Akademia Morska w Gdyni

Katedra Automatyki Okrętowej

Teoria sterowania

Schematy blokowe

Mirosław Tomera

1. ELEMENTY SCHEMATU BLOKOWEGO

Opis układu przy użyciu schematu blokowego jest szeroko i powszechnie stosowany w analizowaniu
działania układów automatyki. Schemat blokowy dostarcza informacji o powiązaniach pomiędzy
blokami i sygnałami. Projektant może w łatwy sposób dodawać bloki do istniejącego schematu w celu
poprawienia jakości sterowania.
Układy sterowania mogą składać się z pewnej liczby składników (podzespołów). Schemat
blokowy układu jest graficznym opisem funkcji wykonywanych przez każdy element i przepływające
sygnały. Takie schematy opisują współzależności, które istnieją pomiędzy różnymi składnikami.
W odróżnieniu od abstrakcyjnego opisu matematycznego, schematy blokowe mają tę zaletę, że
bardziej realistycznie przedstawiają przepływy sygnałów w układzie.
Blok. Na schematach blokowych wszystkie zmienne są powiązane ze sobą poprzez bloki
funkcjonalne. Bloki te są symbolami operacji matematycznych wykonywanych na sygnałach
wejściowych i wytwarzających odpowiednie sygnały wyjściowe. Zazwyczaj transmitancja jest
funkcją opisującą zależność pomiędzy sygnałami wchodzącymi do bloku oraz wychodzącymi z niego.
Bloki połączone są strzałkami oznaczającymi kierunek przepływających sygnałów. Sygnały mogą
przemieszczać się tylko w kierunku strzałek. Na rysunku 1(a) pokazany został podstawowy element
schematu blokowego jakim jest blok. Zwrot strzałki w kierunku bloku oznacza wejście, a kierunek
strzałki od bloku wskazuje wyjście. Strzałki oznaczają przepływające sygnały.
Zaletą schematu blokowego jest to, że łatwo jest uformować schemat blokowy dla całego
układu poprzez połączenie bloków przepływającymi sygnałami i wówczas możliwa jest ocena udziału
każdego składnika na jakość całego układu. Schemat blokowy zawiera informacje o zachowaniu
dynamicznym układu, lecz nie zawiera żadnych informacji o jego fizycznej konstrukcji.

X2(s) X1(s)
X(s)
X1(s) X2(s) X3(s) X6(s) X(s)
G(s) X(s)
X4(s) X(s)
X5(s)
X 2 ( s) = G (s ) X 1 ( s ) X 6 ( s) = X 1 ( s ) − X 2 ( s) + X 3 ( s )
− X 4 ( s) + X 5 ( s )
(a) (b) (c )

Rys. 1. Elementy schematów blokowych w układach sterowania liniowego.

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera

Teoria sterowania Schematy blokowe

Węzeł sumacyjny. Okrąg na schematach blokowych oznacza operację algebraicznego sumowania

sygnałów. Znak plus lub minus przy każdej strzałce informuje o tym czy sygnał ten jest dodawany czy
też odejmowany. Na schematach blokowych znaku plus może, ale nie musi być zaznaczony. Przy
strzałkach przy których nie zaznaczono żadnego znaku to wykonywane jest dodawanie. Dla sygnałów,
które mają być odejmowane musi być zawsze zaznaczony znak minus. Na schemacie blokowym
węzeł sumacyjny może mieć wiele sygnałów wchodzących, ale tylko jeden wychodzący. Przykład
węzła sumacyjnego znajduje się na rysunku 1(b).
Węzeł rozgałęźny. Węzeł rozgałęźny (rys. 1c) jest punktem z którego sygnał rozchodzi się do innych
bloków lub węzłów sumacyjnych.

2. WYZNACZANIE TRANSMITANCJI WYPADKOWYCH

Schematy blokowe są bardzo często upraszczane do prostszych postaci o mniejszej ilości bloków lub
przekształcane specjalnych struktur przy użyciu algebry schematów blokowych. Rodzaje przekształceń
blokowych zebrane zostały w tabeli 1.
Schematy blokowe przedstawiają transformowane przy użyciu przekształcenia Laplace'a równania
układu, dlatego też przekształcanie układu jest równoważne algebraicznemu przekształcaniu równań.
Ogólnie, przekształcanie schematów jest łatwiejsze niż posługiwanie się bezpośrednio równaniami
i dostarcza lepszego wglądu w strukturę fizyczną układu. Dla schematów blokowych z pojedynczym
wejściem i wyjściem, redukcja oznacza upraszczanie schematu do postaci w której pozostanie już
tylko pojedynczy blok zawierający transmitancję znajdującą się pomiędzy wejściem i wyjściem.
W redukcji schematów blokowych, bardzo pomocne jest prowadzenie jej krok po kroku, zawsze
utrzymując tą samą zależność pomiędzy wejściem i wyjściem. Zastosowanie przekształceń schematów
blokowych zilustrowane zostanie na poniższym przykładzie, w którym przeprowadzona została
redukcja schematu blokowego.

Tabela 1. Zasady przekształcania schematów blokowych

Przekształcenie Schemat wyjściowy Schemat równoważny

1. Połączenie kaskadowe X1 X2 X3 X1 X3
G1 (s) G2 (s) G1G2

lub
X1 X3
G2G1

2. Połączenie równoległe G1(s) X1 X2

X1 X2 G1+G2
G2(s)

X1 X2 X1 X3
3. Eliminowanie pętli sprzężenia G G
1 + GH
H

X1 X3 X1 X3
4. Przeniesienie węzła G
sumacyjnego z wejścia na G
wyjście bloku X2 X2
G

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 2

Teoria sterowania Schematy blokowe

c.d. tabeli 1.

Przekształcenie Schemat wyjściowy Schemat równoważny

5. Przeniesienie węzła X1 X3 X1 X3
sumacyjnego z wyjścia na G G
wejście bloku X2
X2 1
G

6. Przeniesienie węzła X1 X2 X1 X2
rozgałęźnego z wyjścia na G G
wejście bloku X2 X2
G

7. Przeniesienie węzła X1 X2 X1 X2
rozgałęźnego z wejścia na G G
wyjście bloku X1
X1 1
G

X1 Y1 X1 Y1
8. Zamiana miejscami węzłów
sumacyjnych sąsiadujących
ze sobą X3 X2 X3

X2

9. Zamiana miejscami węzłów X1 X1 X1 X1

rozgałęźnych sąsiadujących
ze sobą X1 X1 X1

X1

10. Zamiana miejscami węzła X1 Y1 X1 Y1

sumacyjnego i rozgałęźnego
Y1 Y1

X2 X2

11. Zamiana miejscami węzła X1 Y1 X1 Y1

rozgałęźnego i sumacyjnego
X2 X1

X1 X2

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 3

Teoria sterowania Schematy blokowe

Przykład 1
Schemat blokowy składający się z wielu pętli pokazany został na rysunku 1.1. Istotne jest
zwrócenie uwagi na to, że sygnał H 1 ( s )Y ( s ) jest sygnałem sprzężenia dodatniego, natomiast
pętla G3 ( s )G 4 ( s) H 1 ( s ) nazywana jest pętlą dodatniego sprzężenia zwrotnego. Procedura
przekształcania schematu blokowego z rysunku 1.1 opiera się na zastosowaniu reguły numer 3
z tabeli 1, która eliminuje pętle sprzężenia.

H2

R(s) Y(s)
G1 G2 G3 G4

H1

H3

Rys. 1.1. Układ sterowania z wieloma pętlami

Aby wyeliminować pętlę G3 G 4 H 1 , należy przesunąć blok H 2 za blok G 4 poprzez

zastosowanie reguły 7 z tabeli 1, uzyskuje się wówczas schemat pokazany na rysunku 1.2.
Następnie eliminując pętlę G3 G 4 H 1 przez zastosowanie reguły 3 z tabeli 1, uzyskuje się układ
pokazany na rysunku 1.3. Po wyeliminowaniu pętli wewnętrznej zawierającej H 2 G 4 uzyskuje
się schemat pokazany na rysunku 1.4. Ostatecznie poprzez zredukowanie pętli zewnętrznej
zawierającej H 3 uzyskuje się wypadkową transmitancję zastępczą całego układu pokazaną na
rysunku 1.5.

H2
G4
R(s) Y(s)
G1 G2 G3 G4

H1

H3

Rys. 1.2. Pierwszy krok przekształcania schematu z rysunku 1.1.

H2
G4
R(s) G3G4 Y(s)
G1 G2
1−G 3G4H1

H3

Rys. 1.3. Drugi krok przekształcania schematu z rysunku 1.1.

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 4

Teoria sterowania Schematy blokowe

R(s) G2G3G4 Y(s)

G1
1− G3G4H1+G2G3H2

H3

Rys. 1.4. Trzeci krok przekształcania schematu z rysunku 1.1.

R(s) G1G2G3G4 Y(s)

1− G 3G4H1+G2G3H2+G1G2G3G4H3

Rys. 1.5. Transmitancja wypadkowa uzyskana w wyniku przekształcania schematu z rysunku 1.1.

Pouczające jest przeanalizowanie licznika i mianownika uzyskanej transmitancji zastępczej.

Licznik składa się z iloczynu transmitancji bloków znajdujących się w gałęzi wiodącej sygnał
z wejścia R(s) na wyjście Y(s). Mianownik, natomiast wyrażony jest jako 1 minus suma
transmitancji każdej pętli. Znak pętli G3 G 4 H 1 jest ujemny ponieważ jest ona dodatnią pętlą
sprzężenia zwrotnego, podczas gdy pętle G1G 2 G3 G 4 H 3 oraz G 2 G3 H 2 są pętlami o sprzężeniu
ujemnym. Aby ułatwić zrozumienie tej uwagi, mianownik może być zapisany następująco
M ( s) = 1 − (+ G3 G 4 H 1 − G 2 G3 H 2 − G1G 2 G3 G 4 H 3 )

3. WYZNACZANIE PRZY UŻYCIU MATLABA WYPADKOWEJ TRANSMITANCJI

UKŁADÓW POŁĄCZONYCH KASKADOWO, RÓWNOLEGLE I W PĘTLI
W analizie układów sterowania najczęściej występuje potrzeba wyznaczenia zastępczej transmitancji
układów o transmitancjach połączonych kaskadowo, równolegle i w pętli zamkniętej. W MATLABIE
znajdują się dogodne polecenia pozwalające na uzyskanie transmitancji kaskadowych, równoległych
i ze sprzężeniem (operacje 1-3 z tabeli 1 ).
Przypuśćmy, że są dwa bloki o transmitancjach G1(s) oraz G2(s), przy czym
num1 num 2
G1 ( s ) = = sys1 G2 ( s) = = sys2
den1 den 2
Aby uzyskać transmitancję układu połączonego: kaskadowo, równolegle i w sprzężeniu w MATLABIE
znajdują się następujące komendy:
♦ przy połączeniu kaskadowym
sys = series( sys1, sys2)
♦ przy połączeniu równoległym
sys = parallel( sys1, sys2)
♦ przy połączeniu w pętlę
sys = feedback( sys1, sys2)

Przykład 2
Rozważone zostaną różne konfiguracje połączeń dwóch bloków o transmitancjach
num1 10 num 2 5
G1 ( s ) = = sys1 = 2 G2 ( s) = = sys2 =
den1 s + 2 s + 10 den 2 s+5

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 5

Teoria sterowania Schematy blokowe

Zapis w MATLABIE, dla tych transmitancji operatorowych jest następujący

>> num1 = 10;
>> den1 = [1 2 10];
>> sys1 = tf( num1, den1)
Transfer function:
10
--------------
s^2 + 2 s + 10
>> num2 = 5;
>> den2 = [1 5];
>> sys2 = tf( num2, den2)
Transfer function:
5
-----
s + 5

♦ Połączenie kaskadowe

R(s) 10 5 Y(s)
s2 + 2s + 10 s+5

Rys. 2.1. Połączenie dwóch bloków kaskadowo

W przypadku kaskadowego połączenia dwóch bloków w celu wyznaczenia transmitancji

wypadkowej korzysta się z funkcji series
>> sys_s = series( sys1, sys2)

Transfer function:
50
-----------------------
s^3 + 7 s^2 + 20 s + 50

♦ Połączenie równoległe

R(s) 10
s2 + 2s + 10
Y(s)

5
s+5

Rys. 2.2. Połączenie dwóch bloków równolegle

W przypadku połączenia równoległego dwóch bloków w celu wyznaczenia transmitancji

wypadkowej korzysta się z funkcji parallel
>> sys_p = parallel( sys1, sys2)
Transfer function:
5 s^2 + 20 s + 100
-----------------------
s^3 + 7 s^2 + 20 s + 50

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 6

Teoria sterowania Schematy blokowe

♦ Pętla sprzężenia
R(s) 10 Y(s)
2
s + 2s + 10

5
s+5

Rys. 2.3. Połączenie dwóch bloków w pętlę

W przypadku połączenia dwóch bloków w pętlę sprzężenia celu wyznaczenia transmitancji

wypadkowej korzysta się z funkcji feedback
>> sys_f = feedback( sys1, sys2)
Transfer function:
10 s + 50
------------------------
s^3 + 7 s^2 + 20 s + 100

W wyznaczonych transmitancjach wypadkowych dostęp do współczynników licznika

i mianownika uzyskuje się przy użyciu funkcji tfdata, np. do współczynników wypadkowej
transmitancji z pętlą sprzężenia
>> [num_f, den_f] = tfdata( sys_f, 'v')
num_f =
0 0 10 50

den_f =
1 7 20 100

4. WYZNACZANIE TRANSMITANCJI WYPADKOWEJ DLA SCHEMATÓW

BLOKOWYCH PRZY UŻYCIU REGUŁY WZMOCNIEŃ MASONA
Dla danego schematu blokowego zadanie wyznaczenia zależności pomiędzy wejściem i wyjściem
metodą przekształcania schematów jest zadaniem uciążliwym. Na szczęście jest dostępna reguła
wzmocnień Masona, która pozwala na wyznaczenie transmitancji wypadkowej schematu blokowego
bez konieczności pracochłonnego przekształcania go. Reguła ta zaczerpnięta została z teorii grafów
przepływu sygnałów i zaadaptowana dla schematów blokowych.
Dla schematu blokowego z N kaskadami bezpośrednio łączącymi wejście R(s) z wyjściem Y(s)
oraz L pętlami, transmitancja wypadkowa określona jest przez następującą zależność:
N

Y ( s)
¦P ∆
k =1
k k
T (s) = = (1)
R( s ) ∆
gdzie:
R(s) − transformata sygnału wejściowego
Y(s) − transformata sygnału wyjściowego
G(s) − transmitancja wypadkowa całego schematu blokowego
N − całkowita liczba kaskadowych połączeń bezpośrednio łączących wejście z wyjściem
Pk − transmitancja k-tego połączenia kaskadowego bezpośrednio łączącego wejście
z wyjściem

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 7

Teoria sterowania Schematy blokowe

L
∆=1− ¦L
i =1
i1 + ¦L
i
i2 − ¦L
i
i3 + . . ., (2)

∆ = 1 − (suma transmitancji wszystkich pojedynczych pętli) + (suma iloczynów transmitancji

wszystkich możliwych kombinacji po dwie nie stykające się pętle) − (suma iloczynów
transmitancji wszystkich możliwych kombinacji po trzy nie stykające się pętle) + ... itd.
∆k = ∆, wyznaczana dla tej części schematu, która nie styka się z k-tą kaskadą bezpośrednią.
Reguła wzmocnień Masona opisana wzorem (1) wydaje się być prosta w użyciu, jednak ∆ oraz ∆k są
wyrażone pewnymi zależnościami, które mogą być bardzo skomplikowane w przypadku kiedy
schemat ma dużą liczbę nie stykających się pętli. Przy stosowaniu reguły wzmocnień należy zwrócić
uwagę na to, że stosowana jest ona do wyznaczenia transmitancji pomiędzy wejściem i wyjściem.

Przykład 3
Na rysunku 3.1 znajduje się schemat blokowy składający się z dwóch pętli połączonych
kaskadowo. Należy wyznaczyć przy użyciu reguły wzmocnień Masona transmitancję
wypadkową

R(s) Y(s)
G1 G2
− −
H1 H2

Rys. 3.1. Połączenie kaskadowe dwóch pętli

Rozwiązanie: W układzie z rysunku 3.1 znajduje się jedna kaskada bezpośrednio łącząca
wejście z wyjściem i dwie pętle. Transmitancja kaskady bezpośredniej
P1 = G1G 2 (3.1)
Transmitancje pętli
L1 = −G1 H 1 L2 = −G 2 H 2 (3.2)
Pętle L1 i L2 nie stykają się z sobą, dlatego też mianownik transmitancji ∆ wyznaczany jest
z zależności
∆ = 1 − (L1 + L2 ) + L1 L2 = 1 + G1 H 1 +G 2 H 2 +G 1 H 1G 2 H 2 (3.3)
Obie pętle mają wspólne elementy z kaskadą bezpośrednią, dlatego też wyznacznik pomocniczy
∆1 jest następujący
∆1 = 1 (3.4)
Transmitancja wypadkowa układu z rysunku 3.1 jest następująca
N

Y ( s)
¦P ∆
k =1
k k
P1 ∆ 1 G1G 2
T (s) = = = = (3.5)
R( s) ∆ 1 − (L1 + L2 ) + L1 L2 1 + G1 H 1 + G 2 H 2 + G1 H 1G 2 H 2

Przykład 4
Na rysunku 4.1 znajduje się schemat blokowy składający się z dwóch pętli połączonych
równolegle. Należy wyznaczyć przy użyciu reguły wzmocnień Masona transmitancję
wypadkową

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 8

Teoria sterowania Schematy blokowe

R(s) Y(s)
G1
−
H1

G2
−
H2

Rys. 4.1. Połączenie równoległe dwóch pętli

Rozwiązanie: W układzie z rysunku 4.1 znajdują się dwie kaskady bezpośrednio łączące
wejście z wyjściem i dwie pętle. Transmitancje kaskad bezpośrednich są następujące
P1 = G1 P2 = G 2 (4.1)
Transmitancje pętli
L1 = −G1 H 1 L2 = −G 2 H 2 (4.2)
Pętle L1 i L2 nie mają wspólnych elementów, dlatego też mianownik transmitancji ∆
wyznaczany jest z zależności
∆ = 1 − (L 1 + L2 ) + L1 L2 = 1 + G1 H 1 +G 2 H 2 +G 1 H 1G 2 H 2 (4.3)
Pozostają do wyznaczenia delty uzupełniające, będące mnożnikami w liczniku i tak, pierwszy
tor o transmitancji P1 bezpośrednio łączący wejście z wyjściem ma wspólne elementy z pętlą o
transmitancji L1, natomiast nie ma wspólnych elementów z pętlą o transmitancji L2 co
schematycznie można zapisać
P1 : L1 = 0 , L2 ≠ 0 (4.4)
Wyniki tych rozważań (4.4) podstawia się do uzyskanego równania na ∆ i uzyskuje się
∆ 1 = 1 − L2 = 1 +G 2 H 2 (4.5)
Drugi tor o transmitancji P2 bezpośrednio łączący wejście z wyjściem ma wspólne elementy
z pętlą o transmitancji L2, natomiast nie ma wspólnych elementów z pętlą o transmitancji L1
P2 : L1 ≠ 0 , L2 = 0 (4.6)
Ponownie po podstawieniu wyników rozważań (4.6) dotyczących toru o transmitancji P2 do
wzoru (4.3), uzyskuje się czynnik
Transmitancja wypadkowa układu z rysunku 4.1 jest następująca
N

Y ( s)
¦P ∆
k =1
k k
P1 ∆ 1 + P2 ∆ 2 G (1 + G 2 H 2 ) + G 2 (1 + G1 H 1 )
T (s) = = = = 1 (3.5)
R( s) ∆ 1 − (L1 + L2 ) + L1 L2 1 + G1 H 1 + G 2 H 2 + G1 H 1G 2 H 2

Przykład 5
Inny przykład wyznaczania wypadkowej transmitancji zastępczej złożonego schematu
blokowego, rozważony zostanie dla schematu blokowego pokazanego na rysunku 5.1.

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 9

Teoria sterowania Schematy blokowe

G4

R E Y3 Y2 Y1 Y
G1 G2 G3
− − −
H2
H1

Rys. 5.1. Schemat blokowy układu sterowania

Rozwiązanie: W układzie tym znajdują się dwie kaskady bezpośrednio łączące wejście
z wyjściem i pięć pętli stykających się ze sobą (mających wspólne elementy).
Transmitancje kaskad bezpośrednio łączących wejście z wyjściem
P1 = G1G 2 G3 P2 = G1G 4 (5.1)
Transmitancje pętli
L1 = −G1G 2 H 1 L2 = −G 2 G3 H 2 L3 = −G1G 2 G3 L4 = −G 4 H 2 L5 = −G1G 4 (5.2)
Wszystkie te pętle mają wspólne elementy, dlatego też
∆ = 1 + G 1 G 2 H 1 + G 2 G 3 H 2 + G 1 G 2 G3 +G 4 H 2 + G 1 G 4 (5.3)
Wszystkie te pętle mają wspólne elementy z kaskadami bezpośrednimi, dlatego też wyznaczniki
pomocnicze są następujące
∆1 = ∆ 2 = 1 (5.4)
Transmitancja wypadkowa układu z rysunku 5.1 jest następująca
Y ( s ) P1 ∆ 1 + P2 ∆ 2 G1G 2 G3 + G1G 4
T (s) = = = (5.5)
R( s) ∆ 1 +G 1 G 2 H 1 + G 2 G 3 H 2 + G 1 G 2 G 3 + G 4 H 2 + G 1 G 4

ĆWICZENIA
a)
C1. Przekształć poniższe schematy blokowe R(s) Y(s)
do postaci pokazanej na rysunku C.1 G1 G2
i określ transmitancje G ( s ) i H ( s ) . −

R(s) Y(s) G3
G(s)
− b)
H(s) R(s) Y(s)
G1 G2
Rys. C1. Schemat blokowy docelowego
−
układu zamkniętego. G3

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 10

Teoria sterowania Schematy blokowe

c) h)
R(s) Y(s) R(s) Y(s)
G1 G2 G2
− − −
G3 G4 G5
G1
G3

d)
i)
G1
R(s) Y(s) R(s) Y(s)
G1 G2
− G2 −
G3
G3
G4 G5
G4
j)
e) R(s) Y(s)
G1 G2
G1
−
R(s) Y(s) G3
G2
−
G4 G5
H1
k)
−
H2 G1

Y(s)
f) G2 G3 G4
R(s)
G3 −
G5
R(s) Y(s) −
G1 G2
− −
l)
H1
R(s) Y(s)
H2 G1 G2 G3 G4
g)
G5
R(s) Y(s) G6 G7
G1 G2 G3
−
G4
−
G5

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 11

Teoria sterowania Schematy blokowe

C.2. Zredukuj poniższe schematy blokowe do pojedynczej transmitancji T ( s) = Y ( s) / R( s) ,

następującymi metodami:
1) Przekształcając schemat blokowy
2) Przy użyciu MATLABA
a)
1 1
3
s s+3

s
R(s) s+2 Y(s)

4
b)
R(s) 1 3 Y(s)
s+1 s+4
− −

c)
R(s) 2 10 Y(s)
2
s s +4
− −
1
s+1
d)
R(s) 2 50 Y(s)
s
s2 s+1
− − −
2
2
s

C3. Wyznacz dla poniższych schematów blokowych transmitancje wypadkowe Y(s)/R(s) przez
zastosowanie reguły wzmocnień Masona

a) b)
R(s) Y(s) G1
G1
− − Y(s)
H1 G2 G3 G4
R(s)
−
G2 G5
− −
H2

Ostatnia aktualizacja: 2007-02-21  M. Tomera 12

Teoria sterowania Schematy blokowe

c)
G4

R(s) Y(s)
G1 G2 G3
−
H1

H2

d)
G4

− − −
R(s) Y(s)
G2 G3
−

e)
H3

R(s) Y(s)
G1 G2 G3 G4
− −
H1 H2

f)
G3
R(s) Y(s)
G1 G2

H2
H1

g)
H2

R(s) Y(s)
G1 G2 G3 G4

H1

H3

Ostatnia aktualizacja: 07-02-21  M. Tomera 13

Teoria sterowania Schematy blokowe

h)
G8

R(s) G6
G1 G3
Y(s)
G7
G2 G4

G5

i)
G8
Y(s)
R(s)
G1 G5 G6

G2 G4 G7

G3

j)
R(s) Y(s)
G1 G3 G4

G2

G5

k)
G1
R(s) Y(s)
G2 G5 G6

G3

G4
G7

l)
H3

H1
R(s) Y(s)
G1 G2 G3

H2

H4

Ostatnia aktualizacja: 07-02-21  M. Tomera 14

Teoria sterowania Schematy blokowe

C4. Dla poniższych schematów blokowych wyznacz transmitancje wypadkowe T(s) = Y(s)/R(s) przez
zastosowanie reguły wzmocnień Masona
a)
G1
R(s) Y(s)
G2 G3

G4

G5 G6

G7

b)

G2
G1
R(s) Y(s)
G3 G4

G5 G6
G7

c)
R(s)
G1 G2
Y(s)
G3 G4 G5

G6
G7

d)

G1
G2
R(s) Y(s)
G3 G4 G5

G7
G6

Ostatnia aktualizacja: 07-02-21  M. Tomera 15

Teoria sterowania Schematy blokowe

ODPOWIEDZI DO WYBRANYCH ĆWICZEŃ

C1. (G 2 G5 + G3 )G 4
i) G (s ) = G1G 2 ; H (s ) =
G3 G2
a) G (s ) = G1G2 ; H (s ) =
G2 G1G 2
lub G (s ) = ; H (s ) = G 4 G 5
G 1 + G1G3 G 4
b) G (s ) = G1G2 ; H (s ) = 3
G1 (G1G 4 − G3 )G5
j) G (s ) = G1G 2 ; H (s ) =
G 2 + G3 G1
c) G (s ) = G1G2 ; H (s ) =
G2 G1G 2
lub G (s ) = ; H (s ) = G 4 G 5
G3 1 − G 2 G3 G 5
d) G (s ) = G1 + G 2 ; H (s ) =
1 − G3 G 4
k) G (s ) = (G1 + G2 )G3G4
H − H2
e) G (s ) = G 2 (1 + G1 ) ; H (s ) = 1 G 2 G5
1 + G1 H (s ) =
G 4 (G1 + G 2 )(1 + G5 )
G 2 (G1 + G3 )
f) G (s ) = ; H (s ) = H 2 l) G (s ) = (G1 − G 5 )G 2 G3 G 4
1 + G1 H 1
1 + G 3 (1 + G 7 )
G4 H (s ) =
g) G (s ) = G1G2G3 ; H (s ) = G 3 G 4 (G1 − G 5 )(1 − G 6 )
G 3 (1 + G 4 G 5 )
G2 G (G + G5 )(1 + G1 )
h) G (s ) = ; H (s ) = 3 4
1 + G1 1 − G3

C2. 20 s + 20
3 2
c) T ( s ) =
s + 3s + 15s + 6 s + s + 14 s 2 + 14s + 20
4 3
a) T ( s ) = 3 2
5s + 17 s + 6s 100 s 2 − 200s
d) T ( s ) =
3 s 4 + s 3 + 200 s 2 − 200 s
b) T ( s ) = 2
s + 6 s + 11

C3.
G1 (1 + G 2 H 2 )
a) T (s ) =
1 + G1G 2 + G1 H 1 + G 2 H 2 + G1 H 1G 2 H 2
(G 2 G3 G 4 + G1G3 G 4 )(1 + G5 )
b) T (s ) =
1 + G 2 G 3 G5 + G5
G1G 2 G 3 + G1G 4
c) T (s ) =
1 − G1 H 1 + G1G 2 H 2
G 2 G3 + G3
d) T (s ) =
1 + G 2 G3 + 2G3 + 2G 2 G3 G 4 + G3 G 4
G1G 2 G 3 G 4
e) T (s ) =
1 + G1G 2 H 1 + G 3 G 4 H 2 − G 2 G3 H 3 + G1G 2 H 1G3 G 4 H 2
G1G 2 + G3
f) T (s ) =
1 + G 2 H 2 + G1G 2 H 1 + G3 H 1
G1G 2 G3G 4
g) T (s ) =
1 − G3G 4 H 1 + G 2 G3 H 2 + G1G 2 G3G 4 H 3
G1 (G3G7 + G4 G7 )
h) T (s ) =
1 + G1G2 + G6 G7 + G1 (G3G7 + G4 G7 )G5 − G7 G8 (G3 + G4 ) + G1G2 G6 G7
G1G5
i) T (s ) =
1 + G1G5 G8 + G1G2 + G1G5 (G4 + G6 G7 )G3

Ostatnia aktualizacja: 07-02-21  M. Tomera 16

Teoria sterowania Schematy blokowe

G1G3G 4 + G2 G3G 4 + G2 G4
j) T (s ) =
1 + G1G3 G4 + G 2 G3G 4 + G2 G 4 − G3 G4 G5 G2 − G4 G5 G2
G 2 G5 G 6 + G3 G5 G 6 + G 4 G6
k) T (s ) =
1 + G1G2 + G1G3 + G2 G5 G6 G7 + G3G5 G6 G7 + G6 + G 4 G6 G7 + G1G 2 G6 + G1G3 G6
G1G 2 G3
l) T (s ) =
1 + G1 H 1 + G 2 H 2 + G 2 G 3 H 4 + G1G 2 H 3 + G1G 2 G 3 + G1 H 1G 2 H 2 + G1 H 1G 2 G 3 H 4

C4.
G 2 G 3 (1 − G 6 G 7 − G 7 ) + G1G 2 (1 − G3 G 4 − G 6 G 7 − G 7 + G3 G 4 ⋅ G 6 G 7 + G 3 G 4 ⋅ G 7 )
a) T ( s ) =
1 + G 2 G 3 G 6 G 5 − G3 G 4 + G 2 G1G 6 G5 − G 6 G 7 − G 7 − G 2 G3 G 6 G5 ⋅ G 7 − G 3 G 4 ⋅ G 2 G1G 6 G 5
1
G 3 G 4 ⋅ G 6 G 7 + G 3 G 4 ⋅ G 7 − G 2 G1G 6 G5 ⋅ G 7 + G3 G 4 ⋅ G 2 G1G 6 G 5 ⋅ G 7

G3 G 4 (1 − G 2 ) + G 3 G 2
b) T ( s ) =
1 + G 3 G5 + G 4 G 6 + G3 G 4 G 7 − G1G 3 − G 2 + G3 G 2 G 7 + G 3 G 2 G 6 G1 + G3 G 5 ⋅ G 4 G 6 − G 3 G5 ⋅ G 2
1
− G 4 G 6 ⋅ G 2 − G3 G 4 G 7 ⋅ G 2 + G1G3 ⋅ G 2 − G 3 G5 ⋅ G 4 G 6 ⋅ G 2

−G1G 2 G 5 (1 + G3 G 6 + G3 G 4 G 7 ) + G1G 2 G 4 G5 (1 + G 3 G 6 ) + G1G 3 G 4 G 5 (1 + G 2 )

c) T ( s ) =
1 + G 2 + G3 G 6 + G 5 + G 3 G 4 G 7 + G3 G 4 G 5 + G 2 ⋅ G 3 G 6 + G 2 ⋅ G 5 + G 2 ⋅ G 3 G 4 G 7 + G 2 ⋅ G3 G 4 G5
1
G 3 G 6 ⋅ G 5 + G5 ⋅ G3 G 4 G 7 + G 2 ⋅ G3 G 6 ⋅ G 5 + G 2 ⋅ G 3 G 4 G 7 ⋅ G5

G1 (1 + G 3 G 6 − G 4 G 7 ) + G3 G 2 (1 + G1 ) + G3 G 4 G 5 (1 + G1 )
d) T ( s ) =
1 + G1 + G3 G 6 − G 4 G 7 + G 3 G 4 G 5 + G 3 G 2 + G1 ⋅ G 3 G 6 − G1 ⋅ G 4 G 7 + G1 ⋅ G3 G 4 G 5 + G1 ⋅ G 3 G 2

LITERATURA
1. Dorf R.C., R.H. Bishop, Modern Control Systems, Addison−Wesley Longman, Inc., 1998.
2. Franklin, G F, Powell, J D & Emami-Naeini, A. Feedback Control of Dynamic Systems, 3rd edn,
Addison-Wesley (1994)
3. Hostetter G.H., C.J. Savant, R.T. Stefani, Design of Feedback Control Systems, Saunders College
Publishing, 1989.
4. Nise N. S. Control Systems Engineering, 3rd edn, John Wiley & Sons, 2000.
5. Ogata K. Modern Control Engineering, 4th ed, Prentice Hall, 2002.

Ostatnia aktualizacja: 07-02-21  M. Tomera 17