Professional Documents
Culture Documents
1. RAMY CZASOWE
Początek: VIII w.p.n.e. - Homer
Koniec: IV w.n.e. - upadek imperium Rzymskiego
2.1.2 PLATON
427-347 r.p.n.e. (Arystokles)
był uczniem i przyjacielem Sokratesa
stworzył pierwszy system idealizmu obiektywnego (platonizmu)
dualizm świata:
1. świat idei (idealny) - niedostępny zmysłom
2. świat materialny
jego pisma filozoficzne to „Uczta”, „Państwo”, „Prawa”
funkcja poznawcza to dusza obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach
na podstawie swej teorii idei zbudował teorię państwa idealnego. Założył szkołę w Atenach
nazwaną „Akademią od gaju Akademosa”.
2.1.3 ARYSTOTELES
384-322 r.p.n.e.
uznawany za najwybitniejszego myśliciela starożytności
jego działalność obejmowała niemal wszystkie dziedziny wiedzy
założył szkołę filozoficzną w Atenach
twierdził, że każda rzecz jest bytem złożonym z materii i formy kształtującej materię
postawił tezę o zmienności bytu i wielości form ruchu
zapoczątkował empiryczne metody badań przyrodoznawczych
stworzył podstawy rozwoju nauk przyrodniczych
był rzecznikiem demokracji, stworzył naukę o państwie
zajmował się zagadnieniami etycznycmi
twórca „Poetyki” - rozprawy o literaturze, prawach rządzących poszczególnymi gatunkami i
rodzajami literackimi
„Exegi monumntum...”
Porównuje swój dorobek literacki do budowanych przez ludzi potężnych monumentów. Stwierdza, że
jego utwory będą trwalsze od królewskich piramid ponieważ poezja jest niematerialna. „Nie wszystek
umrę” - będzie żył w swoich wierszach i pamięci czytelników.
„Do mecenasa”
Charakterystyka duszy poety. Jest na dwoista. Gdy poeta tworzy, jego dusza niczym ptak odrywa się
od ziemi i widzi więcej niż zwykli ludzie.
Liryka
1. pieśń miłosna („Pieśń nad Pieśniami”)
2. hymn („Hymn do miłości”)
3. psalm
4. tren
Dramat
1. „Pieśń nad Pieśniami”
2. ks. Hioba
6.1.4.2 „Samson”
Anioł objawia się bezpłodnej kobiecie i mówi jej, że powije syna. Tak też się staje. Syn miał długie
włosy, w których tkwiła jego siła. Włosy obcięła mu jego kochanka, a jej sprzymierzeńcy wypalili mu
włosy. Po jakimś czasie włosy odrastają mu i Samson mści się. Miłość prowadzi do zguby, nie należy
każdemu ufać, zło jest zawsze ukarane, zazdrość i zawiść prowadzą do zguby, uczy szacunku dla
pokonanych i słabych, mówi o godnej śmierci, z siły należy korzystać w ostateczności.
6.1.4.3 „Hiob”
Hiob był bardzo religijny, nienaganny. Odebrano mu jednak bogactwa i za namową diabła spadły na
niego nieszczęścia, aż stał się biedny. Stracił dzieci. Ogolił wtedy głowę, podarł szaty, ale nadal
pozostał silnie wierzącym. Diabeł sprawił, że Hiob zachorował i został okaleczony. Hiob jednak nadal
wierzył. Z pomocą spieszyli mu przyjaciele, aby znaleźć przyczynę nieszczęść. Dołączył do nich
człowiek, który powiedział, że Bóg często wystawia człowieka na próby. Hiob wytrwał w wierze i jego
dobra zostały mu zwrócone. Wiara i lojalność zostają nagrodzone. Każda przyjaźń przechodzi próbę.
Należy posiadać silną wolę, wytrwałość. Każde postępowanie zostanie później osądzone.
6.2.1.2 „O siewcy”
Człowiek wyszedł na pole by zasiać ziarna. Jedno upadło na drogę i zostało wydziobane przez ptaki,
drugie upadło na skałkę i zostało wypalone przez słońce, trzecie zostało zagłuszone przez ciernie, ale
te które padły na glebę wydały plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest słowo boże, a
glebą wszyscy ludzie, do których jest kierowane. Można je albo przyjąć, albo odrzucić, ale skutki są
jednoznaczne.
Kolorów
1. biały - chwała, zwycięstwo (zwycięzcy wkraczali do zdobytych miast odziani na biało)
2. ognisty - wojna, cierpienie
Przedmiotów
1. pieczęci - wyroki Boże dotyczące świata
2. księga - słowa Boże, plany Boga wobec ludzi
3. łuk - zwycięstwo
4. wielki miecz - zabijanie, wojna, niszczenie ludzkiego życia
5. waga - dzielenie, odmierzanie, głód, nędza
Postaci
1. baranek - Chrystus, zbawiciel
2. śmierć - czwarty jeździec apokalipsy, przemijanie
Zwierząt
1. lew - zwycięstwo
2. wół - wojna
3. orzeł - głód
4. zwierze z ludzką twarzą - zapowiedź śmierci
7. REALNE I ETYMOLOGICZNE ZNACZENIE WYBRANYCH POJĘĆ
MITOLOGICZNYCH I BIBLIJNYCH
Pojęcie Znaczenie etymologiczne Znaczenie realne
Chaos bezład, zamieszanie, zamęt, bezkształtna, nieuporządkowana materia, z które
rozgardiasz, bałagan powstał świat
Atlas zbiór map, pierwszy krąg szyjny tytan, brat Prometeusza skazany przez Zeusa na
dźwigający, wspierający dźwiganie sklepienia niebieskiego
Syzyf praca wymagająca ogromnego król miasta Eryty skazany przez bogów na karę
wysiłku, ale nie przynosząca efektu polegającą na wtaczanie głazu w Tartarze, głaz u
szczytu wymykał mu się z rąk
Prometeusz określenie człowieka, którego czyny są skradł ogień z Olimpu i dał ludziom, za karę zosta
śmiałe, buntownicze, ale dobre dla przykuty do skał Kaukazu, gdzie orzeł wyszarpyw
ludzkości mu ciągle odrastającą wątrobę
Pięta Achillesa słaby punkt Achilles za młodu kąpany był w Stykrze, co
zapewniał mu odporność na ciosy, w czasie kąpie
był jednak trzymany za stopę i to był jego słaby
punkt
Puszka Pandory źródło niekończących się kłopotów, pierwsza kobieta na ziemi otrzymała w posagu
smutków i nieszczęść puszkę, której nie mogła otwierać, namówiła jedn
męża do otwarcia jej, z wnętrza wydostały się
nieszczęścia i choroby
Węzeł gordyjski bardzo skomplikowana sprawa w mieście Gordian stał stary królewski rydwan,
którego jarzmo przywiązane było do dyszla
kunsztownym węzłem z łyka, ten kto rozwiązałby
węzeł zostałby królem Azji Mniejszej
Hiobowa wieść zła, katastroficzna, przerażająca Hiob był uosobieniem poddania się woli bożej mim
wiadomość najdotkliwszych nieszczęść
Samsonowa siła siła nadludzka w Biblii osoba z nadludzką siła zależna od włosów
Kainowa zbrodnia morderstwo, bratobójstwo Kain był mordercą brata - Abla
Zakazany owoc rzecz pozornie wartościowa i Szatan namówił Ewę by dała owoc w raju Adamo
zachęcająca, a w rzeczywistości tego owocu Bóg nie pozwolił jeść, zostali za to
szkodliwa, sprowadzająca zło wygnani z raju
Judasz zdrajca, osoba fałszywa, podstępna uczeń Jezusa, zdradził go
Syn marnotrawny człowiek, który zbłądził, ale potrafił się („Przypowieść o synu marnotrawnym”)
do tego przyznać
Apokalipsa uosobienie nieszczęść wojny, koniec („Apokalipsa Św. Jana”)
Sodoma i Gomora miejsce gdzie odbywają się rzeczy dwa miasta ukarane przez Boga za grzechy
niemoralne, miejsce rozpusty mieszkańców
Dawid i Goliat określenie dwóch osób, z których Goliat to silny wielkolud, Dawid to osoba
jedna pokonuje drugą sprytem i mądrzejsza, pokonuje pierwszego sprytem
mądrością, drugi posiada natomiast
większą siłę
Samarytańska przysługa przysługa bezinteresowna („Przypowieść o miłosiernym samarytaninie”)
Arka przymierza symbol porozumienia i braterstwa pozłacana skrzynia z drzewa akacjowego,
pozłacana, zawierająca kamienne tablice praw
Arka Noego wybawienie, ratunek arka, w której przeżył potop Noe i po jednej parze
każdego gatunku zwierząt
Wieża Babel zamęt, bałagan, zbiorowisko ludzi o potomkowie Noego chcieli zbudować wierzę tak
różnych językach wysoką, aby dorównać Bogu, za to Bóg pomiesza
im języki
Ś R E D N I O W I E C Z E
8. RAMY CZASOWE
Początek: IV w. - upadek imperium Rzymskiego
Koniec: 1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba
1450 - odkrycie druku
1453 - upadek Konstantynopolu
10. KULTURA
10.1 DUALISTYCZNA
Miała charakter duchowny, a potem rycerski.
Dwa:
style architektoniczne
1. romański (kamienne, masywne, rola obronna, mało światła)
2. gotycki (katedry, kościoły, strzeliste, smukły, witraże, dużo światła)
wzorce osobowe
1. asceta (człowiek umartwiający swą duszę i ciało aby uzyskać zbawienie)
2. rycerz doskonały (walczył za wiarę, ojczyznę)
języki
1. łacina (urzędowy)
2. narodowy
przeciwstawne światy
Bóg Szatan
dobro zło
duch materia
idealizm materializ
dusza m
ciało
10.2 AKADEMIA KRAKOWSKA
Ośrodek naukowy wybudowany przez królową Jadwigę. Uczelnia ta cieszyła się sporym autorytetem.
Jej cechą było przezwyciężenie typowej dla średniowiecza postawy jaką była scholastyka (nauczanie
wyjaśniające problemy, posługujące się biblią)
10.3 FILOZOFIE
10.3.1 ŚW. AUGUSTYN
Człowiek jako istota znajduje się między bytami wyższymi (aniołami) a niższymi (zwierzętami). Bóg
anioły - człowiek - zwierzęta. Bóg ma prawo oceniać ludzi, którzy sami kierują swym losem. Człowiek
jest rozdarty pomiędzy duchowością a cielesnością. Cielesne - zło, duchowe - dobro. Człowiek jest
dobry i zły jednocześnie. Ma zdolność myślenia.
10.3.2 ŚW. TOMASZ
Człowiek musi walczyć ze swymi pokusami, być etyczny, moralny, cnotliwy, stabilny, posłuszny Bogu.
Bóg } istota najdoskonalsza
anioły \ czysta
święci / inteligencja
ludzie
zwierzęta
rośliny
rzeczy
Świat jest harmonijny, odpowiednio zaplanowany przez doskonałego Boga. Każdy człowiek powinien
starać się wznieść wyżej. Problemy etyczne harmonijny i rozumny świat jest odbiciem Boga.
10.3.3 ŚW. FRANCISZEK
Należy żyć w harmonii ze światem i wszystko kochać. Wiara powinna być radosna, prosta i wypływać
z miłości. Nakazywał: ubóstwo, braterstwo i miłosierdzie. Wszystko co stworzył Bóg jest dobre i
piękne, a zło wynika ze słabości ludzi.
12.2 „BOGURODZICA”
Jest to pieśń poświęcona Bogu. Adresat to Maryja i Jan Chrzciciel. Zbiorowy podmiot liryczny zwraca
się bezpośrednio do Maryi a
pośrednio do Boga. Prośba dotyczy dostatniego życia na ziemi i szczęścia.
rymy parzyste
precyzja kompozycji (regularność)
parabolizm składniowy (podobieństwo składniowe, występują regularnie te same elementy)
wiersz zdaniowy (koniec wers, koniec zdania)
rozkaźniki
apostrofy
Archaizmy
leksykalne (wyrazy dziś nie używane)
fonetyczne (wyrazy o zmienionym brzmieniu)
składniowe (dawne zasady budowy zdania, które dzisiaj już nie funkcjonują)
fleksyjne (wyrazy używane ale w zmienionej formie gramatycznej)
semantyczne (znaczenie wyrazu zostało zmienione)
13.1 TEMATYKA
obyczajowa
„O zachowaniu się przy stole”
Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania się przy stole funkcja wychowawcza i dydaktyczna.
Utwór rozpoczyna wezwanie pomocy Bożej - apostrofa. Następnie autor opowiada o tym co rośnie na
polu i niedługo zostanie zebrane i znajdzie się na biesiadnym stole. Udziela rad kobietom i
mężczyznom. Pod koniec zachęca do przyswajania sobie dobrych obyczajów. Prosi też Boga o
odpuszczenie grzechów i zasłanie radości na wszystkich ludzi.
satyryczna
„Rozmowa mistrza Polikarpa że śmiercią”
Śmierć ukazana jest jako rozkładający się trup kobiety z kosą obraz szkaradny, odrażający. W czasach
średniowiecza ludzie interesowali się śmiercią. Jej istotą i cechami. Obraz pojawia się w tekstach,
obrazach. Wszyscy ludzie podlegają śmierci. Śmierć podlega Bogu.
historyczna
„Śmierć o zamordowaniu Jędrzeja Tęczyńskiego”
Zamożny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobił płatnerza. Wzburzony tłum wystąpił
przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukrył się w kościele lecz został tam zabity.
14.2 KRONIKI
14.2.1 CECHY I ZADANIA
brak krytycyzmu (nie sprawdzano wiarygodności faktów)
elementy fikcyjne (listy, mowy, pieśni, anegdoty)
funkcja dydaktyczna (wnioski wyciągane z wydarzeń)
przesadne wychwalanie władców
chronologia wydarzeń
język prosty, choć nie pozbawiony metafor i gry słów
pytania retoryczne, wykrzykniki, wołacze, apostrofy dla utrzymania patetycznego stylu
14.3.1 TREŚĆ
Dzieje państwa polskiego i jego władców. Celem i zamiarem było opisanie czynów króla Bolesława
Krzywoustego. Przedstawił on najpierw dzieje jego przodków, całego rodu Piastów i czyny samego
króla. Według niego Chrobry i Krzywousty to idealni władcy. Opisywał także wydarzenia militarne. 3
części: 1.historia początków państwa polskiego 2.czasy panowania Piastów 3.dzieje i chwała
Bolesława Chrobrego. Kronika ta nie zawiera żadnych dat.
Utwór ten powstał na zamówienie dostojników. Miał nie tylko opisywać dzieje państwa polskiego, ale
przede wszystkim wysławiać i wychwalać odważne i waleczne czyny królów polskich (Bolesława
Krzywoustego) jako wzorców do naśladowania.
św. ALEKSY
Rozdał swój majątek i ruszył na wędrówkę po świecie. Cały czas spędzał na modlitwie, żebrał, inni ludzie
go nie obchodzili. Chodziło mu o całkowitą anonimowość. Chciał aby nikt go nie znał i mógł całkowicie
poświęcić się Bogu. Został uznany za świętego (Maryja zeszła z ołtarza i kazała klucznikowi wpuścić
go do kościoła). Ponownie wyrzekł się sławy i powrócił do rodzinnego miasta i zamieszkał na
schodach własnego domu. Po jego śmierci wszystkie dzwony w Rzymie zabiły.
16.1.2 ŚWIĘTY
św. FRANCISZEK
W Asyżu założył zakon franciszkanów. Rozdał swój majątek. Wędrował po kraju wygłaszając kazania,
które nawoływały do miłości do bliźniego.
nazwy barw
topory pobłękitniałe od nieba
pozieleniałe wawrzynem
czarne czeluście
nazwy ruchu
porównania do innych ruchów
obraz dynamiczny
nazwy dźwięku
tłukące się naczynia
plusk
muzyka kościelna
głos trąb
„Miniatura średniowieczna”
dziwność językowa: najwyższy stopień przymiotników - abstrakcyjny
wykreowanie obrazu idealnego: delikatny wspaniały
brak smutku
(średniowiecze idealizowało świat)
„Don Kichot”
Parodia etosu rycerskiego.
19. UZUPEŁNIENIE
19.1 SZTUKA
Malarstwo:
Hans Merling „Wizja sądu ostatecznego”
Albert Durer
Hieronim Bosck
19.3 POJĘCIA
hagiografia (żywoty świętych, idealizacja)
apokryt (historia oparta na Biblii ale nie zawarta w kanonie)
dramat liturgiczny (wpleciony w obrzęd mszy)
memento mori (pamiętaj o śmierci)
danse macabre (taniec śmierci; wszyscy są równi wobec śmierci, demokratyzm, galitaryzm)
chansons de geste (pieśń o czynach)
pareneza (wzorce osobowe)
R E N E S A N S
20. RAMY CZASOWE
WŁOCHY
Początek: przełom XII i XIV w.
Koniec: XVI w.
EUROPA
Początek: XV w.
Koniec: XVI w.
Odrodzenie
Z włoskiego renessaince. Odrodzenie literatury antycznej,ę ludzkości (renovatio hominis), przeszłości
,odnowienie,
podnoszenie się jej na wyższy poziom, odnowienie starożytności (renovatio antiquitais), odrodzenie
przeszłości, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapoczątkowane w XIV w.
21.2.2 REFORMACJA
Oderwała ok. 1/3 Europy od kościoła katolickiego. Przyczyniła się ona do rozwoju tolerancji religijnej,
rozkwitu kultur, języków i literatur narodowych. Sprzyjała kształtowaniu się stosunków
wczesnokapitalistycznych i republikańskich teorii pochodzenia władzy. Za formalny jej początek
uznaję się ogłoszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstały nowe prądy religijne. Reformacja była
powodem wybuchu długoletnich wojen religijnych np. wojnę chłopską rozpętano w 1525 roku poprzez
nietolerancję religijną. W roku 1529 - protest mniejszości luterańskiej w Spirze na sejmie. Rozbiły one
wspólnotę wyznaniową Europy.
21.2.3 LUTERANIZM
(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Węgry, Polska)
Twórcą był Marcin Luter. Istotne jest podejście wyznawców do Biblii. Głosili bowiem, że można ją
interpretować indywidualnie, że należy tłumaczyć je na języki narodowe, że Kościół nie jest jedynym
autorytetem rozumiejącym Biblię. Kościół na ziemi nie może dawać udzielenia rozgrzeszenia czyli
uwolnienia ludzi od męk czyśćcowych czy piekielnych.
21.2.4 KALWINIZM
(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)
Twórcą był Jan Kalwin. Kalwiniści głosili teorię predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, że każdy
człowiek ma swój los zapisany w gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub piekło, a życie to
realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideał pracy i gromadzenie dóbr. Posiadanie to
zasługa, a bezczynność to grzech.
21.2.5 ANGLIKANIZM
Nurt powstały w Anglii. Ruch ten powstał z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chciał poślubić Annę
Boleyn, a kościół katolicki zabraniał mu (odmowa rozwodu). Dlatego król Anglii sam mianował siebie
zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego i poślubił ukochaną, którą i tak skazał na ścięcie.
21.2.6 ARIANIE
Zwani też jako bracia polscy. Nurt ten rozwinął się w Polsce i był nurtem radykalnym bo głosił oprócz
założeń religijnych również hasła społeczne. Arianie potępiali poddaństwo chłopów, głosili potrzebę
wyrzeczenia się majątku. W połowie XVII wieku wygnano ich
22.1 DOKONANIA
22.1.1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321)
„Boska komedia”
Obszerny poemat w stu pieśniach i podzielony na trzy części (Piekło, Czyściec, Raj). Dante podróżuje,
a jego przewodnikiem jest Wergiliusz, potem przez raj prowadzi go Beatrycze czyli ziemska,
doskonała kobieta uosabiająca piękno, dobroć, miłość, doskonała kobieta. Miłość do niej zbliża
Dantego do Boga. W piekle widzi przestępców (również własnych wrogów politycznych), dusze
cierpiące za grzechy, najpodlejsze występki, małostkowość, zdradę, fałszerstwo, obłudę, chciwość. Po
przez zobrazowanie ludzkich męk chciał przestrzec przed grzeszeniem i ukazać konieczność
wyrzeczenia się wojny. W czyśćcu skruszonych pokutników (są tu też jego przyjaciele). W raju są
zjawy zażywające wiecznego szczęścia. Wędrówka ta jest o charakterze alegorycznym, ukazuje
podniesienie się człowieka z grzechu i upadku po przez poznanie swoich win oraz pokutę ku
świętości. Utwór napisany w średniowieczu. Pomysł wędrówki po zaświatach, wymowa moralizatorska
utworu są zgodne z programem poezji średniowiecznej. Jednocześnie jednak w utworze przejawia się
humanistyczna wiara w człowieka, troska o jego ludzkie potrzeby i prawo do szczęścia. Renesansową
tendencją jest też to iż utwór napisany jest po włosku, a nie po łacinie. Obecność liczby 3 i
wielokrotność liczby 10 (3 księgi i 100 pieśni) to symbole doskonałości w średniowieczu.
22.1.2 JAN BOCCACIO (1313 - 1375)
„Dekameron”
Zbiór stu nowel opowiadanych przez dziesięć dni w grupie siedmiu dam i trzech kawalerów, którzy
schronili się na wsi uciekając z miasta przez zarazą. Opowiadają sobie historie znane im z autopsji.
Głównym tematem ich historii jest miłość cielesna, zmysłowa i namiętność przedstawiona jako
przyjemność i dobro. Nowele Boccaccia ukazują życie we wszystkich jej przejawach, są to humor,
ironia, troska, wzruszenie. Jest też erotyzm, zbrodnia, poświęcenie, chciwość, cnota.
„Don Kichot”
Parodia średniowiecznej powieści rycerskiej. Krytykuje jednocześnie społeczeństwo hiszpańskie. Don
Kichot i jego giermek Sancho Pansa to symboliczne postacie o walorach ogólnoludzkich.
KSIĘGA I [o obyczajach]
Jest to traktat o uczciwości i rozumie, który ma wspomagać działanie każdego człowieka. Mówi też o
sprawiedliwości; wszyscy są równi. Za najwyższą cnotę uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie
żebractwa przez przytułki. Żąda opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu
zagranicę zboża, aby nie było głodu w kraju. Pragnie wprowadzenia urzędu czuwającego nad jakością
i ceną towarów. Należy kultywować tradycje i obyczaje każdego narodu.
KSIĘGA III
Potępia on wojnę i uważa, że walczyć można tylko w obronie. Krytykuje wydarzenia wojenne (śmierć,
cierpienie). Spory należy rozstrzygać pokojowo - dyplomatycznie. Wojny są wywołane przez władców,
którzy chcą dać ujście zapędom przywódczym. Wojna sprawiedliwa w obronie honoru, granic i
statusu narodu, a nie wojna zaborcza. Jest ona przyczyną kalectwa fizycznego i psychicznego. To
prości ludzie cierpią, a nie władcy, którzy je wywołują.
KSIĘGA IV
Nawołanie do reformy kościoła. Duchowieństwo zasługuje na krytykę. Powinno propagować wartości
duchowe i moralne, a nie zabiegać o doczesność, jednocześnie pragnąc władzy.
KSIĘGA V
Krytyka ludzi nie pragnących wykształcenia i źle traktujących nauczycieli. Pieniądze zamiast wydawać
na zabawy i stroje należy wydać na naukę. Korzyści płyną też dla państwa i religii. Nauczycielami nie
powinni być księża lecz ludzie świeccy. Uczący w duchu wiary. Łączenie moralności i wykształcenia
intelektualnego.
23.1.2 „PIEŚŃ O SPUSTOSZENIU PODOLA” JAN KOCHANOWSKI
Jest to V pieśń. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole łupią Tatarzy.
Nazywa ich zbójcami. Jednocześnie zachęca Polaków do walki. Boleje nad porwaniami. Jest
oburzony zachowaniem się Polaków. Poddali się oni niemal bez walki. Zwyciężyli ich innowiercy,
koczownicy, nie godni Polaków. Wstydzi się za nich, że doprowadzili do takiej hańby. Jest oburzony
obojętnością szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnością Polaków wobec psów tureckich.
Proponuje im walkę, by płacili na wojsko, na broń, by walczyli. Uważa, że należy opodatkować
szlachtę i zorganizować stałą doborową armię. Kochanowski chce by walczył cały naród. Żąda
patriotyzmu. O jego oburzeniu świadczy ironiczne zakończenie iż Polak jest głupi przed i po szkodzie.
Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędu. Nie uczą się na nich. Nie dbają o ojczyznę, a o
prywatę. Nie wyciągają z tragedii wniosków. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w
przyszłości.
Pleban
Źle odprawia msze, na niej każdy robi co chce, brak wiary, nie zachęca ludzi do wiary, msze są
nieregularne, spiera się z Panem, ale to chłopu jest źle. Jest tłusty, a powinien być ubogi, dba o
pieniądze, pijaństwo, obżarstwo, próżniactwo, lenistwo, nie wypełnia obowiązków, niesprawiedliwy
Pan
Wykorzystuje chłopów, prywata przed ojczyznę, zabiega o urzędy, szlachta nie płaci daniny.
Podejmuje nie słuszne i nie przemyślane decyzje. Jest przekupny i bierze łapówki - zaniedbuje
obowiązki na sejmie.
Jest obraz antagonizmów społecznych. Duchowieństwo walczące o władzę i bogactwo ze szlachtą.
„Na lipę”
Poeta wyznał, że w jej dobroczynnym cieniu chronił się chętnie, tu bowiem nie dochodziły promienie
słoneczne nawet w południe, w największy upał. Znajdował ukojenie w powiewie wiatru i śpiewie
ptaków. Pochwała odpoczynku, wiejskiego życia. Fraszka o charakterze pochwalnym. Fraszka
przedstawia idylliczną naturę arkadyjską, która dostarcza człowiekowi różnych pożytków, zaś życie
zgodne z nią daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście.
Panna XII
Pochwała wsi gdzie ludzie żyją bezpiecznie i spokojnie. Ci co żyją w miastach, na dworze lub są
marynarzami to narażają się na niebezpieczeństwo. Na wsi człowiek spokojnie zajmuje się swoim
polem. Uczciwie zaopatruje rodzinę i zajmuje się dobytkiem. Dobytek gospodarzowi przynosi pożytek.
Wokoło śpiewają ptaki. Skrzętna gospodyni krząta się i pomaga mężowi, a dobrobyt pomaga uniknąć
awantur. Dzieci uczą się życia skromnego i umiarkowanego.
MIKOŁAJ REJ
„Mnich”
Rej otwarcie krytykuje mnichów (bestie, wyzyskiwacze, próżniacy). Porównuje ich do starych diabłów,
szalonych i bezdusznych ludzi, którym bark wiary, nauki i bogobojności. Naśmiewa się z ludzi, którzy
uważają kleryków za świętych, bogacili się. Tych nazywa największymi szaleńcami.
„Krótka rozprawa...”
Stosunki panujące na wsi - patrz punkt 23.2
SZYMON SZYMONOWIC
„Żeńcy”
Szymonowic prezentuje wieś dwojako: przynoszącą bogactwo i swobodną staroście (ekonomowi) oraz
ciężką pracę i niedolę robotników i chłopów. Chłop zależny jest bowiem od starosty. Musi go słuchać
(ile pracować, kiedy jeść, co mówić). Starosta ma pełną swobodę, pełnię władzy nad chłopem bo
sprzyja mu prawo i siła (bogactwo i bicz). Chłop pańszczyźniany, robotnik folwarczny lub rolnik ma
ciężkie życie, pełne cierpienia. Zależny jest od pana, który jest surowy, ostry i nie żałuje bata czy
korbacza. Chłop żyje w ciągłym strachu, by nie powiedzieć czy nie zrobić czegoś co rozgniewało by
pana. Chłop nie pracuje w zgodzie z prawami natury lecz prawami ustanowionymi przez Pana.
Sielanka realistyczna („Żeńcy”) ukazuje prawdziwe oblicze wsi i warunki życia chłopa wraz ze
wszystkimi jego wadami i ciężarem jakie ono nakłada. Nie ukazuje zgodnie z konwencją renesansu
życia pięknego, zgodnie z naturą, bez trosk i cierpień, brak afirmacji życia, będącej podstawową cechą
utworów renesansowych. Realistyczna, prawdziwa rzeczywistość, obraz wsi, obdarty ze wszystkich
złudzeń i wyobrażeń o lekkim i przyjemnym życiu na wsi.
24.2 OBLICZE SZLACHTY XVI WIEKU
„O POPRAWIE RZECZY POSPOLITEJ” FRYCZ-MODRZEWSKI
KSIĘGA I [o obyczajach]
Jest to traktat o uczciwości i rozumie, który ma wspomagać działanie każdego człowieka. Mówi też o
sprawiedliwości; wszyscy są równi. Za najwyższą cnotę uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie
żebractwa przez przytułki. Żąda opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu
zagranicę zboża, aby nie było głodu w kraju. Pragnie wprowadzenia urzędu czuwającego nad jakością
i ceną towarów. Należy kultywować tradycje i obyczaje każdego narodu
KSIĘGA IV
Nawołanie do reformy kościoła. Duchowieństwo zasługuje na krytykę. Powinno propagować wartości
duchowe i moralne, a nie zabiegać o doczesność, jednocześnie pragnąc władzy.
KSIĘGA V
Krytyka ludzi nie pragnących wykształcenia i źle traktujących nauczycieli. Pieniądze zamiast wydawać
na zabawy i stroje należy wydać na naukę. Korzyści płyną też dla państwa i religii. Nauczycielami nie
powinni być księża lecz ludzie świeccy. Uczący w duchu wiary. Łączenie moralności i wykształcenia
intelektualnego.
„O Kaznodzieji”
Mowa o duchownych, którzy prawią kazania, ale się do nich nie stosują. Grzeszą, ale potępiają na
ambonie grzeszników. Są źli i przewrotni.
„O Doktorze Hiszpanie”
Opowiada ona anegdotę o prawniku królewskim Rozjuszu, który wymknął się z grona zabawiających
się kielichem kompanów, jednak towarzysze zabawy wywarzyli zamknięte drzwi jego pokoju i zaczęli
przepijać do niego tak, że następnego dnia się dziwił: „Szedłem spać trzeźwo, a wstaję pijany”.
KSIĘGA I
Opowiada o młodości, kładzie nacisk na wychowanie, moralność i obyczajowość. Nie mówi o nauce.
Zabawy, ćwiczenia cielesne. Po dzieciństwie może znaleźć się na możnym dworze (uczyć się) lub iść
do wojska będzie ono go uczyło pożytecznych zachowań (oszczędność, rzemiosło rycerskie,
cierpliwość, pokora wobec niewygodności, życie towarzyskie). Następnie powinien wrócić do domu,
ożenić się i wieść życie rodzinne.
KSIĘGA II
Szlachcic powinien być cnotliwy. Szlachectwo bowiem zależy od życia, a nie od urodzenia. Nie należy
być pysznym, egoistycznym i trzeba dbać o wartości moralne. Na wszystko jest czas i miejsce. Życie
ma być zgodne z rytmem natury. Natura wyznacza kolejność prac gospodarczych. Kontakt z naturą
doskonali estetyczność i moralność.
KSIĘGA III
Suma rozważań nad dostojeństwem, powagą wieku starczego. który otoczony jest czcią, szacunkiem,
miłością, jest autorytetem i doradcą.
„O żywocie ludzkim”
Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść nawiązuje do filozofii
stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne przemijanie życia jest
nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.
„Na lipę”
Ukazana jest tu zaduma nad urokami świata i piękna przyrody, pochwała odpoczynku na łonie natury.
Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie
bytowanie i szczęście.
„O doktorze hiszpanie”
Omówione - biesiady
„O miłości”
Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Oraz miłość jako flirt,
gra miłosna, pełna renesansowego humoru i radości życia.
„Ku muzom”
Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.
„Psałterz Dawidów”
Jest to przekład głównych myśli, które zawierają psalmy. Przekład poetycki. Jest to najdoskonalszy
wytwór poezji lirycznej Kochanowskiego.
figlik
Jest to utwór ośmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o treści przede wszystkim
obyczajowej, podający często anegdotę bez puenty, dla samego zdarzenia. Taki tytuł nadał Mikołaj
Rej swoim wierszom, stanowiącym część „Zwierzyńca”.
dramat renesansowy
W Anglii w drugiej połowie XVI wieku nastąpił rozkwit kultury pod Elżbietą I. Panowała tam monarchia
absolutna. Była ona dobrym mecenasem dla sztuki, dramatu i teatru. Wiązało się to ze
średniowiecznym teatrem (misteria, moralitety). Teatr był rodzajem rozrywki dla dworu,
mieszczaństwa i biedoty. Przedstawienia odbywały się pod gołym niebem na dziedzińcach oberży,
dopiero jakiś czas później wybudowano specjalne dla teatru budynki. Przedstawienia odbywały się
popołudniu. Budynek teatru był wieloboczny lub okrągły. W kształcie podkowy. Zadaszone miejsca dla
bogaczy. Wewnątrz na dziedzińcu znajdowały się stojące miejsca dla biedoty. Scenę stanowiła
zadaszona platforma. Wokół sceny znajdowały się pochodnie. Dekoracje były skąpe (napisy - „Tu jest
las”). Bohaterowie mówili gdzie są, jaka jest pora dnia - nie trzeba było używać dekoracji. Kostiumy
aktorów były prywatną własnością. Były bogate i strojne. Aktor był to zawód, który mogli wykonywać
tylko mężczyźni. Autorami sztuk często byli sami aktorzy. Twórcami epoki elżbietańskiej są:
Thomas Kyd
John Lyly
Christper Marlow
William Shakespeare
Dramat Szekspira:
1. mistrzostwo w kreśleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim
sprzecznych uczuć (dramat ludzkich namiętności)
2. nastrój grozy i niesamowitości (sceny wizyjne i fantastyczne).
3. zerwanie z trzema jednościami
4. rezygnacja z chóru
5. sceny zbiorowe
6. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój)
7. swobodna i umowna inscenizacja
8. odejście od zasady decorum
9. język patetyczny pełen ozdób retorycznych, ale również zindywidualizowany. Dostosowany do
postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia, celne powiedzenia.
pieśń
Jest to gatunek liryczny, którego pochodzenie wyprowadza się ze starożytnej pieśni obrzędowych,
śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Pieśń cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia,
układ stroficzny, występowanie refrenów i paraleizmów (powtórzenie jakiegoś elementu lub zasady
budowy). Charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii. Do tradycji
pieśni Horacego nawiązał Kochanowski. Obok najczęściej uprawianej pieśni jako wiersza lirycznego,
często o tematyce miłosnej, wykształciły się różne jej odmiany, związane z ramą sytuacyjną
(powitalna, pożegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieją pieśni popularne - ludowe, żołnierskie,
powstańcze, legionowe.
tren
Od greckiego słowa „threnos” czyli lament, pieśń żałobna, opłakiwanie. Jest to utwór poetycki o tonie
elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywanie jej zalet i
uczynków. Gatunek ten ukształtowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadził go Kochanowski.
traktat
Rozprawa obszernych rozmiarów podejmująca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy.
Występuje często w tytułach prac filozoficznych.
kazanie, homilia
Przemówienie o treści religijnej, wygłaszane podczas nabożeństwa, objaśniające teksty religijne i
zawierające pouczenie moralne. Kazania średniowieczne wprowadzały realia życia codziennego w
celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazań przybrały charakter utworów
literackich niekoniecznie pełniące funkcje użytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie
przeciwstawiły ideały heroizmu i patriotyzmu wzorom życia ziemiaństwa.
sielanka
Jest to gatunek poetycki wywodzący się z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujący utwory
utrzymane w pogodnym tonie.
Opowiadają one o życiu pasterzy lub wieśniaków. Gatunek ten w starożytnym Rzymie rozwinął
Wergiliusz. Znany był również w czasach nowożytnych i oznaczał wówczas wierszowany utwór o
formie monologu włożonego w usta postaci literackiej na ogół pasterza, z przeważającym udziałem
elementów dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadził Kochanowski.
Obok sielanki narracyjne występował również sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana.
Tematyka z życia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana była w sposób realistyczny lub
konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna była
dwupłaszczyznowość, polegająca na występowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi
przytoczonej. W sielance wyrażała się tęsknota za życiem natury i niechęci do miasta, charakterystyce
to dla kultury dworskiej z właściwym jej pragnieniem zwrotu do ludowości.
nowela
Od włoskiego słowa „novella” co oznacza nowość. Jest to krótki utwór epicki, który charakteryzuje
zwięzłość kompozycji (wyraźny punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci,
wprowadzenie tylko jednego wątku, skupienie się na jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia.
Ukształtowała się ona we Włoszech w renesansie. Stała się środkiem wprowadzenia do literatury
środowiska mieszczańskiego z jego życiem codziennym i ludźmi, problematyką obyczajową i
psychologiczną, co wyraźnie odróżniało ten gatunek od epiki wierszowanej.
Sonet IV
Człowiek walczy z pokusami i słabościami świata. Pierwsza strofa mówi o sytuacji człowieka w
świecie. Ciągła walka z hetmanem ciemności-szatanem, który popycha ludzi do zła. Ciało dąży do
przyjemności i szkodzi duszy. Pokój duszy jest szczęściem, ale dusza ludzka nie ma spokoju i musi
walczyć. Jest to dramatyzm ludzkiego życia. Człowiek jest skazany na rozdwojenie między
pragnieniem, a niespełnieniem. Różni się to od humanizmu chrześcijańskiego w którym nie ma diabła
w przeciwieństwie do liryki Sępa-Szarzyńskiego.
Świat jest miejscem gdzie czekają na ludzi pokusy prowadzące do nieszczęścia i braku zbawienia.
Człowiek uzależniony jest od czynników zewnętrznych. Dusza i ciało to dwie części ludzkiej naatury.
Ciało jest prymitywnie ziemskie i pragnie rozkoszy. Dusza zaś dąży do doskonałości, obce są jej
pragnienia ziemskie. Stąd ból w człowieku w pragnieniu rozkoszy i jednoczesnym dążeniu duszy do
doskonałości. Człowiek może zwyciężyć tylko przy pomocy Boga. Sam jest słaby i wątły i nie radzi
sobie z rozdwojeniem. W świecie stworzonym przez Boga, panoszy się szatan, a człowiek skazany
jest na walkę, której patronuje Bóg. Świat nie jest doskonałością. Bóg w swej wielkości pozostaje
niewzruszony i obojętny.
28.2 ABSOLUTYZM
najdoskonalszy typ ustroju XVII w.
uważany za najlepszy ustrój państwowy
król miał w nim nieograniczoną władzę
sam nikomu i niczemu nie podlegał
„Niestatek”
Autor wylicza zjawiska, które musiały by się spełnić by jakakolwiek kobieta stała się stateczna. Są to
zjawiska zaczerpnięte z przyrody i niemożliwe.
„Starej”
Jest to złośliwy epigramat. Podmiot liryczny wylicza pewnej kobiecie jaka jest stara.
„Na Tomka”
Kobieta, do której zaleca się Tomek jest bardzo bogata i chora. Tomek dostrzegając te zalety chce
zostać bogatym wdowcem i w pogoni za posagiem zaprzedaje sam siebie.
„Niestatek II”
Podmiot liryczny wychwala pannę tylko jak jest w nim w zgodzie. Gdy są w niezgodzie panna ta jest
brzydka. Są tu dwa obrazy. Pierwszy to wyraz zachwytu zaprezentowaną piękną kobietą. Drugi
prezentuje kobietę szpetną i okropną. W obu obrazach są elementy przesady.
„Do trupa”
Jest to sonet. Z utworu tego wynika wniosek, że lepiej nie żyć niż być zakochanym. Człowiek
zakochany ma świadomość swojego zniewolenia.
„Moralia”
Jest to zbiór zawierający kilkaset utworów rozpoczynających się od jakiegoś przysłowia polskiego lub
łacińskiego w tłumaczeniu lub przeróbce dokonanej przez Potockiego. Utwory mają charakter
przypowieści, których zadaniem jest unaocznić określoną myśl najczęściej dotyczącą niedomagań
Rzeczypospolitej. Wiele w nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.
„Pospolite ruszenie”
Jest to obraz polskiego pospolitego ruszenia. Autor krytykuje stosunek szlachty do obowiązku wobec
ojczyzny, pokazuje sytuację w obozie żołnierskim w przededniu bitwy. Żołnierze nie chcą walczyć.
Brak dyscypliny, chęci do walki. Żołnierze pobyt w obozie traktują jako odpoczynek. Brak szacunku dla
wyższej hierarchii wojskowej, przewidywania skutków postępowania. Niewypełnianie obowiązków.
Przejaw postawy niepatriotycznej. Nie bano się odpowiedzialności. Polska jest bez obrony i jest
łatwym łupem dla najeźdźców.
„Zbytki polskie”
Autor opowiada o szlachcie, która interesuje się tylko swoim dobrem materialnym. Potocki wymienia
najważniejsze przyjemności do których dąży społeczeństwo. Szlachta traci bogactwo aby je pokazać.
Mowa jest o prywacie i egoizmie szlachty, która nie jest zainteresowana obroną Rzeczypospolitej.
Utwór kończy się pewną przestrogą: wszystkie bogactwa może człowiek utracić, Pogoń za rzeczami
zbytecznymi powoduje utratę majątków i osłabia polskie społeczeństwo.
39.1 FILOZOFIE
39.1.1 RACJONALIZM
Twórcą był Kartezjusz. „Cogito ergo sum” - „myślę więc jestem”. Uważał, ze celem poznania jest
myślenie. Człowiek poznaje prawdę o świecie za pomocą myślenia. Prawdziwe jest tylko to, co da się
rozumowo wytłumaczyć. Odrzucenie przesądów.
39.1.2 EMPIRYZM
Twórca - Franciszek Bacon. Twierdził, ze prawdziwe jest to co można sprawdzić za pomocą
doświadczenia.
39.1.3 ATEIZM
Odrzucał wszelkie zasady religijne, również istnienie Boga. Ateiści uznawali kult materii. Wartości
duchowe były dla nich nieważne. Ateizm wypływał z racjonalizmu.
39.1.4 DEIZM
Założenie o istnieniu jedynie Boga jako stwórcy i początku świata.
39.1.5 HUMANITARYZM
Zwracał uwagę na godność człowieka, a równość i braterstwo uznawał za zasadę niepodważalną.
Oświecenie „odkryło” człowieka, który stał się centrum zainteresowania filozofii, nauki, sztuki i polityki.
Dążono do ulżenia jego doli, oszczędzenia mu cierpień, zapewnienia wolności osobistej i
odpowiednich warunków wszechstronnego rozwoju.
39.1.7 UTYLITARYZM
Celem jednostki miało być dobro ogółu.
39.1.8 SENSUALIZM
Źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe, są odbiciem rzeczywistości. Dzięki nim człowiek może dociec
sensu istnienia. Wszystko daje się nazwać, określić słowami.
39.1.9 RELATYWIZM
Teoria względności.
39.2.3 WOLTERIANIZM
jest to postawa charakteryzująca się krytycyzmem, odrzuceniem autorytetów. Mówi o
konieczności tolerancji dla innych postaw. Charakteryzuje ją libertynizm (swoboda, również
obyczajowa, racjonalizm, podkreślenie niezależności).
jest to wzorzec osobowy człowiek, który broni własnej niezależności, suwerenności, rozumu. Ma
świadomość, że myśli i broni swoich myśli. Nie chce być traktowany jako ogół.
wolterianizm to też styl literacki, charakteryzujący się dowcipem, paradoksem, elegancją
wypowiedzi, błyskotliwością myśli. Służył do wyrażania filozoficznych myśli o człowieku i jego
miejscu w kosmosie. Służył do przyglądania się ludzkiemu życiu jako pewnemu stereotypowi.
„Kandyd”
Treścią tego utworu są losy tytułowego bohatera.
Część I
Kandyd zalecał się do Kunegundy. Zobaczył to jej ojciec i wygnał go z zamku. Kandyd chowa się więc
w zamku. Autor dowodzi tu, że nie ma skutków bez przyczyny.
Część II
Po wygnaniu Kandyd jeździ po świecie. Odwiedził Eldorado. Zobaczył, że żyje się tam dostatnio. Jest
tam pełno złota, ale
tamtejsi nie traktowali złota jako czegoś cennego. Panował powszechny dostatek i dobrobyt. Gdy
wszyscy go mają to nie liczy się on tak dla ludzi.
Część III
Są tu refleksje na temat zła i dobra. Stwierdzają, że ludzka natura nie zmieni się Człowiek ma
skłonność do zła. Mowa jest też o nietolerancji religijnej.
40.2 PREKURSORZY
40.2.1 STANISŁAW KONARSKI
Wszechstronny działacz, zajmował się:
praca nad reformą ustroju państwa
„Traktat o skutecznym rad sposobie”
Charakteryzuje ówczesną RP i wysuwa postulaty, żądania mające uzdrowić państwo. Przeciwstawia
się liberum veto, proponuje, aby źródłem decyzji była większość głosów. Gani prywatę szlachty.
Przeciwnik szlacheckiej megalomanii (manii wielkości).
oświata
Zreformował szkolnictwo, żądał wprowadzenia nauczania rozumowego. Kładł nacisk na sprawy
wychowania obywatelskiego, ludzi świadomych sytuacji społecznej i politycznej, świadomych
obowiązku wobec ojczyzny i narodu. Podążał za nauczaniem poglądowym, opartym na racjonalnym
poznawaniu rzeczywistości, empirystycznych metodach. Wprowadził obowiązek nauczania języka
polskiego, historii literatury, nowożytnych języków. Wprowadzając też nauki przyrodnicze, historię,
geografię. W 1740 r. założył szkołę dla synów szlacheckich „Collegium Nobilum”. Uważał, że dorośli
są zbyt zdeprawowani sarmatyzmem i nie da się ich zmienić.
twórczość literacka
W szkole działał teatr konwiktowy, w którym uczniowie wystawiali sztuki pisane w duchu
klasycystycznym, posiadające morał, mające walory wychowawcze, np. „Tragedia Epaminoudas”
Konarskiego. Pisał także traktaty: „O poprawie wad wymowy”. Wyszydzał skomplikowany, napuszony
barokowy styl. Propaguje czystość, naturalność języka.
„Dewotka”
Krasicki w tej bajce piętnuje i wyśmiewa religijną obłudę i fałsz moralny, który można by zarzucić
niejednemu człowiekowi. Tytułową bohaterkę charakteryzuje pobożność na pokaz, dla ludzi, bowiem
taka naprawdę w sercu ma złość i nienawiść. Dewotka potrafi bowiem jednocześnie modlić się bez
litości bić swoją służącą z błahego powodu. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje jednoznaczne
stanowisko wobec takiej postawy: ‘Uchowaj, Panie Boże od takiej pobożności’.
„Jagnię i wilki”
Wilki zauważyły w lesie jagnię. Miały go zjeść. Jagnię spytało się jednak jakim prawem wilki chcą to
zrobić. Wilki odpowiedziały, że dlatego że one są silne a jagnię słabe i same. Morał: ten kto jest
silniejszy ma przewagę i jest w stanie dominować.
„Szczur i kot”
Bajka ta mówi o pewnym szczurze. Siedział on podczas mszy pod ołtarzem i chwalił się, że go kadzą.
W pewnym momencie zakrztusił się dymem i porwał go kot. Morałem jest tutaj to, że tego, który się
zbyt przechwala i jest zbyt pewny, może niespodziewanie spotkać nieszczęście.
„Ptaszki w klatce”
Bajka ta to rozmowa dwóch czyżyków. Młody urodzony w klatce mówi, że jest mu w niej dobrze.
Urodzony na wolności mówi, że źle czuje się w klatce. Morałem jest tutaj to, że jeżeli nie przebywało
się w lepszych warunkach to uważa się swoje za dobre. Nie należy dziwić się osobom, które
przebywając w pozornie złych warunkach twierdzą, że jest im dobrze, gdyż mogły nie widzieć nic
lepszego. Możemy też wnioskować z tej bajki, że życie na wolności chociaż w złych warunkach jest
lepsze niż w niewoli.
„Filozof”
Mowa tu jest o pewnym filozofie, który nie wierzył w Boga. Gdy jednak znalazł się w kłopotach
uwierzył nie tylko w Boga ale i w upiory. Morał: Człowiek w obliczu niebezpieczeństwa jest w stanie
zmienić swe poglądy. Szukając ratunku jest w stanie uwierzyć we wszystko.
„Kruk i lis”
Bajka ta ukazuje jak pewien lis podstępem zdobył ser. Wychwalał on pewnego kruka, który trzymał ser
w pysku. Gdy chwalił głos ptaka ten chciał go zaprezentować. Zaczął śpiewać i ser wypadł mu z pyska
na ziemię. Morałem jest tutaj to, że należy uważać jeżeli ktoś nas zbytnio chwali, gdyż może to robić
wyłącznie dla swojej korzyści.
„Malarze”
Było dwóch malarzy. Jeden - Piotr malował ładnie, był dobry ale biedny. Drugi - Jan malował mało, był
zły ale bogaty. Jan upiększał portrety, Piotr malował natomiast prawdziwe twarze. Morał: Kłamstwo
może przynieść korzyści, a prawda nie zawsze. W naturze ludzkiej jest próżność. Człowiek lubi być
chwalony. W ludzkiej naturze jest skłonność do idealizowania siebie samego.
„Do króla”
Satyra ta to typowy przykład satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej król August Poniatowski.
Królowi stawiane są następujące zarzuty:
nie wywodzi się z rodziny królewskiej
jest za młody na to stanowisko
jest wykształcony
jest zbyt łagodny i jest zbyt dobry dla swoich poddanych
jest królem i jest Polakiem
Poglądy te wyraża szlachcic sarmata. Robi to ktoś kto nie skorzystał na wyborze tego króla. Jest to
portret króla postrzegany oczami szlachcica sarmaty. Pomimo, że portret króla składa się tu z
zarzutów to jest to portret pochwalny. Ktoś kto uważa zalety króla jako wady jednocześnie sam siebie
ośmiesza.
„Pijaństwo”
Satyra ta to próba walki z nałogiem pijaństwa jaki rozpowszechnił się u szlachty. Krasicki ukazuje
zgubne i szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyną swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii.
„Żona modna”
Jest to satyra napisana w formie dialogu między panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr
opowiada o swoim ożenku i życiu małżeńskim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego żona
pochodzi z miasta. Są to zupełnie przeciwstawne postacie. Powodem ożenku była jedynie chęć zysku.
Już po zawarciu umowy przedślubnej dotyczącej majątku pan Piotr zaczyna tego żałować. Żona po
przyjeździe do domu pana Piotra nie mogła zrozumieć wiejskiego stylu życia i tamtejszych obyczajów.
Była przyzwyczajona do wygód. Brakowało jej nawet pokoi. Do służby odnosiła się z wielką pogardą.
Nie podobał się jej też ogród. Chciał go przebudować. Pan Piotr nie chcąc słuchać rozkazów żony
odsunął się na bok (uciekł). Żona przebudowała wtedy dom. Była bowiem zwolenniczką stylu
francuskiego. Podobał się jej wszystko co pochodziło z tamtego kraju. Zaczęły się przyjęcia. Pan Piotr
stracił znaczenie w swoim domu. Goście żony śmiali się z męża. Żona ciągle mówi o wsiach, które
mają pokryć koszty jej zachcianek. Wkrótce obydwoje wrócili do miasta. Są w tej satyrze
przedstawione dwie postacie (style): szlachcic sarmata (pan Piotr) i dworski (żona). Żona otacza się
wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje majątek. Oba style są uważane za niewłaściwe i naganne. W tej
satyrze są one skonfrontowane.
„Świat zepsuty”
W satyrze tej są skonfrontowane postawy ojca i synów. Postawa synów (obecnie) charakteryzuje się
złymi cechami. Nie ma cnoty, prawdy. Za ojców (kiedyś, w przeszłości) było inaczej. Panowała cnota,
prawda, porządek. Pojawia się też motyw tonącego statku. Jest to nawiązanie do „Kazań sejmowych”
Piotra Skargi. Wszystko to prowadzi do zguby ojczyzny.
Obóz reform
działacze stronnictwa patriotycznego
zwolennicy reform dotyczących naprawy państwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i
polepszenia doli chłopa
rozumiejący potrzebę reform kraju
pragnący pozyskać sobie jak najwięcej zwolenników wśród średniej szlachty
ludzie godni naśladowania
Podkomorzy:
przedstawiciel drobnej szlachty, urzędnik ziemski z wyboru, rozsądzający spory graniczne,
cieszący się dobrą opinią
wzorowy i dobry ojciec
oświecony patriota, opowiadający się za patriotycznym wychowaniem młodzieży
zwolennik reform
wzór cnót obywatelskich
dobry i ludzki opiekun swoich poddanych
Podkomorzyna:
zwolenniczka reform
narzekająca na skutki cudzoziemszczyzny i błahe wychowanie młodzieży
oddana bez reszty rodzinie
Walery:
uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu
uczciwy, stały w uczuciach
przywiązany do rodziców
patriota, rozumie potrzebę reform
głosi potrzebę zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów
potępia obóz wsteczny
„Umowa społeczna”
Odrzucił w tym utworze styl życia salonów i cywilizację, która godzi w człowieka. Rzucił hasło powrotu
do natury. Centrum zainteresowania był człowiek, ten który kieruje się uczuciem i emocjami. Na
pierwszym miejscu powinna być spontaniczność, a rozum na końcu. Człowiek to ten, który kieruje się
sercem, jest uczulony na piękno natury, potrzebuje czułości.
„Sprzeczki”
Powstały na gruncie charakterystycznego dla epoki sceptycyzmu religijnego i skłonności do
demaskowania obłudy kleru. Wątek poematu dotyczy sporu między probostwem a klasztorem i jest on
właściwym tłem do dygresji dotyczących różnych dziedzin życia. Satyra ta uderza nie tylko w
obżarstwo, próżniactwo i pijaństwo mnichów ale także w chciwość i niemoralność.
„Do świętoszka”
Wiersz ten wyraża pochwałę rozumu i daje wyraz deistycznego poglądu autora na świat. Do głosu
dochodzą takie sprawy jak tolerancja religijna oraz równość społeczna.
„Do narodu”
Napisany został ten wiersz w przeddzień wybuchu powstania kościuszkowego. Poeta zwraca się do
narodu by ten nie poprzestawał w walce z zaborcą. Wzywa także do walki ze zdrajcami własnego
narodu. Utwór ten łączy gorący patriotyzm z umiłowaniem ludu i nienawiścią do tyranów.
człowiek ogładzony
ma wykwintne maniery
elokwentny
wszechstronnie wykształcony
elegancki
racjonalista
błyskotliwy
entuzjasta nauki i przeciwnik zabobonów
człowiek sentymentalny
kierujący się sercem
uczuciowy
dobrotliwy
R O M A N T Y Z M
45. RAMY CZASOWE
EUROPA
Początek: koniec XVIII w.
Koniec: 1848 r. - Wiosna Ludów
POLSKA
Początek: 1822 r. - wydanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów”
Koniec: 1864 r.
46.2.3 WERTERYZM
46.2.3.1 Treść i problematyka
Utwór ten ma cechy powieści epistolarnej. Składa się z listów jednej osoby. Narracja w pierwszej
osobie. Każdy list jest oznaczony datą. Świat jest przedstawiony z punktu widzenia autora listów. W
drugiej części jest fragment napisany w trzeciej osobie. Nacisk położony jest na prezentację uczuć
bohatera. Jest to historia uczucia i portret psychologiczny bohatera, który w tamtej epoce był uważany
za wyraziciela emocji i uczuć tamtego pokolenia. Werter przyjeżdża do małego miasteczka, aby
załatwić sprawy spadkowe matki. Na początku mieszka samotnie. Nie cierpi jednak z tego powodu.
Snuje refleksje dotyczące własnego życia. Poświęca się lekturze dzieł Homera. Werter próbuje zbliżyć
się do ludzi z niższych klas społecznych. Odkrywa, że oni nie są gorsi. Podoba mu się ich szczerość,
naturalność, prostota życia, bliskość obcowania z naturą, spontaniczność, brak zakłamania. Werter
wręcz idealizuje tych ludzi. Jest to pogląd typowo sentymentalny. Werter jest szczególnie wrażliwy na
piękno. Zafascynował go widok chłopca trzymającego swojego brata umożliwiając matce swobodną
pracę. Wyciszyło go to. Zachwyca go natura i naturalność. Werter poznał Lottę. Od razu zafascynował
się jej pięknem. Ostrzegano go by się w niej nie zakochał, bo jest ona już zaręczona. Werter czuje się
jednak z nią szczęśliwy. Kocha ją ale wie, że nie może być jego. Nastrój Wertera ulega błyskawicznym
zmianom. Otrzymuje propozycję pracy w poselstwie i wyjeżdża. Ma nadzieję, że w pracy zmniejszy się
jego ból. Tęskni jednak jeszcze bardziej. Miażdży to jego osobowość. Jest opętany miłością, nie może
jednak z miłości do Lotty i pragnienia jej szczęścia zniszczyć jej życia z Albertem. Przeżywa depresję.
Werter prosi o dymisję. Spotyka się z Lottą. Zaczynają wspólnie czytać Ojsona i całować się. Lotta
zrozumiała, że też kocha Wertera. Werter nie potrafiłby jednak już żyć z Lottą. Pożycza pistolet od
Alberta i popełnia samobójstwo.
KONDRATIJ RYLEJEW
Poeta, dekambrysta, pierwszy rosyjski tłumacz Mickiewicza. Przełożył balladę Mickiewicza „Lilije”.
ALEKSANDER BESTUŻEW
Dekambrysta, teoretyk romantyzmu, dramaturg, powieściopisarz.
ALEKSANDER GRIBOJEDOW
NIKOŁAJ GOGOL
MICHAŁ LERMONTOW
„Pieśń filaretów”
Po brzmieniu możemy zauważyć, że twórcą jest człowiek młody.
Myśli, wezwania:
wezwania patriotyczne
użycie życie
potrzeba walki o prawa
potrzeba braterstwa, jedności
potrzeba korzystania z wiedzy i pogłębiania jej
nawiązania do antycznej kultury
czynić spontanicznie, żywiołowo
Cechy romantyzmu:
pragnienie wolności i swobody najwyższych wartości
entuzjazm, zabawa
dominacja uczucia nad rozumem
fascynacja młodością, żarliwość, nie zwracanie uwagi na reguły to przywilej młodości; apoteza
młodości: ubóstwienie, idealizowanie, wysławianie
bunt wobec zastanej rzeczywistości, inności, bunt aktywny
Treść i problematyka:
Jest to tekst wskazujący na to, że jego autorem i adresatem jest człowiek młody. Podmiot liryczny
wysuwa różne hasła. Wzywa by korzystać z życia. Należy walczyć o wolność. Jest tam wezwanie do
braterstwa i wzajemnej jedności. Należy korzystać ze zdobytej wiedzy i doskonalenia się poprzez nią.
Są nawiązania do antycznej kultury. Spontaniczność i żywiołowość w działaniu, nieograniczone
możliwości powinny charakteryzować filaretów. Jest tam wezwanie do walki, zabawy, nauki, czerpania
wzorów antycznych.
„Oda do młodości”
1820r. - napisana dla Filomatów. Wyrażała poglądy młodego pokolenia. Oda (utwór pochwalny,
patetyczny, wyrażający światopogląd autora) upodobana przez klasyków, uprawiano ją powszechnie.
Elementy klasycystyczne:
gatunek - oda, w to wpleciony wiersz, odezwa, apel
odwołanie do cech antycznych
Treść i problematyka:
Powstała ona w 1820 roku. Została ona napisana do filomatów. Stał się to utwór bardzo popularny.
Wyrażał poglądy młodego pokolenia. Jest tu prezentacja świata rzeczywistego zastanego i świata,
który ma powstać, który jest dopiero w zamysłach. Obecnie ludzie zadowalają się tym co mają.
Ukazany jest świat klasycyzmu. Ludzie widzą tylko to co da się wytłumaczyć. Ludzie starego
pokolenia są egoistami. Ludzie są bez serca. Świat jest gnuśny, krępujący. Panuje w nim marazm i
apatia. Apoteoza młodości i pewnego braterstwa. Nowy świat będzie o wiele lepszy. Będzie swoboda i
wolność. Nieograniczone możliwości dla młodzieży. Należy walczyć choć początki będą ciężkie.
Ludzie powinni trzymać się razem i kierować się uczuciami i emocjami. Zapanuje wtedy jedność,
wspólnota i braterstwo. Będą ludzie wtedy mogli żyć tak jak tego będą pragnąć. Wiersz ma charakter
pewnej odezwy. Świadczy o tym często wypowiadane zdanie wykrzyknikowe. Adresatem jest
młodzież. Podmiot liryczny pragnie zdecydowanych zmian. Kontrastowany jest tu świat stary, obecny
z nowym, z marzeniami. Są tu żądania walki z tym co ogranicza wolność i swobodę. Aby nastał nowy
świat należy się jednoczyć. Młodzież powinna patrzeć dalej niż stare pokolenie. Nie wolno się
przejmować niepowodzeniami. Jeżeli nie zacznie się działać to pozostanie się w starym świecie. Nowy
świat ma być rozpoczęty przez młodość. Oni będą nim władać. Ci którzy walczą nigdy nie zestarzeją
się duchem. Wiersz ten ma charakter rewolucyjny. Jest to nawoływanie do walki o wolność. Oda
wyraża optymizm wierząc, że świat zostanie zmieniony. Jest to utwór z pogranicza romantyzmu i
klasycyzmu.
„Świteź”
„Godna kary jest ciekawość ludzka”.
Treść:
Opowiada o jeziorze, z którego w nocy wydobywają się rożne odgłosy. Aby je zbadać założono sieć i
wyłowiono kobietę, która opowiedziała historię miasta (zatopionego). Władca poszedł z odsieczą
innemu miastu, pozostawiając swoje bez obrony. Napadli wtedy na nie żołnierze Rusi. Ludzie wołali
wtedy o śmierć do Boga, aby się nie shańbić. Miasto zostało wtedy zatopione. Ludzie stali się
roślinami, które jeśli dotknie jakiś Rusin to zginie.
„Świtezianka”
„Kto przysięgę naruszy, ach bieda jemu, za życia biada i biada jego złej duszy”.
Treść:
Każdej nocy spotyka się chłopiec z dziewczyną. Chłopiec chce aby dziewczyna z nim zamieszkała.
Wymusza na niej przysięgę. Ona chętnie ją składa. Dziewczyna zniknęła. Chłopak wraca do domu, a
z wody Świtezi wyłoniła się piękna dziewczyna, która namawiała go aby z nią pozostał. On
oczarowany idzie do niej. Gdy się zbliżył poznał dziewczynę, która składała mu przysięgę. Zostaje on
ukarany. Będzie zaklęty wiecznie wspominał tą dziewczynę pod modrzewiem.
„Rybka”
Treść:
Dziewczyna zwierza się Świteziankom, że jej narzeczony zdradził ją i żeni się z kimś innym. Rzuca się
do wody. Zostawia jednak dziecko. Dziecka nie ma kto karmić. Krysia wypływa z rzeki jako syrena i
karmi je. Raz jednak zdarzyło się, ze nie wyniesiono dziecka nad rzekę dziecka bo wyszedł sam pan.
Krysia zamieniła dawnego kochanka z żoną w kamienie.
2. Obecność przyrody
jest tłem dla wszystkich wydarzeń
tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy groźny nastrój
siłą sprawczą wydarzeń
surowym trybunałem osądzającym człowieka
stoi na straży wierności i lojalności, honoru i cnoty itp.
związana ze światem ludzkim
„Ekskuza”
(Usprawiedliwienie). W utworze tym mówi, że pisze o sobie, nie podejmuje tematów patriotycznych.
Ludzie mają pretensję, że pisze o sprawach banalnych i mało istotnych. Zajmuje się swoimi
uczuciami, a nie tym co istotne dla całego narodu. W drugiej części mówi on jednak, ze pisze o
sprawach istotnych. Mówi, że będzie pisał dla tych, którzy go rozumieją. Usprawiedliwia się, że tworzy
taką poezję jakiej oczekują ludzie, którymi się otacza. Usprawiedliwia się, że jest na wygnaniu, wśród
obcych ludzi. Przyznaje się do schlebiania ich gustom oraz do zaprzepaszczania swojego talentu.
„Pielgrzym”
Podmiot liryczny mówi, że podoba mu się krajobraz orientalny. Znajduje się w krainie dostatku i
pięknych ludzi. Zachwyca się pięknem, ale tęskni za swoją ojczyzną i przeszłością. Nie może teraz
wrócić do swojej ojczyzny. Wiąże mu się ta rzeczywistość z Litwą. Wyraża tutaj nostalgię. Woli Litwę,
choć jest niedostępna niż piękne obszary orientalne. Sceneria jest piękna, ale uczucia ulokował gdzie
indziej. Potrafi kontemplować piękno przyrody, ale nie może zdobyć się na poruszenie uczuć. Tekst
kończy się zastanowieniem się podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pamięta. Pielgrzym to
człowiek wygnany z ojczyzny. Tęskni za nią i tuła się po świecie. Poszukuje miejsca dla siebie. Dąży
do miejsca świętego dla siebie. Jest to trudna wędrówka. Dąży do celu poprzez myśli, wspomnienia.
Pielgrzym zawsze wraca do swojego miejsca. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczuć.
„Stepy akermańskie”
Porównanie jazdy przez zielony step do żeglowania przez ocean. Trawy to fale, krzewy to wysepki.
Podmiot liryczny słyszy motyle, węże, pomimo, że panuje cisza. Wspomina Litwę. Wydaje mu się, że
słyszy ją. Wytęża słuch, ale nikt go nie woła, zapomnieli o nim. Podmiot liryczny jest samotny,
wygnany, odosobniony. Cisza może oznaczać brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru.
„Burza”
Jest to czwarty sonet. Autor używa tu równoważników zdań aby wytworzyć nastrój grozy, szaleństwo
żywiołu burzy. Pokazany jest atak żywiołu na statek. Pokazane są bezradne próby ratowaniu statku.
Ukazane są reakcje ludzi. W części refleksyjnej ukazane są uczucia poety. W godzinie śmierci ludzie
płaczą, modlą się, są przerażeni. Tylko jeden podróżny nie postępuje tak. Martwi się natomiast, że jest
samotny, nie ma się z kim żegnać. Nie ma nikogo bliskiego obok siebie, nie ma wiary. Nie jest
związany emocjami z nikim i z niczym.
„Czatyrdach”
Czatyrdach to góra. Podmiot liryczny opowiada o pięknie tej góry. Podmiot liryczny jest tamtejszym
przewodnikiem. Czatyrdach jest porównany do sułtana Tureckiego. Szczyt ten jest groźny, wspaniały.
Jest uważany za rzecz świętą przez ludzi wschodu. Góra pozostaje niczym niewzruszona przez
tysiąclecia. Jest potężna, wielka. Podmiot liryczny wyraża zachwyt nad jej majestatem. Zwraca uwagę
na jego monumentalność.
„Bakczysaraj”
Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. Jest to dawna stolica Krymu. Ludzie pozostawili tam cały
dorobek swojego życia. Miasto staje się coraz bardziej tajemnicze. Coś co kiedyś oznaczało potęgę,
teraz obraca się w ruinę. W części refleksyjnej jest opis fontanny, której woda utożsamia łzy
mieszkańców. Ludzie opuścili już miasto, ale źródło wciąż bije. Ludzie przemijają, a natura pozostaje.
Jest to refleksja nad przemijalnością świata. Natura odrodzi się, będzie trwać.
Poeta:
ma do spełnienia misję w literaturze jaką pełnił Tyrteusz (zagrzewać do walki)
łączyć pokolenia całego narodu
spajać teraźniejszość, przeszłość i przyszłość
arystokracja
Potomkowie magnatów, którzy w konfederacji targowickiej doprowadzili do rozbiorów. Przyjmują Rosjan,
sytuację uważali za normalną, Rosjan nie traktowali jak wrogów, nie zauważali problemów Polski,
zajmowali się zabawą. Nie interesują się kulturą, tradycją, nauką polską. Pogardzają tym co polskie.
Mówią o swojej znajomości języka francuskiego. Mieszkając na Litwie dowiadują się o losach Polski z
gazet francuskich. Arystokracja chce przypodobać się moskalom chęć zysku. Świadomie izolują się
od kultury. Są to ludzie próżni, obłudni. Wolność ich nie obchodzi bowiem nie czują się uwięzieni.
Wszędzie czują się dobrze w gronie ludzi znanych sobie. Kosmopolici - ludzie, którzy nie czują
związku ze swoim krajem. Ich zainteresowanie skupia się na sprawach błahych: własnej wygodzie,
zabawie, flirtów. Chcą wejść w towarzystwo ludzi obdarzonych dużą władzą. Konformiści -
dostosowują się tak do sytuacji aby było im wygodnie. Według arystokracji Polska po rozbiorach
zyskała opiekuna. Uważają, że potrzebują dworu takiego jak Rosjanie. Sam fakt obcowania z ludźmi
posiadającymi dużą władzę czyni ich nietykalnymi. Uważają się za wiodących w narodzie.
Megalomani. W sposób bezkrytyczny przejmują obce wzory. Występują przeciwko zmianie sytuacji
politycznej w Polsce.
inteligencja
Przedstawieni negatywnie. Nie spełniają swojej roli. Nie piszą utworów, nie zagrzewają do walki. Literatura
nie podtrzymuje świadomości narodowej (celowo). Zbyt długo trzeba czekać na skutki utworów.
Literaci uciekają od aktualnych problemów, od odpowiedzialności. Boją się pisać o teraźniejszości. Nie
są silni duchem. Obawiają się konsekwencji. Najważniejszy jest dla nich dwór. Mają świadomość
sytuacji politycznej ale w niej nie uczestniczą, uciekają od ważnych spraw narodu. Nie ważne jest
przesłanie utworu, ale to czy się spodoba.
kolaboranci
Ludzie obłudni, dwulicowi. Aby zachować stanowiska gotowi są zniszczyć innych. Ważne dla nich są
dobra materialne, donosiciele, pochlebcy. Zdają sobie sprawę z władzy Nowosilcowa i chcą, aby ich
ochraniał, uprzedzają jego zachcianki, chcą się zasłużyć. Eliminują przeszkody. Działają poprzez
zastraszenie, kłamstwo, szantaż. Interpretują fakty tak aby im było wygodniej.
48.7.2 PROMETEIZM
Konrad ma cechy bohatera mitologicznego. Został uwięziony za udział w spisku przeciw carowi. W celi
więziennej następuje jego przemiana wewnętrzna. Uważa się za jedynego, który mógłby być
przywódcą duchowym Polaków. W Wielkiej Improwizacji wzywa Boga na rozmowę. Żąda od niego
„rządu dusz”, który pokaże drogę zbawienia. Dopuszcza się aktu bluźnierstwa wobec Boga. Wytyka
Mu brak serca i mówi, że jest „tylko mądrością”, nie obchodzi Go los świata. Bóg nie umie wskazać
Polakom drogi do zwycięstwa, za to Konrad jest do tego zdolny. Chce obwołać się nowym przywódcą
duchowym ludzi, których „kocha i za milijony cierpi katusze”, gdyż tylko one chce przeciwstawić się
władzy ziemskiej i boskiej.
Charakter prometejski: Konrad stylizowany jest na polskiego Prometeusza, chce zbawić ludzkość,
sam wybiera sobie walkę z Bogiem i realizowanie swojej idei. Nie boi się skutków swojej działalności.
Liczy się z potępieniem wiecznym, ale wyprowadzi ludzi z nacisku carskiego.
48.7.3 MESJANIZM
miał zjednoczyć naród
Polacy są narodem wybranym i od nich zależy wyzwolenie całej Europy
cierpienie narodu ma przynieść Polsce zwycięstwo
przelana krew młodych romantyków ma sens, bowiem przez nią wiedzie droga do odzyskania
niepodległości
miał podtrzymać Polaków na duchu i umacniać wiarę w zwycięstwo
tajemniczy mąż 44 ma być wskrzesicielem narodu, miał jako jedyny ocaleć z rzezi, ma wszystkie
cechy apokaliptycznego wybawcy
„Przedmieścia stolicy”
Podwaliną stolicy jest cierpienie wielu ludzi i ich życia. Aby powstało miasto musiało wielu zginąć, ale car o
to nie dbał.
„Petersburg”
Miasto porównane do wielkich stolic Europy. Wzniesione na ich podobieństwo. W Petersburgu żyją ludzie
trzymani przez cara. Są zastraszeni. Społeczeństwo hierarchiczne. Każdy ma określone prawa i
przywileje. Obraz stolicy jest objawieniem stosunków społecznych w Rosji.
„Przegląd wojska”
Charakteryzuje stosunki społeczne w Polsce. Car jest dumny z wojska ale ludzie odnoszą się do tego z
ironią. Gardzą nim, jego przeglądem wojsk. Wojsko to ludzie różnych narodowości. Brak im powołania
i ducha walki. Ludzie w wojsku są zabawkami cara.
Mowa o stosunku ludzi do cara. Ich strachu. Jedyny cel dworaków to uzyskanie jego łaski. Jest on złym
władcą. Bezmyślne oddanie się carowi. Zmusza on ludzi do przebywania na mrozie podczas
ceremonii. Kończy się to dla żołnierzy często śmiercią. Ludzie boją się mu przeciwstawić.
„Widzenie Ewy...”
Ewa widzi pełno kwiatów, którymi uwieńczyła czoło Matki Boskiej na obrazie. Ewa prosi Boga, aby mogła
już zawsze żyć wśród kwiatów. Jedna z róż rozwija się i płacze. Ewa tłumaczy jej, że zerwała ją nie
dla zabawki, a dla Matki Boskiej, skropiła ją łzami żalu. Róża zaś pragnie być kochana. Róża to naród
polski, który ma do spełnienia jakąś, rolę, cierpi on nie dla zabawki.
„Sen Senatora”
Śni on o swojej przyszłości, o tym, że zostanie odznaczony, wyróżniony, będzie księciem. Jednak car i
ci wszyscy, którzy wcześniej mu się kłaniali w końcu odwróci się od niego, zostawią go, będą z niego
szydzić, drwić. Ten kto osiągnął znaczącą pozycję na życzenie cara, na jego rozkaz może ją też
stracić Gdy był na łasce cara okazywał innym swą wyższość, poniżał ich, był samolubny. Car jednak
odwrócił się od niego. Jego klęska związana jest też z działalnością innych urzędników. Ci dążąc do
władzy nie liczyli się z innymi. Nowosilcow stał się ofiarą. Zginął od własnej broni, one też tak kiedyś
robił. Teraz ludzie gardzą nim. Zło zostało pokonane.
„Reduta Ordona”
49.2.4 WINKELRIEDYZM
Słowacki wysuwa pewnego rodzaju propozycję, która jest w pewnym stopniu opozycją do
mesjanizmu. Jest to koncepcja, która polega na tym, że Polska ma skupić na sobie zainteresowanie
zaborcy, ma być aktywna, zaangażować wroga, w tym czasie inne narody zwyciężą zaborcę. Słowacki
dostosowuje swoją ideologię do warunków historycznych i politycznych. Winkelriedyzm rodzi się na
szczycie góry Monte Blanc. Walcząc pod tym hasłem Kordian też ponosi klęskę, więc zaproponowana
przez Słowackiego koncepcja nie wytrzymuje, ponieważ zakłada ona czyn nielicznych.
„Rozłączenie”
Obraz wewnętrznych emocji związanych z rozdzieleniem dwóch osób. Jedynym ich połączeniem jest
biały gołąb. Podmiot liryczny mówi o ukochanej w kontekście przyrody. Zna ukochaną doskonale,
może przewidzieć jej zachowanie, to co teraz robi. Miłość wieczna trwa mimo rozłączenia. Podmiot
liryczny widzi ją w wyobraźni. Góry są symbolem muru, tego co ich dzieli, trudności nie do przebycia.
Cały tekst zaopatrzony jest w wiele emocji, miłości, tęsknoty i żalu. Emocje sprawiają, że podmiot
liryczny przekształca realność w taki obraz, jaki narzucają mu jego myśli, wspomnienia.
„Uspokojenie”
Podmiot liryczny uspokaja tych, którzy boją się rewolucji. Mówi, iż przyniesie ona więcej korzyści niż
szkód, będzie stopniem w rozwoju ludzkości. Rewolucja przedstawiona jest jako nagła, wielka siła,
która przyjdzie nagle, zabije wielu, poczyni ogromne spustoszenia, będzie krwawa, wizja
apokaliptyczna, końca, zagłady świata. Wizja ta porusza nie tylko ludzi, ale i samo miasto, domu,
wprowadza na teren walki ciemne moce. Po zniszczeniu ma nastąpić odrodzenie doskonalszego
świata. Po okrutnych czasach nastąpią lepsze. Dramat tu opisywany jest ofiarą na ołtarzu
doskonalenia się.
Wymowę wiersza należy rozpatrywać na przestrzeni wieków. Wiersz ten określa historiozofię
Słowackiego - postęp dokonuje się zawsze poprzez zniszczenie starej formy.
„Testament mój”
Wiersz ten jest stylizowany na testament, zawierający pożegnanie artysty ze światem, rozrachunek z
poglądami i wartościami, wyrażający jego wolę i życzenia skierowane do przyjaciół lub potomnych.
Poeta zwraca się do odbiorcy, którym jest całe pokolenie romantyków, wszyscy ci, którzy znali poetę
oraz potomni, którzy będą czytali jego poezję. Podmiot liryczny przyznaje się do zespolenia z ludźmi -
„żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami”, których kocha. Porzucenie przyjaciół nie jest dla niego
łatwe. Wywołuje to uczucie smutku, jest bolesne, gdyż nie pozostawia on potomka. Nie mając go nie
ma nikogo, kto mógłby podjąć się kontynuowania jego myśli twórczej. Prosi tych, którzy go znają, aby
przekazali pokoleniom pamięć o jego życiu, czynach i wielkiej miłości do ojczyzny. Matce pragnie
przekazać swoje serce i żałuje, że może jej ofiarować tylko tyle. Jednocześnie jest osamotniony, gdyż
nikt nie docenia jego poezji. Ma nadzieję, że przyszłe pokolenia nie przejdą obojętnie obok jego
spuścizny poetyckiej. Pozostawia on ważne przesłanie. Rodacy muszą wierzyć, że wolność nadejdzie,
a kiedy zajdzie potrzeba muszą poświęcić się dla ojczyzny.
„Pióro”
Jest programowym utworem Norwida. Podmiot liryczny określa tu jaka powinna i czym być poezja:
powinna nie naśladować poprzedników
nie powielać tego co było
wnosić nowe rzeczy
nie nazywać uczuć językiem, bowiem nigdy nie będzie to doskonałe
ma być oryginalna, każdy artysta powinien mieć swój styl
uniwersalna, ma zawierać wartości
nie powinna się zmieniać wraz ze zmianą poglądów politycznych i etycznych
powinna być aktualna
50.5.2 „W WERONIE”
Wierz zawiera aluzję do tragedii Romea i Julii i opisuje co po nich pozostało: gruzy domów,
„rozwalone bramy” i groby pod strażą cyprysów. Ponad nimi niebo „spłukane deszczem, poruszone
gromem”, księżyc - „łagodne oko błękitu” i spadająca gwiazda. Takie zestawienie przedmiotów i
zjawisk skłania do refleksji o przemijaniu. Norwid ukazuje postawę intelektualną ludzi uczonych,
polegającą na jednostronnym spostrzeganiu zjawisk. Postawa ta jest zbieżna z postawą starca z
„Romantyczności” Mickiewicza (patrz punkt 48.2.1). „Cyprysy mówią”, że spadająca gwiazda to łza
nad losem kochanków. Mówiąca przyroda to element z wierzeń ludowych. Meteoryty, według tych
wierzeń, to łzy aniołów. Mamy tu do czynienia z bliskimi romantykom „żywymi prawdami” z tradycji
ludowej. Ludzie uczeni mówią, że są to meteoryty. Zestawienie wiedzy o świecie z prawdą o nim, i
choć Norwid nie wypowiada się po żadnej ze stron, domyślamy się, że bliższa mu jest poetyka wizja
ludowa. Wiersz posiada dwie płaszczyzny:
1. Poetycka zaduma nad potęgą miłości. Niszcząca siła zła, działanie czasu dla materii i wieczne
trwanie ducha.
Ruiny domów, groby. Wieczność ciągła poruszająca naturę tragedia.
2. Refleksja nad postawą racjonalistyczną i uczuciową.4
53.6 SCJENTYZM
Zaufanie do nauki, która miała być jedynym kryterium poznania. Stosowanie tych samych zasad
naukowych w odniesieniu do badania jakiejkolwiek dziedziny wiedzy. Tymi zasadami są: obserwacje,
doświadczenie, analiza, wnioskowanie. Scjentyzm miał kierować myśl ludzką ku konkretnej
rzeczywistości.
53.7 EWOLUCJONIZM
Tworzenie wiedzy o społeczeństwie i człowieku wraz ze stworzeniem wiary w stopniowe
przekształcanie się form życia w coraz doskonalsze. Wytworzenie przekonania, że im większe
osiągnięcia nauki i techniki tym lepsze warunki życia człowieka i moralne i intelektualne.
53.8 UTYLITARYZM
Moralność ludzką określa się stopniem jego altruizmu (troska o dobro innych ludzi). Każda jednostka
powinna wnosić jakiś wkład do wspólnego dobra. Miernikiem wartości człowieka jest praca.
57.1 POWIEŚĆ
jak zwierciadło odbija rzeczywistość
to co jest zawarte w niej musi być prawdopodobne
powinna oddać prawdziwą atmosferę społeczeństwa
oddziaływać na wyobraźnię
może przekazywać uczucia
aby była użyteczna powinna posiadać dwie strony: zewnętrzną odnosząca się do formy i
wewnętrzną uwydatniającą myśli i dążenia
ma być źródłem wiedzy o współczesności
powinna pouczać, wyjaśniać, przedstawiać to co dobre
ukazując postawy naganne, dawać chwalebne przykłady
winna mieć walor estetyczny, uczyć i wychowywać
58.1 „A...B...C...”
58.1.1 TREŚĆ
Joanna Lipska, córka wydalonego ze szkoły pedagoga, po śmierci ojca postanawia pomóc bratu w
utrzymaniu domu i zaczyna nauczać (bez zezwolenia władz) dzieci sąsiadów języka polskiego. Nie są
to ludzie zamożni, ale nawet te grosze, które płacą bohaterce, znaczą dla niej wiele. Gdy sąd
dowiaduje się o jej pracy skazuje ją na grzywnę 200 talonów lub 3 miesiące więzienia. Brat jednak
pożycza pieniądze u lichwiarza i płaci karę. Joanna jest bratu bardzo wdzięczna, stara się mu
pomagać jak najwięcej. Wraca także do zakazanego zajęcia.
58.1.2 CHASŁA POZYTYWISTYCZNE ZAWARTE W UTWORZE
praca u podstaw - nauka ubogich dzieci
nauka to potęga - uczy szacunku do nauki
emancypacja kobiet - Joanna pracuje
praca organiczna - inteligencja z warstwą uboższą, współpraca z wzajemnym pożytkiem
58.2.3 PROBLEMATYKA
Wyższe klasy społeczne nie są użyteczne, brak wspólnej pracy. Ukazanie wypaczeń programu
pozytywistycznego. Pani przyjmuje do domu małą Helenkę. Jest to działalność z kaprysu, filantropijna
lecz wyrządzająca krzywdę.
58.3.2 PROBLEMATYKA
Orzeszkowa gloryfikuje powstańców, ale samo powstanie nie jest akceptowane. Ma do nie niego
sceptyczny stosunek, ponieważ bohaterowie poświęcili wszystko dla niego. Zasługują na cześć i
szacunek. Utwór ten jest hołdem złożonym mieszkańcom przez naturę.
58.4 „NAD NIEMNEM”
58.4.1 TREŚĆ
Dworek Korczyńskich zamieszkują Benedykt, jego żona Emilia, ich dzieci Witold i Leonia,
którzy uczą się w szkołach w mieście, i właśnie przyjechali na wakacje, Marta Korczyńska, krewna
Benedykta, która zajmuje się domem i wspiera kuzyna w prowadzeniu majątku, Justyna Orzelska -
uboga siostrzenica pana domu, jej ojciec, oraz zabawna, rozanielona wiecznie panna Teresa,
nieodłączna towarzyszka Emili, niegdyś nauczycielka Leonii.
W sąsiedztwie mieszkają Bohatyrowicze, schłopiała szlachta zaściankowa, której ród wywodzi
się, jak mowi legenda o Janie i Cecylii, z XVI wieku. Bohatyrowicze i Korczyńscy kiedyś żyli w wielkiej
przyjaźni i razem walczyli za ojczyznę.
Obie rodziny są skłócone, a to, co pozostało z dawnego braterstwa, to wspólna mogila
powstanców, Jerzego Bohatyrowicza i Andrzeja Korczynskiego, która stanowi święte miejsce dla
rodziny Jerzego. Pewnego lipcowego dnia Marta i Justyna wracają z kościoła. Justyna spotyka wtedy
po raz pierwszy Janka Bohatyrowicza, któremu panna ta już dawno przypadła do gustu. Dziewczyna
zaczyna się interesować młodzieńcem. W domu wszyscy oczekują przyjazdu dzieci, które mają
spędzić z rodziną wakacje. Kirlo obraża Justynę, ośmieszając w towarzystwie jej ojca.
Dwór i zaścianek dzieli coraz większa przepaść. Liczne zatargi, bezwzględność Benedykta,
który musi dbać o interesy własnej rodziny (koszty związane z nauką dzieci, potrzebne pieniądze na
utrzymanie domu i sprostanie zachciankom pani Emilii,
wysokie podatki), upór Bohatyrowiczów, żyjących z ciężkiej pracy własnych rąk - to wszystko
doprowadza do procesu. Dawna przyjaźń i współpraca, o której mówi Anzelm, wspominając
serdeczność dla chłopów pana Andrzeja, brata Benedykta, popada w zapomnienie.
Podczas imienin pani Emilii Justyna znudzona i zdegustowana atmosferą, jaka panuje we dworze,
wychodzi na spacer. Jest dotknięta zalotami żonatego już Zygmunta Korczyńskiego i natrętną
obecnością Kirły i Rożyca. W polach spotyka Janka Bohatyrowicza, który zaprasza pannę do swojej
chaty. Justyna poznaje zascianek, gościnność i serdeczność jego mieszkanców. Czuje się tu lepiej niż
w Korczynie. Panna Orzelska wraz z Janem i Anzelmem odwiedza legendarny grób Jana i Cecylii,
protoplastów rodu Bohatyrowiczow. Anzelm opowiada panience historię życia Jana i Cecylii którzy
zakochani w sobie przybyli tu, aby ukryć się przed przeciwnymi ich miłości ludźmi Własnymi rękami
karczowali puszczę, przekształcając ją w żyzne pola i łąki. Mieli liczne potomstwo. Synowie i córki, po
założeniu rodzin, pracowali razem z rodzicami. Po osiemdziesięciu latach zjechał w te strony król
Zygmunt August, który nadał rodowi szlachectwo i pozwolił używać herbu Pomian. Justyna wraca do
domu szczęśliwa. Syn Benedykta, Witold, również zaprzyjaźnia się z Bohatyrowiczami. Jest pełen
wiary w pozytywistyczne hasła, widzi w prostym ludzie siłę, która może uratować naród polski.
Krytykuje rządy ojca, pragnie wprowadzić wiele zmian w zarządzaniu majątkiem. Chce załagodzić
spór z zaściankiem Benedykt nie rozumie syna, czuje się dotknięty jego uwagami, widzi w nim wroga.
Justyna coraz bardziej kocha Janka, interesuje się pracami przy żniwach, nawet pomaga w polu.
Pewnego dnia Janek i Justyna płyną do grobu poległych powstańców Janek opowiada, jak ostatni raz
widział swego ojca i odchodzących do powstania innych mężczyzn Przypomina sobie dzień, gdy
Anzelm przyniósł wiadomość o śmierci Andrzeja Korczyńskiego i Jerzego Bohatyrowicza. Po powrocie
do chaty Anzelma Justyna wysłuchuje historii miłości stryja Janka i Marty. O przyczynach rozstania
dowiaduje się panna dopiero od Marty. Odrzuciła ona oświadczyny Anzelma, bo bala się pracy w
zaścianku, a takie z powodu wstydu, jaki odczuwała, gdy dwór wyśmiewał się z jej chłopskiego
amanta. Teraz żałuje swojej decyzji. Jest samotna, żyje na lasce rodziny, a pracować i tak musi.
Justyna postanawia ostatecznie rozmówić się z Zygmuntem, który pragnie, aby została jego
kochanką. Ta niemoralna propozycja oburza pannę Orzelską, która w ostrych słowach oświadcza mu,
że go nie kocha. Obrażony Zygmunt wraca do domu. W rozmowie z matką prosi, aby sprzedała
Osowce i wraz z nim podróżowała po świecie. Nie chce dłużej pozostać w tych nudnych i
nieciekawych stronach. Nic dla niego nie znaczą wspomnienia o ojcu i jego bohaterskiej śmierci. Pani
Andrzejowa z przerażeniem i bólem słucha gorzkich i bezwzględnych słów o ukochanym mężu,
którego Zygmunt nazywa szaleńcem.
Na wesele Elżuni Bohatyrowiczowny przychodzi cały zaścianek, a takie goście z dworu:
Justyna, Witold, Leonia - pomimo zakazu matki, a także Marta. Bohatyrowicze proszą Witolda, aby
wstawił się u ojca za nimi w związku z przegranym procesem sądowym. Pragną zgody z Benedyktem.
Witold obiecuje, że spełni prośbę gospodarzy. Benedykt Korczyński przeżywa trudne chwile - nie
potrafi znaleźć porozumienia z rozkapryszoną żoną, czuje, że ukochany syn oddala się od niego,
nigdzie nie ma wsparcia w kłopotach gospodarskich. Rozmyśla nad swoją przeszłością, której ideał
tak bardzo różni się od ciężkiej teraźniejszości. Nastrój przygnębienia potęguje list od brata Dominika,
który na dobre już urządził się w Rosji, obrał karierę urzędniczą i nie myśli wracać do kraju.
Rozważania przerywa przybycie Witolda. Ojciec i syn długo i szczerze rozmawiają. Nazajutrz Witold
niesie do zaścianka radosną nowinę o pojednaniu. Kończą się gody Elżuni. Janek i Justyna nad
Niemnem wyznają sobie miłość. Następnego dnia do Korczyna przybywają Kirło z żoną oraz Zygmunt.
Kirłowie w imieniu Różyca proszą o rękę Justyny. Panna Orzelska oświadcza wszystkim zebranym, że
jest zaręczona z Jankiem. Benedykt i Kirlowa popierają jej decyzję, Witold cieszy się z wyboru
kuzynki, Emilia i Zygmunt są wstrząśnięci. Marta pragnie wraz z Justyną przeniesć się do zaścianka,
ale Benedykt nie chce jej puścić. Jest ona niezastąpiona w gospodarstwie i bardzo mu bliska.
Benedykt odprowadza Justynę do chaty Anzelma. Tam następuje symboliczna scena -
ostatecznego pojednania dworu z zaściankiem poprzez ślub Jana z Justyną i ponowne spotkanie
Benedykta z Anzelmem.
Ziemiaństwo
Są w hierarchii majątkowej niżej niż arystokracja. Są to ludzie trzeźwo myślący. Postępują wbrew
honorowi lecz muszą utrzymywać rodzinę i majątek. Ziemiaństwo to klasa ludzi o obliczu ludzi
patriotów. Borykają się ze sprawami codziennymi, ale korzyści z ich pracy nie są przeznaczone dla
nich. Za wszelką cenę chcą zachować obecny status majątkowy i nie oddawać ziemi.
Zaścianek
Ludzie ci z racji pochodzenia są szlachtą, ale warunki życia zmuszają ich do pracy - zubożała
szlachta. Cechuje ich ład, porządek, dbałość o ład estetyczny. Istotną cechą jest praca - szanują ją,
nie boją się jej, są zadowoleni, że ją mają, jest ona dla nich źródłem utrzymania, kształtuje wytrwałość,
silną wolę i uczciwość. Ludzie ci są serdeczni i gościnni, zdolni do głębokich uczuć, honorowi, dumni,
prostolinijni, otwarci w swoich reakcjach. Przeszłość to dla nich skarbnica wiedzy, ukazuje wzorce
osobowe, dbają o nią i tradycję.
59.1 DZIENNIKARSTWO
Swoje pierwsze utwory napisał jako dziennikarz. Najpierw pisał artykuły popularno-naukowe. Nie
uważał pracy dziennikarskiej za dość poważną. Przyjął ofertę pisania stałych felietonów (treść miała
informować o ważnych wydarzeniach z różnych sfer). Ideał felietonisty: musi być wszędzie i wszystko
wiedzieć, czytywać wyciągi z artykułów, alfa i omega - chłonie wszystko.
W swoich pracach zawarł pozytywistyczne hasła: praca organiczna, nauka to potęga, emancypacja
kobiet (jest przeciw niej).
59.2 „LALKA”
59.2.1 PROBLEMATYKA UTWORU
Tematem „Lalki” jest klęska dwóch ideologii: pozytywizmu i romantyzmu, ukazane na tle przemian
dziejowych: wygasania walk narodowowyzwoleńczych i rodzenia się kapitalizmu. Uwaga autora
koncentruje się wokół zagadnień politycznych, społeczno-ekonomicznych i kulturalnych. Im też
podporządkowana jest konstrukcja portretów psychologicznych powieściowych postaci. „Lalka”
posiada trzy warstwy kompozycyjno-tematyczne:
1. powieść o polskim społeczeństwie wieku XIX
2. kronika dnia powszedniego Warszawy 1878/79 roku
3. powieść o nieszczęśliwej miłości Stainsława Wokulskiego do arystokratki Izabeli Łęckiej
59.3.2 PROBLEMATYKA
„Powracająca fala” podejmuje problem cywilizacji wielkoprzemysłowej, w której rządzą nowe,
bezwzględne prawa wyzysku ludzi pracy. Zanikają dawne wartości, a jedynym celem jest pieniądz.
Miał dać szczęście ojcu i synowi lecz sprowadził na nich nieszczęście.
Powracająca fala - ważne jest to co da się innym ludziom, w organizmie społecznym wszystko ma
swoje skutki, wszystko jest powiązane. Adler traci syna ponieważ w naturze panuje sprawiedliwość,
został ukarany za krzywdy wyrządzone innym. Zło jest jak powracająca fala. Jeśli je komuś wyrządzisz
zawsze do ciebie powróci.
„Do młodych”
Pierwsze wersy i nie tylko są związane z scjentyzmem. Nie wolno jednak zapominać o przeszłości.
Przyszłość ma być doskonalsza. Przeszłość jest podstawą do rozwoju. Próba tworzenia pomostu
pomiędzy tym co było a tym co będzie. Poeta odnosi się z szacunkiem do przeszłości. Zachowany jest
dla niej pewien kult. Mowa jest o ciągłym doskonaleniu się świata. Młode pokolenie ma obowiązek
doskonalenia świata.
„Daremne żale”
Adresatami tych słów są epigoni romantyzmu ci, którzy zatrzymują świat w biegu, złorzeczą, że nie
pasuje on już do ich konserwatywnych poglądów. Należy dążyć do doskonalenia się. Ci, którzy nie
dążą do postępu są martwi.
„Karmelkowy wiersz”
Ukazuje on, że młody człowiek wszystko widzi w pięknych barwach, także miłość. Przedstawiona jest
kobieta jako obiekt westchnień i uczuć. Nieprzystosowalność wyobrażeń do emocji towarzyszących
miłości.
„Nad głębiami”
Jest to cykl sonetów. Jest to próba połączenia filozofii romantyzmu i pozytywizmu. Twierdził, że są
epoki burzy i naporu oraz ciszy i spokoju. Są one cykliczne i tak już musi być.
61.1 „KAMELEON”
Główna osoba w tym utworze to generał. Władzę sprawuje rewirowy Oczumiełow. Rewirowy
nadzoruje pracę stójkowych. Oczumiełow w stosunku do żołnierza jest grubiański, uświadamia mu
swoją wyższość. Tak samo odnosi się do tłumu. Ludzie do Oczumiełowa odnoszą się z szacunkiem.
Obawiają się go stąd są uniżeni i schlebiają mu. Oczumiełow czuje się panem i władcą. Nie traktuje
jednak w ten sposób generała. Boi się go i jest poddany jego władzy. Jego stosunek do psa zmienia
się w zależności od tego kto jest jego właścicielem. Jeśli jest to pies generała - niewinny, jeśli zaś jest
to zwykły bezdomny pies - okropny i wściekły. W momencie gdy jest to pies generała to Oczyumiełow
oskarża poszkodowanego. Ta zmienność dowodzi tego, że liczą się ludzie tylko tacy, którzy mają
władzę i pieniądze. Inni są dla nich służalczy, poddani, schlebiają im. Społeczeństwo jest
shierarhizowane. Dąży tylko do bogactw. Pogardza niższymi klasami społecznymi. Rewirowy wcale
nie chce wyjaśnić tej sprawy, ale jedynie wyjść z tej sytuacji obronną ręką. Znaczące jest tu nazwisko -
Oczumiełow - głupiec. Rewirowy zmienia swoje poglądy tak jak kameleon kolor skóry po to, żeby
uchronić siebie od niebezpieczeństwa.
Epoka ta obejmowała wszystkie dziedziny sztuki: literaturę, muzykę, plastykę oraz teatr. Miała pływ na
życie, zwłaszcza artystów. Nazwa epoki podobna jest do nazw europejskich: Młode Czechy, Młode
Niemcy, Młoda Francja. Młoda Polska to również tytuł artykułów Artura Górskiego, opracowanych na
łamach czasopisma „Życie” (Kraków 1898). Zawarł on tam charakterystykę nowej sztuki, która
powinna:
1. mieć charakter rodzimy, polski
2. zawierać atrybuty młodości czyli spontaniczność i żarliwość
Stąd nazwa: Młoda Polska.
63.2.2 NEOROMANTYZM
Był to kierunek artystyczny XIX i XX wieku. W sposób jawny nawiązywał do romantyzmu i jego
twórców - Mickiewicza, Słowackiego, Norwida. Posiadał wspólne cechy epoki.
63.2.3 SECESJA
Termin dla określenia kierunku w sztukach plastycznych oraz architekturze, sztuce użytkowej i
zdobnictwie. Jej cechami są: falista linia, wątki roślinne i kwiatowe, asymetria, pastelowe barwy.
63.2.4 DEKADENTYZM
Schyłkowość. Był to ruch artystyczny oraz światopogląd, który był głęboko przekonany o upadku
kultury i jej tradycji z powodu rozwoju cywilizacji. Totalna niechęć do istnienia, wyczerpanie ideologii.
Rozwój tak jak przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego.
63.4 CZASOPIŚMIENNICTWO
To ono głównie się rozwijało mimo surowej cenzury. Zawierało ono materiały literackie oraz
dyskusyjne polemiki o kształcie artystycznym. Były dokumentem życia literackiego.
„Życie”
Warszawa - Tygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Zenon Przesmycki („Miriam”) był redaktorem
naczelnym. To on przyswoił twórczość Norwida. Walczył z tradycyjnością. Jawnie popierał i
nawiązywał do romantyzmu.
„Świat”
Kraków - Dwutygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Dbał o warstwę estetyczną i ilustracje. Na
jego łamach Zenon Przesmycki ogłosił studium o belgijskim dramaturgu Maurycym Maeterningu.
Popierali i propagowali kulturę modernistyczną.
„Życie”
Kraków - Tygodnik ukazujący się w drugiej połowie lat 90 - tych. Redaktorem naczelnym był Artur
Górski. Propagował on kontynuację haseł romantycznych. Jednym z redaktorów naczelnych był
Stanisław Przybyszewski. Walczył o pełnię swobody artystycznej. Pismo buntu modernistycznego.
Pisali w nim min. Stanisław Wyspiański czy Jan Kasprowicz.
„Chimera”
Ukazywał się u schyłku XIX wieku. Redaktorem Naczelnym był Zenon Przesmycki. Ogłoszono tu
pisma Norwida oraz hasła sztuki elitarnej. Izolacja od rzeczywistości.
63.5.1 NATURALIZM
Jego twórcą był Emil Zola. Utwory jego nawiązywały do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia
teoretyczne naturalizmu zawarł on w przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin”:
1. biologizm
a) utożsamianie społeczeństwa z organizmem żywej istoty
b) pojmowanie człowieka jako cząstki natury, człowiek zdeterminowany jest przez prawa natury
c) pojmowanie życia jako wiecznej walki o byt
2. postawa uczonego i badacza, który wiernie odzwierciedla życie odebrane zmysłami, wierność
szczegółów
3. maksymalny obiektywizm, bez własnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje
4. brak tematów tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdować odzwierciedlenie w sztuce
Naturalizm ubezwłasnowolnia człowieka poprzez prawa natury. „Germinal” (narodziny świadomości
społecznej).
63.5.2 IMPRESJONIZM
Najpełniej wyrażony został w malarstwie. Nazwa francuska od tytułu obrazu Moneta „Wschód słońca.
Impresja”. Inni przedstawiciele to Manet, Renoir, Cezanne. W Polsce byli to głównie Wyczółkowski,
Fałat, Pankiewicz, Boznańska. Zerwał on z pierwszeństwem tematów historycznych. Centrum
zainteresowania był pejzaż. Zmiany ze względu na światło - wrażenie. Malowano portety i postacie na
tle natury. Cechy:
1. szkicowość obrazu, rozmycie
2. uwrażliwienie na barwę zmieniającą się z oświetleniem
3. dbałość o ukazanie wpływu światła na obraz barw i przedmiotów
4. gra świateł i cienia
Specyficzna technika malowania - plamy barw. W literaturze charakterystyczna kompozycja:
1. zestawienie luźnych scen czy obrazów.
2. zmieniający się pejzaż, dynamizm przyrody
3. gar świateł w opisach
4. uchwycenie niepowtarzalnych chwili, wrażeń towarzyszących
63.5.3 SYMBOLIZM
Był wykorzystywany głównie w plastyce. Głoszono, że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy
duchowe człowieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną.
Nawiązanie do intuizmu. Tematem była abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to
symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens).
Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt: ”Śmierć”. Był on zafascynowany śmiercią.
Śmierć - personifikacja, animizacja, wieloznaczność, alegoria.
„Padlina”
Przejście od sielankowej przechadzki do odrażającego opisu padliny. Zwłoki określone są brutalnie i
drastycznie. Budzą uczucie wstrętu i obrzydzenia. Padlina jest synonimem śmierci. Szczątki osoby
nieżyjącej, pozostałości ciała. „...upodobnisz się do tego złota mój aniele”. Życie nie ma sensu bo
zawsze prowadzi do śmierci i pozostawienia zgnilizny. Nie pozostawiamy po sobie niczego. Ludzie
podlegają prawom natury i mają świadomość przemijania. Symbolem przemijania jest ludzkie ciało.
Bez woli człowieka zostanie po nim padlina. Człowiek to nie tylko ciało (słabe i bezczynne wobec
natury). Pozostaje uczucie. Część boska - dusza jest nieśmiertelna. Uczucia nie podlegają
przemijaniu. Jest doskonałością i wrażliwości - sztuką.
Naturalizm objawia się:
1. detale opisu
2. biologizm (podleganie prawom natury).
3. ubezwłasnowolnienie ciała wobec natury, pesymistyczność
4. bez ograniczeń estetycznych, brutalność, odraza
„Albatros”
Jest to wiersz propagandowy. Albatros to symbol artysty. Charakterystyka sytuacji. Realny obraz:
pochwycenie ptaka, który jest doskonały w locie, a nieudolny będąc w niewoli. Strata piękna wobec
ludzi. Poeta, kiedy tworzy, przebywa wśród chmur własnej duszy, ma dar kreacyjny, ale gdy zniża się
do poziomu śmiertelników to traci swą moc. Artysta jest indywidualnością, stworzony do wyższych
celów. Nie może być porównywany z innymi śmiertelnikami. Reguły poetyckie ograniczają jego
swobodę. Tylko człowiek wolny jest podobny księciu na obłoku. Poeta jest doskonałością poprzez
naturę twórcy.
„Confiteor”
Sztuka i artysta:
1. niezmienna, stała, nie podlega działaniu czasu, uniwersalna, nie zniszczalna, stoi ponad życiem
2. odzwierciedlenie duszy poety, nie może spełniać usług propagandowych: Sztuka dla sztuki.
Sztuka, to tylko wyraz estetyczny. Nie może być na usługach żadnej ideologii. Sztuka jest
odzwierciedleniem nagiej duszy artysty.
3. łącznik ze światem ponad zmysłowym
4. wszystko co reprezentuje sobą artysta uzewnętrznia się jego osobą, nie kierują nim żadne zasady
czy normy
5. indywidualista, doskonalszy od zwykłych ludzi, rola przywódcy byłaby zbrukaniem jego wyższości
6. funkcja duszy artysty, mierzenie jej miarą zmysłową byłoby pomniejszeniem jej mocy
7. religia, artysta to kapłan, przeświadczenie o jego doskonałości, przewodnik pomiędzy
doskonałością sztuki
8. przeświadczenie o swojej wyższości, pogarda dla tych co nie rozumieją jego wielkości
9. powolność nakazom lub normom ludzkim, nadaje tendencje lub ludzki cel, przestanie tworzyć
sztukę
„Hymn do Nirvany”
Wysławianie stanu niebytu. Charakterystyka ludzkiego życia: podłość, złość, nikczemność, cierpienie,
zło, niesprawiedliwość społeczna. Podmiot liryczny czuje do tego wstręt. Świadomość konieczności
bytu, który skazuje go na wieczne cierpienie. Kształt modlitwy. Nirvana to jedyne wyobcowanie z
życia, cierpienia, ludzkich wad, które odbierają ludziom sens bytu. Nie wierzy w moc religii, odrzuca ją.
Tęsknota za unicestwieniem.
„Evviva l’arte”
Obraz życia: upodlenie, materializm, bieda, głód, nędza, beznadziejność życia. Podmiot liryczny
określa siebie i sobie podobnych artystów królami bez ziemi (posiadają duszę bez wartości
materialnych, władza duchowa, uczucia, wyrastają ponad przeciętność). Artyści posiadają zdolności
kreacyjne, są powołani przez Boga, który im nadał te zdolności. Dumni i wyniośli są świadomi swojej
wartości. Orły - porównanie do ptaka, który nie może wzlecieć. Dopiero w locie nabierają piękna.
Artysta podnosi głowę. Jest to lekarstwo na kryzys. Sztuka, przywraca wartości. Daje im siłę tworzenia
i przetrwania w beznadziejnym życiu.
„W lesie”
Impresjonizm objawia się tu różnorodnością barw, dynamizmem kolorów, ruchu w opisywanych
obrazach, szkicowości pejzażu oraz grze świateł. Zaangażowanie zmysłów, stworzenie nastroju,
zaduma, refleksja, melancholia
I Sonet
Chaty, piaszczyste wzgórza, sad, stodoły, obory, stare płoty, chude bydło. Zniszczenie, starość,
szarość, smutek, ubóstwo. Z tym smętnym krajobrazem kontrastuje ubiór i witalność ludzi. Barwy i
zdrowie mieszkańców. Jest on pełen podziwu dla prostoty i kontaktu z naturą. Wieś, wspomnienia,
jako miejsce ważne i niepospolite. Poeta związany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam
żyjących. Są oni skazani na ubóstwo. Wtłoczeni do szarego życia. Podmiot liryczny zastanawia się
nad przyszłością, manifestuje przywiązanie do wsi, tamtego życia, codziennych problemów. Czuje się
członkiem wiejskiego społeczeństwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostałe sonety to
wierszowe nowelki. Mają charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.
XV Sonet
Życie kobiety, która po stracie męża sprzedaje ziemię. Utrzymuje się z pracy rąk, a kiedy jest stara to
umiera.
XIX Sonet
Mężczyzna, który był zdrowy, silny, wzór pracy na wsi. Nagle zachorował. Baby go leczyły, ale to nie
pomagało. Nie stać go na doktora.
XXXIX Sonet
Chłopiec, który się uczył pomimo szyderstw kolegów, kształcił się w mieście. Sam zarabiał, ale zmarł
na suchoty.
„W chałupie”
Charakter opisowy, przedstawia nędzę, ubóstwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biedę w chałupie.
Pogoda (szaruga, deszcz), nastrój przygnębienia i smutku. Wnętrze ubogiej chałupy to obraz
realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starość, precyzja opisu. Mieszkańcami chałupy jest starsza
kobieta (zniszczona, zmęczona, zmartwiona) i młodsza kobieta (marzy). Wprowadzają kolory do
szarości życia. Młodość, świeżość i spontaniczność. Warunki życia jednak skażą ją jednak na nędzny
żywot i ubóstwo.
Cechy naturalizmu:
1. szczegóły, wierność drobiazgu
2. tematem jest brzydota, nędza, szokowanie odbiorcy
3. biologizm - brak własnej woli na dalszy los, przygnębiająca wizja, walka o byt, przetrwanie
4. obiektywizm i bezstronność
W dalszej twórczości Kasprowicza nastąpił zwrot ku tendencji młodopolskich. Bunt - utwory
modernistyczne.
„Dies irae”
Opis dnia gniewu Bożego. Osądowi podlegają wszyscy: ludzie żywi, umarli, stworzenia świata - dzieła
Boże. Gniew Boga karzącego za grzechy - rozpusta, zło, zawiść, zbrodnia czyli słabości ludzkie.
Powodem tego jest Bóg i Szatan. Ewa to narzędzie grzechu. Bóg dopuścił do zaistnienia zła. Stworzył
świat i przestał się nim interesować, oddał go szatanowi. W „Hymnach” Kasprowicza ukazana jest
przerażająca wizja dnia przyszłego sądu. Konrad podobny jest do podmiotu lirycznego z hymnu.
Oskarża Boga o przyczynę ludzkiego cierpienia. Czuł siłę boską i prowadzenie do szczęścia. Bunt
przeciw Bogu, walka o dobro świata. Stara się wydrzeć jego władzę nad życiem. Bluźni, obarcza Go
winą za cierpienie i grzechy świata. Bóg unicestwia swój własny twór. Konrad też twierdził, że Bóg nie
kocha ludzi.
Katastrofizm: Postawa głosząca przekonanie, że cały świat dąży do katastrofy, kataklizmu.
Rozpanoszenie grzechu - nie ma ratunku. Zagłada wszelkich wartości.
„Święty Boże”
Forma modlitwy. Podmiot liryczny to człowiek zmęczony życiem. Wołanie do Boga. Człowiek jest
bezbronny wobec zła i niesprawiedliwości świata. Drwi z niego szatan i śmierć. Skazany jest na
samotną wędrówkę by umrzeć także samemu. Jest to katastroficzna wizja. Całe życie zmierza do
grobu. Bezsilność wobec klęski świata. Oskarżenie Boga. Świat jest padołem łez. Los człowieka
podziela natura. Załamany człowiek zwraca się do szatana. Spór z Bogiem - zarzut egoizmu i
obojętności. Bóg nie jest dobry i sprawiedliwy. Ostatnie słowa to bluźnierstwo.
W hymnach jest przeświadczenie o upadku wartości. Oskarżenie Boga. Pozwolenie na rządy szatana
i cierpienie ludzi. Pozostawienie samemu sobie. W późniejszej twórczości poglądy się jego zmieniły.
W III etapie swej twórczości Kasprowicz napisał cykl utworów „Księga Ubogich”. Ukazanie harmonii
świata. Człowiek może uzyskać wewnętrzny spokój poprzez kontakt z naturą i pogodzenie się z
kształtem świata. Umiłowanie przyrody tatrzańskiej. Pogodzenie się z życiem. Zgoda z Bogiem
uspokojenie.
„Przeprosiny Boga”
Nawiązanie do franciszkanizmu. Obcowanie i współistnienie Boga z ludźmi. Ich przyjaźń, zaufanie i
zawierzenie. Szukanie Go, ale Bóg jest wszędzie, na co dzień, a nie tylko w kościele. Doszukiwanie
się winy w samym sobie. Nie obwinianie Boga. Pogodzenie się z dobrem i złem tego świata.
„Kowal”
Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. Forma tekstu i sposób obrazowania jest modernistyczny, ale
treść odmienna. Opis podmiotu: osoba, czynna, aktywna. Chce ona kształtować swój charakter. Ma
poczucie własnej wartości. Ma zasoby energii, ale nie ukierunkowanej. Teraz chce nadać im kierunek.
Każdy ma drogocenny kruszec w piersi, ale nie wszyscy potrafią nadać im odpowiedni kierunek.
Niektóre są słabe. Potencjał noszony przez każdego jest zobowiązany do nadania kształtu swojemu
sercu. Działaniem i czynem. Serce to ideały działania, siła, charakter, osobowość, uczucia
(indywidualność człowieka), dusza, psychika. Ma być zdecydowany, mężny, dumny, silny, decydować
o własnym życiu. Nieprzeciętna indywidualność. Każdy musi pracować nad sobą, ale jeżeli jest to nie
doskonałe to lepiej zginąć niż być słabym i bezwolnym (Nizche). Postuluje aktywność, ciągłe
doskonalenie osobowości. Kowal to symbol tęsknoty do mocy, siły uosobienia poety.
„O miłości wroga”
Opis walki pomiędzy dwojgiem ludzi. Ten co atakuje sam na tym traci, a krzywdzony jest dobry, modli
się za duszę drugiego. Cieszy się życiem, cierpienie przyjmuje z pokorą, umie wybaczyć i być ponad
krzywdzącym. Jeśli człowiek cierpi to łatwiej przyjmuje radość i szczęście. Człowiek, który umie
cierpieć, zna je i przyjmuje je z godnością. Wierzy w szczęście. Jest mądry. Wie, że życie składa się z
dobra i zła.
„Deszcz Jesienny”
Obrazy:
1. wizja powiewnych mar, mgieł unoszących się nad światem, nastrój smutku, przygnębienia, ponury,
żałobny, melancholijny
2. tragedia człowieka, samotność, śmierć, odejście bliskiej osoby, nieszczęśliwa miłość,
rozczarowanie, płacz, spotęgowanie nastroju poprzedniego obrazu
3. szatan błąkający się po świecie, ogród-pustelnia, kwiaty pod popiołem, kamienie na trawie, szatan
smutny śmiertelnie, przerażony okropnością swego dzieła, ogród to symbol świata na którym
panuje szatan, nawet on jest przestraszony spustoszeniem dokonanym przez zło
Nastrój smutku stworzony jest przez epitety i przenośnie. Efekty kolorystyczne: szarość, mgła, czerń.
Monotonna rytmika wiersza. Refren to padający deszcz - onomatopeja (dźwięk szumu kropel) -
monotonne uderzanie o szybę. Synteza sztuk: onomatopeja, kolory, słowo, rytm, nagromadzenie tych
cech kształtuje nastrój (angażowanie myśli by wytworzyć nastrój).
„Przedśpiew”
Mowa o artyście (czciciel gwiazd i mądrości, wyznawca snów i piękna, entuzjazm dla sztuki i natury).
Sztuka rodzi się z miłości. Twórca doświadcza wszystkich trosk ludzkich, ale sztuka wyraża tylko
piękno świata. Sztuka boska, odmienna od życia. Treść to sens, mądrość, piękno. Nie będzie
opisywać życia, ale afirmować go, wskazywać do doskonałości („Confiteor”). Staff czuje się
wybrańcem boskiej sztuki. Mówi o swym życiu, jest doświadczony. Dominuje smutek, przygnębienie,
tragedia. Pomimo tego podmiot liryczny mówi: „Nic co ludzkie nie jest mi obce”. Odwołuje się do
renesansu. Afirmacja życia, odróżnienie od dekadentyzmu. Dopełnienie elementów klasycznych
(jasna klarowna konstrukcja, dystans w mówieniu o emocjach i uczuciach) i modernistycznych.
„Lucifer”
Bohaterem wiersza i podmiotem lirycznym jest szatan. Cechuje go:
1. posiada władzę nad przyrodą i jej żywiołami
2. ma wielką potęgę, ale jest bezsilny
Osoba cierpiąca nie może wszystkiego ziścić. Nudzi się on na świecie. Uosobienie śmierci i ohydy.
Występują tu symboliki biblijne:
1. upadły anioł
2. syn jutrzenki
3. uosobienie zła
Pragnie on zniszczyć świat i raj. Podniosła forma utworu. Świadczą o tym, długie rozbudowane
zdania, epitety i porównania. Zauważamy ekspresjonizm i syntezę sztuk. Chce ukazać przez to
słabość i nikłość władzy, smutek oraz tragizm Lucyfera. Zestawienie różnych obrazów. Surrealizm
oraz symbol. Lucyfer to symbol zła, a Bóg dobra. Odnajdujemy tu elementy shopenhaueryzmu,
dekadentyzm i nitcheanizm. Lucyferowi słońce nie okazuje czci. Uosobienie zła to poczucie
człowieka w danym momencie dziejowym. O wpływ nad człowiekiem ciągle walczy Bóg i szatan.
Człowiek to pionek.
„Ananke” i „Kain”
Bohaterem jest człowiek buntujący się przeciwko przyrodzie czyli uosobieniu Boga. Nawiązanie do
Biblii, człowiek skazany jest na przeciwstawienia się przyrodzie. Za zuchwalstwo, błąd człowiek jest
niewzruszony i hardy. Silny przez uczucia i własną wolę. Człowiek podlega przemijalności życia lecz
wolę posiada większą niż przyroda. Przykład opozycji do dekadentyzmu. Ekspresja. Środki
impresjonistyczne, które oddziałują na myśli. Np. dźwiękonaśladowcze wyrazy. Własna indywidualna
wolność. Analogia do wiersza „Kowal”.
„Emir Rzywulski”
Nawiązanie do romantyzmu. Podmiot mówi o potrzebie odrodzenia porzez zmiany (mesjanizm).
Cechy to męczeństwo, pokuta, rozwój intelektualny. Należy się rozwijać by odzyskać niepodległość.
Poeta wodzem narodu. Neoromantyzm.
Poglądy te zbiegły się z wypowiedzią na temat Alony Iwanowny. Ograbia ona najuboższych. Jest
skąpa, okrutna dla siostry. „wesz”. Jej zabicie to pożytek dla biednych. Rodia czuł się człowiekiem
niezwykłym dlatego ją zabił. Za jej bogactwo chce pomagać biednym. Intencje szlachetne i
altruistyczne. Chce udowodnić, że jest nieprzeciętny. Porównuje się do Napoleona. Pragnie dowieść
swego charakteru. Dla postępu ludzkości może zabijać. Oni decydują o losie innych ludzi - władcy
przyszłości. Zwykli ludzie są materiałem społeczeństwa.
Chciał być wyrachowany i zimny, dbać o szczegóły. Nie wytrzymał emocjonalnie tuż przed mordem.
Zabił obie kobiety w szale i zdecydowaniu. Nie wszystko odbyło się tak jak planował. Komplikacje przy
ucieczce. Śmierć Lizawiety tłumaczył jako przypadkową i konieczną (musiał móc uciec).
Rola Soni
wskazywała mu drogę na zadośćuczynienie i pokutę przyznania, które uspokoi jego napięcie.
dodawała mu otuchy, rozumiała go, nie czuł się samotny
wiara i uczucie, szansa przetrwania na Syberii
Uosobienie dobra. Jej zawód to forma ofiary. Kocha ludzi, uważa, że każdy jest potrzebny i nikogo nie
należy wywyższać. Uświadomiła niedorzeczność idei Raskolnikowa. Wiedząc, że jest niezbędna dla
Rodii idzie z nim na zesłanie. Udowodniła mu, że nie ma altruizmu gdy w grę wchodzi cierpienie
innych. Jej wpływ skruszył opór Rodii. Pojechała za nim bo kierował nią miłość, dobro i szlachetność.
Odpowiedzialna za nawrócenie grzesznika.
Syberia
Zachodzi w nim przemiana wewnętrzna. Zaczyna czuć potrzebę człowieka (Sonię). Czeka go całe
życie, które spędzić chce z Sonią. Stał się bardziej pokorny wobec ludzi i boga - miał cel życia. Zło
może zostać zniszczone przez dobro i szlachetność, a nie przez przemoc.
Jest to kryminał nietypowy bo ukazana jest psychika zbrodniarza i analiza zbrodni. Zbrodnia to
pretekst do analizy postaw ludzkich wobec zła. Powieść psychologiczna. Proces myślowy i analiza
postępowania.
Powieść polifoniczna jest prawie bez narratora. Charakterystyka poprzez dialogi.
Wnętrze bohatera prezentowane jest przez wprowadzenie lustrzanych postaci realizujących działanie.
Swidrygajłow
Sprytny, przebiegły, zdemoralizowany, znudzony życiem. Nagina prawo. Wyrachowany, rozpustny,
lubieżny. Dąży do celu.
Łużyn
Egocentryk, poczucie wyższości, skąpy i wiecznie niedowartościowany. Lubił gdy ktoś był mu oddany,
pokorny i posłuszny. Władczym, niegodziwiec, wyrachowany. Lubił manipulować innymi, rządny
fortuny.
Porfiry i Rodia
Porfiry wprowadza Rodię w obłęd. Prowadzą ciągłą walkę intelektualną. Rodia zdominowany jest
przez emocje i nie mógł racjonalnie rozpatrywać dyskusji. Porfidia był doświadczonym detektywem i
znał reakcje mordercy na aluzję. Rodia gubił się we własnych słowach i tracił orientację. Był
atakowany i musiał się bronić. Doprowadziło to do przyznania się do winy. Nie wytrzymałby dłużej.
Zachował reszty dumy, nie wyrzeka się swej wyższości. Chce zakończyć ten rozdział życia. Po
przyznaniu się do winy emocje odeszły. Opowiada o wszystkim ze szczegółami. Pozbywa się wiedzy
o mordzie. Pozostaje pusty. Równowaga psychiczna powraca.
Kara
Nietypowa skrucha. Nie potępia czynu, ale ma świadomość, że nie był do tego zdolny. Potem dopiero
pod wpływem Soni jego pragnienie pokuty i kary powraca. Mówi o rzeczach w sądzie, które może
zataić i nieobwiniać siebie. Mówi dokładną prawdę. Dzięki temu rehabilituje się we własnych oczach.
Powraca spokój sumienia. Powieść ta jest analizą istoty kary.
69.3.1 TRESĆ
Syn proboszcza. Jeden z pięciu synów. Nauczył się sumienności i rzetelności. Czytał literaturę
przygodową, był skłonny do marzycielstwa. Pociągało go morze był ogarnięty żądzą przeżycia
przygód. Myśli, że morze czyni z człowieka silnego i odważnego mężczyznę. Kształcił się w kierunku
marynarki. Po skończeniu szkoły został oficerem i praktykował na statku. Podczas praktyk wydarzył
się wypadek, a on nie mógł brać udziału w akcji ratunkowej. Nie zdążył. Czuł się zawiedzony,
pokrzywdzony, gorszy, stracił okazję na sprawdzenie się. Został oficerem i zaciągnął się na statek. Po
wypadku przebywał w szpitalu. Został pierwszym oficerem na „Patnie”. Stary, zżarty rdzą parowiec.
Załoga to ludzie nieodpowiedzialni i rozpijaczeni. Kapitanem Niemiec. Był on niemiły. Mechnik był
szubrawcem. Byli bez honoru i zasad. Nie dbali o załogę. Niedbali w zawodzie. Pewnego razu statek
wypełnili pielgrzymi (Maleje). Był statek przeciążony (800 osób). Statek wpadł na coś. Utworzyła się
dziura, przez którą dostała się woda. Podejrzewano, że był to wrak statku. Wszyscy byli pogrążeni we
śnie. Załoga gdy zorientowała się w sytuacji postanowiła ratować siebie. Wpadli w panikę, a Jim
przyglądał się temu. W ostatniej chwili wskoczył na łódź odpływając z nimi. Myśleli, że statek zatonął.
Decyzja Jima była bezwolna i nieświadoma. Skoczył nie myśląc o tym, był przerażony pod wpływem
emocji. Uległ panice, chwili, impuls, odruch, który zaciążył na jego dalszym losie. Brak
usprawiedliwienia dla ucieczki załogi. Na szczęście nikt nie utonął, odratowano wszystkich. Wina
pozostała. Statek odratowany był dowodem ich winy - sprzeniewierzenie się kodeksu marynarzy.
Jedynie Jim poczuwał się do odpowiedzialności. Stawia się do sądu, odpowiada na pytania, przyjmuje
swój los. Był honorowy, miał wyrzuty sumienia i zasady. Nie chciał być traktowany jak pozostała,
załoga. Miał świadomość winy. Poddał się, poniżył. Stawił na sąd. Wyrok - pozbawienie dyplomu
oficerskiego. Nie mógł pływać, wykonywać tego zawodu. Kara niewystarczająca. We własnym
sumieniu chce rehabilitacji za nie moc opanowania własnego strachu. Dalsze losy to rehabilitacja,
pozyskanie zaufania innych ludzi. Tułaczka, wędrówka, zmiana pracy. Wszędzie jest prześladowany
przez złą legendę. Jim chce zapomnieć, ale wszędzie spotyka kogoś kto przypomina mu o tej tragedii.
Czuje się szykowany i pogardzany. Ucieka od przeszłości. Nie widzi zrozumienia u nikogo. Ucieka od
wspomnień. Próby swe zaczyna ciągle od nowa. Zdobywa zaufanie jako nieznany człowiek, nie chce
by go osądzano przez pryzmat wydarzeń na „Patnie”. Chce pokazać się takim jakim jest. Nie chce by
cień z przeszłości przykrywał teraźniejszość. Szuka odkupienia win. Surowa ocena samego siebie.
Marlow umożliwia wyjazd Jimowi do Patusanu. Wyspa dziewicza nie znana ludziom. Tam może się
odnaleźć na nowo. Widzi dla siebie szansę. Zdobywa zaufanie, formuje społeczne rządy. Niszczy
wyzysk. Stworzył państwo gdzie rządził sprawiedliwie, zdobył poważanie i szacunek podwładnych.
Ludzie żyli szczęśliwie. Czuł się on tam znakomicie. Czuł się kochany i potrzebny. Od niego zależało
życie ludzi. Pomagał i opiekował się imi. Uważano go za mędrca, radzono się go. Bez Jima tubylcy
stawali się bezradni. Darzono go zaufaniem i szacunkiem. Miał autorytet. Bezgranicznie mu wierzono.
Brawn to przywódca korsarzy. Chciał ograbić Patusan. Jim nie pozwolił na atak. Zawierzono jego
doświadczeniu. Brawn wykorzystał sytuację i ich zaatakował. Zabił Daina Warisa, przyjaciela Jima.
Brawn wykorzystał zaufanie i dobroduszność Jima. Chciał on puścić pirata bo ten poznał prawdę.
Dobre intencje Jima nie udały się. Po śmierci przyjaciela, Jim wyrusza do Daromina, który go zabija.
Wiedział Jim o takiej możliwości bo Daromin bardzo kochał syna. Czuł się on odpowiedzialny,
przytłaczała go ponownie wina. Kolejna porażka. Sam wymierzył sobie karę. Decyzję tę podjął bo
sumienie zawsze mu towarzyszyło. Nie uciekłby od wspomnień. Człowiek honoru, chciał udowodnić,
że nie boi się odpowiedzialności. Ostatni akt odwagi. Nie pomyślał o ludziach, którzy go kochali
(patusańczycy). Klejnot został sam, bezbronna postać tragiczna. Niezależnie od wyroku cierpiałby.
Zmarnował nadzieje. Marlowa. Obawiał się wyrzutów i zmagań moralnych. Nie był na tyle silny by
rozpoczynać na nowo swoje życie. Sytuacja bez wyjścia. Powieść ta skłania do refleksji nad własną
moralnością. Trudem wyboru. Zło i odkupienie win. Kompozycja luźna. Powieść Jima jest pretekstem
do wyborów moralnych. Subiektywizm wniosków. Wiele narratorów, osobiste refleksje, różne
spojrzenia. Dociekliwość i dokładność. Chęć dotarcia do prawdy. Zaburzenie chronologii (dygresje,
epizody).
Aniela Dulska
W pierwszym wrażeniu uważana jest za brudną, niesympatyczną kobietę. Wciąż krzyczy lub mówi
podniesionym głosem. Obraz antysympatyczny. W jednej chwili może zrobić wiele czynności. Dla
gości przebiera się. Żądna władzy nad swoją rodziną. Skąpa, nic ją nie obchodzi. Zawsze ma być tak
jak ona chce. Uznaje tylko swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. Dostosowuje się do
sytuacji. Powierzchowna i egoistka. Obłudna, zakłamana, konieczność pozorów. Żyje w czterech
ścianach, oszczędza. Nie chodzi do teatru, nikogo nie zaprasza, kontroluje finanse domowe,
podwyższa czynsz domowy, trzyma magiel w sieni. Skąpa do ohydności, obłudna postawa, brudy
pierze pod własnym dachem. W służących nie widzi ludzi. Interesują ją tylko pieniądze, oszczędza
więc na wszystkim i wszystkich.
69.4.1 KOŁTUŃSTWO / DULSZCZYZNA
Jest to życie w obłudzie, fałszu i ograniczeniu. Jest to sposób bycia Anieli Dulskiej. Zakłamanie i
niechęć do szczerości. Taką postawę zaczęto nazywać Dulszczyzną. Skrywanie prawdziwych myśli,
odczuć, przekonań pod pozorami. Skąpstwo. Moralność pozorów bo dostosowuje zasady do ogółu/
Pozorna moralność - Dulska udaje wielką damę, a w domu jest inna. Moralność na pokaz, stwarza
ona pozory, przedstawia siebie jako osobę estetyczną. Kryteria jej postępowania są cyniczne i
wyrachowane.
Felicjan Dulski
Jest podporządkowany swojej żonie. Nie zgadza się z nią, ale jest obojętny. Ignoruje ją, ucieka w
milczenie. Zwątpił w możliwości odmiany żony. „A niech was wszyscy diabli !!!”
Zbyszek
Ma inną postawę. Jest zbuntowany, zabawia się, celowo szokuje i jest zaczepny, wulgarny i
prowokujący. Aniela zaplanowała jego życie. Juliasiewiczowa chciała pokazać mu prawdę, że będzie
się on musiał troszczyć i kłopotać. Ukazała mu prawdziwe życie, widmo odpowiedzialności, nędzę.
Jest kołtunem i jest tego świadom. Jest słaby, ale chce walczyć ze swoim kołtuństwem. Krytykuje
matkę.
Mela
Też się nie zgadza. Też się poddaje by żyć przyjemnie. Nie buntuje się. Postać tragiczna bo jest
naiwna i dobra i nie orientuje się w jakiej atmosferze moralnej żyje.
Hesia
Podobna do matki. Pogardza Hanką, bije ją i się z niej wyśmiewa. Ma już wypaczony charakter. Nikim
się nie interesuje. Lubi tylko tańce, stroje i studentów.
Dulscy mieli być typową rodziną filistrów. Zapolska stworzyła i komedie i tragedie. Sztuka
naturalistyczna. „Menażeria ludzka”. Odsłania ona temat drażliwy, postawa obiektywna, fotograficzna
dbałość obyczajowa.
Akcja utworu dotyczy dwóch stanów. Inteligencji ze strony pana młodego oraz chłopstwa ze strony
panny młodej. Brak przedstawicieli arystokracji czy proletariatu. Wyróżnia się tu dwa rodzaje scen:
1. realistyczne - osoby, bohaterowie tworzą nurt satyryczny
2. symboliczno-irracjonalne - obok realistycznej rzeczywistości występuje metafizyka, osoby-duchy.
Ukazane uczucia konkretnych osób.
Ze scen realistycznych wyczytać można stosunek Wyspiańskiego do zjawisk i uczuć.
Inteligencja
1. Niezdolni do czynu. Pomimo ataku chłopów na szlachtę, bawią się razem z nimi, chwilowo
zapomnieli o tym wydarzeniu.
2. Przeklinają przeszłość, ale nic nie robią. Żałują tego co było lecz nic nie robią by to zmienić.
Uważają, że poprzez przeszłość są niewolnikami.
3. Brak aktywności działania. Dziennikarz wspomina dzwon Zygmunta, stare stroje. Wszystko
uśpione. Inteligencja czeka na coś lub na kogoś.
4. Pospolici, niedojrzali politycznie. Np. Gospodarz powierza róg Jaśkowi, a to przecież on miał na
nim grać.
5. Pogarda dla współczesnych. Pokolenie skazane na degenerację, tylko sztuka, a ona też nie jest na
czasie. Poezja nie o tym co żywotne - spokojna jest. Usypia, znieczula, nie pobudza emocji, które
mają być domeną. Błahe sprawy są poruszane. Utwory są identyczne. Powierzchowna,
bezideowa, słowa bez pokrycia. Nie zmieniają się w czyn. Opieszała poezja.
Chłopi
1. Gotowi do walki, ale potrzebują przywódcy
2. Podatni na walkę chętnie będą uczestniczyyć w działaniu
3. Zawzięci, odwołują się do chlubnych kart historii
4. Zżyci ze sobą. Oczekują, że ktoś poprowadzi ich do walki. Chłop czuje potrzebę działania, decyzję
o podjęcie działań pozostawia inteligencji. Chętni do walki, ale mierzi ich apatia.
5. Uważają, że ludzi z miasta trzeba trzymać krótko by nie przejęli kontroli nad chłopami
6. Widzą własną potęgę, ale nie są przygotowani bo wartości materialne stanowią dla nich większe
znaczenie.
7. Nie umieją dobrze gospodarować i zaciągają długi
8. Nie boją się zawstydzić panów, nieufni, krytycznie nastawieni do inteligencji.
9. Otwarci, spontaniczni, szczerzy w reakcjach, garną się do wiedzy, znają swą potęgę i moc,
wartość. Garną się do działania, ale nie dorośli do czynu. Zapalni jak słoma. Trzeźwo i realnie
oceniają.
10. Skorzy do bójek, porywczy, dążą do bogactwa, stają się próżni.
Podczas wesela spotykają się dwa różne światy. Ludzie ci nie potrafią się porozumieć. Prowadzi to do
rozbieżności, do oceny przeszłości i różnego widzenia narodu. Chłopi skorzy do działania, konkretnej
walki, ale to inteligencja ma przodować bo chłopi są za słabi. „Wesele” to satyra na współczesność.
Nie zdolność do czynu całego pokolenia. Rzekomy solidaryzm. Stylizowanie się na poszczególną
modę. Pod maską przyjaźni i braterstwa kryje się niechęć, urazy, nie zrozumienie.
Widmo
Narzeczony Marysi, który zmarł na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przybył na wesele.
Rozpamiętuje chwile gdy byli razem, gdy istniała między nimi jakaś więź. Jest to upostaciowanie
wnętrza Marysi. Z jednej strony cieszy się ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodziła się z
jego śmiercią. Jest to symbol utraconej miłości. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się
stabilizacji z mężem. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem,. Wesele sprowokowało ją do tych rozważań.
Raz się cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.
Stańczyk
Dziennikarz „Czasu” należy do organizacji „Stańczyków”. Stańczyk to symbol mądrości. Głos
wewnętrzny dziennikarza. Wie on, że dziennikarz jako inteligent powinien przewodzić narodowi. Jest
też symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpieczeństwa zaniku walki. Zarzuca
dziennikarzowi słowne deklaracje. Przyznaje się do bezczynności, obwinia za sytuację przeszłość.
Jawi się jako dekadent, pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Stańczyk przypomina czasy
Jagiellonów. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrząsnąć
społeczeństwem, by wyrwać ich z marazmu. Cena jest świętość tradycji. Nie widzi przyszłości dla
Polski widzi, że złą obrał drogę. Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyraża pogardę
dla bratania się z ludem. Widzi fałsz solidaryzmu. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z ironią wręcza
mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywódca narodu.
Rycerz
Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta ma odczucie siły.
Dekadentyzm, a poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwycięstwa.
Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem
ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagiełły. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki.
Osądzona jest zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła. Poeta
nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na
społeczeństwo.
Hetman
Duch hetmana Branickiego, który gardził chłopami. Symbol fałszu, zdrady, magnackiego egoizmu.
I to mu zarzuca pan młody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad chłopami. Polska mu nie
pomoże bo zaprzedał on kraj szatanowi. Pan młody żeniąc się z chłopką zdradził swój stan. Tłumaczy
mu, że to moda, a nie szczere bratanie się z ludem.
Upiór
Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Jest on cały we krwi bo wielu zabił. Chce się
obmyć wodą. Dziad stara się go odpędzić. Upiór jako zimny trup. Dla Szeli ważne są dobra
materialne. Przypomina, że bratanie się chłopów i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem
krwawej zemsty na panach.
Wernyhora
Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. Zszedł on z obrazu Matejki. Przewiduje przyszłość. Zwiastun
czynu i niepodległości.
1. Złoty róg to symbol walki, znak czynu, ma ruszyć społeczeństwo. Do walki nie dochodzi bo
gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano
cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm chłopstwa. Nie spełni się to.
2. Czapka z piór to symbol przywiązania do rzeczy błachych i matrerialnych. Ostrzeżenie by nie
przekładać wartości prywatnych nad państwowe.
3. Sznur to symbol niewoli
4. Dzwon Zygmunta symbol wielkości Polski
5. Kosy nasadzone na sztorc to mit racławicki, gotowość walki
6. Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej
Ponownie pojawia się chochoł, który jest symbolem całego narodu. Scena najbardziej smutna.
Goście weselni symbolizują naród, chata to Polska w której krzyżują się wszystkie problemy. Osoby
dramatu to symbole tradycji i przeszłości. „Wesele” to diagnoza polskiego społeczeństwa. Końcowy
taniec chochoła to kwintesencja myśli zawartej w utworze. Krzak bez życia otulony słomą na zimę.
Oznacza uśpione wartości narodu. Na wiosnę się obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na
odzyskanie niepodległości.
Muzyka
1. weselna
2. chochoła
3. zawodzenie wiatru
4. odgłosy tańczących ludzi
5. odgłosy wsi (pianie koguta)
6. tętent konia
7. cisza
8. szelest słomy chochoła
9. świergot ptaków
10. piosenka Jaśka
11. melodyjność utworu, liczne powtórzenia
Utwór poprzez syntezę sztuk w połączeniu z wydarzeniami zmierza nastrój z aktu do aktu. Akt II to
rozpamiętywanie, rozmowa samego ze sobą. Akt III to marazm, niemoc, zmęczenie i otępienie. W
„Weselu” mamy przewidziane przez aktora intencje autorskie. Sens komediowy i metaforyczny.
Ludzie bezdomni w utworze to mogą być ludzie ubodzy, biedota, mieszkańcy ulicy Ciepłej i
Krochmalnej np. Ciotka Pelagia mieszkająca w domu brata będąc na jego łasce. Przeludnienie
mieszkań robotniczych, robotnicy mieszkają wraz z krewnymi. Brak odrębności i swobody życia.
Bogaci się nimi brzydzą. Odrzuceni przez społeczeństwo. Wyobcowani. Wykorzystywani są poprzez
pracę fizyczną, ale nikt nie zapewnia im warunków do życia. Brak ciepła rodzinnego.
Tłumy, zbiorowiska budzą niechęć. Odrażają. Jednak indywidualne postacie budzą litość.
Tomasz Judym
Nie miał prawdziwego ogniska domowego. Sierota bo rodzice zmarli. Wychowywany przez bogatą
ciotkę. Tam nie zaznał szczęścia rodzinnego. Był służącym, chłopcem na posyłki, lekceważyli go
wszyscy. Miał też szansę opieki. Środowisko z którego się wywodził odtrąciło go, stracił przynależność
do tej klasy. Inteligencja (lekarze) odrzucili go także, brak zgody z jego poglądami, nie akceptowano
jego pochodzenia. Tak też postąpiła arystokracja z którą się kontaktował. Judym wywodził się z
biedoty, ale się jej brzydził. Nie znajduje też miejsca wśród lekarzy i arystokracji. Nie przynależał do
żadnego środowiska. Inna forma bezdomności to samotność - z wyboru. Tomasz świadomie
rezygnuje z rodziny i małżeństwa z Joanną. Jest on bezdomny bo nie może wrócić do rodzinnego
domu bo po prostu on nie istnieje. Tuła się. Po pobycie w Warszawie jedzie do Cisów, a potem do
Zagłębia Dąbrowskiego, ale nigdzie nie znalazł oparcia. Był samotny w propagowaniu idei. Z
poglądami jego nikt się nie solidaryzował. Bezdomność duchowa - nie miał bratniej duszy, przyjaciela.
Joanna Podborska
Bezdomna. Sierota, po stracie rodziców mieszkała u ciotki w Kielcach. Tam się uczyła, ale nie mogła
liczyć na uczucia. Po skończeniu gimnazjum pojechała do Warszawy. Pani Niewadzka zatrudniła ją
jako guwernantkę. Bezdomnością jest strata majątku, domu rodzinnegio. Tuła się ona po innych
domach. Joanna nie czuje przynależności do żadnej klasy społecznej. Stara majątku, brak akceptacji
ze strony ziemiaństwa. Wyobcowana. Jest ona samotna, nikt nie akceptuje jej poglądów (prócz
Judyma, który ma poodobne). Widzi ona na świecie zło i stara się z nim walczyć, ale jej zapał jest
lekceważony lub traktowany z pobłażliwością. Nie znajduje poplecznika, który by wraz z nią
działalność tą kontynuował. Jest bezdomna bo zostaje odtrącona przez Tomasza i traci nadzieję na
dom rodzinny. Jej bezdomnością jest emancypacja. Jest to uznawane za niecodzienny przejaw
kobiecości.
Wiktor Judym
Też jest bezdomny. Żyje w nędzy, ubóstwie (elemennty bezdomności biedoty). Sierota bez domu
rodzinnego. Judymowie za granicą czują się obco i nie mogą się odnaleźć w innej rzeczywistości.
Bezdomność polega na braku przywiązania się do domu. Wiktor traci ojczyznę (emigracja zarobkowa)
- też bezdomność.
Leszczykowski
Wywodził się ze szlacheckiej rodziny spod Cisów. W wyniku represji stracił majątek. Wyjechał za
granicę. Tęskni do ojczyzny. Pracowity kupiec wspomagający utalentowanych Polaków i rodzinne
Zagłębie. Powstaniec i demokrata.
Kożecki
Dekadent, myśli o śmierci. Nie jest rozumiany przez ludzi. Człowiek zagubiony w zdegenerowanym
świecie. Jego poglądy są przyczyną odrzucenia. Nieprzystosowany do życia, popełnia samobójstwo.
Daszkowska
Samotna, nieszczęśliwa widzi kres swojego życia. Pozbawiona serdeczności i ciepła rodzinnego.
Umarła.
71.1.4 UNIWERSALNOŚĆ
1. stały niepokój pozwala mu godzić się na zło świata
2. znalezienie celu i sensu życia, uparcie dąży do niego walcząc z przeciwnościami losu.
3. konsekwencja, ustawiczne ścieranie się z przeciwnościami losu.
4. postawa pełna pasji, altruistycznego społeczeństwa, chciał ją spełnić za wszelką cenę.
Utwór ten można interpretować na wiele sposobów. Utwór prezentujący sytuację ekonomiczno-
społeczną drugiej połowy XIX wieku. Utwór o dwóch postawach etycznych. O dwóch bohaterach
różnych pokoleń.
1. Dominik Cedzyna jest wyniosły, dumny ze szlacheckiego pochodzenia, gardzący innymi, nie
dostrzegający krzywdy chłopów. Pracowity, zle nie ma zawodowej etyki (oszujkuje chłopów
wiedząc, że nie jest to moralne). Myśli dawnymi kategoriami, honorowy. Wykorzystuje chłopów
uważając, że tak ma być, że powinni go słuchać.
2. Piotr Cedzyna jest uczciwy, pracowity, szanuje swoją pracę oraz innych gdyż każdy ma równe
prawa do pracy. Pogłębia wiedzę widząc w niej klucz do dobra przyszłości. Dla niego nie jest
ważne pochodzenie, ale wykształcenie zdobyte pracą bezkompromisową. Jest maksymalistą
etycznym i bardzo kocha ludzi.
Obu łączy wielka miłość, która sprawia, że Piotr wraca do kraju mimo korzystnych propozycji. Gdy
odkrywa, że ojciec opłacał jego studia pieniędzmi robotników chce wracać i oddać je. Konflikt moralny
między miłością do ojca, swoimi ideałami. Tragizm bo każde wyjście jest złe. Chce oddać pieniądze by
uratować honor ojca. Dominik traci syna przez wielką miłość, która nakazywał mu okradać robotników
dla niego. Po jego stronie działa miłość bo nie działał on z premedytacją. Nie wiedział, że czyni źle.
Jednak racje są po obu stronach. Nie zawsze dążenie do celu jest opłacalne np.: „Lord Jim”, „Dzika
kaczka”.
Samotność Piotra:
1. żyje na obczyźnie, tęskni do kraju
2. żyje bez ojca
3. niedoceniony
4. osoba, którą daży szacunkiem i miłością nie rozumie go, jego poglądów, wartości moralnych
5. nie zgadza się z ojcem i chce mu pokazać, że robi on źle. Konflikt pokoleń
6. Skazuje się na samotność wyjeżdżając z kraju - ostatecznie
Samotność obojga potęgowana jest przez niemożność zrozumienia się. Konflikt dwóch sposobów
rozumowania. Dominik to przedstawiciel przemijającej ideologii szlacheckiej. Piotr to prekursor
nowego systemu wartości, nowego sposobu spojrzenia na świat.
Cechą charakterystyczną dla prozy Żeromskiego jest występowanie dwóch kompozycji literackich:
Ironii i liryzmu.
1. Liryzm to opisywanie przeżyć w sposób dostojny, z szacunkiem dla bohatera. Opisy przyrody,
pejzaż o charakterze mentalnym (odzwierciedlenie nastroju, emocji i duszy bohatera), dobór
środków stylistycznych i metafor i porównań. Tu przedstawione są uczucia i miłość Dominika, żal i
tęsknota - list Piota i scena końcowa - bezgraniczna rozpacz.
2. Ironia to dzięki niej autor osiąga wyraz ironiczny na zasadach kontrastu językowego. Mówienie o
sprawach błahych językiem poetycznym i odwrotnie. Tu losy i kariera Bijakowskiego.
Zastosowanie tych elementów służy autorowi do ukazania swojego stosunku do bohaterów.
Naturalizm: opis prymitywnych warunków życia i pracy robotników (głód, choroby, niebezpieczeństwo
pracy).
71.3 „SIŁACZKA”
Stanisława Bozowska i Paweł Obarecki to przedstawiciele ideologii lansowanej pod koniec XIX wieku.
Postawa pozytywistyczna. Kontrast dwóch postaw:
Stasia Bozowska
Pochłonięta pracą, chciała zniszczyć analfabetyzm. Dlatego została nauczycielką i uczyła
podstawowej wiedzy ubogich. Robiło to z przyjemnościom i jednoczesnym obowiązkiem, czuła
satysfakcję. Zainteresowała ludzi literaturą. Jej sukces to napisanie książki i pozyskanie szacunku
ludzkiego. Przejęli się oni jej chorobą. Miała autorytet. Charakteryzowały ją:
1. hart ducha
2. odwaga w pokonywaniu losu
3. bezkompromisowość w dążeniu do celu
4. upór w działaniu
Poświęciła swoje prywatne życie dla skromnych objawów wdzięczności i sympatii. Wzór moralny,
który autor afirmuje. Stasia nie ma wad, jest krystalicznie idealna - nieprawdopodobne. Jako postać
literacka może budzić oburzenie bo jest fałszywa w swej doskonałości.
Paweł Obarecki
Jest on bardziej realną postacią. Przyjechał do Obrzydłówka by leczyć ludzi. Po wsi jeździł z apteczką.
Przeciw niemu wystąpił aptekarz i balwierz. Wmawiali ludziom, że jest on oszustem, szarlatanem
posługującym się czarną magią. Ludzie nie ufali mu bo chciał leczyć za darmo. Nie zgodne to było z
dotychczasowymi zasadami. Ktoś kto nie chce zapłaty jest podejrzany. Obarecki nie miał argumentów
na obronę. Usiłował zgodnie z własnymi zasadami realizować zmiany. Zrezygnował na skutek presji,
złośliwości i niechęci ludzkiej. Zabrakło mu sił, a ludzie nie traktowali go serio. Nie był w stanie tego
pokonać i załamał się. Zrezygnował i przeszedł na mentalność ludzi, którymi gardził.
71.4 OPOWIADANIA O ROZLICZENIU ŻEROMSKIEGO Z IDEOLOGIĄ
POZYTYWISTYCZNĄ
Obarecki, Bozowska, Piotr to realizatorzy haseł pozytywistycznych., których urzeczywistnienie jest
niemożliwe - utopia. Te hasła miały realizować jednostki. Po Stasi nie było następczyń. Ideologia
pozytywistyczna realizowana była przez jednostki, które nie mogły sobie poradzić. Stosunek
Żeromskiego do tych idei jest następujący. Jest on czołobijący dla haseł, idei, teoretycznie wielkiej i
wspaniałej. Jednoznacznie prezentuje krótkowzroczność pozytywistów (młodzi, słabi, nieodporni
ludzie). Pozytywizm żądający przebudowy społecznej usiłował zażegnać złe konsekwencje. Autor
poprzez te postacie ukazał nierealność spełnienia programu pozytywistów. Oddał głos faktom. Stasia
nie pdołała warunkom tak jak i Paweł. On nie podołał od strony psychicznej ona fizycznej. Ich postawa
ideowo-moralna nie oparła się warunkom w jakich żyli. Są pełni woli walki. Przeciwstawiają się złu na
przekór wszystkim, samotni (bohater romantyczny). Bezgraniczne oddanie i poświęcenie się idei,
moralne piętno dobroci to cechy wielu bohaterów Żeromskiego, który odwoływał się do tradycji
bohatera romantycznego.
Bohater pozytywistyczny:
1. społecznik, kierują nim emocje
2. inteligentny
3. samotny z racji swej nieprzeciętności, indywidualista
4. altruista
5. reprezentuje nieprzeciętne wartości moralne, jednostka bierze odpowiedzialność za zło, los świata,
narzuca sobie obowiązki, które usiłuje bezkompromisowo rozwiązać.
Jan („Rymwid”)
Ma cechy bohatera patriotycznego. Sprawy ojczyzny stawiał ponad wszystko. Bezkompromisowy,
odważny, dumnyy, pełen godności, siły woli, pogardy dla wroga i śmierci. Poświęcił swe życie, złamał
przysięgę wojskową, podeptał honor, przeciwstawił się tradycji rodzinnej, osierocił dziecko. Postawa ta
jest heroiczna i bardzo wyniosła.
Generał Rozłócki
Nie jest patriotą. Lojalista, konserwatysta, tradycjonalista. Wierny carowi i złożonej przysiędze. W
obliczu sytuacji wyboru honoru lub patriotyzmu wybrał honor. Inaczej niż Rymwid. Dobry żołnierz,
generał mimo, że nie Rosjanin. Rangą dowodzi lojalność i oddanie armii. Tradycją rodzinną było to, że
przedstawiciele męskiej linii rodu służyli w wojsku. Armia w której Polacy mogli służyć była rosyjska.
Bracia Rozłuccy robili w niej karierę. Brat prosił by ten wychował jego syna Jana jak najlepiej. Byli ze
sobą zżyci, kochał go jak syna. Stąd wściekłość, że Jan zbrukał imię rodziny jako zdrajca. Rozłucki był
dumny z zachowania Jana przed plutonem egzekucyjnym. Nieugięty i dumny. Oboje stoją przed
dramatem trudnego wyboru. Jan stanął przed sądem za dezercję i zdradę. Grozi mu kara śmierci.
Generał przyrzekł na honor brata, że wychowa syna. Teraz skazuje go na śmierć. Kochał go jak syna,
ale wybrał honor. Jako sędzia zgodny musiał być z prawem. Musiał być obiektywny. Podtrzymać
dobre imie w oczach innych Rosjan oraz swego bratanka dla którego był autorytetem i postacią która
nie ugięła się w trudnej sytuacji. Musiał zachować twarz bezstronniczego człowieka lub okazać się
stronniczym. Jana czekała natychmiastowa śmierć lub więzienie czyli męczeńska śmierć. Dla
generała ważna jest godność i honor nie istnienie. Zachował honor bratanka, a w jego mniemaniu było
to najlepsze rozwiązanie. Kierował się swoimi zasadami decydując o losie bratanka. Przed egzekucją
Jan przekazał wujowi na wychowanie syna. Uznał za słuszny system wartości generała. Wiedział, że
jego synowi zostaną zaszczepione takie wartości jakie miał Jan.
Zbiorowość wiejska jest bohaterem zbiorowym. Często pokazywana jest ona jako bohater odrębny
(wymarsz na las, wygnanie Jagny). Autor sugeruje to poprzez dialogi - głos opinii publicznej. Nie
wiadomo co kto powiedział. Wiele osób o podobnej opinii. Zbiorowość zespala się w jedność gdy
dotyczy to wszystkich (las). Zbiorowość to suma istnień indywidualnych, różnie scharakteryzowanych.
Brak postaci wiodącej.
Antek Boryna
Pracował u ojca w gospodarstwie. Ambitny, dumny, chce posiadać ziemię. Uważa, że za ciężko
pracuje u ojca, który powinien odpisać mu część majątku. Ojciec nie robi tego. Antek okazuje mu
nienawiść. Pogłębia się ona gdy Maciek pobiera się z Jagną i jej przypisuje część majątku. Antek
także kocha Jagnę. Pałając do niej szaloną miłością przestaje interesować się rodziną. Po romansie z
macochą został odrzucony przez mieszkańców wsi. Podczas walki o las Antek chciał zabić ojca
wykorzystując sytuację, ale gdy życie Macieja było zagrożone to rzucił mu się na ratunek, odrodziła
się w nim miłość synowska. Czuje do ojca szacunek i respekt. Kierują nim emocje. Przeżywa
metamorfozę w trakcie utworu. Zabójstwo borowego odciska piętno na dalszym jego życiu i
postępowaniu. Przebywając w więzieniu traktuje Hankę jak obcą. Po powrocie z odosobnienia zmienia
się. Zwycięża w nim rozsądek. Podziwia pracę Hanki. Dostrzegł, że ona nigdy go nie opuściła.
Podczas wypędzenia Jagny solidaryzuje się z gromadą. Jest konfliktowy i wybuchowy. Dumę i
ambicje odziedziczył po ojcu. Ze zbuntowanego człowieka stał się dobrym gospodarzem. Stosunek
jego do Jagny to nie miłość, ale namiętność bo zafascynowany jest jej urodą. Gdy zrozumiał, że przez
nią wplątuje się w coraz gorsze kłopoty porzuca ją. W związku tym brakowało więzi emocjonalnej,
związku dusz. Nienawidził jej za to iż nie mógł się od niej uwolnić. Po powrocie z więzienia staje się
bardziej rozumnym człowiekiem. Reprezentuje nowe pokolenie.
Hanka
Wywodziła się z biednej rodziny. Będąc żoną Boryny wynosiła się wyżej niż inne kobiety. Początkowo
nieśmiała i uległa mężowi. Na nieszczęście reagowała płaczem. Nie potrafiła walczyć o swoje prawa i
racje. Cierpiała milcząc. Brakowało jej miłości męża. Oczekiwała uznania, ale Antek lekceważył ją.
Mimo to zawsze go kochała i była mu wierna. Nie wierzyła w jego romans. Dumna ze swej pozycji we
wsi. Jej bierność zmienia bieda, której doznała po wypędzeniu od Macieja. Zaczęła dbać o swoje
sprawy. Ulegał metamorfozie. Stała się zaradną, samodzielna i nieustępliwa. Dla dobra dzieci gotowa
wyrzec się godności. Zorientowała się, że na miłość Antka nie ma co liczyć. Odezwały się w niej
instynkty macierzyńskie. Jej duma i hardość wszystkich dziwiła. Te cechy czyniły ją w oczach Macieja
godną zaufania. Upewniwszy się o zdradzie męża wiedziała, że sama musi walczyć o siebie i dzieci.
Po bitwie o las przeniosła się z dziećmi do Macieja. Chciała wykorzystać możliwość by przejąć
gospodarstwo. Świadczy to o jej zaradności i przebiegłości. Wierząca. Prosi Boga o siłę do działania.
Dumna. Nie chciała by ludzie plotkowali o niej. Pomagała innym. Nienawidziła Jagny. Widziała w niej
przyczynę całego zła jakie ją spotkało. Kłóciły się. Potrafiła jednak stanąć w jej obronie i zrozumieć ją.
Umiała przebaczyć. Chciała zdobyć męża pracowitością i zaradnością skoro nie mogła urodą.
Nienagannie zajmowała się gospodarstwem. Boryna powierzył jej pieniądze i gospodarstwo. Typ
kobiety, która przez nędze i cierpienie dochodzi do ideału. Wie co to bieda i nie zapomina o biednych.
Wspaniałomyślna dla innych, nie tak wyniosła jak kiedyś. Czuje swą siłę i przewagę nad Antkiem.
Silna psychicznie, potrafiła przeżyć wszystkie upodlenia.
Jagna
Pochodziła z bogatej rodziny. Dużo się o niej plotkowało, wypędzono ją. Jej wrażliwość była odmienna
od wrażliwości przeciętnej dziewczyny. Efekt wychowania przez matkę. Rozpieszczona, wyrosła na
delikatną osobę, stworzoną do wyższych celów, nie do prac gospodarskich. Nie musiała pracować.
Nie rozumiała istoty życia na wsi. Była podobna do matki. Doskonale się ubierała i miała świadomość,
że jest najpiękniejsza we wsi. Budziła tym zazdrość innych kobiet. Miała inną mentalność bo nie dbała
o majątek i ziemię. Nigdy nie odczuwała biedy. Praca nie była dla niej ważną wartością. Nie martwiła
się o przyszłość, żyła teraźniejszością poddając się losowi. Nie zajmowała się gospodarstwem Boryny.
Nie martwiła się tym co robi./ Wartością dla niej była jej niezależność. Kieruje się uczuciami i
emocjami. Brak, typowego dla Hanki, wyrachowania, chłodnej kalkulacji. Często zdawała się na
instynkt. Potrafiła dużo marzyć i myśleć o romantycznej miłości. Miłość dawała jej siłę do życia. Była
sensem jej życia. Wciąż tęskni za czymś czego szuka sama nie wiedząc dokładnie czego. Nie
wystarcza jej to co ma. Ceni wolność i niezależność. Chciała żyć pełnią życia. Nie chciała mieć
żadnych obowiązków. Wrażliwa i współczująca, ale nie każdy to dostrzegał. Nie była uległa, pokorną i
posłuszną żoną. Nie chciała być przez nikogo ograniczana. Nie rozumiała, dlaczego ludzie tak na nią
nastają. Utalentowana plastycznie, lubiła zabawę. Nastawiona na branie od życia. Postać tragiczna,
jej psychika nie nastawiona była do życia w wiejskiej gromadzie. Nieszczęśliwa. Typ młodej
rozwichrzonej, wyrywający się z pęt osobowości. Antek był dla niej ideałem, ale potem ujrzała w nim
przeciętnego człowieka. Nie wiązała ich prawdziwa miłość. Antek dawał jej oparcie. Był wymyślonym
przez nią romantycznym kochankiem. Nie okazał się tak ciekawy. Nie dawał jej miłości jakiej pragnęła.
W Jasiu pociągała ją jego mądrość. Zafascynowana jego delikatnością i inteligencją. Związek dusz
bez podtekstu erotycznego. Potrzebowała obiektu uwielbienia gdy Antek był w więzieniu.
Wójt
Jeden z najważniejszych ludzi we wsi. Gdy przyłapano jego z Jagną gdy brakowało w kasie pieniędzy,
ludzie obwinili ją, a nie jego. Rozpustnik nie szanujący żony i rodziny. Wykorzystywał stanowisko dla
własnych celów. Trzymał z dziedzicem nie martwiąc się o prawa mieszkańców. Butny, zarozumiały,
ma się za lepszego. Podkreślał swój autorytet mówiąc „Ja, wójt wam to mówi”. Kreuje się na męża
opatrznościowego gromady. Pewny siebie i tego, że nikt nie może mu zaszkodzić. Czuł się bezkarny,
lekceważył ludzi, obyczajowość, moralność.
Kowal
Mąż Magdy corki Maćka. Chciwy i pozbawiony skrupułów. Wiąże się z ludźmi mogącymi przynieść mu
korzyść. Małżeństwo z Magdą to dla niego szansa na zdobycie większego majątku. Zależy mu na
spadku. Chciał po kryjomu wykraść pieniądze Boryny tak, by nikt nie dowiedział się o jego chciwości.
Nie dba o rodzinę. Człowiek przebiegły wykorzystujący ludzi (Antka). Wścibski, chciał być do
wszystkiego dopuszczony. Chce być zawsze tym, który wygrywa. Butny i porywczy, nie ma szacunku
dla Macieja. Podjudzał ludzi przeciwko Antkowi. Po śmierci Boryny szukał pieniędzy. Złośliwy i
zdecydowany intrygant. Ludzi boją się go i czują respekt bo jest w stanie zaszkodzić najlepszym i
najważniejszym gospodarzom. Z racji posiadania majątku należy do pierwszych gospodarstw, które
podejmują decyzję ogółu.
Szymek
Podporządkowany matce, bał się jej. Dominikowa dbała o Jagnę przez co z bratem musieli
wykonywać kobiece prace. Upokarzające. Zbuntował się przeciw takiemu traktowaniu gdy poznał
Nastkę. Matka jest przeciwna ślubowi. Nastka nie ma wiana. Dominikowa straciła by parobka. Po
kłótni z matką zostaje wygnany z domu. Kupuje ziemię od dziedzica (niewielki skrawek nie urodzaju).
Buduje dom. Jego upór i samozaparcie sprawiły, że inni pomagali mu wyrażając swe uznanie dla jego
pracy. Dumny i nie prosił nikogo o pomoc. Metamorfoza: Z popychadła podporządkowanego matce
pod wpływem uczucia zmienia się w dobrego gospodarza.
Jagustynka
Starsza i biedna kobieta. Zapisała dzieciom ziemię i poszła na „wygnanie”. Mieszkała u różnych ludzi,
zaciągała się do pracy. Wszyscy obawiali się jej ciętego języka. Wiedziała o wszystkim co działo się
we wsi. Nie miała szacunku do nikogo i niczego, a było to wynikiem krzywdy jakiej doznała od dzieci
pracując bardzo ciężko przez wiele lat. Dumna i pracowita. Wiejska typowa plotkująca baba. Jedyna
radość jej życia. Na koniec chce godzić się z dziećmi mimo, że jest to dla niej upokarzające.
Dwulicowa. Czuje się skrzywdzona przez los, samotna. Stąd bierze się jej złośliwość i oschłość.
Nienawidzi całego świata, bogatych i biednych. Zawsze przyznawała racjęt emu z kim rozmawiała.
Przebiegła,cieszyła się gdy innym przydarzało się nieszczęście.
Wesele
Odbywały się na zimę i jesień - brak prac gospodarskich. Najpierw przysyłano zaufanego do panny by
wiedzieć czy zalotnik jest mile widziany. Potem przysyłano swatów z wódką. Im lepszy swat tym
lepsza pozycja pana młodego. Jeśli oświadczyny są przyjęte to panna młoda musi wypić kieliszek.
Potem idą do karczmy (zmówiny) gdzie ustalany jest posag dla panny młodej i ewentualne zapisy dla
panny młodej od pana młodego. Do domu panny młodej kobiety znoszą jadło by jej matka się nie
wykosztowała. Matka panny młodej błogosławi obrazem młodych. Do kościoła idzie się w kolejności:
młoda z drużbami i druchnami, młody, rodzina młodych i reszta wsi. Kolejność dowolna w drodze do
domu weselnego. Panna młoda musi zatańczyć z każdym mężczyzną na weselu jeden taniec.
Pierwszy i ostatni rezerwuje dla pana młodego. W drugi dzień wesela są oczepiny. Boryna jako
najbogatszy we wsi musiał mieć bogate i huczne wesele. Ważna jest kolejność potraw i partnerów
tanecznnych dla panny młodej. Ważne przyśpiewki.
Boże Narodzenie
Przerwa od prac gospodarskich. Nastrój pośpiechu, gotowania, zamętu. Chleb, mąka do klusek.
Ozdoby świąteczne. Placki z miodem i serem. Jedliną przystrajają kościół. W Wigilię kościelny roznosi
opłatek. We wschodnim rogu domu stawia się snop siana. Siano jest też pod obrusem. W Wigilię cały
dzień post. Po pierwszej gwiazdce łamią się opłatkiem. Kolejność potraw: Barszcz czerwony, śledzie,
kluski z makiem, racuchy. Dla Jagustynki dodatkowe nakrycie przy stole. Piją kawę i słuchają
opowieści o Jezusie. Gospodyni i parobcy łamią sięopłatkiem ze zwierzętami. O północy pastorałka.
Jesień - prace
Pod koniec września zbierano kartofle. Robiły to kobiety i dzieci. Orano ziemię lub robiono zasiew.
Praca mężczyzn. Od tych robót zależało życie w zimie. Gdy słyszeli bicie dzwonu na Anioł Pański
przerywali pracę i modlili się. Po pracy pod wieczór zaganiano zwierzęta do zagród. Dojono krowy i
rozpalano ognisko w kominku. Nad ranem dojono krowy i ruszano w pole. W niedzielę wyprowadzali
zwierzęta na popas i szli do kościoła. Potem jedli obiad i gromadzili się w karczmie. Wybierali się na
jarmark by uzupełnić zasoby. Gdy zaczynał padać deszcz rozpoczęto zbierać kapustę. Wieczorami
opowiadali o swojej pracy. W Zaduszki szli rano do kościoła na Nieszpory. Składali księdzu i
organiście ofiarę by ci modlili się za dusze zmarłych. Niektórzy kładli na grobach chleb. Był to dzień
udręki, a święto na wpół religijne.
Zima - prace
Mniej pracy. Niektórzy musieli pracować w karczmie lub tartaku. Byli to głównie biedni. Proste prace
jak karmienie zwierząt, młócono zboże itp. Mimo ciężkich warunków chodzono po susz do lasu by
ogrzać chałupy. Częściej przebywano w karczmie. Zbierano się w chałupach by prząść wełnę, był to
pretekst do spotkań, rozmów, plotek, zabaw. Zadawano zagadki, opowiadano historię, zabawa w
niedźwiedzia, wycinano różne wycinanki. Wykonywano prace w związku ze świętami. Pod koniec zimy
robiono ostatnie porządki.
74.1 FILOZOFIE
74.1.1 INTUIZCJONIZM
Henryk Bergson - akcentował poznanie świata poprzez intuicje. Jego teoria wywarła ogromny wpływ
na sztukę.
74.1.2 PRAGMATYZM
Wiedza ludzka, kierunki poznania miały mieć charakter praktyczny. Wiliam James - według niego
poznane powinno być tylko to co praktyczne i potrzebne w codziennym życiu.
Behawioryzm
(od słowa zachowanie, postępowanie). John Watson. Twórcy tej koncepcji twierdzili, że człowieka nie
można poznać. Człowieka można określić poprzez obserwację jego zewnętrznych ruchów i zachowań,
można przewidzieć jego reakcje. Badania duszy są nieskuteczne, ponieważ nie można ich
empirycznie sprawdzić. W sztuce człowiek był prezentowany od zewnątrz. Autor nie wnikał w głąb
jego psychiki, przeżyć wewnętrznych.
Stanisław Młodożeniec
„Wiek XX”
nazwy wynalazków dużymi literami
fascynacja tym co nowe
neologizmy - w skojarzeniu z pozostałymi wyrazami tworzą element zaskoczenia
gra słów
Tytus Czyżewski
Bruno Jasieński
„But w butonierce”
do mnie świat należy, kpina z poetów, tradycji
podmiot liryczny mówi sobie, ze jest genialny, jest młody, lekceważy cały świat
według niego ludzie jeszcze nie dojrzali, nie dba o tych co nie dążą za postępem, są oni mu
obojętni
to co nowe daje człowiekowi większe możliwości
uśmierca za życia innych twórców, wtedy uważanych już za klasyków (np. Staffa)
„Rzygające posągi”
sztuka odeszła, nadchodzi wolny czas; posągi - tradycja; rzygające - obraza, kpina
prowokacja
podmiot liryczny zamierza wyzwolić poezję z szablonu, w który popadła
„Miłość na aucie”
„Trupy z kawiorem”
„Nóż w bżuhu”
74.3.6 NEOKLASYCYZM
łączy klasyczną tradycję literacką i poezję symbolistów
Paul Valery wnosił do poezji pierwiastek intelektualny
75.1 SKAMADRYCI
Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz
satelici: Kazimiera Iłłakowiczówna, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Libert
początki związane z Uniwersytetem Warszawskim i pismem „Pro Arte et Studio”
tworzyli kabaret „Pod Pikadorem” (1918-19)
wydawali pismo "Skamander" (1920-29, 35-39)
związani z pismem "Wiadomości literackie"
nie stworzyli programu poetyckiego
związek poetów z teraźniejszością
kult codzienności, życia, witalizm, fascynacja światem
wolność w wyborze tematów i środków wyrazu
prosty język
bohater poezji skamandryckiej to człowiek z ulicy, zwykły
poezja dla szarego człowieka, nie elitarna
młodość, dojrzewanie w niepodległej Polsce, ciekawość świata
„Poezja”
T. chce być jednym z wielu zwyczajnych ludzi (pisał o zwykłym człowieku i jego otoczeniu)
„Nie chcę być przewodnikiem,
Chętnie w tłum się wcisnę,
Będę Ultimus inter pares” (ostatni wśród równych).
„Do Krytyków”
Podmiot liryczny jeździ tramwajem po mieście. Jest tym zachwycony, upojony urokiem miasta.
Rozpiera go entuzjazm, energia. Adresatem są krytycy, którzy nazwani są też „wielce szanowni
panowie !”. Podmiot liryczny kpi z oczekiwań krytyki. Emocji i uniesień może także dostarczyć
codzienność.
„Życie”
Podmiot liryczny raduje się, bo żyje. Świat jest piękny. Cieszy go taki jaki jest.
„Rewizja”
Rewizja mieszkania. Osoby prowadzące ją znajdują to czego szukali i aresztują podejrzanego.
Podmiot liryczny jest rewidowany. Poznajemy jednocześnie zdarzenie i jego myśli. Cała sytuacja jest
dramatyczna.
Podmiot liryczny nie nazywa niczego, jedynie sugeruje co sobie myśleć.
„Mieszkańcy”
Tematem wiersza jest życie przeciętnego mieszkańca miasta. We wczesnej twórczości Tuwim wyrażał
pochwałę przeciętności i zwykłości, aprobował codzienne życie. Tutaj te sądy uległy całkowitej
zmianie. Mieszczanin jawi się w wierszu jako człowiek głupi, o ograniczonych horyzontach,
bezmyślny, zajmujący się rzeczami nieistotnymi. Jego życie jest schematyczne. Codziennie jego
czynności są identyczne. Pozbawiony jest własnych poglądów. Wszystkie poglądy czerpie z gazet i
radia. Takie życie jest puste i nie ma uzasadnienia. Wiersz jest ośmieszeniem trybu życia
mieszczaństwa.
„Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach
Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.”
„Et Arceo”
Nawiązując do Horacego, poeta wyraża dystans do rzeczywistości, w której mu przyszło żyć, nastroje
smutku, zniechęcenia, goryczy, wyobcowania. Ukazany świat jawi się poecie jako „chaos i zgroza, i
pustka śmiertelna”. Poeta zauważa pospolitość i głupotę ludzką. Przeraża go panoszące go zło i
zepsucie.
Nie angażuje się w życie publiczne. Wyraża też odczucie inności i wyższości wobec tłumu oraz
wynikającej stąd pogardy.
„Do losu”
refleksja na temat życia i twórczości poetyckiej
poeta mówi o sobie jako o człowieku hojnie obdarzonym przez los, któremu zawdzięczał miłość,
młodość, ambicje a nawet majątek
najbardziej jednak ceni sobie dar twórczy, natchnienie artystyczne, które wyróżnia go spośród
innych ludzi i sprawia, że zwykły, szary świat jawi się jako bogactwo kolorów i muzyka
dzięki swojemu talentowi poeta może w chaosie rzeczywistości i natłoku codziennych zdarzeń
szukać jakiegoś ładu i sensu
w tym wierszu Tuwim wyraża swój program artystyczny, koncepcję twórczości pojmowanej jako
klasyczny rygor
widoczna jest rezygnacja ze spontaniczności
nawiązał do antycznej koncepcji artystycznej, która miała zapewnić poecie nieśmiertelność
„Sitowie”
„Zieleń”
„Rzecz Czarnoleska”
„Dusiołek”
Wiersz w kompozycji i stylu przypomina balladę. Narrator wykreowany został na ludowego
gawędziarza, opowiadającego gromadzie słuchaczy historię Bajdały. Używa języka stylizowanego na
gwarę. Tematem wiersza jest pretensja do Boga o to, że na świecie przez niego stworzonym istnieje
nie tylko dobro, ale i zło, na które człowiek jest nieustannie narażony i z którym musi samotnie
walczyć.
„Dziewczyna”
Dzieje dwunastu braci, którzy usłyszeli głos dziewczyny za murem. Wierząc w jej istnieje, o czym
świadczył rozlegający się płacz, pokochali ją i starali się ją uwolnić waląc młotami w mur. Wszyscy
zmarli. Po nich pracę przejęły ich cienie a następnie same młoty. Po rozwaleniu muru okazało się, że
nikogo tam nie było.
Wiersz ma formę ballady. Nawiązuje do ludowych podań, baśni. Przeznaczeniem człowieka jest
śmierć ponieważ jest on słamy i kruchy.
„Trupięgi”
Wiersz ten pokazuje problematykę nędzy i ubóstwa, znikomości ludzkiej egzystencji. Symbolem tych
cech życia ludzkiego są trupięgi - buty z łyka, w które ubiera się do trumny nędzarzy. Poeta ma
świadomość nędzy życia ludzkiego i wie, że on także takiego losu nie uniknie, chociaż wolałby tworzyć
poezję pogodną, radosną, zajmującą się tematami odległymi od ponurej codzienności. Utożsamia się
z biedakiem, jego losem i nieszczęściami. Solidarność wobec ludzi wywołuje bunt przeciw Stwórcy
Świata. Bóg odpowiedzialny jest za zło dotyczące ludzi, a zarazem bezradności człowieka, którego
gniew i bunt jest całkowicie bezsilny, niczego nie może zmienić.
„Urszula Kochanowska”
Wiersz ten nawiązuje do trenów J. Kochanowskiego a także do jego humanizmu, czyli do
przekonania, że człowiek jest centrum świata, jest najwyższą wartością. Podmiotem lirycznym
wiersza jest córka Kochanowskiego, która opowiada o swoim przybyciu do Nieba. Bóg stwarza dla niej
raj. Jest to dom w Czarnolesie. Bóg odchodząc stwierdza, że jej rodzice niedługo nadejdą. Urszula
czeka na rodziców nie na Boga. Stąd jego nadejście wywołuje rozczarowanie i żal. Szczęście dla
człowieka jest równoznaczne z miłością i czułością. Bóg mimo swej doskonałości nie może zastąpić
jej rodziców.
„W malinowym chruśniaku”
Wiersz rozpoczynający cykl erotyków pod takim samym tytułem. Podmiot liryczny opisuje spotkanie z
dziewczyną, wspólne zbieranie malin, które stało się formą miłosnego zbliżenia, a maliny podawane
chłopcu - pieszczotą. Z sytuacją erotyczną współgra stan przyrody, opis elementów otaczającej
kochanków natury.
„Bąk złośnik huczał basem, jakby straszył kwiaty,
Rdzawe guzy na słońcu wygrzewał liść chory,
Złachmaniałych pajęczyn skurczyły się wisiory
I szedł tyłem na grzbiecie jakiś żuk kosmaty.”
Opis ten silnie działa na zmysły, podkreśla takie cechy przyrody, które są przez nie odbierane:
przyjemny, basowy dźwięk wydawany przez bąka, miły w dotyku kosmaty żuk, skrzące się w słońcu
pajęczyny, gorąco i duchota upalnego dnia, słodki zapach owoców. Wszystko to pobudza wzrok, słuch
i dotyk. Podkreślona zostaje także atmosfera intymności, zbliżenia, ponieważ wskazane elementy
natury można zobaczyć tylko z bliska (owady, pajęczyny, guzy na liściu). Para kochanków ukryta jest
przed światem i ludzkimi oczyma w gąszczu malinowych krzewów, który stwarza warunki dla
przeżycia intymnych wrażeń. Poeta bardzo subtelnie buduje nastrój erotycznych przeżyć.
75.1.3 I. GAŁCZYŃSKI
cechą charakterystyczną jego poezji jest łączenie liryzmu, osobistej refleksji i baśniowości z
humorem, groteską i satyrą
siebie, poeta przedstawia jako artystę-cygana, ale jednocześnie człowieka zwykłego, przeciętnego
motywy banalne, pospolite wzbogacał fantastyką i liryzmem
poruszając tematy społeczno-polityczne posługiwał się często satyrą i groteską
tematyka codzienności
twórczość swą traktował jako zabawę
język potoczny
regularny rym i rytm
„Serwus, madonna”
tematem wiersza jest sztuka i artysta
czyniąc podmiotem lirycznym poetę, przedstawił swoją koncepcję artysty
poeta w wierszu stwierdza, ze nie dba o sławę
pisanie ksiąg i sławę pozostawia innym
rezygnuje z tego co było ważne dla artystów od czasów Horacego (celem twórczości jest „Stawienie
sobie pomnika trwalszego niż ze spiżu”)
przedstawia wizerunek artysty-cygana
wiersz adresowany jest do madonny, którą poeta określa jako matkę, kochankę i muzę
poeta zwraca się do niej „Serwus, madonna” - zderzając słowo: madonna, z potocznym: serwus
może to wskazywać na brak szacunku ale jest wyrazem silnego i bezpośredniego związku artysty z
jego muzą oraz charakteryzuje samego artystę, który łączy w sobie sprzeczności: codzienną
zwykłość i świętość sztuki
„Farlandia”
dwie części tekstu kontrastują ze sobą
świat rzeczywisty: smutno, ciasno, duszno, troski
ucieczka przed smutkiem do kraju Farlandii (wymyślonego przez poetę)
„O mej poezji”
poezja jest uspokojeniem, ukojeniem, ucieczką przed rzeczywistością
jest prosta, przepełniona uczuciami, pomaga mu dostrzec piękno w banalnych sprawach
codzienność to dla niego „proste dziwy”
„Ulica towarowa”
charakterystyka proletariackiej dzielnicy
podmiot liryczny próbuje odnaleźć elementy piękna takie jak muzyka, poezja
ulica zdominowana jest przez kino i elektrownię (zakład pracy)
oczekują od ulicy czegoś więcej niż ona może im dać
rozrywką tych ludzi jest alkohol, kino, chodzenie po ulicy
„Poeta”
wiersz ten określa miejsce poety w społeczeństwie
uczucia poety są odmienne od odczuć innych ludzi
musi być w stanie odzwierciedlać wszystkie uczucia
poeta jest wyrazicielem uczuć przeciwstawnych nastrojom ogółu
Afirmacja życia
„Wysokie drzewa”
wiersz ma kompozycję klamrową (rozpoczyna i kończy się tym samym wersem: „O, cóż jest
piękniejszego niż wysokie drzewa”)
zachwyt nad krajobrazem, pięknem drzew, które są opisane na tle przyrody
podmiot liryczny jest urzeczony pięknem przyrody, kontempluje ją
obraz jest podniosły, wspaniały i zachwycający dzięki wyszukanym środkom wyrazu
poeta oddziałowuje na różne zmysły odbiorcy: wzrok (poprzez bogactwo barw), węch (zapach
wody) i słuch poprzez naśladowanie przyrody
stosuje synestezję (przeniesienie wrażeń pochodzących z jednego zmysłu na inny, np. opis
zapachu przy pomocy barw)
natura wpływa na stan duszy człowieka, wyzwala w nim wartości duchowe, pozwala doznać
pełnego spokoju i ciszy
Zwrot ku codzienności
„Kartoflisko”
zwyczajny, banalny temat zaczerpnięty z życia codziennego wsi
użycie wysokiej formy dla zwyczajnego tematu uwzniośla go, nadaje mu rangę poetycką, dodaje
ważności
na pierwszy plan wysuwa się opis bardzo realistyczny i plastyczny, bogaty w szczegóły,
odziaływujący na wyobraźnię
technika filmowa (zbliżenia)
opisowi towarzyszy nastrój powagi, smutku, żałoby podkreślony porą roku, kolorystyką obrazu
poeta oddaje hołd codzienności i realizuje założenie prostoty poezji - operuje prostymi środkami
wyrazu
„Z Tatr”
metaforyczny obraz świata (ruch skał, huk wody)
tragedia zmarłej taterniczki obok krajobrazu Tatrzańskiego
„Notre - Dame”
poczucie przytłoczenia wobec wspaniałości filarów katedry
podmiot liryczny jest przerażony budowlą
została ona wzniesiona ku czci Boga ale stała się miejscem niezbędnym ludziom a nie Bogu
„Ulica Miła”
Wiersz o tematyce społecznej. Jedna z ulic pełna brudu, nędzy cierpienia, śmierci, wywołuje strach.
Ulica ta to synonim ubóstwa, cierpienia. Elementy beznadziejnego życia.
„Poezja”
wiersz ma charakter programowy, ukazuje stosunek Broniewskiego do poezji i określa jej zadania
poezja ma towarzyszyć człowiekowi w każdym momencie życia
ma zagrzewać do walki, dawać nadzieję
ma być żywiołowa, odpowiednia do chwili
po walce ma przypominać sławę tych, którzy zginęli
ma dawać ukojenie, uspokojenie, ma wyniszczyć emocje negatywne
„Manlicher”
poezja to sposób walki
to nie walka frontowa ale ideologiczna o prawa
dzięki poezji ma większe możliwości działania, oczekuje nowego ładu
„Zagłębie Dąbrowskie”
treścią jest Zagłębie Dąbrowskie, bieda, nędza
kryzys w przemyśle doprowadza robotników do nędzy
poeta wyraża interesy pokrzywdzonych robotników w sporze z pracodawcami i całym systemem
politycznym, który dopuszcza do wyzysku
policjant, który powinien pilnować ładu i porządku w świadomości pokrzywdzonych górników jest
wrogiem strzegącym niesprawiedliwości
ponury nastrój i poczucie gniewu ilustruje ekspresjonistyczna kolorystyka -czerń mocy i czerwień
krwi
Zagłębie Dąbrowskie zamiast być podstawą dobrobytu państwa, utwierdza nędzę i krzywdę
Ziemiaństwo
życie urozmaicone przejażdżkami, balami, spacerami, romanse, zabijanie czasu, którego nie ma
na co spożytkować.
nie zainteresowanie tym co dzieje się w kraju
monotonne życie ziemiaństwa rządzi się prawami: dobre pochodzenie, etykieta, dobre
wychowanie, majątek
Wieś
trudne, prymitywne warunki
nędza wsi prezentowana wyrywkowo - dobitnie sygnalizowane są warunki życia
Przyczyny:
1. od dawna istniejące stosunki społeczne, których nikt nie zmieniał i nikt nie zamierza zmienić
2. bierność wyzyskiwanych
3. wyzysk chłopów nie opiera się na gwałcie, bowiem chłopi poddają się, życie wsi toczy się od
dawna ustalonym rytmem.
Mieszczanie
nędza klasy robotniczej
polska krajem policyjnym, więzienia przepełnione, złe warunki, niemożliwe wręcz traktowanie
więźniów, terror
Niepodległość zaskoczyła Polskę, rząd nie bierze losu kraju w swoje ręce. Nie wiele się zmienia
(radykalizujące się klasy robotnicze, bezrobotni umieszczani są w więzieniach, a rząd nic nie robi aby
zapewnić godność Polakom w wolnej suwerennej Polsce).
76.1.1 REWOLUCJA
Jest gwałtownym przewrotem społeczno-politycznym, mającym na celu obalenie panującego ustroju i
wprowadzenia nowego ładu sprawiedliwości społecznej. Założenia rewolucji są więc słuszne,
nawiązują do haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej: wolność, równość, braterstwo. Jednak wszelkie
nagłe zmiany wiążą się też z przemocą i krwawymi walkami..
Rewolucja w Rosji w 1917 r. obaliła despotyzm carski. Żeromski umiejscawiając akcję w Baku, daje
dokładny obraz wydarzeń rewolucyjnych, sugeruje także ich ocenę. Ocena rewolucji jest
niejednoznaczna, co wynika w dużej mierze ze zmienności poglądów głównego bohatera.
Dojrzewanie Cezarego sprawia, że zmianie ulegają jego poglądy i sposób patrzenia na świat.
Początkowo bohater jako młody człowiek angażował się - spontanicznie i bezkrytycznie - w działania
rewolucyjne. Rewolucja oznaczała wtedy dla niego wolność, swobodę, ucieczkę od codziennych
obowiązków, bezkarność. Cezary brał udział w masowych spotkaniach, podczas których wygłaszano
przemówienia, a także organizowano samosądy: wiece przeradzały się często w okrutne, samowolne
egzekucje więzionych przeciwników (generałów). Działania rewolucyjne były bezprawiem i
okrucieństwem. Rewolucja w Baku wprowadziła nieład i wyzwoliła spory narodowościowe pomiędzy
Tatarami a Ormianami. Stopniowo Cezary zaczął zauważać ujemne cechy rewolucji. Jednak dalej
uważał, że jest ona koniecznością i że pokrzywdzeni ludzie mają moralne prawo do buntu przeciw
krzywdzicielom. Później i ten sąd uległ zmianie. Wyzwolone przez rewolucję spory narodowościowe
doprowadziły do makabrycznych wydarzeń: masowych mordów, terroru i skrajnej nędzy, która czyniła
ludzi obojętnymi nawet na śmierć.
Obalenie starego porządku nie zapewnia jeszcze wprowadzenia nowej cywilizacji. Te spostrzeżenia
potwierdziła później podróż do Polski. Miał wówczas okazję zaobserwowania Rosji objętej rewolucją.
Rosja została ukazana jako państwo pogrążone w chaosie, źle funkcjonujące, całkowicie
zdezorganizowane. Obraz rewolucji stanowi ostrzeżenie przed tym, do czego może doprowadzić
społeczna krzywda oraz lekceważenie problemu, jakim są warunki życia najniższych warstw i
nierówności społeczne.
Programy polityczne:
1. komunistów
2. rządowy (Gajowca)
3. bohatera
Mieszczaństwo
* Cecylia, Kolichowska, cukiernik Marian
stwarzanie pozorów zamożności
brak świadomości tego, co piękne
kołtuneria, dulszczyzna
odnoszą się do ludzi z niższych klas z pogardą
brak wpływów i perspektyw
brak prywatności
hierarchia co to ludzi i zwierząt
użalanie się nad sobą i nie robienie niczego aby zmienić swoją sytuację
* bogaci inteligenci - Zenon Ziembiewicz
*biedota - Joasia Gołąbska
Barbara
patriotka
niechęć i nienawiść do wszystkich i wszystkiego co związane było z zaborcami
ceniła tych, którzy brali udział w powstaniu; powstanie uważa za bohaterski czyn zbrojny
ma swoją dumę, honor
razi ją to, że Bogumił nie chce mówić o powstaniu
zainteresowała się Bogumiłem ponieważ on brał udział w powstaniu, obdarzyła go szacunkiem
specyficzny stosunek miała także do wuja Klemensa, który brał udział w powstaniu
uważała za swój obowiązek opiekować się nim
mityzacja powstania (przyczynili się do tego tacy ludzie jak Barbara)
za mąż wyszła z obowiązku
Bogumiła traktowała wielokrotnie lekceważąco
tęskni za miastem
boi się śmierci
jest nietolerancyjna
pełna sprzeczności
cechuje ją egotyzm
Bogumił
ma inny stosunek do powstania
gdy ono wybuchło był jeszcze młodym chłopcem, musiał bardzo szybko wydorośleć
powstanie wywarło na nim ogromne piętno
starał się wymazać je z pamięci
bezpośredni kontakt ze śmiercią nauczył go cenić życie, nie miał dużych wymagań, cieszył się
chwilą
powstanie ukształtowało w nim pogląd na życie
według niego największą wartością człowieka jest praca
jest realistą, trzeźwo patrzy na świat
nie ma dużych wymagań od życia
nie pracował dla pieniędzy lecz z miłości do ziemi i pracy
często zaniedbywał przez to żonę i dzieci
starał się pomagać Barbarze lecz rzadko zgadywał jej pragnienia
kochał Barbarę na równi ze swoją pracą
dużo wymagał od ludzi ale najwięcej od siebie
spotyka na swojej drodze wiele przeszkód
staje na przeciw losowi, jest optymistą
był odpowiedzialny za swoje czyny
bohater pozytywistyczny
w powieści uosabia mądrość życiową
kieruje się rozsądkiem
Kreacjonizm
Świat, który kreuje nie jest rzeczywisty. Jest wymyślony. Schulz nie odwzorowuje świata, tylko tworzy
swój własny. Pisze swoje utwory tak, że czytając je widzimy świat przez mgłę (kolory, brak konturów,
mgła, senność). W jego utworach nie ma jako takiej fabuły, nie jest ona ważna.
Sensualzim
odbieranie świata za pomocą zmysłów
dominują barwy, dźwięki, kształty - oddziaływują na wyobraźnię
nie ważna jest akcja, fabuła
77.1.2 REALIZM
racjonalne, rozumne, zgodne z rzeczywistością przedstawienie świata
realizm zakłada prezentację człowieka w jego codzienności
narrator jest wszechwiedzący, on przedstawia świat
zdarzenia fikcyjne zgodne z prawdopodobieństwem
motywacja bohatera ma charakter psychologiczny i zdeterminowana jest sytuacjami społecznymi w
jakich się znajduje
bohaterzy są niejednokrotnie typowi dla swojego środowiska
komunikatywność języka
wydarzenia ułożone chronologicznie, związek przyczynowo skutkowy
nie ma jasnego zakończenia
bohaterowie to zarówno postacie pierwszo jak i drugo planowe
Kafka odchodzi od realizmu jako naśladowania rzeczywistości. Kreuje nową rzeczywistość, która nie
jest zgodna z prawdą. Główny bohater Józef K. jest typowy, bez życia wewnętrznego. Jest on postacią
szczególnie ubogą. Zredukowany zostaje do prostych reakcji i odruchów.
Proces to ilustracja pewnych uniwersalnych prawd. Sens utworu jest ukryty i metaforyczny. W
Procesie świat przedstawiony pozbawiony jest sensu. Józef K. nie wie za co został oskarżony. Cały
świat utworu podporządkowany jest procesowi.
Proces to parabola niewiadomej losu, samotności człowieka wobec świata, który ujawnia człowieka
jako bezduszny mechanizm. Bezsilność, bezradność. Człowiek jest podporządkowany prawu.
Bezsilność jednostki pozbawionej praw. Władza jest nieomylna.
77.5.1 KOMPOZYCJA
powieść złożona treściowo i kompozycyjnie
przedstawienie wielości problemów osiągnął Bułhakow dzięki niejednorodności narracji
narrator opowiada jednocześnie jakby o trzech różnych rzeczywistościach
I - realistycznie, satyrycznie i groteskowo ukazana Moskwa i jej mieszkańcy
II - ma charakter baśniowy i fantastyczny, powstaje dzięki obecności Wolanda-szatana i jego świty
III- opowiadana we fragmentach historia Piłata i Jeszui Ha-Nocri, nawiązująca do ewangelii, ale różna
od niej
77.5.2 PROBLEMATYKA
1. metafizyczna
wynika ze złożoności świata przedstawionego. Bułhakow dowodzi, ze uzasadnieniem dla świata
realnego jest istniejący poza nim porządek boski, który decyduje o uniwersalnym charakterze
pewnych wartości (takich jak: wolność, odwaga, miłość). Odrzucenie tych wartości sprawia, ze
świat traci sens, popada w chaos
2. moralna
wiąże się z oceną działań postaw bohaterów. Pytanie o to, co jest dobre, a co złe, sugeruje już sama
obecność szatana
3. egzystencjalna
wiąże się z refleksją na temat życia, jego sensu, wartości. Problem ten dotyczy zarówno jednostek jak
i zbiorowości
4. psychologiczna
opiera się na zainteresowaniu indywidualnymi problemami bohaterów, ich psychiką, złożonością ich
przeżyć, pragnień, przyczynami ich chorób psychicznych. Charakterystyce psychologicznej B.
poddaje m.in. Małgorzatę, Mistrza, Piłata
5. społeczno-polityczna
wynika z przedstawienia Moskwy jako stolicy państwa totalitarnego. Pisarz ukazuje, w jaki sposób
system totalitarny wpływa na życie społeczne i indywidualne
6. kulturalna
wiąże się z zainteresowaniem sytuacją artysty i sztuki w państwie totalitarnym. Można odnaleźć także
rozważania na temat tego, czym jest prawdziwa sztuka i co decyduje o jej wartości
7. obyczajowa
wyraża się w szczególności, często satyrycznych opisów codziennego życia mieszkańców Moskwy,
ich przyzwyczajeń, pracy, zainteresowań, reakcji
Kapitan Nut - oficjalnie postać bardzo romantyczna, ma kochankę, do której pisze wiersze, jest
człowiekiem honoru, przedkłada go ponad wszystko, nieustraszony, przystojny, zadbany, godzien
naśladowania. Po pojawieniu się Jana okazuje się, ze listy wcale nie są romantyczne, kapitan
przewoził opium, wygląd się nie zgadzał, prowadził hulaszczy tryb życia, nadużywał alkoholu i
narkotyków, wyspę odkrył przez przypadek, bo załoga była pijana. Dwa obrazy zupełnie różnych
postaci kontrastują ze sobą. Dotykamy relatywizmu prawdy, która jest względna. Dwa sprzeczne
opisy, żaden z nich nie jest do końca prawdziwy. Nie ma potwierdzeń tylko domniemania.
Każdy potrzebuje pewnego ideału aby potem móc stosować go w życiu. Ujawnienie prawdy może
sprawić krzywdę. Szacunek dla bohaterstwa, odwagi. Ludzie potrzebują wzorów, bowiem potrzebny
jest cel, ambicje. Ideały wzbogacają ich, wyzwalają w człowieku dumę. Mity są dobre, choć mogą być
niebezpieczne jeśli ocierają się o fanatyzm. Mogą służyć manipulowaniu ludźmi. Mogą prowadzić do
zagrożeń ale są potrzebne.
„Szewcy” posiadają istotny związek z rzeczywistością społeczną i polityczną, ale możemy także
odnaleźć w tym dramacie pewne elementy Czystej Formy. Widoczne jest tu dążenie do rozwijania
iluzji, rzeczywistości na scenie, czyli powstrzymywania widza od wiary, że to, co dzieje się na scenie,
rozgrywa się na prawdę. Służy temu kreacja bohaterów. Nie są oni przedstawiani realistycznie, tzn.
nie są w pełni reprezentatywni dla swojej warstwy społecznej (na przykład szewcy są tylko umownymi
szewcami ponieważ czasami mówią i myślą jak filozofowie, posługują się skomplikowanymi pojęciami
i wypowiadają zdania w wielu językach). Świat przedstawiony w dramacie Witkacego, choć wiąże się
ze światem realnym, to jednak nie pasuje do niego, nie stanowi jego wiernego odbicia lecz obraz
wykrzywiony, zdeformowany, groteskowy. Komizm i tragizm współistnieją obok siebie. Prezentowane
zdarzenia zaskakują i szokują widza, natomiast nie mają go wzruszać. Wulgarne imiona bohaterów a
także wulgarny i ostry sposób ukazania erotyzmu. Dziwaczny jest także język, jakim mówią
bohaterowie, będący mieszaniną gwary, stylu naukowego i dziwnych przekleństw - neologizmów
utworzonych na wzór popularnych przekleństw.
ANTYK
Homer „Iliada” Chryzes, Agamemnon, Gryzeida,
Bryzeida, Achilles, Tetyda, Menelaos,
Diomedes, Ajas, Nestor, Odys,
Patrokles, Helena, Priam, Hektor,
Parys, Pandar, Eneasz, Andramacha,
Antenor, Dolon, Rezos, Polidor,
Likaon, Deifob
„Odyseja” Odys, Telemach, Penelopa, Nestor,
Menelaos, Kikoni, Lotofagi, Cyklopi
(Polifem), Lastrygoni, Kirke
Sofokles „Antygona” Antygona, Ismena, Kreon, Hajmon,
Eurydyka, Tejrezjasz
„Król Edyp”
Safona „Podnieście w górę dach”
„Zazdrość”
Anakreont „Słodki bój”
„Piosenka”
Symonides „Los”
Horacy „O co poeta prosi Apollina”
„Exegi monumentum aere perennius”
(Zbudowałem pomnik trwalszy niż ze
spiżu)
„Listy do Pizonów”
Wergiliusz „Bukoliki”
Owidiusz „Żale”
Seneka „O życiu szczęśliwym”
ŚREDNIOWIECZE
„Dzieje Tristana i Izoldy”
„Pieśń o Nibelungach”
„O królu Arturze i rycerzach Okrągłego
Stołu”
„Legenda o św. Aleksym”
„Bogurodzica”
„Lament Świętokrzyski”
„Pieśń o Rolandzie” Cesarz Karol, Roland, Galeon,
Oliwier, Turpin, Oda, Ludwik, Pinabel,
Tiery
Przecław Słota „O zachowaniu się przy stole”
„Satyra na leniwych chłopów”
„Rozmowa mistrza Polikarpa ze
śmiercią”
„Kazania Świętokrzyskie”
„Kazania Gnieźnieńskie”
„Wiersz o zabiciu Andrzeja
Tęczyńskiego”
RENESANS
William Shakespeare „Romeo i Julia” Kapulet, Parys, Marta, Julia, ojciec
Laurenty, Trybalt, Romeo, Benwolio,
Merkurcjo
„Makbet” Makbet, Dunkan, Banko, Makduf,
Siward, Swen, Malkom, Donalbein,
Fleance, Hekate
„Hamlet”
„Otello”
„Sen nocy letniej”
„Poskromienie złośnicy”
„Wieczór Trzech Króli”
Dante Alighieri „Boska Komedia” Beatrycze
Giovanni Boccaccio „Dekameron”
Francesco Petrarca „Sonety do Laury”
Michel de Montaigne „Próby”
Francois Rabelais „Gargantua i Pantagruel”
Macchavelli „Książę”
Miguel de Servantes „Don Kichot”
Thomas More „Utopia”
Erazm z Roterdamu „Pochwała głupoty”
Jan Kochanowski „Odprawa posłów greckich” Antenor, Aleksander - Parys, Helena,
Ulisses, Menelaos, Priam, Kasandra,
Fraszki Ukagelon
„Na swoje księgi”
„Na lipę”
„Na sokolskie mogiły”
„Na dom w Czarnolesie”
„O żywocie ludzkim”
„Do snu”
„Do gór i lasów”
„Ku muzom”
„O miłości”
„Do fraszek”
„O doktorze Hiszpanie”
„O kapelanie”
„O kaznodziei”
„Na nabożną”
„Do dziewki”
Pieśni
„O spustoszeniu Podola...”
„Pieśń świętojańska o sobótce”
„O cnocie”
„O dobrej sławie”
„Stateczny umysł”
„Serce roście”
„Miło szaleć, kiedy czas po temu”
„Czego chcesz od nas panie ?”
„Psałterz Dawidów”
„Treny”
Mikołaj Rej „Krótka rozprawa pomiędzy trzema
osobami, Panem, Wójtem a
Plebanem”
„Żywot człowieka poczciwego”
„Figliki”
„Zwierzyniec”
„Jan Kochanowski”
„Mnich”
„Pleban pieska na cmentarzu
pochował”
Szymon Szymonowic „Żeńcy”
Klemens Janicki „Elegia: O sobie samym do
potomności”
Piotr Skarga „Kazania sejmowe”
„Żywoty świętych”
Łukasz Górnicki „Dworzanin polski”
Andrzej Frycz-Modrzewski „O poprawie Rzeczpospolitej”
„Łaski - o karze za mężobójstwo”
Romain Rolland „Colas Bergnon” Martynka, Glodzia
BAROK
Torquato Tasso „Jerozolima wyzwolona” Godfred, Baldwin, Tankred, Boemund,
Rynald, Gwelf
John Milton „Raj utracony”
Mikołaj Sęp Szarzyński „Rytmy albo wiersze polskie”
„O nietrwałej miłości rzeczy świata
tego”
Jan Andrzej Morsztyn „Do trupa”
„Niestatek”
„Cuda miłości”
„Do panny”
„Do starej”
„Na Tomka”
Daniel Naborowski „Marność”
„Krótkość żywota”
„Do Anny”
„Cnota grunt wszystkiemu”
„Na oczy królewny”
Wacław Potocki „Moralia”
„Czuj, stary pies szczeka”
„Kto mocniejszy ten lepszy”
„Ogród fraszek”
„Nierządem Polska stoi”
„Pospolite ruszenie”
„Transakcja wojny chocimskiej”
Jan Chryzostom Pasek „Pamiętniki sarmaty”
Jan III Sobieski „Listy do Królowej Marysieńki”
OŚWIECENIE
Molier „Skąpiec” Harpagon, Kleant, Eliza, Walery,
Marianna, Frozyna, Jakub, Strzałka
„Świętoszek” Harpagon, Kleant, Eliza, Walery,
Marianna, Frozyna, Jakub, Strzałka
Pierre Corneile „Cyd” Elwira, Chimena, Sankty, Rodryk,
Królewna, Diego, Gomes
Denis Diderot „Kubuś fatalista i jego pan”
Voltaire „Kandyd”
Jean Jacques Rousseau „Nowa Heloiza”
Jean de La Fontaine „Bajki”
„Wilk i baranek”
Jonathan Smith „Podróże Guliwera”
Daniel Defoe „Robinson Crusoe”
Stanisław Konarski „O skutecznym rad sposobie”
„O poprawie wad wymowy”
Stanisław Leszczyński „Głos wolny wolność ubezpieczający”
Ignacy Krasicki Bajki i przypowieści
„Wstęp do bajek”
„Dewotka”
„Groch przy drodze”
„Jagnię i wilcy”
„Szczur i kot”
„Ptaszki w klatce”
„Kruk i lis”
„Filozof”
„Malarz”
Satyry
„Pijaństwo”
„Żona modna”
„Świat zepsuty”
„Do króla”
„Antymonahomachia”
„Myszeida”
„Święta miłości kochanej ojczyzny”
„Mikołaja Doświadczyńskiego Julianna, Damon, baronowa de
przypadki” Grankendorff, Xaoo, Gwilhelm,
Amerykanin
„Monahomachia” Hilary, Rajmond, Elizeusz, Alfons,
Kleofas, Hijacynt, Zefiryn
Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót posła” Pan Podkomorzy, Pani
Podkomorzyna, Starosta Gadulski,
Starościna, Teresa, Walery,
Szarmancki, Agatka, Jakub
Franciszek Karpiński „Laura i Filon”
„Do Justyny”
„Pieśni nabożne”
Józef Wybicki „Pieśń legionów polskich we
Włoszech”
Franciszek Zabłocki „Fircyk w zalotach”
Wojciech Bogusławski „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i
Górale”
Stanisław Staszic „Uwagi nad życiem Jana
Zamoyskiego”
„Przestrogi dla Polski”
Hugo Kołłątaj „Anonima listów kilka”
„Prawo polityczne narodu polskiego”
Franciszek Bohomolec „Rozmowa o jęzku polskim”
ROMANTYZM
Johann Wolfgang Goethe „Król Olszyn”
„Faust” Wagner, Mefistos
„Cierpienia młodego Wertera” Werter, Lotta, Albert
Jean Jacques Rousseau „Nowa Heloiza”
Victor Hugo „Nędznicy”
„Cromwell”
Alexandre Dumas „Trzej Muszkieterowie”
„Hrabia de Monte Christo”
Stendhal „Czerwone i czarne”
George Gordon Byron „Giaur” Giaur, Leila, Hassan
„Don Juan”
Walter Scott „Rob Roy”
„Ivanhoe”
Aleksander Puszkin „Eugeniusz Oniegin” Władysław Leński, Łarnia, Olga,
Tatiana, Zarecki, Guillot
„Był tu śród nas”
Michał Lermontow „Na Aleksandra I”
„Podziękowanie
Adam Mickiewicz „Oda do młodości”
„Pieśń filaretów”
Ballady:
„Romantyczność”
„Lilije”
„Świteź”
„Świtezianka”
„Rybka”
„Ustęp” do III cz. „Dziadów”
„Droga do Rosji”
„Przedmieścia stolicy”
„Petersburg”
„Pomnik Piotra Wielkiego”
„Przegląd wojska”
„Do przyjaciół Moskali”
„Sonety odeskie”
„Ekskuza”
„Do Niemna”
„Wizyta”
„Sonety Krymskie”
„Pielgrzym”
„Stepy Akermańskie”
„Burza”
„Czatyrdah”
„Ajudah”
„Bakczysaraj”
„Widok z gór”
„Ruiny”
„Księgi narodu polskiego”
„Księgi pielgrzymstwa polskiego”
„Liryki Lozańskie”
„Polały się łzy...”
„Nad wodą wielką i czystą”
„Gdy tu mój trup”
„Żal rozrzutnika”
„Suć miłość”
„Do matki Polki”
„Reduta Ordona”
„Konrad Wallenrod” Alf Walter, Halban, Wajdelota,
Winrych, Kiejstut, Aldona
„Grażyna” Grażyna, Litawor
„Dziady” Żegota, Nowosilcow, Tomasz, Jan,
Sobolewski, Janczewski, Wasilewski,
Feliks, Konrad, Piotr, Ewa, Rakus,
Borus, Cichowski, Piotr Wysocki,
Rollison, Doktor, Pelikan, Bajkow
„Pan Tadeusz” Tadeusz, Sędzia, Wojski, Rejent
Bolesta, Telimena, Gerwazy, Jacek
Soplica, Zosia Horeszkówna, Hrabia
Horeszko, Jankiel, Maciek
Dobrzyński, Stolnik, mjr. Plut, kpt.
Rykow, Acesor, Hreczeszczanka,
Dąbrowski, Protazy
Juliusz Słowacki „Lambro”
„Bogurodzica”
„Testament mój”
„Smutno mi Boże”
„Grób Agamemnona”
„Odpowiedź na Psalmy przyszłości”
„Uspokojenie”
„Rozłączenie”
„Kordian” Mefistofel, Twardowski, Chłopicki,
Czartoryski, Skrzynecki, Niemcewicz,
Lelewel, Krukowiecki, Kordian,
Grzegorz, Laura, Wioletta, Prezes,
Doktor
„Balladyna” Kirkor, Pustelnik, Goplana, Chochlik,
Skierka, Wdowa, Grabiec, Gralon,
Kostryn, Filon
„Beniowski” Sawa Celiński, Aniela, Dzieduszycki,
Swentyna, ks. Marek, Borejsza
Zygmunt Krasiński „Psalmy przyszłości”
„Przedświt”
„Nie-Boska Komedia” Orcio, Hrabia Henryk, Pankracy,
Maria, Filozof, Mefisto, Dziewica,
Leonard, Bianchelti
Cyprian Kamil Norwid „Bema pamięci żałobny rapsod”
„Do obywatela Johna Brown”
„Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie”
„Fortepian Szopena”
„Pielgrzym”
„Pióro”
„W Weronie”
„Język ojczysty”
„Vademecum”
Józef Ignacy Kraszewski „Hrabina Cosel”
„Bruel”
„Ulana”
„Dziecie starego miasta”
Aleksander Fredro „Zemsta”
„Śluby panieńskie” Pani Dobrójska, Aniela, Klara, Radost,
Gustaw, Albin, Jan
Seweryn Goszczyński „Przy sadzeniu róż”
Kornel Ujejski „Maraton”
Teofil Lenartowicz „Duch sieroty”
Narcyza Łoziński „Poganka”
Ryszard Berwiński „Marsz w przyszłość”
POZYTYWIZM
Honoriusz Balzac „Ojciec Goriot” Jan Joahim Goriot, Eugeniusz de
Rastignac, Jakub Collin, Pani
Vauquer, Poiret, Horacy Bianchon,
Pani de Beuseant, Anastazja, Delfina
„Komedia ludzka”
Gustav Flaubert „Pani Bovary”
Charles Dickens „David Copperfield”
Antoni Czechow „Kameleon” Oczumiełow
„Człowiek w futerale” Bielikow
Lew Tołstoj „Wojna i pokój”
„Anna Karenina”
Henryk Sienkiewicz „Latarnik”
„Janko muzykant”
„Pan Wołodyjowski”
„Quo vadis”
„Krzyżacy”
„Ogniem i mieczem” Radziejowski, Opaliński, Radziwił,
Kmicic, Michałko, Stefan Czarniecki,
Billewicz, Oleńka, Chowański, Jerzy
Lubomirski, Zamojski, Rzędzian,
Kiemlicze, szlachta laudańska
„Potop” Anrzej Kmicic, Aleksandra
Billewiczówna, Zagłoba, Stanisław
Skrzetuski, Jerzy Michał
Wołodyjowski, Piotr Opaliński, Arwid
Wittenberg, Stach Ostróżka, Hieronim
Radziejowski, Janusz Radziwiłł,
Sankowicz, Tomasz Billewicz, Roch
Kowalski, Kiemlicze, Augustyn
Kordecki, Jerzy Lubomirski
„Nasi dzisiejsi poeci”
Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem” Benedykt Korczyński, Justyna
Orzelska, Emilia Korczyńska, Leonia,
Janek Bohatyrowicz, Anzelm
Bohatyrowicz, Ignacy Orzelski, Teresa
Plińska, Bolesław Kirło, Jadwiga
Darzecka, Teofil Różyc
„Gloria victis” Tarłowski, Jaginicz, Jagmin, Maryś,
Anielka
„A...B...C...” Joanna Lipska
„Dobra pani” Ewelina Krzycka
„O Żydach i kwestii żydowskiej”
Bolesław Prus „Faraon”
„Katarynka”
„Kamizelka”
„Omyłka”
„Wieża paryska”
„Kronika tygodniowa”
„Placówka”
„Emancypantki”
„Lalka” Stanisław Wokulski, Ignacy Rzecki,
Mraczewski, Tomasz Łęcki, Izabela
Łęcka, Suzin, Szuman, Wysocki,
Julian Ochocki, Starski, Stawska,
Schlaungbaum, Minchowie, Hopfer,
Zasławska, Wąsowska, Krzeczowscy
„Powracająca fala” Gotlieb Adler, Kazimierz Gosławski,
Ferdynand
Adam Asnyk „Do młodych”
„Daremne żale”
„Limba”
„Ach, jak mi smutno !”
„Karmelkowy wiersz”
Maria Konopnicka „Nasza szkapa” rodzina Mostowiaków
„Mendel Gdański”
„Miłosierdzie gminy”
„W poranek”
„Contra spem spero”
„Kubek”
„Rota”
Stefan Żeromski „Wierna rzeka” Józef Odrowąż, Salomea Brynicka,
Antoni Brynicki, Szczepan Podkurek,
Pani Odrowążowa, Wiesnicyn
Adam Wiślicki „Groch o ścianę”
Aleksander Świętochowski „My i wy”
„Praca u podstaw”
MŁODA POLSKA
Kazimierz Przerwa-Tetmajer „Koniec wieku XIX”
„Nie wierzę w nic”
„Hymn do Nirwany”
„Evviva l’arte”
„Anioł Pański”
„Melodia mgieł nocnych”
„Lubię kiedy kobieta”
„Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę”
„Na skalnym podhalu”
„Jak Józek Smaś pojechał wysłuchać”
„Widok ze Świnicy do Doliny
Wierchcichej”
„Wszystko umiera”
„W lesie”
Jan Kasprowicz „Z chałupy” - sonety
„W chałupie”
„Krzak dzikiej róży w Ciemnych
Smreczynach”
„Święty Boże, święty mocny”
„Dies irae”
„Hymn św. Franciszka z Asyżu”
„Księga ubogich”
„Przeprosiny Boga”
Leopold Staff „Sny o potędze”
„Kowal”
„Deszcz jesienny”
„Przedśpiew”
„Sonet Szalony”
„O miłości wroga”
Tadeusz Miciński „Na Hali Miętusiej”
„Jesienne lasy poczerwienione”
„Anake”
„Emir Rzewuski”
„Lucifer”
Bolesław Leśmian „Las”
„Fala”
„Zmory wiosenne”
Gabriela Zapolska „Moralność pani Dulskiej” Aniela Dulska, Juliasiewiczowa,
Hesia, Mela, Zbyszko, Felicjan Dulski
Stanisław Wyspiański „Wesele” Pan Młody - Lucjan Rydel
Panna Młoda - Jadwiga
Mikołajczykówna
Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer
Gospodyni - Anna Mikołajczykówna
Ojciec - Jacek Mikołajczyk
Dziennikarz - Rudolf Starzewski
Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Radczyni - Antonina Domańska
Czepiec - Błażej Czepiec
Nos - Tadeusz Czepiec
Rachela- Józefa Singer
Widmo, Stańczyk, Rycerz, Hetman,
Upiór, Wernyhora, Chochoł
„Warszawianka”
„Noc listopadowa”
Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni” Tomasz Judym, Joanna Podborska,
Natalia Orszeńska, Wanda
Orszeńska, Wiktor Judym,
Węglichowski, Leszczykowski,
Korzecki
„Syzyfowe prace”
„Zmierzch”
„Zapomnienie”
„O żołnierzu tułaczu”
„Echa Leśne”
„Nagi bruk”
„Doktor Piotr” Dominik Cedzyna, Teodor Bijakowsk
„Siłaczka” Stasia Bozowska, Paweł Obarecki
„Zmierzch” Gibałowie, Walek
„Rozdziobią nas kruki i wrony” Andrzej Borycki - Szymon Winrycha
Władysław Stanisław Reymont „Chłopi” Maciej Boryna, Antek, Jagna Pacześ,
Hanka, Jagustynka, , Dominikowa,
Kowal, Ksiądz, Roch, Wójt, Szymek,
Ambroży, Kuba, Witek, Dominikowa
(Marcjanna), Magda, Jankiel, Jasiek,
Mateusz, Bylica, Pan Jacek, Tomasz
Kłąb
Stanisław Przybyszewski „Confiteor”
„Z psychologii jednostki twórczej”
„Moi współcześni”
Tadeusz Boy-Żeleński „Znaszli ten kraj ?”
„Nowa pieśń o rydzu”
„O bardzo niegrzecznej literaturze
polskiej”
„Dziadzio”
„Pieśń o inauguracji”
Joseph Conrad „Lord Jim” Jim, Marlow, Brown, Doramin, Dain,
(Józef Konrad Korzeniowski) Jewel
Fiodor Dostojewski „Zbrodnia i kara” Rodion Romanowicz Raskolnikow,
Alona Iwanowna, Lizawieta
Iwanowna, Marmieładow, Pulcheria
Aleksandrowa Raskolnikow, Dunia,
Zofia Siemionowna Marmieładow -
Sonia, Arkadiusz Swidrygajłow,
Zosimow, Lużyn
Emil Zola „Germinal”
Charles Baudelaire „Padlina”
„Albatros”
Jean Arhtur Rimbaud „Statek pijany”
Henryk Ibsen „Dzika kaczka” Werle, Hjamar, Gregers, Ekdal, Gina,
Relling, Jadwinia
XX LECIE MIĘDZYWOJENNE
Franz Kafka „Proces” Józef K.
Antoine de Saint-Exupery „Ziemia - planeta ludzi” Giume, Bark
„Mały Książę”
Ernest Hemingway „Komu bije dzwon”
„Stary człowiek i morze”
„Pożegnanie z bronią”
Michał Bułhakow „Mistrz i Małgorzata” Małgorzata, Mistrz, Woland, Piłat,
Jeszua Ha-Nocri, Nikanor Iwanowicz
Marcel Proust „W poszukiwaniu straconego czasu”
James Joyce „Ulisses”
André Gide „Fałszerze”, „Losy Watykanu”
Virginia Woolf „W stronę latarni morskiej”
„Fala”
Aldeus Huxley „Kontrapunkt”
Erich Maria Remarque „Na zachodzie bez zmian”
Thomas Mann „Buddenbrookowie”
„Mario i czarodziej”
Roger Martin du Gard „Rodzina Thibault”
Julian Tuwim „Poezja”
„Do Krytyków”
„Życie”
„Do prostego człowieka”
„Rewizja”
„Mieszkańcy”
„Pogrzeb prezydenta Narutowicza”
„Prośba o piosenkę”
„Et Arceo”
„Sitowie”
„Zieleń”
„Rzecz czarnoleska”
„Do losu”
„Bal w operze”
„Wiosna”
„Stoję na uboczu”
Jarosław Iwaszkiewicz „Lato 1932”
„Erotyk”
„Szczęście”
„Prolog”
„Maskarada”
„Lato w Nohaut”
„Panny z Wilka” Wiktor Ruben, Zosia, Julcia, Jola,
Fela, Tunia
„Brzezina” Stanisław, Bolesław, Malina, Michał,
Ola
Bolesław Leśmian „Poeta”
„Znikomek”
„W malinowym chruśniaku”
„Dusiołek”
„Urszula Kochanowska”
„Trupięgi”
Konstanty Ildefons Gałczyński „Kryzys w branży szarlatanów”
„Zima z wypisów szkolnych”
„Prośba o wyspy szczęśliwe”
„Farlandia”
„Serwus Madonna”
„O mojej poezji”
„Ulica Towarowa”
„Ulica Miła”
„Zaproszenie do płaczu”
Leopold Staff „Kartoflisko”
„Wysokie drzewa”
„Lipy”
„Ars poetica”
„Poeta”
„Do muzy”
Antoni Słonimski „Smutno mi Boże”
„Niemcom”
„Do córki pisarza”
Kazimierz Wierzyński „Manifest szalony”
„Zielono nam w głowie”
„Wiosna i wino”
„Skok o tyczce”
„100 metrów”
Maria Pawlikowska- „Laura i Filon”
Jasnorzewska „Miłość”
„Nike”
„Krawiec”
„Pocałunki”
Kazimiera Iłłakiewiczówna „Powrót”
„Śmierć dorożkarza”
Jan Lechoń „Mochnacki”
„Herostrates”
„Pytasz, co w moim życiu z wszystkich
rzeczą główną”
„Iliada”
„Karmazynowy poemat”
Julian Przyboś „Lipiec”
„Norte-dame”
„Z Tatr”
„Dachy”
Władysław Broniewski „Poezja”
„Zagłębie Dąbrowskie”
„Bagnet na broń”
„Mannlicher”
„Ulica Miła”
„Do przyjaciół poetów”
„Elegia o śmierci Ludwika
Waryńskiego”
„Nocny gość”
„Przyjacielu...”
„Bar pod zdechłym psem”
Stanisław Młodożeniec „Wiek XX”
Bruno Jasieński „But w butonierce”
„Rzygające posągi”
Anatol Stern „Futuryzje”
Stefan Żeromski „Przedwiośnie” Cezary Baryka, Szymon Gajowiec,
Hipolit Wielosławski, Antoni Lulek,
Jadwiga Barykowa, Seweryn B.,
Karolina Szarłatowiczówna, Laura,
Kościeniecka, Władysław Barwicki,
Wanda Okszyńska
„Sułkowski”
„Uciekła mi przepióreczka”
Zofia Naukowska „Granica” Zenon Ziembiewicz, Elżbieta Bracka,
Cecylia Kolichowska, Justyna
Bogutówna, Tczewscy, Jasia
Gołębska, Niewieska, Karol
Wąbrowski
„Dom kobiet”
Maria Dąbrowska „Noce i dnie” Barbara, Bogumił Niechcic, Lucjan i
Teresa Koziełł, Jadwiga i Michalina
Ostrzeńska, Stefania Holszańka,
Zenobia Ładzina, Wojciech Krępski
Witold Gombrowicz „Ferdydurke” T. Pimko, Józio - narrator, Miętalski -
Miętus, Pylaszewicz - Pyton,
Bladaczka, Gałkiewicz, Młodziakowie,
Hurleccy, Zosia
Bruno Shulz „Sklepy cynamonowe”
„Sanatorium pod Klepsydrą”
„Ulica Krokodyli”
Jerzy Szaniawski „Żeglarz” Kapitan Nut, Jan, Med., Rzeźbiarz,
Przewodniczący, Rektor, Admirał,
Paweł Szmidt,, Stary Marynarz,
Wydawca, Doktorowa, Felcia, Iza,
Kapelmistrz, Pan z komitetu, Student
„Most”
„Murzyn”
„Adwokat i róża”
Stanisław Ignacy Witkiewicz „Szewcy” Sajetan Tempe, Robert Scurvy,
Zbereżnicka, Gnębon Puczymorda
Apolinary Kostrowski „Most Mirabeau”
„Młody żołnierz”
„Prześliczna rudowłosa”
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Krzysztof Kamil Baczyński „Pokolenie”
„Z lasu”
„Elegia o ... (chłopcu polskim)”
„Historia”
„Biała magia”
„Dni nienawiści”
„Pożegnanie żałosnego strzelca”
„Jesień 1941”
„Trzeba umieć ludzi pokochać”
„Spojrzenie”
„Pioseneczka”
Tadeusz Różewicz „Ocalony”
„Zostawcie nas”
„List do ludożerców”
„Spadanie”
„Wygaśnięcie Absolutu”
„Z życiorysu”
„Za przewodnikiem”
„Przystosowanie”
„Nie śmiem”
„Powrót”
„Dwa wyroki”
„Rozebrany”
„Moja poezja”
„Kartoteka” Olga, Wujek, Cyklista, Gość w
kapeluszu, Gruby, Pan z
przedziałkiem, Bobik, Tłusta kobieta,
Niemka, Nauczyciel, Starzec 1,2,
Sekretarka, Dziennikarz, Kelner,
Chłop, Młody mężczyzna, Stary górnik
Czesław Miłosz „Campo di Fiori”
„W Warszawie”
„Piosenka o porcelanie”
„Traktat moralny”
„Moja wierna mowo”
„Ganek”
„Przypowieść o maku”
„Ballada”
„Piosenka o końcu świata”
„Który skrzywdziłeś”
„Ars poetica”
„Zaklęcie”
Wisława Szymborska „Cień”
„Utopia”
Władysław Broniewski „Żołnierz polski”
„Ballady i romanse”
„Grób Tamerlana”
Antoni Słonimski „Na alarm”
Konstanty Ildefons Gałczyński „Pieśń o żołnierzach Westerplatte”
Julian Przyboś „Póki my zyjemy”
Jan Lechoń „Iliada”
Tadeusz Gajcy „Wczorajszemu”
„Do potomnego”
Zofia Nałkowska „Medaliony”
„Profesor Spanner”
„Kobieta cmentarna”
„Przy torze kolejowym”
„Dorośli i dzieci w Oświęcimiu”
„Wiza”
„Dno”
„Człowiek jest mocny”
Tadeusz Borowski „U nas, w Auschwitzu”
„Proszę państwa do gazu”
„Dzień na Harmenzach”
„Pożegnanie z Marią”
„Chłopiec z biblią”
Gustaw Herling-Grudziński „Inny świat” Rusto Karinen, Michaił Aleksiejewicz
Kostylew, Natalia Lwowna, Pamfiłow
Miron Białoszewski „Pamiętnik z powstania Miron, Staszek, Stefa, Romanowska,
warszawskiego” Swen, Lusia, por. Radosłąw, Henio,
Halina
Jerzy Andrzejewski „Popiół i diament” Maciek Chełmicki, Stefan Szczuka,
Antoni Kossecki, Florian Waga,
Franek Podgórski, Wrona, Jan Kalicki,
Jerzy Szretter, Felek Szymański,
Marcin Bogucki, Janusz Kotowicz,
Krystyna Rozbicka, Katarzyna
Staniewiczowa, Fred Telżyński, Adam
i Róża Puciatyccy, Święcki, Pawlicki,
Drewnowski
Tadeusz Konwicki „Mała Apokalipsa” Nadzieżda-Nadzieja, Halina, Hubert,
Rysio Szmidt, Caban, Jan, Władysław
Bułat, Kolka Nachałows, Żorż,
Sacher, Tadzio Skoro, Towarzysz
Kobiałka, Zenek, Gosia
Hanna Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem” Marek Edelman, Mordechaj
Anielewicz, Jurek Wilner, Michał
Klepfisz, Mira, Goliborska, Pola
Lifszyc, Szeryski, Wilczkowski,
Bubnerowa, Rzewuski, Hanin,
Stronska, Klepfisz, Grabowski,
Wolinski, Sejdak, Zbigniew Młynarski
Albert Camus „Dżuma” Bernard Rieux, Joseph Grand, Jean
Tarrou, ojciec Paneloux, Raymond
Rambert, Cottard, Michel, Castel,
Othon
George Orwell „Folwark Zwierzęcy” Major, Squealer, Boxer, Snowball
(chyży), Clover, Mollie, Beniamin,
Mojżesz, Mania
„Rok 1984” Wielki Brat, Winston Smith, O’brian,
Julia Tom Parson, Syme, Charrington,
Goldstein
Marek Hłasko „Ósmy dzień tygodnia”
„Pierwszy krok w chmurach”
A. Szczypiorski „Początek” Irma Seidenman, Henio Fichtelbaum,
Jochan Mueller, Stuchler, W.
Suchowiak, Adam Korda, Sędzia
Romnicki, Siostra Weronika, Paweł
Kryński, Blutman
Aleksander Sołżenicyn „Jeden dzień z życia Iwana kpt. Bujnowski
Denisowicza”
Jarosław Iwaszkiewicz „M.łyn nad Lutynią” Durczok, Jarogniew, Maryś, ks. Ryba
Moczarski „Rozmowy z katem” Stoop
Leon Kruczkowski „Niemcy” Schultz, Hoppe, Juryś, Willi, Ruth,
Fanchette, Sonnenbruch, Joachim,
Liesel, Peters
SPIS TREŚCI
1. RAMY CZASOWE ............................................................................................................................................................. 1
2. TYPOWE CECHY SZTUKI GRECKIEJ, HELLEÑSKIEJ I RZYMSKIEJ ....................................................................... 1
2.1 FILOZOFIE ANTYCZNE ............................................................................................................................................. 1
2.1.1 Sokrates ................................................................................................................................................................... 1
2.1.2 Platon ...................................................................................................................................................................... 1
2.1.3 Arystoteles .............................................................................................................................................................. 2
3. WARTOŒCI STARO¯YTNEJ MITOLOGII ..................................................................................................................... 2
3.1 JAK DOSZ£O DO POWSTANIA MITÓW .................................................................................................................. 2
3.2 ANTROPOMORFICZNY CHARAKTER MITÓW ..................................................................................................... 2
3.3 UNIWERSALNOŒÆ MITÓW .................................................................................................................................... 2
3.4 CHARAKTERYSTYKA I DZIEJE NIEKTÓRYCH BOHATERÓW MITOLOGICZNYCH.
KOSMOGONIA MITOLOGICZNA ................................................................................................................................... 2
4. LITERATURA STARO¯YTNEJ GRECJI .......................................................................................................................... 3
4.1 EPIKA ANTYCZNA I NAJDOSKONALSZY JEJ TWÓRCA - HOMER ................................................................... 3
4.1.1 Historia wojny trojañskiej i jej przebieg(„Iliada”) .................................................................................................. 3
4.1.2 Wêdrówki Odysa („Odyseja”)................................................................................................................................. 3
4.1.3 Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego ....................................................................................................... 3
4.1.4 Walory formy i stylu „Iliady” ................................................................................................................................. 4
4.2 LIRYCY STARO¯YTNEJ HELLADY ......................................................................................................................... 4
4.2.1 Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrteñska) ...................................................................................................... 4
4.2.2 Subtelnoœæ analizy uczuæ - Safona ....................................................................................................................... 4
4.2.3 Anakreont - autor utworów biesiadnych ................................................................................................................. 4
4.2.4 Dorobek literacki Symonidesa ................................................................................................................................ 4
4.3 HISTORIA TEATRU ANTYCZNEGO (ETAPY ROZWOJU, TWÓRCY, DZIE£A) ................................................. 4
4.4 „ANTYGONA” SOFOKLESA JAKO NAJDOSKONALSZY PRZYK£AD TRAGEDII ANTYCZNEJ.................... 5
4.4.1 Dzieje domu Edypa ................................................................................................................................................. 5
4.4.2 Charakterystyka postaw bohaterów tragedii ........................................................................................................... 5
4.4.3 Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze ........................................................................................................ 6
4.4.4 „Antygona” jako utwór o pañstwie i w³adzy........................................................................................................... 6
4.4.5 Ogólnoludzkie prawdy w stasimonach „Antygony” ............................................................................................... 6
4.4.6 Formalne wyznaczniki dramatu antycznego ........................................................................................................... 6
5. LITERATURA STARO¯YTNEGO RZYMU ..................................................................................................................... 7
5.1 HORACY - LIRYK ANTYCZNY................................................................................................................................. 7
5.1.1 Utwory Horacego - charakterystyka........................................................................................................................ 7
5.1.2 Filozofia horacjanizmu ............................................................................................................................................ 7
5.2 WERGILIUSZ - EPIK STARORZYMSKI ................................................................................................................... 7
6. BIBLIA - JEDEN Z NAJDAWNIEJSZYCH ZABYTKÓW JÊZYKOWYCH, LITERACKICH,
RELIGIJNYCH ........................................................................................................................................................................ 7
6.1 TREŒCI, ICH UK£AD, CECHY TYPOWE STAREGO TESTAMENTU .................................................................. 8
6.1.1 Kosmogonia biblijna ............................................................................................................................................... 8
6.1.2 Wizja cz³owieka i œwiata w „Ksiêdze Koheleta” ................................................................................................... 8
6.1.3 Ksiêga psalmów - tematyka, walory formy ............................................................................................................. 8
6.1.4 Wa¿ne wskazania moralne w historiach biblijnych ................................................................................................ 9
6.2 TREή I ZNACZENIE NOWEGO TESTAMENTU. ................................................................................................ 9
6.2.1 Uniwersalizm przypowieœci biblijnych .................................................................................................................. 9
6.2.2 Charakterystyka ewangelii .....................................................................................................................................10
6.2.3 Charakterystyka i znaczenie ewangelii Œw. Jana („Apokalipsa Œw. Jana”) ........................................................10
7. REALNE I ETYMOLOGICZNE ZNACZENIE WYBRANYCH POJÊÆ MITOLOGICZNYCH I
BIBLIJNYCH .........................................................................................................................................................................11
8. RAMY CZASOWE ............................................................................................................................................................12
9. CHARAKTERYSTYKA ¯YCIA POLITYCZNEGO I SPO£ECZNEGO .........................................................................12
10. KULTURA........................................................................................................................................................................12
10.1 DUALISTYCZNA ......................................................................................................................................................12
10.2 AKADEMIA KRAKOWSKA ....................................................................................................................................13
10.3 FILOZOFIE ................................................................................................................................................................13
10.3.1 œw. Augustyn ......................................................................................................................................................13
10.3.2 œw. Tomasz .........................................................................................................................................................13
10.3.3 œw. Franciszek .....................................................................................................................................................13
11. NAJDAWNIEJSZE ZABYTKI PIŒMIENNICTWA POLSKIEGO ...............................................................................13
12. POEZJA KOŒCIELNA ...................................................................................................................................................14
12.1 RODOWÓD I RODZAJE ...........................................................................................................................................14
12.2 „BOGURODZICA” ....................................................................................................................................................14
12.3 „ROZMYŒLANIA PRZEMYSKIE” .........................................................................................................................14
12.4 „LAMENT ŒWIÊTOKRZYSKI” („¯ALE MATKI BOSKIEJ POD KRZY¯EM”) ..................................................14
12.5 GATUNKI LITERACKIE ..........................................................................................................................................14
13. POLSKA POEZJA ŒWIECKA .......................................................................................................................................15
13.1 TEMATYKA ..............................................................................................................................................................15
14. EPIKA ŒREDNIOWIECZNA .........................................................................................................................................15
14.1 „PIEŒÑ O ROLANDZIE” .........................................................................................................................................15
14.1.1 ARTYZM FORMY ..............................................................................................................................................16
14.2 KRONIKI ....................................................................................................................................................................16
14.2.1 Cechy i zadania ....................................................................................................................................................16
14.2.2 Polscy kronikarze i ich dzie³a...............................................................................................................................16
14.3 KRONIKA GALLA ANONIMA ................................................................................................................................16
14.3.1 TreϾ...................................................................................................................................................................16
14.4 UTWORY O TEMATYCE MI£OSNEJ .....................................................................................................................16
14.4.1 „TRISTAN I IZOLDA” .......................................................................................................................................16
14.4.2 „HELOIZA I ABELARD” ...................................................................................................................................17
15. TYPY TEATRU ŒREDNIOWIECZNEGO ....................................................................................................................17
16. WZORCE PARENETYCZNE ..........................................................................................................................................17
16.1.1 ASCETA ..............................................................................................................................................................17
16.1.2 ŒWIÊTY .............................................................................................................................................................17
16.1.3 RYCERZ ŒREDNIOWIECZNY ........................................................................................................................17
16.1.4 W£ADCA DOSKONA£Y ...................................................................................................................................17
16.1.5 Przyczyny wykreowania takich wzorców osobowych .........................................................................................18
17. CECHY POETYKI ...........................................................................................................................................................18
17.1 CECHY LITERATURY ŒREDNIOWIECZA ..........................................................................................................18
17.2 NAWI¥ZANIA W LITERATURZE EPOK PÓNIEJSZYCH.................................................................................18
18. NAWI¥ZANIA DO NASTÊPNYCH EPOK ....................................................................................................................18
19. UZUPE£NIENIE ..............................................................................................................................................................19
19.1 SZTUKA .....................................................................................................................................................................19
19.2 LITERATURA OBCA ................................................................................................................................................19
19.3 POJÊCIA .....................................................................................................................................................................19
20. RAMY CZASOWE ..........................................................................................................................................................20
21. PODSTAWOWE CECHY KULTURY RENESANSU ...................................................................................................20
21.1 NAZWY EPOKI .........................................................................................................................................................20
21.2 PODSTAWOWE PR¥DY UMYS£OWE I RELIGIJNE ............................................................................................20
21.2.1 Humanizm ............................................................................................................................................................20
21.2.2 Reformacja ...........................................................................................................................................................20
21.2.3 Luteranizm ...........................................................................................................................................................21
21.2.4 Kalwinizm ............................................................................................................................................................21
21.2.5 Anglikanizm .........................................................................................................................................................21
21.2.6 Arianie ..................................................................................................................................................................21
21.3 KANON ZASAD POETYCKICH (CECHY ODRODZENIA) ..................................................................................21
21.4 ZNACZENIE DRUKARZY .......................................................................................................................................21
22. INDYWIDUALNOŒCI RENESANSU POLSKIEGO I EUROPEJSKIEGO .................................................................21
22.1 DOKONANIA ............................................................................................................................................................21
22.1.1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321) ......................................................................................................................21
22.1.2 JAN BOCCACIO (1313 - 1375) ..........................................................................................................................22
22.1.3 FRANCISZEK PETRARKA (1304 - 1375) ........................................................................................................22
22.1.4 MICHA£ MONTAIGNE (1533 - 1592)...............................................................................................................22
22.1.5 FRANCISZEK RABELAIS (1494 - 1553) ..........................................................................................................22
22.1.6 ERAZM Z ROTTERDAMU [Gerhard Gerhards] (1469 - 1536) .........................................................................22
22.1.7 TOMASZ MORE (1478-1535) ............................................................................................................................22
22.1.8 WILLIAM SZEKSPIR (1564-1616) ....................................................................................................................22
22.1.9 MIGUEL CERVANTES (1547-1616) .................................................................................................................23
22.2 PREKURSORZY IDEI HUMANIZMU W POLSCE ................................................................................................23
22.2.1 KONRAD CELTIS ..............................................................................................................................................23
22.2.2 FILIP BUONACCORSI (KALLIMACH) ...........................................................................................................23
22.3 WIELCY POLACY I ICH WK£AD ...........................................................................................................................23
22.3.1 MIKO£AJ REJ .....................................................................................................................................................23
22.3.2 JAN KOCHANOWSKI .......................................................................................................................................24
23. LITERATURA POLITYCZNA XVI STULECIA ...........................................................................................................24
23.1 OBRAZ ZANIEDBAÑ SPRAW PUBLICZNYCH I WIZJA NAPRAWY ...............................................................24
23.1.1 „O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ” ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI (DIAGNOZA) ....................24
23.1.2 „PIEŒÑ O SPUSTOSZENIU PODOLA” JAN KOCHANOWSKI ...................................................................25
23.1.3 „ODPRAWA POS£ÓW GRECKICH” ................................................................................................................25
23.1.4 „NA SOKOLSKIE MOGI£Y” .............................................................................................................................25
23.1.5 „KAZANIA SEJMOWE” PIOTR SKARGA .....................................................................................................25
23.2 PREZENTACJA FEUDALNYCH STOSUNKÓW NA WSI ....................................................................................25
24. OBYCZAJOWOή POLSKI XVI WIEKU ...................................................................................................................26
24.1 WIEŒ I JEJ UROKI ...................................................................................................................................................26
24.2 OBLICZE SZLACHTY XVI WIEKU ........................................................................................................................28
25. CZ£OWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY ...............................................................................................................28
25.1 WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA ...................................................................................................28
25.2 IDEA£Y ¯YCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRA¯ONE W JEGO FRASZKACH I PIEŒNIACH ....................29
25.3 POETA DOCTUS W TWÓRCZOŒCI K.JANICKIEGO I J.KOCHANOWSKIEGO ..............................................30
25.4 IDEA£ DWORZANINA W UTWORZE £. GÓRNICKIEGO ...................................................................................30
25.5 ŒWIAT PRZE¯YÆ OSOBISTYCH JAKO TEMAT LITERACKI ..........................................................................30
26. WALORY ARTYSTYCZNE UTWORÓW RENESANSOWYCH .................................................................................31
26.1 GATUNKI LITERACKIE ..........................................................................................................................................31
26.2 RELIGIJNOŒÆ MIKO£AJA SÊPA-SZARZYÑSKIEGO........................................................................................32
27. RAMY CZASOWE ..........................................................................................................................................................34
28. CHARAKTERYSTYKA CZASÓW BAROKU ...............................................................................................................34
28.1 SYTUACJA POLITYCZNA I KULTURALNA NA ZACHODZIE EUROPY .........................................................34
28.2 ABSOLUTYZM .........................................................................................................................................................34
28.3 SYTUACJA POLITYCZNA POLSKI .......................................................................................................................34
28.4 NURTY KULTURY BAROKOWEJ .........................................................................................................................34
28.4.1 Geneza ..................................................................................................................................................................34
28.4.2 Barok dworski ......................................................................................................................................................34
28.4.3 Barok sarmacki (dworkowy) ................................................................................................................................34
28.4.4 Cechy œredniowieczne ........................................................................................................................................35
28.5 WZÓR OSOBOWY SZLACHCICA - SARMATY (CECHY) ..................................................................................35
29. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KULTURY BAROKOWEJ ..................................................................................35
29.1 SZTUKA BAROKU - CECHY ..................................................................................................................................35
29.2 LITERATURA OKRESU BAROKU .........................................................................................................................35
29.2.1 Czas trwania i podzia³ na okresy (W Polsce) .......................................................................................................35
29.2.2 Cechy literatury barokowej w Polsce ...................................................................................................................35
29.2.3 Cechy stylu literatury barokowej .........................................................................................................................35
29.2.4 Marinizm ..............................................................................................................................................................36
29.3 TERMINY I OKREŒLENIA ŒRODKÓW ARTYSTYCZNYCH STOSOWANYCH W BAROKU .....................36
30. JAN ANDRZEJ MORSZTYN JAKO POETA DWORSKI .............................................................................................37
30.1 MI£OŒÆ JAKO NACZELNY TEMAT UTWORÓW J. A. MORSZTYNA ...........................................................37
30.2 FORMA UTWORÓW J. A. MORSZTYNA I JEJ ZWI¥ZEK Z TREŒCI¥ ..............................................................37
30.3 DLACZEGO J. A. MORSZTYNA MO¯NA NAZWAÆ POET¥ KONCEPTUALIST¥ ..........................................37
31. TWÓRCZOŒÆ DANIELA NABOROWSKIEGO .........................................................................................................38
31.1 TYPOWE CECHY EPOKI (NP.: VANITAS) W POEZJI D. NABOROWSKIEGO ................................................38
32. WAC£AW POTOCKI JAKO G£ÓWNY PRZEDSTAWICIEL LITERATURY DWORKOWEJ ................................38
32.1 TEMATYKA I KOMIZM DROBNYCH UTWORÓW POTOCKIEGO ...................................................................38
32.2 GENEZA „WOJNY CHOCIMSKIEJ” WAC£AWA POTOCKIEGO .......................................................................38
32.3 „WOJNA CHOCIMSKA” JAKO PODRÊCZNIK PATRIOTYZMU DLA WSPÓ£CZESNYCH............................38
32.4 TEMATYKA AUTOBIOGRAFICZNA W TWÓRCZOŒCI W. POTOCKIEGO ....................................................39
32.5 PATRIOTYZM W. POTOCKIEGO I JEGO OCENA WSPÓ£CZESNYCH ............................................................39
33. TWÓRCZOŒÆ PAMIÊTNIKARSKA OKRESU BAROKU .........................................................................................39
33.1 PAMIÊTNIK JAKO GATUNEK LITERACKI .........................................................................................................39
33.1.1 Rodzaje i typy pamiêtników .................................................................................................................................39
33.1.2 Funkcja i znaczenie w czasach baroku .................................................................................................................39
33.1.3 Twórcy pamiêtników w XVII w. ..........................................................................................................................40
33.2 ¯YCIORYS JANA CHRYZOSTOMA PASKA .........................................................................................................40
33.3 PAMIÊTNIKI JANA CHRYZOSTOMA PASKA JAKO PRZEJAW SARMATYZMU ..........................................40
33.3.1 Warstwa obyczajowa ............................................................................................................................................40
33.3.2 Wzorce osobowe ..................................................................................................................................................40
33.3.3 Jêzyk i styl utworu ...............................................................................................................................................40
34. EPISTOLOGRAFIA BAROKOWA - CECHY ................................................................................................................40
34.1 „LISTY JANA III I MARYSIEÑKI” .........................................................................................................................40
35. GATUNKI LITERACKIE ................................................................................................................................................40
36. CZASY SASKIE W KULTURZE POLSKIEJ .................................................................................................................41
36.1.1 Dwa nurty kultury ................................................................................................................................................41
36.1.2 Cechy kultury dworskiej (magnackiej) ................................................................................................................41
36.1.3 Sytuacja koœcio³a ................................................................................................................................................41
36.1.4 Sytuacja polityczna w Polsce ...............................................................................................................................41
36.1.5 Sytuacja kultury w Polsce ....................................................................................................................................41
36.1.6 Oblicze sarmatyzmu .............................................................................................................................................41
37. RAMY CZASOWE ..........................................................................................................................................................42
38. KLASYCYZM WE FRANCJI..........................................................................................................................................42
38.1 POJÊCIE KLASYCYZMU .........................................................................................................................................42
38.2 POD£O¯E FILOZOFICZNE ......................................................................................................................................42
38.2.1 Kartezjusz .............................................................................................................................................................42
38.2.2 Kant ......................................................................................................................................................................42
38.2.3 Locke ....................................................................................................................................................................42
38.3 ZALECENIA POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ (M. BOILEAU) ...........................................................................42
38.4 LITERATURA FRANCUSKA XVII W - MOLIER ..................................................................................................42
39. OŒWIECENIE W EUROPIE ..........................................................................................................................................43
39.1 FILOZOFIE ................................................................................................................................................................43
39.1.1 Racjonalizm..........................................................................................................................................................43
39.1.2 Empiryzm .............................................................................................................................................................43
39.1.3 Ateizm ..................................................................................................................................................................43
39.1.4 Deizm ...................................................................................................................................................................43
39.1.5 Humanitaryzm ......................................................................................................................................................43
39.1.6 „Tabula rasa” ........................................................................................................................................................43
39.1.7 Utylitaryzm ..........................................................................................................................................................43
39.1.8 Sensualizm ...........................................................................................................................................................43
39.1.9 Relatywizm ..........................................................................................................................................................43
39.2 OSI¥GNIÊCIA CZO£OWYCH PRZEDSTAWICIELI ..............................................................................................43
39.2.1 Encyklopedyœci ...................................................................................................................................................43
39.2.2 Wolter...................................................................................................................................................................44
39.2.3 Wolterianizm ........................................................................................................................................................44
39.2.4 Denis Diderot .......................................................................................................................................................44
40. WIEK XVIII W POLSCE .................................................................................................................................................44
40.1 SYTUACJA SPO£ECZNO-POLITYCZNA...............................................................................................................44
40.2 PREKURSORZY ........................................................................................................................................................44
40.2.1 Stanis³aw Konarski...............................................................................................................................................44
40.2.2 Stanis³aw Leszczyñski .........................................................................................................................................45
40.2.3 Komisja Edukacji Narodowej ..............................................................................................................................45
40.3 PRASA I TEATR JAKO NACZELNE ŒRODKI AGITACJI W S£U¯BIE REFORM ............................................45
40.3.1 rola Warszawy w XVIII w. ..................................................................................................................................45
40.3.2 dzia³alnoœæ króla i znaczenie dworu królewskiego ............................................................................................45
40.3.3 charakterystyka czasopiœmiennictwa ..................................................................................................................45
40.3.4 powstanie Sceny Narodowej w Warszawie ..........................................................................................................46
41. IGNACY KRASICKI - KSI¥¯Ê POETÓW POLSKICH .................................................................................................46
41.1 WALORY TREŒCI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO ...................................................................46
41.1.1 TREή BAJEK ..................................................................................................................................................47
41.2 BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ PO£OWY XVIII WIEKU - MIKO£AJ DOŒWIAD-CZYÑSKI -
WZORZEC OSOBOWY DOBY OŒWIECENIA .............................................................................................................48
41.2.1 Cechy powieœci ...................................................................................................................................................48
41.2.2 Dzieje bohatera.....................................................................................................................................................48
41.2.3 Funkcja powieœci ................................................................................................................................................48
41.3 SATYRY I. KRASICKIEGO - OŒMIESZANIE I DRWINA Z WAD SPO£ECZEÑSTWA ...................................48
41.3.1 Rodzaje satyr i dzieje gatunku..............................................................................................................................48
41.4 CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIEÑSTWA - „MONACHOMACHIA” ......................................................49
41.4.1 TreϾ utworu ......................................................................................................................................................49
41.4.2 Cechy poematu heroikomicznego ........................................................................................................................49
42. TWÓRCZOŒÆ OKRESU SEJMU WIELKIEGO ..........................................................................................................50
42.1 PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA .......................................................................................................................50
42.1.1 Dzia³alnoœæ i program spo³eczno-polityczny Stanis³aw Staszica. .....................................................................50
42.1.2 Hugo Ko³³¹taj .......................................................................................................................................................50
42.1.3 Rola publicystyki .................................................................................................................................................51
42.2 „POWRÓT POS£A” JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA ...................................................................51
42.2.1 Charakterystyka bohaterów ..................................................................................................................................51
42.2.2 „Powrót pos³a” jako komedia klasycystyczna ......................................................................................................52
43. SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZ¥CE KLASYCYZMOWI ORAZ
TWÓRCZOŒÆ REWOLUCYJNA .......................................................................................................................................52
43.1 NURT SENTYMENTALNY ......................................................................................................................................52
43.1.1 Jan Jakub Rousseau - prekursor nurtu ..................................................................................................................52
43.1.2 Karpiñski - poeta sentymentalny ..........................................................................................................................52
43.2 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA .......................................................................................................53
43.3 POEZJA JAKUBA JASIÑSKIEGO ...........................................................................................................................53
44. DOROBEK CZASÓW STANIS£AWOWSKICH............................................................................................................54
44.1 ZAS£UGI WOBEC JÊZYKA (WALKA O CZYSTOŒÆ JÊZYKA) .......................................................................54
44.2 GATUNKI LITERACKIE ..........................................................................................................................................54
44.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CZ£OWIEKA OŒWIECONEGO ..................................................................54
45. RAMY CZASOWE ..........................................................................................................................................................56
46. PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ .........................................................................................56
46.1 FILOZOFIA EPOKI ...................................................................................................................................................56
46.1.1 Irracjonalizm ........................................................................................................................................................56
46.1.2 Mistycyzm ............................................................................................................................................................56
46.2 ROMANTYZM W NIEMCZECH ..............................................................................................................................56
46.2.1 Goethe - „Król olszyn” .........................................................................................................................................56
46.2.2 J.W.Goethe - „Faust” ...........................................................................................................................................56
46.2.3 Werteryzm ............................................................................................................................................................57
46.3 CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO ...............................................................................57
46.3.1 Rousseau ..............................................................................................................................................................57
46.3.2 Germaine de Staël ................................................................................................................................................58
46.3.3 Rene Chateaubriand .............................................................................................................................................58
46.3.4 Wiktor Hugo.........................................................................................................................................................58
46.3.5 Aleksander Dumas ...............................................................................................................................................58
46.3.6 Alfred de Mussel ..................................................................................................................................................58
46.4 ROMANTYZM W ANGLII .......................................................................................................................................58
46.4.1 Byronizm ..............................................................................................................................................................58
46.4.2 Cechy bohatera byronicznego ..............................................................................................................................58
46.4.3 Cechy powieœci poetyckiej („Giaur”) .................................................................................................................59
46.4.4 Treœæ i problematyka utworu „Giaur” ................................................................................................................59
46.5 SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO .....................................................................................................59
46.5.1 Aleksander Puszkin ..............................................................................................................................................59
47. WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI - PRZE£OM ROMANTYCZNY W POLSCE .......................................60
47.1.1 Spór pokoleniowy ................................................................................................................................................60
47.1.2 Kazimierz Brodziñski ...........................................................................................................................................60
47.1.3 Jan Œniadecki ......................................................................................................................................................60
47.1.4 Maurycy Mochnacki ............................................................................................................................................60
48. TWÓRCZOŒÆ ADAMA MICKIEWICZA ....................................................................................................................61
48.1 ROMANTYCZNE AKCENTY W „PIEŒNI FILARETÓW” I „ODZIE DO M£ODOŒCI” ...................................61
48.2 ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD ...........................................................................................................62
48.2.1 Programowy charakter ballady „Romantycznoœæ” .............................................................................................62
48.2.2 Prawdy ¿ywe w balladach ....................................................................................................................................63
48.2.3 Cechy ballady romantycznej ................................................................................................................................63
48.3 II TOM „POEZJI” .......................................................................................................................................................63
48.3.1 Idea³ pe³ni spo³eczeñstwa w II cz. „Dziadów” .....................................................................................................64
48.3.2 Gustaw- kochanek romantyczny i indywidualista w IV cz. „Dziadów” ..............................................................64
48.3.3 Postawa patriotyczna Gra¿yny .............................................................................................................................64
48.4 SONETY ODESKIE JAKO PAMIÊTNIK LIRYCZNY POETY ..............................................................................65
48.5 RÓ¯NE OBLICZA BOHATERA „SONETÓW KRYMSKICH” ..............................................................................65
48.6 DYLEMATY PATRIOTYCZNE I MORALNE W „KONRADZIE WALLENRODZIE” ........................................66
48.6.1 Walter Alf jako typowy bohater byroniczny ........................................................................................................66
48.6.2 Funkcja poezji i poety w ¿yciu narodu pozbawionego wolnoœci ........................................................................66
48.6.3 Cechy powieœci poetyckiej .................................................................................................................................67
48.7 III CZ. „DZIADÓW” - DRAMAT NARODOWY OBRAZUJ¥CY DRAMAT NARODU ......................................67
48.7.1 Spo³eczeñstwo polskie .........................................................................................................................................67
48.7.2 Prometeizm ..........................................................................................................................................................68
48.7.3 Mesjanizm ............................................................................................................................................................68
48.7.4 Stosunek do Rosji i Rosjan...................................................................................................................................68
48.7.5 Wiersze „Ustêpu” jako reporta¿ z krainy despotyzmu .........................................................................................68
48.7.6 Cechy dramatu romantycznego ............................................................................................................................69
48.8 MESJANIZM W „KSIÊGACH NARODU POLSKIEGO” I „KSIÊGACH PIELGRZYMSTWA
POLSKIEGO” .....................................................................................................................................................................69
48.9 „PAN TADEUSZ” - NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKOŒCI ................................................................70
48.9.1 Geneza w œwietle epilogu ...................................................................................................................................70
48.9.2 Historia w utworze ...............................................................................................................................................70
48.9.3 Romantyczny charakter utworu............................................................................................................................70
48.9.4 Patriotyzm utworu ................................................................................................................................................70
48.9.5 Cechy epopei ........................................................................................................................................................71
48.9.6 Charakterystyka szlachty polskiej ........................................................................................................................71
48.10 ARCYDZIE£A POEZJI LIRYCZNEJ ......................................................................................................................72
48.10.1 „Liryki lozañskie” ..............................................................................................................................................72
48.10.2 „Do matki polki” ................................................................................................................................................72
49. DOROBEK ARTYSTYCZNY JULIUSZA S£OWACKIEGO ........................................................................................72
49.1 TEMATYKA WCZESNEJ TWÓRCZOŒCI J. S£OWACKIEGO ............................................................................72
49.2 „KORDIAN” - TYPOWY DRAMAT ROMANTYCZNY ? ......................................................................................73
49.2.1 TreϾ...................................................................................................................................................................73
49.2.2 Portret psychologiczny tytu³owego bohatera (dynamizm postaci) .......................................................................73
49.2.3 Wymowa polityczna utworu ................................................................................................................................73
49.2.4 Winkelriedyzm .....................................................................................................................................................74
49.2.5 Polemika z Mickiewiczem w utworze ..................................................................................................................74
49.2.6 Walory Formy utworu ..........................................................................................................................................74
49.3 „BALLADYNA” JAKO ZABAWA KONWENCJAMI LITERACKIMI .................................................................74
49.3.1 Baœniowo ludowy charakter dramatu ..................................................................................................................74
49.3.2 Demitologizacja romantycznych przekonañ ........................................................................................................75
49.3.3 Nawi¹zania do twórczoœci Szekspira..................................................................................................................75
49.4 „BENIOWSKI” JAKO POEMAT DYGRESYJNY ...................................................................................................75
49.5 WIELOW¥TKOWOŒÆ „GROBU AGAMEMNONA” ...........................................................................................76
49.6 S£OWACKI JAKO POETA LIRYCZNY ..................................................................................................................76
49.7 FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWÓRCZOŒCI S£OWACKIEGO .......................................................................77
50. CYPRIAN KAMIL NORWID ..........................................................................................................................................77
50.1 CREDO POETYCKIE ................................................................................................................................................77
50.2 WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA - „FORTEPIAN SZOPENA” ................................................................78
50.3 HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU „DO OBYWATELA JOHNA BROWNA” ...............................78
50.4 „BEMA PAMIÊCI ¯A£OBNY RAPSOD”.................................................................................................................79
50.5 LIRYKA UCZUÆ NORWIDA ..................................................................................................................................79
50.5.1 „Coœ ty Atenom zrobi³, Sokratesie...” .................................................................................................................79
50.5.2 „W Weronie” ........................................................................................................................................................79
50.5.3 „Jêzyk ojczysty” ...................................................................................................................................................80
50.5.4 „S³owa nie tylko nas wyra¿aj¹ ale i s¹dz¹” ............................................................................................................80
50.6 POEZJA NIE TYLKO ROMANTYCZNA ................................................................................................................80
51. RAMY CZASOWE ..........................................................................................................................................................81
52. SYTUACJA W POLSCE PO POWSTANIU STYCZNIOWYM.....................................................................................81
52.1 ZABÓR ROSYJSKI ....................................................................................................................................................81
52.2 ZABÓR AUSTRYJACKI (GALICJA) .......................................................................................................................81
52.3 ZABÓR PRUSKI ........................................................................................................................................................81
53. FILOZOFIE EPOKI ..........................................................................................................................................................81
53.1 AUGUST COMTE......................................................................................................................................................81
53.2 HERBERT SPENCER ................................................................................................................................................81
53.3 HIPOLIT TAINE ........................................................................................................................................................82
53.4 KAROL DARWIN......................................................................................................................................................82
53.5 STUART MILL ..........................................................................................................................................................82
53.6 SCJENTYZM ..............................................................................................................................................................82
53.7 EWOLUCJONIZM .....................................................................................................................................................82
53.8 UTYLITARYZM ........................................................................................................................................................82
54. HAS£A POLSKIEGO POZYTYWIZMU ........................................................................................................................82
55. CECHY POZYTYWIZMU POLSKIEGO .......................................................................................................................83
56. SPÓR POMIÊDZY ROMANTYKAMI A POZYTYWISTAMI .....................................................................................83
57. CELE I ZADANIA LITERATURY .................................................................................................................................83
57.1 POWIEή .................................................................................................................................................................84
57.2 LITERATURA TENDENCYJNA ..............................................................................................................................84
58. TWÓRCZOŒÆ ELIZY ORZESZKOWEJ ......................................................................................................................84
58.1 „A...B...C...” ................................................................................................................................................................84
58.1.1 treϾ ....................................................................................................................................................................84
58.1.2 chas³a pozytywistyczne zawarte w utworze .........................................................................................................85
58.1.3 elementy tendencyjne ...........................................................................................................................................85
58.2 „DOBRA PANI” .........................................................................................................................................................85
58.2.1 treϾ ....................................................................................................................................................................85
58.2.2 elementy tendencyjne ...........................................................................................................................................85
58.2.3 problematyka ........................................................................................................................................................85
58.3 „GLORIA VICTIS” ....................................................................................................................................................85
58.3.1 treϾ ....................................................................................................................................................................85
58.3.2 problematyka ........................................................................................................................................................85
58.4 „NAD NIEMNEM” ....................................................................................................................................................86
58.4.1 treϾ ....................................................................................................................................................................86
58.4.2 charakterystyka spo³eczeñstwa ............................................................................................................................87
59. TWÓRCZOŒÆ BOLES£AWA PRUSA .........................................................................................................................87
59.1 DZIENNIKARSTWO .................................................................................................................................................87
59.2 „LALKA” ....................................................................................................................................................................87
59.2.1 Problematyka utworu ...........................................................................................................................................87
59.2.2 Portret Stanis³awa Wokulskiego ..........................................................................................................................88
59.2.3 Stary subiekt jako narrator - znaczenie pamiêtnika Rzeckiego ............................................................................88
59.2.4 Charakterystyka spo³eczeñstwa ............................................................................................................................88
59.3 „POWRACAJ¥CA FALA” .........................................................................................................................................89
59.3.1 treϾ ....................................................................................................................................................................89
59.3.2 problematyka ........................................................................................................................................................89
60. POEZJA CZASÓW NIEPOETYKICH ............................................................................................................................89
60.1 POEZJA ADAMA ASNYKA - TWÓRCY Z POGRANICZA ROMANTYZMU I POZYTYWIZMU ...................89
60.2 MARIA KONOPNICKA ............................................................................................................................................90
61. TWÓRCZOŒÆ ANTONIEGO CZECHOWA ................................................................................................................90
61.1 „KAMELEON” ...........................................................................................................................................................90
61.2 „CZ£OWIEK W FUTERALE” ...................................................................................................................................90
62. RAMY CZASOWE ..........................................................................................................................................................91
63. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA M£ODEJ POLSKI .................................................................................................91
63.1 SYTUACJA KRAJU ..................................................................................................................................................91
63.2 INNE NAZWY ZWI¥ZANE Z EPOK¥......................................................................................................................91
63.2.1 Modernizm ...........................................................................................................................................................91
63.2.2 Neoromantyzm .....................................................................................................................................................91
63.2.3 Secesja ..................................................................................................................................................................91
63.2.4 Dekadentyzm........................................................................................................................................................91
63.2.5 Fin de siecle..........................................................................................................................................................91
63.3 FILOZOFIE EPOKI ....................................................................................................................................................92
63.3.1 Fryderyk Nietzsche ..............................................................................................................................................92
63.3.2 Artur Schopenhauer .............................................................................................................................................92
63.3.3 Henryk Bergson ...................................................................................................................................................92
63.3.4 Zygmunt Freud .....................................................................................................................................................92
63.3.5 Karol Marks .........................................................................................................................................................92
63.4 CZASOPIŒMIENNICTWO ......................................................................................................................................93
63.5 KIERUNKI ARTYSTYCZNE ....................................................................................................................................93
63.5.1 Naturalizm ............................................................................................................................................................93
63.5.2 Impresjonizm........................................................................................................................................................93
63.5.3 Symbolizm ...........................................................................................................................................................94
64. POECI EPOKI MODERNIZMU ......................................................................................................................................94
64.1 CHARLES BAUDELAIRE ........................................................................................................................................94
64.2 ARTUR RIMBAUD ...................................................................................................................................................94
65. HAS£A PROGRAMOWE ................................................................................................................................................95
65.1.1 „Walka ze sztuk¹” - Zenon Przesmycki ................................................................................................................95
66. CYGANERIA M£ODOPOLSKA.....................................................................................................................................95
66.1 STANIS£AW PRZYBYSZEWSKI ............................................................................................................................96
67. POECI M£ODEJ POLSKI ................................................................................................................................................96
67.1 KAZIMIERZ PRZERWA - TETMAJER ...................................................................................................................96
67.2 JAN KASPROWICZ ..................................................................................................................................................98
67.3 LEOPOLD STAFF ....................................................................................................................................................100
67.4 TADEUSZ BOY-¯ELEÑSKI ...................................................................................................................................101
67.5 TADEUSZ MICIÑSKI .............................................................................................................................................101
67.6 BOLES£AW LEŒMIAN .........................................................................................................................................102
68. ¯YCIE TAETRALNE I DRAMATYCZNE ...................................................................................................................103
69. PROZA EPOKI MODERNIZMU ..................................................................................................................................103
69.1 „DZIKA KACZKA” - IBSEN ..................................................................................................................................103
69.2 RELATYWIZM ETYCZNY W „ZBRODNI I KARZE” FIODORA DOSTOJEWSKIEGO ..................................104
69.2.1 Wizja spo³eczeñstwa ..........................................................................................................................................105
69.2.2 Powieœæ o psychice zbrodniarza i o z³o¿onych motywach zbrodni .................................................................105
69.3 „LORD JIM” - JOSEPH CONRAD (KORZENIOWSKI) ........................................................................................106
69.3.1 Tresæ ..................................................................................................................................................................106
69.4 „MORALNOŒÆ PANI DULSKIEJ” - GABRIELA ZAPOLSKA .........................................................................107
69.4.1 Ko³tuñstwo / Dulszczyzna ..................................................................................................................................108
69.4.2 Dramat naturalistyczny ......................................................................................................................................108
70. „WESELE” WYSPAÑSKIEGO JAKO DRAMAT SYMBOLICZNY ..........................................................................108
70.1.1 Stanis³aw Wyspiañski - charakterystyka ............................................................................................................108
70.1.2 Stosunek przedstawicieli inteligencji do ch³opów .............................................................................................109
70.1.3 Symbole w „Weselu” .........................................................................................................................................110
70.1.4 Artyzm w „Weselu” ...........................................................................................................................................111
70.1.5 Dramat romantyczny - porównanie z „Dziadami” ............................................................................................112
71. TWÓRCZOŒÆ STEFANA ¯EROMSKIEGO ..............................................................................................................113
71.1 „LUDZIE BEZDOMNI” ...........................................................................................................................................113
71.1.1 Wieloznacznoœæ bezdomnoœi ..........................................................................................................................114
71.1.2 Dzieje Tomasza Judyma.....................................................................................................................................114
71.1.3 Motywy decyzji Judyma ....................................................................................................................................115
71.1.4 UniwersalnoϾ ..................................................................................................................................................115
71.1.5 Idee Judyma .......................................................................................................................................................115
71.2 „DOKTOR PIOTR” ..................................................................................................................................................115
71.2.1 Trzy P³aszczyzny „Doktora Piotra” ...................................................................................................................116
71.3 „SI£ACZKA” ............................................................................................................................................................117
71.4 OPOWIADANIA O ROZLICZENIU ¯EROMSKIEGO Z IDEOLOGI¥ POZYTYWISTYCZN¥ .........................118
71.5 „ZMIERZCH” I „ZAPOMNIENIE” .........................................................................................................................118
71.6 „O ¯O£NIERZU TU£ACZU” ...................................................................................................................................119
71.7 „ROZDZIOBI¥ NAS KRUKI I WRONY” ...............................................................................................................119
71.8 „ECHA LEŒNE” ......................................................................................................................................................120
71.9 „NAGI BRUK” .........................................................................................................................................................120
72. „CH£OPI” W£ADYS£AWA REYMONTA ...................................................................................................................121
72.1.1 Kompozycja, narracja, jêzyk ..............................................................................................................................121
72.1.2 Charakterystyka postaci .....................................................................................................................................122
72.1.3 Postacie Drugoplanowe ......................................................................................................................................123
72.1.4 Z³oŸonoœæ charakterów postaci .......................................................................................................................124
72.1.5 Mi³oœæ do ziemi ...............................................................................................................................................124
72.1.6 Folklor w utworze ..............................................................................................................................................125
72.2 „CH£OPI” JAKO EPOPEJA WSI ............................................................................................................................125
73. RAMY CZASOWE ........................................................................................................................................................127
74. SYTUACJA W KULTURZE PO I WOJNIE ŒWIATOWEJ ........................................................................................127
74.1 FILOZOFIE ..............................................................................................................................................................127
74.1.1 Intuizcjonizm......................................................................................................................................................127
74.1.2 Pragmatyzm........................................................................................................................................................127
74.1.3 Zygmunt Freud ...................................................................................................................................................127
74.1.4 Karol Jung ..........................................................................................................................................................127
74.1.5 Iwan Paw³ow ......................................................................................................................................................127
74.1.6 Skrajny subiektywizm ........................................................................................................................................127
74.2 KIERUNKI W LITERATURZE ...............................................................................................................................128
74.2.1 Marsel Proust .....................................................................................................................................................128
74.2.2 James Joyce ........................................................................................................................................................128
74.2.3 Franz Kafka ........................................................................................................................................................128
74.2.4 Proza psychologiczna .........................................................................................................................................128
74.2.5 Sagi rodzinne ......................................................................................................................................................128
74.3 KIERUNKI ARTYSTYCZNE ..................................................................................................................................128
74.3.1 Ekspresjonizm ....................................................................................................................................................129
74.3.2 Rozkwit w latach 1910-25. Pojawi³ siê w epoce poprzedniej, lecz dopiero teraz doszed³ do g³osu. .................129
74.3.3 Futuryzm (skrajna awangarda) ...........................................................................................................................129
74.3.4 Dadaizm (skrajny futuryzm) ..............................................................................................................................129
74.3.5 Surrealizm (rozwiniêcie dadaizmu) ....................................................................................................................130
74.3.6 Neoklasycyzm ....................................................................................................................................................130
74.3.7 Nurt poezji czystej ..............................................................................................................................................130
75. POEZJA POLSKA XX LECIA MIÊDZYWOJENNEGO .............................................................................................130
75.1 SKAMADRYCI ........................................................................................................................................................130
75.1.1 Julian Tuwim ......................................................................................................................................................131
75.1.2 Boles³aw Leœmian .............................................................................................................................................132
75.1.3 I. Ga³czyñski ......................................................................................................................................................133
75.2 LEOPOLD STAFF - POETA KLASYCZNY ..........................................................................................................134
75.3 AWANGARDA KRAKOWSKA .............................................................................................................................135
75.3.1 Julian Przyboœ ...................................................................................................................................................135
75.3.2 W³adys³aw Broniewski ......................................................................................................................................135
76. DOKONANIA PROZATORSKIE XX LECIA MIÊDZYWOJENNEGO .....................................................................136
76.1 „PRZEDWIOŒNIE” S. ¯EROMSKIEGO ..............................................................................................................136
76.1.1 Rewolucja ...........................................................................................................................................................137
76.2 „GRANICA” Z. NA£KOWSKIEJ ...........................................................................................................................137
76.2.1 Nowatorstwo formy ...........................................................................................................................................137
76.2.2 Prezentacja warstw spo³eczeñstwa .....................................................................................................................138
76.2.3 WieloznacznoϾ utworu ...................................................................................................................................139
76.3 „NOCE I DNIE” M. D¥BROWSKIEJ .....................................................................................................................139
76.4 „FERDYDURKE” W. G¥BROWICZA ...................................................................................................................140
76.5 PROZA BRUNO SCHULZA ...................................................................................................................................140
76.6 „PANNY Z WILKA” J. IWASZKIEWICZA - PROBLEMATYKA ......................................................................141
76.7 „BRZEZINA” J. IWASZKIEWICZA ......................................................................................................................141
77. PROZA XX LECIA MIÊDZYWOJENNEGO (LITERATURA OBCA) .......................................................................141
77.1 „PROCES” F. KAFKA ............................................................................................................................................141
77.1.1 Kompozycja powieœci .......................................................................................................................................141
77.1.2 Realizm ..............................................................................................................................................................141
77.2 „NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN” E. M. REMARQUE .........................................................................................142
77.3 „ZIEMIA PLANETA LUDZI” A. DE SAINT-EXUPERY - HUMANIZM ............................................................142
77.4 „KOMU BIJE DZWON” E. HEMINGWAY - BEHAWIORYZM .........................................................................142
77.5 „MISTRZ I MA£GORZATA” M. BU£HAKOW - POWIEŒÆ PARABOLA ......................................................142
77.5.1 Kompozycja .......................................................................................................................................................143
77.5.2 Problematyka......................................................................................................................................................143
77.5.3 Artysta i jego dzie³o ...........................................................................................................................................143
78. DRAMATURGIA OKRESU MIÊDZYWOJENNEGO .................................................................................................144
78.1 „¯EGLARZ” J. SZANIAWSKIEGO .......................................................................................................................144
78.1.1 Cechy dramatu ...................................................................................................................................................144
78.1.2 Chwyty literackie ...............................................................................................................................................144
78.2 „SZEWCY” I. WITKIEWICZA ..............................................................................................................................144
78.2.1 Teoria czystej formy w teatrze ...........................................................................................................................144