Wśród zawodów medycznych pielęgniarki są najliczniejszą grupą zawodową,

stanowią też największy odsetek orzekanych chorób zawodowych pracowników ochrony

zdrowia. Wskaźnik wypadków przy pracy w służbie zdrowia jest o 34% wyższy niż średnia
w Unii Europejskiej [9]. Od lat, wiele instytucji pracuje nad poprawą bezpieczeństwa pracy
wykonywanej przez pielęgniarki. Stosowane są coraz to nowsze rozwiązania, które
zwiększają bezpieczeństwo, zmniejszają koszt biologiczny wykonywanej pracy, podnoszą jej
jakość i wydajność. W państwach Unii Europejskiej w ciągu roku dochodzi do zranień u 850
tysięcy pracowników medycznych. W wyniku zranień często występują zakażenia wirusem
HCV, HBV oraz HIV [2]. Skutkuje to długotrwałym i kosztownym leczeniem oraz dramatem
osobistym i rodzinnym narażonej osoby.
Od 1996 roku wprowadzane są zmiany w Kodeksie Pracy, aby przepisy odpowiadały
Dyrektywom UE. Praca znajduje się pod ochroną Rzeczpospolitej Polskiej. Państwo sprawuje
nadzór nad warunkami wykonywanej pracy. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej gwarantuje
każdemu obywatelowi prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób
realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określają ustawy i rozporządzenia [3].
Dyrektywą ramową o zasadniczym znaczeniu w zakresie bezpieczeństwa pracy jest
Dyrektywa 89/391/EWG. Postanowienia tej dyrektywy wprowadzone zostały do prawa
polskiego między innymi do Kodeksu Pracy. Nie wszystkie sytuacje w pracy wymagają
ujęcia w normy prawne. Postępowanie w tych przypadkach wymaga zachowań zgodnych
z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, regulaminami pracy, standardami pracy,
organizacją pracy, poleceniami przełożonego jeśli nie są one sprzeczne z przepisami.
Generalną zasadą jest, że powinny one zapewniać ochronę zdrowia pracujących na co
najmniej takim poziomie, jaki wyznaczają przepisy ogólne. Od lat zmianom ulega filozofia
bezpieczeństwa i higieny pracy, obecnie patrzy się przez pryzmat sprawności pracownika,
zdolności do wykonywanej pracy. Koncepcja zdolności do pracy różni się od tradycyjnego
pojmowania orzekanej przez lekarza medycyny pracy „zdolności lub niezdolności”, o czym
decydowało stwierdzenie objawów rozwijającego się stanu patologicznego spowodowanymi
warunkami pracy.
Zdolność do pracy to porównanie możliwości pracownika z wymaganiami jakie
stawia wykonywanie pracy. Na zdolność do pracy wpływa stan zdrowia, wydolność fizyczna,
ale również styl życia pracownika, postawy, umiejętności, środowisko materialne
i psychospołeczne pracy. Nawet najzdrowszy pracownik utraci zdolność do wykonywania
pracy w sytuacji, gdy warunki pracy przekroczą jego zdolności do jej wykonywania np.
w pomieszczeniu będzie gorąco, będzie narażony na działanie substancji szkodliwych lub
narażony na mobbing. Również czynniki spoza środowiska pracy np. konflikt rodzinny,
opieka nad chorym dzieckiem, kłopoty finansowe mogą sprawiać, że do pracy przyjdzie już
zmęczony, zaprzątnięty myślami o problemach istniejących poza pracą i nie będzie w stanie
wykonywać pracy dobrze zorganizowanej i optymalnej pod względem obciążenia [6].
Pielęgniarki z powodu narażenia na liczne czynniki ryzyka zawodowego zapadają
na choroby, ponoszą ryzyko wypadków i urazów, stają się niezdolne do pracy. W 2003 r.
w Polsce pracownicy sektora zdrowia częściej byli nieobecni w pracy z powodu urazów,
wypadków w pracy, niż na przykład pracownicy budownictwa i innych branż.
Ogólnospołecznym skutkiem tego, jest obserwowalny kryzys personelu medycznego [5].
Składają się na niego trudne warunki pracy, małe zarobki i niski prestiż społeczny.
Pielęgniarki po narażeniu na czynniki zawodowe muszą w jak najkrótszym czasie same
wykonać podstawowe czynności aby zmniejszyć ryzyko nabycia zakażenia. W Polsce
niejednolite przepisy prawa i słaby nadzór nad zagadnieniami bezpieczeństwa higieny pracy
(BHP) powodują, że pracodawcy jakby za pozwoleniem pracowników, bo ci nie protestują
pozwalają na łamanie przepisów BHP. Personel ochrony zdrowia stanowi jedną z najbardziej
sfeminizowanych grup zawodowych. Dlatego też, działanie wszelkich negatywnych
czynników występujących w środowisku pracy i zakres ochrony przed tymi czynnikami
powinien uwzględniać specyficzną reakcję organizmu kobiecego i możliwość sprostania tym
obciążeniom [4]. Warunki w jakich nie mogą pracować kobiety reguluje Rozporządzenie
Rady Ministrów w sprawie prac wzbronionym kobietom [7]. Pełne wdrożenie w życie tych
przepisów w szpitalach napotyka na wiele przeszkód. Specyfika zawodu pielęgniarki wynika
z faktu niesienia pomocy innym. Ta praca bywa nieprzewidywalna co do czasu sposobu
działania i zakresu zadań podejmowanych w celu ratowania ludzkiego życia. Znaczne
obciążenie pracą wynika ze złożoności czynności zawodowych, które wykonuje w czasie
dyżuru. Cechą pracy pielęgniarki jest nieregularność, bowiem trudno ją rozłożyć i zaplanować
na krótki czas np. dyżur, a co dopiero na tydzień lub cały proces pielęgnowania. Zmiany
w stanie zdrowia pacjenta wymagają interwencji, zaangażowania i wysokiej sprawności
o każdej porze dnia i nocy. Pielęgniarki są niezbędne do zachowania zdrowia populacji
świata, same często narażone są na niebezpieczeństwo. Każdego dnia eksponowane są na
czynniki szkodliwe i niebezpieczne. W zakładach opieki zdrowotnej występują liczne
czynniki szkodliwe i niebezpieczne, które mogą wpływać na zdrowie personelu medycznego.
Do podstawowych zagrożeń na stanowisku pielęgniarki należą [1]:
Czynniki szkodliwe i uciążliwe
Czynniki biologiczne
• Mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby, riteksje,
pierwotniaki),
• Kontakt z zakażonym pacjentem.
Czynnik chemiczne
• Substancje drażniące,
• Substancje uczulające.
Czynniki fizyczne
• Mikroklimat,
• Nieprawidłowe oświetlenie,
• Promieniowanie jonizujące i ultrafioletowe.
Czynniki psychofizyczne
• Obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),
• Obciążenie psychonerwowe.
Czynniki niebezpieczne
Zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi,
Zagrożenia elementami ostrymi i wystającymi,
• Ostre elementy narzędzi(np. igły medyczne),
• Zły stan techniczny narzędzi medycznych,
• Wystające ostre elementy regałów, mebli itp.
Zagrożenia związane z właściwościami fizycznymi materiału,
• Ciężar, ostre krawędzie, śliskie powierzchnie itp.
Zagrożenia związane z przemieszczaniem się ludzi,
• Szerokość drogi komunikacyjnej niedostosowana do wykorzystywanych środków
transportu,
• Zastawione drogi komunikacyjne,
• Śliskie powierzchnie dróg komunikacyjnych.
Zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym,
• Nieodpowiednia (np. stosowanie przedłużaczy) lub uszkodzona instalacja elektryczna,
• Stosowanie niesprawnych i nieskutecznych ochron przeciwporażeniowych,
• Stosowanie uszkodzonych narządzi i urządzeń o napędzie elektrycznym.
 Zagrożenie poparzeniem
• Gorące powierzchnie.
Zagrożenie pożarem lub/i wybuchem
• nie przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych.
Nie da się zupełnie wykluczyć narażenia zawodowego zwłaszcza
w zawodach, w których ekspozycja na czynniki szkodliwe jest pernamentna. Wiele instytucji
w Polsce takich jak: Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie, Naczelna Rada Pielęgniarek
i Położnych coraz bardziej sygnalizuje ten problem i przyczynia się do wzrostu świadomości
zdrowotnej pracowników medycznych. Kontrola i prewencja infekcji wynikłych z ochrony
zdrowia Healthcare associated infektions (HCAI) stała się priorytetem Komisji Europejskiej
w 2008 r.. Europejskie Centrum Zapobiegania i kontroli chorób ECDC (European Centre for
Disease Prevention and Control) w swoim raporcie opublikowanym w lipcu 2007
r. odnotowało, że aż 30% HCAI można zapobiec poprzez wczesną prewencję, pomiar ryzyka
i edukację pracowników ochrony zdrowia [2]. Lepsze wykorzystanie technologii i sprzętu
o zmniejszonym ryzyku ekspozycji skutecznie może ograniczyć narażenie zawodowe
pracowników w szpitalach.
Pielęgniarki powinny troszczyć się o swoje zdrowie i bezpieczeństwo w pracy,
wstrzymać się przed podejmowaniem ryzyka np. pracy bez odzieży ochronnej, bowiem
ponoszą odpowiedzialność za własne zdrowie. Należy poprawić dostępność specjalisty ds.
bhp, poinformować personel w jakich dniach i w jakich godzinach jest obecny
w szpitalu lub zapewnić możliwość telefonicznej konsultacji. Pielęgniarki mają prawo
oczekiwać, że pracodawca wysłucha listy potrzeb personelu pielęgniarskiego i dostarczy
środki potrzebne do zapewnienia bezpiecznej pracy. Włącznie z zapewnieniem wystarczającej
liczby personelu będącego w stanie zapewnić bezpieczeństwo sobie
i podopiecznym [5]. System zarządzania spełniający wymagania polskich norm PN-N 18000
może być skutecznym narzędziem w zapobieganiu wypadkom przy pracy
i chorobom zawodowym. [8] Stara to prawda że profilaktyka jest tańsza i lepsza niż leczenie
skutków zaniedbania np. takiego jak brak dobrej jakości rękawic ochronnych, odzieży
ochronnej, sprzętu o zredukowanym ryzyku ekspozycji, brak szkoleń z powodu tylko
jednego kryterium – ceny, której nie da się określić gdy pielęgniarka bądź inny pracownik
ochrony zdrowia ratując komuś życie sam się zarazi [10]. W zakładach opieki zdrowotnej
powinno rozmawiać się o prawach konieczności pracy w bezpiecznych
i higienicznych warunkach, o przestrzeganiu przepisów BHP w celu ochrony siebie
i swoich współpracowników. Wiele istotnych problemów bhp wymaga rozstrzygnięć na
poziomie komórek organizacyjnych oddziałów, jak również na poziomie organizacji
(instytucji ZOZ).
Powyższe rozważania wykazują, że w zakładach opieki zdrowotnej dużo jeszcze
musi się zmienić, choć zauważalne są zmiany w zakresie poprawy bezpieczeństwa i higieny
pracy. Brak czynnego zaangażowania pielęgniarek w poprawę warunków pracy, powinno
ulec zmianie. Powyższe tendencje stawiają nowe wyzwania dla pielęgniarstwa, z którymi
personel musi się zmierzyć.

Bibliografia
1. Karczewski J.K. Rączkowski B. Ziętkiewicz K.: Ocena ryzyka zawodowego na
stanowisku pielęgniarka, Wyd. Oddk, Gdańsk 2001 s.31
2. Klitańska D.: Ochrona przed zranieniami, „Magazyn Pielęgniarki i położnej”,
nr 1-2/2008 s. 10
3. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz. U. z 16 lipca
1997r. Nr 78, poz. 483 art. 24, art. 66
4. Makowiec - Dąbrowska T. Spruścińska E. Krawczyk P.: Jak stworzyć bezpieczne
i zgodne z zasadami ergonomii warunki pracy dla personelu kobiecego w zakładach
służby zdrowia, Wyd. Oficyna Wydawnicza Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2000
s .5 – 7, 52 - 56
5. Milczarek – Pankiewicz E.: Zarządzanie zdrowiem i bezpieczeństwem
w miejscu pracy. Program dla pielęgniarek. Wyd. Polskie Towarzystwo
Pielęgniarskie, Warszawa 2007 s. 6 - 8
6. Pokorski J. Pokorska J., Nitecka E.: Wskaźnik zdolności do pracy pielęgniarek
z 10 krajów UE. [W] Materiały konferencyjne Pielęgniarek polskich portret własny z
Europą w tle. CIOP –PIB, Warszawa 6 czerwca 2005 s. 49 - 58
7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 2006 r. w sprawie wykazu prac
szczególnie uciążliwych dla zdrowia kobiet Dz. U. nr 11 poz. 545
z późniejszymi zmianami
8. www.pl.osha.europa.eu, 26.05.2008
9. www.osha.europa.eu/statistics, 26.05.2008
10. Wierzbicka M., Rękawice medyczne profilaktyka zakażeń HBS, HCV, HIV.
„Zakażenia” 6/2005, s. 71 – 73
Mgr Elżbieta Tomaszewska