Professional Documents
Culture Documents
wypracowanie maturalne?
Małgorzata Haze
klp.pl
© klp.pl 2
Spis treści
I. Wstęp
VI. Jak wpasować się w klucz? Analiza i interpretacja tekstu na poziomie rozszerzonym
1. Wypracowanie na poziomie rozszerzonym – trudniejsze zadanie
2. Łączenie interpretacji z analizą poziomu organizacji tekstu
3. Gdy masz przed sobą dwa teksty – analiza i interpretacja porównawcza
VIII. Podziękowania
IX. Bibliografia
I. Wstęp
Matura pisemna z języka polskiego spędza Ci sen z powiek? Nie wiesz, jak pisać, żeby wpasować
się w klucz odpowiedzi? Nie wiesz, jak powinieneś skonstruować wypowiedź pisemną, aby
otrzymać jak najwięcej punktów za kompozycję, styl, język? E-book Jak napisać dobre
wypracowanie maturalne na pewno Ci pomoże. Zawiera on konkretne porady i wskazówki, które
pomogą Ci w uzyskaniu jak największej liczby punktów z jednej z części matury pisemnej, jaką jest
pisanie własnego wypracowania – zarówno na poziomie podstawowym, jak i rozszerzonym.
© klp.pl 4
E-book Jak napisać dobre wypracowanie maturalne ma za zadanie pomóc Ci przy zmaganiach z
drugim etapem.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra Giertycha od tego roku będziesz musiał wybrać, czy chcesz
zdawać maturę na poziomie podstawowym, czy na rozszerzonym – i dlatego właśnie na obu
poziomach Twoim zadaniem będzie zarówno rozwiązanie testu na rozumienie tekstu, jak i napisanie
wypracowania.
Pisemny egzamin maturalny nazywany jest „zewnętrznym” – oznacza to, że Twoja praca będzie
oceniana nie przez Twoich nauczycieli szkolnych, ale przez wyznaczonych prze Centralną Komisję
Egzaminacyjną egzaminatorów. Pracy nie podpisujesz, ale zostaje ona zakodowana – tak, aby
zapewnić bezstronność w ocenianiu.
© klp.pl 5
Twoim zadaniem w drugiej części pisemnego egzaminu maturalnego będzie stworzenie własnego
tekstu w związku z tekstem literackim. Będziesz miał dwa tematy do wyboru, każdy z tematów
będzie wymagał analizy konkretnego tekstu literackiego (bądź dwóch tekstów), który otrzymasz na
arkuszu. Tekst literacki będzie dla Ciebie punktem wyjścia do omówienia jakiegoś zagadnienia.
Jakich tekstów możesz się spodziewać? Może to być zarówno proza, dramat, jak i poezja. Może to
być jeden tekst bądź dwa. Może być cały tekst (np. wiersz) bądź jego fragment (w przypadku
tekstów dłuższych, np. powieści czy dramatów).
Na maturze mogą pojawić się jedynie teksty wymienione w Informatorze maturalnym (patrz
rozdział III: Lista lektur i tematów maturalnych). W przypadku wypracowania na poziomie
podstawowym lista lektur określona jest jednoznacznie. Jeśli wybrałeś maturę na poziomie
rozszerzonym musisz liczyć się z tym, że możesz dostać do analizy także teksty inne niż te w
Informatorze. Muszą one być jednak – jak podaje CKE – utrzymane w znanej Ci poetyce i
konwencji.
Twoim zadaniem jest napisanie wypracowania na wybrany temat nie krótszego niż 250 słów (około
2 strony, w zależności od pisma). W wypracowaniu krótszym niż 250 słów będzie oceniane tylko
rozwinięcie tematu, natomiast styl, kompozycja, język i zapis oceniane nie będą (kryteria oceny
wypracowania znajdziesz niżej).
A. Poziom podstawowy
II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów) – oceniana tylko wtedy, gdy zostały przyznane
punkty za rozwinięcie tematu
– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i
logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym (5 pkt.)
– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części
(3 pkt.)
– wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna (1 pkt.)
B. Poziom rozszerzony
II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 2 punkty) – oceniana tylko wtedy, gdy zostały przyznane punkty
za rozwinięcie tematu
– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i
logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym (2 pkt.)
– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części
(1 pkt.)
Ujednolicenie przez Centralną Komisję Egzaminacyjną listy lektur sprawia, że wiesz, jakich
tekstów możesz spodziewać się na maturze. W przypadku poziomu podstawowego jest o tyle łatwo,
że lista lektur jest ściśle określona – żadne teksty literackie inne niż te wskazane przez CKE nie
mogą się pojawić do analizy. Dlatego przy powtórce zwróć szczególną uwagę na te lektury,
najlepiej miej je wszystkie przeczytane. Owszem, zdarza się, że uczniowie piszą wypracowanie o
lekturze, której nie czytali, posiłkując się jedynie tekstem, który mają przed sobą (fragmentem z
utworu) i bywa, że ci uczniowie zdają maturę (sama znam takie przypadki!), ale jest to taktyka
bardzo ryzykowna. Dlatego zapoznaj się dokładnie z treścią lektur obowiązkowych, przeczytaj te,
których nie czytałeś, albo przypomnij sobie ich treść na postawie dobrych, dokładnych streszczeń.
którego nie znasz, tekst niepopularny, nieomawiany w szkole. W tym przypadku będziesz musiał
wykazać się umiejętnością analizy i interpretacji zupełnie nieznanego Ci tekstu.
Zaznajomienie się z tematami wypracowań z lat ubiegłych pomoże Ci w zorientowaniu się, jak są
skonstruowane tematy maturalne, czego możesz się spodziewać. Nie łudź się jednak, że jeśli dany
tekst literacki pojawił się np. w zeszłym roku na maturze, to w tym roku go nie będzie. Jakże
zaskoczeni byli maturzyści roku 2006, kiedy zarówno na maturze próbnej, jak i zwykłej znaleźli na
arkuszu fragment z „Chłopów”! Wszyscy przewidywali, że skoro powieść Reymonta była już na
maturze próbnej, to nie będzie jej na normalnej. CKE zaś postanowiła inaczej. Lektury więc mogą
się powtarzać i powtarzają się.
1. Literatura polska:
● Bogurodzica w kontekście poezji średniowiecznej,
● Jan Kochanowski – pieśni i treny (wybór),
● Jan Andrzej Morsztyn – wybór wierszy,
● Daniel Naborowski – wybór wierszy,
● Wacław Potocki – wybór wierszy,
● Ignacy Krasicki – satyry (wybór), Hymn do miłości ojczyzny,
● Adam Mickiewicz Pan Tadeusz,
● Adam Mickiewicz Dziady cz. III,
● Juliusz Słowacki Kordian: akt I, akt II, akt III sc. 5 i 6,
● Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia: część I, część III (scena w obozie rewolucji), część
IV (scena w obozie arystokracji i scena finałowa),
● Adam Mickiewicz – wybór wierszy,
● Juliusz Słowacki – wybór wierszy,
● Cyprian Kamil Norwid – wybór wierszy,
● Bolesław Prus Lalka,
● Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem – fragmenty: przy mogile Jana i Cecylii, przy mogile
powstańców,
© klp.pl 11
2. Literatura powszechna:
● Sofokles Król Edyp,
© klp.pl 12
Obowiązuje Cię także znajomość kontekstów biblijnych, antycznych i innych (De facto chodzi o
znajomość treści najważniejszych ksiąg Biblii oraz mitów greckich).
1. Literatura polska
● Jan Kochanowski Treny,
● Juliusz Słowacki Kordian,
● Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk,
● Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka,
● Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy.
2. Literatura powszechna
● Dante Boska Komedia – fragmenty Piekła,
● Jan Wolfgang Goethe Faust – część I: fragmenty sceny w pracowni (rozmyślania Fausta o
sobie i swoim życiu, rozmowa z Mefistofelesem),
● Franz Kafka Proces,
● Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata.
Uwaga! Na egzaminie na poziomie rozszerzonym mogą pojawić się inne lektury, muszą one
jednak być utrzymane w znanej uczniom poetyce lub konwencji.
© klp.pl 13
● Carska Rosja i jej stolica. Na podstawie załączonych fragmentów Pana Tadeusza i Dziadów
części III napisz, czym charakteryzowało się życie ludzi w Rosji na początku XIX wieku.
● Koncepcje ludzkiego losu w Chłopach Władysława Stanisława Reymonta. Przedstaw temat,
analizując wskazany fragment oraz wykorzystując znajomość I tomu powieści.
Znajomość kryteriów i listy lektur nie wystarczy. Jest to wiedza potrzebna, ale powinieneś także
wiedzieć, jak należy zastosować ją w praktyce.
Na napisanie wypracowania maturalnego masz ograniczony czas. Ważne jest, żebyś dobrze go
wykorzystał. Pamiętaj, że czas ten powinieneś przeznaczyć nie tylko na pisanie tekstu, ale także na
wiele czynności przygotowawczych oraz sprawdzenie pracy.
Krok 1:
Uważnie przeczytaj oba tematy, które masz przed sobą i wybierz ten, który najbardziej Ci
odpowiada. W wyborze tematu kieruj się swoją wiedzą oraz gustami. Trudno jest pisać
wypracowanie z lektury, której się nie czytało (choć bywają tacy ryzykanci!), równie trudno z
lektury, która w ogóle Cię nie interesuje.
Krok 2:
Dokładnie przeanalizuj wybrany przez siebie temat. Zastanów się, czego się od Ciebie oczekuje i
napisz właśnie o tym – nie mniej, nie więcej (więcej o rozumieniu tematu maturalnego znajdziesz w
następnym podrozdziale).
© klp.pl 19
Krok 3:
Przeanalizuj wiersz lub fragment prozy czy dramatu. Najpierw zaznacz w nim te miejsca, które
wydają Ci się szczególnie przydatne w wypełnieniu zadań, które dostałeś w temacie. Później
wypisz w formie notatki zagadnienia poruszane w tekście przez autora, a istotne z punktu widzenia
Twojego tematu. Zwróć też uwagę na formę wiersza czy prozy (ukształtowanie językowe). Na
poziomie podstawowym zazwyczaj nie jest ono aż tak ważne, ale warto także te elementy w
wypracowaniu zawrzeć. Na koniec zwróć uwagę na kontekst Twojego tekstu (inny tekst, całość
tekstu, z którego pochodzi fragment, wiedza z epoki itd.). Szczegółowe porady na temat analizy i
interpretacji tekstu literackiego znajdziesz w następnych rozdziałach.
Krok 4:
Stwórz plan wypracowania. Plan ten powinien uwzględniać wszystkie wyniki Twojej analizy, być
spójny, podzielony na trzy części: wstęp, rozwinięcie i zakończenie.
Krok 5:
Napisz wypracowanie, sprawdź, czy poruszyłeś w nim wszystkie zagadnienia, które zamieściłeś w
notatkach i w planie, czy na pewno rozwiązałeś problemy zawarte w temacie. Na koniec przeczytaj
jeszcze raz cały tekst, zwracając baczną uwagę na błędy. Jeśli będziesz miał wątpliwości, posłuż się
słownikiem.
Prawidłowe zrozumienie zadania, które stawia przed Tobą komisja, a które masz zawarte w
temacie, jest więc bardzo ważne. Zanim zabierzesz się do interpretacji tekstu literackiego, który
masz przed sobą, powinieneś dokładnie przeanalizować wybrany przez siebie temat.
Spojrzyj raz jeszcze na kilka tematów maturalnych z poprzednich lat, zamieszczonych w rozdziale
III. Zauważ, że tematy te składają się z kilku powtarzających się (choć nie zawsze występujących)
części:
2. Szczegółowe polecenia, zadania, które przed Tobą stoją, czasami wyrażone w formie
czasowników w trybie rozkazującym, np.:
● interpretując ..., rozważ ... Wnioski z analizy odnieś do ...
● zinterpretuj podany fragment
● rozważ, na czym polega istota ...
● zanalizuj ..., odwołując się do ...
● zaprezentuj ... koncepcję ...
● charakteryzując ... określ, na czym polega ...
● określ przyczyny ...
● zwróć uwagę na ...
● przedstaw temat, analizując ...
Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki
w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich
wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety. (matura próbna 2004)
Temat: Różne koncepcje miłości i różne sposoby mówienia o niej. Dokonaj analizy i interpretacji
porównawczej „Przypomnienia dawnej miłości” Franciszka Karpińskiego oraz danego fragmentu
IV części Dziadów Adama Mickiewicza. (matura próbna 2005)
Temat: Kontrast jako sposób wyrażenia refleksji o świecie i człowieku. Zanalizuj i zinterpretuj
wiersz Wisławy Szymborskiej Dom wielkiego człowieka. (matura próbna 2006)
Temat: Zinterpretuj zamieszczony niżej końcowy fragment tekstu Zbigniewa Herberta „Akropol”.
Rozważ, jak forma eseju służy prezentacji różnych postaw ludzkich wobec wielkich pomników
kultury. (matura 2003)
Dobrą wiadomością jest to, że klucz maturalny nie zawiera już konkretnych treści, które w
wypracowaniu znaleźć się muszą, ale podaje pewien zakres zagadnień, który powinien być
poruszony w wypracowaniu oraz przykładowe treści, które mogą się w nim znaleźć. Nie jesteś
więc niewolnikiem klucza – jeśli nauczyciel stwierdzi, że zawarłeś w danym zakresie odpowiednie
treści, choć nie ma ich w kluczu, to może przyznać Ci punkt.
© klp.pl 25
Palinodia
1. Krytykowane wady Polaków, 0–6
np.:
● demoralizacja (zdrada, oszustwo, rozpusta, odrzucenie wartości cnoty i honoru),
● beztroskie, puste życie, trwonienie majątków,
● korzystanie z cudzej pracy,
● brak troski o kraj (upodobanie do warcholstwa),
● pijaństwo,
● pogoń za cudzoziemską modą,
● brak szacunku dla przodków.
Sposób krytyki:
2. ironia, 0-1
3. wskazanie co najmniej jednego argumentu 0-1
np.:
pozorne odwołanie zarzutów jako ich potwierdzenie,
4. inne sposoby, 0-4
np.:
● komizm słowny,
● stypizowanie bohaterów (krytyka wad, nie konkretnych osób),
● kontrasty,
● wyolbrzymienie (przerysowanie, nagromadzenie) opisywanych wad,
● elementy dialogowe w monologu podmiotu mówiącego (apostrofy do bohaterów, pytania,
wykrzyknienia itp.).
© klp.pl 26
Fragment ten dotyczy interpretacji samego tekstu Palinodii. Zauważ, że klucz jest ściśle związany z
tematem! Zadaniem, które wyznacza temat jest przedstawienie, co krytykuje Krasicki w satyrze
(jakie wady Polaków przedstawia) i jak to robi (jakimi środkami poetyckimi się posługuje). Za
wypunktowanie wad Polaków przedstawionych w satyrze możesz dostać od 0 do 6 punktów, po 1
punkcie za każdą wadę. Klucz nie mówi, jakie muszą to być konkretnie wady, podaje tylko
przykłady. Jeśli chodzi o część drugą klucza (sposób krytyki), to koniecznie musisz zauważyć w
tekście ironię i uzasadnić jej wystąpienie, inne środki masz prawo zauważyć różne. Jest to wybór
zasadny – ironia jest podstawowym środkiem organizującym ten utwór.
Słuszne to czy nie – odpowiadania zgodnie z modelem można się nauczyć. Jakie więc zasady
przyjąć? O czym w wypracowaniu pisać, a o czym nie? Oto kilka wskazówek:
Oto przykład tematu, w którym konieczność odwołania się do kontekstów jest wyraźnie
zaznaczona:
Temat: Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich i jak udziela rad w Pieśni XI i w innych pieśniach
Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i
historycznoliterackie.
© klp.pl 27
Ten temat podaje kawa na ławę, że do filozofii i historii literatury odnieść się musisz i na pewno
będziesz miał za to punkty. W tym przypadku może to być odwołanie się do filozofii stoicyzmu,
epikureizmu i renesansowego humanizmu (kontekst filozoficzny) oraz do Horacego lub poezji
renesansowej (kontekst historycznoliteracki).
Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki
w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich
wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety.
W przypadku tego tematu uzasadnione, a nawet konieczne jest odwołanie się do dydaktyzmu
klasycyzmu polskiego oświecenia – wpisanie Palinodii i innych satyr Krasickiego w ten nurt
literatury. Powinieneś o tym napisać, ponieważ wiąże się to z zagadnieniem krytyki wad Polaków.
Temat: Czym dla bohaterów Lalki Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane
fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach.
Temat: Społeczeństwo polskie w krzywym zwierciadle. Co i w jaki sposób krytykuje Ignacy Krasicki
w Palinodii? Obraz Polaków wyłaniający się z podanych fragmentów utworu skonfrontuj z ich
wizerunkiem zawartym w innych znanych Ci satyrach tego poety.
© klp.pl 28
Owo niepozorne słówko „jak” w temacie świadczy o tym, że powinieneś zbadać środki, jakimi
autor posłużył się do osiągnięcia swoich celów. Oczywiście musisz wykazać się przy tym ich
znajomością.
Temat: „Jak żyć ma człowiek ? Kto, komu, jakich, jak udziela rad w „Pieśni XI” i w innych
pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i
historyczno literackie.
Temat: „Jak żyć ma człowiek ? Kto, komu, jakich, jak udziela rad w „Pieśni XI” i w innych
pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i
historyczno literackie.
© klp.pl 29
Przemyślenia nie dość, że wyrażone w sposób naiwny i nieskładny, to niezwiązane z tematem. Brak
odwołania do analizowanego tekstu!
Można sądzić, że ludzie tacy często popadają w konflikty z najbliższym otoczeniem, że swoimi
bliskimi. Są uparci, nieskorzy do przeprosin przez co atmosfera wokół nich nie jest najmilsza. Do
ludzi młodych odnoszą się podejrzliwie, wręcz wrogo.
Kolejny fragment zawierający stwierdzenia zbyt ogólne. Autorka tego wypracowania zapewne
chciała analizować tekst literacki, ale to, co pisze, nie jest analizą, ale stwierdzeniami niemającymi
w utworze potwierdzenia.
Temat: Różne wizje zaświatów. Analizując Tren X Jana Kokchanowskiego i wiersz Urszula
Kochanowska Bolesława Leśmiana, zwróć uwagę na potrtet dziecka oraz kreacje innych bohaterów.
wiersza zostały prawidłowo rozpoznane, ale nie został pokazany ich związek z treściami, które
przekazuje utwór. Nie jest to błąd, ale za ten fragment autor wypracowania nie otrzymał punktów za
rozwinięcie.
Temat: Różne wizje zaświatów. Analizując Tren XI Jana Kochanowskiego i wiersz Urszula
Kochanowska Bolesława Leśmiana, zwróć uwagę na portret dziecka oraz kreacje innych bohaterów.
W tym wstępie autor od razu porównuje ze sobą sytuacje liryczne i relacje między podmiotem a
adresatem. 3 punkty za rozwinięcie.
© klp.pl 31
Temat: Czym dla bohaterów Lalki Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane
fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach.
W przytoczonych fragmentach z „Lalki” na temat miłości wypowiadają się różne postaci: panna
Izabela – arystokratka, która nigdy nie doświadczyła miłości, Wokulski – człowiek, który przez
miłość przegrał swoje życie, bawidamek Starski, Prezesowa, która zaprzepaściła szansę na
szczęśliwą miłość, Szuman, który nie ze swojej winy ją utracił. Różniące się między sobą opinie
bohaterów na temat miłości i małżeństwa zależą od ich charakteru, osobistych historii, poglądów i
klasy społecznej, do której należą.
Wstęp zawierający bardzo dużo konkretów, wprowadzający bohaterów, o których będzie mowa,
związany z tematem. Co najmniej 4 punkty za rozwinięcie.
„Palinodia”, jedna z satyr Ignacego Krasickiego, to utwór przewrotny – autor posługując się
ironią pozornie odwołuje w nim stawiane wcześniej zarzuty i wyraża wolę zrezygnowania z
pisemnego wyrażania krytyki. Mimo to utwór ten dobrze wpisuje się w moralizatorsko-dydaktyczny
ton biskupa warmińskiego, który w swoich innych satyrach wielokrotnie krytykował wady Polaków.
Za elementy analizy i interpretacji „Palinodii” – zauważenie ironii oraz tego, że Krasicki pozornie
odwołuje swoje zarzuty wstęp ten otrzymałby 2 punkty za rozwinięcie tematu.
Ponieważ każdy klucz odpowiedzi zawiera element, który nazywa się „Podsumowanie”. Za pełne
podsumowanie możesz uzyskać 4 punkty, za niepełne – 2, za próbę podsumowania – 1. W skali 25
punktów, które możesz otrzymać za całe rozwinięcie 4 za zakończenie to bardzo dużo!
Co więc powinieneś zrobić, żeby uzyskać jak najwięcej punktów za zakończenie? Przede
wszystkim przyłóż się do niego. Nie kończ całego wypracowania jednym zdaniem, niech Twoje
zakończenie zawiera ich co najmniej pięć. Przeczytaj jeszcze raz temat i w zakończeniu udziel
ostatecznej odpowiedzi na pytania tam zamieszczone, wręcz wykorzystaj sformułowania zawarte w
temacie. Podsumuj całą swoją interpretację – napisz, do czego doszedłeś.
Przykład zakończenia
Temat: Czym dla bohaterów Lalki Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane
fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach.
Co podaje klucz: pełny wniosek: np. dostrzeżenie i interpretacja we właściwym kontekście tego, że
Lalka ukazuje różne aspekty zjawiska miłości – psychologiczne, kulturowe, społeczne, fizjologiczne
itp.
Zakończenie bardzo rozbudowane, pełne, jego autor spełnił wszystkie warunki kwalifikujące do
otrzymania 4 punktów:
© klp.pl 33
Przykład zakończenia
Ignacy Krasicki zarówno w „Palinodii”, jak i w innych swoich satyrach przedstawia bardzo
negatywny obraz Polaków. Krytykując różne ich wady – pijaństwo, demoralizację, głupotę,
rozrzutność i inne – dobrze wpisuje się w dydaktyczny charakter polskiej literatury klasycystycznej.
Zgodnie z zasadą „utile – duci” przedstawia Polaków w krzywym zwierciadle, wyolbrzymia ich
wady, nie dostrzegając zalet. Stosowane przez autora zabiegi mają za zadanie zwrócić uwagę
czytelnika satyr na przedstawione tam treści, aby zmienić jego światopogląd i sposób
postępowania.
Poza punktami za rozwinięcie tematu możesz otrzymać sporo punktów za ukształtowanie językowe
Twojego wypracowania, jego spójność, styl, którym się posłużysz, ortografię i interpunkcję. Punkty
za te wszystkie kryteria stanowią 50% ogółu punktów na poziomie podstawowym, a 35% na
poziomie rozszerzonym. Warto więc i tutaj zbierać punkty!
1) Błędy składniowe:
● niepoprawny szyk wyrazów w zdaniu, np. Praca niemal była skończona (poprawnie: Praca
była niemal skończona)
● anakoluty – błędy polegające na zniekształcaniu budowy zdania tak, że powoduje to
niewłaściwy związek logiczny między jego członami; najczęstszym tego typu błędem jest
niewłaściwe użycie imiesłowów, np. Odrabiając lekcje, mama poprosiła mnie do telefonu
(poprawnie: Kiedy odrabiałem lekcje, mama poprosiła mnie do telefonu)
● nieprawidłowe łączenie wyrazów w ramach związku zgody, rządu lub przynależności, np.
dziewczę poszła (poprawnie: dziewczę poszło), wylądować na ziemię (poprawnie:
wylądować na ziemi),
● powtarzanie w jednym zdaniu tych samych struktur składniowych, np. Bohaterka
opowiadania, która doświadczyła w swoim życiu niemało cierpień, które były dla niej
bardzo dotkliwe z powodu wrażliwości, którą się odznaczała...
● niewłaściwe użycie przyimków, np. W porównaniu do innych krajów... (poprawnie: W
porównaniu z innymi krajami), Wysłałem ci list na adres.
● niewłaściwe użycie spójników i zaimków względnych, np. Była to osoba dobra, a niezwykle
piękna.
© klp.pl 35
● niepoprawne skróty składniowe, np. Była wierna mężowi zarówno przed, jak i poj ego
zdradzie. (poprawnie: Była wierna mężowi zarówno przed jego zdradą, jak i po niej)
2) Błędy gramatyczne (fleksyjne) – błędy w odmianie różnych części mowy, np. Zauważyłem na
ulicy tą koleżankę (poprawnie: tę koleżankę), Czwarta i piąta strofa ukazuje... (poprawnie:
ukazują)
Jeśli Twoje wypracowanie nie będzie zawierało żadnych błędów językowych i będziesz stosował
urozmaiconą składnię, to na poziomie podstawowym otrzymasz 12 punktów, na rozszerzonym – 8.
Jeśli składnia będzie poprawna, lecz schematyczna, a nie popełnisz innych błędów, otrzymasz na
poziomie podstawowym 9 punktów, na rozszerzonym – 5. Pojawianie się kolejnych typów błędów
spowoduje obniżenie oceny. Jeśli błędów będzie tak dużo, że wypracowanie przestanie być
komunikatywne (zrozumiałe dla czytającego), za język nie dostaniesz nic.
Oceniając Twoją kompozycję egzaminator będzie brał pod uwagę to, czy potrafisz odpowiednio
uporządkować zawarte w Twoim wypracowaniu treści. O czym należy pamiętać?
● Stosuj podział na akapity. Jeden akapit powinien odpowiadać jednej większej myśli
Twojego wypracowania.
● Poszczególne elementy Twojego wypracowania (zdania, całe akapity) muszą być spójne –
myśli przekazane za ich pomocą powinny być ze sobą powiązane logicznie oraz językowo,
przy pomocy różnych środków spajających. Należą do nich:
● zaimki – stosujemy je, gdy w drugim zdaniu chcemy odnieść się do jakiegoś
elementu poprzedniego, a nie chcemy się powtórzyć, np. Zanim przejdę do analizy
konkretnych dzieł chciałbym zwrócić uwagę na to, że refleksja nad rolą czterech
żywiołów pojawiała się już u starożytnych Greków. To oni są autorami poglądu, że
substancją świata są właśnie cztery żywioły.
● elipsa - pominięcie pewnego słowa w miejscu, gdzie mógłby pojawić się zaimek, np.
Ostatni z żywiołów, powietrze, jest także wieloznaczny. [ominięcie zaimka] Może
oznaczać tchnienie, duszę, jak w biblijnej wizji stworzenia człowieka, kiedy to Bóg
tchnie w nozdrza Adama, aby w jego ciało wlać duszę.
● wyrazy spajające, oddające logikę Twojego wywodu, np. ale, toteż, jednak, tak więc,
za to, natomiast, z drugiej strony, tymczasem, chociaż, mimo to, w istocie, w gruncie
rzeczy, w rzeczywistości, widocznie, wreszcie, ponieważ, jeśli... to...,
● sformułowania, które uwydatniają organizację tekstu, bieg Twoich myśli, np. Zacznę
od sprawy..., Przedstawiłem taki a taki punkt widzenia, Z kolei przejdę do
zagadnienia..., Na zakończenie ..., I ostatni problem..., Po pierwsze (drugie, trzecie),
Z jednej strony ..., a z drugiej strony ..., Pokazałam, że ..., Kolejny przykład... Z kolei
przejdę do...
Co zrobić, żeby uzyskać jak najwięcej punktów za styl? Zadbaj o to, żeby Twoje sformułowania
były:
● jasne – żebyś wypowiadał się w sposób jak najbardziej komunikatywny, w pełni zrozumiały
dla czytającego. Unikaj zdań zbyt długich i skomplikowanych. Nie stylizuj swojej
wypowiedzi na zbyt poważną i naukową.
● proste – unikaj niepotrzebnych ozdobników, słownictwa pseudonaukowego,
© klp.pl 37
Literacki obraz starości w przytoczonym fragmencie kojarzy mi się ponuro, ogólnie bardzo źle.
Autor ukazuje iż to co miało miejsce w sowieckich łagrach było zupełnie przeciwne temu co działo
w się poza nimi.
„ Inny świat” jest to również świat innych wartości i praw „świat odwróconego dekalogu”, gdzie
wszystko jest na odwrót niż w normalnym świecie.
Czwarta i piąta [strofa] ukazuje straszną prawdę dotyczącą momentu śmierci. Nic nie można
zabrać ze sobą, żadnych rzeczy.
Drugim utworem jest pieśń „XXIII”. Z jej treści wynika, że należy korzystać z życia. Czas biegnie
nieubłaganie i to co przeszło już nie powróci. „Czas ucieka jako woda,(…).” Każdy był kiedyś
piękny i młody.
Jeśli chodzi o ortografię i interpunkcję, trudno udzielać jakichś rad. Uważaj po prostu na błędy,
wszystko sprawdź dwa razy, zajrzyj do słownika ortograficznego.
© klp.pl 38
Warto jeszcze wyjaśnić, czym są błędy ortograficzne pierwszego i drugiego stopnia – takie
sformułowania znajdziesz w kluczu. Błędy pierwszego stopnia to typowe błędy ortograficzne – złe
zapisy h/ch, rz/ż, ó/u, nieprawidłowe użycie małej i wielkiej litery. Do błędów drugiego stopnia
należy łączna bądź rozdzielna pisownia „nie” oraz innych wyrazów, pisownia rzeczowników
zakończonych na -i, -ii, -ji i inne.
Do tej pory mówiliśmy raczej ogólnie o tym, co powinieneś zawrzeć w swoim wypracowaniu, teraz
przyszła pora na konkrety. Pisząc wypracowanie maturalne staniesz przed zadaniem
zinterpretowania wiersza, fragmentu prozy bądź dramatu. Postaram się teraz pokazać Ci, na co
powinieneś zwrócić uwagę analizując różne teksty. Nie da się wprawdzie stworzyć listy
zawierającej zagadnienia, które powinieneś poruszyć w każdym wypracowaniu – jego zawartość
trzeba zawsze ustalać indywidualnie, w zależności od tematu. Pewne zasady ogólne można jednak
sformułować.
Spróbuj spojrzeć na wiersz jako na całość, zastanów się, jaki jest jego główny temat, sformułuj
wstępną hipotezę interpretacyjną.
Zwróć także uwagę na tytuł. Jest on ważny, ponieważ stanowi niejako „wizytówkę”, nazwę dla
całości utworu. Może wskazywać na temat, zawierać informację o adresacie bądź gatunku. Zawsze
warto odnieść tytuł do całości utworu, pokazać, jaką pełni w nim funkcję.
Scharakteryzowanie osoby mówiącej w wierszu, jej adresata oraz ich wzajemnych relacji jest przy
interpretacji bardzo ważne, choć większą wagę powinieneś przywiązywać do jak
najdokładniejszego określenia podmiotu lirycznego. Może to być jedna osoba, wiele osób (podmiot
© klp.pl 40
zbiorowy), lub osoba wypowiadająca się w imieniu zbiorowości. Sprawdź, czy podmiot ujawnia się
w wierszu – poszukaj czasowników w formie osobowej, zaimków osobowych. Jeśli tak, to masz do
czynienia z liryką bezpośrednią – wtedy warto te momenty ujawniania się podmiotu wskazać.
Jeśli nie, jest to liryka pośrednia.
Podmiot liryczny można utożsamiać z autorem wiersza, bądź jednak przy tym bardzo ostrożny!
Nigdy nie pisz, że Mickiewicz w „Stepach akermańskich” opisuje swoje przeżycia z podróży po
Krymie, ale raczej, że Znając biografię Mickiewicza podmiot liryczny „Stepów akermańskich”
możemy utożsamiać z autorem. Bywa, że autor czyni podmiotem lirycznym jakąś konkretną osobę
(np. Fortynbrasa z Trenu Fortynbrasa Zbigniewa Herberta) – masz wtedy do czynienia z liryką
maski (roli).
Adresat wiersza bywa często nieokreślony, sprawdź jednak, czy nie możesz czegoś o nim
powiedzieć. Jeśli wiersz jest skierowany do konkretnego adresata, to masz do czynienia z liryką
inwokacyjną.
b) W jakiej sytuacji?
Określ, w jakiej sytuacji wypowiada się podmiot liryczny. Może da się określić miejsce, w którym
mówi, czas, okoliczności? Może jego stan ducha, przeszłość? Te wszystkie informacje są bardzo
ważne.
Jest to najważniejszy element interpretacji, niestety trudno udzielać jakichkolwiek rad w tym
zakresie. Interpretując wiersz kieruj się wskazówkami zawartymi w temacie. Zwróć uwagę na
najważniejsze zagadnienia zawarte w tekście.
Niekoniecznie ważne musi być, ile dany wers ma sylab czy ile strofa wersów, ale sprawdź, czy nie
ma czegoś szczególnego – np. jedna strofa jest krótsza od pozostałych albo ostatni wers strofy jest
krótszy. Jak wpływa to na sens utworu?
b) Gatunek literacki
Gatunek literacki jest ważniejszy w przypadku wierszy z wcześniejszych epok – określa pewne
normy tworzenia tekstu poetyckiego. Warto go podać, jeśli jest to np. tren, sonet czy oda, warto
napisać, jak gatunek ten zrealizował autor.
c) Środki stylistyczne
Mało istotne w przypadku matury na poziomie podstawowym, warto jednak zastanowić się nad
sensem znalezionych w wierszu środków stylistycznych.
6) Konteksty
Jeśli ma to znaczenie dla tematu, zwróć uwagę na różne odniesienia, które znajdziesz w utworze:
kulturowe, filozoficzne, historycznoliterackie, estetyczne i inne. Powiąż je z całą interpretacją.
7) Końcowe uogólnienie
Na koniec zbierz wszystko, o czym do tej pory mówiłeś, podsumuj. Możesz także wyrazić swoją
refleksję wartościującą.
Pamiętaj! Elementy analizy (wskazanie podmiotu, określenie budowy wiersza, nazwanie środków
stylistycznych itd.) muszą być zawsze związane z interpretacją – powinieneś umieć pokazać, jak
autor wiersza wykorzystuje specyficzną formę do pokazania pewnych treści.
© klp.pl 42
Spróbujmy teraz dotrzeć do treści, które powinieneś zawrzeć w wypracowaniu, stosując po kolei
etapy pracy zaprezentowane w rozdziale IV.
© klp.pl 44
1) Analiza tematu
Zastanów się, jakie wady Polaków przedstawia w swojej satyrze Krasicki? Jakie konkretne nazwy
wad mógłbyś podać? Jakie postaci krytykuje? Przyjrzyjmy się po kolei:
● ironia – pojawia się już na początku utworu, kiedy narrator deklaruje odwołanie
dotychczasowej krytyki. Jest to oczywiście pozorne, narrator w sposób przewrotny niby
odwołuje zarzuty, a tak naprawdę je wzmacnia. Podobnie czyni w dalszej części utworu,
kiedy podaje zadeklarowane zalety, a tak naprawdę wady Polaków,
● bezpośrednie zwroty do adresatów – imiona w wołaczu („Piotrze”, „Pawle”),
● wykrzyknienia (np. „Zacny wstydzie!”, „Kiedy się król ze trzema stanami upijał!”),
● pytania retoryczne (np. „Cóż wstyd?”, „Cóż honor?”),
● komizm słowny (np. „nie miał, prawda, pszenicy, ale miał karczochy”),
● bohaterowie są stypizowani – jawnie krytyka skierowana jest do konkretnych osób,
wymienionych z imienia, ale tak naprawdę chodzi o pewne postawy, a przedstawione
postaci są jedynie ich reprezentantami.
Zastanów się, które z wad ukazane w Palinodii pojawiały się już w innych satyrach Krasickiego?
● Świat zepsuty – demoralizacja społeczeństwa, nieposzanowanie przodków, brak patriotyzmu
i troski o kraj.
● Żona modna – marnotrawienie majątków.
● Pijaństwo – nadużywanie alkoholu.
Jakie mógłbyś jeszcze wymienić wady Polaków, o których nie pisze Krasicki w Palinodii?
Przypomnij sobie inne satyry:
• Do króla – brak wykształcenia, ograniczenie światopoglądowe, nieuctwo, zawiść, zazdrość,
źle rozumiana szlachecka równość.
• Świat zepsuty – rozpad więzi rodzinnych, odchodzenie od religii.
A może znalazłbyś w satyrach jakieś pozytywne wzorce osobowe? O nich też warto napisać:
1. Drugi bohater dialogu w satyrze Pijaństwo – człowiek, który zdaje sobie sprawę z
konieczności walki z wadami społecznymi.
2. Adresat satyry Do króla – król oczytany, dbający o kulturę, dobry, mądry.
© klp.pl 46
5) Konteksty
Odwołaj się do poetyki klasycyzmu, do oświeceniowego dydaktyzmu (wytykanie innym wad jako
cel do poprawy sytuacji społecznej), do zasady „utile – duci” (uczyć – bawiąc).
Pamiętaj – zawsze umieść przytoczony fragment w kontekście całości utworu. Gdzie rozgrywa się
przedstawiona we fragmencie scena? Co ją poprzedza? Z czego wynikają wydarzenia w niej
przedstawione? O tym napisać musisz koniecznie.
Powinieneś także pokrótce scharakteryzować scenę, którą przedstawia fragment. Gdzie i kiedy
rozgrywa się scena? Kto bierze w niej udział?
© klp.pl 47
Bohaterowie
Często przy interpretacji prozy masz za zadanie scharakteryzować bohaterów. Pamiętaj, żeby
opisując ich odnieść się do całości utworów – aby ich dobrze scharakteryzować powinieneś
wiadomości na ich temat czerpać nie tylko z zacytowanego fragmentu. Zastanów się, jak zachowują
się bohaterowie? Jakie ich cechy widać we fragmencie?
Zwróć uwagę na dialogi, które pełnią ważną rolę w charakteryzowaniu bohaterów. Jakim językiem
wypowiadają się postaci? Jakich informacji na ich temat dostarczają ich wypowiedzi? Może
znajdziesz jakieś elementy stylizacji?
Narrator i narracja
Choć jest to już element analizy, zawsze warto określić choć w jednym zdaniu narratora. Czy
narracja jest trzecioosobowa czy pierwszoosobowa? Co możemy powiedzieć o narratorze?
Temat: To chory kąt... (...) - analizując fragment, zwróć uwagę na przemyślenia Stanisława
Wokulskiego dotyczące sytuacji w kraju i odnieś je do innych opinii o społeczeństwie
wyrażonych w Lalce Bolesława Prusa. (matura próbna 2005)
„Dziwna rzecz, jak mnie to wszystko mało obchodzi” – rzekł do siebie. Potem myślał o tych
kilkunastu ludziach, którym już daje zajęcie, i o tych kilkudziesięciu, którzy od pierwszego maja
mieli dostać u niego zajęcie, o tych setkach, dla których w ciągu roku miał stworzyć nowe źródła
pracy, i o tych tysiącach, którzy dzięki jego tanim towarom mogli sobie poprawić nędzny byt – i –
czuł, że ci wszyscy ludzie i ich rodziny nic go w tej chwili nie interesują.
„Sklep odstąpię, nie zawiążę spółki i wyjadę za granicę” – myślał.
„A zawód, jaki zrobisz ludziom, którzy w tobie położyli nadzieję?”
„Zawód?... Alboż mnie samego nie spotkał zawód?...” (...)
Stanął i patrzył. Dzień przedświąteczny i ładna pogoda wywabiły mnóstwo ludzi na bruk
miejski. Sznur powozów i pstrokaty falujący tłum między Kopernikiem i Zygmuntem wyglądał jak
stado ptaków, które właśnie w tej chwili unosiły się nad miastem dążąc ku północy.
„Szczególna rzecz – mówił. – Każdy ptak w górze i każdy człowiek na ziemi wyobraża sobie,
że idzie tam, dokąd chce. I dopiero ktoś stojący na boku widzi, że wszystkich razem pcha naprzód
jakiś fatalny prąd, mocniejszy od ich przewidywań i pragnień. Może nawet ten sam, który unosi
smugi iskier wydmuchniętych przez lokomotywę podczas nocy?... Błyszczą przez mgnienie oka,
aby zgasnąć na całą wieczność, i to nazywa się życiem. (...)”
Nieustanny turkot i szmer wydał się Wokulskiemu nieznośnym, a wewnętrzna pustka
straszliwą. Chciał czymś się zająć i przypomniał sobie, że jeden z zagranicznych kapitalistów pytał
go o zdanie w kwestii bulwarów nad Wisłą. Zdanie już miał wyrobione: Warszawa całym swoim
ogromem ciąży i zsuwa się ku Wiśle. Gdyby brzegi rzeki obwarować bulwarami, powstałaby tam
najpiękniejsza część miasta: gmachy, sklepy, aleje...
„Trzeba spojrzeć, jak by to wyglądało?” – szepnął Wokulski i skręcił na ulicę Karową. (...)
Na Karowej odetchnął. Zdawało mu się, że jest jedną z plew, które już odrzucił młyn
wielkomiejskiego życia, i że powoli spływa sobie gdzieś na dół tym rynsztokiem zaciśniętym
odwiecznymi murami.
„Cóż, bulwary?... – myślał. – Postoją jakiś czas, a potem będą walić się, zarośnięte zielskiem i
odrapane, jak te oto ściany. Ludzie, którzy je budowali z wielką pracą, mieli także na celu zdrowie,
bezpieczeństwo, majątek, a może zabawy i pieszczoty. I gdzie oni są?... Zostały po nich spękane
mury, jak skorupa po ślimaku dawnej epoki. A cały pożytek z tego stosu cegieł i tysiąca innych
stosów będzie, że przyszły geolog nazwie je skałą ludzkiego wyrobu, jak my dziś koralowe rafy
albo kredę nazywamy skałami wyrobu pierwotniaków.
I cóż ma z trudu swego człowiek?...
© klp.pl 49
Odetchnął dopiero na Syberii. Tam mógł pracować, tam zdobył uznanie i przyjaźń Czerskich,
Czekanowskich, Dybowskich. Wrócił do kraju prawie uczonym, lecz gdy w tym kierunku szukał
zajęcia, zakrzyczano go i odesłano do handlu...
„To taki piękny kawałek chleba w tak ciężkich czasach!”
No i wrócił do handlu, a wtedy zawołano, że się sprzedał i żyje na łasce żony, z pracy
Minclów.
Traf zdarzył, iż po kilku latach żona umarła zostawiając mu dość spory majątek.
Pochowawszy ją Wokulski odsunął się nieco od sklepu, a znowu zbliżył się do książek. I może z
galanteryjnego kupca zostałby na dobre uczonym przyrodnikiem, gdyby znalazłszy się raz w teatrze
nie zobaczył panny Izabeli.
1) Analiza tematu
• Wokulski jest oszołomiony, wzburzony, nie ma żadnego planu spaceru, idzie zupełnie bez
celu.
• Nie interesują go teraz interesy, sklep („Dziwna rzecz, jak mnie to wszystko mało
obchodzi”),
• Czuje wstręt do życia, które prowadzi („odwrócił się ze wstrętem [od sklepu] i poszedł w
lewo”).
• Nie obchodzą go ludzie, których zatrudnia. Myśli nawet o tym, żeby rzucić wszystko i
wyjechać za granicę.
• Rozdrażnienie, zmęczenie.
• Refleksje Wokulskiego dotyczące ludzkiego losu:
• fatalizm – człowiek nie wpływa sam na swój los („wszystkich razem pcha naprzód jakiś
fatalny prąd”),
• marność i kruchość ludzkiego życia („Błyszczą przez mgnienie oka, żeby zgasnąć na całą
wieczność”),
• brak wartości wysiłków ludzkości w budowaniu lepszej przyszłości (odwołanie się do
wiersza, który przytacza Wokulski).
• Refleksje Wokulskiego dotyczące sytuacji w kraju:
• negatywna diagnoza społeczeństwa („to chory kąt”),
• brak możliwości zmian (metafora „Nigdzie nie wejdziemy po tej drabinie”), brak postępu
cywilizacyjnego (niemożliwość zrealizowania projektu bulwarów na zrujnowanym Powiślu)
• bierność społeczeństwa, brak wiary w postęp, brak działania.,
• demoralizacja społeczeństwa („wszystko dąży do spodlenia”),
• brak możliwości przebicia dla „jednostki z inicjatywą”.
• Podsumowanie analizy fragmentu: Zwróć uwagę na zależność między nastrojem i losem
bohatera a jego przemyśleniami. Wokulski w swoich przemyśleniach przedstawia Powiśle
jako miniaturę całego kraju. Jego obraz jest jednak subiektywny, podyktowany
doświadczeniami życiowymi, rozgoryczeniem bohatera.
3) Odniesienie się do całości powieści – jaki obraz społeczeństwa się z niej wyłania?
• Arystokracja i szlachta – utrata majątków, życie ponad stan, demoralizacja, egoizm (dbanie
tylko o siebie), anachroniczność (brak otwarcia na zmiany), pogarda dla innych, zamknięcie.
• Mieszczaństwo – bierność, obawa przed ryzykiem, niechęć wobec tych, którym się
powiodło, nierozwiązany problem asymilacji Żydów.
• Lud – ogromna bieda, brak możliwości zmiany sytuacji, niezaradność i lenistwo, bierna
zgoda na zły los.
4) Końcowe podsumowanie
Dramat jest najrzadziej interpretowanym rodzajem literackim, najrzadziej też pojawia się na
maturze. Z tą formą wypowiedzi literackiej trzeba jednak także się liczyć. Większość wskazówek
interpretacyjnych, o których mówiłam już przy okazji omawiania poezji i prozy, można odnieść
także o dramatu. Na co jeszcze warto zwrócić uwagę?
Gatunek
Czasami możesz odnieść dramat do znanych Ci poetyk. Jeśli jest to tragedia antyczna, komedia
Moliera bądź Fredry lub dramat szekspirowski, to warto to zaznaczyć i zwrócić uwagę na cechy
charakterystyczne dla tych typów dramatów, widoczne w tekście.
MAKBET
Jeśli to, co się ma stać, stać się musi,
Niechby przynajmniej stało się niezwłocznie.
Gdyby ten straszny cios mógł przeciąć wszelkie
Dalsze następstwa, gdyby ten czyn mógł być
Sam w sobie wszystkim i końcem wszystkiego
Tylko tu, na tej doczesnej mieliźnie,
O przyszłe życie bym nie stał. Lecz zwykle
W podobnych razach tu już kaźń nas czeka.
Krwawa nauka, którą dajem, spada
Na własną naszą głowę. Sprawiedliwość
Zwraca podaną przez nas czarę jadu
Do własnych naszych ust. Z podwójnych względów
Należy mu się u mnie bezpieczeństwo:
Jestem i krewnym jego, i wasalem.
© klp.pl 54
LADY MAKBET
Właśnie
Wstał od wieczerzy. Po coś się oddalił?
MAKBET
Czy pytał o mnie?
LADY MAKBET
Ty mnie o to pytasz?
© klp.pl 55
MAKBET
Nie postępujmy dalej na tej drodze:
Dopiero co mnie obdarzył godnością
I sam dopiero co sobie kupiłem
Złotą u ludzi sławę, sławę, którą
Godziłoby się jak najdłużej w świeżym
Utrzymać blasku, nie zaś tak skwapliwie
Odrzucać.
LADY MAKBET
Byłaż pijaną nadzieja,
Co cię niedawno jeszcze kołysała?
Zasnęłaż potem i budziż się teraz,
Żeby ospale, trwożnie patrzeć na to,
Na co tak raźnie wtedy poglądała?
Nie lepsze dajesz mi wyobrażenie
I o miłości twojej. Masz skrupuły
Mężnie w czyn przelać to, czego pożądasz?
Chciałbyś posiadać to, co sam uznajesz
Ozdobą życia, i chcesz żyć zarazem
W własnym uznaniu jak tchórz albo jako
Ów kot, w przysłowiu gminnym, u którego
„Nie śmiem” przeważa „chciałbym”.
MAKBET
Przestań, proszę.
Na wszystkom gotów, co jest godne męża;
Kto więcej waży, nie jest nim.
LADY MAKBET
I jakiż
© klp.pl 56
MAKBET
Gdybyśmy chybili?
LADY MAKBET
Chybić! Obwaruj jeno swoje męstwo,
A nie chybimy. Skoro Dunkan zaśnie
(Co naturalnie po trudach dnia prędko
Pewnie nastąpi), przyrządzonym winem
Dwóch pokojowców jego tak uraczę,
Że się ich pamięć, ten stróż mózgu, w parę
A władz siedlisko zamieni w alembik.
Gdy snem zwierzęcym ujęci, jak trupy
Spoczywać będą, czegóż nie zdołamy
Dokazać wtedy ze śpiącym Dunkanem?
Czego nie złożyć na jego pijaną
Służbę, na którą spadnie cała wina
© klp.pl 57
MAKBET
Niech się więc stanie! Wszystkie moje siły
Nagnę do tego okropnego czynu.
Idźmy i szydźmy z świata jasnym czołem:
Fałsz serca i fałsz lic muszą iść społem.
Wychodzą [...]
AKT V, SCENA V
[…]
MAKBET
Dawno już smaku trwogi zapomniałem:
Był czas, gdym drętwiał słysząc głos puszczyka,
Gdy przy słuchaniu powieści o strachach
Włos mi się jeżył i prężył na głowie,
Jakby był żywy; czas ten prędko minął;
Przeładowałem się okropnościami:
Spoufalone z zgrozą zmysły moje
Stępiały na wpływ wrażeń.
Sejton powraca
Co znaczyły te krzyki?
SEJTON
Panie, królowa umarła!
MAKBET
Powinna była umrzeć nieco później;
Czego się było tak spieszyć z tą wieścią?
Ciągle to jutro, jutro i znów jutro
Wije się w ciasnym kółku od dnia do dnia,
Aż do ostatniej głoski czasokresu;
© klp.pl 58
1) Analiza tematu
2) Analiza fragmentu I
• Bohater ma wyrzuty sumienia – jako wasal i osoba goszcząca króla pod swym dachem
powinien troszczyć się o jego bezpieczeństwo;
• Makbet odróżnia dobro od zła, zdaje sobie sprawę z niegodziwości swego czynu;
• Makbet zdaje sobie sprawę z konsekwencji swojego czynu: zabicie króla będzie początkiem
innych zbrodni, za które musi być mu wymierzona sprawiedliwość;
• Makbet przyznaje się do swojej ambicji, to ona motywuje go do morderstwa.
• Rozmowa z żoną:
● Próba przekonania jej do rezygnacji ze zbrodni przy pomocy różnych argumentów
(zwrócenie uwagi na swoją sytuację życiową oraz na zalety Dunkana);
● Upór, niewzruszoność i brak skrupułów u Lady Makbet.
● Lady przekonuje męża: odwoływanie się do jego ambicji, mężności. Cel postępowania
Lady: zagłuszenie wyrzutów sumienia w mężu, sprowokowanie go do zbrodni.
• Wniosek: Makbet staje przed wyborem: może odrzucić plan zabójstwa, nie wchodzić na złą
drogę, ale nie pozwala mu na to jego namiętność – ambicja.
3) Analiza fragmentu II
1. Usytuowanie sceny w całym dramacie: zamek Makbeta atakują wrogowie, a służba donosi
Makbetowi o śmierci Lady.
2. Koniec Makbeta: moralny upadek bohatera, obojętność wobec śmierci żony, osamotnienie,
strach, nienawiść, poczucie bezsensu życia.
Wniosek ogólny: Szekspir przedstawia swojego bohatera jako mogącego dokonać wyboru między
dobrem a złem. W jego dramacie to człowiek decyduje o tym, jaką drogą chce pójść.
Przyczyna tragizmu Edypa: nie wolny wybór, lecz fatum. Edyp nie jest w stanie uciec od własnego
losu, skoro wyrocznia przepowiedziała mu, że zabije własnego ojca i ożeni się z matką, to tak się na
pewno stanie. Próbując uciec przed przeznaczeniem bohater sam wpada w jego sidła. To, że nie jest
świadomy popełnienia złego czynu nie uchroni go przed karą. Kara ta dosięgnie także jego
najbliższych – grzech Edypa położy się cieiem na historii całego rodu Labdakidów.
© klp.pl 60
5) Podsumowanie
Bohater szekspirowski ma możliwość wyboru między dobrem a złem, bohater antyczny jest tej
możliwości pozbawiony. Tragizm bohatera szekspirowskiego polega na tym, że z własnej woli, w
wyniku własnych wyborów pogrążą się w złu. Bohater tragedii antycznej zaś jest igraszką fatum,
żadne jego działania nie są w stanie zmienić jego tragicznego losu.
Matura na poziomie rozszerzonym jest dla Ciebie, jeśli jesteś uczniem oczytanym, lubisz literaturę,
interesujesz się innymi dziedzinami sztuki i jesteś w stanie samodzielnie, bez żadnej pomocy
poprawnie interpretować tekst literacki, zwracając także uwagę na jego formę – zabiegi językowe,
które wykorzystał autor do pokazania pewnych sensów.
W wypracowaniu maturalnym na tym trudniejszym poziomie pojawiają się często lektury spoza
kanonu, nietuzinkowe, takie, o których możesz nawet nic nie wiedzieć. Są to często teksty bogatsze
w treści, mniej jednoznaczne, zawierające aluzje, nawiązania. W tej sytuacji często jesteś zmuszony
do analizy i interpretacji tekstu bez możliwości odwołania się do jakiejkolwiek wiedzy o autorze,
musisz natomiast wykazać się wiedzą z zakresu historii idei, sztuki, kultury. Jeśli zaś pojawią się
lektury z kanonu, to także może być wymagana ich analiza interpretacja z odniesieniem się do
innych dziedzin sztuki lub pod nietypowym kątem.
© klp.pl 61
W przypadku matury na poziomie rozszerzonym konieczne jest, żebyś umiał dobrze zanalizować
podany tekst (wiersz, dramat, fragment prozy), posługując się aparatem teoretycznoliterackim. Nie
mogą to być drobne przymiarki jak w przypadku matury na poziomie podstawowym – analiza
tekstu będzie tutaj bardzo ważna. Pamiętaj o tym, żeby analizę łączyć z interpretacją – pokaż, jak
tworzywo literackie, jakim jest język, współgra z treściami, które chce przekazać autor tekstu.
O elementach analizy, na które trzeba zwrócić uwagę, była już mowa przy omawianiu
wypracowania na poziomie rozszerzonym.
Naokoło było cicho. Dzień był pogodny nad wszelki wyraz, ale powszedni. Ludzie byli przy
pracy. Z kartofliska, które rozciągało się za cmentarzem, dochodziły dalekie odgłosy rozmów i
chwilami trzepanie się koparki. Tym ciszej wydawało się w sąsiedztwie.
Zatęskniłem bardzo do takiego spokoju, chciałem, aby już wszystko się we mnie ostatecznie
uspokoiło. Aby nie szastał się we mnie gniew, wściekłość, sprzeciwy losowi i inne takie ciężkie do
znoszenia namiętności. Cicho tu było całkowicie, wszystko tu było zakończone. I mnie się chciało
już wszystko zakończyć.
W momencie kiedy cisza naciągnęła się jak nitka, kiedy pochyliłem głowę przybitą jak gdyby
tą ciszą, usłyszałem jakiś szelest. Z sosny, która stała nad grobem, obrywając pazurkami jesienne
płatki sosnowej kory, podobne do brunatnych płatków kwiatowych - zsuwała się wiewiórka.
Wszystkie jej ruchy były zadziwiająco precyzyjne i celowe. Zwierzątko zainteresowało mnie
i począłem się mu pilnie przypatrywać. Wiewiórka zeszła z drzewa na ziemię, stanęła słupka i
spojrzała na mnie. Ponieważ stałem nieruchomo, zdecydowała, że to jest nieważne, i zajęła się
swoimi sprawami. Przechodząc szybkimi ruchami wzdłuż mogił wybrała takie miejsce, gdzie
naokoło jakiegoś pomnika powstał rowek wycięty sztychami łopaty. Na tym kancie rosła obfita,
sucha już w tej chwili trawa. Wiewiórka zatrzymała się przez chwilę, powąchała trawę, a potem
zszedłszy na dół skarpy szybko zaczęła grzebać w gliniastym sztychu i podkopywać się do korzeni
trawy. Zadziwiało mnie zdecydowanie i dokładność bystrych ruchów jej małych łapek. Kiedy
dostatecznie podkopała korzenie trawy, wychwyciła z ziemi cały jej duży pęk razem z korzeniami.
Uczyniła to pyskiem, a potem zwróciła się do mnie, jakby mi chciała pokazać swoje dzieło.
Siedziała teraz słupkiem przede mną z dużym pękiem trawy w zębach. Sprężynowym ruchem
łapek naprzód otrzepała trawę z ziemi, oczyściła korzonki z piasku. A potem gestem blaszanego
robota uderzyła parę razy w obie strony paczki trawy, spłaszczając je na kształt miniaturowej beli
siana, takiej, jakie widzimy czasami na ciężarówkach czy na wagonach kolejowych przy dostawach
wojskowych. Gdy doprowadziła paczkę trawy do zwartego, sprasowanego kształtu, jeszcze
chwileczkę postała, a potem pomknęła z powrotem na tę sosnę, z której zlazła. Na szczycie sosny
zniknęła na chwilkę i natychmiast pojawiła się znowu, już bez pęku trawy, i nie mieszkając ani
chwilki w te pędy zeszła z sosny pomiędzy mogiłki. Powtórzyła się ta sama scena: popatrzyła na
mnie, podkopała nowy pęk trawy, wyrwała go, otrzepała z ziemi (łapki naprzód), doprowadziła do
żądanego kształtu (łapki w tył) i znowu pomknęła na sosnę.
Tak to się powtarzało może z pięć razy. Dłużej nie miałem już cierpliwości stać. Zapewne
pracowała tak przez cały dzień.
© klp.pl 63
Zrozumiałem łatwo cel tej czynności: wiewiórka wyściełała sobie dziuplę na sośnie. Tam
miała zamieszkać na zimę, tam miała przeczekać te chwile, kiedy cmentarz i drzewa, i groby, i
zeschłe kwiaty pokryje warstwa śniegu.
Śledząc zwinne ruchy wiewiórki przerwałem na chwilę moje rozmyślania o śmierci. I po
prawdzie powiedziawszy, już do nich nie powróciłem. Spostrzegłem w krajobrazie mnie
otaczającym sprawy i rzeczy, które mnie zainteresowały. Zacząłem się zastanawiać, dlaczego ta
koparka kartofli tak często się zatrzymuje. Zacząłem myśleć o tym, że to tak późno, a ludzie jeszcze
kopią kartofle. I nie mogłem sobie przypomnieć, czy to jest pole księżowskie - to za cmentarzem -
czy to jest to, co zostało po folksdojczu Berze, który uciekł z Niemcami.
Pomyślałem z pewnego rodzaju czułością o gniazdku, które sobie słała wiewiórka. I gdy już
wyszedłem za cmentarne wrota i znowu szedłem do domu, aleją różową od wiśniowych liści,
wyobrażałem sobie, jak to ona wyjdzie z tej dziupli na wiosnę i niefrasobliwie rozpocznie swoje
dzielne, beztroskie, bezcelowe życie - na cmentarzu.
1950
1) Analiza tematu
Co podpowiada temat?
● Twoim zadaniem jest analiza i interpretacja wskazanego tekstu.
● Masz zwrócić szczególną uwagę na relację między narratorem a światem przedstawionym.
Na poziomie rozszerzonym często Twoim zadaniem będzie porównanie ze sobą dwóch tekstów.
Przyjrzyj się liście tematów maturalnych na poziomie rozszerzonym, które wymagają analizy
porównawczej. Zauważ, że często wskazują one na zasadę, łączącą oba teksty, np.:
● Różne literackie wersje mitu o Narcyzie.
● Dwie lekcje łaciny.
● Ucztowanie jako motyw literacki.
● Stwórca i jego dzieło.
● Żywotność motywu non omnis moriar w literaturze polskiej
© klp.pl 65
Jest to uzasadnione – teksty do interpretacji porównawczej nie są przecież dobierane dowolnie, ale
pod kątem jakiegoś kryterium – coś na pewno łączy dwa utwory, które masz interpretować.
Temat: Różne koncepcje miłości i różne sposoby mówienia o niej. Dokonaj analizy i
interpretacji porównawczej Przypomnienia dawnej miłości Franciszka Karpińskiego oraz
danego fragmentu IV części Dziadów Adama Mickiewicza. (matura próbna 2005)
Karbowany imiony
[...]
GUSTAW
Ileż znowu pamiątek [...]!
Tam ona wyszła patrzeć na igraszkę dzieci,
Odtąd wszystkich spraw moich, chęci, myśli panią,
Ach, odtąd dla niej tylko, o niej, przez nią, za nią!
Jej pełne dotąd jeszcze wszystkie okolice:
Tu po raz pierwszy boskie obaczyłem lice,
Tu mnie pierwszej rozmowy uczciła wyrazem,
Tutaj, na wzgórku, Russa czytaliśmy razem;
Altankę jej pod tymi uwiązałem chłody,
Z tych lasów przynosiłem kwiateczki, jagody,
Z tych zdrojów, stojąc przy mnie, wywabiała wędką
Srebrnopiórego karpia, pstrąga z kraśną cętką;
A dziś!...
(płacze)
[...] Byłem i w ogrodzie,
Pod tęż porę, w jesieni, przy wieczornym chłodzie,
Też same cieniowane chmurami niebiosa,
Tenże bladawy księżyc i kroplista rosa,
I tuman na kształt z lekka prószącego śniegu;
I gwiazdy toną w błękit po nocnym obiegu,
I taż sama nade mną świeci gwiazdka wschodnia,
Którą wtenczas widziałem, którą widzę co dnia;
W tychże miejscach toż samo uczucie paliło.
Wszystko było jak dawniej - tylko jej nie było!
Podchodzę ku altance, jakiś szmer u wniścia,
To ona?... Nie! to wietrzyk zżółkłe strząsał liścia.
Altano! mego szczęścia kolebko i grobie,
Tum poznał, tum pożegnał!... ach! com uczuł w tobie!
[...]
(z żalem)
© klp.pl 68
1) Analiza tematu
1. Obraz miłości:
• jest to miłość zmysłowa, erotyczna,
• miłość czuła, przeżywanie żalu po stracie ukochanej osoby,
• natura pełni ważną rolę jako oznaka miłości: zmienia się wraz ze zmianą sytuacji
kochanków,
• miłość nie tylko erotyczna, ale także duchowa „dusza z duszą gadała”.
2. Środki poetyckie:
• podmiot mówiący – kochanej tęskniący za ukochaną
• adresat monologu lirycznego: ukochana; liryka bezpośrednia występuje w pierwszej i
ostatniej zwrotce (kompozycja klamrowa), zwrotki środkowe to liryka pośrednia (opis
krajobrazu i przeżyć podmiotu) – wtedy podmiot mówi o ukochanej w trzeciej osobie,
• poetyka sentymentalizmu,
• gatunek: pieśń pasterska,
• prosty język, stylizowany na pasterski,
• melodyjność, która wyraża się w: podziale na strofy, regularnym sylabizmie (każdy wers
składa się z 7 sylab), regularnych rymach, powtórzeniach,
• sposoby wyrażania emocji: wykrzyknienia (np. „Niebo świadek jedyny!”), bezpośredni
zwrot do adresatki w pierwszej („Tam ja z tobą, Justyno”) i ostatniej zwrotce („Ciebie nie
masz, Justyno!...”), pytania retoryczne („Wieleż razy [...] wodę piłem z jej dłoni?”)
© klp.pl 71
1. Obraz miłości:
• miłość opiera się na „jedności dusz”, które są złączone przez Boga (należy do sfery
sacrum),
• miłość jest gwałtowna, towarzyszą jej zmienne emocje (od uwielbienia do gniewu),
• miłość nieszczęśliwa, prowadząca do samobójstwa,
• miłości tej nie da wyplenić, jest ona zakorzeniona w człowieku, nic nie jest jej w stanie
zniszczyć, nawet śmierć.
2. Środki poetyckie:
• romantyczna konwencja mówienia o miłości,
• sposoby ukazania gwałtownych emocji: apostrofy do różnych adresatów, liczne
wykrzyknienia, hiperbole, kontrasty, nieregularna wersyfikacja i układ rymów,
• wykorzystanie typowych motywów, np. księżyc, altana, listek jako pamiątka, gwiazdy,
• sposób wyrażenia: monolog bohatera oraz didaskalia, które informują o jego stanie
psychicznym i działaniach.
5) Podsumowanie
Kompozycję pracy możesz ułożyć inaczej: najpierw porównać obraz miłości w obu utworach, a
potem porównać sposób obrazowania, biorąc pod uwagę po kolei te same kryteria.
© klp.pl 72
Zadaniem tego rozdziału e-booka jest pokazanie Ci prac, które powinieneś traktować jako anty-
przykłady oraz prac – wzorów.
Uwaga: błędy w tekście są podkreślone, na prawym marginesie zaznaczony jest typ błędu
(składniowy, leksykalny, frazeologiczny, ortograficzny, interpunkcyjny, rzeczowy). Lewy margines
zawiera punkty za rozwinięcie tematu – najpierw numer kryterium z klucza, potem przyznaną
liczbę punktów. W wypracowaniach została zachowana oryginalna ortografia i interpunkcja.
Temat: Czym dla bohaterów Lalki Bolesława Prusa są miłość i małżeństwo? Zanalizuj podane
fragmenty utworu, odwołując się do swojej wiedzy o wskazanych w nich postaciach. (matura
próbna, styczeń 2005)
Fragment I
Rozumiejąc, że wielki świat jest wyższym światem, panna Izabela dowiedziała się powoli,
że do tych wyżyn wzbić się można i stale na nich przebywać tylko za pomocą dwu skrzydeł:
urodzenia i majątku. Urodzenie zaś i majątek są przywiązane do pewnych wybranych familii (...).
Bardzo też możliwym, że dobry Bóg, widząc dwie dusze z pięknymi nazwiskami, połączone
węzłem sakramentu, pomnaża ich dochody i zsyła im na wychowanie aniołka, który w dalszym
ciągu podtrzymuje sławę rodów swoimi cnotami, dobrym ułożeniem i pięknością. Stąd wynika
obowiązek oględnego zawierania małżeństw, na czym najlepiej znają się stare damy i sędziwi
panowie. Wszystko znaczy trafny dobór nazwisk i majątków. Miłość bowiem (...) zjawia się
© klp.pl 73
dopiero po sakramencie i najzupełniej wystarcza, ażeby żona umiała pięknie prezentować się w
domu, a mąż z powagą asystować jej w świecie.
Tak było dawniej i było dobrze, według zgodnej opinii wszystkich matron. Dziś zapomniano
o tym i jest źle (...).
„I nie ma szczęścia w małżeństwach” – dodawała po cichu panna Izabela (...).
Po przejściu pewnego niesmaku pana Izabela zrozumiała, że małżeństwo trzeba przyjąć
takim, jakie jest. Była już zdecydowana wyjść za mąż, pod tym wszakże warunkiem, aby przyszły
towarzysz – podobał się jej, miał piękne nazwisko i odpowiedni majątek. (...)
Jedna rzecz w wysokim stopniu ułatwiała jej wyjście za mąż dla stanowiska. Oto panna
Izabela nigdy nie była zakochaną. Przyczyniał się do tego jej chłodny temperament, wiara,
że małżeństwo obejdzie się bez poetycznych dodatków, nareszcie miłość idealna, najdziwniejsza,
o jakiej słyszano.
Raz zobaczyła w pewnej galerii rzeźb posąg Apollina, który na niej zrobił tak silne
wrażenie, że kupiła piękną jego kopię i ustawiła w swoim gabinecie. Przypatrywała mu się całymi
godzinami, myślała o nim i... kto wie, ile pocałunków ogrzało ręce i nogi marmurowego bóstwa?...
(...) A kiedy pewnej nocy zapłakana usnęła, nieśmiertelny zstąpił ze swego piedestału i przyszedł
do niej (...).
Odtąd nawiedzał ją coraz częściej (...). A (...) w swym boskim obliczu kolejno ukazywał jej
wypiększone rysy tych ludzi, którzy kiedykolwiek zrobili na niej wrażenie. (...)
Każdy z tych ludzi przez pewien czas zaprzątał tajemne myśli panny Izabeli, każdemu
poświęcała najcichsze westchnienia, rozumiejąc, że dla tych czy innych powodów kochać go nie
może, i – każdy z nich za sprawą bóstwa ukazywał się w jego postaci, w półrzeczywistych
marzeniach.
Fragment II
Wokulski (...) może z galanteryjnego kupca zostałby na dobre uczonym przyrodnikiem,
gdyby, znalazłszy się raz w teatrze, nie zobaczył panny Izabeli. (...)
Zrobiła na nim szczególne wrażenie. Zdawało mu się, że już kiedyś ją widział i że ją dobrze
zna (...). Czuł (...), że stała się ona jakimś mistycznym punktem, w którym zbiegają się wszystkie
jego wspomnienia, pragnienia i nadzieje, ogniskiem, bez którego życie nie miałoby stylu, a nawet
sensu. Służba w sklepie kolonialnym, uniwersytet, Syberia, ożenienie się z wdową po Minclu,
a w końcu mimowolne pójście do teatru, gdy wcale nie miał chęci – wszystko to były ścieżki
© klp.pl 74
Fragment III
(...) Starski (...) mówił z miną znudzoną, uderzając szpicrózgą w koniec buta:
– (...) Małżeństwo jest zbyt doniosłym aktem, ażeby, przystępując do niego, można było
radzić się serca. To nie jest poetyczny związek dwu dusz, to jest ważny wypadek dla mnóstwa osób
i interesów (...).
© klp.pl 75
Wypracowanie:
Miłość w „Lalce” Bolesława Prusa jest niemal całym motorem styl., składn.
napędowym sytuacji w tym utworze. To ona (miłość) sprawia, że składn.
Wokulski zmienia swoje życie i napędza akcję, dzięki czemu książka staje fraz.
się ciekawa. Lecz miłość jest odbierana różnie przez bohaterów, i – co składn.
ważniejsze – różny jest punkt widzenia na miłość przez bohaterów. W
całej powieści nie znajdujemy bowiem prawidłowej (pełnej) miłości. Jest składn.
co prawda usiłowanie, dążenie do takiej miłości przez Wokulskiego, lecz składn., leksyk.
nie jest ona odwzajemniona przez Izabelę.
1/1 Panna Izabela jest osobą bardzo oschłą i nieczułą (lecz również pragnie składn.
kochać – lecz na swój sposób). Dla niej partner nie musi być na
pierwszym miejscu ukochanych wybrankiem. Uważa ona, że jako składn.
2/1 szlachcianka jej partner powinien mieć godne pochodzenie i majątek.
Prawdziwa miłość jest na drugim planie (co automatycznie skreśla styl.
© klp.pl 76
np.:
● adoracja posągu Apollina,
● powierzchowna fascynacja kolejnymi mężczyznami, o których głośno w świecie salonów,
4. dostrzeżenie ironii narratora i jej interpretacja. 0-1
Fragment II
5. Przedstawienie postaci Wokulskiego, 0-1
np.:
● pół romantyk, pół pozytywista,
● dojrzały mężczyzna o burzliwym życiorysie,
● bohater poszukujący,
6. charakterystyka sposobu przeżywania miłości przez Wokulskiego, 0-2
np.:
● miłość jako zjawisko niemal mistyczne,
● wskazanie co najmniej jednego argumentu
np.:
• miłość od pierwszego wejrzenia,
• miłość jako efekt przeznaczenia,
• miłość jako sens życia,
• idealizacja (niemal ubóstwienie) ukochanej kobiety,
• romantyczne źródła takiego pojmowania miłości,
7. dostrzeżenie zdolności bohatera do racjonalnej oceny swego zauroczenia
panną Izabelą, 0-1
8. przedstawienie postaci Szumana, 0-1
np.:
● lekarz, naukowiec,
● człowiek zgorzkniały, broniący się przed cierpieniem ironią i pozornym cynizmem,
9. charakterystyka obrazu miłości w oczach Szumana, 0-2
np.:
● miłość jako zjawisko biologiczne,
● wskazanie co najmniej jednego argumentu
np.:
© klp.pl 79
Fragment III
12. Przedstawienie postaci Starskiego, 0-1
np.:
● przedstawiciel arystokratycznej „złotej młodzieży”,
● zdemoralizowany cynik,
● łowca posagów,
13. charakterystyka obrazu małżeństwa i miłości w oczach Starskiego, 0-1
np.:
● małżeństwo jako interes,
● pieniądze jako czynnik najważniejszy w życiu,
● miłość jako rozrywka ludzi bogatych,
● oddzielenie miłości i szczęścia (miłość nie gwarantuje go),
14. interpretacja uśmiechu „na pół drwiąco, na pół smutnie”, 0-1
15. przedstawienie postaci prezesowej, 0-1
np.:
● szlachetna arystokratka,
● reprezentantka pokolenia romantycznego,
● nieszczęśliwa miłość do człowieka z niższej sfery,
16. dostrzeżenie, że dla prezesowej miłość jest najświętszym uczuciem, 0-1
17. dostrzeżenie sprzeniewierzenia się przez bohaterkę miłości, 0-1
18. interpretacja sposobu zachowania się prezesowej podczas rozmowy. 0-1
19. Podsumowanie: 0-4
● pełny wniosek (np. dostrzeżenie i interpretacja we właściwym kontekście tego, że Lalka
ukazuje różne aspekty zjawiska miłości – psychologiczne, kulturowe, społeczne,
fizjologiczne itp.),
(4)
© klp.pl 80
● niepełny wniosek (np. dostrzeżenie tego, że Lalka ukazuje różne aspekty zjawiska miłości –
psychologiczne, kulturowe, społeczne, fizjologiczne itp.), (2)
● próba podsumowania (np. zebranie opinii bohaterów). (1)
Ocena pracy:
Rozwinięcie 6/25
Kompozycja 1/5
Styl 1/5
Język 1/12
Zapis 0/3
Razem: 9/50
Komentarz:
Autor pracy praktycznie nie analizuje podanych fragmentów, podaje nieskładne, nieprzemyślane
stwierdzenia ogólne (6 punktów za rozwinięcie). Praca zawiera ogromną ilość błędów językowych,
jest na granicy komunikatywności (1 punkt za język). Bardzo duża ilość błędów ortograficznych,
pojawiają się też interpunkcyjne (zapis – 0 pkt.). Styl fatalny (1 pkt.), praca bardzo niespójna (za
kompozycję 1 pkt.).
Temat: Różne wizje zaświatów. Analizując Tren X Jana Kochanowskiego i wiersz Urszula
Kochanowska Bolesława Leśmiana, zwróć uwagę na portret dziecka oraz kreacje innych
bohaterów. (matura próbna – styczeń 2005)
Wypracowanie:
Jan Kochanowski napisał treny ku pamięci swojej córeczki. Jest to seria fraz.
pieśni żałobnych skomponowanych po śmierci dwu i pół letniej Urszulki ort.
Kochanowskiej. Sposób przedstawienia tegoż dziecka w „Trenie X” i styl.
© klp.pl 81
7/1 chrześcijańskiej. Bóg nie jest wszechmogący. Stara się, by Urszula była
szczęśliwa w jego świecie. Stworzył jej dom taki, jak w Czarnolesie, lecz nie
potrafił zaspokoić potrzeb psychicznych Urszulki. Bóg jest personifikowany,
przedstawiony osobowo. Nie do końca rozumie dziecko, a więc nie jest
5/1 wszechwiedzący, doskonały. Niebo dla Urszulki staje się miejscem
cierpienia. Sprzątając i przebywając w domu coraz bardziej pogrąża się w styl.
tęsknocie za rodzicami. Śmierć rozłączyła dwie osoby, które już nigdzie nie składn.
mogą czuć się dobrze. Urszula odrzuca niemal miłość Boga. Świadczy o
3/1 tym zaskakująca puenta. Człowiek czuje się w niebie niemal tak samo jak styl.
na ziemi. Tak samo myśli, żyje i czuje. Urszula gdy zmarła miała 2,5 roku. fraz.
W niebie przedstawione jest jako przynajmniej młoda dziewczyna.
9/1 Oba te utwory nawiązują do jednego wydażenia – śmierci córki styl., ort.
Kochanowskiego. Sa one przepełnione smutkiem i żalem. W trenie X to sam
Kochanowski opisuje swoje cierpienie, natomiast u Leśmiana to Urszula
smuci się z powodu rozłąki. W efekcie śmierć staje się źródłem nieszczęścia fraz.
obu stron. Nawet Bóg nie był w stanie temu zaradzić.
Ocena pracy:
Rozwinięcie 12/25
Kompozycja 3/5
Styl 3/5
Język 3/12
Zapis 2/3
Walory 2
Razem: 25/50
Komentarz:
W pracy temat jest rozwinięty poprawnie, ale w sposób niewystarczający (połowa punktów za
rozwinięcie). Kompozycja w miarę spójna (3 pkt.), styl poprawny (3 pkt.), liczne błędy językowe (3
pkt.), w zapisie kilka błędów ortograficznych (2 pkt.), 2 punkty za walor – ciekawe, odkrywcze
obserwacje.
© klp.pl 85
Za chwilę przytoczę wypracowanie na ten sam temat co poprzednie, ale lepsze i napisane przez
innego ucznia. Będzie to dobra okazja do zobaczenia, jak różnie i na różnym poziomie można ująć
ten sam temat.
Temat: Różne wizje zaświatów. Analizując Tren X Jana Kochanowskiego i wiersz Urszula
Kochanowska Bolesława Leśmiana, zwróć uwagę na portret dziecka oraz kreacje innych
bohaterów.
Wypracowanie:
6/ 1 Wątpliwości podmiotu wynikają z dramatu, jaki przeżył po śmierci córki. Nie styl.
6/ 1 umie on pogodzić się z jej stratą, nie rozumie sensu jej śmierci i bardzo boleje
6/ 1 z powodu niemożności spotkania się z nią. Jest to jednocześnie filozof,
szukający odpowiedzi na nurtujące go pytania o sens życia ziemskiego i
ciekawy tego, co nastąpi po śmierci.
4/ 1
4/ 1 W „Trenie X” Urszulka została przedstawiona jako przedwcześnie zmarłe
1/1 dziecko ukochane przez ojca, niewinne i urocze. Ze względu na jej dobre
uczynki podmiot szuka jej jedynie w zaświatach będących dla zmarłych
walor nagrodą, wątpi w to, czy „jakakolwiek zmazeczka” grzechu na niej została.
Niebo przedstawione w utworze nie jest więc miejscem idealnym, miejscem styl.
3/ 1 wiecznego szczęścia. Jest raczej namiastką ludzkiego życia, miejscem
3/ 1 pozbawionym radości z powodu braku możliwości kontaktu z innymi ludźmi –
to „niebiosów pustkowie”. Bóg, który takie niebo dla człowieka przygotował,
nie jest w stanie zaspokoić jego pragnień. Przedstawiony został wprawdzie
7/ 2 jako dobroduszny, kochający ojciec, mogący wyczarować dla Orszulki co tylko
© klp.pl 87
Ocena pracy:
Rozwinięcie 25/25
Kompozycja 3/5
Styl 3/5
Język 9/12
Zapis 3/3
Walor 1
Razem: 44/50
Komentarz:
Praca dobra, w sposób wyczerpujący rozwinięty temat, kompozycja i styl poprawne, język bardzo
dobry.
Wypracowanie:
2/ 1 Podmiot liryczny utożsamia się z małą dziewczynką, niejako wciela się w jej
6/1 rolę. Zna jej emocje, motywacje i zamiary. Świat widziany oczyma dziecka jest
3/1 jeszcze nie do końca poznany i przez to bardzo ciekawy. Mogą dziać się w nim
rzeczy nie do zaakceptowania w świecie dorosłych – obrus „objawia chęć do
3/1 jazdy”, elementy zastawy stołowej „trzęsą się z ochoty”. W wierszu
znajdziemy także wiele sformułowań stylizowanych na język dziecięcy, takich
3/1 jak proste zdania oznajmujące, naiwne pytania, wyliczenia („przesuwać,
popychać / brać z miejsca i przenosić”), zdrobnienia („łyżeczki, miseczka”)
czy pocieszne, typowo dziecięce sformułowanie „pan Newton”. Sam obraz
Newtona, patrzącego z nieba i wymachującego rękami jest typowo dziecięcy, styl.
3/ 1 nawiązuje zapewne do dziecięcych wyobrażeń Boga w chmurach.
3. Uzasadnienie, 0-4
np.:
a. zna intencje, emocje, myśli i pragnienia dziewczynki,
b. ożywia przedmioty,
c. ma dziecięce wyobrażenie postaci Newtona (obraz),
d. mówi językiem stylizowanym na dziecięcy,
e. wskazanie elementów stylizacji: proste zdania, składnia wyliczeniowa, zdrobnienia,
wyrażenie „Pan Newton” – wystarczy wskazać jedno.
5. Uzasadnienie, 0-4
np.:
a. obserwuje bawiącą się dziewczynkę,
b. akceptuje postępowanie dziewczynki (wie, że jest nieuchronne, zwrot: Niech sobie patrzy,
c. mówi językiem dorosłego (np.: wzięte pod kontrolę, objawiać chęć),
d. wypowiada się w formie bezosobowej,
e. dysponuje wiedzą naukową.
Uwaga: jeśli zdający napisze, że w wierszu występuje dziecięcy nadawca, a jako dowody
poda odpowiednie kryteria, należy to uznać.
© klp.pl 92
12. Podsumowanie
pełne, 4
np. dostrzeżenie, że wiersz należy do liryki refleksyjnej: opowiedziana w wierszu prosta historyjka
służy uogólnieniu – refleksji o poznawaniu świata; wynika z niej, że nie wiedza poprzedników, lecz
dziecięca ciekawość, spontaniczność i determinacja gwarantują autentyczne i dające satysfakcję
rozpoznawanie rzeczywistości,
częściowe, (2)
np. dostrzeżenie, że wiersz należy do liryki refleksyjnej – zawiera rozważania o poznawaniu świata,
próba podsumowania, (1)
np. dostrzeżenie, że wiersz zawiera rozważania o poznawaniu świata.
Ocena pracy
Rozwinięcie 21/26
Kompozycja 1/2
Styl 2/3
Język 5/8
Zapis 2/2
Razem: 31/40
Komentarz
Praca dobra, temat opracowany w miarę wyczerpująco. Zabrakło jeszcze jednego kontekstu,
zakończenie mogłoby być pełniejsze, kilka punktów autorka straciła przy analizie i interpretacji.
Kompozycja nie zawsze spójna (1 pkt. na 2 możliwe), pojawiają się błędy stylistyczne (głównie
powtórzenia – 2 pkt. na 3 możliwe). Język poprawny (5 pkt.).
Powodzenia na maturze!
© klp.pl 94
VII. Podziękowania
VIII. Bibliografia
1. Informator maturalny od 2005 roku z języka polskiego, Warszawa 2003 (ze wszystkimi
aneksami).
2. Małgorzata Grzebień, Małgorzata Furgała, Jak zdać maturę. Język polski, wyd. Eremis,
Warszawa 2004.
3. Małgorzata Burzyńska-Kupisz, Anna Finkstejn, Lucyna Grabowska, Jacek Kozieł, Język
polski. Matura 2005, część I i II, Wydawnictwo Szkolne „Omega”, Kraków 2004.