UWAGA: Niniejszy dokument powstał jako zbiór informacji dla miłośników gier milsimowych i tylko do wewnętrznego użytku

hobbistycznego. Autor nie uzurpuje sobie żadnych praw do cytowanych fragmentów z wymienionych na pierwszej stronie źródeł.
Dopuszcza się swobodne wykorzystanie z zastrzeżeniem, że powołując się na niniejsze opracowanie oraz publikując jego fragmenty
lub całośd należy zawsze wskazad niniejsze opracowanie wraz z jego źródłami.

Lup
Wersja 8.5
zebrał w 2009 i 2010 roku
TLP
Troop Leading Procedures
dowodzenie na milsim-ach częśd I
Niniejsze opracowanie to kompilacja:
 mojego posta z pewnego forum internetowego (bardzo mocno rozwiniętego tutaj),
 fragmentów postów HoHoL-a i Kreta (mam nadzieję, że nie macie Panowie nic przeciw) z
Strona | 2
innych for,

tekstów z różnych FM, m.in.

 FM 7-8,
 FM 101-5,
 NATO Glossary of terms and definitions APP-6(U),
 FM 7-8,
 FM 34-130 rozpoznawcze przygotowanie pola walki (tłum. kpt. Roman Polko),

kilku opracowao znalezionych na internecie, w tym z

 vortalu www.specops.pl,
 www.dpm-soldier.pl,
 www.8kgp.pl),
oraz pojedynczych:
 Proces wypracowania decyzji na szczeblu batalionu według procedur NATO, ppłk dypl. Jan
Deja, kpt. dypl. Zdzisław Śliwa,
 Kolejnośd i treśd pracy dowódcy pododdziału po otrzymaniu zadania do działania /według
procedur armii usa/, kpt. dypl. Zdzisław ŚLIWA,
 Zasady opracowania wybranych dokumentów dowodzenia wojsk lądowych wg procedur
NATO, mjr dypl. Janusz KRĘCIKIJ, kpt. dypl. Marek STRZODA, kpt. dypl. Jacek TREMBECKI,

artykułów, które ukazały się w Przeglądzie Wojsk Lądowych, m.in.

 Teoretyczne aspekty rekonesansu, płk dr hab. Grzegorz Sobolewski, mjr dypl. Jacek Lasota,

oraz książek
 "Light Infrantry Tactics for Small Teams" Christophera E. Larsena,
 „DZIAŁANIA TAKTYCZNE WOJSK LĄDOWYCH – Podręcznik AON”, praca zbiorowa pod
kierownictwem płk.prof.dr.hab. Zbigniewa ŚCIBIORKA,
 Battle Stuff SMARTbook,
 "Ranger Handbook" SH 21-76,

W założeniach jest to częśd pierwsza większej serii poradników kierowanych do osób, które
dowodzą większą lub mniejsza grupą ludzi na grach terenowych nazywanych milsim-ami lub
pretendują do tych funkcji.
Dla zainteresowanych czym jest milsim proponuję zapoznanie się z hasłem „milsim” w polsko i
angielskojęzycznych wersjach serwisu Wikipedia.
SPIS TREŚCI
NINIEJSZE OPRACOWANIE TO KOMPILACJA:................................................................................. 2
SPIS TREŚCI .................................................................................................................................. 3
NA POCZĄTEK CO OZNACZAJĄ RÓŻNE SKRÓTY .............................................................................. 4
WSTĘP ......................................................................................................................................... 4 Strona | 3
1. NATO ....................................................................................................................................... 5
2. ORGANIZATOR MILSIMA ........................................................................................................... 6
3. OGÓLNIE O TLP ........................................................................................................................ 7
4. RODZAJE ROZKAZÓW I ICH ZAWARTOŚD ................................................................................... 9
4.1. WARNING ORDER (WARN-O)...................................................................................................... 9
4.2. THE FRAGMENTARY ORDER (FRAGO) ............................................................................................ 9
4.3. THE OPERATION ORDER (OPORD) .............................................................................................. 10
4.3.1. SYTUACJA ....................................................................................................................................... 10
4.3.2. MISJA ............................................................................................................................................ 10
4.3.3. WYKONANIE.................................................................................................................................... 11
4.3.4. ZAOPATRZENIE I WSPARCIE ................................................................................................................ 11
4.3.5. DOWODZENIE I SYGNAŁY ................................................................................................................... 12
4.4 ZASADY SPORZĄDZANIA ROZKAZÓW .............................................................................................. 12
4.5 ANEKSY .................................................................................................................................. 13
4.6 UKŁAD ROZKAZÓW .................................................................................................................... 13
5. SZCZEGÓŁOWO KOLEJNE PUNKTY PROCEDURY TLP. ................................................................ 17
5.1. OTRZYMANIE MISJI ................................................................................................................... 17
5.2. WYDANIE WARNING ORDER (WARNO) ....................................................................................... 17
5.3. PRZYGOTOWANIE WSTĘPNEGO PLANU........................................................................................... 18
5.4. PRZEMIESZCZENIE..................................................................................................................... 19
5.5. PRZEPROWADZENIE ZWIADU ....................................................................................................... 19
5.6. UKOOCZENIE PLANU ................................................................................................................. 20
5.7. WYDANIE OPORD ................................................................................................................... 21
5.8. POWTARZANIE (ROBIENIE PRÓBY) ................................................................................................ 21
5.9. NADZOROWANIE PROCESU - WYKONANIE....................................................................................... 21
5.9.1 PRE-COMBAT INSPECTION............................................................................................................ 21
5.9.2 REALIZACJA PLANU ............................................................................................................................ 22
6. AAR– AFTER ACTION REPORT/REVIEW .................................................................................... 23
7. PRZYKŁADY I ŚCIĄGI Z RÓŻNYCH OPRACOWAO ....................................................................... 25
7. 1 PRZYKŁAD ZARZĄDZENIA PRZYGOTOWAWCZEGO DOWÓDCY PLUTONU ................................ 25
7.2 PRZYKŁAD ZARZĄDZENIA PRZYGOTOWAWCZEGO DOWÓDCY DRUŻYNY ................................ 25
7.3 PRZYKŁAD ROZKAZU BOJOWEGO DOWÓDCY PLUTONU ......................................................... 25
7.4 PRZYKŁAD ROZKAZU BOJOWEGO DOWÓDCY DRUŻYNY .......................................................... 27
8. PLANOWANIE – KILKA INFORMACJI DODATKOWO.................................................................. 27
8.1 MDMP (MILITARY DECISION MAKING PROCESS) ............................................................................. 27
8.2 PUNKTY KLUCZOWE (DECYDUJĄCE) I ŚRODKI CIĘŻKOŚCI ....................................................................... 29
8.3 WARIANTY WYDARZEO ............................................................................................................... 30
8.4 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW .................................................................................................... 30
9. NA KONIEC TROCHĘ LINKÓW: ................................................................................................. 32
Na początek co oznaczają różne skróty:
TLP (troop leading procedures) - upraszczając procedury dowodzenia
WARNO (warning order) rozkaz inicjujący, wydawany jako wstępne określenie, ze coś się będzie
działo. Jakoś zawsze trzeba zacząd :)
OPORD (operation order) rozkaz operacyjny, generalnie coś co powinno przyjśd z góry, na milsimach Strona | 4
to robota dla Orga. Następnie każdy szczebel dowodzenia wydaje swój dla swoich podwładnych.
FRAGO (fragmentary order) rozkaz częściowy, może byd wydawane kilka i wzajemnie się uzupełniad
w miarę jak wiemy coraz więcej.
AAR (After Action Report/Review) raport "po", którego zadaniem jest oprócz relacji z tego co się
wydarzyło jest analiza co poszło dobrze, a co źle i czemu.

Wszystko to jest połączone z IPB (Intelligence Preparation of Battlefield – rozpoznawcze

przygotowanie pola walki) czyli pozyskiwaniem jak najwięcej informacji "przed" i "w trakcie" operacji.
IPB stanowi zasadniczą częśd planowania sztabu. Początkowo jest wprowadzane przez G2 lub S2, aby
opracowad informację o przeciwniku, terenie i pogodzie - na użytek planowania przez dowódcę
i sztab. Informacje te przybierają konkretną postad
w czasie analizy obszaru działao oraz ich oceny. Polski podręcznik „Działania taktyczne wojsk lądowych”:
Zadania bojowe mogą byd przekazywane w formie:
Chociaż IPB nie zastępuje całkowicie dokumentów - zarządzeo przygotowawczych
planowania, to w istocie służy w ich opracowaniu. - wstępnych zarządzeo bojowych;
Przekształca również wiele materiału pisanego w - zarządzeo bojowych;
- rozkazu bojowego.
formę graficzną, co pozwala na łatwiejsze jego
zrozumienie oraz ułatwia jego analizowanie i
wykorzystanie w procesie planowania. Formalna, Mała podpowiedź dla chętny poprzeglądad coś więcej
W Internecie można dośd łatwo znaleźd np. plik aap6_2008
„pisana” analiza obszaru działao jest zwykle SLOWNIK NATO.pdf
przygotowywana na szczeblu korpusu i wyżej. APP-6 to wykaz nazw, terminów i symboli stosowanych jako
Na szczeblu dywizji i poniżej jako częśd oceny normę NATO tzw. STANAG (Standard NATO Agreement)
informacji włączona jest skrócona analiza obszaru
działania. Dostarcza ona analiz terenu i pogody w obszarze działania i wykorzystywana jest
w planowaniu działao przez podległe elementy.

WSTĘP
Występuje ścisły związek pomiędzy procesem dowodzenia a teorią zarządzania. Według
teorii zarządzania proces kierowania (dowodzenia) dzieli się na cztery etapy:
 planowanie;
 organizowanie;
 przewodzenie /motywowanie/;
 kontrola.
Model decyzyjny stosowany w Pakcie Północnoatlantyckim (NATO) jest niemalże dokładnym
odbiciem powyższego schematu. Jego zasadniczym etapem jest ocena sytuacji.
“Organizowanie” jest to tworzenie struktury będącej przedmiotem kierowania zyskało miano
“Stawiania zadao”. Możemy na tej podstawie łatwo dojśd do wniosku o organizatorskim
charakterze tego etapu. “Przewodzenie” natomiast przyjęło postad “Dowodzenia”. Nazwa
“Kontroli” nie uległa zmianie.

Powyższe zmiany nazw wynikają przede wszystkim ze specyfiki dowodzenia w wojsku. Mimo
że poszczególne etapy możemy do siebie odnieśd, to należy mied na uwadze różnice
rozumienia poszczególnych elementów procesu dowodzenia występującego w NATO.
 Powyższy proces przygotowania walki w NATO nazwany jest “Procesem wypracowania
decyzji” (decision-making process) i został oparty na zespołowym wypracowaniu decyzji.
Dowódca, po otrzymaniu zadania, nie narzuca swojej koncepcji działania. Zapoznaje on swój
sztab z zadaniem oraz, na co szczególnie zwraca się uwagę w armiach NATO, z myślą
przewodnią przełożonych. Właśnie myśl przewodnia dowódcy (commander’s intent –
intencje dowódcy) ma zasadnicze znaczenie, a jego przedstawienie i zrozumienie jest jednym
z podstawowych elementów analizy zadania. W oparciu o postawiony cel oraz wszystkie Strona | 5
możliwe do otrzymania dane, sztab przystępuje do wypracowania wariantów działania które
przedstawia dowódcy. Dowódca podejmując decyzję, wybiera jeden z wariantów.

Każdy milsim charakteryzuje się, przynajmniej powinien, m.in. łaocuchem dowodzenia (ang.
chain of command). Na każdym poziomie każdy dowódca powinien się przygotowad do
wykonania swoich zadao i przekazad niżej swoim podkomendnym co od nich oczekuje. Robi
się to zbierając informacje oraz pisząc i wydając rozkazy. W większych ekipach robi to
zbiorowo dowódca i jego zastępcy/dowódcy poszczególnych podgrup (sztab). W mniejszych
albo siłami wszystkich wspólnie albo sam dowódca. Poniżej opisano jak to powinno wyglądad
z zachowaniem procedur NATO.

Polski podręcznik „Działania taktyczne wojsk lądowych”:

1. NATO
W procesie decyzyjnym stosowanym w NATO
wyróżnid można następujące zadania, jakie
realizowane są w poszczególnych etapach tego
procesu:
 Planowanie - rozumiane znacznie szerzej,
ponieważ obejmuje ono szeroko pojętą
pracę sztabu na którą składa się:
 ocena sytuacji;
 ocena czynników wpływających
na wykonanie zadania;
 rozważanie i porównanie sposobów
działania;
 podjęcie decyzji przez dowódcę
i ogłoszenie zamiaru.
 sporządzenie dokumentów
bojowych w tym opracowanie
rozkazu bojowego.
 Stawianie zadao - to ciągły proces
opracowywania i przekazywania zadao
W cyklu dowodzenia w ramach przygotowania działao
taktycznych miejsce szczególne zajmują przedsięwzięcia
realizowane podczas ich planowania i organizowania.
Na podstawie doświadczeo wojennych i powojennej
praktyki szkoleniowej ukształtowały się dwie główne
metody pracy dowództwa w tym względzie: metoda
równoległego oraz kolejnego planowania i organizowania
działao taktycznych.
Stosowanie jednej z wyżej wymienionych metod w
decydującym stopniu zależy od czasu, jakim dysponuje się
na przygotowanie działao taktycznych, a także od treści
otrzymanego zadania i formy jego przekazania.
Rozstrzygające znaczenie czynnika czasu wynika ze stale
wzrastającej szybkości i zasięgu środków walki o dużej
ruchliwości i zdolności osiągania gotowości do działao w
jak najkrótszym czasie. Ponadto zwiększył się zakres
przedsięwzięd, które należy wykonad w celu
przygotowania wojsk do działao taktycznych. Jeżeli w
latach drugiej wojny światowej związek taktyczny
otrzymywał czas 3 - 5 dób, to obecnie czas ten zmniejszył
się do około doby, a na podjęcie decyzji do 4 - 5 godzin.
Stąd kryterium czasu jest decydujące o wyborze określonej
metody postępowania. Dlatego też metoda równoległego
planowania i organizowania działao taktycznych jest
metodą podstawową. Jej istotę stanowi rozpoczęcie
planowania na niższych szczeblach natychmiast po
ogłoszeniu zamiaru przez przełożonego, na podstawie
wydanych przez niego wstępnych zarządzeo bojowych.

podległym wojskom, które mogą

przyjmowad postad: Mała podpowiedź dla chętny poprzeglądad coś więcej
 zadao przygotowawczych (Warning szukających informacji dot. dowodzenia w różnych FM-ach.
Często stosuje się tam odwołania do sztabu i jego sekcji.
Order); Według doktryny NATO sztab dzieli się na:
 rozkazów bojowych (Operational • Szef sztabu, tzw. XO - executiv officer
• S1 - komórka do spraw personalnych,
Order); • S2 - komórka do spraw rozpoznania,
 zarządzeo bojowych (Frahgmentary • S3 - komórka do spraw operacyjnych,
Order). • S4 - komórka do spraw zabezpieczenia logistycznego,
• grupa wsparcia działao.
 Dowodzenie walką – jest to władza Podstawową komórką, o którą generalnie opiera się praca
delegowana danej osobie funkcyjnej sztabu, jest sekcja operacyjna S3. To ona integruje i
koordynuje pracę całego sztabu.
 w siłach zbrojnych do administrowania, koordynowania oraz kierowania siłami
wojskowymi. Polega na stałym wpływie dowódcy na prowadzenie działao.
 Kontrola – jest to władza sprawowana przez dowódcę nad tą częścią działania
podległych mu organicznie elementów – oraz innych, które nie są na stałe pod jego
dowództwem /przydzielonych/-, która zawiera w sobie odpowiedzialnośd za
wprowadzenie w życie rozkazów lub zarządzeo. Całośd lub częśd tej władzy może byd
Strona | 6
delegowana lub przekazana. Jest to proces ciągły, pozwala na uzyskanie pewności, że
podwładni właściwie zrozumieli zadania. Dodatkowo obejmuje ono pomoc gdy taka
potrzeba wystąpi.
Kroki rozwiązywania problemów wg. FM 5-0
W dalszej części zajmiemy się głównie planowaniem. To 1. zdefiniowad problem
właśnie podczas tego etapu realizowany jest proces 2. zebrad o nim informacje
3. opracowad prognozy rozwoju zdarzeo (tzw.
poszukiwania najlepszego rozwiązania problemu sposobu COA)
wykonania zadania. Również podczas tego procesu, tworzony 4. przeanalizowad COA
zostaje maksymalnie przejrzysty obraz sytuacji, na bazie której 5. zestawid ze sobą COA
6. podjąd decyzję (wybrad jeden COA)
są wypracowywane warianty działania i w oparciu o które 7. wykonad i rewidowad w trakcie
podejmowana jest decyzja. Wyniki pracy tego etapu dają
podstawę do szczegółowego opracowania dokumentów COA – course of action, czyli prognozy
rozwoju wydarzeo lub prognozy zachowao
bojowych. każdej ze stron konfliktu

2. ORGANIZATOR MILSIMA
Z punktu widzenia organizatora warto tez pamiętad o tym, co powinien zawierad scenariusz,
a czego juz nie. O ile cała gra nie jest zaplanowana inaczej to organizator odpowiada za
pierwszy krok TLP:

Otrzymanie misji
„Gdzieś, ktoś, jakoś chce wykorzystad twój oddział do ………………..
Dlatego ważne jest byś jako dowódca oddziału dokładnie zrozumiał czego się od Ciebie oczekuje.”

Dlatego zwykle organizator powinien odpowiedzied na pytania:

 Co jest podstawowym celem waszej misji,
 Gdzie ma się odbyd misja,
 Jak macie tam dotrzed,
 Ile macie czasu na misje,
 Jakiego wsparcia możecie oczekiwad,
 Jaka jest lokalizacja i kierunek poruszania się innych sojuszniczych oddziałów,
 Z kim masz koordynowad swoje ruchy,

Najlepiej kiedy zrobi to w formie wstępnego OPORD-u do dalszego rozwinięcia przez

poszczególnych dowódców stron.

Bywają również milsim-y gdzie całe TLP prowadzi sztab ludzi (uczestników milsim-a), a
organizator daje tylko bardzo wstępny zarys sytuacji. Wszystko zależy od przyjętych założeo i
ogólnej formuły.

Przyjęło się również, że organizator zapewnia przynajmniej podstawowe dane z zakresu IPB
(Intelligence Preparation of the Battlefield – Rozpoznawcze Przygotowanie Pola Walki) np.
mapy, obszary wyłączone z gry.
Za resztę TLP odpowiada – uczestnik gry – dowódca danej strony oraz jego zastępcy.
3. Ogólnie o TLP
TLP składa się z 9 punktów, które należy przejśd w podanej kolejności (częśd z nich może byd
wykonana równocześnie lub zacząd się przed zakooczeniem wykonania poprzedzającej) i
stanowią one pewnego rodzaju poradnik dla dowódcy:
1. Otrzymanie misji
2. Wydanie Warning Order (WARNO) - rozkazu wstępnego Strona | 7
3. Przygotowanie wstępnego planu
4. Przemieszczenie
5. Przeprowadzenie zwiadu
6. Ukooczenie planu
7. Wydanie Operation Order (OPORD) – rozkazu operacyjnego
8. Powtarzanie (Robienie próby)
9. Nadzorowanie procesu

Ładnie wygląda teoria, ale jak to dla początkującego milsimowca ma wyglądad w praktyce?
Poniżej rozpiszemy całośd (kroki i rozkazy) bardziej szczegółowo. Generalizując dla ludzi
zielonych w temacie, a chętnych,
proponuję zacząd tak jak my Polski podręcznik „Działania taktyczne wojsk lądowych”:
zaczynaliśmy. Wpierw napisad dla Rozpoczęcie przygotowania działao taktycznych rozpoczyna się z chwilą
otrzymania wstępnego zarządzenia bojowego, na podstawie którego
swoich ludzi rozkazy i opis sytuacji
dowódca związku taktycznego (oddziału) wykonuje następujące czynności:
na podstawie tego co maksymalnie 1. Analizuje zadanie.
wyciągniecie od organizatora przed 2. Określa przedsięwzięcia, które należy wykonad niezwłocznie w celu
szybszego przygotowania oddziałów (pododdziałów) do realizacji
grą z wstępnym pomysłem co postawionego im zadania.
będziecie robid "gdy...". To jest wasz 3. Przeprowadza (zatwierdza) kalkulację czasu.
WARNO. Jak przyjdzie informacja od 4. Daje szefowi sztabu wytyczne dotyczące:
- zapoznania z zadaniem zastępców, szefów rodzajów wojsk;
organizatora w stylu co i jak, - organizacji rekonesansu;
zrobicie rozpoznanie terenu (na - przygotowania niezbędnych danych do podjęcia decyzji.
5. Ocenia sytuację.
miejscu lub na mapie, chod polecam
6. Określa zamiar (koncepcję) walki i zapoznaje z nim zastępców i szefów
wyjście teren) i sporządzicie rodzajów wojsk.
podstawowy plan działania to macie 7. Wydaje wstępne zarządzenia bojowe oddziałom (pododdziałom).
Z chwilą przekazania wstępnych zarządzeo bojowych oddziałom
OPORD. Następnie rozpisad sobie (pododdziałom) rozpoczyna się przygotowanie działao taktycznych na
bardziej szczegółowo plan działania i niższych szczeblach dowodzenia.
sporządzid kolejne FRAGO Dowódca związku taktycznego (oddziału) po otrzymaniu rozkazu lub
zarządzenia bojowego:
(Fragmentary Order – rozkazy 8. Kooczy ocenę sytuacji i podejmuje decyzję z mapy, uwzględniając dane
uzupełniające/częściowe) w miarę zawarte w rozkazie.
9. Stawia zadania (lub wydaje rozkaz jeśli nie wyjeżdża w teren) oraz wydaje
jak coraz więcej będzie wiadomo.
wytyczne do zabezpieczenia bojowego, logistycznego oraz dowodzenia.
Potem spisad po imprezie AAR 10. Wyjeżdża w teren, gdzie przeprowadza rekonesans, uściśla decyzję i
(raport co i jak poszło – After Action zadania dla oddziałów (pododdziałów) oraz organizuje między nimi
współdziałanie.
Report/Review) i porównad to 11. Wydanie rozkazu.
z założonym planem, koniecznie
z wyciągnięciem wniosków na
przyszłośd.

Warto pisząc/opracowując plan działania zdefiniowad sobie potencjalne punkty

kluczowe/środki ciężkości (Key Points/COG - center of gravity). Są to nie tylko miejsca w
terenie, ale i w czasie albo np. typu sprzętowego (lekko ironizując i upraszczając: "jak
zdobędziemy pontony to przeprawimy się im na tyły i mamy całośd wygraną" lub "jak
wyłączymy im wszystkie pojazdy z gry, to zyskamy mega przewagę").
Tyle na start wystarczy. Więcej o tym w oddzielnym rozdziale „planowanie - kilka informacji
dodatkowo” pod koniec niniejszego opracowania.
I nie czujcie się zawiedzeni, jak na grze i tak wszystko pójdzie zupełnie inaczej. To jest właśnie
częśd całej zabawy. Nigdy wszystkiego nie przewidzisz. Największe armie świata mają całe
sztaby, a i tak nie raz wszystko idzie im w kanał.

Planując swoją "operację" warto określid jej granice na mapie tzw. obszar działao (ang. area
of operation - AO) jeśli nie określi wam tego organizator lub wyższy poziom dowodzenia. Sam
plan działania najlepiej pisad od tyłu, czyli rozpocząd od momentu wykonania zadania lub Strona | 8
nawet dalej od chwili ewakuacji dla działao skrytych czy umocnienia na nowych pozycjach
obronnych przy działaniach o otwartym charakterze. Następnie krok po kroku cofad się do
momentu rozpoczęcia działao czy wejścia w AO.
Na każdym kroku dobrze jest zrobid ocenę ryzyka i małych planów awaryjnych. Wszystkiego
nie przewidzimy, ale jak coś śmierdzącego walnie w wentylator to będzie w pierwszych
minutach wiadomo jak odskoczyd od niebezpiecznej sytuacji. Potem zwykle trzeba na bieżąco
wymyśled co dalej. Improwizacja i umiejętnośd adaptacji do zmiennych warunków siłą
każdego dowódcy! :)
Jak mamy swój plan rozpisany to przepisujemy go już w kolejności chronologicznej i
przekuwamy na rozkazy które trzeba wydad swoim podkomendnym. W koocu każdy
dowódca musi przekazad co oczekuje od swoich żołnierzy, a kluczowe jest tu również
zrozumienie przez nich intencji dowódcy. Ma to również na celu opanowanie
wszędobylskiego chaosu każdego pola walki.

Taki pierwszy rozkaz powinien zawierad METT-TC lub METT-T© – akronim Mission, Enemy,
Time, Terrain and Troops available (also Civilian presents) czyli podstawowe informacje na
temat Misji, Wroga, Czasu, Terenu i dostępnych jednostek oraz obecności cywili i
infrastruktury cywilnej.

Czyli rozkładając na czynniki pierwsze:

M (mission) opis waszej misji - co macie zrobid i dlaczego;
E (enemy) opis przeciwnika - kto może byd waszym przeciwnikiem i jakie może mied cele;
T (terrain) opis miejsca akcji - czyli jaki teren na was czeka, jaka pogoda i jakie będzie to
razem miało wpływ na wasze działanie (las, łąki, wzgórza, płasko, czy będzie padad, mróz,
upał itp.) Po pierwszym 48h była np. wielka dyskusja kto ile wody wziął Częśd była nie
potrzebna, ale każdy się czegoś nauczył na następny milsim;
T (troops) czyli kto jest po waszej stronie, kto idzie od was i kto jaki sprzęt ma wziąd;
T (time) ile czasu macie na wykonanie zadania, kiedy zaczynacie, czy coś wiecie od razu, że
trzeba zrobid w określonym czasie;
C (Civilians) cywile, instalacje, osady, populacja jaki mają stosunek do twoich sił i jak ich
traktowad (element ROE).

Standardem przy opracowaniu planu działao jest też analiza terenu wg. OCOKA – akronim
Observation, Cove r& Concealment, Obstacles, Key Terrain and Avenues of Approach. Czyli
po Polsku będą to:
 Miejsca dobre do Obserwacji (i pola ostrzału), Osłony i ukrycia,
 Przeszkody, nie tylko terenowe,
 Kluczowe miejsca - ważne z punktu widzenia taktycznego,
 Drogi podejścia do twoich pozycji lub celu.
Jest to schemat jak analizowad miejsce planowanej obrony, punktu obserwacyjnego (OP) ,
bazy lub tego co mamy zaatakowad.

Przy planowaniu działao w operacji warto każdą z jej faz rozbid wg. tzw. BASIC RULES OF
COMBAT (podstawowe zasady walki):
 1 SECURE (zabezpiecz)
Użyj osłon i ukryj przed przeciwnikiem co tylko się da.
Ustal lokalny perymetr bezpieczeostwa i zbadaj co jest w jego okolicy
Pilnuj swoich flank i tyłów
2 MOVE (wykonaj ruch)
Sformuj szyk w którym pokonujesz teren i idź
Kolejna pozycja to postęp do przodu Strona | 9
Zdobywaj i utrzymuj inicjatywę – to ty narzucaj przeciwnikowi gdzie i jak musi walczyd
3 SHOOT (strzelaj)
Raź przeciwnika z przygotowanej pozycji – będziesz skuteczniejszy
Wyeliminuj przeciwnika lub przyciśnij go ogniem aby nie mógł wykonywad swoich ruchów
4 COMMUNICATE (komunikuj się)
Raportuj swojemu zwierzchnikowi o sytuacji aby mógł koordynowac twoje działania
z innymi
Mów swoim ludziom co od nich oczekujesz i uprzedzaj o zdarzeniach
5 SUSTAIN (utrzymuj w działaniu)
Dbaj o sprawną, nieustającą kontynuację prowadzonych działao
Dbaj o swoich ludzi

Na koniec listy wskazówek dotyczących TLP ostatnia ważna informacja. Należy

pamiętad, ze czas jaki mamy na planowanie jest zawsze ograniczony. Twoi ludzie
powinni dostad swoje rozkazy na czas aby byd w stanie je w ogóle wykonad!

„Dobry plan przygotowany w pośpiechu tu i teraz jest zawsze lepszy od bardzo dobrego
przygotowanego w przyszłym tygodniu.”
gen. George S. Patton

Polski podręcznik „Działania taktyczne wojsk

lądowych”:
4. Rodzaje rozkazów i ich zawartośd W pracy dowództwa związku taktycznego
(oddziału) metodą równoległego planowania i
4.1. Warning Order (WARN-O) organizowania działao taktycznych wyróżnid
można kilka faz. Pierwsza polega na zbieraniu
Warrning Order to typ rozkazu, który dowódca informacji o sytuacji (tzw. kontrolowanie pola
bezpośrednio przekazuje swoim podkomendnym jako walki) i przewidywaniu jej rozwoju,
informację, że coś się będzie działo. Jest to informacja utrzymaniu lub odtwarzaniu gotowości
mająca wprowadzid gotowośd oddziału. bojowej oraz przygotowaniu się do przyjęcia
Jako minimum powinna zawierad: zadania bojowego (mapy, dokumenty itp.).
Faza ta warunkuje właściwą realizację
 cel misji, równoległego przygotowania działao
 kiedy zostanie wydany OPORD, taktycznych, pozwala bowiem skrócid czas
 oraz gdzie zostanie wydany OPORD. podjęcia decyzji i wykonania wielu
Podkomendni lubią byd poinformowani. Pozwala to przedsięwzięd organizacyjnych jeszcze przed
otrzymaniem zadania bojowego.
utrzymad wysokie morale, oraz przygotowad się
sprzętowo i mentalnie do zadania.
Cel misji powinien byd podany skrótowo, przykładowo: zasadzka, rekonesans, ustanowienie
obrony, założenie bazy patrolowej. Tego typu, krótka informacja o celu misji dla
doświadczonych żołnierzy jest wystarczającą informacją, czego się od nich oczekuje.

4.2. The Fragmentary Order (FRAGO)

Jest to rozkaz, który wydaje się już po wydaniu Operation Order. Często odnosi się do zmian
w Operation Order. Ponieważ sytuacja na polu walki zmienia się, niezbędne jest częściowe
 modyfikowanie planów. Do tego właśnie celu służy. Może byd wydane więcej niż jeden takich
rozkazów.
Najczęściej wydaje się go po dotarciu do FFL (Forward Friendly Line), gdy kolejna porcja
nowych informacji jest dostępna dowódcy.

4.3. The Operation Order (OPORD) Strona | 10

Dowódca MUSI wydad OPORD. W idealnych warunkach rozkaz ten jest wydawany ze
wzniesienia gdzie wszyscy dowódcy mogą widzied pole bitwy i kierunki ataku. Oczywiście w
rzeczywistości rzadko, kiedy istnieje taka możliwośd. Dlatego często mapa, lub plan terenu
narysowany na ziemi mogą pomóc podkomendnym w zrozumieniu rozkazu. Podstawową
częścią w wydawaniu tego rozkazu jest zapewnienie by WSZYSCY go zrozumieli. Jest kilka
technik by to osiągnąd:
 "Keep It Simple, Stiupid (KISS)", czyli po naszemu OPORD musi byd "debilodporny". Duża
złożonośd rozkazu wprowadzi zamieszanie wśród członków oddziału, chyba, że są oni
doskonale wyszkoleni i znają się ze sobą.
 „back-brief”, czyli na zakooczenie odprawy podkomendni powtarzają dowódcy, jakie
mają rozkazy i czego się od nich oczekuje tak by dowódca był pewien, że dobrze
zrozumieli, co zawiera OPORD.

OPORD powinien składad się z następujących sekcji:

 Situation (sytuacja ogólna teatru działao)
 Mission (opis misji, jej cel I intencje dowództwa)
 Execution (opis sposobu realizacji misji)
 Service&Support (co jest dostępne, zapewnione przez inne niż twój oddział)
 Command&Signal (zasady komunikacji, tabele kodowe, częstotliwości itd.)

4.3.1. Sytuacja
Paragraf ten zawiera informację o sytuacji naszych jednostek, sytuacji wrogich jednostek,
oraz raport dotyczący terenu i pogody. Sytuacja naszych jednostek mówi nam o tym, kto jest
z naszej prawej strony, z lewej i z tyłu i ewentualnie przodu oraz jakie są ich zadania. Sytuacja
wrogich jednostek mówi nam o ostatniej znanej ich lokacji, ich mocnych i słabych stronach
oraz rodzaju prowadzonej aktywności.
Informacje o terenie i pogodzie zawierają opis terenu, na którym przyjdzie nam działad oraz
panujących tam warunkach pogodowych.

4.3.2. Misja
Opis misji zawiera się w 5W (Who, What, When, Where, Why). Czyli po naszemu, Kto, Co,
Kiedy, Gdzie, Dlaczego. Jak (How) jest umieszczany w paragrafie Wykonanie i zawiera
wyraźne wyjaśnienie zamiaru dowódcy. Zamiar dowódcy przedstawia się w dwóch zdaniach.
Jaki jest główny cel zadania i krótki opis, co dzięki temu osiągniemy.
Przykładowo: W wyniku naszej agresywnej akcji zabezpieczymy most i otaczający teren by
nasze jednostki logistyczne mogły bezpiecznie pokonad nasz sektor.
Dzięki takiemu stwierdzeniu dowódca NIE mówi podkomendnym jak wykonad zadanie stawia
jedynie cel. Jest to technika zarządzania przez cele. W większości przypadków jest ona
znacznie skuteczniejsza niż szczegółowe prowadzenie za rękę.

„Nigdy nie mów ludziom JAK coś zrobid. Powiedz im CO zrobid, a oni zaskoczą cię pomysłowością.”
gen. George S. Patton
4.3.3. Wykonanie
Inne paragrafy mogą byd sporządzone i ogłoszone przez innych członków
sztabu/grupy/patrolu, ale ten punkty ZAWSZE musi byd przygotowany i przekazany przez
dowódcę. Jest to przy okazji umożliwienie mu jako koordynatorowi całości działao ułożenia
sobie w głowie spraw po kolei i wyłapania pierwszych niespójności.
a) Koncept operacji
Strona | 11
Jest to schemat manewrów, działao i plan wsparcia ogniowego. Wskazuje jak dowódca
chce podległymi siłami wykonad zadanie. Czas operacji musi byd dokładnie określony.
Tyczy się to nie tylko czasu przybycia, ale i czasów, kiedy każdy z podległych dowódcy
zespołów powinien osiągnąd poszczególne fazy operacji.
Do takich ustaleo stosuje się zwrot NLT, czyli "nie później niż" (no later then).
b) Instrukcje koordynujące
Przydzielenie rozkazów dotyczących marszu i lokalizacji poszczególnych elementów
podlegających dowódcy (od oddziałów po członków patrolu w zależności iloma ludźmi
dowodzi). Należy w detalach opisad odpowiedzialnośd każdego elementu w trakcie
marszu.

Przykład dla patrolu: „Drużynę Bravo prowadzi, jako pointman Jones a dowódca drużyny
Moore idzie tuż za nim. Drużyna Alfa podąża za drużyną Bravo. Zamyka ją na
ubezpieczeniu tylnym dowódca drużyny Smith. Ja (Dowódca Patrolu) będę pomiędzy
obiema drużynami a razem ze mną będzie radiooperator Wilson, który będzie szedł za
mną.”

Takie same instrukcje należy mied przygotowane w przypadku, gdy osiągniemy ORP (Object
Rally Point – punkt zbiorczy przed celem), lub OBJ (Object – cel) lub kolejne fazy/linie
operacji.
W tej części określa się również sygnały/hasła, które poszczególnym zespołom powiedzą jaki
wariant w przypadku ich określenia ma byd realizowany.
Dowódca musi zadbad o to by każdy element związku, którym dowodzi znał swoje obowiązki
i czas, przez jaki musi je pełnid.
Przykładowo jeżeli operacja zakłada na OBJ zastosowanie takich elementów jak grupa
pozorująca, grupa torująca i grupa niszcząca to muszą zostad opisane zasady skoordynowania
ich działao.
Norma przewiduje też załączniki do OPORDU, w których umieszcza się szczegółowe
informacje na ten temat. Na
przykład załącznik zawierający Polski podręcznik „Działania taktyczne wojsk lądowych”:
instrukcje koordynujące w Celem planowania działao taktycznych jest określenie kolejności, sposobów i
terminów wykonania zadao bojowych przez oddziały (pododdziały),
przypadku gdy będziemy zakładad rozwiązanie problemów współdziałania i zabezpieczenia bojowego i
bazę terenową, załącznik logistycznego oraz organizacji dowodzenia.
zawierający instrukcje Celem organizowania działao taktycznych jest przekazanie zadao
koordynujące gdy będziemy wykonawcom, utworzenie ugrupowania bojowego i systemów
transportowani łodzią motorową zabezpieczających sprawne działanie wojsk.
Planowanie i organizowanie działao taktycznych może odbywad się na
itd. itp.
stanowisku dowodzenia lub bezpośrednio w terenie.

4.3.4. Zaopatrzenie i wsparcie

Tutaj należy wymienid wszystkie elementy zaopatrzenia, jakie będą dostępne przed, w trakcie
i po misji i od kogo należy je pozyskiwad lub kto je ma dostarczyd (również kiedy i gdzie). Lista
może zawierad, podejmowanie amunicji, wody, baterii, prowiantu lub specjalnego
wyposażenia (optyka, radia itp.)
 Należy wymienid wszystkie jednostki wspierające, takie jak transportowe, ewakuacji
medycznej, wsparcia artyleryjskiego, wsparcia logistycznego. Podad ich lokalizację,
częstotliwości radiowe i kody wywoławcze.

4.3.5. Dowodzenie i sygnały

Należy przedstawid pełny łaocuch dowodzenia w patrolu, tak by każdy członek patrolu Strona | 12
wiedział, przed kim odpowiada. Pokazuje on również, kto będzie dowodził następny w
przypadku gdyby dowódca został wykluczony z walki.
W tym paragrafie przedstawia się również dokładne wyjaśnienie wszystkich informacji
zawartych w książce kodowej (CEO&I). Dotyczy to zarówno nazw kodowych, jak i
częstotliwości, haseł i odzewów, oraz innych sygnałów koordynujących takich jak rozpoznanie
z daleka i bliska czy też sygnałów świetlnych.

4.4 Zasady sporządzania rozkazów

Podczas sporządzania rozkazów bojowych obowiązują określone zasady:
• Plany i rozkazy wydawane są w formie pisemnej, przy czym wybrane elementy
przedstawiane są w formie graficznej, zwykle na folii stanowiącej załącznik do części
pisemnej. Dopuszcza się również umieszczanie części pisemnej bezpośrednio na folii.
• Dane przedstawione graficznie obejmują zwykle linie rozgraniczenia, pozycje bojowe,
przebieg przedniego skraju bronionego obszaru FEBA, drogi, rejony ześrodkowania,
stanowiska dowodzenia, rubieże wyjściowe, kierunki natarcia, kierunek głównego
uderzenia, punkty koordynacji, obiekty ataku, linie koordynacyjne. Zwykle dlatego, że
nie przy wszystkich rodzajach operacji takie elementy występują. Najwięcej wyjątków
występuje przy działaniach niekonwencjonalnych.
• Dąży się do przekazania maksymalnej ilości informacji w formie graficznej, jednak
zadanie jest zawsze zapisywanie, nawet jeżeli zostało przedstawione na oleacie.
• W sytuacji gdy używa się graficznego załącznika do rozkazu, szczególne znaczenie ma
przywiązanie oleaty do terenu.
• W rozkazie pisemnym ujmuje się wszystkie punkty, lecz nie zawsze konieczne jest
wypełnianie ich treścią. Często używa się określenia “bez zmian”, “patrz załącznik B” itp.
Wyjątkiem jest pkt. 2 który powinien byd zawsze przedstawiony w pełnej formie.
• W rozkazach często używa się skrótów celem zaoszczędzenia na czasie i objętości
dokumentu.
• Nazwy miejscowości, czy charakterystycznych punktów zapisuje się drukowanymi
literami dokładnie tak jak na mapie.
• Obszary określa się przez podanie najpierw skrajnego północnego punktu, a następnie
kolejnych zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
• Rubieże opisywane są z lewa na prawo, od przodu do tyłu, frontem do przeciwnika.
• Drogi przedstawia się za pomocą punktów terenowych przez które jest ona
przeprowadzona.
• Linie rozgraniczenia określa się za pomocą łatwych do ustalenia punktów terenowych.
Linie koordynacyjne opisuje się z lewa na prawo. Określenie “włącznie”, “wyłączne”
znajduje powszechne zastosowanie dla umiejscowienia rożnego rodzaju linii.
• Kierunki określane są z użyciem stron świata lub poprzez podanie azymutu.
• Klauzula tajności umieszczona jest w główce i stopce każdej strony.
• Data i czas podpisania rozkazu czyli tzw. grupa data - czas, zapisywana jest w systemie 24
- godzinnym. Na przykład 12 maja 1998 roku, godz. 10.25 zapisana zostanie 121025A
May 1998.
• Dzieo w którym ma się rozpocząd określone działanie określa się jako D (D - day).
• Godzina rozpoczęcia działao to godzina H (H - hour).
 • Każdy plan (rozkaz) otrzymuje swój numer kodowy który pozwala powoład się na ten
dokument w korespondencji jawnej.

4.5 Aneksy
Aneksy (załączniki) i apendyksy (uzupełnienia) do dokumentów dowodzenia mogą byd
stosowane w różnych sytuacjach. Umożliwiają one skrócenie dokumentu zasadniczego.
Strona | 13
Wyróżnia się trzy rodzaje aneksów (apendyksów):
- pisemne,
- graficzne,
- tabelaryczne.
Aneksy pisemne zawierają zazwyczaj pięd punktów głównych takich samych jak plan
czy rozkaz operacyjny . Przyjmuje się, że informacje zawarte w rozkazie nie powinny byd
powtarzane w aneksach. Dopuszczalne jest jednak, aby szczególnie ważne informacje, na
które dowódca chce zwrócid uwagę podwładnych, były w nich powtórzone.
Aneksy (apendyksy) graficzne są to zazwyczaj różnego rodzaju szkice i schematy
umieszczone na oleatach (folii, kalce) i mapach z naniesionym planowanym lub aktualnym
położeniem oddziałów i pododdziałów, ich działaniem, trasami przegrupowania,
urządzeniami logistycznymi, itp.
Aneksy tabelaryczne opracowywane są wtedy gdy istnieje potrzeba przedstawienia
zestawieo, porównao i innych danych w formie tabelarycznej w wypadku konieczności
udokładnienia lub rozwinięcia danych zawartych w rozkazie lub aneksie pisemnym..
Najczęściej wykonuje je się podczas organizowania marszu (przegrupowania), załadunku i
wyładunku sprzętu wojskowego, ludzi itp.

Aneksy:
A - Podział sił.;
B - Rozpoznanie;
C - Plan obrony;
D - Plan alternatywny;
E - Wsparcie ogniowe
F - Obrona przeciwlotnicza;
G - Zabezpieczenie inżynieryjne;
H - Walka radioelektroniczna;
I - Obrona przeciwchemiczna;
J - Maskowanie;
K - Ochrona obszaru tyłowego;
L - Działania psychologiczne;
M - Zarządzanie przestrzenią powietrzną;
N - Wsparcie logistyczne;
O - Łącznośd i informatyka.

4.6 Układ rozkazów

Układ zarządzenia przygotowawczego (WARNO) może byd następujący:

KLAUZULA TAJNOŚCI
Zmiany w odniesieniu do rozkazu ustnego
Egz. nr...z ...
Wydający
Miejsce wydania
Data i czas wydania
 Numer kodowy
ZARZĄDZENIE PRZYGOTOWAWCZE NR ..........
(WSTĘPNE ZARZĄDZENIE OPERACYJNE NR......)
Dokumenty odniesienia:
Strefa czasowa:
Strona | 14
1. POŁOŻENIE
a. Położenie przeciwnika.
b. Położenie wojsk własnych.
(1) Położenie jednostek innych niż wydająca zarządzenie mających wpływ na
realizację zadania.
(2) Zadanie i zamiar przełożonego.
c. Zmiany w podporządkowaniu
2. ZADANIE (jednostki wydającej zarządzenie)
3. REALIZACJA
a. Zamiar działania (jeśli jest możliwe).
b. Zadania dla podległych jednostek (jeśli jest możliwe).
c. Zadania dla jednostek wspierających (jeśli jest możliwe).
d. Wytyczne koordynacyjne.
(1) Czas rozpoczęcia działao (inne czasy).
(2) Miejsce postawienia zadania (czas, miejsce, skład grupy
zadaniowej) (jeśli jest możliwe).
(3) Inne dane stosownie do potrzeb.
4. ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE
5. DOWODZENIE I ŁĄCZNOŚD

Potwierdzenie.
Nazwisko dowódcy
Stopieo wojskowy
Za zgodnośd:
Aneksy:
Rozdzielnik:
KLAUZULA TAJNOŚCI

Układ rozkazu operacyjnego ( operation order OPORD):

KLAUZULA TAJNOŚCI
( Zmiany w stosunku do rozkazów ustnych, jeśli występują )

Egz. nr ... z ... egz.

Wydający
Miejsce wydania
Grupa Data-Czas
Numer kodowy
(wychodzący)
ROZKAZ OPERACYJNY ...

Dokumenty odniesienia: Mapy i inne dokumenty zgodnie z potrzebami.

Strefa czasowa:
Podział sił:
 • wyszczególnienie podległych sił w kolejności podanej w uwagach pod
rozkazem;
• określenie relacji dowodzenia ( wsparcie ogólne, bezpośrednie,
itp..........................);
• podział sił może byd załącznikiem jeżeli jest zbyt długi;
•terminy, które określają od kiedy dany podział sił obowiązuje, mogą byd
Strona | 15
zawarte tutaj lub w podpunkcie Zmiany w podporządkowaniu.

1. POŁOŻENIE
a. Położenie przeciwnika.
•Informacje dotyczące najbardziej prawdopodobnych sposobów działania
przeciwnika jeden szczebel w dół w stosunku do własnego szczebla dowodzenia;
•Jeżeli sporządzany jest aneks Rozpoznanie, należy się do niego odwoład;
•Możliwe jest także odwołanie się do innych dokumentów rozpoznawczych,
które podwładni otrzymali.
b. Położenie wojsk własnych.
•Zadanie i krótkie wyjaśnienie (przedstawienie) zamiaru walki (operacji )
przełożonego;
•Przedstawienie w kolejnych podpunktach ogólnych za-dao sąsiadów i
innych sił własnych, ważnych dla wy-konania zadania.
c. Zmiany w podporządkowaniu.
•Nie powtarza się informacji zawartych w Podziale sił;
•Jeżeli podział sił jest kompletny, podaje się "Patrz Podział sił";
•W razie potrzeby określa się od kiedy obowiązują ewentualne zmiany w
podporządkowaniu.
2. ZADANIE
Krótkie i zrozumiałe określenie zadania własnego: KTO ( 10 DPanc ), CO
wykonuje (naciera na obiekt GOLD ), KIEDY ( 060800A Luty 19__ ) GDZIE ( w
nakazanym pasie) W JAKIM CELU ( w celu stworzenia warunków do
wprowadzenia do walki odwodu korpusu). Punkt ten nie zawiera podpunktów.
W zasadzie nie używa się w nim zwrotu "byd w gotowości do".
3. REALIZACJA
a. Zamiar walki
(1)Manewr.
• określa się ogólne ramy manewru od początku do kooca walki;
•wskazuje się miejsce skupienia głównego wysiłku, ewentualne zmiany w
tym zakresie podczas walki;

(2)Wsparcie ogniowe.
•wyjaśnienie sposobu wsparcia ogniowego z zaakcentowaniem priorytetów
wsparcia artyleryjskiego i lotniczego - jeżeli występuje. Ewentualne odwołanie
do właściwego aneksu.
(3)Obrona przeciwlotnicza.
•ogólna koncepcja opl podczas walki, wskazanie priorytetów, odwołanie do
aneksu.
(4)Rozpoznanie.
•skupienie głównego wysiłku rozpoznania, określenie priorytetów,
odwołanie do aneksu.
(5) WRE.
•skupienie głównego wysiłku WRE, priorytety, odwołanie do aneksu.
(6)Zabezpieczenie inżynieryjne.
•wyjaśnienie sposobu wykorzystania wojsk inżynieryjnych, określenie
 priorytetów wsparcia oraz sposobu działania (zapewnienie manewru wojsk
własnych, utrudnienie manewru przeciwnika, zwiększenie żywotności
własnych sił ), odwołanie do właściwego aneksu.
(7)Inne.
b. Zadania dla ogólnowojskowych elementów ugrupowania bojowego.
•zadania stawiane są w takiej samej kolejności jak poszczególne elementy
Strona | 16
pojawiły się w podziale sił, przy użyciu oddzielnego pod-punktu ( b, c, d, itd.);
•nie powtarza się zadao przedstawionych wyraźnie w zamiarze walki, w
sposób graficzny w załączniku lub określonych w wytycznych koordynujących;
•nie podaje się zadao dotyczących dwóch i więcej elementów ugrupowania
bojowego. Są one określane w zamiarze i w wytycznych koordynujących.
c. Zadania dla wspierających elementów ugrupowania bojowego.
•zadania podawane np. w następującej kolejności, z za-chowaniem
oznaczania kolejnymi literami alfabetu ( e,f,g ):
•wsparcie ogniowe;
•obrona przeciwlotnicza;
•obrona przeciwchemiczna;
•wojska inżynieryjne;
•rozpoznanie i WRE;
•żandarmeria;
•inne.
d. Wytyczne koordynujące.
•ostatni podpunkt punktu nr 3;
•czasy;
•wyszczególnia się tylko informacje dotyczące dwóch i więcej elementów
ugrupowania bojowego;
•niezbędne współrzędne linii koordynacyjnych;
•w planach - podanie terminu, w jakim plan staje się rozkazem.
(1) Terminy.
(2) Dopuszczalna dawka napromieniowania.
(3) Stopieo gotowości środków ochrony przed skażeniami.
(4) Odwołanie do aneksów.
(5) Priorytety w zakresie zdobywania i przesyłania wiadomości
rozpoznawczych.
4.ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE
Krótkie przedstawienie koncepcji zabezpieczenia logistycznego według
punktów przedstawionych poniżej, w zakresie niezbędnym do jego
zrozumienia, ewentualne odwołanie się do właściwego aneksu lub rozkazu
logistycznego.
Przykładowy układ tego punktu może byd następujący:
a. Koncepcja zabezpieczenia logistycznego.
b. Zaopatrzenie i eksploatacja.
(1)Zaopatrzenie.
(2)Transport.
(3)Eksploatacja.
c. Zabezpieczenie medyczne.
d. Sprawy personalne.
e. Współpraca wojskowo - cywilna.
f. Inne.
5. DOWODZENIE I ŁĄCZNOŚD.
a. Dowodzenie.
•rozmieszczenie wysuniętego, głównego, tyłowego i zapasowego stanowiska
 dowodzenia.
•określenie przynajmniej jednego przyszłego położenia każdego ze stanowisk, z
wyjątkiem zapasowego.
b. Łącznośd.
•Wyszczególnienie obowiązujących tabeli łączności.
•Odwołanie do Aneksu Łączności, jeśli jest taka potrzeba.
Strona | 17
Potwierdzenie. Nazwisko dowódcy
Stopieo dowódcy

Za zgodnośd:
..........
Aneksy:
Rozdzielnik:
KLAUZULA TAJNOŚCI

Rozkaz uzupełniający (FRAGO) będzie miał taki sam układ z informacją w poszczególnych
punktach o zmianie lub adnotacją – „bez zmian”

5. Szczegółowo kolejne punkty procedury TLP.

5.1. Otrzymanie misji

Gdzieś, ktoś, jakoś chce wykorzystad twój oddział do zabijania smoków …
Ważne jest byś jako dowódca oddziału dokładnie zrozumiał czego się od Ciebie oczekuje. Aby
dobrze zrozumied intencje wyższej szarży sporządź notatki i zadaj pytania o:
 Gdzie ma się odbyd misja?
 Jak macie tam dotrzed?
 Ile macie czasu na misje?
 Jakiego wsparcia możecie oczekiwad?
 Jaka jest lokalizacja i kierunek poruszania się innych sojuszniczych oddziałów?
 Z kim masz koordynowad swoje ruchy?
Następnie postaraj się o mapę przyszłego teatru działao i rysuj wszystko co da się z tego
przedstawid graficznie. Najlepiej z zastosowaniem przyjętej w NATO symboliki graficznej
opisanej w normie APP-6.
Może byd kilka rodzajów działao jakie wyznaczyło Ci i twoim podwładnym dowództwo, a do
których przygotowad się masz pisząc OPORD. Wyróżnid można kilka zachowao taktycznych:
 obronę/ochronę,
 atak lub rajd,
 przemarsz/przemieszczenie się,
 patrol,
 rozpoznanie, w tym walką, z punktu obserwacyjnego (OP) i w ruchu,
 inne działania niestandardowe (niekonwencjonalne).
Każde z nich ma swoją specyfikę i wymaga innego podejścia, a więc i zwrócenia uwagi na
warunki otoczenia pod innym kątem.

5.2. Wydanie Warning Order (WARNO)

Niezwłocznie po otrzymaniu zadania (np. w postaci OPORDu wyższej szarży) musisz
poinformowad o tym swoich ludzi czyli podkomendnych w formie Warning Order. Zgodnie z
 normami WARNO odpowiada pięciu pierwszym paragrafom OPORD-u, a kolejne uzupełnia się
lub zmienia we FRAGO.
Są trzy podstawowe informacje jakie musisz przekazad swoim podkomendnym:
 Na czym polega misja
 Kiedy przekażesz OPORD
 Gdzie przekażesz OPORD
Strona | 18
Możesz wydad więcej niż jeden Warning Order (WARNO) jeżeli jakieś dodatkowe informacje z
czasem będą spływad do Ciebie, niemniej daj swoim ludziom minimum jeden by mogli się
mentalnie i sprzętowo przygotowad do nadchodzącego zadania, załatwili urlopy i
wynegocjowali „wolne” ze swoimi
żonami, dziewczynami ;) itp. Kolejne Polski podręcznik „Działania taktyczne wojsk lądowych”:
WARNO wydajesz kiedy zmienią się W obronie ocena przeciwnika i terenu polega na określeniu jego możliwości
przejścia do natarcia, ustaleniu kierunku głównego uderzenia i możliwego
sprawy kluczowe odnośnie rodzaju
składu sił i środków, które przejdą do natarcia.
zadania. Resztę zmian przekazujesz W natarciu ocena przeciwnika i terenu po jego stronie stanowi
we FRAGO. najtrudniejszy element w pracy dowódcy, bowiem zawsze będzie on dążył
do ukrycia swych sił i zamiaru.
Bardziej rozbudowany WARNO może
zawierad np. takie punkty i zbliżyd go
bardziej do finalnego OPORD-u:
1. Situation (sytuacja)
2. Mission (misja)
3. General Instructions (instrukcje ogólne)
a. Special teams/task organization (potrzebne wyszkolenie)
b. Common uniform/equipment (potrzebny sprzęt)
c. Special weapons, ammo, equipment (potrzebny specjalny sprzęt)
d. Tentative time schedule (wstępny schemat czasowy)
4. Special Instructions (instrukcje dodatkowe)

5.3. Przygotowanie wstępnego planu

Jako dowódca musisz podjąd kilka decyzji. Musisz przeanalizowad misję na podstawie
posiadanych informacji (raporty wywiadu, raport pogodowy, mapy itp.- elementy IPB), oraz
wspomnianych już punktów METT-T(C) i OCOKA.
Dowódca porównuje alternatywne drogi rozwoju akcji, i umieszcza je w planie. Oczywiście
taki wstępny plan nie jest wykuty w skale i może ewoluowad. Niemniej daje jakiś obraz dla
grupy zwiadu, która zbierze informacje o celu i skalkuluje słusznośd wstępnego planu. Może
to byd też wskazówką dla twojego zwiadu jakie informacje w szczególności mają byd przez
niego dostarczone. W praktyce przy mniejszych ekipach milsim-owych zwiad jest
przeprowadzany samodzielnie przez dowódcę i z racji możliwości ograniczony jest do map,
zdjęd np. z Google Earth. Jest to absolutne minimum i nie raz leży u podstaw upadku
misternego planu w chwili dojechania na miejsce już przed milsim-em i wykonaniu chod
podstawowego rekonesansu.
Polski podręcznik „Działania taktyczne wojsk lądowych”:
Często w przygotowaniu wstępnego W zamiarze (koncepcji) obrony określa się cel, sposoby odpierania
planu pomaga planowanie od tyłu. natarcia przeciwnika i rozbicia jego sił, które włamały się w głąb
Przykładowo naszym celem jest zniszczyd ugrupowania obronnego, główny wysiłek obrony oraz ugrupowanie
bojowe.
cel o godzinie 16:00. Atak w sile plutonu W zamiarze (koncepcji) natarcia określa się cel, sposób i kolejnośd rozbicia
trochę trwa, powiedzmy 30 minut, a więc przeciwnika, główny kierunek uderzenia oraz ugrupowanie bojowe.
W zamiarze (koncepcji) przemieszczania (marszu) określa się cel, drogi
rozpoczęcie ataku powinno byd oraz sposób wykonywania marszu, ugrupowanie marszowe, czas oraz
zaplanowane na 15:30. A to znaczy że miejsca postojów i odpoczynków.
powinniśmy byd na pozycjach NLT (Nie
później niż) o 15:15. A to znaczy że dowódca powinien powrócid ze zwiadu o 14:45 by
 sfinalizowad plan ataku. Zakładając że taki zwiad będzie trwał około 30-40 minut powinniśmy
byd w ORP (Object Rally Point) około 14:00. ORP znajduje się 500m od FFL (Forward Friendly
Lines – Najbardziej wysunięte nasze linie obrony) więc musimy liczyd 30 minut na dotarcie do
ORP naszego oddziału. A to oznacza że musimy wyruszyd o 13:30. Czyli o 13:15 musimy byd
gotowi do drogi. A to oznacza że o 13:00 musimy zakooczyd OPORD i koocową inspekcję.
Przygotowanie sprzętu i koocowa inspekcja zajmie 30 minut czyli musimy zakooczyd OPORD o
12:30. OPORD dla plutonu może trwad około 1 godziny więc musi się rozpocząd o 11:30. Strona | 19

Teraz kiedy przeczytamy cały powyższy tekst od kooca otrzymamy gotowy wstępny plan:
1. Plan musi byd gotowy, a ludzie nakarmieni i wypoczęci do 11:30
2. OPORD rozpoczyna się o 11:30 i trwa do 12:30
3. Sprzęt musi byd przygotowany i sprawdzony do 13:00
4. O 13:15 musimy byd na pozycji do wymarszu w FFL
5. O 13:30 wymarsz do AO
6. Zajęcie ORP NLT 14:00
7. Przeprowadzenie zwiadu OBJ i powrót do ORP NLT 14:45
8. Opuszczenie ORP 15:00
9. Zajęcie pozycji do ataku NLT 15:15
10. 15:30 rozpoczęcie ataku.

Zestawienie planowania operacji a czasu z FM 5-0

5.4. Przemieszczenie
Tutaj sprawa jest prosta. Musimy przemieścid się z miejsca stacjonowania (zwykle na milsim-
ach jest to albo droga z domu do miejscowości gdzie się odbywa impreza, albo parking gdzie
zostawiliśmy samochody lub miejsce gdzie spaliśmy przed imprezą) w rejon działao gdzie
dowódca dokooczy swój plan. Ten krok może zostad wykonany w dowolnym momencie
trwania TLP. Oczywiście zanim to nastąpi dowódca musi zrobid inspekcję przedbitewną
swojego oddziału.

5.5. Przeprowadzenie zwiadu

Ten proces może byd już w toku na tym etapie i może byd wykonany kilkakrotnie na różnych
etapach. Dowódca może mied przygotowany wstępny plan na podstawie podstawowych
danych takich jak mapa i uzupełnid go na podstawie informacji uzyskanych przez grupę
zwiadu, która dopiero wróci z pola. Mało tego, na podstawie informacji od zwiadu może
wręcz przerwad misję, jeżeli przekazane informacje będą skrajnie niesprzyjające wykonaniu
zadania. Procedury przewidują, jeżeli czas pozwala, aby rekonesans był przeprowadzony
bezpośrednio przez dowódcę. Znajomośd terenu oraz umiejętnośd jego wykorzystania jest
jednym z zasadniczych atutów w rękach każdego dowódcy. Dlatego niezbędna jest mu
wiedza o roli i sposobach efektywnego przeprowadzenia rekonesansu. Rekonesans jest
 rozumiany jako zapoznanie się z rejonem przyszłych działao oraz oceną wpływu
rozpatrywanego obszaru operacji na działanie zarówno wojsk przeciwnika, jak i własnych sił.
Może mied on charakter zapoznawczy lub rozpoznawczo-zadaniowy. Niekiedy jest stosowane
rozróżnienie rekonesansu indywidualnego dowódcy i rekonesansu dowódcy z podwładnymi,
połączonego ze stawianiem zadao w terenie i synchronizacją działao.
Po otrzymaniu zadania (rozkazu, zarządzenia), wstępnej jego analizie i wydaniu zadao
przygotowawczych dowódca (sztab) przystępują do oceny sytuacji korzystając z wcześniej Strona | 20
wypracowanych danych IPB i je uszczegóławiając. Wynikiem tego etapu jest wypracowanie i
przyjęcie wariantu działania. W tym też
etapie, do podwładnych, przesyłane są w Polski podręcznik „Działania taktyczne wojsk lądowych”:
formie zarządzeo, zadania Rekonesans jest to rozpoznanie terenu i przeciwnika prowadzone przez
przygotowawcze. Zadao tych wydaje się dowódcę i oficerów sztabu w celu skonfrontowania wniosków
sprecyzowanych w wyniku analizy zadania i oceny sytuacji
tyle ile wynika z potrzeb i sytuacji. Od (dokonywanych na podstawie mapy) z konkretnymi warunkami
szczebla batalionu w dół zazwyczaj są one terenowymi i rzeczywistym położeniem wojsk własnych i przeciwnika.
przekazywane ustnie lub w formie
graficznej.
Po wybraniu wariantu do działania przeprowadzany jest rekonesans, podczas którego
uszczegóławiany jest przyjęty sposób działania w powiązaniu z terenem. W trakcie
rekonesansu mogą też nastąpid korekty wariantu.
Możemy przyjąd, że w ramach procesu
dowodzenia rekonesans może byd
Gra taktyczna – war game
prowadzony po analizie zadnia, po Jest procesem wspólnego zasymulowania planowanej operacji z
wypracowaniu wariantów działania, w przeanalizowaniem i zidentyfikowaniem wariantów zdarzeo.
trakcie ich rozważania (tzw. gra taktyczna Jednocześnie opracowuje się alternatywne plany dla tych wariantów,
wybiera najbardziej prawdopodobne, identyfikuje zagrożenia i
przed – war game) oraz po ukooczeniu opracowuje przeciwdziałania (Risk Assessment and Management)
planu przy wydawaniu OPORDu.

5.6. Ukooczenie planu

Dowódca musi skoordynowad swój plan z wszystkimi wspierającymi jednostkami, wyższym
dowództwem oraz wszystkimi jednostkami sojuszniczymi, które będą działad na lewo, prawo i
za i nie raz przed oddziałem, którym dowodzi. Kiedy wszystkie te informacje zostaną zebrane
i ustalone powstaje OPORD. Oczywiście Dowódca nie musi przygotowywad całego OPORDu
sam. Może zlecid wykonanie któregoś z 5 punktów na przykład swoim zastępcom poza tym
punktem, w którym planowane jest wykonanie celu misji. To zadanie musi wykonad zawsze
sam.
W etapie tym sztab/dowódca przystępuje, w oparciu o przyjęty wariant działania, który został
uszczegółowiony podczas rekonesansu, do opracowywania dokumentów (rozkaz, aneksy,
plany). Pamiętad należy, że w trakcie planowania sztab przekazuje podwładnym zarządzenia
bojowe, które uszczegóławiają zadania przygotowawcze oraz zaznajamiają z przyszłym
zadaniem. Należy mied na uwadze fakt, aby zarządzenia bojowe były jak najszybciej
opracowane i przekazane podwładnym. Opracowywanie dokumentacji jest czasochłonne,
jednak im szybciej podwładny dostanie zadanie, nawet w ogólnej formie, tym więcej będzie
miał czasu na przygotowanie się do jego realizacji.
Z racji czasochłonności w warunkach milsim-owych nie raz opracowuje się dokumentację
jako jedynie wstępną, a szczegóły dookreśla się i przekazuje ustnie tuz przed lub nawet już w
trakcie milsim-a.
Warto, na koniec, zweryfikowad czy opracowując plan udało się trzymad następujących
zasad:
Podstawy planowania (Fundamentals of Planning)
_ dowodzenie poprzez planowanie (Commanders focus planning)
_ planowanie jako proces ciągły (Planning is continuous)
 _ planowanie jest ściśle powiązane z czasem (Planning is time sensitive)
_ plany musza być proste (Keep plans simple)
_ plany muszą być skonstruowane umożliwiając modyfikacje (Build flexible plans)
_ play nie mogą być za szczegółowe (Design bold plans)

5.7. Wydanie OPORD Strona | 21

Dowódca wydaje rozkaz OPORD. Może to zrobid w formie pisemnej przed milsim-em, może
ustnie na mapie, makiecie lub w terenie już w ramach rozpoczynania działao. Ważne jest aby
upewnił się, że jego odbiorcy zrozumieli poszczególne jego punkty i intencje dowodzącego.
Przyjmuje się, że wydawanie OPORD-u przed milsim-em, na terenie gry, dla 10 osób powinno
trwad około 30 minut. 10 minut przekazanie rozkazu, 10 minut odpytywanie czy rozkaz został
właściwie zrozumiany i 10 minut na powtarzanie całego rozkazu.
Należy pamiętad, że stawianie zadao nie zaczyna się, ani nie kooczy na postawieniu rozkazu
bojowego (wydaniu OPORD-u), ale jest procesem ciągłym. Uwidocznione jest to w postaci
ciągle spływających zadao, które zapewniają ciągłośd dowodzenia. Sytuacje dynamiczne
występujące podczas walki zazwyczaj częściowo odbiegają od przyjętych planów. Dlatego
poprzez stawianie zadao dowódca wpływa na przebieg walki, dokonując niezbędnych korekt
w planach.

5.8. Powtarzanie (Robienie próby)

Kiedy dowódca wydaje rozkazy osobiście (co jest zalecane) każdy z je otrzymujących po kolei
referuje swoje zadanie i pokazuje na modelu terenu co po kolei ma wykonad oraz „co ma
zrobid jeżeli”. Należy to powtarzad, powtarzad i jeszcze raz powtarzad. Nikt też specjalnie nie
robi głupich planów. Na tym etapie następuje odpytywanie podwładnych z zakresu zadao dla
nich przydzielonych. Dowodzący, na tym etapie, ma dodatkowo obowiązek upewnid się czy
podwładni dobrze zrozumieli jego intencje. Czy dobrze rozumieją swoje zadania. Również na
tym etapie należy przekazywad dowódcy informację gdzie każdy widzi potencjalne problemy
w wykonaniu planu. Nie jest wykluczona potrzeba zmiany planu w wyniku takich spostrzeżeo.
Jednak jeżeli takich zmian wychodzi dużo to całośd należy zacząd od początku, a osoba
opracowująca plan ma poważny temat do przemyśleo.
Następnie jeśli jest taka możliwośd następują dwiczenia, najlepiej w terenie najbardziej
zbliżonym do AO i w podobnych warunkach oświetleniowych. Kiedy obszar milsim-a jest
położony daleko z racji oczywistych ograniczeo robi się to na kilka możliwych sposobów:
 w terenie, w mniejszej skali chodząc po odpowiednio przygotowanej makiecie,
 na makiecie,
 na mapie,
 z wykorzystaniem technik komputerowych (tylko raz słyszałem, ze ktoś użył gry
FPS do tego celu przed milsim-em i nie udało mi się tego potwierdzid).
Jeżeli na tym etapie twoi ludzie poprzez powtarzanie ustalonego planu wykują go na pamięd
to podczas stresu bitwy będą potrafili się odnaleźd w tym chaosie.

5.9. Nadzorowanie procesu - wykonanie

Najlepsze nawet plany legną w gruzach jeżeli nie będą nadzorowane przez kompetentnego
dowódcę. Inspekcja przedbitewna jest podstawowym przykładem takiego nadzoru. Poniżej
procedura inspekcji przedbitewnej.

5.9.1 PRE-COMBAT INSPECTION

Inspekcja przedbitewna MUSI zostad wykonana przed przemieszczeniem.
 1. Komunikacja i wyposażenie
Każdy oddział piechoty musi posiadad zdolnośd strzelania, poruszania się i komunikacji. To
podstawowe umiejętności piechoty. Należy się, więc upewnid czy nasz sprzęt działa.
Dlatego podczas inspekcji sprawdź:
- czy są zapasowe baterie, anteny, mikrofony i radia,
- czy radia są zaprogramowane na prawidłowe częstotliwości
- czy jest tabela kodowa i każdy operator zna swój call-sign (nazwa kodowa) Strona | 22
- czy jest zasięg
- czy możliwa jest komunikacja z sztabem i innymi jednostkami
- czy wszystkie radiotelefony są przygotowane, czyste i zabezpieczone przed wilgocią
2. Broo i dodatkowe wyposażenie
Strzelanie jest jednym z trzech podstawowych elementów działania piechoty, dlatego
bądź pewny że sprawdziłeś:
- czy każda jednostka broni działa, jest czysta i wyzerowana
- czy jest zapas amunicji do każdej jednostki broni i jest on odpowiednio zabezpieczony
- czy są zapasowe smary i środki do czyszczenia broni
- czy przyrządy optyczne działają (dzienne i nocne)
- czy są zapasowe baterie do przyrządów optycznych
3. Żołnierze
Żołnierze muszą byd sprawdzeni czy wiedzą co ze sobą niosą i po co.
- sprawdź czy mają odpowiednie ubranie i maskowanie
- sprawdź czy żołnierze są napojeni i czy mają pełne manierki
- sprawdź czy każdy posiada pakiet medyczny i czy jest on uzupełniony
- sprawdź czy każdy ma nieśmiertelnik i kartę medyczną
- sprawdź czy specjalny ekwipunek został spakowany (np. materiały wybuchowe itp.)
- sprawdź czy żołnierze znają rozkazy i rozumieją intencje dowódcy
- sprawdź czy żołnierze są przygotowani pod względem warunków pogodowych,
oświetleniowych i terenowych
4. Dowódcy
Dowódcy przeprowadzają inspekcje siebie nawzajem.
- sprawdź czy jest mapa, busola, GPS
- sprawdź sprzęt C4I (Command, Control, Computers, Communications and
Intelligence sprzęt związany z dowodzeniem, komunikacją, zbieraniem i
przetwarzaniem informacji, w tym tabele kodowe i częstotliwości, radia itd.)

Może ciężko w to uwierzyd, ale wystarczy na przykład, że jeden z twoich ludzi zapomni
poncha w zimny deszczowy dzieo i cała misja potrafi się walid. Masz człowieka z hipotermią.
Musisz załatwid dla niego MEDEVAC i całe skryte działanie idzie w kanał. Pytanie ludzi o
świadomośd spodziewanych warunków pogodowych, oświetleniowych i terenowych ma za
zadanie pobudzid ich umysły do pracy. Aby sami zastanowili się czy to co spakowali jest
wystarczające lub przesadzone w relacji do spodziewanych warunków. Każdy członek twojego
zespołu niezależnie od swojej funkcji i pozycji w łaocuchu dowodzenia powinien zdawad sobie
sprawę, że jeżeli będzie niezdolny do działania, niesienia swojego sprzętu staje się
automatycznie krytycznym zagrożeniem – ciężarem dla reszty zespołu. Inspekcja
przedbitewna ma za zadanie właśnie uniknięcie takich sytuacji.

5.9.2 Realizacja planu SITREP

Situation Report – jest to meldunek
W czasie prowadzenia działao taktycznych głównym przekazywany w górę łaocucha dowodzenia
celem bezpośrednio dowodzących jest zapewnienie zawierający informacje o położeniu i stanie sił
własnych
 wykonania decyzji podjętej przez głównodowodzącego. Cechą charakterystyczną dowodzenia
w tym okresie będzie bardzo krótki czas, jakim dowódca i sztab związku taktycznego
(oddziału) może dysponowad na wprowadzenie zmian w realizowanej decyzji lub
wypracowanie nowej. Z tego też względu sposób dowodzenia będzie nieco inny w czasie
działao taktycznych niż podczas ich przygotowania.
Z chwilą rozpoczęcia działao taktycznych i w toku ich prowadzenia szczególnego znaczenia
nabiera terminowe zbieranie i analizowanie informacji o położeniu, działaniu i stanie wojsk Strona | 23
własnych i przeciwnika (tzw. SITREP i format SALUTE). Informacje te stanowią podstawę do
przygotowania danych przez oficerów sztabu i szefów rodzajów wojsk do decyzji. W celu
zachowania ciągłości dowodzenia zachodzi potrzeba otrzymywania od podwładnych
informacji o sytuacji - w oddziale 2-3 razy, a w związku taktycznym 1-2 razy w ciągu godziny,
przy założeniu że cykl zebrania i zameldowania danych o sytuacji trwa: w oddziale - 15 minut,
a w związku taktycznym 20-30 minut.
Istnieje zatem potrzeba precyzyjnego określenia: kto, od SALUTE
Jest to format meldunku kontaktu z
kogo, kiedy, przy wykorzystaniu jakich środków łączności i przeciwnikiem:
jakie informacje o sytuacji zbiera, opracowuje i melduje S – size (wielkośd) ilośd osób, pojazdów, itp.
szefowi sztabu i dowódcy. Zasady te są zwykle opisane w A – activity (aktywnośd) wykonywana czynnośd
L – location (położenie) pozycja na mapie
instrukcjach operacyjnych (SOI standard operational U – unit (jednostka, narodowośd) czyli kto
instruction)lub przyjęte jako doktrynalne zasady danego T – time (czas) Czas kontaktu, obserwacji
E – equipment (wyposażenie) zwłaszcza
związku taktycznego. Na podstawie uogólnionych szczególne, wyróżniające lub niezwykłe
wniosków z oceny sytuacji dowódca związku taktycznego
(oddziału) nakazuje realizację wcześniej podjętej decyzji lub uaktualnia ją w skrajnie
ograniczonym czasie. Niejednokrotnie krótki czas na podjęcie decyzji zmusza dowódcę do
łączenia oceny sytuacji z jednoczesnym określaniem zadao i stawianiem ich wykonawcom.
Wówczas nie przekazuje się wstępnych zarządzeo bojowych, lecz zarządzenia bojowe (rozkaz
dla jednego wykonawcy), które są formą zadania bojowego.

WAŻNE
AAR nie ma byd, ani praniem brudów, ani
6. AAR– After Action Report/Review myciem komuś głowy za to, że coś zawalił. Nie
Jedna z ważniejszych, a często niedocenianych myli się tylko ten kto nic nie robi.
Jeśli macie zdrowe układy w grupie to
umiejętności każdego dowódcy to umiejętnośd najważniejszy jest wspólny wysiłek. Jeśli
wyciągania wniosków z każdego niepowodzenia i zawala jedna osoba to wszyscy muszą jej
pomóc w wytrenowaniu tego co nie idzie.
przekuwanie ich na sukces. AAR (After Action W założeniach ma to byd wspólnym dojściem
Report/Review – raport/przegląd zdarzeo po akcji) to do wniosków w stylu „Panowie stało się. Co
narzędzie służące właśnie do tego. Pomaga ono znaleźd zrobid lub jak się zachowad na przyszłośd jeśli
znajdziemy się znowu w takim G aby z niego
co poszło źle albo co na przyszłośd trzeba dopracowad wyjśd obronną ręką”.
i trenowad oraz co zrobid jeżeli kiedyś znajdziecie się w
podobnej sytuacji. Nie raz słyszałeś jak jakiś zespół ludzi wymienia się spojrzeniami, jeden z
nich rzuca hasło w stylu „robimy jak wtedy!” i każdy z nich wie co robid jak w dobrze
naoliwionej maszynie. Takie hasła rodzą się w czasie zespołowego AAR-u. To właśnie wtedy
powstają IAD-y (procedury natychmiastowych zachowao – Instant Action Drills) każdego
zespołu. Nie raz pozwalają one w krytycznych chwilach zaoszczędzid sporo czasu potrzebnego
na przekazanie dowódcy swoich zamiarów i właśnie o ten czas wyprzedzid przeciwnika.
AAR powinien byd spisanym raportem „po” akcji utworzonym przez dowódcę. Dokument ten
powinien powstad jako dwiczenie wspólne członków zespołu. Stanowid zapis wniosków do
których każdy z nich doszedł indywidualnie i stanowiących rozwiązanie na przyszłośd spraw,
które poszły nie tak jak planowano lub w ogóle nie przewidziano, a wpłynęły one negatywnie
lub pozytywnie na koocowy wynik.
After Action Report to spisany dokument często przekazywany wyższej szarży i dla niej
sporządzany.
Na milsim-ach jest to sposób zdania relacji innym uczestnikom co jak się wydarzyło. Zwykle
przy publikowaniu pomija się w nich częśd dotyczącą koocowych wniosków własnych. W US
Army istnieje jeszcze PostOpRep (Post Operation Report) czyli raport pooperacyjny jednak
nie znalazłem tego w FMach.
After Action Review to proces, w którym wspólnym wysiłkiem w drodze wymiany poglądów
wewnątrz oddziału/grupy dochodzi się jak co wyszło, co poszło źle, co dobrze i wyciąga się
wnioski na przyszłośd tzw. Lessons Learned. Lepiej jest zrobid to zaraz po imprezie. Dobrze Strona | 24
jeśli również zostanie potem przelany na papier, ale nie służy z założenia potrzebom innych.

Podstawowe punkty AAR to:

 opis planu (co miało się wydarzyd),
 opis jego wykonania (jak w rzeczywistości to się wydarzyło),
 zauważone problemy i pozytywne sprawy (tzw. Issues)
 ich rozwiązania na przyszłośd (Lessons Learned) czyli wnioski własne

AAR jest podstawą podsumowania każdych manewrów i
dwiczeo zespołu dobrze jest jednak sporządzid go również
po każdym milsim-ie.
Fragment z tc_25-20 rodział 1 (tłum. własne)
AAR jest zaplanowanym przeglądem lub
uproszczonym procesem analizy, co się stało,
dlaczego tak się stało i jak można to zrobid
lepiej, przez uczestników oraz osoby
odpowiedzialne za projekt lub zdarzenia. AAR
w sensie formalnym zostały pierwotnie
opracowane przez US Army, chociaż mniej
zorganizowane odprawy „po” istniały od
niepamiętnych czasów. Oficjalne AAR-y są
używane przez wszystkie amerykaoskie służby
wojskowej oraz wiele innych organizacji innych
nacji i nie militarne. Ich stosowanie
przeniesiono do biznesu jako narzędzie
zarządzania wiedzą i sposobem budowania
kultury odpowiedzialności.
AAR ma swoje miejsce cyklu definiowania
intencji lidera, planowania, przygotowania,
działania i kontroli. AAR różni się od odpraw,
ponieważ zaczyna się jasnym porównaniem
tego co zaplanowano z rzeczywistym wynikiem
zdarzeo. Różni się też mocno od czystego
raportu post-factum ponieważ skupia się na
własnych uczestnikach akcji - uczenie się od
poprzez przegląd zdarzeo jest realizowane
przez uczestników. Intencjonalnie wynikowe
rekomendacje nie mają służyd innym osobą.
Przy większych operacjach AAR mogą
powstawad kaskadowo w dół na każdym
poziomie organizacji i koncentrowad się na
własnej skuteczności w szczególności dla
danego typu zdarzenia lub projektu.
Oficjalne spotkania AAR są zazwyczaj
prowadzone przez moderatora, i mogą byd
odtworzeniem chronologicznym lub mocno
koncentrowad się na kilku głównych
zagadnieniach wybranych przez lidera zespołu.
Krótki cykl nieformalnych AAR-ów bywa
zazwyczaj prowadzony przez lidera zespołu lub
asystenta i są one przeprowadzane w bardzo
szybkim tempie.
7. Przykłady i ściągi z różnych opracowao

7. 1 PRZYKŁAD ZARZĄDZENIA PRZYGOTOWAWCZEGO DOWÓDCY PLUTONU

Około godz. 14.30 dnia dzisiejszego zaatakujemy wieś ZŁOTNIKI.
Wydaje się, że przeciwnik przygotował kilka dobrze umocnionych pozycji obronnych w
budynkach. Będziemy musieli je oczyścid. Możliwe, że we wsi znajdują się również czołgi Strona | 25
przeciwnika.
Wydad sześd granatów na żołnierza oraz po jednym granatniku KOMAR.
Każda drużyna ma posiadad dziesięd 200 g kostek trotylu, spłonki, zapalniki, 50m lontu.
Pomocnik dowódcy plutonu przekaże wam gdzie i kiedy pobrad te materiały.
Cysterna będzie o godz. 11.30, zatankujcie pojazdy do pełna.
Do godz. 11.45 muszę wiedzied, czy macie jakieś problemy z naprawami sprzętu, z którymi
nie poradzicie sobie sami. Spotkamy się tutaj ponownie o godz. 12.00.
W tym czasie przemieścimy się na wyniosłośd, pozwalającą zobaczyd wieś. Tam określę
precyzyjnie sposób wykonania zadania.

7.2 PRZYKŁAD ZARZĄDZENIA PRZYGOTOWAWCZEGO DOWÓDCY DRUŻYNY

Dowódca plutonu powiedział mi właśnie, że dzisiaj o godz. 14.30 zaatakujemy wieś ZŁOTNIKI.
Przeciwnik jest okopany, prawdopodobnie posiada czołgi, tak więc musimy byd przygotowani
do oczyszczenia budynków oraz zniszczenia jego czołgów.
Będziemy mieli dodatkowo - do naszego standardowego wyposażenia - sześd granatów i
jeden granatnik KOMAR na każdego żołnierza.
Pomocnicy broni zespołowej pobiorą ładunki wybuchowe. Pobierzcie dziesięd 200 g kostek
trotylu, 10 spłonek, zapalniki, 50 m lontu.
Przed wyruszeniem sprawdźcie czas palenia lontu.
Szeregowy Lis pobrad sznur do wspinania się oraz kotwiczkę.
Pomocnik dowódcy plutonu będzie tutaj za 20 minut i przekaże nam gdzie i kiedy możemy
pobrad amunicję i wyposażenie.
Cysterna będzie tutaj o godz. 11.30, starszy szeregowy Wilk zatankuj nasz wóz bojowy do
pełna. Jeśli są jakieś problemy techniczne muszę wiedzied do 11.30.
Idę teraz do dowódcy plutonu wysłuchad rozkazu, do mojego powrotu dowodzi st. szeregowy
Nowak.
Plan działania przedstawię po powrocie, w tym samym miejscu, wtedy też omówimy go w
szczegółach.

7.3 PRZYKŁAD ROZKAZU BOJOWEGO DOWÓDCY PLUTONU

1. SYTUACJA:
a) siły przeciwnika – pododdziały 1kz 2bz zorganizowały w naszym obszarze obronę
systemem plutonowych i drużynowych linii obronnych. Ich prawdopodobne
rozmieszczenie to najbliższa okolica wzgórza 301 (NB 782918). Ukompletowanie
przeciwnika ocenia się na 80%, jego morale jest wysokie. Wyposażeni są w bojowe
wozy piechoty oraz czołgi. Obronę prowadzid będą prawdopodobnie w oparciu o
obecnie zajmowane pozycje.
b) siły własne – 1kompania atakuje 090600 października w celu opanowania wzgórza
309 (NB 783910) oraz wzgórza 301 (NB 782918),aby zapewnid kontrolę nad drogą
łączącą obydwa te wzgórza. 2 Kompania w tym samym czasie wykonuje atak, w celu
opanowania wzgórza 205 (NB 782937). Jednocześnie sąsiedni 1 pluton wykonuje atak,
w celu opano-wania wzgórza 309 (NB 783910). Pluton moździerzy rozmieszczony
będzie w rejonie wzgó-rza 258 (NB 762402). das (122mm) wspierał będzie działanie
naszego batalionu. Główny wysiłek wsparcia ogniowego na korzyśd naszej kompanii.
c) zmiany w podporządkowaniu - brak.
2. ZADANIE:
2 pluton o godz. 090600 październik wykona atak w celu opanowania wzgórza 301 (NB
782918).
3. REALIZACJA
a) zamiar działania - 2 pluton atak wykona w szyku pieszym, który zostanie przyjęty po
prze-kroczeniu linii otwarcia ognia o godz. 0600. Linię otwarcia ognia przekroczymy w
kolumnie marszowej, organizując obserwację okrężną. Ugrupowanie marszowe: 2 Strona | 26
drużyna, SD dowódcy plutonu, 1 drużyna, 3 drużyna. Wozy bojowe ze wzgórza 294 (NB
780916) zabez-pieczą ogniem działanie plutonu. Po osiągnięciu strumienia - naszej linii
ataku - w celu opanowania wzgórza 301 - obiekt Czerwony , rozwiniemy się w linię
bojową posiadając: na lewo 1 drużynę, 2 drużynę w centrum jako kierunkową, 3
drużynę na prawo. Po opano-waniu obiektu „CZERWONY”, będziemy mogli
kontrolowad wszelki ruch na drodze łączą-cej wzgórza 309 (NB 783910) i 301 (NB
782918). Dowódca kompanii uważa, że przeciwnik w wypadku wykonywania
kontrataku będzie próbował wykorzystad tę drogę. Poprzez opanowanie wzgórza 309 -
obiekt Niebieski - na naszym lewym skrzydle, 1 pluton będzie brał udział w
zabezpieczeniu lewego skrzydła batalionu, w razie wyjścia kontrataku przeciwnika. 3
pluton podczas ataku przemieszczał będzie się za nami, w gotowości do
kontynuowania natarcia, gdy wystąpi taka potrzeba. O godz. 0550 rozpocznie się 15-
minutowe przygotowanie artyleryjskie. Główny wysiłek wsparcia ogniowego na korzyśd
naszego plutonu. Cele jakie wybrałem pokazane są na moim szkicu. Upewnijcie się
przed rozejściem, że dobrze je odrysowaliście.
b) zadania dla podległych pododdziałów
(1) 1 drużyna - opanowad lewą częśd wzgórza;
(2) 2 drużyna - opanowad środkową częśd wzgórza;
(3) 3 drużyna - opanowad prawą częśd wzgórza;
(4) wozy bojowe:
(a) wsparcie ogniowe ze wzgórza 294;
(b) przeniesienie ognia na komendę w kierunku płn. - wsch.:
(c) ruch w kierunku obiektów ataku i dołączenie do plutonu - na rozkaz (sygnał).
c) wytyczne koordynujące:
(1) 2 drużyna jest kierunkową w czasie natarcia;
(2) godzina 1200 - kierunek wschodni;
(3) maksymalna linia do której możemy się przesunąd w trakcie natarcia – 100 m za
grzbiet wzgórza.
4. ZABEZPIECZENIE LOGISTYCZNE:
a) zaopatrzenie - w drużynach pobrad po 1/3 rdz na żołnierza. Każda drużyna pobiera
dodatkowo 600 sztuk amunicji kalibru 5.56 mm. Wozy bojowe zatankowad do godz.
2000, w zajmowanym rejonie.
b) zabezpieczenie techniczne – ewakuację sprzętu realizuje Patrol Rozpoznania i Pomocy
Technicznej przemieszczający się na kierunku naszej kompanii.
c) zabezpieczenie medyczne –w drużynach uzupełnid ipp oraz opatrunki osobiste.
Rannych ewakuowad w rejon drogi gruntowej.
5. DOWODZENIE I SYGNAŁY
a) dowodzenie - moje miejsce za ugrupowaniem 2 drz, pomocnik dowódcy plutonu
znajdowad się będzie w środkowym wozie bojowym. Zastępca pomocnik dowódcy
plutonu.
b) sygnały - częstotliwości oraz kryptonimy bez zmian. Sygnał do przeniesienia ognia dwie
zielone gwiazdy lub na rozkaz. Na moim zegarku jest teraz godzina ........... .
7.4 PRZYKŁAD ROZKAZU BOJOWEGO DOWÓDCY DRUŻYNY
Z rozkazu bojowego dowódcy plutonu wynika, że przed nami przeciwnik broniący się
systemem plutonowych i drużynowych linii obronnych, posiada BWP. Nasz pluton o godz.
090600 października, wykona atak w celu opanowania wzgórza 301. 3 pluton w tym samym
czasie wykonuje atak - na lewo od nas - w celu opanowania wzgórza 205; a 1 pluton w tym
samym czasie wykonuje atak, w celu opanowania wzgórza 309. Zadaniem 1 drużyny - naszej -
Strona | 27
jest zaatakowanie i opanowanie lewej części wzgórza 301. Atakujemy w szyku pieszym, do
linii strumienia - naszej linii ataku - przemieszczamy się w kolumnie marszowej, mając z
przodu 2 drużynę i SD dowódcy plutonu, za nami 3 drużyna. Nasz wóz bojowy ze wzgórza 294
zabezpiecza ogniem działanie plutonu (wskazuje wzgórze w terenie). Po osiągnięciu linii
strumienia - linii ataku - rozwijamy się w ugrupowanie bojowe: nasza drużyna na lewym
skrzydle plutonu, 2 drużyna - kierunkowa, w środku ugrupowania, 3 drużyna na prawym
skrzydle w celu opanowania wzgórza 301 - obiekt CZERWONY. Po opanowaniu obiektu ataku
kontrolujemy tę drogę, pomiędzy nami a 1 plutonem na wzgórzu 309, w gotowości do
zwalczania kontratakującego przeciwnika. O godz. 0550 rozpocznie się 15-minutowe
przygotowanie artyleryjskie. Zadaniem drużyny jest - opanowad lewą częśd wzgórza, na
prawo naciera 2 drużyna. Nasz wóz bojowy ze wzgórza 294, przemieszcza się na sygnał SKOK
i dołączy do nas po opanowaniu obiektu ataku. Nikt nie może przesunąd się w trakcie natarcia
dalej niż 100 m za grzbiet wzgórza. Bierzemy dwie racje żywnościowe na żołnierza oraz
dodatkowo 600 sztuk amunicji kalibru 5.56. Wóz bojowy zatankowad do pełna do godz. 2000,
w zajmowanym rejonie. Będę w ugrupowaniu pieszym, zastępca celowniczy karabinu
maszynowego. Na moim zegarku jest teraz godzina ............ Częstotliwości oraz kryptonimy
bez zmian. Sygnał do przeniesienia ognia dwie zielone gwiazdy lub na rozkaz. Czy są pytania?.

8. Planowanie – kilka informacji dodatkowo

8.1 MDMP (Military Decision Making Process)
Military decision making process to procedura/narzędzie planowania, które zawiera:
- techniki analityczne sytuacji i powierzonych zadao,
- wypracowania, analizowania i wariantów zdarzeo zarówno ze sobą jak I z przyjętymi
kryteriami powodzenia misji
- wybrania optymalnych wariantów rozwoju sytuacji oraz na tej podstawie opracowania
planu działania oraz rozkazów operacyjnych.

Proces decyzyjny w NATO jest dośd jasno opisany jako proces polegający na:
1. dla każdej operacji zdefiniowaniu miejsca/sytuacji gdzie jesteśmy (np. PP present point)
oraz miejsca/sytuacji gdzie chcemy byd (np. EP expected point),
2. opracowaniu wszelkich niezbędnych kroków/czynności potrzebnych by dotrzed z PP do EP
poprzez mniejsze kroki w wyniku których osiągane są pośrednie cele,
3. ciągłego monitorowania i weryfikowania w trakcie osiągania EP

Jest to proces przeprowadzany zarówno w skali makro całej operacji przez sztab generalny
połączonych sił jak i w skali mikro przez dowódców poszczególnych drużyn i zespołów, nie
pomijając wszystkich szczebli wojskowej hierarchii pomiędzy.

TLP i IPB są elementami MDMP i jako standardy są zalecane do stosowania. Interesujące jest
to, że cenna jest również improwizacja i myślenie niestandardowe (out of the box). Z wielu
relacji z Iraku i Afganistanu można wyłowid komentarze odnośnie problemów żołnierzy
amerykaoskich w sytuacjach dla których nie mają standardów postępowania oraz zalet m.in.
naszych żołnierzy radzących sobie o wiele lepiej w takich sytuacjach, ale krytykowanych za
brak procedur (co swoją drogą mija się z prawdą, bo działając w NATO przyjmujemy
standardy i procedury NATOwskie).

Strona | 28
8.2 punkty kluczowe (decydujące) i środki ciężkości
Środki ciężkości (Centre of gravity — COG) występują na poziomie strategicznym,
Strona | 29
operacyjnym oraz taktycznym i są charakteryzowane jako centra (ośrodki) siły i ruchu, od
których wszystko jest uzależnione lub jako punkty, przeciwko którym powinny byd
skierowane wszystkie wysiłki. COG stanowi tę charakterystyczną zdolnośd czy szczególne
miejsce, z którego siły militarne, paostwo czy sojusz czerpią swą swobodę działania, fizyczną
siłę lub wolę walki. Środek ciężkości sił przeciwnika jest aspektem jego szeroko rozumianej
zdolności działania, który jeśli zostanie zaatakowany i zniszczony, wyeliminowany lub
zneutralizowany — doprowadzi do nieuchronnej klęski lub spowoduje chęd strony przeciwnej
do zawarcia pokoju na drodze negocjacji. I odwrotnie — zniszczenie, eliminacja lub
neutralizacja jakiegoś własnego środka ciężkości prowadzi do własnej nieuniknionej klęski.
COG może obejmowad: zgrupowanie sił przeciwnika lub ich strukturę dowodzenia, opinię
publiczną narodową wolę walki oraz strukturę sojuszu czy koalicji. Sedno planowania działao
leży w zdolności do skoncentrowanego połączonego oddziaływania przeciwko COG sił
przeciwnika, przy równoczesnej ochronie własnych środków ciężkości.

Punkty decydujące (Decisive points — DP, nazywane też Key points) stanowią klucz do
osiągnięcia środków ciężkości. Kontrolowanie tych punktów zapewnia dowódcom przewagę
nad silami strony przeciwnej i pozwała wpływad na przebieg działao. Punkty decydujące
mogą obejmowad infrastrukturę lub te cechy terenu, które są istotne dla dalszego
kontynuowania działao, czy też szybkiej zmiany kierunku działania i „otwierają drogę” dla
posuwających się naprzód sil. Chod są to zwykle punkty geograficzne, mogą byd nimi także
np. zdolności do określonego działania.
Właściwe oddziaływanie na punkty decydujące pozwala dowódcom uzyskad inicjatywę,
zachowad swobodę manewru, utrzymad tempo i inicjatywę. Zabezpieczanie punktów
decydujących może dad dowódcy elastycznośd — możliwośd wyboru więcej niż jednej linii
operacyjnej dla przyszłych działao.
Zazwyczaj na obszarze działao będą występowały różnorakie punkty decydujące. Planistyczne
komórki sztabu muszą przeanalizowad wszystkie potencjalne punkty decydujące i określid,
które z nich oferują najlepsze możliwości do ewentualnego uderzenia na COG sił strony
przeciwnej. Najważniejsze punkty decydujące stają się zwykle pośrednimi obiektami
działania, do opanowania których wyznacza się niezbędne siły i środki.

Działanie bezpośrednie pociąga za sobą liniowe,

nieprzerwane podejście (na wprost. do przodu) przeciwko
COG sił przeciwnika, często wzdłuż istotnych punktów
decydujących. To bezpośrednie podejście może oznaczad
zaangażowanie sil przeciwnika (zabezpieczających jego
własne COG i punkty decydujące).
W przypadku działao poślednich COG strony przeciwnej
atakowany jest z niespodziewanych kierunków lub w
nieoczekiwanym czasie. Przy działaniach pośrednich dąży się
do wykorzystania słabych punktów strony przeciwnej,
jednocześnie unikając mocnych. Przykłady stanowid mogą
uderzenia na: skrzydła, obszary tyłowe, linie komunikacyjne
lub elementy systemu dowodzenia.
FM 3-0, Operations
Decisive operations are those that directly
accomplish the task assigned by the higher
headquarters. Decisive operations conclusively
determine the outcome of major operations,
battles, and engagements.
Shaping operations at any echelon create and
preserve conditions for the success of the
decisive operations.
Sustaining operations are operations at any
echelon that enable shaping and decisive
operations by providing combat service
support, rear area and base security,
movement control, terrain management, and
infrastructure development.
8.3 Warianty wydarzeń
Opracowanie COA (wariantu rozwoju wydarzeo)
1. przeanalizowad relatywne potencjały bojowe
2. wygenerowad opcje
3. zestawid ze sobą siły
4. opracowad schematy manewrów Strona | 30
5. przypisad odpowiedzialności
6. przygotowad zestawienie COA i szkice na mapach (oleatach itp.)

8.4 Rozwiązywanie problemów

Steps of Problem Solving
1. Problem Definition
2. Information gathering
3. COA development
4. COA analysis
5. COA comparison
6. Decision
7. Execution and assessment

COA – course of action

To identify the root cause of a problem, Army leaders do the following:

Compare the current situation to the desired end state.
Define the problem’s scope or boundaries. Answer the following questions:
Who does the problem affect?
What is affected?
When did the problem occur?
Where is the problem?
Why did the problem occur?
Determine how to eliminate or overcome the cause of obstacles between here (the current situation) and there
(the desired end state).
Write a draft problem statement.
Redefine the problem as necessary as new information is acquired and assessed.
Strona | 31
9. Na koniec trochę linków:
Po polsku:
Tak wygląda podręcznikowy nasz Polski rozkaz bojowy: http://pl.wikipedia.org/wiki/Rozkaz_bojowy
Przykłady rozkazów można także zobaczyd na vortalu http://www.specops.pl

Tu, po angielsku, Strona | 32

opis TLP:
http://www.armystudyguide.com/content/army_board_study_guide_topics/training_the_force/troo
p-leading-procedures-3.shtml]army study guide - TLP
opis OPORD:
http://www.armystudyguide.com/content/army_board_study_guide_topics/training_the_force/the-
operation-order-opord.shtml]army study guide - OPORD
i opis OCOKA:
http://www.armystudyguide.com/content/army_board_study_guide_topics/training_the_force/oco
ka.shtml]army study guide - OCOKA