idzie na targ tak jak ja, a on odpowiada «Dokąd mnie wiatry skierują»".
Kapłan powiedział: „Ostrzegałem cię, ale nie posłuchałeś. A teraz słuchaj -jutro znów zatrzymasz się w tym
miejscu, a gdy on nadejdzie, zapytasz: «Dokąd idziesz?». On odpowie: «Dokąd mnie wiatry skierują», a ty wtedy
okaż się lepszym filozofem i powiedz: «A co gdybyś nie miał nóg? Bo dusza jest bezcielesna i wiatry nie mogą jej
nigdzie ponieść!»"
Doskonale poinstruowany chłopak przez całą noc powtarzał te zdania. Wczesnym rankiem znów udał się na
miejsce. Dokładnie o tej samej porze nadszedł drugi chłopiec. Ten pierwszy, uszczęśliwiony, że teraz będzie mógł
wykazać się znajomością filozofii, zapytał: „Dokąd idziesz?" i czekał na odpowiedź. A odpowiedź brzmiała tak: „Idę
przynieść trochę warzyw z targu".
I jak teraz skorzystać z filozofii, której się wyuczył?
Takie jest życie. Nie możesz się na nie przygotować. Takie jest jego piękno, na tym polega jego wspaniałość, że
zawsze zastaje cię nieprzygotowanego, że zawsze jest niespodzianką. Jeśli masz oczy, to zauważysz, że każda
chwila jest zaskoczeniem i gotowe odpowiedzi nie mają żadnego zastosowania.
Ja po prostu ukazuję ci zasadę nierozerwalnie połączoną z życiem. Bądź posłuszny swojemu jestestwu, świeć
swym własnym światłem i niech to światło oświetla twoją drogę, a takie problemy nigdy się nie pojawią. To, co
robisz, jest tym, co należało zrobić, a to, czego nie robisz - widać nie musiało być zrobione.
Jedyny sposób, aby być w kontakcie z życiem, aby nie pozostawać w tyle, to mieć czyste serce, serce bez winy.
Zapomnij wszystko, co mówiono o robieniu i nie robieniu - nikt nie może za ciebie decydować. Unikaj tych
uzurpatorów, którzy decydują za ciebie, ty przejmij ster. Musisz decydować. A kiedy decydujesz - odradza się twoja
dusza. Gdy inni decydują, twoja dusza pozostaje tępa i uśpiona. Kiedy zaczynasz podejmować swoje własne
decyzje, pojawia się ostrość widzenia. Decydować znaczy podejmować ryzyko. Być może robisz coś źle - kto wie?
Na tym polega ryzyko. Kto wie, co się stanie? Oto ryzyko: żadnej gwarancji.
U starych - jest gwarancja. Miliony i miliony ludzi postępowały tak samo, jakże więc mogliby się mylić? Oto
gwarancja. Jeśli tak wielu ludzi mówi, że coś jest prawidłowe, to zapewne musi być prawidłowe. Podejmij całe
potrzebne ryzyko, aby być indywidualistą i akceptować wyzwania, tak by mogły wyostrzać twoje spojrzenie, by
dawały ci błyskotliwość i inteligencję.
Prawda nie opiera się na wierze, ale na wyższej inteligencji. Pozwala wytrysnąć ukrytym w tobie źródłom, jest

- 14 -
doświadczeniem oświecenia twojej świadomości. Ale by to mogło nastąpić, musisz znaleźć miejsce w samym
sobie. A właściwe miejsce to akceptowanie siebie takim, jakim jesteś. Niczemu nie zaprzeczaj, nie daj się podzielić,
nie miej poczucia winy.
Wyrwij się z nieszczęścia
To nie powinno być trudne - przerwać cierpienie, poczucie braku nadziei. To nie powinno być trudne, bo przecież
nie chcesz czuć się źle. Chyba więc kryje się za tym coś bardziej skomplikowanego. Ta komplikacja polega na tym,
że od najwcześniejszego dzieciństwa nie wolno ci było okazywać radości, czuć się szczęśliwym. Kazano ci być
poważnym, a powaga łączy się ze smutkiem. Musiałeś robić to, czego nie chciałeś robić. Byłeś bezradny, słaby,
zależny od ludzi; musiałeś robić, co ci kazali. Robiłeś to niechętnie, kiepsko, będąc temu przeciwnym. Byłeś
zmuszony robić tyle rzeczy wbrew sobie, że stopniowo jedno stało się jasne: wszystko, co jest ci przeciwne, jest
słuszne, a to, co nie jest ci przeciwne, jest błędne. I powoli całe to wychowanie napełniło cię smutkiem, zakłóciło
twój stan naturalny.
Stanem naturalnym jest radość, tak samo jak stanem naturalnym jest zdrowie. Kiedy jesteś zdrowy, nie idziesz do
doktora, aby pytać: Dlaczego jestem zdrowy? Nie ma potrzeby zadawać pytań dotyczących zdrowia. Ale kiedy
jesteś chory, pytasz natychmiast: Dlaczego jestem chory? Co powoduje moje złe samopoczucie?
To całkowicie słuszne, by pytać, dlaczego jest ci źle. Ale nikogo nie pytaj, dlaczego czujesz się wspaniale. Zostałeś
wychowany w chorym społeczeństwie, w którym poczucie szczęścia bez powodu poczytywane jest za szaleństwo.
Jeśli uśmiechasz się bez powodu, ludzie pomyślą, że brak ci piątej klepki - bo inaczej z czego byś się tak cieszył?
A jeśli odpowiesz: „Nie wiem, po prostu czuję się szczęśliwy", twoja odpowiedź upewni ich tylko, że coś jest z tobą
nie tak.
Jeśli jednak czujesz się kiepsko, nikt nie będzie się dziwił. Takie samopoczucie uznawane jest za normę; każdy tak
się czuje. Nie jest to niczym niezwykłym. Nie robisz nic dziwnego.
Podświadomie umacnia się w tobie przekonanie, że nieszczęście jest stanem naturalnym, a szczęście -
nienaturalnym. Poczucie szczęścia musi mieć powody. Poczucie nieszczęścia ich nie potrzebuje. To przekonanie
powoli wsiąka w ciebie coraz głębiej - do krwiobiegu, do kości, do samego szpiku - chociaż jest czymś, co obraca
się przeciwko tobie. Zostałeś zmuszony do swoistej schizofrenii; zostało ci narzucone coś, co jest przeciwko twojej
naturze. Zostałeś oderwany od samego siebie, by stać się czymś, czym nie jesteś.
To właśnie jest przyczyna nieszczęść ludzkości: każdy jest tam, gdzie być nie powinien. A ponieważ nie jest tam,
gdzie powinien być - gdzie został stworzony, by być - czuje się źle. Tkwisz w stanie odchodzenia od samego
siebie, brniesz coraz dalej i dalej, tak że już zapomniałeś drogę powrotną do domu. Więc gdziekolwiek jesteś,
myślisz, że to twoje miejsce - smutek stał się twoim domem, ból stał się naturą. Cierpienie zostało zaakceptowane,
tak jakby było czymś zdrowym, nie chorobą.
A gdy ktoś mówi: „Porzuć to nędzne życie, odrzuć cierpienie, które niepotrzebnie dźwigasz ze sobą" - pojawia się
problem podstawowy: To jest przecież wszystko, co posiadam! Jeśli to odrzucę, nie zostanie mi nic, stracę swoją
osobowość. Teraz przynajmniej jestem kimś, chociaż nieszczęśliwym, chociaż smutnym, chociaż cierpiącym. Jeśli
to odrzucę, pojawi się pytanie, jaka jest moja osobowość, kim właściwie jestem. Nie pamiętam drogi do domu, a
odebrano mi hipokryzję, zastępcze mieszkanie stworzone dla mnie przez społeczeństwo.
Nikt nie chce stać goły na środku ulicy. Lepiej być nieszczęśliwym - przynajmniej masz coś na sobie, choć jest to
nieszczęście... Ale to nie szkodzi, wszyscy inni też są ubrani w takie same szaty. Dla tych, którzy mogą sobie na
nie pozwolić, ich nieszczęścia są drogocenne. Ci, których na to nie stać, są podwójnie nieszczęśliwi - muszą żyć w
pełnej biedzie i nędzy, nie ma czym się chwalić.
Są więc bogaci nieszczęśnicy i biedni nieszczęśnicy. Ci biedni starają się za wszelką cenę osiągnąć status
bogatych nieszczęśników. Występują tylko takie dwa typy.
Trzeci typ został całkowicie zapomniany. Jest nim twoja rzeczywistość, która nie ma w sobie nic nieszczęśliwego.
Wrodzona natura człowieka jest radosna.
Radość nie jest czymś, co należałoby zdobywać. Już w tobie jest; urodziłeś się z nią. Nie zatraciliśmy jej, jedynie
oddaliliśmy się i odwróciliśmy się tyłem do siebie samych.
Jest tu, za twoimi plecami; mały obrót i jaka rewolucyjna zmiana!
Ale są fałszywe religie, które mówią ci, że jesteś nieszczęśliwy, bo w poprzednim życiu wyrządziłeś zło. To
wszystko nonsens. Dlaczego Istnienie czekałoby przez jedno życie, aby cię ukarać? Wydaje się to niepotrzebne. W
naturze rzeczy dzieją się natychmiast. Wkładasz rękę do ognia, a dopiero w następnym życiu ulegniesz
poparzeniu? Dziwne! Oparzysz się przecież natychmiast. Przyczyna i rezultat są połączone, nie mogą być roz-
dzielone.
Lecz te fałszywe religie nie ustają w pocieszaniu: Nie przejmuj się. Rób więcej dobrych uczynków i módl się
częściej. Chodź do świątyni lub do kościoła, a w następnym życiu nie będziesz nieszczęśliwy. Nic natychmiast,
gotówką; wszystko później -w następnym życiu. I nikt z następnego życia nie pojawia się, aby powiedzieć: Ci ludzie
mówią absolutne kłamstwa.
Religia powinna być jak gotówka, nawet nie jak czek, ale właśnie gotówka.
- 15 -
Rozliczne religie mają różne strategie, ale powód ten sam. Chrześcijanie, żydzi, muzułmanie, religie zrodzone w
Indiach mówią: cierpisz, bo Adam i Ewa zgrzeszyli. Pierwsza para, tysiące lat temu... i nie był to jakiś wyjątkowo
wielki grzech - popełniasz go codziennie. Po prostu zjedli jabłko, mimo że Bóg im tego zabronił. Oczywiście
problem nie leży w jedzeniu jabłek, ale w nieposłuszeństwie. Tysiące lat temu ktoś nie posłuchał Boga, został
ukarany przez wyrzucenie z Edenu, z boskiego raju. A dlaczego my cierpimy? Bo oni byli naszymi praprzodkami.
W rzeczywistości jest całkowicie inaczej. To nie jest kwestia czynienia zła, lecz raczej faktu, że zostałeś wygnany z
samego siebie, ze swojego stanu naturalnej radości. Bo żadna religia nie chce, byś zbyt łatwo dochodził do stanu
szczęścia. Cóż bowiem stałoby się z wyznawcami? Co pozostałoby z tych wszystkich świetnych praktyk, metod
ascezy?
Jeśli odrzucenie poczucia nieszczęścia byłoby tak łatwe, jak ja mówię, wtedy wszystkie fałszywe religie straciłyby
swój biznes. To sprawa ich biznesu. Poczucie szczęścia musi być tak trudne do osiągnięcia - wręcz niemożliwe -
że ludzie mogą mieć na to nadzieję jedynie w jakimś przyszłym życiu, po długiej, uciążliwej podróży.
Ale ja ci mówię z własnego doświadczenia: osiągnąłem to z ogromną łatwością. Dla mnie to także nie jest pierwsze
życie i zapewne popełniłem więcej „złych uczynków" niż ty - bo
ja nie myślę, że to było coś złego. Docenianie piękna, docenianie smaku, docenianie wszystkiego, co czyni życie
lepszym i bardziej kochanym - to, moim zdaniem, nie są złe rzeczy.
Chciałbym, abyś i ty stał się wrażliwy, miał większe poczucie estetyki dla tych spraw. One uczynią cię bardziej
ludzkim, obdarzą cię większą delikatnością, nauczą większej wdzięczności za to, że istniejesz.
Dla mnie nie są to rozważania teoretyczne. Po prostu zaakceptowałem nicość jako drzwi. Nazywam to medytacją,
a jest ona przecież niczym innym, jak jednym z imion nicości. Kiedy taka nicość nadejdzie, stajesz nagle twarzą w
twarz z samym sobą, a cały bagaż smutku znika. Pierwsze, co powinieneś zrobić, to po prostu wyśmiać samego
siebie, to, jakim byłeś idiotą. Tego smutku nigdy nie było - to ty z jednej strony go tworzyłeś, a z drugiej usiłowałeś
niszczyć; i oczywiście byłeś podzielony na dwie części jak schizofrenik.
To jest bardzo łatwe i proste. Najłatwiejszą rzeczą w życiu jest być sobą. To nie wymaga wysiłku; już nim
jesteś. Tylko przypomnij sobie... wyrzuć wszystkie głupoty, którymi karmiło cię społeczeństwo. Jest to tak łatwe jak
dla węża wysunięcie się ze swojej starej skóry i nie oglądanie się już w tył. Bo to jest po prostu stara skóra.
Jeśli to pojąłeś, może zdarzyć ci się nawet w tej właśnie chwili.
Bo już od tej chwili zrozumiesz, że smutek, nieszczęście nie istnieją.
Milczysz, stojąc w drzwiach nicości; jeden krok do przodu i odnajdziesz największy skarb, który czekał na ciebie
przez tysiące poprzednich wcieleń.
Uświadom sobie swoje szczęście
Zwykle umysł z łatwością sygnalizuje ci ból, ale nie stan zadowolenia. Kiedy boli cię głowa - wiesz o tym dobrze.
Ale kiedy nie boli - nie myślisz o tym, że masz dobre samopoczucie. Kiedy boli cię jakaś część ciała - masz
świadomość tego bólu. Ale kiedy jesteś całkowicie zdrowy - nie masz świadomości pełni zdrowia.
To jest podstawowa przyczyna tego, że czujemy się smutni: nasza świadomość nastawiona jest na ból. Liczymy
ciernie, nie zwracamy uwagi na kwiaty. I jakoś tak jest, że wybieramy ciernie, a lekceważymy kwiaty. Poranienie i
ciągły ból nas nie dziwią; tak musi być.
Dzieje się tak z bardzo konkretnego, biologicznego powodu: natura wysyła sygnał bólu, abyś mógł mu zaradzić. To
wrodzony mechanizm. Gdyby nie on, twoja ręka mogłaby się palić, a ty niczego byś nie zauważył. Bez niego
byłoby nam trudno zachować życie. Natura uczyniła ból zjawiskiem podstawowym i nieuniknionym: musisz mieć
świadomość swojego bólu. Ale z drugiej strony natura nie ma wbudowanego mechanizmu informowania cię o
przyjemnościach, radości, błogości. Tego trzeba się tego nauczyć, pracować nad tym. To jest sztuka.
Od tej chwili zacznij zwracać uwagę na te sprawy. Jeśli na przykład twoje ciało pozostaje w doskonałym zdrowiu -
usiądź w ciszy, uświadom to sobie. Zjadłeś dobry posiłek i ciało jest usatysfakcjonowane, zadowolone? -
Uświadom to sobie.
Kiedy jesteś głodny, natura sama ci to uzmysławia, ale nie ma ona systemu uświadamiania ci faktu, że jesteś
zadowolony; to trzeba w sobie wytworzyć. Natura tego nie potrzebuje, bo jedynym jej zadaniem jest zapewnić ci
przetrwanie; wszystko ponadto jest luksusem. Radość jest luksusem, najwspanialszym luksusem.
Zaobserwowałem, dlaczego ludzie są tacy smutni -w rzeczywistości nie są tak smutni, jak to okazują. Mają chwile
wielkiej radości, ale one mijają wcale przez nich nie uświadomione. Jedynym, co pamiętają, są ból i rany. Ich
umysły są pełne koszmarów. Nie znaczy to, że nie mają wspaniałych snów i poetyckich wizji - także je mają, ale
nikt ich nie zauważa.
W ciągu dwudziestu czterech godzin zdarzają się tysiące rzeczy, za które winieneś wdzięczność Bogu, ale
ich nie zauważasz. Od tego właśnie należy zacząć. Będziesz zdumiony, jak szczęście coraz bardziej rozrasta się
każdego dnia, a ból i smutek proporcjonalnie się zmniejszają. I nadchodzi moment, gdy życie staje się jak święto.
Ból pojawia się rzadko, a i wtedy jest po prostu częścią tej zabawy. Nie przeszkadza, nie zakłóca niczego. Jest
akceptowany.
- 16 -
Jeśli akceptujesz poczucie sytości, które pojawia się po posiłku, wiesz także, że będziesz miał poczucie lekkiego
bólu, kiedy jesteś głodny... i to dobrze. Kiedy dobrze wyspałeś się w nocy i rano jesteś świeży, rześki i wypoczęty,
naturalne jest, że pewnej nocy nie będziesz mógł zasnąć i trudno będzie to znieść, ale to właśnie jest częścią gry.
Z mojego doświadczenia wynika, że życie składa się w dziewięćdziesięciu dziewięciu procentach z poczucia
szczęścia i w jednym procencie z bólu. Ale życie innych ludzi składa się w dziewięćdziesięciu dziewięciu
procentach z bólu, a w jednym procencie z poczucia szczęścia; wszystko jest na odwrót.
Stań się coraz bardziej świadomy przyjemności, radości, spraw pozytywnych, kwiatów i tego, że nawet czarne
chmury mają białe obrzeża.
3. Podstawy dobrego samopoczucia
Słuchaj ciała. Ciało nie jest twoim wrogiem, postępuj zgodnie z tym, co ci mówi, bo dysponuje ono
swoją własną mądrością. Nie zakłócaj jej, nie sięgaj po rozum. Nie uczę cię ścisłych zasad, po prostu
daję ci zmysł czujności. Słuchaj swojego ciała.
Ciało jest twoim przyjacielem; nie jest twoim wrogiem. Słuchaj jego języka, odszyfruj ten język i krok
po kroku - otwórz księgę swojego ciała i czytaj kartka po kartce, a poznasz całą tajemnicę życia. W
formie skondensowanej tajemnica ta zawiera się w twoim ciele. Powiększona milion razy jest całym
wszechświatem. Ale zmniejszona do małej skali jest właśnie tutaj, w twoim ciele.
Nawiąż kontakt ze swoim ciałem
Nie masz kontaktu z wieloma aspektami swego ciała, po prostu je nosisz. Kontakt oznacza wielką wrażliwość. Za-
pewne nawet nie czujesz swojego ciała. Jedynie kiedy jesteś chory, czujesz, że je masz. Boh cię głowa - czujesz
głowę; bez bólu głowy, nie ma kontaktu z głową. Boh noga, zaczynasz czuć, że masz nogę. Zaczynasz odczuwać
tylko wtedy, gdy coś jest nie tak.
Kiedy wszystko jest w porządku, nie czujesz swojego ciała, a przecież w tym właśnie czasie - kiedy wszystko jest w
porządku - taki kontakt może być nawiązany. Gdy coś szwankuje, nawiązujesz kontakt z chorobą, z tym, co ci
dolega, bo nie masz wtedy dobrego samopoczucia. Przez cały czas masz głowę, ale kontakt z nią nawiązujesz
dopiero, gdy zaczyna boleć. Jest to więc kontakt z bólem głowy, a nie z głową. Kontakt z głową jest możliwy tylko
wtedy, gdy nie ma bólu, a głowa wypełniona jest dobrym samopoczuciem. Ale tę zdolność prawie zatraciliśmy. Nie
mamy żadnej łączności, kiedy wszystko jest w porządku. Kontakt jest nawiązywany jedynie w stanie zagrożenia.
Ból głowy - potrzebna jest naprawa, potrzebne jest lekarstwo, coś trzeba zrobić, nawiązujesz więc kontakt i coś
robisz.
Spróbuj nawiązać kontakt wtedy, gdy wszystko jest w porządku. Po prostu połóż się na trawie, zamknij oczy i
odczuj doznania, które pojawiają się w środku, roztętnione poczucie zadowolenia. Połóż się na wodzie. Dotyka ona
twojego ciała i każda komórka jest chłodzona. Poczuj, jak ten chłód przenika komórkę za komórką, wchodzi coraz
głębiej w twoje ciało. Ciało jest fenomenalne, jest jednym z cudów natury.
Usiądź w słońcu. Pozwól, by jego promienie przenikały ciało. Czuj, jak ciepło przenika do twego wnętrza, jak
wchodzi coraz głębiej, jak dotyka twoich komórek i dociera aż do szpiku kości. A słońce jest życiem, źródłem
wszystkiego. Poczuj więc, z zamkniętymi oczami, to wszystko, co się dzieje. Pozostań czujny, obserwuj i ciesz się.
Krok po kroku uświadomisz sobie delikatną harmonię, piękną muzykę, która stale rozbrzmiewa wewnątrz ciebie.
Wtedy nawiążesz kontakt z ciałem. Jeśli tego nie potrafisz, nosisz jedynie martwe ciało.
To jest tak: osoba, która kocha swój samochód, ma inny kontakt i odczucia związane z tym samochodem, niż
osoba, która nie kocha swego auta. Ten, komu samochód jest obojętny, jeździ nim i traktuje go jak urządzenie, ale
osoba, która kocha swój samochód, natychmiast zauważa najmniejsze zmiany w jego nastroju, najsubtelniejszą
zmianę dźwięku silnika. Coś się zmienia w samochodzie, a ta osoba natychmiast to zauważa. Nikt inny tego nie
słyszy; pasażerowie siedzą i niczego nie słyszą. Wystarczy mała zmiana w terkocie silnika, byle kliknięcie, coś
nowego i osoba, która kocha swój samochód, zaraz to zauważa. Ma z nim dobry kontakt. Nie tylko kieruje
samochodem. On jest nie tylko mechanicznym urządzeniem. Kierowca wniknął w samochód i pozwolił też, aby
samochód wniknął w niego.
Ze swojego ciała możesz korzystać jak z mechanizmu i wtedy nie będziesz na nie wrażliwym. Ciało nieustannie śle
ci informacje, których ty nie słyszysz, bo nie masz żadnego kontaktu...
W ubiegłych dekadach przeprowadzono w Rosji pewne interesujące badania i naukowcy dokonali odkrycia, że
zawsze zanim zaczynamy chorować, już sześć miesięcy wcześniej ciało wysyła systematyczne sygnały. Sześć
miesięcy to długi czas. Zachorujesz w 1975 roku, a ciało już od połowy 1974 roku usiłuje cię ostrzec. Ale ty nie
słyszysz, nie rozumiesz, nie wiesz. Dopiero kiedy choroba cię zaatakuje, dociera to do ciebie. A może i wtedy nie
dociera - dopiero twój lekarz uświadamia ci, jak poważny problem masz ze zdrowiem.
Jeden z naukowców, który przeprowadzał te badania, przez wiele lat kręcił filmy i robił zdjęcia, które pozwalały
wykrywać choroby, zanim się objawią. Mówi on, że choroba może zostać zażegnana, a pacjent nigdy nawet nie
będzie wiedział, czy wystąpiłaby czy nie. Jeśli w przyszłym roku ma zaatakować cię rak, może on być wyleczony
właśnie teraz. Jeszcze nie ma żadnych objawów fizycznych, ale w elektryczności twojego ciała wiele się zmienia -
nie w samym ciele, ale właśnie w jego elektryczności, w bioenergii, wiele się zmienia. Najpierw następują zmiany w
bioenergii, a później występują objawy fizyczne. Jeśli mogłyby być wyleczone na poziomie bioenergetycznym,
- 17 -
nigdy nie przeszłyby do fizycznej sfery ciała.
Dzięki tym badaniom, w przyszłym stuleciu [tzn. w XXI wieku - przyp. tłum.] nikt nie będzie musiał chorować, nie
będzie potrzeby korzystania ze szpitali. Zanim jeszcze choroba objawi się w ciele, może już być leczona, ale musi
być wykryta za pomocą specjalnego urządzenia. Sam nie możesz jej wykryć, chociaż jesteś tu, żyjesz w rym ciele.
Ale nie masz z nim, niestety, kontaktu.
Być może słyszałeś, że hinduscy sannjasini, rishi, mnisi zen, buddyjscy bhikkhu przepowiadają swoją śmierć,
zanim ona nadejdzie. I może zadziwi cię fakt, że taka deklaracja następuje na sześć miesięcy wcześniej - nigdy
więcej niż sześć miesięcy wcześniej. Wielu świętych przepowiedziało, że umrą, właśnie sześć miesięcy przed
swoją śmiercią. To nie jest przypadek; tych sześć miesięcy ma znaczenie. Zanim ciało umrze, zaczyna zamierać w
nim bioenergia, a osoba, która pozostaje w kontakcie ze swoją bioenergią, wie, że zaczyna się ona kurczyć. Życie
oznacza rozprzestrzenianie się, śmierć oznacza kurczenie. Taki człowiek czuje, że jego energia życiowa kurczy
się, obwieszcza więc, że za sześć miesięcy umrze. Mnisi zen znani są z tego, że wybierają sobie nawet pozycję i
sposób, w jaki umrą - bo dokładnie wiedzą, kiedy to nastąpi.
Zdarzyło się, że pewien mnich zen był umierający, poprosił więc swych uczniów:
- Poradźcie mi, jak mam umrzeć; w jakiej pozycji. Człowiek ten był ekscentrykiem, lekko stukniętym, starym, ale
bardzo pięknym szaleńcem. Jego uczniowie zaczęli się śmiać; myśleli, że żartuje, bo robił to bardzo często. Jeden
z nich odrzekł więc:
- A co, gdybyś umarł stojąc w kącie świątyni?
Mnich odpowiedział:
- Słyszałem historię o tym, że kiedyś jakiś mnich zmarł już w kącie świątyni. Nie będę się powtarzał. Zaproponuj
coś unikalnego.
- Umrzyj więc spacerując po ogrodzie - zaproponował ktoś inny. Mnich odrzekł:
- Słyszałem, że ktoś w Chinach zmarł, spacerując. Ktoś jeszcze inny zaproponował:
- Przyjmij pozycję shirshasana, czyli stań na głowie, i umrzyj. Nikt jeszcze nie umarł, stojąc na głowie, to bardzo
trudne umrzeć, stojąc na głowie. Nawet zaśnięcie w takiej pozycji jest niemożliwe, a śmierć jest wielkim snem. Jak
umrzeć w pozycji, w której nawet zwykły sen jest niemożliwy?
Ale mnich zaakceptował ten pomysł. Ucieszył się. Wszyscy myśleli, że po prostu żartuje, a on naprawdę stanął na
głowie. Przestraszyli się: Co on wyprawia? I co teraz? Przecież zostało mu już jedynie parę chwil życia. To byłoby
dziwaczne - umarły stojący na głowie. W przerażeniu ktoś zasugerował:
- Jego siostra jest mniszką w pobliskim klasztorze. Niech ktoś idzie i ściągnie ją tutaj. Jest jego starszą siostrą,
więc zapewne sobie z nim poradzi. Zna go bardzo dobrze.
Siostra przyszła i rzekła podobno:
- Ikkyu (tak mnich miał na imię), nie wygłupiaj się! To nie jest sposób, w jaki się umiera.
Ikkyu zaśmiał się, stanął na nogi i zapytał:
- Dobrze, a jaki jest prawidłowy sposób? Siostra odpowiedziała:
- Usiądź w lotosie, w pozycji Buddy, i wtedy umrzyj. Tamta pozycja nie była dobra. Przynajmniej teraz nie rób z
siebie głupca.
Podobno mnich przyjął pozycję Buddy i zmarł, a siostra wyszła. Jaki piękny człowiek! Ale skąd wiedział, że umiera?
Tak dokładnie, że nawet przybierał pozycje! To właśnie bioenergia zaczynała zanikać i on to czuł. Takie wyczucie
następuje tylko przez głęboki kontakt; nie jedynie powierzchowny kontakt z ciałem, ale łączność z jego korzeniami.
Zacznij od tego, by stawać się coraz wrażliwszym na swoje ciało. Słuchaj go, mówi ci dużo, ale jesteś tak
zasłuchany w to, co masz w głowie, że nie jego słuchasz. Ilekroć wystąpi konflikt między umysłem i ciałem, prawie
zawsze to właśnie twoje ciało ma rację, nie umysł, bo ono jest naturalne, a umysł jest uwarunkowany społecznie;
ciało należy do niezgłębionej natury, umysł do społeczeństwa - twego konkretnego społeczeństwa, twego wieku,
twoich czasów. Ciało jest głęboko zakorzenione w Istnieniu, umysł ślizga się jedynie po powierzchni. Ale ty zawsze
słuchasz umysłu, nigdy ciała. I z powodu tego długotrwałego nawyku zatraciłeś z nim kontakt.
Masz serce, jest ono w tobie zakorzenione. Ale nie masz kontaktu. Zacznij od nawiązania kontaktu z ciałem.
Szybko się zorientujesz, że całe ciało wiruje wokół środka serca, tak jak Układ Słoneczny wokół Słońca. Hindusi
nazwali serce „Słońcem ciała". Całe ciało jest Układem Słonecznym i porusza się wokół serca. Zaczynasz życie
wraz z pierwszym uderzeniem serca, umrzesz, kiedy przestanie bić. Serce jest słonecznym centrum twojego ciała.
Uświadom to sobie. A możesz to zrobić stopniowo, wtedy gdy już zdobędziesz świadomość całego swojego ciała.
Nie okłamuj sam siebie
Pamiętaj, abyś nie okłamywał siebie. Jak? Zapamiętaj trzy rzeczy. Po pierwsze, nigdy nie słuchaj nikogo, kto mówi
ci, jaki masz być. Zawsze słuchaj swojego wewnętrznego głosu, aby wiedzieć, kim chciałbyś być. Inaczej
zmarnujesz swoje życie.
- 18 -
Jest tysiąc jeden pokus dookoła ciebie, bo wielu handlarzy zachwala swój towar. Ten świat to supermarket i każdy
jest zainteresowany tym, żeby ci coś sprzedać; każdy jest handlarzem. Jeśli posłuchasz zbyt wielu z nich -
oszalejesz. Nikogo nie słuchaj, po prostu zamknij oczy i słuchaj wewnętrznego głosu. To jest właśnie podstawa
medytacji: słuchać wewnętrznego głosu. To po pierwsze.
Po drugie - a drugie staje się możliwe dopiero, gdy masz już za sobą pierwsze - nigdy nie noś maski. Jeśli jesteś
zły - bądź zły. To ryzykowne, ale nie uśmiechaj się, bo to będzie nieprawdziwe. Nauczono cię, że nawet kiedy
jesteś zły, masz się uśmiechać, więc twój uśmiech staje się fałszywy jak maska... po prostu wykrzywienie ust, nic
więcej. Serce pełne złości, trucizny, a usta się uśmiechają - stajesz się pełny fałszu.
A potem dzieje się jeszcze i to: kiedy chcesz się śmiać, nie potrafisz. Cały twój mechanizm jest wywrócony do góry
nogami, bo kiedy chciałeś być zły - nie byłeś; kiedy byłeś pełen nienawiści - nie okazałeś tego. Teraz chciałbyś
kochać, ale nagle odkrywasz, że mechanizm nie działa. Teraz chciałbyś się uśmiechnąć, a robisz to z przymusem.
Twoje serce wypełnia radość i chcesz się śmiać w głos, ale nie możesz się roześmiać, coś ściska cię w sercu, coś
dławi cię w gardle. Uśmiech się nie pojawia, a jeśli nawet się pojawi, to jest blady, jakby martwy. Nie daje ci
szczęścia. Nie wzbiera w tobie, nie promieniuje.
Kiedy jesteś zły - bądź zły. Nie ma powodu, żebyś nie był. Kiedy chcesz się śmiać, śmiej się. Nie ma powodu, byś
się nie śmiał. Stopniowo okaże się, że cały twój system zaczyna funkcjonować.
A kiedy dobrze funkcjonuje, naprawdę, wydaje z siebie cichy „szmer" -jak samochód, w którym wszystko sprawnie
działa. Kierowca, który kocha swój samochód, wie, że teraz wszystko jest w porządku, stanowi organiczną jedność
- mechanizm funkcjonuje dobrze. Zobaczysz: kiedy organizm człowieka funkcjonuje prawidłowo, można słyszeć
dokoła niego jakby delikatny „szmer". Idzie, ale każdy krok ma w sobie coś z tańca. Mówi, ale jego słowa niosą w
sobie delikatną poezję. Patrzy na ciebie i patrzy naprawdę; nie jest letni, jest naprawdę gorący. Kiedy cię dotyka,
dotyka naprawdę; możesz czuć, jak jego energia wnika w ciebie, prąd życia przenosi się... bo jego mechanizm
dobrze funkcjonuje.
Nie nakładaj masek; one powodują nieprawidłowe funkcjonowanie twojego mechanizmu, tworzą blokady. W twoim
ciele jest wiele blokad. U człowieka maskującego złość, blokuje się szczęka. Cała złość wchodzi tam i pozostaje.
Jego dłonie stają się brzydkie; nie poruszają się z wdziękiem tancerza, ponieważ złość wchodzi w palce - i je
blokuje. Pamiętaj: złość ma dwa źródła, z których można ją wyrzucać. Jedno to zęby, drugie to palce. Wszystkie
zwierzęta, kiedy są złe, gryzą zębami lub drapią pazurami. Z tych dwóch punktów wydobywa się złość.
Mam także podejrzenie, że kiedy ludzie kumulują w sobie zbyt wiele złości, zaczynają mieć problemy z zębami.
Zęby psują się, gdyż jest w nich zbyt wiele energii, która nie może znaleźć ujścia. Każdy, kto dusi w sobie złość,
więcej je, bo jego zęby potrzebują coś gryźć. Ludzie w złości więcej palą. Ludzie w złości więcej mówią, stają się
obsesyjnymi gadułami, bo szczęki potrzebują się poruszać, aby zrzucić choć trochę tego napięcia.
Dłonie złych ludzi mają zgrubiałe stawy, są brzydkie. Gdyby ta energia znalazła ujście, mogłyby stać się pięknymi
dłońmi. Jeśli cokolwiek w sobie dusisz, jakaś część ciała jest odpowiedzialna za te emocje. Jeśli nie chcesz płakać,
twoje oczy tracą blask, bo łzy są potrzebne; są zjawiskiem towarzyszącym życiu. Jeśli co jakiś czas łkasz i
krzyczysz, wchodzisz w to - stajesz się tym zjawiskiem - łzy zaczynają spływać ci z oczu, oczy stają się czyste, są
odświeżone, młode i delikatne. To dlatego kobiety mają piękniejsze oczy - ciągle jeszcze płaczą. Mężczyźni
zatracili piękno oczu, gdyż wydaje im się, że nie wypada płakać. Jeśli mały chłopiec płacze - każdy, nawet rodzice,
będą się naśmiewać: „Co ty robisz? Jesteś mięczakiem?" Jakiż to nonsens, przecież Bóg dał mężczyznom i
kobietom takie same gruczoły łzowe. Gdyby mężczyzna nie powinien płakać -nie miałby tych gruczołów. Proste
wnioskowanie. Dlaczego takie same gruczoły łzowe istnieją u mężczyzn i u kobiet? Oczy potrzebują łkania i
szlochania i wspaniale jeżeli możesz to robić z głębi swego serca.
Pamiętaj: jeśli nie umiesz serdecznie płakać, nie umiesz także śmiać się, bo to dwa przeciwne bieguny. Ludzie
umiejący się śmiać, umieją także płakać. Ludzie, którzy nie umieją płakać, nie umieją się śmiać.
Może zaobserwowałeś to kiedyś u dzieci: kiedy śmieją się długo i głośno - naturalnie przechodzą w płacz - bo obie
te czynności są połączone. Słyszałem matki, mówiące: „Nie śmiej się tak mocno, bo zaczniesz płakać". Prawda, bo
zjawisko jest to samo - po prostu ta sama energia przemieszcza się na przeciwną stronę.
Toteż po drugie: nie nakładaj masek. Bądź sobą za wszelką cenę. Po trzecie zaś, aby zachować swoją
autentyczność, zawsze żyj w teraźniejszości - każde zakłamanie nadchodzi z przeszłości albo z przyszłości. To, co
przeszło - minęło, nie przejmuj się tym. I nie dźwigaj tego jak piętno; inaczej nigdy ci to nie pozwoli być
prawdziwym w teraźniejszości. A co jeszcze nie nadeszło -nie zdarzyło się, nie przejmuj się niepotrzebnie
przyszłością; inaczej wejdzie ona do twojej teraźniejszości i ją zniszczy. Bądź prawdziwy w teraźniejszości, a wtedy
będziesz autentyczny. Być tu i teraz znaczy być autentycznym.
Poddaj się życiu, cokolwiek przynosi
Oczywiście społeczeństwo przygotowuje cię do bycia aktywnym, ambitnym, sprytnym, wydajnym. Nie przygotowuje
cię do relaksowania się, nicnierobienia i odpoczynku. Potępia wszelkie przejawy wypoczywania jako lenistwo.
Potępia ludzi, którzy nie są szalenie aktywni - bo całe społeczeństwo jest szalenie aktywne, próbując do czegoś
dojść. Nikt nie wie dokładnie do czego, ale każdy popędza: Szybciej, szybciej!
Słyszałem o pewnym małżeństwie, mknącym w aucie z ogromną prędkością. Żona powtarzała mężowi: „Popatrz
na mapę". A mąż odpowiadał: „Cicho bądź. Zamknij się! Ja tu jestem kierowcą. Nie ma znaczenia, dokąd jedziemy,
- 19 -
ważna jest prędkość. Prędkość się liczy."
Nikt nie wie, dokąd zdąża i dlaczego.
Jest pewna znana anegdota... George Bernard Shaw jechał pociągiem z Londynu do jakiegoś miasta i nadszedł
konduktor. Pisarz nie mógł znaleźć biletu w żadnej kieszeni ani w torbie, otworzył nawet walizkę. Kontroler w końcu
powiedział:
- Znam pana. Pan nazywa się George Bernard Shaw. Jest pan znany na całym świecie. Bilet na pewno gdzieś tu
jest, po prostu zapomniał pan, gdzie go włożył. Niech pan się nie martwi. Zostawmy to.
George Bernard Shaw odpowiedział:
- Pan nie rozumie. Nie szukam biletu po to, żeby go panu pokazać. Ja muszę sprawdzić, dokąd jadę. Jeżeli ten
głupi bilet przepadnie, ja też przepadłem. Myślał pan, że szukam biletu dla pana? Może pan mi powie, dokąd jadę.
Konduktor na to:
- O, tego już za wiele. Chciałem panu pomóc. Niech się pan nie denerwuje. Może przypomni się panu później,
kiedy dojedzie pan do właściwej stacji. Jakże ja mógłbym panu powiedzieć, dokąd pan jedzie?
Każdy jest w takiej samej sytuacji. I dobrze, że wokół nie ma kontrolerów naszych duchowych biletów, którzy
sprawdzaliby, dokąd zmierzasz. Gdyby tak było, takie pytanie by cię zamurowało. Oczywiście przez całe życie
dokądś biegniesz -nie ma wątpliwości. Przez całe swoje życie dokądś zmierzasz. Ale, niestety, nie masz pojęcia
dokąd.
Jedno jest pewne, dojdziesz do grobu. Ale to nie jest ten cel, do którego zmierzasz. To jedyne miejsce, do którego
nikt nie chce dotrzeć, choć jest przecież nieuniknione. To jest końcowa stacja wszystkich pociągów. Jeśli nie masz
biletu -zaczekaj do stacji końcowej. Powiedzą ci: „Wysiadaj. Ten pociąg już dalej nie jedzie".
Całe społeczeństwo jest nastawione na pracę. To społeczeństwo pracoholików. Nie chce, byś nauczył się
relaksować, a więc od wczesnego dzieciństwa wkłada ci do głowy, że jest to złe.
Nie mówię, żebyś relaksował się przez cały dzień. Wykonuj swoją pracę, ale znajdź też czas dla samego siebie, a
to można zrobić tylko odpoczywając. I zaskoczy cię fakt, że jeśli będziesz w stanie wypocząć godzinę, dwie
godziny na dobę, uda ci się dużo głębiej wniknąć w samego siebie.
To zmieni twoje zachowanie - staniesz się spokojniejszy, cichszy. To zmieni jakość twojej pracy - przejawi się w
niej więcej talentu i wdzięku. Będziesz popełniał mniej błędów, bo staniesz się bardziej skoncentrowany, będziesz
stanowił całość. Relaksacja to niesłychana siła. To nie jest lenistwo. Człowiek leniwy wygląda na pozór spokojnie,
ale w jego głowie myśli krążą z zawrotną szybkością. Człowiek zrelaksowany to: odprężone ciało, odprężony
umysł, odprężone serce.
Po prostu relaks we wszystkich trzech płaszczyznach - ciało, umysł, serce. Przez dwie godziny taki człowiek jest
jakby nieobecny. Przez te dwie godziny odradza się jego ciało, odradza się jego serce, odradza się jego
inteligencja i wszystko to widać potem w efektach jego pracy.
Nie będzie ofiarą ani nie będzie się szamotał jak oszalały w tę i z powrotem. Po prostu bezpośrednio dojdzie do
punktu, do którego chce dojść. I będzie robił rzeczy, które są potrzebne; nie będzie zawracał sobie głowy
drobiazgami. Będzie mówił te rzeczy, które należy powiedzieć. Jego słowa staną się jak telegram; jego ruchy będą
pełne wdzięku; jego życie stanie się poezją.
Na te wspaniałe wyżyny może wynieść cię rozluźnienie, relaksacja; jest bowiem łatwą techniką. Nie ma w niej nic
nadzwyczajnego. Przez kilka dni będzie być może wydawać ci się trudna, ze względu na stare nawyki.
Przełamanie starych nawyków zajmie kilka dni. Coraz głębsza i głębsza relaksacja staje się medytacją. Medytacja
to rodzaj najgłębszego stanu rozluźnienia.
Zaakceptuj mądrość ciała
Ciało ma wielką mądrość - pogódź się z nią. Pozwól mu podążać za jego własną mądrością. Kiedy masz chwilę
czasu - po prostu odpręż się. Nie kontroluj oddechu, nie przeszkadzaj. Przyzwyczajenie do ingerowania wrosło w
ciebie tak bardzo, że nie możesz bez niego nawet oddychać. Jeśli zwrócisz uwagę na oddech, to natychmiast
zauważysz, że zaczynasz weń ingerować: zaczynasz brać głębokie wdechy albo pogłębiasz wydech. Nie ma
potrzeby się wtrącać. Pozwól oddechowi być taki, jaki jest - ciało wie dokładnie, czego potrzebuje. Jeśli potrzebuje
więcej tlenu, będzie oddychać głębiej, jeśli potrzebuje mniej tlenu, będzie oddychać płycej.
Po prostu zostaw to ciału! Przestań ingerować. Jeśli gdziekolwiek poczujesz napięcie, zacznij powoli rozluźniać to
miejsce. Relaksuj się wtedy, kiedy siedzisz, odpoczywasz, a później - kiedy coś robisz (zamiatasz podłogę albo
pracujesz w kuchni czy w biurze). Utrzymuj ten stan jak najdłużej. Działanie nie musi być przeszkodą w tym, byś
poczuł się odprężony. I tu właśnie leży piękno, ogromne piękno tego, co robisz. Twoja praca będzie miała posmak
medytacji.
Tymczasem ludzie za wszelką cenę dokonują niepotrzebnych wysiłków. Niekiedy ten ich wysiłek stanowi barierę,
staje się problemem, który sami tworzą.
W czasie burzy śnieżnej powstało wielkie zamieszanie w centrum miasta. Mufla Nasredin próbował pomóc pewnej
- 20 -
tęgiej kobiecie wcisnąć się do wozu. Po wielu próbach popychania, wciskania i kilku upadkach na lód powiedział jej
wreszcie, że nie jest w stanie pomóc jej wsiąść. Kobieta krzyknęła: „Wsiąść? Ja próbuję się stąd wydostać!"
Tylko popatrz... Są rzeczy, które stracisz, jeśli próbujesz je przeforsować. Nigdy nie popędzaj rzeki, ale także nie
idź pod prąd. Rzeka płynie do morza na swój własny sposób - po prostu się przyłącz, stań się częścią tej podróży.
To doprowadzi cię do spełnienia.
Relaksując się, posiądziesz wiedzę; nie relaksując się, nigdy jej nie zdobędziesz. Relaksacja staje się drzwiami do
najwyższej wiedzy - oświecenia.
Symfonia radości
W rzeczywistości radość oznacza tylko tyle, że twoje ciało pozostaje w symfonii, nic ponadto. Oznacza, że twoje
ciało trwa w rytmie muzyki, nic ponadto. Radość nie jest tym samym co przyjemność. Przyjemność czerpie się z
czegoś innego. Radość to po prostu bycie sobą - żywym, tryskającym energią, pełnym wigoru. Poczucie subtelnej
muzyki otaczającej i wypełniającej twoje ciało, symfonia - oto radość. Możesz być pełen radości, kiedy twoje ciało
płynie, kiedy jest jak nurt rzeki.
Najważniejsze jest to, by zawrzeć pokój z własnym ciałem I nigdy go nie naruszać. Kiedy już masz
traktat pokojowy z ciałem, stanie się ono bardzo ci przyjazne. Dbasz o ciało, ciało zadba o ciebie-
stanie się to źródłem wspaniałych wartości, stanie się sercem świątyni
Zdrowy organizm jest zawsze zdolny osiągać szczyty orgazmu. Jest pełen ekstazy. Ma poczucie pełni. Kiedy
zdrowy człowiek się śmieje, śmieje się razem z całym swoim ciałem. To nie tylko usta, to nie tylko twarz – śmieje
się od stóp do głów, całym sobą. Delikatne fale śmiechu przepływają przez niego całego. Cała jego bioenergia
faluje tym śmiechem.
Jest jak w tańcu. Kiedy zdrowy człowiek jest smutny, to naprawdę jest smutny, całkowicie. Kiedy zdrowy człowiek
jest zły, jest naprawdę zły, całkowicie. Kiedy uprawia miłość, jest miłością, niczym więcej. Kiedy uprawia miłość,
robi to naprawdę. W rzeczywistości mówienie, że „uprawia miłość", nie jest właściwe. To uproszczenie, wyrażenie
wulgarne samo w sobie, bo miłość nie może być „uprawiana". On nie uprawia miłości, on jest miłością. Nie jest
niczym innym jak tylko energią miłości. Tak właśnie czuje i to właśnie robi. Kiedy spaceruje, jest po prostu spaceru-
jącą energią. Nie ma tam osoby. Kiedy kopie dół, jest po prostu kopaniem.
Zdrowy człowiek nie jest jednostką statyczną; jest procesem, dynamicznym procesem. Można też powiedzieć, że
zdrowy człowiek nie jest rzeczownikiem, lecz czasownikiem... Nie jest rzeką, lecz nurtem. Bezustannie płynie we
wszystkich kierunkach, wylewa się. A każde społeczeństwo, które tego zabrania, tworzy patologię. Każdy człowiek,
który jest w jakikolwiek sposób krępowany, popada w patologię, wypacza się. Funkcjonuje jedynie jego część, nie
całość.
Wiele kobiet nie wie, co to jest orgazm. Wielu mężczyzn nie wie, co oznacza całkowity orgazm. Większość osiąga
jedynie orgazm lokalny, genitalny, ograniczony jedynie do genitaliów. Po prostu malutka fala w genitaliach - i
koniec. Nie jest to jak stan, w którym ciało dostaje się w wir i ginie w otchłani, na kilka chwil zatrzymuje się czas i
nie pracuje umysł, przez kilka chwil nie wiesz, kim jesteś. To właśnie byłby całkowity orgazm.
Człowiek jest chory i cierpi na wiele patologii, bo jest powykrzywiany w różny sposób przez społeczeństwo. Nie
wolno ci kochać całkowicie, nie wolno ci się złościć; nie wolno ci być sobą. Nakładają na ciebie tysiące ograniczeń.
Jeśli naprawdę chcesz być zdrowy, musisz się uniezależnić. Musisz odrzucić wszystko, co narzucają ci inni ludzie i
społeczeństwo. Społeczeństwo jest jak mafia, ale tylko takie mamy, nie możemy więc nic na to poradzić. Każdy z
nas musi odnaleźć swoją własną drogę wyjścia z tej patologicznej grupy i najlepszą drogę ku temu, aby stać się
entuzjastycznym we wszystkim, co robi.
Jeśli idziesz popływać, to pływaj, ale pływaj tak całkowicie, aż sam staniesz się pływaniem, czasownikiem. Niech
rzeczownik zniknie. Kiedy biegasz, biegaj naprawdę, stań się biegiem, nie biegaczem. Na olimpiadach masz
biegaczy, rozmaite ego rywali... Ambicje. Jeśli umiesz biegać bez świadomości bycia biegaczem, takie bieganie
staje się zen; staje się medytacją. Tańcz, ale nie stawaj się tancerzem, bo tancerz zaczyna kontrolować i przez to
rozbija całość. Po prostu tańcz i pozwól, by taniec zaprowadził cię, dokądkolwiek tylko chce.
Akceptuj życie, zaufaj życiu, a krok po kroku życie zniszczy wszystkie twoje zahamowania i przez wszystkie te
obszary, które były zablokowane, znów zacznie przepływać energia.
Toteż cokolwiek robisz, rób to, mając na uwadze, że musisz stać się bardziej elastyczny. Jeśli trzymasz czyjąś
rękę, trzymaj ją naprawdę. Przecież i tak ją trzymasz, po co więc marnować tę chwilę? Trzymaj ją naprawdę! Niech
to nie będą dwie nieżywe dłonie zaczepione jedna o drugą, a każda zastanawia się, kiedy ta druga rozluźni
wreszcie uścisk. Kiedy mówisz, mów z pasją, jeśli nie znudzisz innych siebie. Życie powinno być pasją, wibrującą
pasją, pulsującą pasją, ogromną energią. Nic, co robisz nie powinno być bezmyślne; jeśli tak jest, nie rób tego. Nie
ma obowiązku, byś cokolwiek robił, ale jeśli jest coś, co naprawdę chcesz zrobić, zrób to.
Wczuj się w rytm. Jeśli wchodzisz w harmonię z Istnieniem, to jesteś na właściwej ścieżce. Jeśli
zaczynasz czuć dysharmonię, napięcie, jeśli pojawią się dyskomfort, drżenie, zaczynasz tracić
kierunek i pojawia się przekonanie, że jesteś przypadkowy, że nic nie ma sensu - jest to właśnie
wskazówka, że wypadłeś z rytmu istnienia

- 21 -
Stopniowo wszystkie zahamowania znikną i odzyskasz swoje życie. Odzyskasz swoje ciało, odzyskasz swój umysł.
Społeczeństwo wykrzywiło ciało, umysł - wszystko. Narzuciło ci pewne wybory. Pozostawiło bardzo wąskie
szczeliny, przez które wolno ci patrzeć. Zabroniono ci widzieć całość.
Śmiej się i bądź pełnią siebie
Poczucie humoru połączy rozdzielone części twojej osoby. Poczucie humoru sklei fragmenty ciebie w jedną całość.
Przecież chyba już to wiesz? Kiedy śmiejesz się serdecznie, nagle wszystkie fragmenty znikają i stajesz się
jednym. Kiedy się śmiejesz, twoja dusza i twoje ciało to jedno - śmieją się razem. Kiedy myślisz, twoje ciało i dusza
są rozdzielone. Kiedy płaczesz, twoje ciało i dusza są jednym, są zharmonizowane. Zawsze pamiętaj: wszystkie te
rzeczy są dobre, bo dobre jest to, co czyni cię jednością. Śmiech, płacz, taniec, śpiew - wszystko to sprawia, że
jesteś jedną całością, w której funkcjonujesz w pełnej harmonii, bez podziałów. Myślenie odbywa się w głowie, a
ciało w tym czasie może robić tysiące rzeczy; możesz jeść, a umysł nie przerywa swojego procesu myślenia. To
jest podział. Idziesz drogą: ciało spaceruje, a ty myślisz. Nie myślisz o drodze, nie myślisz o drzewach, które cię
otaczają, nie myślisz o słońcu, nie myślisz o ludziach, których mijasz, rozmyślasz o innych sprawach, innych
światach.
Roześmiej się serdecznie, nie jednym z tych sztucznych śmiechów, które są jedynie grymasem ust, lecz szczerze,
z głębi siebie, a nagle poczujesz, że twoja dusza i ciało działają wspólnie. To nie tylko ciało, to coś głębiej w twoim
wnętrzu. To powstaje w samym centrum twojego ja i wypływa na zewnątrz. Cały jesteś śmiechem.
W pewnym kurorcie w Nowej Anglii mieszkał tak brzydki człowiek, że był przedmiotem nieustannych dowcipów,
wymyślanych przez mieszkańców. Pewien chirurg plastyczny który pojechał tam na urlop, tak przejął się jego
brzydotą, że zaproponował, iż bezpłatnie zmieni mu twarz. Powiedział: „Dokonam operacji która uczyni cię
najprzystojniejszym mężczyzną w Nowej Anglii".
Tuż przed samą operacją chirurg zapytał: „Czy chcesz, żebym całkowicie zmienił twoją twarz?" A ów mężczyzna
odpowiedział: „Nie, nie aż tak. Chcę, żeby znajomi wiedzieli, że ten przystojniak to ja".
Tak właśnie funkcjonuje ego. Chcesz, aby koledzy wiedzieli, kim jest ten przystojniak. Chcesz, żeby koledzy
wiedzieli, kto jest tym cichym, tym nieśmiałym, tym, który zawsze stoi w cieniu. Nawet jeśli twoje pragnienie jest tak
skromne, oznacza, że twoje ego żyje i ma się świetnie. Nic nie uległo zmianie. A tylko całkowita zmiana jest
zmianą.
Hajmi Goldberg straci! mnóstwo pieniędzy na giełdzie i jest w stanie załamania. Idzie z wizytą do lekarza i mówi:
- Panie doktorze, strasznie trzęsą mi się ręce. Doktor pyta:
- Czy pan dużo pije? Hajmi odpowiada:
- Nie mogę pić, bo wszystko rozlewam.
- Rozumiem - odpowiada doktor i zaczyna szczegółowe badanie. Kiedy skończył, pyta:
- Czy odczuwa pan mrowienie w ramionach? Ból w kolanach? Nagłe zawroty głowy?
- Tak - odpowiada Hajmi - właśnie tak się czuję.
- To zabawne - mówi doktor - bo ja też. Ciekawe, co to znaczy? Następnie przegląda przez kilkanaście minut
notatki i pyta:
- Czy miał pan takie objawy już wcześniej?
- Tak - odpowiada Hajmi.
Doktor wzywając następnego pacjenta, mówi:
- W takim razie to proste. To nawrót pana poprzedniej choroby.
**************************
Fred wrócił od lekarza i wygląda okropnie. Opowiada żonie Becky, że dowiedział się, iż umrze jeszcze tej nocy.
Żona obejmuje go i zaczynają płakać. Następnie proponuje, żeby poszli do łóżka kochać się po raz ostatni. Kochali
się, dopóki Becky nie zasnęła, ale Fred boi się zasnąć, bo jest to jego ostatnia noc na tym świecie. Leży więc w
ciemności, podczas gdy Becky chrapie. Fred szepcze żonie do ucha:
- Becky, proszę cię, zróbmy to jeszcze raz.
Ale Becky śpi nadal. Fred patrzy na zegarek, pochyla się nad żoną i potrząsa ją mocno.
- Becky, proszę, zrób to dla mnie jeszcze jeden raz. Becky otwiera oczy i mówi:
- Fred, jak możesz być takim egoistą? Ty masz już to wszystko z głowy, a ja muszę rano wstać.
Wszyscy starzy ludzie na całym świecie to robią - wypróbowują cierpliwość swoich krewnych.
Hajmi Goldberg był bardzo zmartwiony; jego żona zaniemogła, więc wezwał lekarza. Po zbadaniu jej lekarz
powiedział do Hajmiego:

- 22 -
- Obawiam się, że mam dla pana złe wiadomości. Pana żonie zostało już tylko kilka godzin życia. Mam nadzieję, że
rozumie pan, iż nic więcej nie można zrobić. Ale niech pan nie dopuszcza do siebie cierpienia.
- Nie ma sprawy, panie doktorze - odpowiada Hajmi. - Cierpiałem przez czterdzieści lat, to wytrzymam jeszcze tych
parę godzin.
Pamiętaj definicję zdrowia: kiedy zupełnie nie czujesz swojego ciała, jest ono w pełnym zdrowiu. Czujesz
swoją głowę dopiero wtedy, gdy zaczyna boleć. Nie masz bólu głowy, to jakbyś nie miał głowy -jest ona tak lekka,
jakby nic nie ważyła. Masz nogi dopiero wtedy, kiedy cię bolą. Kiedy cię nie bolą - nie czujesz, że je masz. Kiedy
ciało jest zdrowe... cóż, zgodnie z moją definicją zdrowia -to tak jakbyś nie miał ciała, bo czy masz je, czy też nie,
nie stanowi to dla ciebie różnicy.
I taka sama jest prawda o zdrowym umyśle. Jedynie chory umysł daje o sobie znać. Kiedy jest zdrowy, spokojny,
nie odczuwasz jego istnienia. Kiedy zarówno twoje ciało, jak i umysł zachowują spokój, dużo łatwiej, radośniej,
będzie ci odczuwać swoją duszę. Wcale nie ma potrzeby zachowywać się przy tym poważnie.
Hajmi Goldberg poszedł do swojego lekarza, poczuł się bowiem wyczerpany ciągłą troską o swoje pieniądze.
- Zrelaksuj się - poradził doktor. - Niecałe dwa tygodnie temu był u mnie pacjent załamany tym, że nie mógł
zapłacić rachunków swojemu krawcowi. Poradziłem mu, żeby po prostu nie płacił, i od razu poczuł się lepiej.
- Wiem - odrzekł Goldberg. - To ja jestem jego krawcem.
Oczywiście, zdarzają się różne sytuacje... Ale jeśli będziesz choć trochę uważniejszy, będziesz umiał śmiać się
nawet w sytuacji Hajmiego. Wszędzie dokoła jest wiele takich sytuacji. Życie jest ich pełne.
Do autobusu wsiadł mężczyzna z gromadką dzieci. Starsza pani zapytała, czy wszystkie są jego.
- Oczywiście - odburknął. - Jestem sprzedawcą prezerwatyw, a te wszystkie dzieci otrzymałem w ramach
reklamacji.
Rozejrzyj się. Wszędzie dokoła coś się dzieje. Naucz się, jak można się tym cieszyć.
Joe został ugryziony przez psa. Rana nie chciała się zagoić, toteż umówił się z doktorem. Ten kazał mu przynieść
ze sobą psa. Zgodnie z podejrzeniami - pies miał wściekliznę.
- Obawiam się, że jest już za późno na ratunek - brzmiała diagnoza. Joe usiadł przy biurku doktora i zaczął coś
szybko pisać.
- Może nie będzie aż tak źle. Nie musi Pan natychmiast spisywać swojego testamentu - pocieszał doktor.
-To nie jest mój testament. Robię listę ludzi, których mam zamiar ugryźć.
Jeśli nic nie można poradzić na moją wściekliznę, to czemu mam nie wykorzystać tej okazji? Tej wspaniałej
okazji...
Ciesz się życiem, śmiej się z tych wszystkich absurdów, które cię otaczają. Śmiej się przez całą drogę do boskiej
świątyni. Dochodzą tam ci, którzy śmiali się bez ograniczeń. Ci poważni wciąż się błąkają ze swymi kamiennymi
twarzami.
Będący na stażu młody doktor Dagburt, odbywa wizyty domowe u chorych z doświadczonym internistą, doktorem
Bonesem.
- Ja postawię diagnozy w pierwszych dwóch przypadkach. Obserwuj uważnie, bo następnie ty spróbujesz - mówi
Bones.
W pierwszym domu zmartwiony mąż mówi:
- Moja żona ma straszne skurcze żołądka.
Doktor Bones bada pacjentkę, a następnie klęka, zagląda pod łóżko i mówi:
- Musi pani przestać objadać się tymi wszystkimi cukierkami i czekoladkami, a poczuje się pani lepiej.
Dagburt zagląda pod łóżko i widzi na podłodze mnóstwo opakowań po słodyczach.
Następna wizyta odbywa się w domu zrozpaczonej Becky Gold-berg.
- Coś się stało z Hajmim, doktorze. Wczoraj przez cały dzień był jakiś roztargniony, dzisiaj ciągle się przewraca.
Kiedy położyłam go do łóżka - stracił przytomność.
Badając Hajmiego, doktor zagląda pod łóżko i mówi do niego:
- To bardzo proste. Za dużo pijesz.
Młody doktor Dagburt także zagląda pod łóżko i widzi siedem pustych butelek po dżinie.
W czasie trzeciej wizyty nadeszła pora na postawienie diagnozy przez doktora Dagburta. Czekają długo po
naciśnięciu dzwonka, ale w końcu otwiera młoda kobieta z mocno zarumienionymi policzkami.
- Pani mąż zamówił wizytę dla pani. Powiedział, że od samego rana zachowuje się pani bardzo dziwnie - mówi
- 23 -
Dagburt.
Idą na górę, kobieta kładzie się do łóżka. Darbert bada ją, a następnie zagląda pod łóżko.
- No, dobrze, mówi. Przepisuję pani dietę beznabiałową, a wszystko wróci do normy.
Kiedy wyszli, Bones bardzo zdziwoiny pyta:
- Jak doszedłeś do tej diagnozy?
- Cóż - mówi Dagburt - poszedłem za twoim przykładem i zajrzałem pod łóżko. Znalazłem tam mleczarza.
**************************
Slobovia i Kowalski spotykają się w środku nocy w barze Pope & Har-lot na kilka piwek. Kowalski pyta:
- Czy twoja żona dobrze gotuje?
- Przychodzę do domu dziś wieczorem - odpowiada Slobovia -a moja żona krzyczy i płacze, bo pies zjadł pieróg,
który dla mnie zrobiła. Mówię jej: „Nie rycz. Kupię ci nowego psa".
**************************
- Panie Klopman. Mimo że jest pan naprawdę ciężko chory, to myślę, że uda mi się pana z tego wyciągnąć - mówi
doktor Bones. Klopman płacze:
- Doktorze, jeśli naprawdę wyzdrowieję, to przekażę pięć tysięcy dolarów na pana nowy szpital.
Kilka miesięcy później Bones spotyka Klopmana na ulicy i pyta o samopoczucie.
- Nigdy nie czułem się lepiej - odpowiada Klopman.
- Chciałem z panem porozmawiać o obiecanych pieniądzach na nowy szpital - mówi Bones.
-Nie rozumiem, panie doktorze.
- No cóż, obiecał pan, że jeśli pan wyzdrowieje, to przekaże pan pięć tysięcy dolarów na nowy szpital - mówi
Bones.
- Ja tak powiedziałem? - dziwi się Klopman. - To tylko dowodzi, jak bardzo byłem chory!
Ruta, żona Mosze Finkelsztajna, narzeka na kiepskie poczynania męża w łóżku, Mosze idzie więc do lekarza.
Doktor Bones przepisuje nowe, cudowne pigułki, które na pewno poskutkują.
Po miesiącu Mosze wraca do doktora i mówi:
- Te pigułki są świetne. Uprawiam miłość co noc, po kilka razy.
- Wspaniale. Teraz pana żona jest chyba w końcu zadowolona? -pyta doktor.
Mosze odpowiada:
- No cóż, nie wiem. Jeszcze nie dotarłem do domu.
**************************
Słoneczny, poniedziałkowy poranek w centrum Santa Banana w Kalifornii. Doktor Decapitate szykuje się do
przyjęcia swojego pierwsze- go pacjenta. Jeszcze raz spogląda na swój nowoczesny, świetnie wyposażony,
skomputeryzowany, połyskujący chromem gabinet, naciska guzik i wpuszcza pacjenta, pana Porky Poke'a.
- Doktorku! - krzyczy Porky. Jego głowa jest cała w bandażach.
-Ach! Zapewne jakiś problem z głową -woła Decapitate.
- Niesamowite! Jak pan to odgadł?
- No cóż! Trzydzieści lat praktyki w tym zawodzie.
I doktor zaczyna naciskać jakieś przełączniki, jakieś klawisze w komputerze. Po chwili mówi:
- Nie ma wątpliwości. To ostry przypadek migreny.
-To zdumiewające! Mam ją przez całe życie. Czy może mnie pan wyleczyć?
- Dobrze - mówi doktor patrząc w komputer. - Zabrzmi to drastycznie, ale by pomóc panu, będę musiał usunąć
pańskie lewe jądro.
- O rany! Lewe jajo! - rozpacza Porky. - No dobrze. Zrobię wszystko, aby pozbyć się tego bólu.
Po tygodniu, kaczym chodem Porky Poke opuszcza prywatną klinikę. Nie ma lewego jądra, ale czuje się jak
odrodzony.
- Już po migrenie!—krzyczy, próbując tańczyć z radości.
Aby to uczcić, idzie od razu do sklepu krawieckiego Mosze Finkelsztajna. Chce sprawić sobie całą nową
- 24 -
garderobę. Mosze patrzy na niego i mówi:
- Marynarka rozmiar czterdzieści dwa.
- Tak! Ale skąd pan wie? - pyta Porky.
- Cóż. Trzydzieści lat praktyki w tym zawodzie. Rozmiar pana spodni to trzydzieści sześć, długość nogawki
siedemdziesiąt osiem centymetrów.
- Zdumiewające! -woła Porky. - Ma pan świętą rację!
- Oczywiście, że mam rację. Robię to całe życie. Pana buty mają rozmiar dziewięć i pół - kontynuuje Mosze.
-Niesamowite. Dokładnie tak jest!
- A pana bielizna jest w rozmiarze cztery - dodaje Finkelsztajn.
- O, nie. Tu się pan myli. Mam rozmiar trzeci.
- Nie, nie. Na pewno czwarty - upiera się sprzedawca.
- Nie. Całe moje życie nosiłem i noszę rozmiar trzy - mówi Porky.
- Dobrze. Niech pan sobie nosi ten rozmiar trzeci, ale będzie pan miat od tego okropną migrenę.

4. Pokonaj dolegliwości
* Sugestie i wskazówki zawarte w tym rozdziale pochodzą z osobistych spotkań Osho z różnymi ludźmi. Mimo że
wskazówki te były udzielane konkretnym osobom, zawierają się w nich także ogólne porady, które mogą być
zastosowane w rozwiązywaniu powszechnie spotykanych dolegliwości organicznych i psychicznych. W żadnym
jednak wypadku sugestie te nie powinny zastępować konsultacji i leczenia, udzielanych przez profesjonalnych
lekarzy.
Jeżeli nie traktujesz swego ciała zgodnie z naturą, pojawia się choroba. Jest ona twoim sprzymierzeńcem. Wytyka
ci:
„Zmień postępowanie! Robisz coś niezgodnego z naturą". Jeśli nie jesz przez trzy czy cztery dni, czujesz się
osłabiony, głodny, smutny. Twoje ciało potrzebuje energii, więc mówi: „Zjedz coś!"
Zawsze pamiętaj: energia jest neutralna, toteż jakość twojego istnienia zależy od ciebie. Możesz być szczęśliwy,
możesz być nieszczęśliwy - jak sobie życzysz. Nikt inny za to nie odpowiada.
Kiedy jesteś głodny - jedz. Kiedy jesteś spragniony - pij. Kiedy chcesz spać - śpij. Nie zmieniaj natury. Przez jakiś
czas możesz to robić bezkarnie. Jeśli chcesz pościć, możesz to robić przez kilka dni, ale będziesz stawać się coraz
słabszy i z każdym dniem będziesz odczuwać coraz większe przygnębienie. Jeśli nie chcesz oddychać, możesz
wstrzymać oddech na kilkadziesiąt sekund - oto ile swobody masz w tym zakresie. Niewiele, bo zaraz poczujesz,
że się dusisz, że umrzesz, jeśli nie zaczniesz prawidłowo oddychać.
Poczucie nieszczęścia istnieje po to, by ci wskazać, że gdzieś zbłądziłeś, że zgubiłeś drogę. A wtedy natychmiast
zawracaj! Jeśli posłuchasz ciała - posłuchasz natury, swojej wewnętrznej istoty. Będziesz czuł się coraz bardziej
szczęśliwy. Bądź dobrym słuchaczem natury.
1. Napięcie w brzuchu
Pytanie: Często czuję jakbym miał kamień w brzuchu. Jak mogę się rozluźnić?
Ta dolegliwość dotyka większość ludzi. Jest przyczyną wielu chorób - fizycznych, umysłowych i obu rodzajów
naraz -bo brzuch jest ośrodkiem, w którym spotyka się twoja psychika i fizjologia; spotykają się w okolicy pępka.
Jest to punkt scalający. Kiedy więc mięśnie wokół pępka twardnieją jak skała, dokonuje się w tobie podział. Twoje
ciało i umysł oddzielają się od siebie, stają się jakby dwiema oddzielnymi rzeczami, bez żadnego pomostu.
Czasami robisz coś, czego chce tylko twój umysł, choć ciało jest do tego nieprzygotowane. Na przykład jesz - ciało
nie jest głodne, ale możesz jeść, bo umysł delektuje się smakiem. Nie będzie wiedział, jak czuje się ciało, bo czucie
zostaje odcięte; nie ma pomostu. Czasem zdarza się, że jesteś tak zajęty grą w karty albo oglądaniem filmu, że
ciało jest głodne, ale ty tego
nie wiesz. Wtedy funkcjonujesz jak dwie linie równoległe, żadnego punktu stycznego. Oto sedno schizofrenii. I
zawsze towarzyszy jej ten sam symptom: kamień w brzuchu. Znaleźć kogoś, kto nie jest, choć w pewnym stopniu,
schizofrenikiem, to rzadkość.
Po pierwsze, należy robić głębokie wydechy. Kiedy wykonujesz taki głęboki wydech, w naturalny sposób musisz
wciągnąć brzuch. Następnie rozluźnij się i pozwól powietrzu wpływać do środka. Jeśli wykonałeś głęboki wydech,
powietrze będzie wciągnięte z wielką siłą. Będzie jak uderzanie młotkiem - rozbije skamieniałą strukturę w okolicy
brzucha... To po pierwsze.
Po drugie, każdego ranka po wypróżnieniu, kiedy żołądek jest pusty, weź suchy ręcznik i masuj brzuch. Zacznij
ruchem kolistym od prawej strony. Kilka minut masażu. To też pomoże ci się odprężyć.
- 25 -
A po trzecie, kiedy tylko możesz, przebiegnij się, uprawiaj jogging. Stosuj te trzy sposoby i w ciągu miesiąca
kamień zniknie.
2. Poczucie izolacji od własnego ciała
Pytanie: Zupełnie nie czuję swojego ciała. Jak nawiązać z nim kontakt?
Pierwszą podstawową sprawą jest powrót do swojego ciała. Jeśli nie mamy kontaktu ze swym ciałem, nie mamy
także kontaktu z ziemią. Nie mamy żadnych korzeni, a nie będąc zakorzeniony w swoim ciele, człowiek absolutnie
nic nie może zrobić! Dopiero kiedy się zakorzenisz, wszystko inne staje się możliwe.
Takie problemy jak zazdrość, chęć posiadania, zachłanność są właśnie wynikiem braku zakorzenienia. Ponieważ
nie masz korzeni, ciągle się boisz. Strach ten powoduje w tobie chęć posiadania. Z jego powodu nie możesz
nikomu zaufać, toteż pojawia się zazdrość. Więcej: nie możesz zaufać samemu sobie – oto prawdziwy problem -
bo jak zaufać, jeśli żadne korzenie nie łączą cię z ziemią? Prawda przychodzi dopiero wtedy, kiedy zapuścisz
korzenie głęboko w ziemię. Cokolwiek się wydarzy, wiesz, że wstaniesz i będziesz umiał się z tym zmierzyć. Nie
przywierasz na siłę do innych; stajesz się samowystarczalny.
Dlatego podstawową sprawą jest to, byś zaczął coraz mocniej zakorzeniać się w swoim ciele. Zwracaj na nie
uwagę, ciesz się jego aktywnością, biegaj o poranku, ciesząc się ciałem, i czuj przepływającą energię. Idziesz
popływać - ciesz się ciałem i rzeką, i dotykiem wody. Biegaj, tańcz i podskakuj w słońcu, pozwól, aby ciało znów
promieniowało radością.
To musi być zrobione najpierw... wraz z tak dużą ilością głębokich oddechów jak tylko możliwe. Gdy już dostaniesz
się do swojego ciała, gdy znów odżyjesz wraz z nim, dziewięć problemów z dziesięciu zniknie samo.
Jeden z trików społeczeństwa polega właśnie na tym, żeby oddzielić ludzi od siebie samych. Odcięło więc twój
kontakt z twoim ciałem, tak że czujesz się jak jakiś upiór w puszce. Jesteś w ciele, ale przecież tak naprawdę to w
nim nie jesteś - po prostu błąkasz się. Bierzesz przyjaciela za rękę, ale nie masz żadnych odczuć, żadnej poezji,
żadnej radości. To jakby dwie dłonie manekinów. Jesz, ale tak właściwie napychasz się; straciłeś smak. Patrzysz,
ale nie widzisz prawdziwego natężenia barw życia; kolory są przytłumione, szarawe, zakurzone. Słuchasz muzyki,
ale właściwie słyszysz tylko kolejne dźwięki; muzykę przegapiasz.
Spróbuj przez kilka miesięcy zachwycać się wszystkim, co ma związek z ciałem: bieganiem, uprawianiem joggingu,
zabawą, skakaniem, tańcem, śpiewem, krzyczeniem w górach. Przywróć sobie dzieciństwo! Poczujesz się jak
nowonarodzony. Poznasz, co czuje gąsiennica, kiedy stanie się motylem.
3. Bóle ramion i karku
Pytanie: Jestem biznesmenem i podczas pracy odczuwam silny ból w ramionach. Lekarze mówią, że to bóle
psychosomatyczne i przepisują mi środki przeciwbólowe.
Myślę, że jest kilka sposobów, które mogą fu pomóc. Jeden z nich to rolfing lub głęboki masaż, inny to
akupunktura. Przejdzie - nie ma powodu się martwić.
Pewien kanadyjski psychoanalityk dr. Hans Selye przez całe swoje życie pracował nad zagadnieniem stresu i
doszedł do paru bardzo głębokich konkluzji. Po pierwsze, stres nie zawsze jest zły, a poza tym można we
wspaniały sposób go spożytkować. Nie musi być zjawiskiem negatywnym. To wtedy, kiedy myślimy, że taki jest,
stwarzamy sobie problemy. Stres jako taki może być wykorzystany jako punkt wyjścia, może stać się siłą
tworzenia. Ale mówi się nam od lat, że stres jest zły. Kiedy jesteś w stresie, zaczynasz się bać, a twój strach
powiększa stres; sytuacja staje się nie do rozwiązania.
Na przykład zdarza się jakaś stresowa sytuacja w pracy. W chwili kiedy zaczynasz odczuwać napięcie, zaczynasz
się obawiać, że tak nie powinno być. Myślisz, że powinieneś się rozluźnić, ale nie jesteś w stanie. Na dodatek
podejmowanie nieudanych prób powiększa jeszcze twój stres. Jesteś pod wpływem stresu, próbujesz go
bezskutecznie zlikwidować, czyli po prostu komplikujesz problem jeszcze bardziej.
Spróbuj używać stresu, jakby był energią twórczą. Zacznij od zaakceptowania go. Nie ma potrzeby z nim walczyć,
bo jest czymś dobrym. Mówi ci jedynie: „W pracy coś jest nie tak, coś źle poszło. Być może stracisz na rym..." albo
coś w tym rodzaju. Stres jest po prostu wskazówką, że ciało przygotowuje się, aby zaradzić problemowi. Ty zaś
próbujesz się relaksować albo bierzesz środki przeciwbólowe czy pigułki na uspokojenie i postępujesz wbrew ciału.
Ono przygotowuje się do działania w jakiejś konkretnej sprawie, chce sprostać pewnemu wyzwaniu. Przyjmij to
wyzwanie.
Nie ma potrzeby się zamartwiać, nawet jeśli czasem nie będziesz mógł w nocy zasnąć. Przejdź przez to, skorzystaj
z energii, jaką to wyzwala: przejdź się w górę i w dół po schodach, przebiegnij się, idź na długi spacer, zaplanuj, co
chcesz zrobić. Zamiast próbować zasnąć za wszelką cenę, wykorzystaj tę sytuację w sposób twórczy. Twoje ciało
po prostu jest gotowe do walki z problemem; to nie pora na relaks. Zrelaksujesz się później.
Jeżeli przeżyłeś swój stres w całej pełni, to stan odprężenia przyjdzie automatycznie; można dojść jedynie do
pewnego punktu, potem ciało samo odpuszcza. Jeśli chcesz się relaksować w połowie drogi, stwarzasz problem;
ciało nie chce tego zrobić. To tak jak biegacz na olimpiadzie, który przygotował się do biegu i czeka jedynie na
gwizdek, sygnał by wystartować, popędzić jak wiatr. Jest pełen napięcia. To nie jest chwila na odprężenie. Jeśli
wziąłby pigułkę na uspokojenie, byłby zupełnie nieprzydatny w wyścigu. Albo jeśli usiłowałby się relaksować w
- 26 -
takiej chwili i próbował medytacji transcendentalnej - straciłby wszystko. Aby wygrać, musi wykorzystać to napięcie;
ono w nim narasta, gromadzi energię. Biegacz napełnia się siłami witalnymi, możliwościami. Teraz musi jedynie
przytrzymać ten stres i użyć go jak energii, jak paliwa.
Selye nazwał ten rodzaj stresu „eustresem" (od euforii). Jest to stres pozytywny. Po zakończeniu biegu biegacz
głęboko zaśnie; problem został rozwiązany, już go nie ma, toteż stres znika sam z siebie.
Spróbuj tak postąpić. W sytuacji stresowej nie tchórz, nie daj się nią przestraszyć. Wejdź w nią i użyj stresu, aby ją
zwalczyć. Człowiek dysponuje ogromną energią i im lepiej umie ją wykorzystać, tym więcej mu ona daje. Rolfing
(masaż) na pewno ci pomoże. Ale nie w osiągnięciu stanu odprężenia, tylko w poprawieniu muskulatury. Da ci
więcej sił witalnych.
Kiedy znajdziesz się w takiej sytuacji, nie unikaj walki, zrób wszystko, co jest w twojej mocy, by wejść w to
całkowicie. Zgódź się, zaakceptuj to. To jest dobre, przygotowuje cię do pokonania problemu. A kiedy on już minie,
będziesz zdziwiony: odczujesz ogromny spokój, jakiego sam nie mógłbyś sobie stworzyć. Może przez dwa, trzy dni
nie będziesz mógł spać, a potem prześpisz czterdzieści osiem godzin, ale to jest w porządku!
Wyznajemy wiele błędnych poglądów. Jeden z nich jest taki, że każdy człowiek musi spać osiem godzin na dobę.
To przecież zależy od sytuacji. Są chwile, kiedy sen jest niepożądany - twój dom się pali, a tobie chce się spać! To
przecież niemożliwe i powinno być niemożliwe, bo kto zająłby się gaszeniem pożaru? A kiedy pali się dom,
wszystko inne staje się nieważne. Nagle twoje ciało jest gotowe do walki z ogniem. Nie będziesz senny. Ale kiedy
ogień zostaje ugaszony i wszystko się uspokaja, możesz zasnąć na długo i to będzie zdrowe.
Nie wszyscy potrzebują tyle samo snu. Niektórym wystarczą trzy godziny, dwie godziny, cztery godziny, pięć
godzin, sześć, osiem, dziesięć, dwanaście. Ludzie się różnią. Nie ma jednej normy. Także w odniesieniu do stresu
ludzie się różnią.
Można wyróżnić dwa typy ludzi. Jeden typ można określić jako konie wyścigowe, drugi -jako żółwie. Jeśli koń
wyścigowy nie będzie mógł pędzić, załatwiać spraw szybko, pojawi się u niego stres; musi poruszać się swoim
tempem. Dlatego jeśli jesteś koniem wyścigowym - zapomnij o relaksacji i podobnych sprawach; to nie dla ciebie.
One są dla żółwi. Bądź po prostu koniem wyścigowym. Taka jest twoja natura. Nie myśl o tym, co sprawia
przyjemność żółwiom; to nie dla ciebie. Ty masz swoje przyjemności. Gdyby żółw starał się być koniem
wyścigowym -doświadczy takich samych trudności!
Możesz zejść ze sceny. To bardzo łatwe. Wystarczy, że umysł nakaże ci: „Skończ z tym". Ale nie będziesz czuł się
dobrze. Zacznie narastać w tobie coraz więcej stresu, bo twoja energia nie znajdzie ujścia.
Zaakceptuj więc swoją naturę. Jesteś wojownikiem, żołnierzem; taki masz być, z tego bierze się twoje
zadowolenie. Nie ma potrzeby się obawiać; wejdź w to całym sercem, rywalizuj, rób wszystko, co tylko chcesz. Nie
obawiaj się konsekwencji, zaakceptuj stres. Kiedy go zaakceptujesz, przestanie ci przeszkadzać. A nawet więcej,
będziesz bardzo zadowolony, bo zaczniesz go używać; jest przecież rodzajem energii.
Jeśli jesteś koniem wyścigowym, nie słuchaj tych, którzy sugerują ci relaks; to nie dla ciebie. Twój odpoczynek
pojawi się dopiero wtedy, kiedy zasłużysz na niego ciężką pracą. Każdy powinien rozumieć do jakiego typu należy.
Kiedy to stanie się jasne, bez problemu można zacząć podążać jasno wytyczoną drogą. Stres stanie się sposobem
na życie.
4. Choroby związane ze stresem
Pytanie: Często choruję i sądzę, że ma to związek ze zmuszaniem się do zbyt wielu rzeczy, po czym nie czuję się
już połączony z samym sobą i ciało zaczyna chorować.
Każdy powinien rozumieć, jak funkcjonuje jego ciało. Jeśli usiłujesz robić więcej, niż ciało może zaakceptować, to
wcześniej czy później rozchorujesz się.
Działanie wbrew ciału ma swoje granice, nie można go kontynuować w nieskończoność. Być może pracujesz zbyt
ciężko. Nie musi to wcale oznaczać, że dla innych też byłaby to ciężka praca, ale przecież nie w tym rzecz. To
twoje ciało nie może znieść tak dużo, musi odpocząć. A rezultat będzie taki sam: zamiast pracować dwa, trzy
tygodnie, a potem odpoczywać dwa, trzy tygodnie, pracuj sześć tygodni, ale zredukuj dzienny limit pracy o
połowę... Prosta arytmetyka.
A jak niebezpieczne jest twoje postępowanie! Może zniszczyć wiele delikatnych systemów w twoim ciele! Będąc
wciąż przepracowanym, a potem wyczerpanym i przygnębionym, leżysz w łóżku i czujesz się okropnie. Zredukuj
prędkość, poruszaj się wolniej i rób to w sposób pełniejszy. Na przykład przestań chodzić w taki sposób, w jaki
robisz to teraz. Spaceruj powoli, oddychaj powoli, mów powoli. Jedz powoli; jeśli zwykle posiłek zabiera ci
dwadzieścia minut, niech teraz trwa czterdzieści. Poświęć więcej czasu na kąpiel. Jeśli zwykle jest to dziesięć
minut, przedłuż ją do dwudziestu. W rezultacie twoja praca zostanie zredukowana o połowę.
Ale nie chodzi jedynie o twoje zajęcia zawodowe. Chodzi o zmianę we wszystkim, co robisz w ciągu doby, o
redukcję szybkości do minimum, o połowę. To musi być zmiana całego sposobu i stylu życia. Mów powoli... Nawet
czytaj powoli, bo umysł dąży do robienia wszystkiego w tym samym trybie. Osoba, która ma za dużo pracy, będzie
szybko czytać, szybko mówić, szybko jeść; to obsesja. Cokolwiek robi, będzie robić szybko, nawet jeśli nie ma
takiej potrzeby. Nawet jeśli wyjdzie na poranny spacer, będzie iść szybko. Nie zmierza donikąd... To po prostu
spacer, nie ma znaczenia, czy przejdzie dwie czy trzy mile. Ale człowiek opętany szybkim tempem życia zawsze
- 27 -
się spieszy. To po prostu jego automatyczny mechanizm, automatyczne odruchowe zachowanie. Staje się ono
jakby wbudowane. Więc przystań. Już od dzisiaj zredukuj wszystko o połowę. Wstawaj powoli, chodź powoli. To
poprawi także twoją uwagę, bo kiedy robisz pewne rzeczy powoli - na przykład bardzo wolno poruszasz ręką -
poświęcasz temu swoją uwagę. Jeśli robisz coś szybko -robisz to mechanicznie.
Jeżeli chcesz zwolnić, musisz to zrobić świadomie; nie ma innego sposobu. Problem nie leży w zewnętrznych
możliwościach. Każdy z nas ma swoje własne tempo i zgodnie z nim powinien się poruszać. Jest ono dla ciebie
naturalne i nie ma nic wspólnego z tym, czy jesteś w stanie zrobić to, czego się od ciebie wymaga. We właściwym
ci tempie możesz wykonać wystarczająco dużo pracy, a myślę, że będziesz mógł wykonać jeszcze więcej. Kiedy
wejdziesz w swój właściwy rytm, będziesz w stanie dokonać o wiele więcej. To nie będzie trudne, będzie
przebiegać dużo łagodniej i będziesz w stanie zdziałać dużo więcej.
Istnieją powolni pracownicy, ale ich powolność ma swoje zalety. Prawdę mówiąc, zalety te są bardzo cenne. Szybki
pracownik może być dobry pod względem ilości wykonanej pracy. Może wykonać więcej, ale nigdy nie będzie
dobry w zakresie jakości. Kto pracuje wolniej, może wykonać pracę wyższej jakości. Cała jego energia wchodzi w
wymiar jakości. Nie będą to duże ilości, ale ilość nie jest tu tak ważna. Jeśli możesz zrobić kilka rzeczy, ale
naprawdę pięknych, bliskich doskonałości, będziesz miał poczucie szczęścia i spełnienia. Nie ma potrzeby robić
wielu rzeczy. Jeżeli wykonasz jedną jedyną, która całkowicie cię zadowoli, twoje życie nabierze pełni. Możesz robić
tysiące rzeczy, ale jeżeli żadna nie daje ci poczucia spełnienia i wszystko przyprawia cię o mdłości i choroby -jaki
to ma sens?
Należy zrozumieć kilka podstawowych spraw. Nie ma takiego pojęcia jak „natura ludzka". Jest tyle natur, ilu istnieje
ludzi, nie stanowi to więc żadnego kryterium. Jeden jest sprinterem, inny powolnym spacerowiczem. Są tak różni,
że nie można ich porównywać, obaj są całkowicie unikalni i niepowtarzalni. Toteż nie martw się tym. Wszystko
przez to, że porównujesz. Widzisz, że ktoś robi tak wiele i wcale nie śpi, a ty coś zrobisz i zaraz musisz się położyć.
Czujesz się źle z tego powodu i myślisz, że twój a wydajność nie jest tak duża, jak powinna.
Ale kim on jest i jak masz zamiar porównywać się do niego? Ty jesteś tobą, on jest nim. Jeśli zmusisz go do
powolnej pracy, być może on zacznie chorować. To mogłoby być przeciw jego naturze. To, co ty robisz, jest wbrew
twojej naturze. Pozostań po prostu w zgodzie ze swoją naturą.
Zawsze wsłuchuj się w swoje ciało. Ono szepcze, nigdy nie krzyczy, bo tego nie umie. Przekazuje wiadomości
szeptem. Jeśli jesteś uważny, to je zrozumiesz. Mądrość ciała jest dużo głębsza niż mądrość umysłu. Umysł nie
ma tej dojrzałości. Ciało funkcjonowało bez niego przez całe tysiąclecia. Umysł pochodzi z ostatniej dostawy.
Jeszcze wiele nie rozumie. Wszystkie sprawy najważniejsze ciało trzyma nadal pod swoją kontrolą. Jedynie rzeczy
bezwartościowe zostały przekazane umysłowi. Jedną z nich jest myślenie - spekulacje o filozofii i Bogu, piekle, po-
lityce. Podstawowe najważniejsze funkcje - oddychanie, trawienie, krążenie krwi - są nadzorowane przez ciało,
jedynie sprawy dodatkowe oddano umysłowi.
Słuchaj więc ciała i nigdy nie porównuj. Nigdy przedtem nie istniał człowiek taki jak ty i nie pojawi się taki w
przyszłości. Jesteś absolutnie unikalny. Nie możesz porównać swoich notatek z innymi i nie możesz udawać kogoś
innego.
5. Odczuwanie ciała od wewnątrz
Pytanie: Mam bardzo racjonalne podejście do życia, ale ostatnio w moim umyśle i ciele zachodzi wiele zmian.
Zacząłem odczuwać siebie bardziej od wewnątrz, ale boję się teraz, że niebawem wrócę do starych nawyków i
znowu mój umysł przejmie kontrolę. Jak sprawić, by umysł bardziej respektował ciało?
Gdy w umyśle następuje prawdziwa zmiana, ciało odczuwa to natychmiast. Jeśli jest to prawdziwa zmiana, zawsze
odczujesz, że coś w głębi twojego ciała także ulega zmianie. Ilekroć zaś zmiana dokona się w ciele, nie ma
potrzeby obawiać się, że umysł znowu tobą zawładnie; to nie będzie takie proste. Jeśli zmiany nastąpią jedynie w
głowie i nie dotrą w głąb ciała, wtedy umysł bardzo łatwo może je anulować, bo pozostają one jedynie na po-
wierzchni. Twoje ciało jest tam, gdzie znajdują się twoje korzenie, w miejscu twojego zamocowania w ziemi. Umysł
jest jak gałęzie na tle nieba - piękne z wyglądu, ale całkowicie zależne od korzeni, które tkwią głęboko w
ciemnościach ziemi. Nie ujawniają się, nie wystawiają na pokaz. Jeśli przechadzasz się po okolicy, dostrzeżesz
gałęzie i kwiaty, ale nigdy korzeni.
Jeśli więc zmiany dokonują się jedynie w gałęziach i nie dochodzą do korzeni, wtedy nie będą trwały długo. Ale
jeśli zmiana dosięgnie korzeni, będzie trwać i niełatwo będzie ją odwrócić. Nie martw się więc. Poświęcaj coraz
więcej uwagi i uczucia zjawisku, które zachodzi w ciele.
Czujesz wnętrze swojego ciała - to cudownie. Są miliony ludzi, większość, która nie ma żadnego wyczucia ciała.
Zupełnie zapomnieli, że tkwią w ciele. Są jak duchy.
Odkryć swoje własne korzenie w ciele to prawdziwe wyzwanie, bo ludzkość została zupełnie odcięta od korzeni.
Ciało było przez tysiąclecia spychane na margines. Umysł wyobraził sobie, że jest panem, a ciało niczym innym jak
tylko sługą... a nawet czymś godnym potępienia, czymś, co kojarzy się z grzechem.
Każdy czuje się zawstydzony posiadaniem ciała. Ludzie wstydzą się nagości, bo kiedy jesteś goły, prezentujesz się
bardziej jako ciało niż umysł. Ubranie daje poczucie, że ciała nie ma -jedynie twarz, głowa, oczy. A tam ulokowany
jest właśnie cały mechanizm umysłu. Toteż kiedy ludzie są nadzy, nagle odczuwają, że mają ciała - i to nie sprawia
im przyjemności.
- 28 -
Pozostań wewnątrz swojego ciała, bo taka jest rzeczywistość. Próbuj odczuwać coraz więcej... Pozwól ciału na tyle
wrażliwości, ile jest mu potrzebne. Odtwórz je, odzyskaj i pozwól mu na więcej zmian, tak byś poczuł jego istnienie.
Na przykład czasami zamknij oczy, połóż się na ziemi... Poczuj ziemię swoim ciałem. Nie myśl o tym, poczuj to.
Idź nad rzekę, połóż się w wodzie, na piasku. Po prostu leż w słońcu. Czuj jak najwięcej... Bądź wrażliwy. Kiedy
jesz chleb, najpierw poczuj go w dłoniach, przyłóż do policzka, aby poczuć... Powąchaj. Najpierw zapoznaj z nim
swoje ciało. A potem spróbuj go... Zamknij oczy i poczuj smak. Nie spiesz się, nie napychaj się. Delektuj się nim,
dobrze pogryź - ten chleb stanie się twoim ciałem. Nie przegap tej okazji. Powtarzam: ten chleb stanie się twoim
ciałem. Przyjmij go, powitaj go, a twoje ciało stanie się czymś zupełnie innym w ciągu kilku miesięcy.
Jeśli jesz, myśląc o jedzeniu z tym odmiennym podejściem, jeśli pijesz wodę z innym niż poprzednio nastawieniem
i pamiętasz, by być coraz czulszym, wrażliwszym, wkrótce zauważysz, że twoje ciało było w wielu miejscach
obumarłe. Wrócisz do życia, tak jakbyś był uśpionym lwem, który rozbudza się, prostuje łapy, przeciąga się.
Doznasz takich samych odczuć - budzącego się życia. To jest niemal jak zmartwychwstanie.
6. Bezsenność
Pytanie: Mam kłopoty ze snem i budzę się zawsze między trzecią i czwartą nad ranem.
Budzisz się zawsze między trzecią a czwartą? Zacznij więc o tej porze medytować. Zawsze bądź otwarty na
pozytywne możliwości. Korzystaj z wszystkiego. Jeśli nie możesz zasnąć, to nie ma potrzeby, żebyś się zmuszał
do spania, a zresztą nie można się do tego zmusić. Sen jest jedną z tych energii, na które nie mamy wpływu. Jeśli
się je wymusza, zaczynają szkodzić. Jeśli próbujesz zrobić coś, aby łatwiej zasnąć, już sam fakt, że coś robisz,
stanowi przeszkodę. Sen jest przeciwieństwem działania, jest stanem braku aktywności. Jeśli więc podejmujesz
jakiś wysiłek -na przykład liczysz barany albo powtarzasz jakąś mantrę, albo kręcisz się we wszystkie strony, albo
przywołujesz Boga i zaczynasz się modlić - wszystko to rozbudza cię jeszcze bardziej. To nie pomaga, choć ludzie
nie przestają tego robić.
Moje podejście jest całkowicie inne. Po pierwsze, jeśli nie możesz spać, oznacza to, że twoje ciało jest doskonale
wypoczęte, a ludzie mają różne...
- Ale czuję się wyczerpany...
To twój umysł; to nie ma nic wspólnego z ciałem. To nie brak snu, lecz sama świadomość, że nie śpisz dobrze,
czyni cię zmęczonym. Mechanizm ciała, organizm, ma swoją własną mądrość. Na przykład jesz... Ciało mówi: „Już
dość", ale ty mówisz: „Jestem chudy jak patyk, muszę więcej jeść". To błąd, sam wpędzasz się w kłopoty. Możesz
jeść, wmusisz w siebie troszkę więcej, możesz się napchać, ale organizm nie jest na to gotowy i odrzuci ten
pokarm.
Bywa, że nie masz zupełnie apetytu, ale umysł podpowiada ci, że jeśli nie będziesz jadł, to osłabniesz. Nikt nie
może osłabnąć w jeden dzień. Jeśli ciało nie ma ochoty na jedzenie, lepiej go nie zmuszać; ono wie najlepiej. Ma tę
instynktowną wiedzę, że przyjmowanie pożywienia w danym momencie może być szkodliwe. Może zachodzi jakiś
proces w jelitach i organizm chce się wyczyścić, zanim przyjmie nowy pokarm? Może przedostała się jakaś truciz-
na? Zjadłeś poprzednio tak dużo, że ciało nie zdołało się jeszcze z rym uporać. Nie jest gotowe na podjęcie nowej
pracy, bo zakłóci to mechanizm; nie da sobie z tym rady. Toteż ciało mówi: „Stop z jedzeniem" - brak apetytu. Ten
brak apetytu jest wypowiedzią ciała, znakiem dla ciebie. Ciało nie przemawia słowami. Nie może powiedzieć:
„Stop!" Ale brak apetytu to znak, symbol, który posyła. Ciało mówi: „Nie jedz", ale ty masz swój rozum, wiesz, że
należy jeść co najmniej dwa lub trzy razy dziennie, więc napychasz się, a ponieważ nie masz apetytu, próbujesz
stworzyć go sobie sztucznie. Dodasz więcej przypraw lub pójdziesz do ulubionej knajpki. To takie głupie - starać
się oszukiwać własne ciało!
To samo dotyczy snu. Jeśli zasnąłeś, a o trzeciej czy czwartej nad ranem budzisz się, oznacza to po prostu, że
ciało już wypoczęło. Sen ciała jest zakończony, ale twój umysł stwarza problemy. Wykorzystaj tę godzinę. Leż w
ciszy, wsłuchaj się w nią! Zamiast denerwować się, że masz przerwany sen, przeznacz ten czas na medytację. Nie
musisz wcale wstawać: leż w łóżku, wypoczywaj, ale także słuchaj... dźwięków nocy, ciszy nocy. Coś się dzieje i
słyszysz to, nie ma ludzi, wszyscy śpią. To wspaniałe! Jesteś sam - zupełnie jakbyś był w górach - w ciemności,
otoczony jej kojącym wpływem. Zachwyć się tym, odpręż siew tym stanie zachwytu. Rozumiesz, o co chodzi?
W przeciwnym razie znów poczujesz się okropnie - bo po raz kolejny masz przerwany sen, a rano będziesz
zmęczony i zmartwiony, pojawi się napięcie, ból, niepokój. To wszystko znów nie pozwoli ci spać.
Spójrz na to od pozytywnej strony, wykorzystaj ten czas. Spróbuj zestroić się z nocą, z jej odgłosami i poczuj
zadowolenie. Noc jest wyjątkowo piękna. A później nawet nie zauważysz, kiedy znów zaśniesz... Ale to zdarzy się
„przy okazji" i tylko tak należy to traktować. Kiedy zasłuchasz się w odgłosy nocy, powoli znów osuniesz się w sen -
nie z powodu jakiegoś nakazu, nie dlatego, że tak chcesz. Nie musisz medytować, aby znów zasnąć. Nie ma
żadnego „aby", nie ma „dlatego". Po prostu zachęcam cię, byś to polubił! A odkryjesz nagle, że sen nadchodzi. Ale
czy nadejdzie, czy nie - to nie jest aż tak ważne. Jeśli tak - to dobrze, jeśli nie - to drugie dobrze. Rób to przez trzy
tygodnie, a całe zmęczenie pryśnie. Jest ono sprawą umysłu. Od samego rana pozostajesz w przeświadczeniu, że
jesteś zmęczony. Oczywiście więc będziesz czuł coraz większe zmęczenie. Będziesz bał się wszystkiego,
wszelkiego zaangażowania. Już jesteś zmęczony, jeśli więc zaczniesz coś robić, zmęczysz się jeszcze bardziej.
Budujesz wokół siebie neurozę.
Wszyscy mamy odmienne potrzeby snu i jedzenia. Jeden śpi przez osiem godzin, inny może potrzebować
- 29 -
dziesięć, jeszcze inny jedynie sześć, ktoś inny zaledwie cztery, a zdarza się, że niektórzy ludzie potrzebują tylko
trzy lub dwie godziny snu...
Mój ojciec nie mógł spać już od trzeciej nad ranem. A kładł się spać około jedenastej, miał więc trzy, maksimum
cztery godziny snu. Moja matka zawsze się tym martwiła, aleja nauczyłem ojca medytować. Siedział więc tak od
trzeciej i to stało się dla niego bramą do boskości. Przez całe lata siedział od trzeciej do siódmej... stając się prawie
posągiem; zapominał o cielesnym istnieniu.
Było to najcenniejszym doświadczeniem jego życia; żaden sen by mu tego nie dał. O trzeciej czuł się już
wypoczęty; oto jak działał jego mechanizm, jego ciało. Początkowo próbował ponownie zasnąć. Ale to było
straszne, bo sen nie nadchodził, a on, próbując zasnąć, stawał się coraz bardziej zmęczony. Nad ranem był
ogromnie sfrustrowany. Każdej nocy trzy lub cztery godziny walki o to, by zasnąć, a sen nie nadchodzi; jak tu się
nie frustrować? Ale od kiedy nauczyłem go medytacji, cala frustracja zniknęła, a godziny te zmieniły się w
najcenniejsze chwile jego życia. Zaczął ich oczekiwać - myślał o nich przez dwadzieścia cztery godziny na dobę,
bo dawały mu największy spokój. Dobrzeje wykorzystywał.
7. Napięcie i odprężenie
Pytanie: Odczuwam wielkie napięcie i stres. Jak mogę się odprężyć?
Zacznij od swego najbliższego otoczenia - w nim istniejemy, a możemy zacząć tylko od miejsca, w którym
istniejemy. Zrelaksuj całe otoczenie swojej jaźni: odpręż ciało, wycisz zachowanie, spowolnij wszystko, co robisz.
Chodź w sposób zrelaksowany, jedz w sposób zrelaksowany, mów i słuchaj w sposób zrelaksowany. Zwolnij każdy
proces. Nie śpiesz się, nie poganiaj. Poruszaj się tak, jakbyś miał do dyspozycji całą wieczność - bo, prawdę
mówiąc, masz ją. Jesteśmy tu obecni od samego początku i będziemy aż do samego końca, jeśli oczywiście przy-
jąć, że początek i koniec istnieją. Bo właściwie nie istnieją. Zawsze tu byliśmy i zawsze będziemy. Zmienia się
forma, ale nie substancja; zmieniają się stroje, ale nie dusza.
Napięcie oznacza pośpiech, lęk, wątpliwość. Oznacza ciągły wysiłek, aby się obronić, być bezpiecznym, mieć
pewność. Napięcie wymusza przygotowanie się dzisiaj na nadejście jutra albo następnego życia, ponieważ bojąc
się jutra nigdy nie zmierzysz się z rzeczywistością. Napięcie oznacza przeszłość, której nie przeżyłeś, ale jedynie
jakoś tam spędziłeś; otacza cię, wisi, jest jak kac.
Zapamiętaj jedną z podstawowych zasad życia: każde doświadczenie, które zlekceważyłeś będzie wisieć nad tobą,
będzie nalegać: „Dokończ mnie! Przeżyj mnie! Spełnij mnie!" To jest cecha przypisana wszystkiemu, czego
doświadczasz - chce być dokończone, spełnione. Kiedy się spełni -wyparuje; niedokończone - nalega, torturuje cię,
prześladuje, przyciąga twoją uwagę. Mówi: „Co masz zamiar ze mną zrobić? Nie dokończyłeś mnie. Spełnij mnie!"
Cała twoja przeszłość wisi dookoła ciebie - bo niczego nie przeżyłeś naprawdę, wszystko jakoś wymijałeś,
angażowałeś się tylko częściowo, tylko troszeczkę, na chłodno. Żadnej pełni zaangażowania, żadnej pasji.
Poruszałeś się jak lunatyk we śnie. Toteż przeszłość wisi nad twoją głową, a przyszłość napawa cię lękiem. A
jedyne co jest realne - twoja teraźniejszość - tkwi wciśnięta pomiędzy przeszłość i przyszłość.
Relaks zacznij od najbliższego ci otoczenia. Pierwszy krok to rozluźnienie ciała. Pamiętaj, aby tak często jak to
tylko możliwe zwracać uwagę, czy gdzieś w nim - w karku, w głowie, w nogach - nie tworzy się napięcie.
Świadomie rozluźnij je. Zwróć się bezpośrednio do spiętej części ciała i przekonaj ją, powiedz czule: „Odpręż się".
Zdziwisz się, że jeśli poprosisz o to którąkolwiek część swego ciała, ona cię posłucha, zrobi to, o co prosisz - to
przecież twoje ciało! Zamknij oczy i wniknij do jego wnętrza, przechodząc od stóp do głowy w poszukiwaniu
napięcia. Porozmawiaj z tą częścią ciała jak z przyjacielem; niech to będzie dialog pomiędzy tobą i twoim ciałem.
Poproś, by się zrelaksowało, powiedz mu: „Nie ma się czego obawiać. Nie bój się. Zatroszczę się o wszystko - ty
się odpręż".
Z czasem nabierzesz wprawy, a ciało stanie się wypoczęte. Wtedy zrób kolejny krok, nieco bardziej w głąb.
Poproś, aby także umysł się zrelaksował. Jeśli ciało słucha, umysł także posłucha, ale nie możesz zaczynać od
niego - musisz zaczynać od początku, nie można zaczynać od środka. Wiele osób zaczyna od umysłu i niczego nie
osiąga; a to dlatego, że zaczynają w złym miejscu. Wszystko ma swoją kolejność.
Jeśli będziesz umiał rozładować napięcie w ciele, wtedy także będziesz umiał pomóc umysłowi łatwo się
relaksować. Umysł jest tworem bardziej skomplikowanym. Kiedy będziesz miał pewność, że ciało słucha tego, o co
prosisz, zdobędziesz także więcej pewności siebie. Teraz nawet umysł powinien cię słuchać. Zabierze to więcej
czasu, ale jest możliwe.
Kiedy umysł będzie odprężony, zacznij relaksować swoje serce, świat uczuć, emocji -jeszcze bardziej
skomplikowany, jeszcze bardziej subtelny. Ale teraz będziesz mógł poruszać się z zaufaniem, z pełnią zaufania do
samego siebie. Będziesz już wiedział, że to możliwe. Jeśli udało się w przypadku ciała i umysłu, uda się także z
sercem. I dopiero wtedy, gdy przejdziesz te trzy kroki, możesz postawić czwarty. Teraz możesz się zwrócić do
samego rdzenia swojej istoty, który przekracza twoje ciało, umysł czy serce, jest samym środkiem twojej
egzystencji. I w tym miejscu także będziesz umiał się wyciszyć.
Taki relaks przynosi ze sobą największą z możliwych radości, rodzaj ekstazy, akceptacji. Będziesz pełen błogości i
radości. Twoje życie nabierze cech tańca. Wszystko wokół, z wyjątkiem ludzi, porusza się tanecznym krokiem.
Wszystko wokół porusza się powolnym ruchem; jest to oczywiście ruch, ale jak spokojny... Drzewa rosną, ptaki
- 30 -
szczebioczą, rzeki płyną, gwiazdy migoczą - wszystko odbywa się tak spokojnie. Żadnego pośpiechu, poganiania,
żadnych trosk, żadnego marnotrawstwa. Jedynym wyjątkiem jest człowiek. Stał się on ofiarą własnego umysłu.
Może wznieść się ponad bogów i upaść poniżej zwierząt. Szerokie spektrum. Od najniższego do najwyższego;
człowiek jest jak drabina.
Zacznij od ciała i zagłębiaj się powoli coraz dalej. Nie zaczynaj kolejnego etapu, dopóki nie zakończyłeś
poprzedniego. Jeśli czujesz napięcie w ciele, nie przechodź do umysłu. Czekaj. Pracuj z ciałem. Nawet małe
rzeczy będą ci bardzo pomocne.
Chodzisz w pewien charakterystyczny sposób; stało się to nawykiem, czymś automatycznym. Teraz spróbuj
chodzić bardzo wolno. Budda zwykł mawiać do swoich uczniów: „Stąpaj bardzo powoli i każdy krok rób w pełnej
świadomości". Jeśli chcesz stąpać w pełni świadomie, musisz iść powoli. Gdy biegniesz, śpieszysz się,
zapominasz o pamiętaniu. Toteż Budda chodził bardzo powoli.
Spróbuj iść bardzo wolno, a będziesz zaskoczony - w twoim ciele pojawi się nowy rodzaj uwagi. Jedz powoli, a
będziesz zaskoczony - znajdziesz w tym wspaniały relaks. Wszystko rób powoli - po to by zmienić stare wzorce, by
pozbyć się starych nawyków.
Najpierw musisz poczuć, że ciało jest całkowicie odprężone, jak małe dziecko, a potem dopiero zabieraj się za
umysł. Podejdź naukowo: najpierw to, co najprostsze, później bardziej złożone, a na końcu - najbardziej złożone.
Dopiero wtedy będziesz umiał się relaksować w samym rdzeniu swojej istoty. Relaksacja jest jednym z najbardziej
złożonych zjawisk. Jest
bogata, wielowymiarowa. Jej składnikami są odpuszczenie, za-ufanie, poddanie, miłość, akceptacja, podążanie z
nurtem, związek z całym bytem, pozbycie się ego, ekstaza. To wszystko jest jej częścią i to wszystko jest twoim
udziałem, kiedy nauczysz się sposobów relaksacji.
Wasze tak zwane religie dostarczyły wam wielkich napięć, bo stworzyły w was poczucie winy. Usiłuję pomóc wam
pozbyć się poczucia winy i wszystkich lęków. Chciałbym wam powiedzieć, że nie ma ani piekła, ani nieba. Więc nie
bójcie się piekła i nie odczuwajcie wdzięczności za niebo. Wszystkim, co istnieje, jest ta chwila. Można ją zamienić
w piekło albo w niebo; to jest możliwe. Ale piekło i niebo nie istnieją „gdzieś tam". Piekło jest wtedy, gdy cały jesteś
spięty, a niebo, gdy jesteś spokojny. Raj to całkowita relaksacja.
8. Negatywne odczucia wobec ciała
Pytanie: Nie lubię siebie, a zwłaszcza swojego ciała
Jeśli masz jakieś konkretne wyobrażenia odnośnie wyglądu ciała, będziesz się zadręczać. Ciało jest takie, jakie
powinno być. Jeśli masz jakieś inne wyobrażenia - pozbądź się ich, bo nie przestaniesz się zadręczać.
Oto ciało, jakie masz, ciało, jakie zostało ci podarowane. Korzystaj z niego... i bądź zadowolony. A gdy zaczniesz je
kochać, poczujesz, że się zmienia, bo kto kocha swoje ciało, ten o nie dba, a troska ta ma ogromne znaczenie. Ze
względu na nią nie zapychasz się nadmiarem jedzenia, ale też nie głodzisz się. Słuchasz, jakie potrzeby ma twoje
ciało, słuchasz jego wskazówek - czego pragnie i w którym momencie. Kiedy dbasz, kiedy kochasz, stajesz się
dostrojony do ciała, a ono automatycznie zaczyna być w porządku. Jeśli nie lubisz swojego ciała, powodujesz
konflikt, ponieważ stopniowo coraz bardziej obojętniejesz na ciało. Kto dba o swojego wroga? Nie będziesz go
oglądał, będziesz go unikał. Przestaniesz słuchać jego wskazówek, a twoja niechęć będzie narastać.
Ty sam stwarzasz cały ten problem. Ciało nie wymyśla problemów; stwarza je umysł. Jest to więc wymyślone przez
umysł. Żadne zwierzę nie cierpi z powodu wyglądu swojego ciała, żadne zwierzę... nawet hipopotam! Żadne nie
cierpi - są absolutnie zadowolone, bo nie mają umysłów, które wytwarzałyby takie problemy; w innym przypadku
hipopotam myślałby: „Dlaczego ja tak koszmarnie wyglądam?"
Po prostu odrzuć wyobrażenia! Kochaj swoje ciało -to twoje ciało, to prezent od Boga. Masz się nim cieszyć i o nie
dbać. A kiedy dbasz, to gimnastykujesz się, jesz, śpisz. Troszczysz się o wszystko, bo to przecież twój instrument,
tak jak samochód, który myjesz, w którym zwracasz uwagę na każdy szmer, aby wiedzieć, czy nie dzieje się coś
złego. Dbasz o każde zadrapanie na karoserii. Zadbaj też o swoje ciało, a ono stanie się dla ciebie doskonale
piękne - bo takie jest! Jest cudownym mechanizmem, tak skomplikowanym, pracującym tak wydajnie, że działa
przez siedemdziesiąt lat bez zarzutu. Śpisz czy czuwasz, wiesz o tym czy nie wiesz, ono funkcjonuje i to tak
cichutko! Nawet jeśli nie dbasz o nie i tak działa, obsługuje cię. Każdy powinien być wdzięczny swemu ciału.
Zmień po prostu swoje nastawienie, a zobaczysz, że w ciągu sześciu miesięcy twoje ciało zmieni kształt. To jak
wtedy, gdy ktoś zakocha się w kobiecie - można to zauważyć - ona natychmiast pięknieje. Być może nie dbała
zanadto o swoje ciało, ale gdy zakochał się w niej mężczyzna, natychmiast zaczyna o nie dbać. Godzinami wystaje
przed lustrem... bo ktoś ją kocha! Tak samo będzie, jeśli pokochasz swoje ciało - niebawem ujrzysz, że zaczyna się
zmieniać. Jest kochane, zadbane, potrzebne. Jest tak delikatne, a ludzie tak okropnie się z nim obchodzą. Zmień
swoje podejście, a sam się przekonasz!
9. Piękno i brzydota
Pytanie: Ciągle mam wrażenie, że jestem okropnie brzydka. Wydaję się sugerować moim przyjaciołom i każdemu
kogo spotkam, że patrzeć na mnie to żadna frajda.
Umysł stwarza niepotrzebne problemy. Ale oto właśnie cała jego rola - stwarzać bezpodstawne problemy. Najpierw
- 31 -
je wymyślą łapie cię na nie, a potem ty próbujesz je rozwiązywać. Nie próbuj. Po prostu dostrzeż ich
bezpodstawność. Musisz jedynie dostrzec, że to wszystko zupełnie nie ma znaczenia. Jeśli będziesz usiłowała coś
robić, to znaczy, że zaakceptowałaś problem. Raczej dostrzeż fakt, że problem nie ma żadnego znaczenia. Każda
twarz jest piękna. Każda twarz jest piękna w inny sposób. Każda jest inną twarzą i jest unikalna. Prawdę mówiąc,
nie ma porównania i nie ma żadnej możliwości, aby porównywać. Jeśli akceptujesz, staniesz się piękna. Piękno
przychodzi wraz z akceptacją. Jeśli sama siebie nie lubisz i odrzucasz, staniesz się rzeczywiście ułomna, brzydka.
To błędne koło.
Najpierw odrzucasz, nie akceptujesz - a wtedy czujesz się brzydka. Inni także zaczynają odczuwać tę brzydotę, a
ty myślisz: „Właśnie, więc to prawda. Moje podejrzenia były słuszne". Jeszcze bardziej odrzucasz siebie. Oto jak
umysł sam siebie napędza. I wszystkie te proroctwa skazane są na spełnienie, jeśli przegapisz punkt wyjścia. A
jest nim fakt, że TY to TY.
Nie ma kryterium piękności. Przez ponad pięć tysięcy lat filozofowie próbowali ją zdefiniować. Ale im się nie udało,
bo nie ma jednego kryterium. Jakaś osoba może być piękna dla kogoś, a dla kogoś innego - nie. Nawet
najpiękniejsza kobieta może komuś wydać się okropna. Jest to absolutnie osobisty wybór.
Nie ma więc stałego kryterium... bo kryteria zmieniają się jak moda. Na przykład w Indiach kobieta o dużych
piersiach i pośladkach jest uważana za atrakcyjną. Na Zachodzie pośladki prawie zanikają, a piersi stają się coraz
mniejsze. Powstaje jakaś inna koncepcja piękna. A jaka by ta koncepcja nie była - ciało się podporządkowuje. To
właśnie należy zrozumieć. Kiedy w kraju panuje moda na duże piersi, kobiety mają duże piersi.
Zwykło się uważać, że powieści, poezja, cała literatura odzwierciedlają społeczeństwo. Ale to działa także w
odwrotnym kierunku. Powieści, poezja, literatura także kreują społeczeństwo. Kiedy jakaś idea przeniknie do
umysłów ludzi, zaczyna żyć.
Nie ma kryterium oceny, kto jest piękny, a kto nie jest. To osobisty gust, a właściwie - kaprys. Ale jeśli zaczynasz
od tego, że nie akceptujesz siebie - stwarzasz sytuację, w której nikt cię nie zaakceptuje. Bo jeśli sama siebie nie
akceptujesz, uniemożliwiasz innym akceptację ciebie.
Wywołasz wszelkie możliwe zakłócenia, problemy dla innych, bo musieliby postępować wbrew twoim własnym
przekonaniom. Jeśli ktoś cię pokocha, zniszczysz tę miłość, bo będziesz mówić: „Jak można zakochać się w takiej
wiedźmie?" Albo będziesz uważała, że ten mężczyzna ma wypaczone pojęcie piękna. Jeśli nie kochasz siebie, nikt
cię nie pokocha. Toteż każdy musi zacząć od tego, żeby pokochać samego siebie. Jezus mówi: „Kochaj Boga.
Kochaj bliźniego jak siebie samego". To podstawowa sprawa. Możesz kochać bliźniego, a nawet samego Boga,
dopiero wtedy, kiedy pokochasz siebie. Podstawowe przykazanie brzmi: Kochaj samego siebie.
Jeśli kochasz siebie i czujesz się dobrze sama ze sobą, wtedy przyciągasz do siebie wielu ludzi. Kobieta, która
kocha siebie, musi przecież być piękna, toteż jest piękna. Stwarza piękno swojej miłości do siebie. Staje się pełna
wdzięku, osobistego uroku.
10. Prawdziwe i nieprawdziwe piękno
Pytanie: Co to jest piękno?
Jedynym pięknem, które istnieje, jest piękno wewnętrzne. Wszystko pozostałe, wszystkie inne piękna są nietrwałe
jak skóra. Można się oszukiwać przez pewien czas, ale wcześniej czy później zewnętrzne piękno znika i pozostaje
tylko brzydota, bo nie rozwinąłeś w sobie prawdziwego piękna.
Piękno prawdziwe nie ma nic wspólnego z twarzą, ale ze światłem, które wydobywa się z wewnątrz. Nie ma nic
wspólnego z kształtem oczu, ale ze światłem, które w nich błyszczy. Nie ma nic wspólnego z ciałem, lecz z
wewnętrzną obecnością, która pulsuje poprzez ciało. Prawdziwe piękno powstaje w środku, w samym centrum
twojej istoty i rozprzestrzenia się na zewnątrz. Fałszywe piękno pozostaje jedynie na powierzchni, nie jest w tobie
zakorzenione, nie ma solidnej podstawy.
Pamiętaj: trzeba poszukiwać i wybierać prawdziwe piękno. Ono jest wieczne, pozostaje - raz odnalezione,
pozostaje w tobie na zawsze. To chwilowe jest po prostu stratą czasu, jest rodzajem snu. Można pozostawać przez
jakiś czas w stanie snu, ale gdy się obudzisz, dostrzeżesz, jak było to głupie.
11. Starzenie się
Pytanie: Pomocy! Starzeję się!
Pozytywne odczuwanie własnego ciała jest wielką pomocą w życiu. Daje ci więcej zdrowia, poczucie pełni. Wielu
ludzi zapomniało o swym ciele; stali się go nieświadomi i myślą, że ciało należy ukrywać pod ubraniami, że jest
brudne, obsceniczne i trzeba je zawsze zakrywać, aby nikt tego nie zobaczył. Pogląd absurdalny, neurotyczny.
Ciało jest piękne. Młode czy stare - to nie ma znaczenia. Oczywiście młode ma inny urok niż stare. Młode ciało ma
w sobie więcej witalności. Stare jest mądrzejsze. Każdy wiek ma swoje piękno; nie ma potrzeby porównywania. A,
szczególnie na Zachodzie, ciało staje się z wiekiem coraz bardziej przerażające, bo życie pojmują tam jako
synonim młodości, co jest bzdurą. Wschód jest pod tym względem dużo lepszy. Życie jest tam postrzegane jako
synonim starości, bo stary człowiek przeżył więcej, doświadczył więcej, kochał więcej, doznał więcej wzlotów i
upadków. Stary człowiek przeżył młodość. Młodość musi więc jeszcze przeżyć starość. Postarzałe ciało niesie ze
sobą po prostu wszystkie doświadczenia, blizny, rany, dostojeństwo które przyszło w procesie dojrzewania. A kiedy
- 32 -
zaczniesz lubić swoje ciało, pokochasz je niezależnie od etapu, na jakim się obecnie znajduje, wtedy nagle
poczujesz, że znów jest piękne oraz że daje ci to poczucie wewnętrznej ulgi.
12. Oziębłość
Pytanie: Mam problem natury seksualnej (...) Chyba jest coś ze mną źle. Tylko udaję, że miło jest mi kochać z
mężczyzną.
Kiedyś trzeba wyjść ponad seks, ale ta droga „ponad" prowadzi „przez" seks i jeśli nigdy jej nie przejdziesz, będzie
ci niezwykle trudno wznieść się ponad niego. Ludzie, którym seks nie sprawia przyjemności, być może nauczyli się
pewnej postawy, zostali uwarunkowani.
Jakoś tak się dzieje, że na całym świecie ludzkość jest wprowadzana w błąd przez pojedynczych ludzi, a
największym nadużyciem jest twierdzenie, że należy mieć poczucie winy z powodu odczuwania szczęścia. Tak,
jakby twoje szczęście było czymś złym. Kiedy czujesz się źle, to wszystko w porządku, ale gdy jesteś zachwycona,
coś jest nie tak. Toteż szczęście zostało zgniecione i zaszczute - ale jeśli nie rozkwitniesz w poczuciu szczęścia,
przegapisz wszystkie możliwości, jakie daje życie.
Życie trwa właśnie po to, aby nauczyć cię być absolutnie szczęśliwą, abyś mogła rozkwitnąć. I właśnie seks daje ci
najlepszą okazję do tego rozkwitu. Jest najbardziej naturalnym sposobem, by zacząć odczuwać samadhi, głęboką
medytację, błogosławieństwo. Są też inne sposoby, ale nie są one tak naturalne. Seks jest najbardziej naturalnym
sposobem - biologicznie wbudowanym. Jest darem od Boga, po to aby każdy człowiek - religijny czy nie, hinduista,
muzułmanin, ateista, komunista, kimkolwiek się czuje - mógł uwierzyć w Boga. Jednocześnie seks w sposób
naturalny daje poczucie, że istnieje coś „ponad" -ponad ciało, ponad umysł.
Toteż z punktu widzenia kobiety należałoby zapamiętać i spróbować następujących trzech rzeczy. Po pierwsze,
kiedy się kochasz, bądź aktywna. Kiedy jesteś bierna, wtedy właśnie zdarzają się takie problemy. Ale kiedy
będziesz aktywna, łatwiej będzie ci je ominąć. Powiedz swojemu chłopakowi, żeby grał rolę kobiety, a ty przejmiesz
rolę mężczyzny. Niech to będzie zabawa. Pozwól mu być bardziej biernym, a ty przejmij inicjatywę. Gdy ktoś
przejmuje inicjatywę, uaktywnia się, wkłada więcej energii, trudniej mu zatrzymać się w połowie. Kiedy jesteś bier-
na, możesz w każdej chwili się wyłączyć, bo i tak prawie nie uczestniczysz w tym, co się dzieje. Jesteś jak widz.
Stań się bardziej aktywna. Jest to rozwiązanie przejściowe. Kiedy już doświadczysz, czym jest orgazm, nie będzie
takiej potrzeby - znów będziesz mogła grać rolę kobiety. To chwilowe. Toteż wytłumacz swojemu chłopakowi, że
przez jakiś czas on musi by kobietą, a ty musisz być mężczyzną, być bardziej aktywna.
Po drugie, zanim zaczniecie się kochać, zatańczcie razem -dziko, śpiewając przy tym głośno, wyginając się w rytm
muzyki. Wypełnijcie pokój zapachem. Niech to będzie bogaty rytuał... nieomal religijny. Ludzie nie dochodzą do
stanu miłosnego upojenia krok po kroku. Dwoje ludzi siedzi obok siebie i nagle zaczynają się kochać. To są
gwałtowne przypływy - zbyt nagłe jak dla kobiety, choć nie nazbyt nagłe dla mężczyzny, bo dysponuje on innym
rodzajem energii, a jego seksualność jest bardziej ograniczona do konkretnego miejsca w ciele. Seksualność
kobiety jest całkowita; jest w nią włączone całe jej ciało. Toteż jeżeli nie ma gry wstępnej, kobieta nigdy nie wejdzie
głęboko w ten stan.
Tańcz więc, śpiewaj, niech obudzi się twoja energia, a potem bądź partnerem aktywnym. I nie ograniczaj się. Nie
działaj zgodnie z jakimś planem - bądź szalona. Jeśli chcesz krzyczeć, kochając się, nie przejmuj się. Jeśli chcesz
śpiewać, nie przejmuj się. Jeśli chcesz wydawać jakieś dziwne dźwięki, rób to - stanie się to jakby twoją mantrą.
I po trzecie, codziennie od rana do wieczora musisz nauczyć się zauważać, że twoja radość jest obecna w wielu
różnych rzeczach. Kiedy jesz, jedz z radością, bo wszystkie sprawy są ze sobą powiązane. Kiedy tańczysz, niech
będzie w tym radość. Medytujesz - bądź radosna. Mówisz do kogoś - bądź łagodna, promienna, zachwycająca.
Idziesz drogą - bądź przepełniona szczęściem. Nie zdajemy sobie sprawy z tego, ile nam umyka. Nawet zwykłe
przejście się drogą może sprawić wielką radość. Kto wie, może już nie będzie następnego dnia? Albo jutro może
nie będziesz już mogła spacerować tą drogą? Może jutro nie będzie cię i nie poczujesz już tego słonecznego ciepła
na twarzy? Wiatr jutro będzie, ale ciebie może już zabraknąć. Kto wie cokolwiek o dniu jutrzejszym? Dziś może być
dzień ostatni. Ciesz się każdą chwilą, jakby miała być ostatnia. Zagarnij wszystko, co ci daje, wyciśnij ją do
ostatniej kropli, nic nie zostawiaj. Tak żyje się intensywnie i namiętnie. A seks jest po prostu jednym z skutków
twojego nastawienia do życia, dlatego nie możesz zmienić tylko seksu. Wszystkie sprawy są ze sobą powiązane,
musisz więc zmienić wszystko.
Jedz radośnie! Nie traktuj posiłku tak, jakby był konieczny, bo musisz nakarmić swoje ciało - ciesz się nim! Jest jak
sakrament. Chodź radośnie - to dar od Boga, za który należy być wdzięcznym. Mówiąc do kogoś, mów promiennie.
Od tej chwili zacznij więc odnajdywać przyjemności w rzeczach, które pozornie nie mają zbyt wiele wspólnego z
seksem. Efekt będzie taki, że jeśli one będą dla ciebie przyjemne, seks stanie się także przyjemny. Jeśli nie cieszą
cię inne sprawy, nie będzie cieszył cię seks.
To właśnie wynika z moich obserwacji. Podejście do seksu bardzo wiele mówi, odkrywa prawdę o całej reszcie
twojego życia. Inne sprawy także nie będą sprawiać ci przyjemności, a jeśli, to tylko do pewnego momentu.
Człowiek, którego przeraża szczęście, radość, boi się także wielu innych spraw. Toteż dochodzi do pewnego
momentu i zatrzymuje się.
Zastosuj się do powyższych trzech punktów, a za trzy tygodnie daj mi znać. Trzy tygodnie szalonego życia.
Zapomnij o ludzkości - bądź zwierzęca, prawdziwie zwierzęca, a później z łatwością znów zrobię z ciebie
- 33 -
człowieka. Aby poczuć, że jest się zwierzęciem, trzeba naprawdę głęboko wniknąć w siebie.
Jeżeli nie czujesz w sobie zwierzęcia, nie poczujesz także prawdziwie ludzkiej istoty. A jeśli nie jesteś prawdziwie
ludzką istotą, nie będziesz w stanie odczuć swojej boskości. Wszystko ma swoje miejsce w hierarchii: zwierzęcość
jest fundamentem świątyni, człowieczeństwo to jej ściany, a boskość to dach. Dach nie może istnieć bez
fundamentów. Można mieć dach, ale jeśli nie ma ścian, jakże mówić o świątyni? Człowiek jest jak
trzykondygnacyjny budynek: pierwsza kondygnacja to zwierzęcość, druga - człowieczeństwo, trzecia -boskość.
Zacznij więc od poziomu pierwszego, od samego początku -połóż kamień węgielny.
13. Impotencja
Pytanie: Za każdym razem gdy kocham się z kobietą, pojawia się u mnie dziwny lęk przed impotencją.
Zachodnie podejście polega na tym, by załatwiać sprawy, robić coś! Ale jest kilka rzeczy, których nie można tak po
prostu załatwić. Wtedy Zachód się wścieka! Na przykład sen i seks. Oto rzeczy, których nie możesz po prostu
zrobić, toteż ludzie Zachodu bardzo cierpią z powodu zaburzeń snu, braku snu, a także z powodu spraw seksu.
Każdy martwi się, czy aby doświadcza tego w sposób prawidłowy. Orgazm jest nieosiągalny albo jest zaledwie
odczuwany w jednym miejscu, albo jest za słaby, albo jest jedynie częściowy. Sen także nie jest dobry. Za dużo się
śni. Bywa często, że ktoś się obudzi w nocy i musi czekać całymi godzinami, aby sen znów nadszedł. Ludzie
próbują wielu sposobów, aby przywrócić sen: tabletek uspokajających, różnych sztuczek, mantr lub medytacji
transcendentalnej. Podobnie martwią się o seks. A to zamartwianie się oraz wysiłki stanowią problem sam w sobie.
Seks nam się zdarza; to nie jest coś, co musisz robić. Toteż powinieneś nauczyć się wschodniego rozumienia
seksu, podejścia tantrycznego. Podejście tantryczne polega na tym, że kochasz swojego partnera. Nie musisz
niczego planować, układać w głowie scenariuszy. Nie musisz robić niczego szczególnego: bądź kochający i
dostępny. Bawcie się swoją energią. A kiedy zaczynacie się kochać, nie ma potrzeby starać się osiągnąć jak
najwięcej. Bowiem wtedy będziesz udawał, tak zresztą jak i ta druga osoba. Ona będzie udawać wspaniałą
kochankę, a ty wspaniałego kochanka... i oboje będziecie niezaspokojeni! Nie ma potrzeby niczego udawać.
To jest jak modlitwa bez słów. Kochać się - to jak medytować. Jest to coś świętego, najświętszego ze świętych.
Toteż gdy kochasz kobietę, bądź bardzo powolny... rozsmakuj się, uchwyć każdy zapach. Bardzo powoli: nie ma
pośpiechu, nie ma potrzeby się śpieszyć; czasu jest pod dostatkiem.
I kiedy kochasz, zapomnij o orgazmie. Raczej czuj, że przy kobiecie następuje całkowite odprężenie, że
rozluźniacie się w sobie nawzajem. Zachodni umysł nieprzerwanie myśli o orgazmie: czy nadchodzi, jak uczynić go
szybkim i wspaniałym, i temu podobne. Takie myślenie nie pozwala przepływać energii ciała. Nie pozwala na to, by
ciało odnalazło najlepszy dla siebie sposób; umysł wciąż się wtrąca...
Odpręż się przy drugiej osobie. Jeśli nic się nie zdarzy, znaczy, że nie ma potrzeby, aby się zdarzyło. Jeśli nic się
nie zdarzy, jest to właśnie to, co miało się zdarzyć... i także jest to piękne! Orgazm nie jest czymś, co musi się
pojawiać codziennie. Seks powinien być po prostu przebywaniem razem, stapianiem się ze sobą. Wtedy można
kochać się przez pół godziny, godzinę, po prostu nawzajem się odprężając. Tak osiąga się stan całkowitego
odrzucenia umysłu, bo nie jest on potrzebny. Miłość to jedyne zjawisko, do którego nie jest potrzebny umysł. Tu
właśnie Zachód robi błąd: używa umysłu nawet w tym przypadku!
Rozluźnijcie się więc przy sobie i zapomnijcie o umyśle. Napawajcie się pełnią obecności drugiej osoby, waszym
spotkaniem i zatraćcie się w tym. Niech to niczemu nie służy, bo nie ma niczemu służyć. Jednego dnia odczujecie
spokojną satysfakcję; nie będzie fajerwerków. Jedynie pełna relaksacja, która daje maksimum odczuć, bo ma
przecież swoją własną głębię. Innego dnia ciało osiągnie pełnię orgazmu, ale także i to przyjdzie samo z siebie; ty
po prostu tam będziesz.
Czasem będzie to spokojna przyjemność, czasem pełnia orgazmu... to pewien rytm. Nie możesz osiągać pełni
codziennie. Jeśli tak by było, twoja pełnia stałaby się niewielka. Musisz dochodzić do swoich pełni przez takie dni,
kiedy odczuwasz jedynie satysfakcję. Pół na pół. Czasem będzie to spokojna satysfakcja. Zagubisz się w jej
ciemności, ukojeniu i ciszy. I tak właśnie zapracujesz na odczucie pełni. Któregoś dnia energie są gotowe i to
właśnie one podążają ku osiągnięciu pełni. To nie tyje tam zabierasz. Jakże byłbyś w stanie to zrobić? Kimże
jesteś, aby umieć to zrobić? W stanie spokojnej satysfakcji gromadzi się energia; z niej właśnie rodzi się pełnia
odczuwania. Wtedy następuje wspaniały orgazm; cała twoja istota przesycona jest poczuciem przyjemności.
W stanie odczuwania pełni będzie ci towarzyszyć przyjemność, w stanie odczuwania satysfakcji - spokój. Oba te
odczucia są piękne. W końcu spokój jest bardziej potrzebny niż przyjemność, gdyż przyjemność jest chwilowa: nie
możesz stać na szczycie dłużej niż przez chwilę. Szczyt oznacza, że jest to coś bardzo małego; jak wierzchołek
piramidy. Nie możesz pozostać na nim zbyt długo, jedynie przez chwilę. Ale możesz długo trwać w stanie
spokojnego zadowolenia. Obie sytuacje coś dają; obiema można się cieszyć. Obie mają duże znaczenie i
pomagają ci się rozwijać.
Tantra głosi, że odczuwanie spokojnej przyjemności jest doskonalsze niż szczytowanie. Pełen orgazm jest
niedojrzały, spokojna przyjemność zawiera w sobie wielką dojrzałość. Szczyt orgazmu to podekscytowanie: jest
gorączkowy, pełen pasji. Zachwyca, lecz ten zachwyt jest męczący. Spokojna przyjemność nie zachwyca, ale ma
w sobie ciszę, dzięki czemu jest cenniejsza, wywiera większy wpływ. Pozostanie w tobie przez cały dzień. Jeśli już
raz tam byłeś, będzie ci towarzyszyć. Pełnia ulegnie zapomnieniu, będziesz wyczerpany, zaśniesz. Spokojna
przyjemność będzie trwać. Przez wiele dni będziesz odczuwać jej efekty. Poczujesz się zrelaksowany, scalony w
- 34 -
jedność.
Oba odczucia są dobre, ale nie można ich na życzenie wywołać. Można im tylko ulec. Toteż miłość jest takim
rodzajem relaksacji, w którym należy zgodzić się na wszystko.
14. Poczucie odrzucenia
Pytanie: Czasami chcę się schować pod ziemię, zwłaszcza kiedy mam menstruację.
Energia to fale. Czasami są przypływem, czasami odpływem. Kiedy trwa przypływ, bardzo łatwo jest nam
pozostawać w związkach, być otwartym, kochać, brać, dawać, ale kiedy następuje odpływ, wtedy energia maleje, a
komunikowanie się z innymi staje się coraz trudniejsze, prawie niemożliwe. Oba stany przychodzą i odchodzą -
oba są częścią życia. Nie ma w tym niczego złego, są naturalne - pamiętaj więc, żeby je akceptować. Kiedy
odczuwasz odpływ, nie usiłuj się komunikować, nie otwieraj się na siłę, bo takie otwarcie nie będzie otwarciem.
Nastał czas nasienia. Możesz się teraz zamknąć i pozostać w sobie. Skorzystaj z tego czasu, aby głęboko
pomedytować. Jest on doskonały dla medytacji. Kiedy zaś masz przypływ, a energia płynie i narasta, wtedy jest
czas na miłość. Wtedy wchodź w związki, bądź otwarta, dziel się z innymi. To czas zbiorów, ale nie może trwać
przez cały rok. Mówi się, że nawet anioły w niebie nie śpiewaj ą przez cały czas, na okrągło.
Kiedy więc czujesz w sobie pieśń, śpiewaj. A kiedy czujesz, że wszystko się zamyka, pomóż, aby się zamknęło. To
właśnie znaczy być naturalnym. Bycie naturalnym nie oznacza, że zawsze trzeba być otwartym - nie jesteś
sklepem całodobowym. Są chwile, kiedy trzeba się zamknąć, bo jeśli nie, to wszystko stanie się nudne,
monotonne, męczące. Nie ma potrzeby ciągle się uśmiechać. Robią to tylko politycy, najwięksi głupcy na świecie.
Są takie dni, kiedy łzy przynoszą ulgę, powinny przynieść ulgę. Są dni kiedy czujesz się smutna. Smutek jest
piękny, toteż kiedy czujesz się smutna, bądź smutna. Kiedy czujesz się szczęśliwa, bądź szczęśliwa. Być
prawdziwym sobą oznacza niesprzeciwianie się temu, co się dzieje. Wejdź w to... zaufaj. Nocą płatki lotosu są
stulone, rankiem znów się otwierają - ale to jest właśnie naturalny proces.
W naszych czasach - szczególnie w pokoleniu młodych - widzimy nowe zjawisko: trzeba być zawsze otwartym,
trzeba być zawsze kochającym. To jakiś nowy rodzaj tortury, nowy rodzaj nacisku, nowa moda w dziedzinie
przemocy. Nie ma takiej potrzeby.
Prawdziwy człowiek to ten, który trwa bez względu na okoliczności; możesz mu ufać. Kiedy jest smutny, możesz
mu wierzyć, że naprawdę odczuwa smutek; jest prawdziwym człowiekiem. Kiedy się zamyka, możesz mu wierzyć.
Chce pozostać wewnątrz siebie - to jak stan medytacji. Nie chce wychodzić na zewnątrz, jest w głębokiej
introspekcji. Dobrze! Kiedy się śmieje i rozmawia, znaczy to, że chce być w kontakcie, wyjść na zewnątrz siebie i
dzielić się. Możesz na nim polegać.
Nie próbuj więc wymuszać na sobie niczego, co wymyśli twój umysł. Miej swoje zdanie, a umysł ma za nim
podążać, służyć mu. Tylko że umysł zawsze usiłuje stać się panem. Nie myśl, że na obecnym etapie coś jest nie
tak jak powinno. Po prostu przejdź przez ten okres, a stopniowo będziesz mogła zauważyć, że to powtarza się co
miesiąc. Przez kilka dni będziesz bardzo otwarta - przez kilka będziesz zamknięta. U kobiet jest to bardziej
widoczne niż u mężczyzn. Okresowość jest charakterystyczna dla kobiet ze względu na ich cykl miesiączkowania,
ich chemię; chemia ciała zmienia się regularnie - dwadzieścia osiem dni i znów następuje menstruacja - tak
funkcjonuje wewnętrzny zegar.
Prawdę mówiąc, podobnie dzieje się też z mężczyznami, ale u nich ma to mniejsze natężenie, jest mniej widoczne.
Ostatnio pewni naukowcy odkryli, że mężczyźni mają także swój cykl miesięczny, choć nie jest on widoczny, bo nie
towarzyszy mu krwawienie. Mężczyzna doświadcza takiego stanu podobnie jak kobieta, która przez cztery dni w
miesiącu przechodzi okres obniżonej energii. Nie jest to stan fizyczny, tak widoczny; jest bardziej psychiczny,
bardziej wewnętrzny.
Jeśli obserwujesz swoje stany, będziesz mogła je przewidzieć... Zacznij notować w kalendarzu. Wydaje mi się, że
twoje nastroje zmieniają się zgodnie z fazami Księżyca, toteż obserwuj i zauważ związek między nimi. Prowadź
notatki przez miesiąc, dwa, a potem będziesz mogła łatwo je przewidzieć. I dzięki temu możesz sobie łatwiej coś
zaplanować.
Kiedy chcesz się spotykać z przyjaciółmi, nie rób tego, gdy jesteś w stanie zamknięcia. Spotykaj się, gdy jesteś
otwarta. Nie ma w tym nic złego - to naturalny proces.
15. Hipochondria
Pytanie: Ciągle martwię się o swoje ciało, że się rozchoruję. Możesz mi coś doradzić?
Jeśli za dużo myślisz o ciele, zaczyna ono chorować, a kiedy zacznie chorować, to naturalnie myślisz o nim
jeszcze więcej. To się staje błędnym kołem.
Nawet jeśli zdrowy człowiek, całkowicie zdrowy, zacznie myśleć o swoim żołądku: jak on sobie poradzi z
trawieniem tego czy tamtego i co dalej się stanie - w ciągu dwudziestu czterech godzin jego żołądek będzie
podrażniony. A gdy to się stanie, będzie myślał jeszcze intensywniej. Właściwie nic złego nie działo się z ciałem.
To jedynie jakaś myśl, która się zagnieździła w głowie. Medycyna nie może pomóc, bo nie leczy myśli. Możesz
więc chodzić od doktora do doktora, ale żaden ci nie pomoże. A nawet może zaszkodzić, bo ich lekarstwa mają
przecież działanie, tyle że nie uleczą twoich myśli. Ta choroba nie istnieje. To tylko pomysł w twojej głowie. Toteż
- 35 -
ich lekarstwa będą miały działania niepożądane (wszystkie one są przecież truciznami).
Im bardziej zawodni okazują się lekarze, tym bardziej jesteś zaniepokojony swoim ciałem. Wtedy pojawia się
świadomość ciała. Człowiek staje się coraz bardziej wyczulony na ten temat. Wystarczy mała zmiana, byle
problem, jakiś drobiazg i wpada w panikę. Panika zaś powoduje, że ciało zaczyna reagować coraz mocniej.
Najważniejsze, moim zdaniem, jest porzucić tę myśl. Zacząć żyć. Zdarzyło się kiedyś...
Doktor powiedział pewnemu człowiekowi, że zostało mu tylko sześć miesięcy życia. Mężczyzna ten cierpiał na
najróżniejsze choroby przez ostatnich dwadzieścia lat. Wszystko, co tylko może przytrafić się człowiekowi, zdarzało
się jemu. Był niezwykle bogaty, a jego lekarz miał już dosyć jego hipochondrii. Z powodu czystego znudzenia
pacjentem powiedział więc:
- Już długo nie pożyjesz, zapomnij więc o wszystkich dolegliwościach. Za sześć miesięcy umrzesz. To pewne. Nikt
cię nie może uratować. Jeśli chcesz sobie pożyć, zrób to przez tych sześć miesięcy.
„Skoro mam żyć jeszcze tylko sześć miesięcy, to jaki jest sens zawracać sobie głowę dolegliwościami ciała?" -
pomyślał mężczyzna. I po raz pierwszy w życiu przesunął swoją uwagę na coś innego. Zamówił najlepsze ubrania,
kupił najlepsze samochody i zaplanował podróż dookoła świata. Zwiedził każde miejsce, które zawsze chciał
zobaczyć, ale nie mógł z powodu chorowitego ciała. Podróżował dookoła świata, jadł wszystko to, na co miał
ochotę, kochał się z kobietami, kupował wszystko, co mu się podobało... żył pełnią! Zbliżała się śmierć, nie było
więc potrzeby oszczędzać. Gdy wrócił po sześciu miesiącach, czuł się zdrowiej, niż kiedykolwiek wcześniej.
Przeżył jeszcze trzydzieści lat, a problem hipochondrii nigdy już się nie pojawił.
Musisz odrzucić te przekonania. Dobra byłaby tu naturopatia, bo tak naprawdę nie jest ona jedną z „-patii", jest po
prostu wypoczynkiem. Ale nie popadnij w chwilową modę, bo to właśnie byłoby chore. Naturopatia sama w sobie
jest sposobem na wypoczynek dla ciała, stwarzaniem ciału sytuacji, które przybliżają je do stanu naturalnego. To
jak dostrajanie się do natury instynktownej; nie ma to nic wspólnego z medycyną. Należy strzec się tylko, by
naturopatia nie stała się chwilową modą. Wtedy staje się groźniejsza niż choroba. Tak się czasem zdarza... Na-
turopatia pomaga wielu ludziom, ale bywa tak, że człowiek, któremu pomogła, staje się na nią chory. Staje się ona
jego sposobem na życie. Człowiek ciągłe myśli, co jeść, a czego nie jeść, dokąd iść, a dokąd nie iść, o ekologii i
tych wszystkich sprawach. Wtedy życie znów staje się trudne. Nie powinieneś oddychać, bo powietrze jest
zanieczyszczone. Nie powinieneś jeść w hotelu, bo dania nie są przygotowywane w sposób naturalny. Nie możesz
jeść tego czy tamtego, bo wolno ci jeść tylko żywność naturalną. Nie powinieneś mieszkać w mieście. A potem
każda kolejna sprawa się komplikuje.
Pamiętaj, naturopatia to po prostu dobry wypoczynek. Co jakiś czas bez szczególnego powodu każdy człowiek
powinien iść do kliniki naturopatycznej i wypocząć przez dwa, trzy tygodnie, miesiąc, dwa miesiące - tak długo, jak
może sobie pozwolić, i bez konkretnej przyczyny. Cieszyć się naturą, naturalnym jedzeniem, kąpielami, sauną,
masażami. Bez konkretnej przyczyny, po prostu dla przyjemności, dla czystej przyjemności, która z tego wynika.
Przestań myśleć, że jesteś chory. Myśl o królu, który mieszka w tobie; ciało jest jego pałacem.
16. Pobudzanie zmysłów
Pytanie: W moją pracę zaangażowany jest głównie intelekt, a większość czasu spędzam przy komputerze. Często
czuję się jakbym był z drewna.
Wejdź głębiej w swoje ciało. Ożyw swoje zmysły. Patrz z czułością, smakuj z czułością, dotykaj z czułością, wąchaj
z czułością. Każ swoim zmysłom pracować coraz więcej. Doświadczysz nagle tego, że energia, która była
skierowana zanadto do głowy, zaczyna płynąć po całym ciele. Głowa ma skłonności dyktatorskie. Jak monopolista
zagarnia do siebie energię, skąd tylko może. Zabija zmysły. Głowa pobiera około osiemdziesiąt procent energii, tak
że jedynie dwadzieścia pozostaje na resztę ciała.
Oczywiście ciało cierpi, a wraz z nim także ty, ponieważ możesz być szczęśliwy jedynie, gdy funkcjonujesz jako
całość, organiczna jednostka; kiedy każda część twojego ciała i jaźni otrzymuje swoją porcję energii, nie więcej, nie
mniej. Wtedy funkcjonujesz w rytmie. Masz w sobie równowagę.
Równowaga, szczęście, zdrowie - to części składowe jednego zjawiska, spójnej całości. Doświadczasz go, kiedy
jesteś szczęśliwy, zdrowy, w harmonii.
Głowa wprowadza zamieszanie. Ludzie zatracili wiele zdolności. Nie czują zapachów. Stracili zdolność
wyczuwania zapachów. Stracili zdolność smakowania. Słyszą tylko niektóre dźwięki. Stracili ucho. Ludzie nie
wiedzą, co naprawdę znaczy dotyk. Ich skóra stała się martwa. Zatraciła miękkość i wrażliwość. Głowa rządzi
wszystkim jak Adolf Hitler, lekceważąc resztę ciała. Rozrasta się coraz większa i większa. Człowiek przeradza się
w swoją własną karykaturę - wielka głowa i zwisające małe kończyny.
Przywróć siłę odczuwania swoim zmysłom. Wszystko, co robisz, rób dłońmi: dotykaj ziemi, drzew, kamieni, ciała,
ludzi. Rób wszystko to, co nie wymaga myślenia, wysiłku intelektualnego. I niech ci to sprawia radość. Wtedy twoja
głowa stopniowo stanie się coraz bardziej odciążona. To dla niej dobrze, bo kiedy jest przeciążona, myśli, ale nie
potrafi niczego wymyślić. Jakże umysł pełen problemów mógłby myśleć? Do myślenia potrzebna jest jasność
umysłu. Nie może on być spięty, jeśli ma dobrze myśleć. Zakrawa to na paradoks, ale żeby myśleć, potrzebujesz
pustego umysłu. Wtedy możesz myśleć z łatwością, natychmiast, intensywnie. Postaw sobie jakikolwiek problem, a
twój pusty umysł zacznie go rozwiązywać. Masz przecież także intuicję. Dzięki temu osiągniesz po prostu wnikliwe
- 36 -
zrozumienie całej sprawy.
Kiedy umysł jest przeciążony myślami, wówczas myślisz dużo, ale bezcelowo. Nie daje to żadnych rezultatów; nic
nie ma w głowie. Kręcisz się w kółko; robisz wiele hałasu, ale rezultat jest żaden.
Nie robisz więc głowie „na złość", kiedy rozdzielasz energię na wszystkie zmysły. To raczej dla jej dobra, bo gdy
zapewnisz jej równowagę, będzie lepiej funkcjonować. W przeciwnym przypadku zapycha się. Panuje w niej tak
wielki ruch... prawie jak w godzinach szczytu; przez całą dobę ruch jak w godzinach szczytu.
Ciało jest piękne. Wszystko, co ma związek z ciałem, jest piękne.
17. Wrażliwość
Pytanie: Co to jest wrażliwość?
Wrażliwość oznacza, że jesteś otwarty, że masz otwarte drzwi, że jesteś gotowy pulsować wraz z życiem. Kiedy
zaczyna śpiewać ptak, człowiek wrażliwy natychmiast odczuwa ten śpiew w głębi swojego jestestwa. Osoba
niewrażliwa nie słyszy tego wcale albo odbiera jak hałas. Nie przenika on do jej serca. Kukułka zaczyna kukać, a
wrażliwy człowiek odczuwa jakby to kukanie dochodziło nie z zagajnika, ale z głębi jego własnej duszy. Staje się
jego własnym wołaniem, tęsknotą za doskonałością, tęsknotą za wszystkim rym, co kocha. W takiej chwili
obserwator i obserwowany przedmiot to jedno. Widząc piękny kwiat w rozkwicie, człowiek wrażliwy kwitnie wraz z
nim, staje się tym kwiatem.
Osoba wrażliwa jest płynna, faluje. Coś się zdarzy, a ona się z tym utożsamia. Widząc wschód słońca, sama staje
się wschodem słońca. Patrząc w noc, ciemną noc, piękną, milczącą ciemność, sama staje się ciemnością. O świcie
staje się światłem.
Jest wszystkim tym, czym jest życie. Smakuje życie w każdym drobiazgu, we wszystkim, co nadchodzi. Staje się
więc bogata prawdziwym bogactwem. Słuchając muzyki, jest muzyką, słuchając szumu wody, staje się szumem. A
kiedy wiatr hula w bambusowym zagajniku i łamią się bambusy... ona znajduje się tuż, tuż. Jest w samym środku
tych zdarzeń, jest bambusem.
Mistrz zen rzekł do swojego ucznia, który chciał namalować bambus: „Najpierw idź i stań się bambusem". Był to
utalentowany malarz, zdał wszystkie egzaminy z wyróżnieniem. Jego imię już zaczynało być sławne. A Mistrz
powiedział: „Idź do lasu, żyj pośród bambusów przez kilka lat, stań się jednym z nich. A kiedy to nastąpi, wróć i
maluj; nie wcześniej. Jakże mógłbyś namalować bambus, jeśli nie wiesz nic o jego uczuciach? Możesz namalować
bambus z zewnątrz, ale to będzie po prostu fotografia".
Taka jest właśnie różnica między fotografią a malarstwem. Fotografia nigdy nie będzie jak namalowany obraz.
Nieważne, jak poprawnie, artystycznie wykonana, pozostanie jedynie odbiciem zewnętrznego wyglądu bambusa.
Żaden aparat fotograficzny nie ma wglądu w duszę.
Kiedy wymyślono fotografię, wśród malarzy zaczął narastać lęk, że zapewne malarstwo straci swoją atrakcyjność i
dotychczasową pozycję; fotografia przecież będzie się udoskonalać z każdym dniem i wkrótce spełni wszystkie
wymagania. Lęk ten był całkowicie bezpodstawny. Więcej: choć po wynalezieniu aparatu fotograficznego nastąpił
rozwój fotografii, jednak równocześnie malarstwo zyskało nowy wymiar, nowe wizje, nowe postrzeganie. Malarstwo
stało się bogatsze; musiało się takie stać. Zanim wynaleziono aparat fotograficzny, malarz pełnił jego rolę.
Mistrz powiedział: „Idź do lasu". Uczeń poszedł i został tam przez trzy lata wśród bambusów, bez względu na
pogodę. Bo kiedy pada deszcz, bambus przejawia pewien rodzaj radości, kiedy wieje wiatr, bambus ma inny
nastrój, a w dzień słoneczny, oczywiście, wszystko znów się zmienia. Kiedy zaś do bambusowego zagajnika
przylatuje kukułka i zaczyna kukać, bambusy nawiązują z nią cichy kontakt. Uczeń miał tam przebywać przez trzy
lata. I stało się. Pewnego dnia, siedząc pośród bambusów, zapomniał, kim jest. Wiatr zaczął wiać, a on zaczął się
kołysać jak bambus. Zdał sobie sprawę, że już od pewnego czasu nie jest człowiekiem. Wniknął w duszę bambusa
i od tego dnia mógł już je malować.
Takie namalowane bambusy mają zupełnie inne cechy. Nie uchwyci ich żadna fotografia. Fotografie są piękne, ale
martwe. Ten obraz jest żywy, bo przedstawia dusze bambusów wraz z wszystkimi nastrojami, w całym ich
bogactwie, we wszystkich porach roku. Jest tam smutek i radość, i śmierć, i ekstaza. Jest tam zawarte wszystko,
co bambus wie; całe jego życie.
Być wrażliwym znaczy być otwartym na tajemnice życia. Stań się bardziej wrażliwy i przestań potępiać siebie.
Niech twoje ciało otworzy się jak drzwi.
18. Za dużo jedzenia, za mało seksu
Pytanie: Od czasu kiedy rozstałam się z partnerem, za dużo jem i tyję. Jak odzyskać równowagę i mniej jeść?
Zawsze gdy energia seksualna przepływa nieprawidłowo, zaczyna ona koncentrować się na jedzeniu. Jedzenie i
seks to dwa przeciwstawne bieguny; nawzajem się równoważą. Jeśli masz za dużo seksu, twój apetyt na jedzenie
znacznie się zmniejszy. Jeśli pozbawisz się seksu, twoje zainteresowanie jedzeniem zmieni się w obsesję. Nie
pomoże ci nic, co ma bezpośredni związek z jedzeniem, a jeśli będziesz próbować, wpędzisz się w kłopoty. Przez
parę dni możesz się powstrzymywać od jedzenia, ale problem znów się pojawi i to ze zdwojoną siłą. Będziesz
musiała popracować ze swoją energią seksualną.

- 37 -
Najwcześniejsze doświadczenia dziecka, związane z jedzeniem i z miłością, są mocno ze sobą powiązane. Z
matczynej piersi dostaje ono zarówno jedzenie, jak i miłość. Kiedy odczuwa miłość, nie przejmuje się pokarmem;
matka musi go nakłaniać do jedzenia. Jeśli nie dostaje wystarczająco dużo miłości, nie chce odkleić się od piersi,
bowiem boi się przyszłości. Musi najeść się tak dużo, jak tylko możliwe, bo nie wiadomo, kiedy matka znów będzie
przy nim.
Fizyczne piękno czy brzydota nie są zbyt ważne. Naprawdę się liczy wnętrze. Mogę cię nauczyć, jak
stać się wewnętrznie pięknym, czyli naprawdę pięknym. Jeśli już taki się staniesz, twój wygląd
zewnętrzny nie będzie miał wielkiego znaczenia. Twoje oczy będą błyszczały radością, twoja twarz
będzie przepełniona światłem. Twój wygląd fizyczny nie będzie ważny, bo będzie z ciebie
promieniować wdzięk i piękno.
Jeśli dziecko otrzymuje wystarczająco dużo miłości, ma poczucie pewności siebie, nie obawia się niczego. Zawsze
gdy potrzebuje, matka jest i będzie dla niego; może ufać jej miłości. Ale jeśli matka nie kocha, wtedy dziecko nie
ma zaufania; wtedy musi ssać tak dużo, jak tylko może zmieścić. Przejada się.
Kiedy więc dziecko nie dostaje miłości, zaczyna się interesować jedzeniem. Jeśli zaś ma miłości pod dostatkiem,
jedzenie go nie interesuje, a raczej interesuje w sposób naturalny -o tyle, o ile jest potrzebne ciału.
Jeśli blokujesz swoją energię miłości, zamieni się ona w zainteresowanie jedzeniem. Jeśli chcesz to zmienić,
musisz zwrócić większą uwagę na miłość, stać się bardziej kochająca. Zacznij od tego, że pokochasz swoje ciało,
że będziesz się nim cieszyć. To wspaniałe zjawisko, to podarek. Tańcz, śpiewaj, czuj i dotykaj swoje ciało.
Jeśli nie kochasz swojego ciała, nikomu innemu także nie pozwolisz go pokochać. Ktoś, kto będzie próbował, wyda
ci się śmieszny, głupi. Jeśli ty nie kochasz swojego ciała, co on w nim może widzieć? ly nie widzisz nic
specjalnego! Dopóki nie dostrzeżesz piękna swojego ciała, nie zaakceptujesz także tego, że ktoś cię kocha. Wyda
ci się, że pewnie jest głupi i tyle.
Podejdź do swojego ciała z miłością. A jeśli nadarzy się okazja przytulić kogoś, potrzymać za rękę, kochać, nie
zmarnuj jej. Sama się zdziwisz, jak przesunięcie się w kierunku miłości zmniejszy twoje zainteresowanie
jedzeniem. Być zakochanym to wspaniałe uczucie; zapychać się jedzeniem to coś okropnego. Nie chcę przez to
powiedzieć, że jedzenie nie jest wspaniałe, ale jest ono wspaniałe tylko wtedy, gdy jemy ilości, które możemy
przyswoić. Kiedy jesz za dużo, staje się to okropne.
A oto jedna ze wspaniałych cech miłości: nigdy nie jest jej za dużo. Nikt nie może kochać aż do ekstremum; nie ma
bowiem ekstremum. Kiedy jesz, wpychasz rzeczy w siebie; kiedy kochasz, dzielisz się, dajesz. Odczuwasz ulgę. A
im więcej dajesz, tym więcej miłosnej energii przepływa. Stajesz się jak rzeka, już nie jesteś stojącą wodą w stawie.
A teraz to właśnie zrobiłaś: zmieniłaś swoją energię w nieruchomy staw.
Wyrwij się z tego! Bez żadnego powodu przegapiasz to całe piękno, które miłość i tylko miłość może przynieść, a w
zamian męczysz się z problemem nadmiaru jedzenia.
19. Odtruwanie ciała przez post
Pytanie: Czy uważasz, że głodówka jest dobrą metodą na odtruwanie ciała? Ostatnio przeszłam na dietę
wegetariańską.
Zawsze kiedy podejmujesz post, ograniczasz pracę swojego ciało związaną z trawieniem. W tym czasie może się
ono zająć wyrzucaniem martwych komórek, toksyn. Tak samo jak pewnego dnia, w sobotę lub w niedzielę, kiedy
masz wolne, zostajesz w domu i przez cały dzień sprzątasz. Przez tydzień byłaś tak zajęta innymi sprawami, że nie
miałaś na to ani chwili. Kiedy ciało nie ma nic do trawienia, bo nic nie jesz, zabiera się za sprzątanie. Proces
zaczyna się samoczynnie, a ciało pozbywa się wszystkiego, co mu niepotrzebne, co stanowi jedynie obciążenie.
Post jest metodą oczyszczenia. Co jakiś czas jest wspaniały: nic nie robić, nie jeść, odpoczywać, przyjmować tak
dużo płynów jak to możliwe, zrelaksować się - a ciało się oczyści.
Czasem, gdy uważasz, że potrzebujesz pościć dłużej, też możesz to zrobić - ale miej na uwadze głęboką troskę o
ciało. Jeśli odczujesz jakiś negatywny skutek, przerwij głodówkę. Kiedy post pomaga ciału, odczuwasz przypływ
energii, zwiększoną żywotność, stan odmłodzenia, witalności. takie powinno być kryterium: kiedy poczujesz, że
stajesz się słabsza, kiedy stajesz się lekko rozdygotana, musisz zrozumieć, że ten etap nie jest już oczyszczaniem.
Zaczęła się destrukcja. Powstrzymaj ją.
Każdy powinien rozumieć zasady postu, a nawet więcej -powinno się pościć pod opieką kogoś, kto pości już od da-
wna i dobrze zna zasady, wszystkie symptomy. Taki ktoś wie, co się dzieje, gdy głodówka staje się wyniszczająca,
i jak do tego nie dopuścić. Po odbyciu prawdziwej, odtruwającej głodówki poczujesz się jak nowa, młodsza,
czyściejsza, lżejsza, szczęśliwsza, a ciało będzie lepiej funkcjonować, bo pozbyło się obciążenia.
Post potrzebny jest tylko w przypadku nieprawidłowego odżywiania. Gdybyśmy odżywiali się prawidłowo, nie
byłoby takiej potrzeby. Niestety, wszyscy to robimy: odżywiamy się źle. Człowiek zagubił swoją ścieżkę. Żadne ze
zwierząt nie odżywia się tak, jak człowiek; one wybierają jedynie kilka pokarmów. Jeśli wprowadzisz bizona do
ogrodu i zostawisz tam, będzie on jadł tylko pewne konkretne trawy. Nie zacznie jeść wszystkiego naraz -jest pod
tym względem wybredny. Ma wyczucie tego, co może jeść, a czego nie. Człowiek pod tym względem jest
całkowicie zagubiony, nie ma takiego wyczucia. Je wszystko naraz. Właściwie trudno byłoby znaleźć coś, co nie
stanowi pożywienia dla ludzi w tej, czy innej części świata. Gdzieś je się mrówki. Gdzie indziej węże. Jeszcze gdzie
- 38 -
indziej - psy. Człowiek zjada wszystko. Oszalał. Nie wie, co jest zgodne z jego ciałem, a co nie. Jest całkowicie
zagubiony. Zgodnie ze swą naturą człowiek powinien być wegetarianinem, gdyż jego ciało jest przystosowane do
żywności wegetariańskiej. Nawet naukowcy potwierdzają fakt, że struktura ludzkiego organizmu na to wskazuje.
Pochodzimy od małpy. Małpy są wegetarianami. Całkowitymi wegetarianami. Jeśli Darwin ma rację, człowiek
powinien być wegetarianinem. Są sposoby oceny, czy dany gatunek zwierząt jest roślino- czy mięsożerny: zależy
to od długości jelit. Zwierzęta mięsożerne mają krótkie jelita. Tygrysy, lwy mają krótkie jelita, gdyż mięso jest
pokarmem już strawionym. Nie potrzebne są długie jelita. Trawienie zostało dokonane przez zwierzę. Kiedy jemy
mięso zwierzęce, jest ono już częściowo przetrawione - nie wymaga długich jelit. A człowiek ma jedne z
najdłuższych jelit, co oznacza, że jest wegetarianinem. Charakterystyczny dla niego jest długi proces trawienia i
duża ilość ekskrementów, które ma wydalić.
Jeśli człowiek mimo to nie jest wegetarianinem i spożywa jednak mięso, powoduje zakłócenia w funkcjonowaniu
swojego ciała. Wielu wschodnich mędrców - Budda, Mahavira - podkreślali ten fakt. Nie chodzi o to, że nie należy
stosować przemocy - to jest sprawa wtórna. Rzecz w tym, że jeśli chcesz wejść w głęboką medytację, twoje ciało
musi być lekkie, naturalne, unoszące się płynnie. Twoje ciało musi zostać odciążone. Tymczasem ciało mięsożercy
jest ciężkie.
Zaobserwuj, co się dzieje, gdy zabijasz zwierzę. Oczywiście, nikt nie chce być zabity. Życie chce trwać, zwierzę nie
ginie ochoczo. Jeśli ktoś chciałby cię zabić - nie poddałbyś się temu z ochotą. Jeśli lew rzuci się na ciebie, co
będzie się działo w twoim umyśle? A kiedy ty zabijasz lwa? Strach, śmierć, ból, przerażenie, wściekłość, przemoc,
rozpacz - zwierzę doznaje wszystkich tych odczuć. W całym jego ciele rozprzestrzenia się przemoc, ból, agonia.
Całe jego ciało wydziela toksyny, trucizny. Wszystkie gruczoły wydzielają truciznę, bo zwierzę umiera wbrew swojej
woli. Jesz mięso, które zawiera te wszystkie trucizny. Cała energia jest zatruta, a toksyny te przyjmuje twoje ciało.
Mięso, które jesz, stanowiło część ciała zwierzęcia, pełniło w nim określone funkcje. W zwierzęciu funkcjonował
także pewien określony poziom świadomości. Twój poziom znajduje się wyżej i kiedy jesz mięso, twoje ciało
schodzi na niższy poziom, poziom zwierzęcia. Tak tworzy się rozbieżność pomiędzy twoją świadomością a twoim
ciałem, co powoduje narastanie napięcia i rozdrażnienia.
Powinniśmy jeść to, co jest dla nas naturalne: owoce, orzechy, warzywa. Tyle, ile tylko chcemy. Rzecz w tym, że
właśnie tych pokarmów nie jesteśmy w stanie zjadać więcej niż organizm potrzebuje. Naturalne pożywienie
dostarcza uczucia sytości, ponieważ w pełni zaspokaja potrzeby ciała, daje poczucie nasycenia. Nigdy nie dają
tego uczucia pokarmy nienaturalne. Kiedy zajadasz się lodami, nie uzyskujesz poczucia sytości. Nawet gorzej:
wciąż masz ochotę na więcej lodów. To nie jest pożywienie. Twój umysł jest oszukiwany. Nie jesz po to, aby
zaspokoić potrzeby ciała, lecz by delektować się smakiem. Język staje się decydentem.
Nie powinniśmy mu na to pozwalać, bo nie wie on nic o żołądku, nie wie nic o potrzebach ciała. Język ma pewną
konkretną pracę do wykonania - oceniać smak pożywienia. Powinniśmy pozwalać mu oceniać, czy jedzenie będzie
smaczne, czy też nie. Niech pełni właściwą mu funkcję - strażnika - ale nie decydenta, bo inaczej wszystko się
pomiesza.
20. Pościć i ucztować
Jeżeli masz czasem odczucie, że pragnienie postu przychodzi w sposób naturalny, nie jako narzucona zasada, nie
jako filozofia, którą należy stosować, nie poprzez narzuconą sobie dyscyplinę, ale jako twoja wewnętrzna potrzeba
- jest to dobry znak. Pamiętaj także o tym, że dzięki twój emu postowi, będziesz mógł za jakiś czas znów pozwolić
sobie na ucztowanie. Post jest jedynie sposobem, a nie celem samym w sobie, i można go stosować stosunkowo
rzadko. Zresztą, jeśli masz pełną świadomość tego, co wkładasz do ust, i jeśli to ci smakuje nigdy nie zjesz tego
nazbyt dużo.
Nie chcę kłaść nacisku na stosowanie jakichś diet, ale na zwracanie uwagi -jedz dobrze i czerp z tego jak
największą radość. Pamiętaj, że jeśli nie smakuje ci to, co jesz, będziesz musiał zjeść więcej, aby to sobie
zrekompensować. Jeżeli jedzenie ci smakuje, zjesz mniej, bo nie będziesz musiał niczego nadrabiać. Jedząc
powoli, smakując każdy kęs, dokładnie przeżuwając, jesteś tym całkowicie pochłonięty. Jedzenie powinno stać się
formą medytacji.
Nie jestem przeciwny smakowi, ponieważ nie jestem przeciwny zmysłom. Odczuwanie wszystkimi zmysłami
oznacza bycie inteligentnym, oznacza życie pełnią. Tak zwane religie usiłowały nas znieczulić, otępić. One są
przeciwko odczuwaniu smaku, wolałyby, aby język stracił zdolność smakowania. Tak właśnie się dzieje, kiedy
jesteśmy chorzy - w gorączce język traci zdolność odczuwania smaku. Kiedy jesteśmy zdrowi, język jest wrażliwy,
pełen życia, pulsuje energią. Nie jestem przeciwny odczuwania smaku, jestem „za". Jedz dobrze i smacznie. To
boskie odczucie.
W taki sam sposób patrz na piękno - ciesz się nim; w taki sam sposób słuchaj muzyki - niech dostarcza ci radości;
w taki sam sposób dotykaj kamieni, liści, ludzi - czując ich ciepło, ich strukturę, i zachwycaj się. Korzystaj w pełni ze
wszystkich swoich zmysłów, a będziesz żył pełnią, twoje życie będzie jak płomień; nie będzie przytępione, lecz
rozpalone energią i witalnością. Nie trzymam z tymi, którzy uczą cię, jak zabijać zmysły; oni są przeciwni ciału.
Pamiętaj, że ciało jest twoją świątynią, jest boskim darem. Jest tak piękne i delikatne, i wspaniałe, że zabijanie go
byłoby aktem niewdzięczności Bogu. To właśnie Bóg obdarzył nas smakiem, sami sobie go nie stworzyliśmy. Bóg
dał nam oczy i stworzył nasz świat bajeczne kolorowym. Niechaj trwa wspaniała harmonia między okiem i kolorami,
harmonia między wszystkim, co zostało stworzone. Nie niszcz tego.
- 39 -
Słuchaj ciała. Nie jest twoim wrogiem. Rób to, o co cię prosi, bo ma ono swoją mądrość. Nie zakłócaj jego pracy,
nie mędrkuj. Właśnie z tego powodu nie proponuję nikomu żadnych diet, a tylko traktowanie ciała z uwagą. Jedz w
pełni świadomie, jakbyś medytował, a nigdy nie zjesz za dużo ani za mało. Oba przypadki są ekstremalne i
szkodliwe. Natura dąży do równowagi, do osiągnięcia pełnej harmonii, znajdowania się w samym środku. Wszelkie
stany ekstremalne są typowe dla neurotyków.
W związku zjedzeniem mamy dwie grupy neurotyków. Pierwsza z nich to tacy, którzy mają skłonność do obżerania
się. Nie zwracają uwagi na wołanie ciała: „Stop! Nie jedz już więcej!" Jedzą nadal. To właśnie neurotycy. Druga
grupa to ci, którzy się głodzą. Ciało domaga się jedzenia, krzyczy: „Czuję straszny głód!", a oni poszczą. Obie
grupy to neurotycy, przypadki patologiczne, które wymagają terapii, niekiedy leczenia szpitalnego. Zdrowa osoba
zawsze zachowuje umiar. Nie popada w skrajności, gdyż to powoduje napięcia i lęki. Kiedy zjesz za dużo i ciało
jest przeciążone albo kiedy zjesz za mało i odczuwasz głód - pojawia się niepokój. Zdrowy człowiek dzięki
własnemu wyczuciu wie, kiedy przestać. Tego nie uczą w żadnej szkole.
Gdybym powiedział ci, ile masz jeść, mogłoby to okazać się niebezpieczne, ponieważ byłoby uśrednione. Jedni są
chudzi, inni grubi. Jeśli, zgodnie z ogólnymi wskazówkami, dostaną trzy chapali(Przaśny chlebek hinduski w
kształcie placka (pizyp. tłum.) to niektórzy przejedzą się, a dla innych będzie to prawie tyle co nic. Nie podaję
sztywnych zasad, chciałbym obudzić waszą świadomość. Zwracaj uwagę na swoje ciało, jest ono wyjątkowe,
unikalne. Każdy ma inny rodzaj energii, inne zainteresowania. Jeden jest profesorem na uniwersytecie, jego ciało
nie spala dużo energii. Nie potrzebuje on dużo jedzenia, ale musi jeść inne pokarmy niż pracownik fizyczny. Jakiś
ogólny sposób żywienia dla wszystkich przyniósłby więcej szkody niż pożytku. Nie ma takiej uniwersalnej zasady.
George Bernard Shaw powiedział, że jest tylko jedna uniwersalna zasada: nie ma uniwersalnych zasad. Pamiętaj o
tym - nie ma i nie może ich być, bo każdy z nas jest unikalny i nie stosują się do niego recepty innych.
Próbuję więc obudzić twoje wyczucie. Nie podaję praw, sposobów; proponuję, byś rozwijał w sobie wrażliwość.
Dzisiaj możesz potrzebować więcej jedzenia niż wczoraj i nie jest to tylko kwestia różnic między tobą a innymi
ludźmi. Każdy dzień różni się przecież od innego dnia. Być może przez cały dzień wypoczywałeś i nie potrzebujesz
dużo zjeść. A może pracowałeś ciężko w ogrodzie i musisz zjeść więcej niż zazwyczaj? Zachowaj uwagę i słuchaj,
co mówi twoje ciało. Żyj zgodnie z jego wskazówkami.
Ciało nie usiłuje niczego ci narzucać, ale także nie jest twoim niewolnikiem. Traktuj je jak przyjaciela - tak,
zaprzyjaźnij się z nim. Ten, kto się obżera, i ten, kto narzuca sobie jakieś diety, mają jeden wspólny problem: obaj
są głusi na sygnały ciała.
Potępianie kogoś za to, że je to, co mu smakuje, nie ma sensu. Jeśli język nie odczuwa przyjemności smakowania
- to po co w ogóle jeść? Jeśli patrzenie na piękne rzeczy byłoby grzechem dla oczu, to po co w ogóle patrzeć? Jeśli
słuchanie miałoby być grzechem dla uszu, to dlaczego mielibyśmy słyszeć? Nie zostałyby nam żadne doznania -
nic tylko palnąć sobie w łeb! We wszystko, co robisz, zaangażowane są twoje zmysły. Dzięki nim możesz czuć się
połączony z życiem. Kiedy jesz coś z apetytem, Bóg w tobie czuje się zadowolony, a Bóg ukryty w tym, co jesz, ma
poczucie, że go szanujesz.
Ale każdy znany ci mahatma (w sanskrycie mahatman oznacza „wielkoduszny", „mądry"; przydomek Gandhiego,
duchowego przywódcy hinduskiego ruchu wolnościowego (przyp. tłum.), każdy tak zwany guru uczył, jak macie
sami siebie torturować. W imię religii nauczał masochizmu: „Umartwiaj się. Im bardziej będziesz się umartwiać, rym
więcej łask zdobędziesz u Boga. Cierpienie uszlachetnia. Jeśli jesteś szczęśliwy, to popełniasz grzech. Szczęście
jest grzechem, nieszczęście - cnotą". Oto cała ich logika.
Nie widzę w tym żadnego sensu. Jest to absurd, czysta głupota. Bóg jest szczęśliwy, jeśli więc chcesz się do niego
zbliżyć, powinieneś przestroić się na bycie szczęśliwym, tak jak On. To jest właśnie sedno mojego nauczania: bądź
szczęśliwy, tak jak Bóg, bo kiedy czujesz szczęście, dotrzymujesz kroku Bogu; kiedy jesteś nieszczęśliwy,
zostajesz w tyle. Niezadowoleni nie mogą być ludźmi religijnymi.
Na pytanie, co jest grzechem, jest tylko jedna odpowiedź: popełniasz grzech wtedy, gdy się umartwiasz.
Odczuwając pełnię szczęścia, stajemy się świętymi. Niech twoja religia naucza, jak śpiewać i tańczyć, i czerpać
radość z życia. Niech będzie religią pozytywną, mówiącą „tak" szczęściu, radości, poczuciu błogosławieństwa.
Odrzuć te odwieczne bzdury - one wykrzywiły całe poprzednie pokolenia, sprawiły, że ludzie czuli się brzydcy,
niezadowoleni, nędzni. Tamta filozofia jest wyznawana przez jednostki patologiczne, tych którzy chcą torturować
samych siebie; daje im ona usprawiedliwienie. Umartwianie samego siebie czy też torturowanie innych jest tak
samo chore. Ktoś, kto ma osobowość jak Adolf Hitler, torturuje innych; ktoś inny jest jak Mahatma Gandhi i torturuje
samego siebie. Obaj jadą na tym samym wózku, chociaż odwróceni do siebie plecami. Adolf Hitler czerpie radość z
torturowania innych, Mahatma Gandhi z torturowania siebie - ale w obu przypadkach mamy do czynienia z
przemocą. Obaj czerpią zadowolenie z torturowania. Darzymy szacunkiem osoby, które się umartwiają, ale czy to
nie dlatego, że nie rozumiemy, co naprawdę się za tym kryje? Adolf Hitler jest potępiony przez cały świat, ale
Mahatma Gandhi jest uwielbiany przez cały świat. A ja nie mogę przestać się dziwić: jak to możliwe? Przecież oba
przypadki są podobne. Gandhi mówi: „Nie jedz niczego, co ci smakuje. Delektowanie się smakiem nie jest
dozwolone. Jedzenie ma być obowiązkiem, a nie przyjemnością. Jesz tylko po to, aby przeżyć". Przyjemność
jedzenia jest odrzucona, sprowadzona do roli obowiązku. „Nie jedz dla przyjemności." W taki sposób jedzą
zwierzęta - właśnie po to jedynie, aby przetrwać. Chyba nie widzieliście nigdy, żeby zwierzę delektowało się
jedzeniem? Nie urządzają też sobie przyjęć, zabaw, nie tańczą i nie śpiewają. Jedynie człowiek potrafi świętować,
ucztować.
- 40 -
W innych sprawach Gandhi wypowiada się podobnie: „Uprawiajcie miłość jedynie w celu poczęcia dziecka. Niech
miłość pełni jedynie funkcję prokreacji. Jedz, aby przetrwać, kochaj się aby przedłużyć gatunek ludzki. Nie traktuj
miłości jako przyjemności". Tak przecież robią zwierzęta. Czy widzieliście psa w trakcie zapładniania suczki?
Widzieliście, jak bardzo się męczy? Jest to dla niego czysty obowiązek. Zmusza go do tego biologiczna potrzeba.
A kiedy skończy - natychmiast odchodzi i zapomina. Skończone, praca wykonana! Jedynie człowiek traktuje akt
miłosny jako coś radosnego. Stawia to nas ponad zwierzętami - kochamy się, aby czerpać z tego przyjemność, bo
inspiruje to nas do pisania wierszy, zachwycania się muzyką, odczuwania piękna.
To właśnie dlatego uważam, że pigułka antykoncepcyjna stała się jednym z najbardziej rewolucyjnych wynalazków
-zmieniła podejście do spraw miłości. Dzięki pigułce można kochać się po prostu dla przyjemności. Nie dlatego, że
zmusza nas do tego potrzeba biologiczna i nie tylko wtedy, kiedy chcemy spłodzić potomstwo. Miłość i seks są
obecnie rozdzielone. Pigułka spowodowała rewolucję: seks to seks, a miłość to miłość. Seks to biologia; miłość to
muzyka dwóch dotykających się ciał, pochłoniętych sobą, zatraconych w sobie nawzajem, wchodzących w
całkowicie nowy wymiar harmonii, rytmu... przeżywających orgazm. Żadnych obaw, że zajdzie się w ciążę, ruchów
czysto biologicznych, nic w tym rodzaju. Akt połączenia ciał stał się piękny sam w sobie, nie musi być pożyteczny,
nie musi czemuś służyć. To podstawowa różnica. Praca musi być środkiem prowadzącym do jakiegoś celu. Za-
bawa jest jednocześnie i celem, i sposobem osiągnięcia tego celu.
Jedz ze smakiem -jesteś człowiekiem, istotą wyższą. Kochaj się, bo sprawia ci to radość - jesteś istotą wyższą.
Słuchaj dla samej przyjemności słuchania, a uwolnisz się od ograniczających cię instynktów. Nie jestem
przeciwnikiem szczęścia; jestem jego zwolennikiem, hedonistą i mam wrażenie, że wszyscy wielcy, uduchowieni
ludzie na całym świecie byli i są hedonistami. Jeśli nie byli, to znaczy, że ich duchowość była udawana - a oni sami
to po prostu psychopaci. Szczęście jest podstawowym celem, źródłem, sednem wszystkiego. Na miliony różnych
sposobów Bóg doszukuje się szczęścia w tobie. Pokaż, jak dużo jest go w tobie, i pozwól na jeszcze więcej. Wtedy
staniesz się religijny, a świątynie zamienią się w miejsca, gdzie się świętuje, kościoły przestaną być smutne i
ponure, zimne jak grobowce. Będzie w nich śmiech, będą pieśni i tańce, i radość.
Wszystko, co czyni nas szczęśliwymi, jest dobrem, a to, co czyni nas smutnymi, jest grzechem. Esencja religii
zawiera się w odczuwaniu radości. Oto właściwe kryterium.
Nie przedstawiam żadnych sztywnych zasad, bo wiem, jak działa umysł człowieka. Kiedy dostanie wskazówki, co
robić, wprowadza je w życie, zapominając o świadomości. Toteż żadnych sztywnych zasad - stosując się do nich,
nie będziesz się rozwijać.
Posłuchajcie kilku anegdot:
Benny wraca do domu i zastaje w kuchni mnóstwo potłuczonych naczyń.
- Co się stało? -pyta żonę.
- Chyba coś jest źle napisane w tej książce kucharskiej - wyjaśnia żona. - Mówią, że do odmierzania składników
najlepiej używać starego kubka bez ucha, ale zanim udało mi się utrącić ucho jakiegoś kubka, potłukłam
jedenaście.
Jeżeli książka kucharska tak mówi - trzeba wykonać. Ludzki umysł jest głupi - pamiętajcie. Jeśli podać mu zasady,
będzie się ich trzymał.
Mafiosi mieli przyjść na spotkanie do szefa. A co szef powiedział, było święte. Zadzwonił dzwonek, służący
podszedł do drzwi, uchylił je i rozpoznawszy gościa, wpuścił go do środka.
- Zostaw parasol przy drzwiach - poinstruował.
- Ale ja nie mam parasola - odparł gość.
- To wracaj po niego do domu. Szef powiedział, że każdy musi zostawić parasol przy drzwiach. Jeśli nie, to mam
nie wpuszczać.
Mus to mus.
Po desperackim pościgu policjanci już mieli schwytać złodziei, którzy obrabowali bank, gdy nagle kierowca
samochodu policyjnego skręcił do najbliższej stacji benzynowej i zadzwonił do swojego szefa.
- Złapaliście ich? - zapytał szef.
- Mieli farta - odpowiedział policjant. - Już prawie ich dopadliśmy, ale nagle zauważyłem, że przejechałem kolejne
dziesięć tysięcy kilometrów, więc musiałem podjechać do stacji, żeby zmienić olej.
Co robić? Olej musi być wymieniany co dziesięć tysięcy kilometrów, a właśnie tyle przejechał. Najpierw trzeba
zmienić olej.
Nigdy nie udzielam konkretnych rad, bo wiem, jak głupi potrafi być umysł. Chcę żebyś poczuł, jaki kierunek jest dla
ciebie właściwy. Bądź uważny i żyj świadomie.
Mike powiedział do Pata, że jedzie czuwać przy zwłokach swojego kolegi. Pat zaproponował, że go podwiezie. Po
drodze wpadli na kieliszeczek, potem drugi... nieźle się upili. W rezultacie Mikę zapomniał adres.

- 41 -
- Gdzie znajduje się dom twojego kolegi? -zapyta! Pat.
- To na pewno ta ulica, ale nie pamiętam numeru - powiedział Mikę.
Chodzili tak przez kilka minut. Wreszcie Mikę wskazał dom, który chyba był tym właściwym. Weszli do środka, ale
w korytarzu było całkiem ciemno. Otworzyli drzwi do salonu, w którym także było ciemno. Jedynie na fortepianie
stało kilka zapalonych świec. Podeszli do niego, uklękli i zaczęli się modlić. Pat w końcu uniósł głowę i mówi:
- Mikę, nie wiedziałem, że twój kolega miał takie wspaniałe zęby.
Tak właśnie rozumuje człowiek. Ja chcę jedynie zachęcić cię, byś porzucił smak bycia świadomym. To zmieni całe
twoje życie. Nie chodzi o to, żeby coś ci narzucać, ale o to, by rozświetlić cię od środka.
5. Lecznicza moc medytacji
Słowa „medytacja" i „medycyna" posiadają ten sam rdzeń. Medycyna uzdrawia ciało, medytacja - duszę. Obie
dysponują siłą uzdrawiania.
Medytacja leczy, pozwala ci poczuć się całością. Jeśli pozostajesz w zgodzie z samym sobą, jest tak, jakbyś
osiągał stan świętości. Nie jest on związany z wyznawaniem jakiejkolwiek religii, z przynależnością do jakiegoś
kościoła. Znaczy to po prostu, że wewnątrz siebie odczuwasz pełnię i harmonię; niczego nie brakuje. Jesteś tym,
czym Istnienie pragnie, żebyś był - spełnieniem swoich możliwości.
Techniki aktywnej medytacji Osho*

* Aby przeczytać więcej na ten temat zob. także Osho, Medytacja. Pierwsza i ostatnia wolność. Praktyczny
przewodnik, Rebis, Poznań 2003.
Pytanie: Proponowana przez ciebie aktywna medytacja powoduje na początku napięcie w mięśniach i ból w całym
ciele. Jak tego uniknąć?
Po prostu kontynuuj! Ból minie - z oczywistych powodów. Po pierwsze, jest on spowodowany intensywnym ruchem
fizycznym i ciało musi mieć trochę czasu, aby do niego przywyknąć. Przez trzy, cztery dni będziesz się czuł obolały
i będzie ci trudno podjąć dalsze ćwiczenia. Jednak po czterech dniach te symptomy przeminą i będziesz czuł się
lepiej niż kiedykolwiek.
Zasadniczy powód leży jednak w czymś innym, znacznie głębiej. Nowoczesna psychologia zaczyna powoli
odkrywać to zjawisko. Twoje ciało nie jest po prostu ciałem fizycznym. Wnika w nie -w twoje mięśnie, w całą
strukturę ciała -wiele różnych czynników osłabiających. Kiedy powstrzymujesz gniew, wytwarza się w tobie
trucizna, która rozchodzi się do mięśni, do krwi. Cokolwiek pragniesz w sobie stłumić, rzutuje na twoją psychikę i
na ciało, bo przecież nie są one od siebie odizolowane. Nie jesteś osobno: ciałem i umysłem. Jesteś ciało-
umysłem, bytem psychosomatycznym. Cokolwiek dzieje się w ciele, dochodzi także do umysłu i na odwrót, bo ciało
i umysł są dwiema połówkami tego samego.
Jeżeli na przykład zdenerwujesz się, co wtedy dzieje się w twoim ciele? Otóż za każdym razem do krwi wyzwalają
się toksyny. Bez nich nie byłbyś w stanie rozzłościć się dostatecznie mocno. Masz w organizmie gruczoły, które
uwalniają pewne substancje chemiczne. To już nie filozofia, to czysta nauka -twoja krew ulega zatruciu.
Właśnie dlatego, gdy czujesz wściekłość, możesz zrobić coś, czego w stanie normalnym nie zrobisz. Możesz
przesunąć lub podnieść ogromny głaz, a potem dziwisz się, bo kiedy jesteś w normalnym stanie, ten głaz ani
drgnie, choćbyś z całej siły próbował go ruszyć. Ale to dlatego, że do krwi dostały się określone substancje, twój
organizm znajdował się w stanie podwyższonej gotowości, zgromadził całą swoją energię, przewidując, że może
być potrzebna.
Kiedy zwierzę jest rozdrażnione, widać to od razu. Nie kieruje się żadną moralnością, wyuczonymi zasadami. Kiedy
jest złe, odreagowuje swą złość. Twoja złość jest podobna do tej, którą odczuwa zwierzę. Ale żyjesz w
społeczeństwie, stosujesz się do zasad etykiety, etyki i wielu innych. Musisz zwalczyć swoją złość. Musisz
pokazać, że wcale nie jesteś zdenerwowany, i uśmiechać się tym sztucznym uśmiechem. Nakładasz więc ten
uśmiech na twarz, hamujesz w sobie złość. A co dzieje się z ciałem? Było gotowe walczyć lub uciekać; uciekać
przed zagrożeniem albo je pokonać. Chciało coś zrobić - złość jest po prostu stanem gotowości do działania. Ciało
zamierzało odreagować poczucie złości, wykazać agresję.
Gdybyś mógł zachować się agresywnie, brutalnie, energia zostałaby rozładowana. Nie możesz jednak tego zrobić,
więc tłumisz to w sobie. Co wtedy dzieje się w mięśniach, które były gotowe do walki? Stają się jakby
sparaliżowane. Energia rozpiera je od środka, aby mogły efektywnie walczyć, a ty je hamujesz, aby nie ujawnić
agresji. Konflikt murowany! Totalne zamieszanie w mięśniach, we krwi, we wszystkich tkankach. One wyrażają
gotowość, ty je powstrzymujesz, spinasz je. W ten sposób ciało staje się obolałe.
Takie samo zjawisko zachodzi w przypadku każdej emocji -codziennie, przez całe lata. Twoje ciało staje się ruiną,
nerwy funkcjonują coraz gorzej, nie ma w nich życia, nie przepływa energia. Organizm staje się martwy, zatruty,
wszystko się poplątało. Nic nie jest już zgodne z naturą.
Popatrz na dowolne zwierzę i dostrzeż, ile wdzięku ma jego ciało. A co się stało z ciałem człowieka? Czemu
- 42 -
porusza się ciężko, bez gracji? Czemu zwierzę ma wdzięk, a człowiek nie? Co się stało? - Sam to zniszczyłeś.
Zatraciłeś naturalną spontaniczność. Każda część ciała jest przepełniona toksynami, w każdym mięśniu siedzą
stłumione złość, seksualność, żal - dosłownie każde negatywne uczucie - zazdrość, nienawiść. Twoje ciało jest
naprawdę chore. Kiedy zaczynasz medytację aktywną, wszystkie te trucizny są eliminowane. Ponieważ ciało było
nimi usztywnione, trzeba przejść przez etap rozpuszczenia ich, poprawić wewnętrzne przepływy. Jest to duiy
wysiłek. Przez czterdzieści lat prowadzisz nieodpowiedni tryb żyda i nagle decydujesz się na medytację, więc ciało
przeżywa wstrząs. Czujesz ból dosłownie wszędzie. Ale to dobry znak i musisz go zaakceptować. Pozwól, żeby
ciało znów tętniło, przywróć mu jego wdzięk i wrażliwość. Poczujesz, jak się ożywia. Zanim to jednak nastąpi,
trzeba przejść przez ból ożywiania spiętych części ciała.
Psychologowie twierdzą, że otoczyliśmy swoje ciało zbroją i to ona stanowi problem. Co zrobiłbyś, gdybyś mógł
wyładować swoją złość? Zacisnąłbyś zęby i pięści, byłbyś gotowy użyć ich do walki, do zniszczenia czegoś. Jeśli
tego nie robisz, twoje palce stają się brzydkie i sztywne, tracisz swobodę poruszania nimi, pozostają w nich
toksyny. Kiedy podajesz komuś dłoń, to jakbyś podawał kawałek drewna - nie ma w niej życia.
Możesz to sam sprawdzić - dotknij dłoni małego dziecka, a poczujesz różnicę. Kiedy dziecko chce ci podać rączkę
(bo czasem nie chce - i to też jest w porządku; wycofuje się, nie poda ci „drewnianej ręki", tylko woli się z tobą nie
witać), to jakby rozpływa się ona w twojej dłoni. Jest ciepła, tętni życiem, jakby całe dziecko nagłe znalazło się w
tym jednym miejscu, wyrażając dotknięciem całą miłość, którą ma dla ciebie.
Po kilku latach to samo dziecko będzie umiało już podawać „drewnianą dłoń" w każdej sytuacji. Już nie będzie
umiało przekazać ci za pomocą dotyku tego, co do ciebie czuje. Jest to spowodowane zablokowaniem złości.
Tak, zanim twoje dłonie powrócą do życia i będą mogły wyrazić miłość, czułość, będą musiały przejść przez ból
agonii i głębokie odczucie złości. Jeśli nie usuniesz zablokowanej w nich złości, nie przedostanie się przez nią
miłość. Całe ciało jest zablokowane, nie tylko dłonie. Możesz kogoś obejmować, przytulać do piersi, ale nie będzie
to miało nic wspólnego z czułością serca. Trzeba odróżnić te dwie sprawy. Przytulenie kogoś do piersi jest faktem
fizycznym. Jeśli twoje serce jest opancerzone, jeśli blokujesz swoje uczucia, osoba ta pozostanie ci obca jak
zwykle. Żadnego wrażenia. Ale gdy nie ma pancerza i umiesz przytulić kogoś, dając mu poczucie bliskości, wtedy
wasze serca będą przenikać się nawzajem; takie spotkanie będzie jak komunia.
Ciało musi wyrzucić wiele toksyn. Jesteś zatruty i odtrucie będzie kosztować dużo bólu i wysiłku. Tworzę teraz
chaos. Ta medytacja ma za zadanie poprzewracać wszystko do góry nogami, tak aby można było dokonywać
zmian na nowe. Musisz zniszczyć swoje obecne struktury siebie, aby urodzić się na nowo. Za daleko zabrnąłeś w
swoich błędach. Trzeba to wszystko wyeliminować i dopiero wtedy będzie można stworzyć coś nowego. To boli,
jednak naprawdę warto.
Kontynuuj więc medytację i pozwól ciału czuć ten ból. Niech nie stawia oporu, niech przejdzie przez proces tej
agonii przeszłości. Poradzi sobie, jeśli naprawdę jesteś gotowy pozbyć się swojej kapsuły, swojego wiezienia, jeśli
chcesz znów czuć, że żyjesz i masz zwinne ciało. Przecież nawet zwierzęta poruszają się piękniej niż ty. Ale kiedy
zlikwidujesz wszystkie blokady, przypomnisz sobie, co to naprawdę znaczy „mieć ciało".
Na marginesie: właśnie dlatego, że ciało nie jest warte pokazywania, stworzyliśmy całą tę obsesję na temat
ubierania się. Kiedy stoisz nagi, widzisz, ile zła wyrządziłeś swojemu ciału. Ubranie pomaga ci to ukryć. Choroba ta
pogłębia się coraz bardziej -jeśli masz zesztywniałe ciało, usiłujesz je ukryć, a ukrywając, powodujesz, że staje się
ono coraz bardziej nieczułe. Ubranie usypia twoją czujność.
Przez cale wieki ubierania się straciliśmy kontakt ze swoimi ciałami. Gdyby odciąć ci głowę i kazać rozpoznać
własne ciało, zapewne nie byłbyś w stanie tego zrobić. Nie jesteś z nim zaprzyjaźniony, nie odczuwasz troski o nie,
po prostu funkcjonujesz w nim, nie przejmując się niczym.
Wielokrotnie krzywdzimy swoje ciało. Ta chaotyczna medytacja ma za zadanie ożywić je. Złamiecie wiele blokad.
Wiele nawyków zostanie odrzuconych. Odzyskacie płynność w obrębie każdego swojego systemu. Bądźcie
zadowoleni, że pojawia się ból. Jest on zjawiskiem pozytywnym. Przejdziecie przez ten etap, tylko nie zatrzymujcie
się. Nie ma potrzeby roztrząsać tej sytuacji. Kontynuujcie medytację - tysiące ludzi przeszło przez ten początkowy,
kilkudniowy ból. A kiedy już przejdzie, zaczniecie odczuwać, jak radość delikatnie otula wasze ciało.
Nie czujecie tego teraz, bo nadal jeszcze towarzyszy wam ból. Nawet jeśli nie daje wam się jakoś szczególnie we
znaki, to jednak jest obecny. Być może nie zauważacie go nawet - był przecież z wami od zawsze. Przestajemy
zwracać uwagę na to, co mamy na co dzień. Medytacja pozwoli wam odzyskać świadomość, ale umysł będzie
podszeptywał: „Nie rób tego, twoje ciało czuje ból". Nie zwracajcie na to uwagi. Róbcie swoje.
Po pewnym czasie ból odejdzie, a kiedy to nastąpi, ciało zostanie odblokowane, odtrute i otoczone jakby mgiełką
zadowolenia. Cokolwiek będziecie robić - a nawet jeśli niczego nie będziecie robić - ta subtelna wibracja radości
pozostanie. Jest ona po prostu symptomem harmonii w ciele, muzycznego rytmu, który w nim rozbrzmiewa.
Poczucie zadowolenia nie jest jednoznaczne z przyjemnością; oznacza po prostu, że jesteście w pełni swoich sił
witalnych, żyjecie pełnią życia, że wokół was pulsuje delikatna muzyka, ciało jest płynne jak nurt rzeki.
Przyjemności musicie czerpać z innych źródeł.

- 43 -
 Stan rozluźnienia
Życie w stanie pełnego luzu było zawsze wyklinane przez twoje pracoholiczne społeczeństwo i traktowane jak
lenistwo. Poczucie rozluźnienia oznacza jednak, że masz do wszystkiego zdrowe podejście. Nie gonisz jak
wściekły za pieniędzmi, nie przepracowujesz się, a jedynie zaspokajasz swoje potrzeby materialne. Praca jest
właśnie po to. Są jednak także potrzeby duchowe. Te zaspokajasz, jeśli umiesz „odpuścić". Niestety większa część
ludzkości całkowicie bojkotuje jakikolwiek rozwój duchowy.
Stan rozluźnienia to wspaniałe odczucie samej egzystencji, „nicnierobienia", siedzenia w ciszy; przecież trawa i tak
rośnie sama z siebie. Ciesz się, że słyszysz ptaki, że drzewa są zielone, że wszystko ma wiele wymiarów i feerię
barw. Poczucie, że żyjesz nie wymaga od ciebie żadnego wysiłku; odwrotnie - musisz zaprzestać wysiłków.
Pozostań w stanie braku jakiegokolwiek zajęcia, bez napięć, bez trosk.
Takie wyciszenie pozwoli ci zestroić się z muzyką dokoła siebie. Nagle dotrze do ciebie, jak cudowne są wschody
słońca. Miliony ludzi nie zwracają uwagi na piękno wschodów i zachodów słońca. Nie mogą sobie na to pozwolić.
Są zajęci ciągłą pracą i wytwarzaniem; nie dla siebie, lecz dla sprytnie narzuconych cudzych interesów, dla tych,
którzy mają władzę, którzy umieją manipulować jednostkami ludzkimi.
Oczywiście, w swoim własnym interesie przekonują wszystkich, że praca jest czymś wspaniałym. A większość
ludzi wierzy w to tak mocno, że nie jest już nawet w stanie się zrelaksować. Nawet w dni wolne od pracy chcieliby
coś robić. Nie umieją usiąść na brzegu morza i rozkoszować się świeżym powietrzem, przesyconym jodem. Z
braku lepszych zajęć są w stanie rozłożyć na części lodówkę, chociaż działała bez zarzutu, albo rozebrać zegar
pradziadka, który chodził od stuleci. Chcą coś poprawić, polepszyć. Muszą coś robić, dokądś pójść, coś
zorganizować. Nie usiedzą spokojnie w milczeniu - oto cały problem.
W święta ludzie wyjeżdżają do kurortów, na plaże. Nie po to jednak, by się zrelaksować - nie będzie na to czasu ze
względu na tłok panujący tam w tym okresie. A święta to najlepsze dni na pozostanie w domu, bo całe miasto
wyjeżdża nad morze. Zderzak przy zderzaku, jadą wszyscy... a kiedy dojadą, jest tam tak ciasno, że trudno znaleźć
miejsce na plaży. Widziałem to na zdjęciach. Nawet morze śmieje się z ich głupoty. Poleżą tak sobie chwilkę i
zaraz muszą kupić lody i coca-colę. Włączają przenośny telewizor albo radio tranzystorowe, tak żeby wszyscy na
plaży mogli słyszeć. Wreszcie czas mija, pakują się i biorą udział w powolnym maratonie do domu.
W dni świąteczne zdarza się najwięcej wypadków; więcej ludzi zabitych, więcej rozbitych aut. To dziwne. Przez
pięć dni w tygodniu wszyscy marzą o weekendzie, mają plany, nadzieje. A przez te dwa wolne od pracy dni - nie
mogą się doczekać, kiedy znów otworzą się ich biura, fabryki.
Ludzie zostali zmuszeni do tego, by zapomnieć, na czym polega relaks. Każde dziecko rodzi się z tą zdolnością,
nie musisz uczyć go jak odpoczywać. Po prostu patrz: jest ono w stanie całkowitego rozluźnienia, jest wypoczęte.
Ale oczywiście nie możesz mu na ten stan zadowolenia pozwolić - zaraz zaczniesz je cywilizować.
Dziecko rodzi się prymitywne, nieucywilizowane. Rodzice, nauczyciele i wszyscy inni otaczający je dorośli
dokładają wszelkich starań, aby je przystosować do społeczeństwa. Nieważne, że społeczeństwo jest chore. A
byłoby lepiej nie wciskać dzieci w sztywne ramy społeczne, nie narzucać cywilizacji na siłę.
Ponieważ rodzice mają jak najlepsze intencje, nie zostawią dziecka w spokoju. Wpajają mu zasady pracy,
produktywności, konkurencyjności. Tłumaczą mu, że jeśli nie jest jednym z najlepszych, to sprawia im zawód.
Każdy więc chce być najlepszy.
Jak się rozluźnić? Jak można sobie odpuścić?
Słyszałem piękną historyjkę, która rozgrywa się w czasach, kiedy w Indiach kładziono pierwsze tory kolejowe.
Brytyjski inżynier, który nadzorował prace, nie mógł się nadziwić, że pewien młody wieśniak przychodził
codziennie, kładł się w cieniu drzewa i przyglądał, jak robotnicy pracują, a inżynierowie pokazują im, co i jak robić.
Przynosił kanapki, po południu ucinał sobie drzemkę. Inżynier nie wyteymał w końcu i zagadnął wieśniaka:
- Dlaczego sam nie zaczniesz pracować? Przychodzisz tu codziennie i marnujesz czas na gapienie się.
Wieśniak zapytał:
- Ale po co miałbym pracować?
- Po to, żeby zarobić pieniądze! - odparł inżynier.
- A co miałbym zrobić z tymi pieniędzmi?
- Nie wiesz, głupcze, co można zrobić z pieniędzmi? Jeżeli masz pieniądze, możesz wypoczywać i cieszyć się!
- Ależ ja właśnie to robię - odpowiedział wieśniak. - Po co mam sobie utrudniać życie: ciężko pracować, zarabiać
pieniądze, a potem cieszyć się i wypoczywać? Moja droga jest prostsza.
Dzieci przychodzą na świat z wrodzoną, instynktowną umiejętnością odpoczywania. Dlatego są piękne, są
swobodne. Czy kiedyś to zauważyliście? Wszystkie dzieci, bez wyjątku, są żywotne, piękne i pełne wdzięku. Ale
dorosną; piękno i wdzięk znikną. Bardzo trudno jest znaleźć dorosłego, który miałby taką żywotność, wdzięk. Jeśli
znasz kogoś o dziecięcej niewinności i niefrasobliwości - jest on mędrcem. Po wszystkich życiowych wzlotach i
upadkach zdecydował na podstawie swojego doświadczenia (a właściwie decyzja zrodziła się sama), że zanim

- 44 -
przyjdzie pora umierać, chce być taki, jak był w dzieciństwie.
Uczę was, jak się rozluźnić, bo jest to jedyny stan, który uczyni z was mędrców. Nie pomoże wam w tym kościół,
teologia, religia - one nie uczą, jak się odprężyć. One usilnie namawiają do pracy, mówią, że dodaje wam ona
godności. Używają pięknych słówek, aby was zniewolić, wykorzystać. Są w zmowie z innymi pasożytami, żyjącymi
dzięki społeczeństwu.
Nie jestem przeciwnikiem pracy. Ma ona do spełnienia swoją pożyteczną rolę. Ale nie może zastąpić twojego życia!
Jest oczywiste, że potrzebujesz pożywienia, ubrania, schronienia. Pracuj, aby to mieć, ale nie daj się uzależnić. Po
zakończeniu pracy powinien nastąpić czas wypoczynku. Nie musisz zdobywać wiedzy na ten temat, jest to sztuka,
którą posiadałeś już w dzieciństwie. Umiesz to robić, masz to nadal w sobie, uśpione.
Wszystkie istniejące metody medytacji zmierzają właśnie do tego jednego punktu: obudź się, przypomnij sobie
sztukę odpoczywania. Już ją w sobie masz, ciągle jeszcze wiesz, jak to robić, chociaż społeczeństwo usiłuje to z
ciebie wyprzeć.
Zapamiętaj proste zasady: zaczynaj od ciała. Leżąc na łóżku - a nie jest to niczym niezwykłym, robisz to codziennie
- zanim zaczniesz zasypiać, obserwuj z zamkniętymi oczami energię w swoich stopach. Powoli przesuwaj uwagę.
Czy napotykasz jakieś napięcie? W łydkach? W udach? W brzuchu? Czy odczuwasz jakiś stres? Jeśli tak, rozluźnij
to miejsce. Niech twoja uwaga pozostanie skupiona na tym punkcie, dopóki nie odczujesz poprawy. Teraz kolej na
ręce - są ściśle powiązane z umysłem. Jeśli prawa ręka jest spięta, lewa półkula także. I na odwrót - jeśli lewa ręka
jest spięta, znaczy to, że to samo dzieje się z prawą półkulą mózgu. Sprawdź więc dokładnie ręce; są one jakby
gałęziami umysłu. Na końcu skieruj uwagę na umysł. Jeżeli całe ciało poddało się stanowi rozluźnienia, twój umysł
jest już w dziewięćdziesięciu procentach także rozluźniony. Obserwuj tych pozostałych dziesięć procent... Po
prostu patrz, a dzięki temu chmury się rozejdą.
Jest to kwestia wprawy. Osiągniesz ją po kilku dniach. I powróci twoje poczucie dziecięcej swobody, stan
rozluźnienia. Widziałeś nieraz, jak dziecko się przewraca, ale nie robi sobie krzywdy, nie łamie kości. Spróbuj sam -
kiedy dziecko się przewróci, zrób to samo.
Pewien psychoanalityk przeprowadził eksperyment. Dał ogłoszenie do gazety: „Zapłacę dużo pieniędzy komuś, kto
przyjdzie do mnie do domu i przez cały dzień będzie naśladował to, co robi moje dziecko. Cokolwiek ono zrobi,
zrobić musi także ta osoba".
Pojawił się młody zapaśnik i powiedział, że chce spróbować. Już w połowie dnia prawie nie mógł się ruszać, miał
dwa złamania. A dziecko było zachwycone i podekscytowane. Bo kiedy ono podskakiwało - on także; kiedy
wdrapało się na drzewo - zapaśnik wdrapał się za nim; kiedy zeskoczyło - on także musiał skoczyć. I tak przez
kilka godzin. Dziecko zapomniało o jedzeniu, o całym świecie. Miało świetną zabawę z tego, że zapaśnik ledwo za
nim nadąża.
Wczesnym popołudniem zapaśnik po prostu zrezygnował. Powiedział psychoanalitykowi: „Nie chcę żadnych
pieniędzy. To dziecko wykończyłoby mnie, gdybym został do wieczora. I tak muszę się natychmiast udać do
szpitala. Dzieciak jest niebezpieczny. Skończ te eksperymenty".
Każdy dzieciak ma nieskończone pokłady energii, a co ciekawe - nie męczy się. Nie ma w nim napięć. Widziałeś
śpiące dziecko? Czy patrzyłeś, jak ssie swój kciuk, jak bardzo to lubi, jak dobrze mu się śpi i śni? Jego ciało jest w
stanie wspaniałego rozluźnienia.
Wszyscy słyszeliśmy o tym, że pijacy na całym świecie, mimo że się przewracają, nie doznają żadnych większych
obrażeń ciała. Każdego ranka znajduje się ich gdzieś na ulicach i odwozi do domów. Dlaczego pijacy nie łamią
sobie nóg czy rąk? Bo nie wiedzą, że się przewracają, a w związku z tym nie napinają mięśni. To właśnie
wewnętrzne spięcia są powodem większości złamań. Upadając miękko - nic sobie nie złamiesz. Dzieci tak robią,
pijacy tak robią. Czemu ty tak nie robisz? Jak to się stało, że zapomniałeś?
Zacznij więc od rozluźnienia się w łóżku, przed zaśnięciem. Rób to co wieczór, tak żebyś nabrał wprawy. Kiedy
zrozumiesz, na czym to polega - a musisz to zrobić sam, bo nikt nie jest w stanie cię tego nauczyć - wtedy nawet w
ciągu dnia, kiedy tylko zechcesz, będziesz umiał się rozluźnić. Jednym z najpiękniejszych doświadczeń w życiu jest
uzyskanie wprawy we wchodzeniu w stan odpoczynku. To jakby początek wspaniałej podróży duchowej, bo w
takim stanie nie jesteś już po prostu ciałem.
Czy zwróciłeś uwagę na to, że czujesz swoje ciało tylko wtedy, kiedy coś cię boli, kiedy jesteś spięty? Czy masz
świadomość posiadania głowy, kiedy cię ona nie boli? Kiedy twoje ciało jest całkowicie zrelaksowane, nie czujesz,
że je posiadasz. W tym zapomnieniu pojawia się możliwość odkrycia tego, co także istnieje w tobie: twojej istoty
duchowej.
W stanie rozluźnienia czujesz, że nie jesteś ciałem, ale czymś wiecznym, nieśmiertelnym. Żadna religia świata nie
jest ci potrzebna, bo masz świadomość, że jesteś osobą religijną. Być religijnym nie oznacza wierzyć w
konkretnego Boga, w papieża, w jakąś ideologię. Religia to poznanie tego, co jest wieczne w tobie, co stanowi
sedno twojego istnienia: twoją własną boskość, piękno, wdzięk, chwałę. Sztuka relaksacji oznacza doświadczanie
spraw niemierzalnych, niematerialnych: swojej prawdziwej istoty.
Zdarzają się chwile, kiedy bezwiednie wchodzisz w stan rozluźnienia. Serdeczny śmiech, taki do rozpuku, nie ten
nakazany przez umysł, ma działanie odprężające. Dlatego jest on uznawany za jedno z najlepszych lekarstw na
- 45 -
odzyskanie dobrego samopoczucia. Jednak taki śmiech należy do rzadkości - został uznany za niewłaściwy przez
tych, którzy są także przeciwnikami stanu odprężenia. Ludzkość została zamieniona w śmiertelnie poważny szpital
psychiatryczny.
Przypomnij sobie, jak chichoczą dzieciaki. Całe ciało jest zaangażowane w ten śmiech. A ty? Śmiejesz się tylko
głową, prawda? Jest to kolejna czynność intelektualna.
Uważam, że serdeczny śmiech jest lepszy niż modlitwa, ponieważ przynosi odprężenie. Modląc się, stajesz się
spięty. Śmiejąc się, zapominasz nagle wszystkie nakazy, nauki, sprawy poważne. Przez krótką chwilę jesteś ponad
to. Kiedy znów będziesz się śmiał - zwróć na to uwagę. Pomyśl, w jakich jeszcze sytuacjach ci się to zdarza.
Jesteś odprężony po akcie miłosnym... chociaż to także jest wbrew zasadom narzucanym nam przez rządzących
tym światem. Facet przewraca się na drugi bok i udaje, że śpi, a tak naprawdę walczy z poczuciem winy za
popełniony grzech. Kobieta płacze, bo znów została wykorzystana. Na dodatek ma rację - przecież nie czuje
żadnej przyjemności, żadnej satysfakcji. Nie wie, co to orgazm. Pięćdziesiąt lat temu na całym świecie trudno było
doszukać się jakiejkolwiek kobiety, która przeżywałaby orgazm. Czy można wyobrazić sobie ohydniejszy spisek
przeciwko ludzkości ? Mężczyzna chce zakończyć jak najszybciej. Siedzi w nim Biblia albo Koran, albo
Bhagawadgita i potępia jego uczynek. Jest więc przekonany, że robi coś złego. Chce uporać się z tym jak
najszybciej. Ale i tak po zakończeniu czuje się winny. Jakże mógłby się odprężyć? A zanim kobieta zacznie
cokolwiek odczuwać - jest już po wszystkim.
W kościołach, w świątyniach w większości spotkasz kobiety, stare kobiety. Kiedy kapłan mówi o grzechu, one
doskonale zdają sobie z tego sprawę. To był grzech, bo nie odczuwały żadnej przyjemności, były wykorzystane jak
przedmiot. Jeżeli jednak pozbyłyby się poczucia winy, wszystkich zahamowań, doznałyby w akcie miłosnym
prawdziwego odprężenia. Przyjrzyj się swojemu życiu i spróbuj znaleźć więcej momentów, w których stan
rozluźnienia przychodzi naturalnie. Jeżeli jesteś dobrym pływakiem, kiedy znajdujesz się w wodzie, spróbuj po
prostu unosić się swobodnie, bez żadnych ruchów. Poczujesz uległość wobec nurtu rzecznego, stawanie się
częścią rzeki.
Staraj się odnaleźć stan rozluźnienia na wiele różnych sposobów, a wkrótce odkryjesz jego tajemnice. Będzie to
jedno z najważniejszych osiągnięć - uwolni cię od pracoholizmu.
Nie oznacza to wcale, że staniesz się leniwy. Wręcz odwrotnie - im bardziej jesteś odprężony, tym więcej masz w
sobie siły, napływa do ciebie więcej energii. Twoja praca zacznie mieć znamiona twórczości, a nie wytwórczości.
Wszystko będziesz robił pełnią siebie, z miłością. I będziesz miał do tego ogromną energię.
Stan rozluźnienia nie wpływa negatywnie na twoją pracę. Powoduje jedynie to, że wykonujesz ją z sercem i
wyobraźnią. A teraz kilka dowcipów, aby wywołać u ciebie śmiech. Pozwoli on zredukować napięcie w twojej
twarzy, w brzuchu, w całym ciele, tak byś mógł poczuć w sobie zupełnie odmienny rodzaj energii. (Jeśli się nie
śmiejesz, być może należysz do grona tych ludzi, którzy odczuwają stały ucisk w okolicy brzucha, jakby mieli tam
kamienie.)
Joe, przyjaciel Paddy, zapisał się na wieczorowe kursy dokształcające dla dorosłych. Po jakimś czasie zapytał
Paddy:
- Kim jest Ronald Reagan?
- Nie wiem - odpowiedział Paddy.
- To prezydent Stanów Zjednoczonych, ty głupku. A może wiesz chociaż, kto to jest Margaret Thatcher?
- Nie wiem - odpowiedział Paddy.
- Jest premierem Wielkiej Brytanii. Widzisz! Tobie też przydałby się taki kurs.
- Tak? No to ja mam pytanie do ciebie, Joe. Czy wiesz kto to jest MickO'Sullivan?
-No, nie wiem...
- Cóż - odparł Paddy - to jest ten facet, który pieprzy się z twoją żoną, gdy ty jesteś na kursie.
********************
Jezus z Mojżeszem wybrali się w niedzielne popołudnie pograć w golfa. Mojżesz rozpoczął grę i z łatwością
ulokował piłkę w alei. Jezus przygotował się do uderzenia i - posłał piłkę w wysoką trawę.
- O, święty Mojżeszu.' - woła Jezus.
Mojżesz, jako dobry kolega, zaproponował, że umieszczą jego piłkę w alei bez żadnych punktów karnych. Ale
Jezus odmówił. Mojżesz próbował go przekonać:
- Nie wygłupiaj się. Nie wydobędziesz piłki z takiej trawy.
- Jeśli Arnold Palmer to zrobił, ja też mogę - odpowiedział Jezus, zamachnął się i wybił piłkę z trawy prosto do
stawu.
Mojżesz wykonał swoje kolejne uderzenie i jego piłka wpadła na pole golfowe. Wrócił więc obserwować, co teraz
zrobi Jezus. Ten podwinął swoje dżinsy i zamierza wejść do wody.
- 46 -
- Jezusie, przestań! Nie wydostaniesz tej piłki żadnym cudem! -woła Mojżesz.
- Jeśli Arnold Palmer to zrobił, to ja też mogę - odpowiada Jezus wchodząc do wody.
Ogrodnik, który przygląda! się tej scenie, pyta Mojżesza:
- Co ten facet sobie wyobraża, że jest Jezusem Chrystusem?
- Niestety - odpowiada Mojżesz - on myśli, że jest Arnoldem Pal-merem!
Medytacja codzienna
Kiedy masz tylko chwileczkę czasu, likwiduj napięcie w układzie oddechowym. Tylko tyle - nie ma potrzeby
odprężać całego ciała. W pociągu, w samolocie, w samochodzie... nikt się nawet nie zorientuje, że to robisz. Po
prostu rozluźnij system oddechowy. Niech funkcjonuje w sposób naturalny. Zamknij oczy i skieruj uwagę na
oddech - jak wciągasz powietrze, jak je wydychasz.
Nie usiłuj się na tym koncentrować, bo stworzysz sytuację, w której wszystko ci będzie przeszkadzać: hałas silnika,
osoba siedząca obok. Medytacja nie polega na koncentracji. To po prostu świadomość. Odprężasz się,
obserwujesz oddech. Nic więcej. Jeżeli samochód warczy - to świetnie, godzisz się na to. Tkwisz w korku - dobrze,
to też część naszego życia. Pasażer obok ciebie chrapie - niech sobie chrapie. Niczego nie odrzucasz. Nie
usiłujesz zawężać swojej świadomości.
Koncentrując się na czymś, zawężasz świadomość, a wszystko to, na czym się w danej chwili nie skupiasz, staje
się przeszkodą. Usiłujesz to zwalczyć, by nie stracić kontaktu z tym, co jest przedmiotem twojej uwagi. Coś zakłóci
ten stan, a ty zaraz zaczynasz się denerwować. I myślisz o miejscu odosobnienia, ucieczce w Himalaje. Marzysz o
Indiach i o pokoiku, w którym mógłbyś siedzieć w niezmąconej niczym ciszy.
Tyle że w życiu nie o to chodzi. Nie o izolację. Oczywiście daje ona pewne pozytywne rezultaty - wyciszenie,
uspokojenie -ale są one chwilowe. Po powrocie z takich miejsc znów zagubisz, zatracisz poczucie spokoju. Ilekroć
nie będziesz przebywał w sprzyjających warunkach, nie będziesz umiał odnaleźć w sobie tej ciszy.
Medytacja, która wymaga spełnienia jakichś specjalnych warunków, przygotowań, nie jest medytacją - nie mógłbyś
jej osiągnąć w chwili umierania. Śmierć byłaby przeszkodą. Nie umiałbyś zmierzyć się z nią w sposób medytacyjny,
toteż zatraciłbyś swoje poczucie spokoju. Umarłbyś spięty, przerażony, cierpiący- a co za tym idzie - w takim też
stanie musiałbyś się odrodzić.
Niech śmierć stanowi dla ciebie kryterium: wszystko to, co możesz wykonać na łożu śmierci, jest rzeczywiste,
można to robić zawsze i wszędzie, bez żadnych dodatkowych wymagań. Jeżeli warunki ci sprzyjają - to dobrze,
ciesz się. Jeżeli nie sprzyjają - nie ma problemu! Możesz medytować nawet na targowisku. Jedynym, co musisz
zapamiętać, jest to, że nie należy wtedy kontrolować sytuacji, bo kontrola to czynność umysłu. Medytacja nigdy nie
podda się twojej kontroli. Umysł nie potrafi medytować. Jest to coś wykraczającego ponad umysł lub pozostającego
w tyle za nim, ale nigdy we współdziałaniu z nim. Jeżeli pozostajesz w stanie kontroli i obserwacji, nie jest to
medytacja, tylko koncentracja - napięcie umysłu. Można wtedy wykorzystać najlepsze jego cechy. Koncentrują się
naukowcy, żołnierze, myśliwi, wynalazcy, matematycy itd. Pracują umysłem.
Możesz wybrać dowolną porę dnia lub nocy. Nie musi być to zawsze ta sama godzina. Wykorzystaj czas, który
akurat jest wolny: dziesięć minut w czasie kąpieli - usiądź pod prysznicem i medytuj. Rano, po południu, cztery lub
pięć razy dziennie rób sobie krótkie przerwy, choćby pięciominutowe, i medytuj. Przekonasz się, że będzie to dla
ciebie jakby zastrzyk sił witalnych. Nie ma potrzeby medytować przez całą dobę. Wystarczy filiżanka medytacji, nie
trzeba wypić całej rzeki. Mała filiżanka. I niech to będzie łatwe i lekkie. Niech będzie proste, aby mogło stać się jak
najbardziej naturalne. Nie zmuszaj się do tego i nie planuj. Medytuj, kiedy masz wolną chwilę. Nie rób z tego nowej
rutyny. Każda czynność rutynowa jest udziałem umysłu. Mówiąc otwarcie: prawdziwi ludzie nie mają nawyków, nie
popadają w rutynę.
Odprężenie i spokój
Aby osiągnąć stan rozluźnienia, trzeba przyjąć wygodną pozycję. Zrób to. Jakąkolwiek pozycję chcesz przyjąć na
krześle -przyjmij. Zamknij oczy i odpręż się od stóp do głów. Znajdź miejsca, w których ciągle czujesz napięcie.
Jeśli jest to kolano - rozluźnij je. Dotknij go i powiedz: „Proszę cię, odpręż się". Po tygodniu będziesz umiał
komunikować się ze swoim ciałem. A kiedy to nastąpi, wszystko inne stanie się łatwe.
Ciała nie można do niczego zmuszać; próbuj je przekonać. Nie zwalczaj własnego ciała - to okropne, agresywne,
brutalne, a każdy taki konflikt zwiększa napięcie. Nie prowokuj konfliktów; niechaj złotą zasadą będzie wygoda.
Ciało jest pięknym podarunkiem od Boga - obrażasz Go, krzywdząc swoje ciało. Jest ono jak świątynia, w której
mieszkamy. A przecież każdy dba o swoje mieszkanie.
Toteż przez siedem kolejnych dni... - może to wyda się na początku nieco absurdalne, bo nikt nas wcześniej nie
uczył rozmawiać ze swoim ciałem - zaczniesz dostrzegać te wszystkie cuda, które stają się codziennie. Teraz ich
nie widzisz. Kiedy mówię do ciebie, moja ręka wspiera mnie gestem, mój umysł pragnie ci coś przekazać, a moje
ciało pomaga mu w tym jak najwierniejszy przyjaciel.
Kiedy chcesz unieść dłoń - po prostu ją unosisz. Już sama decyzja, że chcesz to zrobić, powoduje posłuszne
podniesienie dłoni. Niczego szczególnego nie musisz robić. To przecież cudowne. Jak decyzja umysłu zamienia

- 47 -
się w konkretną czynność, w jaki sposób wiadomość została przekazana twojej dłoni? A na dodatek w ułamku
sekundy!
Kiedy rozmawiam z wami, jednocześnie współpracują ze mną moje dłonie, bez najmniejszego opóźnienia. Ciało
działa równocześnie z umysłem. Jest bardzo wrażliwe - powinniśmy nauczyć się z nim rozmawiać, a większość
problemów rozwiąże się sama.
Podstawowa sprawa - usiądź wygodnie. Możesz przyciemnić lub zgasić światło, jeśli jest zbyt jasne. Powiedz
wszystkim, że przez dwadzieścia minut mają ci nie przeszkadzać: żadnych pytań, żadnych telefonów... jakby ich
nie było. Zamknij drzwi, poczuj się wygodnie. Jeśli masz ciasne ubranie - zmień je, aby nic cię nie uciskało.
Siedząc, staraj się dotrzeć do każdego punktu napięcia w swoim ciele. Zapewne takich miejsc będzie sporo.
Trzeba je rozluźnić, bo jeśli ciało nie będzie odprężone, nie uda nam się dotrzeć do umysłu. Ciało stwarza
możliwość odpoczynku dla umysłu.
Dotknij z miłością i troską każdego miejsca, w którym występuje napięcie. Ciało służy ci najlepiej jak tylko może.
Jest podarunkiem, który otrzymałeś za darmo, i może dlatego nie doceniasz, jak bardzo jest on wyrafinowany.
Nauka nie ma zielonego pojęcia, jak stworzyć coś tak wspaniałego jak ciało. Ale kto o tym pamięta? Nie kochamy
ciała, a wręcz odwrotnie -wściekamy się na nie z różnych powodów.
Tak zwani święci wmówili ludziom wiele głupot: że ciało jest wrogiem, że jest powodem degradacji człowieka, że
ściąga cię do piekła, że jest grzeszne, że całe jest grzechem. Jeżeli chcesz popełnić grzech - to prawda - ciało ci w
rym pomaga. Ale to ty jesteś odpowiedzialny, nie ono. Jeśli zechcesz medytować, ciało wesprze cię także.
Staczasz się - ciało stacza się wraz z tobą; wznosisz się - ciało wspina się wraz z tobą. Ciało nie jest winowajcą.
Całą odpowiedzialność ponosi twoja własna świadomość. Jednak zawsze usiłujemy znaleźć jakiegoś kozła
ofiarnego, a ten jest najlepszy: możesz go oskarżać o wszystko, a on milczy, nie potrafi się obronić, nie odpowie,
że się mylisz. Cokolwiek powiesz, ciało nie sprzeciwi się temu.
Sprawdź więc każde miejsce swojego ciała, daj mu odczuć swoją troskę i czułość. Zajmie ci to około pięciu minut,
a potem zaczniesz odczuwać miękkość, rozluźnienie, senność. Wtedy skieruj świadomość na oddech. Niech
będzie spokojny, lekki.
Ciało jest najbardziej zewnętrzną częścią każdego z nas, świadomość- najbardziej wewnętrzną. Oddech jest
pomostem między nimi. Kiedy przestajemy oddychać-umieramy; most jest zerwany i ciało nie może już służyć ci za
dom, za schronienie.
Kiedy ciało będzie odprężone, zamknij oczy i obserwuj swój oddech. Niech się uspokoi. Powiedz mu: „Proszę,
bądź lekki, naturalny". Przekonasz się, że jak za naciśnięciem guzika, oddech się zmieni. Zwykle jest nieregularny,
całymi godzinami pozostaje w napięciu, a my zapomnieliśmy, jak go rozluźniać. Poproś więc swój oddech dwu-,
trzykrotnie, aby się uspokoił, a później po prostu się wycisz.
6. Drzwi do świadomości
Miliony ludzi żyją, jakby byli wpatrzeni w lustro. Wydaje im się, że tym, co w nim widzą, jest ich twarz. Myślą, że to
ich imię, ich tożsamość, poza którą nie ma już niczego więcej.
Będziesz musiał wejść nieco głębiej. Będziesz musiał zamknąć oczy. Będziesz musiał spojrzeć do wewnątrz.
Będziesz musiał nauczyć się milczeć. Jeśli nie osiągniesz absolutnej ciszy wewnątrz siebie, nigdy nie dowiesz się,
kim jesteś. Ja ci nie powiem, bo tego nie da się powiedzieć. Każdy musi sam to odnaleźć. Jedno jest pewne -
istniejesz. Prawdziwym wyzwaniem jest sięgnąć do najgłębszego rdzenia, aby odnaleźć siebie. I tego uczę od lat.
To, co nazywam medytacją, nie jest niczym innym jak mechanizmem, który pomoże ci odnaleźć siebie.
Nie pytaj mnie. Nie pytaj nikogo. Odpowiedź nosisz w sobie i musisz udać się w głąb siebie, żeby ją odnaleźć. Jest
tak blisko - obrót o sto osiemdziesiąt stopni i staniesz z nią twarzą w twarz. Zaskoczy cię to, że nie jesteś swoim
imieniem, nie jesteś swoją twarzą, swoim ciałem, nie jesteś nawet swoim umysłem. Jesteś częścią całej
egzystencji, jej piękna, majestatu, błogości, nieogarnionej ekstazy. Poznanie samego siebie oznacza osiągnięcie
pełni świadomości.
Środek i obwód
Ciało samo w sobie jest niczym. To, co nadaje mu blask, znajduje się poza nim. Wspaniałość ciała nie wynika z
samego ciała - ono jest gospodarzem, wspaniałość ta jest zaś zasługą gościa. Jeśli zapominasz o gościu, dzieje
się tak z powodu twojej słabości. Jeśli pamiętasz - czuła troska o ciało będzie elementem twojej religijności.
Amerykański zachwyt ciałem jest pozbawiony rzeczywistego znaczenia. Ludzie chcą się zdrowo odżywiać, chodzą
na rolfing, masaże, próbują na tysiąc sposobów odnaleźć sens w życiu. Lecz spójrz w ich oczy -jak straszna
pustka! Od razu widać, że im się nie udało. Nie ma w nich aromatu, kwiat się nie rozwinął. Ich wnętrza
przypominają pustynię. Są zagubieni, nie wiedzą, co ze sobą robić. Dużo robią dla swojego ciała, ale nic im nie
pomaga.
Słyszałem taki dowcip:
„Ronsfield wszedł do domu z szerokim uśmiechem na twarzy.
- Nie uwierzysz na jaką wyprzedaż trafiłem - powiedział do żony.
- 48 -
- Kupiłem cztery poliestrowe, wzmacniane stalą, radialne, ciężkie opony!
- Zwariowałeś?- odpowiedziała pani Rosenfield. - Po co kupiłeś opony? Nawet nie masz samochodu.
- To co? - odpowiedział Rosenfield - Ty kupujesz sobie biustonosze, prawda?"
Jeśli jesteś pusty od środka, usiłujesz zgromadzić jak najwięcej akcesoriów wokół siebie. Może to zwieść innych,
ale ciebie nie wypełni. Choć czasem może zwieść i ciebie, ponieważ nawet własne kłamstwo, powtarzane wiele
razy, zaczyna wyglądać jak prawda. Jednak nie czujesz się spełniony, zadowolony. Amerykanie starają się cieszyć
życiem, ale wygląda na to, że wcale im się nie udaje. Pamiętaj: jeśli będziesz podejmował wysiłki, aby się cieszyć,
nic ci z tego nie wyjdzie. Kiedy będziesz próbował osiągnąć szczęście, przegapisz je. Wysiłek przy osiąganiu
szczęścia to absurd, ponieważ szczęście tu jest. Nie możesz go osiągnąć. Nic nie rób, po prostu zgódź się na nie.
Ono jest we wszystkim, co cię otacza - wewnątrz, na zewnątrz, tylko szczęście. Nic poza nim nie jest prawdziwe.
Obserwuj, patrz głęboko w głąb świata, drzew, ptaków, rzek, w głąb gwiazd, Księżyca i Słońca, w głąb ludzi,
zwierząt -patrz głęboko: egzystencja składa się z radości, szczęścia. Z błogości. Niczego nie trzeba robić.
Podejmowanie wysiłku stałoby się przeszkodą. Zrelaksuj się, a poczujesz, jak szczęście cię wypełni; rozluźnij się, a
pojawi się w tobie; odpręż się, a otoczy cię ze wszystkich stron.
Amerykanie są spięci. Napięcie wzrasta, gdy za czymś gonisz. Odprężenie pojawia się, gdy się na coś godzisz.
Amerykanie gonią, ścigają, próbują wydobyć coś z życia, próbują je wyciskać. Nic z tego nie wynika, ponieważ to
nie jest dobra droga. Nie możesz wycisnąć życia; musisz się mu poddać. Życia się nie podbija. Musisz być na tyle
odważny, żeby dać mu się pokonać. Tutaj przegrana jest zwycięstwem, a wysiłek, aby wygrać za wszelką cenę,
będzie niczym innym, jak twoją ostateczną, całkowitą porażką.
Nie możesz podporządkować sobie życia, ponieważ część nie może ogarnąć całości. To tak, jakby mała kropelka
wody próbowała zdobyć ocean. Owszem, kropelka może wpaść do oceanu i stać się jego częścią, ale nie może go
pokonać. Właściwie to wpadnięcie do oceanu, stopienie się z oceanem jest drogą do zwycięstwa.
Amerykanin próbuje odnaleźć szczęście, stąd jego nadmierna, wręcz obsesyjna troska o ciało. Przekroczyła
granice troski, stała się obsesją: człowiek wtedy nieustannie myśli o ciele, robi to i tamto, wszystko, co mu tylko
wpadnie do głowy. Wkłada wiele wysiłku, aby znaleźć kontakt ze szczęściem poprzez ciało. To jest niemożliwe.
A zresztą - umysł Amerykanina jest nastawiony na rywalizację. Niekoniecznie naprawdę kochasz swoje ciało; być
może tylko rywalizujesz z innymi. Ponieważ inni coś robią, ty też musisz to robić. Umysł Amerykanina jest
najpłytszym i najbardziej ambitnym umysłem, jaki kiedykolwiek istniał na świecie. I jest to najbardziej
rozpowszechniony rodzaj umysłu w obecnym świecie. Właśnie dlatego biznesmen stał się w Ameryce synonimem
wszystkiego, co najlepsze i najważniejsze. Wszystko inne stało się tłem. Biznesmen, człowiek kontrolujący
pieniądze, jest najwyższym wzorcem. W Indiach za taki wzorzec byli uważani bramini - poszukiwacze Boga. W
Europie stanowiła go arystokracja - dobrze wychowana, wyedukowana, akuratna, zestrojona z subtelnymi
niuansami życia: muzyką, sztuką, poezją, rzeźbą, architekturą, tańcem klasycznym, językami, greką i łaciną.
Najbardziej cenionym wzorcem była w Europie arystokracja, która przez wieki nasiąkała szacunkiem dla wyższych
wartości w życiu. W Rosji Sowieckiej narzuconym i propagowanym wzorcem był posłuszny, zapracowany, uciskany
proletariusz. W Ameryce najbardziej szanowani są biznesmeni, ci którzy kontrolują pieniądze.
Pieniądze to dziedzina najszerzej pozwalająca na konkurencję. Nie musisz być kulturalny, wymaga się jedynie
pieniędzy. Nie musisz znać się na muzyce, na poezji. Nie musisz niczego wiedzieć o literaturze starożytnej, historii,
religii, filozofii. Jeżeli masz pokaźną sumkę w banku, to jesteś kimś ważnym. Właśnie dlatego mówię, że jest to
najpłytszy umysł, jaki kiedykolwiek istniał. I ten umysł zmienił wszystko w handel, w ciągłą rywalizację. Nawet jeśli
nabywasz Van Gogha lub Picassa, nie robisz tego dla Picassa. Kupujesz, ponieważ twoi sąsiedzi też kupili. Mają
obraz Picassa u siebie w salonie, więc jakże ciebie miałoby na podobny nie stać? Musisz go mieć. Możesz nic o
nim nie wiedzieć - nawet, w jaką stronę go powiesić, gdzie góra, gdzie dół; a u Picassa czasem trudno się
zorientować, czy obraz wisi poprawnie, czy też do góry nogami.
Możesz nie wiedzieć, czy jest to oryginalny Picasso, czy nie. Możesz wcale na niego nie patrzeć, ale ponieważ inni
go mają i o nim mówią, ty również musisz pokazać swoją klasę. Po prostu pokazujesz swoje pieniądze. Wszystko,
co jest drogie, jest ważne; cokolwiek jest drogie, uznawane jest za ważne. Pieniądze i sąsiedzi stanowią jedyne
kryteria przy podejmowaniu decyzji. Ważne jest, jakie mają samochody, domy, obrazy, gadżety. Ludzie mają w
łazienkach sauny niekoniecznie dlatego, że kochają swoje ciało, lecz dlatego, że trzeba „to" mieć - wszyscy „to"
mają. Jeśli nie masz, wyglądasz na biedaka. Jeśli wszyscy mają domy na wzgórzach, ty również musisz taki mieć.
Możesz nie wiedzieć, jak docenić ten krajobraz, możesz się tam po prostu nudzić. Albo możesz zabierać ze sobą
radio i telewizor i słuchać tych samych audycji, których słuchałeś w domu, oglądać te same programy, które
oglądałeś w domu. Co za różnica, czy siedzisz w górach, czy we własnym pokoju? Ale inni to mają. Garaż na czte-
ry samochody jest konieczny; inni takie mają. Możesz wcale nie potrzebować czterech samochodów.
Słyszałem taki dowcip:
„Stary Lukę i jego żona byli znani z tego, że są najbardziej uszczypliwą parą na całej ulicy. Lukę zmarł, a kilka
miesięcy później i jego żona znalazła się na łożu śmierci. Zawołała sąsiadkę i powiedziała słabym głosem:
-Ruthie, pochowaj mnie w mojej czarnej, jedwabnej sukni, ale zanim to zrobisz, odetnij plecy i zrób z nich nową
sukienkę. To dobry materiał, nie chcę go zmarnować.
- Nie mogę tego zrobić - odpowiedziała Ruthie. - Kiedy ty i Lukę podejdziecie do zfotych schodów, co powiedzą
- 49 -
anioły, jeśli twoja sukienka nie będzie mieć pleców?
- Nie będą patrzeć na mnie - odpowiedziała. - Luke'a pochowałam bez spodni."
Interesujemy się zawsze tym, co mają inni: Lukę będzie bez spodni, więc wszyscy będą patrzeć na niego.
Amerykanie zawsze podglądają to, co robią inni.
Obserwowałeś kiedyś dziecko, które biega, krzyczy, tańczy bez powodu - chociaż niczego nie ma? Jeśli je spytasz,
dlaczego tak się cieszy, nie będzie w stanie ci odpowiedzieć. Pomyśli, że jesteś wariatem. Czy potrzebny jest
powód, aby być szczęśliwym? Będzie zszokowane, że w ogóle o to pytasz. Wzruszy ramionami i dalej będzie
śpiewać i tańczyć.
Dziecko nie posiada niczego. Nie jest jeszcze premierem, nie jest prezydentem Stanów Zjednoczonych, nie jest
Rockefellerem. Niczego nie posiada - może z wyjątkiem kilku muszelek i kamyków zebranych na plaży, to
wszystko.
Życie Amerykanina kończy się wraz z nadejściem śmierci. Gdy umiera ciało, umiera Amerykanin. Stąd ogromny
strach przed śmiercią. Ze względu na ten strach Amerykanin stara się przedłużyć swoje życie, czasem do
absurdalnego wieku. Jest wielu Amerykanów, którzy wegetują w szpitalach i instytutach psychiatrycznych. Nie żyją
- minęło już dużo czasu, odkąd umarli. lekarze, lekarstwa, nowoczesna aparatura - to wszystko zarządza ich cia-
łami. W jakiś sposób nadal funkcjonują. Strach przed śmiercią jest tak olbrzymi: gdy raz odejdziesz, odejdziesz na
zawsze, nic nie przetrwa. Amerykanie wierzą w ciało i nic poza rym. Jeśli tak myślisz, będziesz bardzo
nieszczęśliwy. Po pierwsze, zawsze będziesz bał się śmierci, a ten, kto boi się umrzeć, boi się również żyć. Życie i
śmierć są tak powiązane, że jeśli boisz się umrzeć, zaczniesz również bać się żyć. To życie przynosi śmierć, więc
jeśli boisz się śmierci, jak możesz naprawdę pokochać życie? Strach zawsze będzie obecny. To życie przynosi
śmierć; nie możesz żyć całkowicie. Jeśli śmierć jest końcem dla wszystkiego, jeśli tak uważasz, to twoje życie
upłynie na pośpiechu i pogoni. Ponieważ zbliża się śmierć, nie możesz pozwolić sobie na cierpliwość. Stąd
amerykańska mania szybkości: wszystko musi być zrobione szybko, ponieważ zbliża się śmierć, więc zrób jak
najwięcej rzeczy, zanim umrzesz. Postaraj się wypchać siebie jak największą liczbą doświadczeń, zanim umrzesz,
ponieważ gdy będziesz martwy, będziesz martwy.
To stwarza poczucie bezsensowności i udrękę, lęk. Jeśli nic nie uratuje ciała, cokolwiek robisz, jest płytkie, nie daje
satysfakcji. Jeśli śmierć jest końcem i nic nie przetrwa, to i życie nie może mieć żadnego znaczenia. Jest
„opowieścią idioty, pełną wrzasku i złości, bez najmniejszego znaczenia".
Człowiek świadomy wie, że znajduje się w ciele, ale ciałem nie jest. Kocha swoje ciało; ono jest jego miejscem
zamieszkania, jego domem. Nie postępuje wbrew ciału, bo głupotą jest działać na szkodę własnego domu, ale nie
jest materialistą. Jest ziemski, ale nie jest materialistą. Jest realistą, ale nie materialistą. Wie, że kiedy umierasz, to
tak naprawdę nic nie umiera. Śmierć nadchodzi, ale życie toczy się dalej. Przypomniał mi się dowcip:
„Kończył się pogrzeb i Desmond, grabarz, zauważył stojącego koło siebie staruszka.
- Jest pan krewnym? - spytał Desmond.
- lak - odpowiedział staruszek. -Ile ma pan lat?
- Dziewięćdziesiąt cztery.
- Hm - odpowiedział Desmond. - To nie opłaca się już panu wracać do domu.”
Oto sedno cielesnego podejścia do życia: jeśli masz dziewięćdziesiąt cztery lata, koniec! Nie opłaca się wracać do
domu; lepiej umrzeć od razu. Jaki sens ma powrót? I tak zaraz będziesz musiał się tu zjawić. Nie opłaca się... Ale
jeśli śmierć jest jedyną rzeczywistością, to, co za różnica, czy masz dziewięćdziesiąt cztery, czy dwadzieścia cztery
lata? Parę lat w tę lub w tę stronę. Młody czuje się stary, a dziecko czuje się martwe. Kiedy raz zdecydujesz, że
obecne ciało jest jedynym życiem, wówczas jaki jest cel wszystkiego? Po co się męczyć?
Camus napisał, że jedynym metafizycznym problemem dla człowieka jest samobójstwo. Zgadzam się z nim. Jeśli
ciało stanowi jedyną rzeczywistość i nie ma nic poza nim, wtedy staje się ono najważniejszym tematem do
rozważania, do rozmyślań. Czemu nie popełnić samobójstwa? Po co czekać do wieku dziewięćdziesięciu czterech
lat? Po co cierpieć po drodze? Jeśli każdy umrze, czemu nie umrzeć dziś? Po co wstawać jutro rano? To
bezcelowe.
Więc z jednej strony Amerykanin jest w ciągłym biegu z miejsca na miejsce w celu gromadzenia doświadczeń, tak
aby nic go nie ominęło. Podróżuje po całym świecie, z miasta do miasta, z państwa do państwa, z hotelu do hotelu.
Ciągle zmienia guru, kościoły, ciągle poszukuje, ponieważ zbliża się śmierć. Z jednej strony nieustanna, szaleńcza
pogoń, z drugiej zaś głębokie przekonanie, że wszystko jest bezcelowe -ponieważ wszystko zakończy się wraz ze
śmiercią. Więc czy prowadziłeś bogate, czy ubogie życie, czy byłeś inteligentny, czy nie, czy byłeś wspaniałym, czy
kiepskim kochankiem, jakie to ma znaczenie?
Na końcu nadchodzi śmierć i sprawia, że wszyscy stają się równi: ludzie światli i nierozsądni, mędrcy i grzesznicy,
ludzie oświeceni i głupcy, wszyscy trafiają do ziemi i znikają. Jaki to wszystko ma cel? Bycie Buddą, Jezusem czy
Judaszem -jaką robi różnicę? Jezus umarł na krzyżu, Judasz popełnił samobójstwo następnego dnia - obaj zniknęli
w ziemi.

- 50 -
Z drugiej strony pojawia się strach, że mógłbyś przegapić coś, co osiągną inni, a zaraz potem - przekonanie, że
nawet jeśli to osiągniesz, to i tak niczego nie zyskasz. Nawet jeśli dojedziesz, dojedziesz donikąd, bo nadejdzie
śmierć i wszystko zniszczy.
Człowiek świadomy żyje w ciele, kocha swoje ciało, czci je, ale sam nie jest ciałem. Wie, że ma w sobie coś, co
przetrwa każdą śmierć. Wie, że ma w sobie coś, co jest wieczne, i czas nie może tego zniszczyć. Doszedł do tego
przez medytację, miłość, modlitwę. Odczuwa to wewnątrz siebie. Nie boi się. Nie boi się śmierci, ponieważ wie,
czym jest życie. Nie goni za szczęściem, ponieważ wie, że Bóg zsyła mu miliony okazji; on musi tylko nie
przeszkadzać.
Czy nie widzisz, że drzewa są przytwierdzone do podłoża? Nie mogą donikąd pójść, a mimo to są szczęśliwe. Nie
mogą gonić za szczęściem, nie mogą wyruszyć na poszukiwanie szczęścia. Są przytwierdzone do ziemi, nie mogą
się ruszyć, ale czy nie widzisz szczęścia? Czy nie widzisz ich radości, gdy pada deszcz, ich ogromnego
zadowolenia, gdy wieje wiatr? Czy nie czujesz, jak tańczą? Są przytwierdzone, nigdzie nie chodzą, lecz życie przy-
chodzi do nich. Wszystko przychodzi - ty tylko stwarzasz możliwość; wszystko przychodzi samo - ty dopuszczasz
to do siebie albo nie. Życie jest gotowe przydarzać się ci. Ale tworzysz tyle barier... Największą z nich jest pogoń.
Ponieważ gonisz i biegasz, kiedy życie puka do twoich drzwi, nigdy cię nie zastaje. Zawsze jesteś gdzieś indziej.
Ścigasz życie, ono goni za tobą i nigdy się nie spotykacie. Bądź... po prostu bądź, czekaj i zachowaj cierpliwość.
Harmonia ciała, umysłu i duszy
Twoje ciało jest energią, twój umysł jest energią, twoja dusza jest energią. Wiec jaka jest między nimi różnica?
Różnią się tylko rytmem, długością fal-to wszystko. Ciało jest namacalne, energia przepływa w nim w sposób
widoczny.
Umysł jest bardziej subtelny, ale nie nazbyt, ponieważ możesz zamknąć oczy i zobaczyć poruszające się myśli;
można je zobaczyć. Nie są tak widoczne jak twoje ciało; twoje ciało jest widzialne dla wszystkich, widzialne
publicznie. Twoje myśli są widzialne prywatnie. Nikt poza tobą ich nie widzi; tylko ty albo ludzie, którzy mocno
pracowali nad umiejętnością postrzegania myśli. Ale przyjmijmy, że nie są widzialne dla innych. Trzecią,
ostateczną warstwą wewnątrz ciebie, jest świadomość. Nawet ty jej nie widzisz. Nie może być sprowadzona do
poziomu przedmiotu, pozostaje podmiotem.
Jeśli te trzy energie funkcjonują harmonijnie, jesteś zdrowy i scalony. Jeśli te energie nie współgrają ze sobą,
jesteś chory, nie stanowisz całości. A pozostawania w pełnej harmonii to bycie świętym.
Usiłuję pomóc ci osiągnąć stan, w którym twoje ciało, twój umysł i twoja świadomość będą mogły tańczyć w jednym
rytmie, razem, w głębokiej harmonii; nie w konflikcie, lecz we współpracy.
Świadomość jest energią, najczystszą energią; umysł nie jest tak czysty, a ciało jeszcze mniej. Ciało jest zbyt
zmieszane, a umysł również nie jest całkowicie czysty.
Świadomość jest całkowitą, najczystszą energią. Ale poznać świadomość w tej formie możesz tylko wtedy, gdy
stworzysz z tych trzech elementów kosmos, a nie chaos. Ludzie żyją w chaosie: ich ciało przekazuje jakieś
sygnały, a ich umysł całkowicie je ignoruje. Przez wieki nauczano, że nie jesteś ciałem, przez wieki mówiono ci, że
ciało jest twoim wrogiem, że musisz z nim walczyć, że musisz je zniszczyć, bo ciało to grzech.
Te idee, mimo że są niedorzeczne i głupie, szkodliwe i trujące, wpajano tak długo, że stały się częścią twojego
umysłu społecznego. Tkwią w nim przez cały czas i nie doświadczasz ciała w rytmicznym tańcu ze sobą.
Stąd mój nacisk na taniec i muzykę, ponieważ jedynie w tańcu poczujesz, że twoje ciało, twój umysł i ty
funkcjonujecie razem. Gdy wszystkie te elementy działają wspólnie, odczuwasz nieskończoną radość, ogromne
bogactwo.
Świadomość jest najwyższą formą energii. A gdy wszystkie te trzy energie współgrają ze sobą, pojawia się
czwarta. Jest ona obecna tylko wtedy, gdy tamte trzy funkcjonują razem. Jest ona organiczną jednością, powstałą
z połączenia trzech elementów.
Na Wschodzie nazywamy tę czwartą energię po prostu „czwartą" - turiya. Nie nadaliśmy jej żadnej nazwy. Trzy
energie, wchodzące w jej skład, mają nazwy, czwarta pozostaje bezimienna. Znać czwartą to znać Boga. Kiedy
stanowisz organiczną, najwyższą jedność - pojawia się Bóg. Gdy jesteś chaosem, pełnym sprzeczności - nigdy nie
zaznasz obecności Boga. Jeżeli jesteś jak podzielony dom, występujesz przeciw sobie, wtedy nie ma Boga. Gdy
jesteś szczęśliwy sam ze sobą, szczęśliwy takim, jakim jesteś, wówczas odczuwasz błogość, jesteś wdzięczny, a
wszystkie twoje energie tańczą razem. Gdy jesteś orkiestrą wszystkich swoich energii, wiesz na pewno, że Bóg jest
z tobą. Poczucie całkowitej jedności jest jak obecność Boga. Bóg nie przebywa „gdzieś tam". Bóg to trzy energie
połączone w taką jedność, że zjawia się czwarta. A czwarta jest czymś więcej niż sumą tych trzech.
Jeśli dokonasz analizy obrazu, otrzymasz w rezultacie płótno i farbę, ale obraz nie jest po prostu sumą płótna i
farb; jest czymś więcej. To „coś więcej" jest przekazane za pomocą wizerunku, koloru, płótna, artysty. To „coś
więcej" nazywamy pięknem. Jeśli rozłożysz na czynniki pierwsze kwiat róży, odkryjesz wszystkie chemikalia i
związki, z których się składa, ale piękno zniknie. Nie było ono jedynie sumą cząsteczek, było czymś więcej.
Całość to coś więcej niż suma części; wyraża się przez części, ale jest czymś więcej. Zrozumieć, że jest czymś
więcej, to zrozumieć Boga. Bóg jest tym „czymś więcej", tym plusem. Nie jest to stwierdzenie teologiczne, nie może
ono być rozstrzygane w drodze logicznej argumentacji. Piękno musisz czuć, muzykę musisz czuć, taniec musisz
- 51 -
czuć. Zdecydowanie musisz je poczuć w swoim ciele, umyśle i duszy.
Musisz nauczyć się grać na tych trzech energiach tak, by stały się orkiestrą. Wtedy jest Bóg - nie żebyś Go widział,
nie ma co oglądać; to On jest ostatecznym obserwatorem, jest obserwacją. Naucz się stapiać swoje ciało, umysł,
duszę w jedność. Odnajdź sposoby na funkcjonowanie w pełnej harmonii. Zdarza się, że biegacze... Nie myślisz
zapewne o bieganiu jako o jednym ze sposobów medytacji, ale czasami biegacze jej doznają. Bywają zaskoczeni,
ponieważ nie oczekiwali tego: kto by pomyślał, że biegacz doświadczy Boga? Jednak tak się dzieje. Obecnie
bieganie staje się jedną z nowych technik medytacji. Więc to może się wydarzyć w trakcie biegu. Może doznałeś
tego, jeśli kiedyś byłeś biegaczem, jeśli czerpałeś radość z biegania wcześnie rano, gdy powietrze jest świeże,
świat budzi się ze snu... Jeśli biegłeś, twoje ciało funkcjonowało cudownie, a świeże powietrze, nowy świat
ponownie rodził się z ciemności nocy, wszystko dookoła śpiewało, czułeś pełnię życia... Moment ten nadchodzi,
gdy biegacz znika, a zostaje jedynie bieg. Ciało, umysł i dusza zaczynają pracować razem; nagle uwolniony
zostaje wewnętrzny orgazm. Biegający czasem przez przypadek doświadczają „czwartej", turiya, mimo iż tłumaczą
sobie, że jest to po prostu reakcja na bieg. Będą uważali, że ta chwila tak im się podobała ze względu na bieg; że
był to piękny dzień, ciało tryskało zdrowiem, świat wydał się wspaniały i mieli doskonały nastrój. Nie zauważą
prawdziwej przyczyny. Jeśli zaś zauważą, to, zgodnie z moimi obserwacjami, biegacze są w stanie doświadczyć
medytacji dużo łatwiej niż ktokolwiek inny. Jogging może być doskonałą pomocą, pływanie może być doskonałą
pomocą. Wszystko to musi być przemienione w medytację.
Porzuć stare poglądy na temat medytacji. Nie wierz, że tylko siedzenie pod drzewem w pozycji jogina jest
medytacją. To tylko jedna z dróg. Może odpowiadać paru osobom, ale nie będzie dobra dla wszystkich. Dla małego
dziecka nie byłaby to medytacja, tylko tortura. Dla młodej osoby, która jest żywa, wibrująca, taka metoda byłaby jak
hamulec, nie jak medytacja. Może dla starego człowieka, który już wiele przeżył, którego siły słabną... może byłaby
to medytacja właśnie dla niego.
Ludzie się różnią, jest wiele typów ludzi. Dla kogoś, kto ma niski poziom energii, siedzenie pod drzewem w pozycji
jogina może być najlepszą medytacją, ponieważ w pozycji tej zużywa się mało energii. Gdy kręgosłup jest
wyprostowany i tworzy kąt dziewięćdziesięciu stopni z ziemią, ciało zużywa najmniejszą możliwą ilość energii. Jeśli
pochylasz się w bok lub do przodu, wtedy twoje ciało zaczyna użytkować więcej energii, ponieważ grawitacja
ściąga cię w dół, a ty musisz utrzymać się tak, by się nie przewrócić. Jest to wydatek energetyczny. Wyprostowany
kręgosłup wymaga najmniejszego zużycia energii.
Siedzenie z rękoma złączonymi na kolanach jest również bardzo przydatne dla ludzi z niskim poziomem energii,
ponieważ gdy dłonie stykają się, elektryczność twojego ciała zaczyna cyrkulować. Nie wydostaje się poza twoje
ciało; zostaje w wewnętrznym obiegu, energia porusza się w tobie.
Pamiętaj, że energia jest zawsze uwalniana z ciała poprzez palce, a nigdy nie uwalnia się z zaokrąglonych partii
ciała. Na przykład twoja głowa nie może uwolnić energii, zamykają. Energia ucieka przez palce dłoni, palce stóp
oraz dłonie. W pewnej pozycji jogi łączysz ze sobą stopy. Energia uwalnia się przez jedną z nich, a przez drugą
wraca z powrotem do ciała; jedna dłoń uwalnia energię, a wraca ona do ciała poprzez drugą. Zbierasz swoją
własną energię, stajesz się wewnętrznym obwodem energetycznym. Daje to odpoczynek, jest bardzo relaksujące.
Pozycje jogi są najbardziej relaksującymi z możliwych pozycji. Są bardziej relaksujące niż sen, ponieważ kiedy
śpisz, całe twoje ciało jest „ciągnięte" przez siłę grawitacji. Będąc w pozycji poziomej relaksujesz się z zupełnie
innego powodu - sprowadza cię to do prehistorycznych czasów, kiedy człowiek był zwierzęciem, miał postawę
horyzontalną. To relaksuje, ponieważ jest regresywne; pomaga ci ponownie stać się zwierzęciem.
Dlatego w pozycji leżącej nie możesz jasno myśleć, myślenie staje się utrudnione. Spróbuj. Z łatwością możesz
marzyć, ale nie myśleć. Aby myśleć, musisz siedzieć. Im bardziej wyprostowany siedzisz, tym lepszą masz
możliwość myślenia. Myślenie jest relatywnie późnym nabytkiem. Pojawiło się ono gdy człowiek stanął w pozycji
prostopadłej do ziemi. Kiedy człowiek poruszał się w poziomie, miewał marzenia, ale nie myślał. Więc kiedy się
kładziesz, zaczynasz marzyć, myślenie znika. Jest to rodzaj relaksacji, ponieważ myślenie zamiera; wycofujesz się.
Pozycje jogi są dobre dla tych, którzy mają niski poziom energii, dla osób chorych, starszych, dla tych, którzy
przeżyli życie i zbliżają się ku śmierci.
Tysiące mnichów buddyjskich zmarło w pozycji lotosu, ponieważ jest ona najlepszą pozycją na przyjęcie śmierci -
zachowujesz czujność, a twoje energie zanikają, będzie ich coraz mniej i mniej ż każdą chwilą. Wreszcie
nadchodzi śmierć. W pozycji lotosu możesz do samego końca zachować czujność. A czujność w chwili śmierci jest
jednym ze wspanialszych doświadczeń, rodzajem najwyższego orgazmu.
Jeśli jesteś rozbudzony w trakcie umierania, będziesz rodził się w zupełnie inny sposób: narodzisz się także
rozbudzony. Ten, kto umiera czujnie, czujny się rodzi. Ten, kto umiera w nieświadomości, rodzi się nieświadomy.
Ten, kto umiera świadomie, może wybrać dla siebie odpowiednie łono; ma wybór, zasłużył na niego. Umierający
nieświadomie nie ma prawa wybierać łona; łono jest mu przypisane przypadkowo, nieświadomie.
Człowiek, który umiera całkowicie świadomy, pojawi się na tym świecie jeszcze tylko raz, ponieważ nie będzie
potrzeby, żeby tu powracał. Zostaje mu już tylko odrobina pracy do zrobienia i wykona tę pracę w następnym życiu.
Temu, kto umiera ze świadomością, pozostaje tylko jedna sprawa: nie miał czasu przemienić swojej świadomości
we współodczucie. Uczyni to w następnym życiu, gdyż jeśli tego nie zrobi, coś pozostanie niedopełnione,
niedoskonałe.
Zatem medytacją może być bieganie, a także taniec, pływanie; wszystko może nią być. Oto moja definicja
- 52 -
medytacji: kiedy twoje ciało, umysł i dusza funkcjonują w jednym rytmie, jest to medytacja, ponieważ to
sprowadza czwarty element. I jeśli jesteś świadomy, że czynisz to jako medytację - nie występ na olimpiadzie,
lecz właśnie medytację - staje się ona ogromnie piękna...
Podstawowy warunek jest taki, by każda forma medytacji, jaka by nie była, powodowała wspólne, harmonijne
funkcjonowanie ciała, umysłu i świadomości. Wtedy niespodziewanie pewnego dnia nadchodzi „czwarta":
obserwacja. Jeśli chcesz, nazwij to Bogiem, nirwaną lub tao, lub jakkolwiek sobie życzysz.
Nie jesteś ciałem
Jeśli ktoś utożsamia się z ciałem, żyje w wiecznym pośpiechu. Stąd bierze się zachodni pośpiech, stąd zachodnia
obsesja zwiększania tempa. Generalnie wynika to z identyfikowania się z ciałem. Życie szybko płynie, wymyka się
z rąk. Zrób coś i zrób to natychmiast, śpiesz się, inaczej coś przegapisz. Znajdź lepsze i szybsze sposoby
zrobienia tego czegoś. Prędkość stała się manią. Jak dostać się do jakiegoś miejsca w jak najszybszym tempie? -
takie jest pytanie. Fakt, że trzeba się tam dostać, nie budzi wątpliwości. Dlaczego tak bardzo chcesz tam być, jest
nieważne; liczy się tylko to, że powinieneś dostać się tam szybko. A kiedy wreszcie tam dotrzesz, zaczynasz
myśleć o kolejnym miejscu, w którym chcesz być.
Ciało to jedynie przedsionek, a nie najskrytsza komnata. Lecz wielu ludzi żyje po prostu w tym
przedsionku i wydaje im się, że jest to życie; nigdy nie wchodzą do domu swojej osoby.
Umysł ciągle pozostaje w stanie rozgorączkowania. Dzieje się tak głównie dlatego, że identyfikujemy się z tym, co
zewnętrzne. A ciało umrze, toteż śmierć ściga nas bezustannie. Na Zachodzie śmierć ciągle jest tematem tabu.
Złamano jedno tabu - związane z seksem - ale drugie, głębsze niż to pierwsze, nadal istnieje. Potrzeba kolejnego
Freuda, aby je złamać. Ludzie nie rozmawiają o śmierci albo czynią to, uciekając się do eufemizmów. Mówią, że
zmarły „odszedł do lepszego świata", „do nieba", na „wieczny odpoczynek". Ale jeśli człowiek żył tylko ciałem, to
nie poszedł donikąd. Umarł, po prostu umarł; proch obrócił się w proch. Ten, kto przeszedł do innego ciała, nigdy
nie był w poprzednim ciele, ponieważ nigdy nie stał się go świadomy; nie zwrócił na nie swojej uwagi.
Inną drogą jest zdanie sobie sprawy ze swojej wewnętrznej świadomości. Ciało jest ciężkie, wyraźne, widoczne,
dotykalne, materialne. Świadomość nie jest widzialna. Trzeba jej szukać, trzeba głęboko kopać. Wymaga wysiłku,
wymaga ciągłego zaangażowania w odkrywanie własnej istoty. Jest podróżą, ale gdy raz poczujesz się świadomie,
zaczniesz żyć w zupełnie innym świecie. Wtedy nie ma powodu do pośpiechu, gdyż świadomość jest wieczna. Nie
ma też zmartwień, ponieważ nie zna ona chorób, śmierci, porażki.
Wtedy nie ma potrzeby szukać innych rzeczy. Ciału stale czegoś brakuje, więc stwarza nowe potrzeby; ciało jest
żebrakiem. Ale świadomość to cesarz -jest w posiadaniu całego świata, jest władcą.
Kiedy dotrzesz do sedna swojej wewnętrznej istoty, poczujesz się odprężony. Życie nie będzie już ciągłym
pragnieniem czegoś, lecz świętowaniem. Wtedy wszystko jest ci dane: gwiazdy, księżyc, słońce, góry, rzeki, ludzie
- wszystko jest w twych rękach. Ty musisz jedynie zacząć tym żyć.
To musi stać się twoją wielką wyprawą. Na tym polega życie: na wyprawieniu się w głąb świadomości. Ona tam
jest, ale ukryta jak skarb. I, oczywiście, kiedy posiadasz skarb, chowasz go głęboko, aby nikt nie był w stanie ci go
ukraść. Bóg ukrył świadomość w samym rdzeniu twojego istnienia.
Pozwól życiu stać się podróżą w głąb siebie. Używaj ciała, kochaj je -jest pięknym mechanizmem, cennym
podarkiem, jego tajemnice są wspaniałe - ale nie utożsamiaj się z nim. Ciało jest jak samolot, ty jesteś pilotem.
Samolot jest pożyteczny i piękny, ale nie jest tym samym co pilot. To dwa odrębne, zupełnie inne zjawiska. Pilot
kieruje samolotem. Korzystaj z ciała jak z pojazdu, lecz pozwól sterować nim świadomości.
Cel czy świętowanie
Relaksacja jest stanem, w którym twoja energia nie przemieszcza się donikąd, ani do przyszłości ani do
przeszłości; po prostu jest z tobą. Jesteś otulony, ukryty w zacisznym cieple swojej energii. Ten moment jest
wszystkim. Inne nie istnieją. Czas zatrzymuje się. Oto relaksacja. Jeśli masz poczucie czasu, nie odprężysz się.
Zwyczajnie zegar musi stanąć, czas - przestać istnieć.
Człowiek mieszka w ciele, ale nie jest ciałem. Ciało jest piękne, musi być kochane i szanowane, ale
nie możesz zapomnieć, że nie jesteś nim, tylko je po prostu zamieszkujesz.
Ten moment jest wszystkim. O nic więcej nie pytasz, po prostu cieszysz się nim. Możesz cieszyć się ze zwy-
czajnych rzeczy, ponieważ są piękne. Właściwie nic nie jest zwyczajne - jeśli istnieje Bóg, to wszystko jest
niezwykłe. Drobiazgi... spacerowanie po trawniku, z którego nie wyparowały jeszcze kropelki rosy, i poczucie bycia
tam - miękki dotyk trawy, chłód rosy, poranny wiatr, wschodzące słońce... Czego więcej potrzebujesz, aby być
szczęśliwym? Cóż więcej można mieć, aby być szczęśliwym? Po prostu leżeć nocą w chłodnej pościeli na łóżku,
czuć tkaninę, czuć, jak kołdra ogrzewa się coraz bardziej, a ty jesteś otoczony ciemnością, ciszą nocy... Z
zamkniętymi oczami czujesz pełnię siebie. Czego więcej potrzebujesz? To i tak nazbyt wiele. Pojawia się głęboka
wdzięczność - oto relaksacja.
Relaksacja oznacza., że ten bieżący moment jest czymś więcej, niż pragniesz, czymś więcej, niż można by
wymagać. O nic nie prosisz, masz wszystko, czego chcesz... Wtedy energia pozostaje w bezruchu. Staje się jak
spokojne jezioro. Rozpływasz się we własnej energii. Ten moment to relaksacja. Taki stan rozluźnienia nie dotyczy
ciała czy umysłu; dotyczy całości. Dlatego buddyści mówią: „Wyzbądź się pragnień". Wiedzą, że dopóki istnieją
- 53 -
pragnienia, nie możesz się zrelaksować. Powtarzają: „Pochowaj to, co martwe". Jeśli zbyt mocno przejmujesz się
przeszłością, nie będziesz umiał się zrelaksować. Mówią: „Ciesz się tą konkretną chwilą".
Jezus mówił: „Spójrzcie na lilie. Nie pracują ani nie przędą. Powiadam zaś wam: nawet Salomon w całej swej
chwale nie był tak przyodziany, jak jedna z nich". O co mu chodzi? On mówi po prostu: Zrelaksuj się! Nie musisz
harować - właściwie to wszystko jest ci dane. Jezus mówił: Jeśli On dba o ptaki, zwierzynę, dzikie zwierzęta,
drzewa i rośliny, dlaczego ty się martwisz? Czemu nie miałby zadbać o ciebie?
To jest relaksacja. Dlaczego tak bardzo przejmujesz się przyszłością? Pomyśl o liliach, obserwuj je, stań się jak
one - i odpręż się. Relaksacja nie polega na przyjęciu określonej pozycji ciała; to całkowita przemiana twojej
energii.
Energia może mieć dwa wymiary. Jeden jest ukierunkowany, zmierza dokądś, dąży do czegoś; niestety, ale nie
pomoże ci osiągnąć właściwego celu. Ten wymiar twojej energii, aktywności jest skoncentrowany na zadaniu.
Wtedy wszystko staje się środkiem do realizacji tego zadania. Musi się to stać; zrelaksujesz się, dopiero kiedy to
osiągniesz. Ale dla tego typu energii stan: „zadanie wykonane" nigdy nie następuje, ponieważ zmienia on każdą
chwilę w środek osiągnięcia czegoś w przyszłości. Cel zawsze pozostaje na horyzoncie. Ciągle biegniesz, a
dystans się nie zmniejsza.
Jednak istnieje też jest inny wymiar energii: zachwyt bez szczególnego powodu. Cel przeto osiągnięty teraz; jest tu,
a nie gdzieś indziej. Właściwie to ty jesteś celem. Zresztą nie ma innego spełnienia niż spełnienie w tym momencie
- spójrz na lilie. Gdy ty jesteś celem, gdy cel nie leży gdzieś w przyszłości, gdy nie ma o co walczyć, możesz po
prostu celebrować to, co już osiągnąłeś, co już tu jest. To jest relaksacja, nie energia ukierunkowana.
Moim zdaniem, istnieją dwa typy ludzi: jedni, nastawieni na realizację celów, i drudzy, nastawieni na świętowanie.
Ci pierwsi są jak szaleńcy; biegają to tu, to tam, sami podkręcają się w swoim szaleństwie. I szaleństwo to nabiera
rozpędu - wnika w nich coraz głębiej, a oni czują się całkowicie zagubieni.
Drugi typ człowieka nie dąży do celu, nie jest poszukiwaczem, po prostu cieszy się tym, co ma. Tego chcę cię
nauczyć: bądź człowiekiem zachwyconym, smakuj życie! Kwiaty rozkwitły, ptaki śpiewają, słońce jest na niebie -
możesz świętować! Oddychasz, żyjesz, masz świadomość - celebruj to! Wtedy nagle się zrelaksujesz, zniknie
napięcie, przepadnie udręka. Cała energia udręki stanie się zachwytem; twoje serce zacznie bić z ogromną
wdzięcznością - oto modlitwa. Na tym polega modlitwa: serce bijące z ogromną wdzięcznością.
Nie musisz niczego robić. Po prostu zrozum ruch energii, swobodny przepływ energii. Płynie, lecz bez celu, dla
czystej przyjemności. Nie podąża do jakiegoś określonego punktu, porusza się z powodu przepełnienia siłą.
Dziecko tańczy, skacze i biega w kółko. Spytaj je: „Dokąd idziesz?" Ono nie idzie donikąd -wydasz mu się
śmieszny. Dzieci zawsze myślą, że dorośli są niemądrzy. Cóż za nonsensowne pytanie: „Dokąd idziesz?" Czy
istnieje potrzeba, żeby iść dokądś? Dziecko nie będzie umiało odpowiedzieć na twoje pytanie, bo wyda mu się ono
nieistotne. Po prostu wzruszy ramionami. Odpowie: „Nigdzie". Umysł nastawiony na cel spyta: „Po co więc tak
biegniesz?" Dla nas bowiem czynność jest istotna tylko wtedy, jeśli do czegoś prowadzi.
Powiadam ci, nie masz dokąd iść - wszystko jest tutaj. Cala pełnia istnienia skupia się na tym momencie, kumuluje
się na tej właśnie chwili. Dziecko zwyczajnie cieszy się z energii. Ma jej tak dużo! Biega nie dlatego, że chce
dokądś dotrzeć, ale dlatego, że musi się wybiegać.
Nie szukaj powodów, aby coś zrobić, po prostu daj upust swojej energii. Dziel się z innymi, ale nie handluj, nie rób
interesów. Rozdawaj, bo posiadasz. Nie odbieraj tego, co raz dałeś, ponieważ pogrążysz się w cierpieniu. Wszyscy
handlarze idą do piekła. Jeśli chcesz odnaleźć najlepszych reprezentantów handlowych i sprzedawców, idź do
piekła, tam ich znajdziesz.
Niebo nie jest dla handlarzy. Niebo jest dla tych, którzy umieją delektować się życiem. Czego więc trzeba się
uczyć? Umiejętności rozluźniania się. Istnienia świadomie tu i teraz. Bycia aktywnym, ale nie wiecznie zajętym.
Stawania się coraz bardziej wyciszonym, pustym, pasywnym. Bycia obserwatorem - obojętnym, nie wymagającym
niczego, niczego nie oczekującym. Umiejętności czucia się szczęśliwym z samym sobą. Otwarcia się na wszystkie
przyjemności życia.
Pamiętaj o głównym lokatorze
Ciało jest świątynią; jest w stosunku do ciebie gospodarzem, ale ty nie jesteś jego częścią. Ciało jest podarunkiem,
który dostałeś od Ziemi; ty pochodzisz jednak z Nieba. Jak w każdej ucieleśnionej istocie, spotykają się w tobie
Niebo i Ziemia; to jakby miłosny romans Ziemi i Nieba.
W chwili gdy umierasz, nic nie umiera; tylko innym, tym z zewnątrz wydaje się, że jest na odwrót. Ciało wraca do
ziemi, aby odpocząć, a dusza wraca do nieba, aby odpocząć. Dojdzie jeszcze do wielu spotkań; ta historia będzie
kontynuowana na miliony sposobów, nigdy się nie kończy.
Lecz człowiek niekiedy za bardzo utożsamia się ze swoim obecnym ciałem; to bardzo źle. Jeśli ktoś zaczyna
myśleć: „ja to ciało", wtedy życie staje się bardzo ciężkie. Nawet najmniejsze sprawy przeszkadzają, najmniejszy
ból jest wielkim problemem: drobne skaleczenie i człowiek czuje się niespokojny, zdezorientowany.
Potrzebny jest pewien dystans między tobą i ciałem. Dystans ten tworzy się dzięki świadomości, że nie jesteś
ciałem, nie możesz nim być. Jesteś świadomy ciała, więc ono jest przedmiotem twojej świadomości, a cokolwiek
- 54 -
jest przedmiotem twojej świadomości, nie może być samą świadomością. Świadomość obserwuje, doświadcza. To,
co jest doświadczane, jest od niej oddzielne.
Kiedy wiedza ta pogłębia się w tobie, smutki zaczynają znikać, wyparowywać. Wtedy ból i przyjemność
upodobniają się do siebie, sukces i porażka odczuwane są tak samo, życie i śmierć przestają się od siebie różnić.
Nie ma konieczności dokonywania wyboru, żyje się w spokojnym poczuciu braku wyboru. W takim stanie czujesz,
jak blisko przy tobie znajduje się Bóg. Tego poszukiwały wszystkie religie; tego spokoju wynikającego z braku
wyboru. W Indiach nazywamy to samadhi, w Japonii mówią na to satori, chrześcijańscy mistycy nazywają to
ekstazą.
Znaczenie słowa „ekstaza" jest bardzo ważne. Rdzenie tego słowa znaczą „stać poza czymś". Stanie poza swoim
własnym ciałem, świadomość oddzielności - oto znaczenie ekstazy. W chwili gdy ona się pojawia, ty stajesz się
znowu częścią utraconego raju.
7. Przypomnij sobie język,
którym porozumiesz się
z umysłem i ciałem. Terapia medytacyjna Osho
Ludzie powinni nauczyć się jak zaprzyjaźnić się z własnym ciałem.
Dzięki tej medytacji kierowanej przejdziemy przez proces przypominania sobie języka, który przez większość ludzi
został dawno zapomniany. Jest to język, w którym porozumiesz się ze swoim ciałem.
Komunikowanie się z ciałem, rozmowa z nim, słuchanie tego, o czym chce ci powiedzieć, było bardzo popularną
praktyką w starożytnym Tybecie. Współczesne nauki medyczne zaledwie zaczynają rozumieć to, co mędrcy i
mistycy wiedzieli od zawsze: ciało i umysł nie są oddzielnymi bytami. Są one ze sobą połączone i od siebie
zależne. Umysł może wpływać na stan ciała, tak samo jak ciało może wpływać na umysł.
Osho stworzył wiele technik medytacyjnych dla współczesnych ludzi. Poniższa medytacja kierowana, pozwalająca
rozmawiać z ciałem i umysłem, została opracowana według jego wskazówek. Czytaliśmy wcześnie jego słowa:
Ciała nie można do niczego zmuszać; próbuj je przekonać. Nie zwalczaj własnego ciała - to okropne, agresywne,
brutalne, a każdy taki konflikt zwiększa napięcie. Nie prowokuj konfliktów; niechaj złotą zasadą będzie wygoda.
Ciało jest pięknym podarunkiem od Boga - obrażasz Go, krzywdząc swoje ciało. Jest ono jak świątynia, w której
mieszkamy. A przecież każdy dba o swoje mieszkanie.
Toteż przez siedem kolejnych dni... - może to wyda się na początku nieco absurdalne, bo nikt nas wcześniej nie
uczył rozmawiać ze swoim ciałem - zaczniesz dostrzegać te wszystkie cuda, które stają się codziennie. Teraz ich
nie widzisz. Kiedy mówię do ciebie, moja ręka wspiera mnie gestem, mój umysł pragnie ci coś przekazać, a moje
ciało pomaga mu w tym jak najwierniejszy przyjaciel
Kiedy chcesz unieść dłoń -po prostu ją unosisz. Już sama decyzja, że chcesz to zrobić, powoduje posłuszne
podniesienie dłoni. Niczego szczególnego nie musisz robić. To przecież cudowne. Jak decyzja umysłu zamienia
się w konkretną czynność. W jaki sposób wiadomość została przekazana twojej dłoni? A na dodatek w ułamku
sekundy!
Kiedy rozmawiam z wami, jednocześnie współpracują ze mną moje dłonie, bez najmniejszego opóźnienia. Ciało
działa równocześnie z umysłem. Jest bardzo wrażliwe -powinniśmy nauczyć się z nim rozmawiać, a większość
problemów rozwiąże się sama.
Jak korzystać z dołączonej płyty
Medytacja ta pomoże ci polubić samego siebie, twoje ciało, twój umysł. Uświadomisz sobie, w jaki sposób twój
umysł, odczucia, przemyślenia uzewnętrzniają się przez twoje ciało. Ból, choroby, uzależnienia (takie jak
obżarstwo, alkoholizm, nadużywanie cukru) mogą być uleczone. Spróbujemy to zrobić. Proces medytacji daje
szansę twojej uzdrawiającej energii na pełną mobilizację, a tobie na osiągnięcie stanu głębokiego odprężenia.
Medytacja składa się z trzech części:
1. Będziesz zwracał się do konkretnych części swojego ciała oraz do ciała jako całości. Dobrze jest mówić na głos,
gdyż pomoże to utrzymać ci przez cały czas uwagę i świadomość.
2. Będziesz przekazywał do swojej podświadomości informacje o problemach, których przysparza ci ciało, takich
jak choroba, nadwaga, ból albo po prostu niedostatek sił witalnych. W stanie głębokiego odprężenia, dotrzesz do
tej części swej podświadomości, która jest odpowiedzialna za stan twojego ciała. Okażesz jej swój szacunek i
serdeczność. Jeśli problemem jest dla ciebie na przykład nadwaga, znaczy to, że odpowiedzialna za niego część
twojej nieświadomości - twój opiekun, twój wierny sługa - usiłuje ci coś zasygnalizować, ochronić cię przed czymś.
W głębokim transie twój opiekun może użyć innych sposobów, by spełnić swą pozytywną misję, pozwalając ciału
na powrót do naturalnego stanu i zdrowia.
3. Pozostaniesz w uzdrawiającym transie, który pogłębi zrozumienie, że twoje ciało, umysł i dusza stanowią
jedność.

- 55 -
Zanim jednak zaczniesz stosować tę technikę, zapamiętaj kilka ważnych uwag:
1. Jest bardzo istotne, byś rozumiał, że ból lub inne powracające symptomy, które powodują u ciebie zły stan
fizyczny, mogą wskazywać na istnienie poważnych chorób. Toteż prezentowana technika może być stosowana
pod warunkiem konsultacji z lekarzem.
2. Osho mówi, że technika przemawiania do ciała i umysłu ma zastosowanie tylko wtedy, gdy ciało ma fizyczne
możliwości wykonania tego, o co prosisz. Jeżeli będziesz chciał, by dokonało rzeczy niemożliwych, zerwiesz nić
zaufania i niczego nie osiągniesz. Jeśli nie masz oczu - tłumaczy -jak mógłbyś wymagać od ciała, by znów zaczęło
widzieć? Natomiast powszechnie występujące dolegliwości, takie jak migreny, bóle w obrębie jakichś części ciała i
inne problemy, z którymi ciało może sobie poradzić samo, są za pomocą tej techniki szybko uleczalne.
3. Nie zwracaj się bezpośrednio do choroby czy dolegliwości. To nie są części twojego organizmu. Są czymś
zewnętrznym, czymś wrogim. Musisz skierować się do mózgu/ciała, nie zaś do tego, co powoduje chorobę. A kiedy
się tego pozbędziesz - podziękuj mózgowi i ciału za to, że ci pomogły. W zasadzie przebiega to tak: ty mówisz do
swojego mózgu, a mózg, w nieznanym ci języku, przekazuje twoje słowa ciału. Wiemy, że ramię uniesie się, kiedy
mu nakażemy, choć nie wiemy, jak wygląda faktyczna instrukcja przekazywana z mózgu do ramienia. Osho mówi:
„Oto prawdziwa trójca - dusza, umysł i ciało. Dusza nie może wpływać na nic bezpośrednio; to ona prosi ból, aby
ustąpił. Mózg kontaktuje się bezpośrednio z ciałem".
Osho dawał medytującym pod jego kierunkiem osobom następuje wskazówki, które mogą być pomocne również
dla ciebie:
Odchudzanie. „Najpierw powiedz mózgowi, że wiadomość jest przeznaczona dla twojego ciała i prosisz ojej
przekazanie. Następnie poproś o zrzucenie na przykład 5 funtów czy 5 kilogramów wagi, gdyż wtedy będziesz czuć
się doskonale i zachowasz dobrą przemianę materii. Nie wspominaj o jedzeniu. Tylko tyle, że potrzebujesz zrzucić
5 kilogramów. Poproś też ciało, aby po osiągnięciu tego zatrzymało się na tym poziomie - nie chudło bardziej, ale
też nie przybierało na wadze".
Migrena. „Rozmawiaj z ciałem na dwa sposoby. Najpierw poproś całe ciało o pomoc w pozbyciu się bólu.
Wytłumacz, że zakłóca on stan naturalny, że nie ma powodu go utrzymywać. Następnie zwróć się do mózgu,
tłumacząc własnymi słowami, że go kochasz, że ból nie jest jego częścią i pora się go pozbyć. A kiedy ból
przejdzie, poproś mózg, aby już więcej go nie wpuszczał".
Przygotuj się do medytacji
Najgłębszą nauką, wypływającą z tej uzdrawiającej medytacji, jest to, jak stać się przyjacielem samego siebie.
Zanim rozpoczniesz medytację, zorganizuj sobie wszystko tak, aby przez godzinę nikt ci nie przeszkadzał. Dzięki
temu doskonale się odprężysz.
Przygotuj sobie koc, na wypadek gdyby podczas trwania sesji zrobiło ci się chłodno.
Pomyśl przez kilka minut, jaką sprawą czy dolegliwością cielesną zajmiesz się dzisiaj. Przyjmij jak najwygodniejszą
pozycję i włącz płytę. Nie musisz robić niczego więcej.

OSHO International Foundation o autorze

Nauki Osho nie poddają się kategoryzacji. Dotyczą wszystkich aspektów życia począwszy od indywidualnych po-
szukiwań sensu ludzkiej egzystencji aż po najważniejsze wydarzenia społeczne i polityczne. Osho nie pisał
książek. Jednak przez ponad 35 lat rozmawiał z ludźmi i wygłaszał wykłady na wielu międzynarodowych
spotkaniach, pozostawiając po sobie tysiące godzin nagrań na kasetach audio i video. Książki są rezultatem ich
transkrypcji.
Osho został uznany przez londyński „Sunday Times" za jedną z 1000 osób, które wywarły największy wpływ na XX
wiek. Amerykański pisarz Tom Robbins uznał go za „najbardziej niebezpiecznego człowieka od czasów Jezusa
Chrystusa".
Za cel swej działalności Osho uznał stworzenie warunków dla narodzin nowego typu człowieka - „Buddy Zorby" -
który łączyłby w sobie wyciszoną duchowość Gautamy Buddy z umiejętnością korzystania ze wszelkich uciech
życia na wzór Greka Zorby. Przez wszystkie jego prace przewija się wątek połączenia odwiecznej mądrości
Wschodu z najwyższym potencjałem nauki i technologii stworzonym przez Zachód.
Osho znany jest także ze swego rewolucyjnego wkładu do wiedzy o wewnętrznej przemianie człowieka, przede
wszystkim z podejścia do medytacji, które uwzględnia zwiększone tempo współczesnego życia. Jego „medytacje
aktywne" pozwalają pozbyć się zgromadzonego w ciele i umyśle stresu, dzięki czemu człowiek może łatwiej
doświadczać stanu rozluźnienia i wolności od myśli.
Dla czytelników dostępne są dwie jego prace autobiograficzne: Autobiography ofa Spiritually Incorrect Mystic oraz
Glip-ses ofa Golden Childhood.

- 56 -
 Więcej informacji na stronach
www.osho.com

Jest to bogata witryna internetowa, opracowana w kilku wersjach językowych, pozwalająca m.in. na zwiedzanie on-
line ośrodka Meditation Resort, a także zapoznanie się z kalendarzem kursów, katalogiem publikacji książkowych i
audio, listą ośrodków informacyjnych Osho na świecie oraz urywkami wypowiedzi Osho.
Osho International, New York
e-mail: oshointernational@oshointernational.com
www.osho.com/oshointernational
Ośrodek medytacyjny OSHO
OSHO Meditation Resort jest znakomitym miejscem na wakacje, podczas których ludzie mogą doświadczyć nowej
drogi życia pełnego energii, odprężenia i zabawy. Położony w Punie, około 150 km na południowy wschód od
Bombaju, ośrodek oferuje różnorodne zajęcia dla tysięcy osób, które przybywają do niego z ponad stu krajów.
Puna - pierwotnie letnia rezydencja maharadżów oraz brytyjskich kolonialistów w Indiach -jest dzisiaj prężnym
nowoczesnym miastem, siedzibą szkół wyższych i zaawansowanego technologicznie przemysłu. Meditation Resort
rozciąga się na 16 hektarach zadrzewionego podmiejskiego terenu, zwanego Koregaon Park. Ośrodek oferuje
pewną liczbę miejsc noclegowych we własnym Domu Gościnnym (Guesthou-se), a otaczające go hotele i kwatery
prywatne zapewniają możliwość pobytu trwającego od kilku dni do wielu miesięcy.
Zajęcia prowadzone w ośrodku opierają się na wizji Osho nowego typu człowieka, który jest zdolny zarówno do
twórczego działania w codziennym życiu, jak i do relaksu w ciszy oraz medytacji. Większość zajęć odbywa się w
nowoczesnych, klimatyzowanych budynkach. Na zajęcia składają się rozmaite sesje indywidualne, kursy i
warsztaty w zakresie tematycznym od sztuk kreatywnych po holistyczne leczenie, przemianę osobistą, wiedzę
ezoteryczną, zen w sporcie i odpoczynku, problemy interpersonalne czy przełomowe etapy życia u kobiet i
mężczyzn. Indywidualne sesje oraz warsztaty grupowe odbywają się przez cały rok równolegle z planowymi
codziennymi medytacjami. Kawiarnie i restauracje zlokalizowane na otwartym powietrzu na terenie ośrodka
serwują dania kuchni indyjskiej oraz wybór dań międzynarodowych, korzystając z organicznie hodowanych jarzyn
we własnym gospodarstwie rolnym. Ośrodek korzysta również z własnego źródła bezpiecznej, filtrowanej wody.
www.osho.com/resort
Odwaga

Przyszliście do mnie w poszukiwaniu wiedzy; chcecie ustalić reguły, abyście mogli się ich trzymać. Ale ja nie
podaję reguł. Powiem więcej: jeśli jakieś już macie -odbiorę je wam! Zniszczę waszą pewność, sprawię, że
zaczniecie się wahać, że przestaniecie czuć się pewnie. To jest podstawowa zmiana, na rzecz, którą musi zrobić
mistrz – zostawić was w całkowitej wolności. W całkowitej wolności, z otwartymi możliwościami, bez jakichkolwiek
pewników
Życie jest niepewne- niepewność to jego natura. Człowiek inteligentny zawsze pozostaje niepewny. Właśnie ta
gotowość pozostania niepewnym oznacza odwagę.
► Nie możesz być szczery, jeśli nie jesteś odważny.
► Nie możesz kochać, jeśli nie jesteś odważny.
► Nie możesz ufać jeśli nie jesteś odważny.
► Nie możesz wnikać w rzeczywistość, jeśli nie jesteś odważny.
► Toteż odwaga jest na pierwszym miejscu ,a cała reszta przychodzi w ślad ;za nią.

Sprzedaż wysyłkowa tel. (0 42) 676 49 59 www.dobreksiazki.pl

- 57 -