mgr inż.

Andrzej Boczkowski
Stowarzyszenie Elektryków Polskich
Sekcja Instalacji i Urządzeń Elektrycznych

Wymagania techniczne dla instalacji elektrycznych

niskiego napięcia w obiektach budowlanych

Bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznych niskiego napięcia sprowadza się

do zapewnienia ochrony przed następującymi podstawowymi zagrożeniami:
porażeniem prądem elektrycznym,
prądami przeciążeniowymi i zwarciowymi,
przepięciami łączeniowymi i pochodzącymi od wyładowań atmosferycznych,
skutkami cieplnymi.
Skuteczność ochrony przed wyżej wymienionymi zagrożeniami zależy od zastosowanych,
w instalacjach elektrycznych, rozwiązań oraz środków technicznych.
Miarą skuteczności tej ochrony jest liczba śmiertelnych wypadków porażeń prądem elek-
trycznym oraz liczba pożarów, będących następstwem wad lub nieprawidłowej eksploatacji
instalacji elektrycznych.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że liczba śmiertelnych wypadków porażeń prądem elek-
trycznym w ciągu roku, przypadająca na jeden milion mieszkańców w Polsce zmniejszyła się
z 9,5 w latach 1980 ÷ 1985 do 6,4 w latach 1991 ÷ 2000 z tendencją dalszego zmniejszania
się w następnych latach. Jednak nadal liczba śmiertelnych wypadków porażeń prądem elek-
trycznym jest w Polsce 3 ÷ 4-krotnie większa niż w krajach Zachodniej Europy. Liczba śmier-
telnych wypadków poza statystycznym miejscem pracy, spowodowanych porażeniem prą-
dem elektrycznym, w stosunku do ogółu śmiertelnych wypadków porażeń prądem elektrycz-
nym wynosi w Polsce około 86 %.
Wynika z tego, że niebezpieczeństwo śmiertelnych porażeń prądem elektrycznym występuje
przede wszystkim w mieszkaniach i budynkach mieszkalnych oraz w gospodarstwach rolni-
czych i ogrodniczych.
Nadal najwięcej wypadków odnotowuje się na wsi, prawie dwukrotnie większy wskaźnik
śmiertelnych wypadków w stosunku do wypadków w mieście.
Równie częste są przypadki powstania pożarów spowodowanych niesprawną instalacją elek-
tryczną. Ich procentowy udział w ogólnej liczbie pożarów w budynkach, według danych za
2001 rok, jest na poziomie 13 %.
Zasadniczy wpływ na dużą liczbę śmiertelnych porażeń prądem elektrycznym oraz pożarów
w Polsce ma na ogół zły stan techniczny instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych,
w tym w mieszkaniach i budynkach mieszkalnych oraz w gospodarstwach rolniczych
i ogrodniczych, a także stosowanie niedoskonałych i niewystarczających środków ochrony
przed zagrożeniami w tych instalacjach, a mianowicie:
powszechne stosowanie układu sieci TN-C w instalacjach elektrycznych z przewodami
o małych przekrojach (1,5 ÷ 10 mm2) przeważnie aluminiowymi, zwiększającymi możli-
wość uszkodzeń mechanicznych i przerw, szczególnie w przewodach ochronno-
neutralnych PEN występujących w tym układzie sieci. Stąd wynikające często przypadki
pojawiania się na obudowach metalowych odbiorników napięć dotykowych wyższych
od dopuszczalnych długotrwale. Również pojawianie się na przewodzie PEN napięcia
niekorzystnego dla użytkowanych odbiorników, wywołanego przepływem przez ten
przewód prądu wyrównawczego, spowodowanego zaistnieniem asymetrii prądowej
w instalacji,
 2

stosowanie układu sieci TT, nie zawsze gwarantującego skuteczność ochrony przeciwpora-
żeniowej, głównie z uwagi na dość często występujące trudności w zapewnieniu wyma-
ganych rezystancji uziemień oraz przypadki przerw w przewodach uziemiających,
powszechne użytkowanie bezpieczników topikowych, jako urządzeń samoczynnego wyłą-
czenia. Stosowanie wyłączników nadprądowych było znikomo małe. Przy doborze bez-
pieczników topikowych, korzystanie z współczynników „k” o wartościach powodujących
rzeczywiste czasy samoczynnego wyłączenia, wielokrotnie dłuższe od czasów wymaga-
nych,
niestosowanie połączeń wyrównawczych dodatkowych (miejscowych), a także bardzo często
połączeń wyrównawczych głównych,
niestosowanie ochrony przed dotykiem pośrednim (ochrony dodatkowej) w pomieszczeniach
o podłodze źle przewodzącej, przeznaczonych na stały pobyt ludzi, pomimo występo-
wania w tych pomieszczeniach metalowych uziemionych rur i grzejników centralnego
ogrzewania oraz metalowych rur wodociągowych i gazowych. Dopuszczenie możliwości
stosowania w wyżej wymienionych pomieszczeniach odbiorników klasy ochronności “0”,
niestosowanie wyłączników ochronnych różnicowoprądowych,
niestosowanie ograniczników przepięć,
w rozwiązaniach instalacji elektrycznych prowadzenie przewodów w sposób wykluczający
ich wymienialność,
stosowanie zbyt małej liczby obwodów odbiorczych oraz gniazd wtyczkowych i wypustów
oświetleniowych.
W Polsce, w miastach i na wsi, istnieje ponad 11 milionów mieszkań oraz ponad 2 miliony
gospodarstw rolniczych i ogrodniczych.
Instalacje elektryczne w tych obiektach, z wyjątkiem budowanych w ostatnich latach,
nie odpowiadają wymaganiom Polskiej Normy PN-IEC 60364 „Instalacje elektryczne w
obiektach budowlanych” oraz „Warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i
ich usytuowanie”.
Są to instalacje elektryczne nie w pełni sprawne, będące źródłem wyżej wymienionych za-
grożeń.
Istnieje w związku z tym konieczność modernizacji instalacji elektrycznych w obiektach bu-
dowlanych, w tym szczególnie w mieszkaniach i budynkach mieszkalnych oraz w gospodar-
stwach rolniczych i ogrodniczych.
W instalacjach modernizowanych lub nowo budowanych należy zapewnić konieczność reali-
zacji nowych, preferowanych rozwiązań, które są objęte wymaganiami normy PN-IEC 60364
oraz „Warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”.
Przytoczone przepisy ustalają między innymi następujące wymagania:
1) Stosowanie przede wszystkim układu sieci TN-S, a w szczególnie uzasadnionych przy-
padkach układu sieci TT lub IT, zapewniających wprowadzenie w instalacjach elektrycz-
nych oddzielnego przewodu ochronnego PE i neutralnego N. W przypadku stosowania
układu sieci TN-C-S rozdzielenie funkcji przewodu ochronno-neutralnego PEN na prze-
wód ochronny PE i neutralny N powinno następować w złączu lub w rozdzielnicy głównej
budynku, a punkt rozdziału powinien być uziemiony. Zapewnia to utrzymanie potencjału
ziemi na przewodzie ochronnym PE przyłączonym do części przewodzących dostępnych
urządzeń elektrycznych w normalnych warunkach pracy instalacji elektrycznej. Możliwie
licznie uziemiane powinny być również przewody ochronne PE i ochronno-neutralne
PEN. Wielokrotne uziemianie przewodu ochronnego PE i ochronno-neutralnego PEN
w układzie sieci TN, w którym stosowane jest samoczynne wyłączenie zasilania, jako
ochrona przed dotykiem pośrednim, powoduje: obniżenie napięcia na nieuszkodzonym
przewodzie ochronnym PE lub ochronno-neutralnym PEN połączonym z miejscem
zwarcia; utworzenie drogi zastępczej prądu zwarciowego w przypadku przerwania prze-
 3

wodu ochronnego PE lub ochronno-neutralnego PEN; obniżenie napięcia na przewodzie

ochronnym PE lub ochronno-neutralnym PEN, który został przerwany (odłączony
od punktu neutralnego sieci) i który jest jednocześnie połączony z miejscem zwarcia;
obniżenie napięcia, które może pojawić się na przewodzie ochronnym PE lub ochronno-
neutralnym PEN podczas zwarć doziemnych w stacji zasilającej po stronie wyższego
napięcia, gdy w stacji wykonano wspólne uziemienie urządzeń wysokiego i niskiego na-
pięcia; ograniczenie asymetrii napięć podczas zwarć doziemnych.
2) Stosowanie połączeń wyrównawczych głównych i dodatkowych (miejscowych) mających
na celu ograniczenie do wartości dopuszczalnych długotrwale w danych warunkach śro-
dowiskowych napięć występujących pomiędzy różnymi częściami przewodzącymi.
W przypadku zastosowania w instalacjach wodociągowych zimnej i ciepłej wody oraz
w instalacjach ogrzewczych wodnych, w miejsce rur metalowych, rur wykonanych
z tworzyw sztucznych, połączeniami wyrównawczymi należy objąć wszelkiego rodzaju
elementy metalowe, mogące mieć styczność z wodą w tych rurach, jak na przykład ar-
maturę i grzejniki.
3) Stosowanie nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych mających na celu
niedopuszczenie do pojawienia się napięć dotykowych o wartościach większych niż do-
puszczalne długotrwale w danym miejscu lub pomieszczeniu.
4) Stosowanie urządzeń ochronnych różnicowoprądowych (wyłączniki ochronne różnico-
woprądowe, wyłączniki współpracujące z przekaźnikami różnicowoprądowymi) pełnią-
cych następujące funkcje:
− ochrona przed dotykiem pośrednim przy zastosowaniu wyżej wymienionych urządzeń
jako elementów samoczynnego wyłączenia zasilania,
− uzupełnienie ochrony przed dotykiem bezpośrednim przy zastosowaniu wyżej wy-
mienionych urządzeń o znamionowym prądzie różnicowym nie większym niż 30 mA,
− ochrona przed pożarami wywołanymi prądami doziemnymi przy zastosowaniu wyżej
wymienionych urządzeń o znamionowym prądzie różnicowym nie większym
niż 500 mA.
Preferowany jest system ochrony grupowej, zapewniający właściwą ochronę przed
porażeniem prądem elektrycznym i pożarami wywołanymi prądami doziemnymi,
a jednocześnie gwarantujący niezawodność zasilania elektrycznego. W skład ochro-
ny grupowej wchodzą co najmniej dwa urządzenia ochronne różnicowoprądowe:
po stronie zasilania urządzenie ochronne różnicowoprądowe selektywne (s), po stro-
nie obciążenia (obwody odbiorcze) urządzenie ochronne różnicowoprądowe bez-
zwłoczne lub krótkozwłoczne.
5) Stosowanie w obwodach odbiorczych wyłączników nadprądowych, zamiast bezpieczni-
ków topikowych, jako elementów zabezpieczeń przed prądami zwarciowymi i prądami
przeciążeniowymi oraz jako elementów samoczynnego wyłączenia zasilania w ochronie
przed dotykiem pośrednim.
6) Dobór urządzeń zabezpieczających na podstawie charakterystyk czasowo-prądowych
tych urządzeń, z uwzględnieniem selektywności (wybiórczości) ich działania. Urządzenia
zabezpieczające powinny działać w sposób selektywny (wybiórczy), to znaczy w przy-
padku zakłóceń wywołujących przetężenie powinno działać tylko jedno zabezpieczenie,
zainstalowane najbliżej miejsca uszkodzenia w kierunku źródła zasilania. Działanie za-
bezpieczenia powinno spowodować wyłączenie uszkodzonego urządzenia lub obwodu,
zachowując ciągłość zasilania urządzeń i obwodów nieuszkodzonych. Zabezpieczenia
przetężeniowe działają selektywnie (wybiórczo), jeżeli ich pasmowe charakterystyki cza-
sowo-prądowe nie przecinają się ani nie mają wspólnych obszarów działania.
7) Wykorzystanie jako uziomy metalowych konstrukcji budynków, zbrojeń fundamentów
oraz sztucznych uziomów fundamentowych.
 4

8) Ograniczenie stosowania urządzeń elektrycznych o klasie ochronności 0 tylko do przy-

padków, w których wymagana jest indywidualna separacja elektryczna lub izolowane
stanowisko.
9) Stosowanie urządzeń elektrycznych o klasie ochronności I pod warunkiem przyłączenia
części przewodzących dostępnych do przewodu ochronnego PE przy zastosowaniu sa-
moczynnego wyłączenia zasilania jako środka ochrony przed dotykiem pośrednim. Po-
woduje to konieczność powszechnego stosowania gniazd ze stykiem ochronnym i do-
prowadzania przewodu ochronnego PE do wypustów oświetleniowych.
10) Propagowanie stosowania urządzeń elektrycznych o klasie ochronności II.
11) Stosowanie urządzeń elektrycznych, sprzętu i osprzętu o odpowiednich stopniach
ochrony IP, szczególnie w warunkach zwiększonego zagrożenia porażeniem prądem
elektrycznym.
12) Stosowanie obwodów SELV, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach obwodów
PELV, przy zasilaniu napięciem nie przekraczającym napięcia dotykowego dopuszczal-
nego długotrwale (równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim).
13) Stosowanie separacji elektrycznej. W obwodzie separowanym iloczyn napięcia znamio-
nowego (w woltach) i łącznej długości oprzewodowania (w metrach) nie może przekra-
czać wartości 100000 oraz łączna długość oprzewodowania nie może przekraczać
500 m. W przypadku zasilania z obwodu separowanego więcej niż jednego urządzenia,
należy zastosować izolowane, nieuziemione przewody wyrównawcze, łączące części
przewodzące dostępne tych urządzeń.
14) Ochrona przed przepięciami łączeniowymi i pochodzącymi od wyładowań atmosferycz-
nych przez stosowanie ograniczników przepięć. W systemie ochrony przeciwprzepięcio-
wej szczególnie ważny jest podstawowy układ ochrony, zainstalowany na początku in-
stalacji. Tworzące ten układ ograniczniki przepięć powinny zapewnić podstawową
ochronę przed wszelkiego rodzaju przepięciami łączeniowymi, awariami w sieci elektro-
energetycznej oraz przepięciami atmosferycznymi, nawet w przypadku bezpośredniego
uderzenia piorunu w budynek. Ograniczniki te należy instalować bezpośrednio w złączu
lub w rozdzielnicy głównej. Ograniczniki powinny być włączone między każdy przewód
fazowy i uziom oraz między przewód neutralny N i uziom, jeżeli przewód N nie jest na
początku instalacji uziemiony. Należy zastosować możliwie najkrótsze przewody łączące
ograniczniki przepięć (najlepiej, aby całkowita ich długość nie przekraczała 0,5 m).
Przewody uziemiające ograniczników przepięć powinny mieć przekrój nie mniejszy
niż 4 mm2 Cu, a przy istnieniu urządzenia piorunochronnego nie mniejszy niż 10 mm2
Cu. Dla większości urządzeń elektrycznych ograniczenie się tylko do ograniczników two-
rzących podstawowy układ ochrony jest niewystarczające. Należy zastosować w dal-
szych częściach instalacji elektrycznej ograniczniki przepięć tworzące dalsze stopnie
ochrony, odpowiednio do przyjętej kategorii wytrzymałości udarowej (kategorii przepięć).
Ograniczniki te należy instalować w rozdzielnicach i tablicach rozdzielczych, a w przy-
padku urządzeń specjalnie chronionych w gniazdach wtyczkowych, puszkach instalacyj-
nych lub bezpośrednio w chronionym urządzeniu. Powinny być one włączone między
każdy przewód czynny (L1; L2; L3; N) i szynę uziemiającą lub przewód ochronny.
Przy stosowaniu ochrony przeciwprzepięciowej wielostopniowej, dla zapewnienia koor-
dynacji działania poszczególnych aparatów, odległości pomiędzy ogranicznikami prze-
pięć z iskiernikami (odgromniki) a ogranicznikami przepięć warystorowymi (ochronniki)
powinny być od kilku do kilkunastu metrów. Szczegółowe zalecenia w tym zakresie po-
dają producenci ograniczników przepięć. W innym przypadku konieczne jest zastosowa-
nie pomiędzy nimi dodatkowego aparatu w postaci tak zwanej „indukcyjności sprzęgają-
cej”.
 5

15) Stosowanie w instalacjach elektrycznych przeciwpożarowych wyłączników prądu. Prze-

ciwpożarowe wyłączniki prądu należy stosować w strefach pożarowych o kubaturze
przekraczającej 1000 m3 lub zawierających strefy zagrożone wybuchem.
Przeciwpożarowy wyłącznik prądu powinien być umieszczony w pobliżu głównego wej-
ścia do budynku lub w pobliżu złącza i odpowiednio oznakowany. Powinien on odcinać
dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i
urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru.
Odcięcie dopływu prądu przeciwpożarowym wyłącznikiem nie może powodować samo-
czynnego załączenia drugiego źródła energii elektrycznej, w tym zespołu prądotwórcze-
go, z wyjątkiem źródła zasilającego oświetlenie awaryjne, jeżeli występuje ono w budyn-
ku.
16) Stosowanie oświetlenia awaryjnego (bezpieczeństwa i ewakuacyjnego). Oświetlenie
bezpieczeństwa należy stosować w pomieszczeniach, w których nawet krótkotrwałe wy-
łączenie oświetlenia podstawowego może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia
ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, przy czym
czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do warunków występujących
w pomieszczeniu i wynosić nie mniej niż 1 godzinę.
Oświetlenie ewakuacyjne należy stosować:
− w pomieszczeniach:
− widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych, audytoriów, sal
konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych przeznaczonych dla
ponad 200 osób,
− wystawowych w muzeach,
− o powierzchni ponad 1000 m2 w garażach oświetlonych wyłącznie światłem
sztucznym,
− o powierzchni ponad 2000 m2 w budynkach użyteczności publicznej i zamiesz-
kania zbiorowego,
− na drogach ewakuacyjnych:
− z pomieszczeń wymienionych wyżej,
− oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
− w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do pobytu
ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,
− w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania
zbiorowego.
Oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 2 godziny od zaniku oświe-
tlenia podstawowego.
Oświetlenie ewakuacyjne nie jest wymagane w pomieszczeniach, w których oświetlenie
bezpieczeństwa spełnia wyżej wymieniony warunek dla oświetlenia ewakuacyjnego,
a także wymagania Polskich Norm w tym zakresie.
17) W rozwiązaniach instalacji elektrycznych stosowanie następujących zasad:
− prowadzenie tras przewodów elektrycznych w liniach prostych równoległych do kra-
wędzi ścian i stropów. Przewody elektryczne z żyłami wykonanymi wyłącznie z mie-
dzi, jeżeli ich przekrój nie przekracza 10 mm2,
− prowadzenie przewodów i kabli elektrycznych w sposób umożliwiający ich wymianę
bez potrzeby naruszania konstrukcji budynku (instalacje wymienialne). W związku
z tym preferowanie układania kabli i przewodów w rurach i listwach elektro-
instalacyjnych, w kanałach instalacyjnych naściennych i podłogowych, w korytkach,
na drabinkach, wspornikach i uchwytach oraz instalacje wykonywane przewodami
szynowymi magistralnymi, rozdzielczymi, ślizgowymi i oświetleniowymi. Wybór okre-
ślonego rozwiązania zależy w głównej mierze od potrzeb użytkowych, rodzaju po-
 6

mieszczeń i wymaganej w nich estetyki oraz zastosowanej konstrukcji budowlanej

obiektu. Przewody i kable wraz z zamocowaniami, stosowane w systemach zasilania
i sterowania urządzeniami służącymi ochronie przeciwpożarowej, powinny zapewniać
ciągłość dostawy energii elektrycznej w warunkach pożaru przez wymagany czas
działania urządzenia przeciwpożarowego, jednak nie mniejszy niż 90 minut.
Dopuszcza się ograniczenie czasu zapewnienia ciągłości dostawy energii elektrycz-
nej do urządzeń służących ochronie przeciwpożarowej do 30 minut, dla przewodów
i kabli znajdujących się w obrębie przestrzeni chronionych stałym urządzeniem gaśni-
czym tryskaczowym oraz dla przewodów i kabli zasilających i sterujących urządze-
niami klap dymowych,
− zwiększenie niezawodności działania całej instalacji elektrycznej poprzez zastosowa-
nie odpowiedniej liczby obwodów odbiorczych (w tym gniazd i wypustów oświetlenio-
wych) dostosowanych do perspektywicznego zapotrzebowania użytkowników na moc
i energię elektryczną. Nowe zasady wyznaczania mocy zapotrzebowanej dla miesz-
kań i budynków mieszkalnych zostały podane w normie SEP N SEP-E-002,
− prowadzenie instalacji i rozmieszczenie urządzeń elektrycznych w sposób zapewnia-
jący bezkolizyjność z innymi instalacjami (gazowymi, wodnymi, telekomunikacyjnymi,
piorunochronnymi) w zakresie odległości i ich wzajemnego usytuowania. Należy tu
szczególnie zapewnić ochronę przed skutkami prądów indukowanych w wewnętrz-
nych instalacjach przez prąd piorunowy płynący w przewodach zewnętrznej instalacji
piorunochronnej.
Prąd ten może indukować w przewodzących pętlach instalacji wewnętrznej, w wyniku
sprzężeń magnetycznych, znaczne przepięcia. Skutki działania tych prądów pioruno-
wych można złagodzić poprzez zastosowanie połączeń wyrównawczych części prze-
wodzących wewnętrznych i zewnętrznych oraz włączenie tam, gdzie to konieczne
ograniczników przepięć.
 7

Literatura

Książki

 Boczkowski A., Siemek S., Wiaderek B.: Nowoczesne elementy zabezpieczeń i środki
ochrony przeciwporażeniowej. Wskazówki do projektowania i montażu. Warszawa,
COBR „Elektromontaż” 1992.
 Boczkowski A., Lenartowicz R., Wiaderek B., Wybrańska I., Zawiasa M.: Ekspertyza na
temat sposobów spełnienia wymagań normy PN- 92/E-05009 przy użyciu polskich wyro-
bów elektrotechnicznych. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1993.
 Boczkowski A., Lenartowicz R., Stańczak B.: Nowe rozwiązania instalacji piorunochron-
nych w obiektach budowlanych. Wskazówki do projektowania i montażu.
Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1994.
 Boczkowski A., Cendrowski S., Giera M., Lenartowicz R.: Instalacje Elektryczne.
Warunki techniczne z komentarzami. Wymagania odbioru i eksploatacji. Przepisy praw-
ne i normy. Wydanie III. Warszawa, COBO-Profil, COBR „Elektromontaż” 2000.
 Boczkowski A., Korzeniewski W., Kosiorek M., Kukulski K., Micuń A., Piechocki J., Płu-
ciennik M., Pykacz S., Ratajczak D., Zajda R., Zieleniewski S.: Warunki techniczne jakim
powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Warszawa, COBO-Profil, 2002.
 Cendrowski S., Lenartowicz R.: Wpływ pola elektromagnetycznego powstałego podczas
stosowania elektrycznych systemów grzewczych na środowisko i życie człowieka. War-
szawa, COBR „Elektromontaż” 1993.
 Danielski L., Osiński S.: Budowa, stosowanie i badania wyłączników różnicowoprądo-
wych. Warszawa, COSIW SEP, 1999.
 Długosz B., Wójcikowska A.: Wytyczne technologii budowy linii kablowych niskiego na-
pięcia w aglomeracjach miejskich oraz dobór osprzętu. Warszawa, COBR „Elektromon-
taż” 1996.
 Długosz B., Wójcikowska A.: Wytyczne technologii budowy linii kablowych średniego
napięcia. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1997.
 Dziemidek M., Kowalski J., Wybrańska I.: Instalacje elektryczne w kanałach naścien-
nych. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1992.
 Gąsowski H., Jabłoński W., Niestępski S., Wolski A.: Komentarz do normy PN-IEC
60364 „Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych”. Tom 1. Warszawa, COSIW
SEP, 2001.
 Giera M.: Prawo Budowlane. Warszawa COBR “Elektromontaż” 1999.
 Giera M.: Procedury w procesie inwestycji budowlanej oraz użytkowania instalacji
i urządzeń elektrycznych w obiekcie budowlanym. Warszawa, COBR
“Elektromontaż” 1998.
 Giera M.: Uprawnienia budowlane dla elektryków. Poradnik. Warszawa, POLCEN 2000.
 Hyk S., Łasak F., Rajewski A., Różycki S.: Instrukcja wykonywania prac pomiarowo-
regulacyjnych w zakresie aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki przemysłowej.
Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1992.
 Instalacje elektryczne i teletechniczne. Poradnik montera i inżyniera elektryka. Warsza-
wa, Verlag Dashöfer.
 Jabłoński W., Niestępski S., Wolski A.: Komentarz do normy PN-IEC 60364 „Instalacje
elektryczne w obiektach budowlanych” Tom 2. Warszawa COSIW SEP 2003.
 Jabłoński W., Lejdy B., Lenartowicz R.: Uziemienia, uziomy, połączenia wyrównawcze.
Wskazówki do projektowania i montażu. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 2000.
 8

 Korniluk P.: Wytyczne doboru i montażu drabinek redukcyjnych, odgałęźnych, rozgałęź-

nych i narożnikowych. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1994.
 Korniluk P.: Wskazówki projektowania i montażu ciągów szynowych SN i nn w stacjach
elektroenergetycznych wnętrzowych z wykorzystaniem elementów systemu „U”. War-
szawa, COBR „Elektromontaż” 1994.
 Kowalski J.: Informator - Aparaty do zabezpieczeń w instalacjach elektrycznych nn.
Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1996.
 Laskowski J.: Poradnik elektroenergetyka przemysłowego. Wydanie V. Warszawa,
COSIW SEP, 2002.
 Lenartowicz R., Wiaderek B., Wybrańska I.: Aktualizacja normatywów elektroenergetycz-
nych dla mieszkań i budynków mieszkalnych. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1991.
 Lenartowicz R.: Ekspertyza dotycząca przydatności nowoczesnych systemów ogrzewa-
nia elektrycznego pomieszczeń w budownictwie mieszkaniowym i ogólnym. Warszawa,
COBR „Elektromontaż” 1992.
 Lenartowicz R., Boczkowski A., Łasak F., Różycki S.: Ochrona przeciwporażeniowa na
placach budowy w aspekcie postanowień zawartych w Polskiej Normie PN-.../E-05009.
Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1993 r.
 Lenartowicz R., Wiaderek B., Wybrańska I.: Harmonizacja krajowych wymagań
dla instalacji elektrycznych do 1 kV z wymaganiami europejskimi. Warszawa, COBR
„Elektromontaż” 1994.
 Lenartowicz R., Boczkowski A., Wiaderek B.: Wytyczne projektowania i montażu nowo-
czesnych instalacji i urządzeń elektrycznych na placach budowy. Warszawa, COBR
„Elektromontaż” 1994.
 Lenartowicz R., Żółtowski K.: Poradnik dla inspektorów nadzoru inwestorskiego
w zakresie instalacji i urządzeń elektrycznych w budownictwie ogólnym. Warszawa,
COBR „Elektromontaż” 1997.
 Łasak F., Różycki S.: Wytyczne projektowania i montażu oświetlenia przy zastosowaniu
energooszczędnych źródeł światła. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1995.
 Łasak F., Różycki S.: Urządzenia ochronne różnicowoprądowe w instalacjach elektrycz-
nych na placach budowy. Metody pomiaru i przyrządy pomiarowe oraz kryteria oceny
skuteczności ochrony przeciwporażeniowej. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1996.
 Łasak F., Solecki T.: Wytyczne wykonywania okresowych badań sprawności technicznej
urządzeń oraz instalacji elektrycznych i piorunochronnych. Warszawa, COBR “Elektro-
montaż” 1998.
 Łasak F., Wiaderek B.: Urządzenia ochronne różnicowoprądowe w instalacjach elek-
trycznych. Zasady doboru, instalowania i eksploatacji. Warszawa, COBR “Elektromon-
taż” 1998.
 Majka K.: Ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach elektroenergetycznych niskiego
napięcia. Wydanie II. Lublin, Wydawnictwa Uczelniane Politechniki Lubelskiej 2003.
 Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. Wydanie IV. Warszawa, WNT 2002.
 Markiewicz H.: Bezpieczeństwo w elektroenergetyce. Wydanie II. Warszawa,
WNT 2002.
 Markiewicz H.: Urządzenia elektroenergetyczne. Warszawa, WNT 2001.
 Musiał E.: Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. Warszawa, WSZiP 1998.
 Niestępski S., Parol M., Pasternakiewicz J., Wiśniewski T.: Instalacje elektryczne.
Budowa, projektowanie i eksploatacja. Warszawa, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej 2001.
 Pazdro K., Wolski A.: Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych w pytaniach
i odpowiedziach. Warszawa, WNT 2003.
 9

 Petykiewicz P.: Nowoczesna instalacja elektryczna w inteligentnym budynku. Warszawa,

COSIW SEP, 2001.
 Poradnik Inżyniera Elektryka. Tom 3. Warszawa, WNT 1996.
 Poradnik Montera Elektryka. Wydanie 3. Warszawa, WNT 1997.
 Pytlak A., Świątek H.: Ochrona przeciwporażeniowa w układach elektronicznych. War-
szawa, COSIW SEP, 2002.
 Remonty i modernizacje budynków. Poradnik dla administratorów i zarządców nieru-
chomości oraz firm remontowo-budowlanych. Warszawa, Verlag Dashöfer.
 Sałasiński K.: Bezpieczeństwo elektryczne w zakładach opieki zdrowotnej. Warszawa,
COSIW SEP, 2002.
 Siemek S.: Instalacje elektryczne do zasilania urządzeń elektronicznych. Warszawa,
COSIW SEP, 2002.
 Skłodowski B.: Instalacje elektroenergetyczne do 1 kV. Prace sprawdzające przy bada-
niach odbiorczych i eksploatacyjnych. Warszawa, COBR „Elektromontaż’ 1999.
 Sowa A.: Ochrona przed przepięciami w instalacjach elektrycznych do 1 kV. Wskazówki
projektowania i montażu. Warszawa, COBR “Elektromontaż” 1998.
 Sowa A.: Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa. Białystok-Kraków, Kontekst 1997.
 Strzyżewski Jacek, Strzyżewski Janusz: Instalacje elektryczne w budownictwie jednoro-
dzinnym. Wydanie II. Warszawa, Arkady 2002.
 Wiaderek B.: Wskazówki dostosowania instalacji elektrycznych o napięciu do 1 kV
w mieszkaniach i budynkach mieszkalnych do wymagań normy PN-91/E-05009
w zakresie ochrony od porażeń prądem elektrycznym. Warszawa, COBR „Elektromon-
taż” 1993.
 Wiaderek B.: Wytyczne przeprowadzania badań i oceny instalacji elektrycznych podczas
odbioru końcowego obiektu budowlanego. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1994.
 Wiaderek B.: Wskazówki wykonywania badań odbiorczych i eksploatacyjnych instalacji
elektrycznych do 1 kV w świetle wymagań europejskich. Warszawa, COBR „Elektromon-
taż” 1996.
 Wiaderek B.: Wytyczne ochrony przewodów elektrycznych przed prądem przeciążenio-
wym i zwarciowym w instalacjach elektrycznych do 1000 V. Warszawa, COBR “Elektro-
montaż” 1998.
 Wybrańska I., Barbacki J.: Instalacje elektryczne w kanałach podłogowych. Warszawa,
COBR „Elektromontaż” 1992.
 Wybrańska I.: Instalacje elektryczne prowadzone na podłożu i w podłożu palnym w bu-
downictwie mieszkaniowym i towarzyszącym. Warszawa, COBR „Elektromontaż” 1993.
Norma PN-IEC 60364
 PN-IEC 60364-1:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Zakres,
przedmiot i wymagania podstawowe.
 PN-IEC 60364-3:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ustalanie
ogólnych charakterystyk.
 PN-IEC 60364-4-41:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporażeniowa.
 PN-IEC 60364-4-42:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed skutkami oddziaływania
cieplnego.
 PN-IEC 60364-4-43:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed prądem przetężeniowym.
 10

 PN-IEC 60364-4-442:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.

Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed przepięciami. Ochrona in-
stalacji niskiego napięcia przed przejściowymi przepięciami i uszkodzeniami przy do-
ziemieniach w sieciach wysokiego napięcia
 PN-IEC 60364-4-443:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed przepięciami. Ochrona
przed przepięciami atmosferycznymi lub łączeniowymi.
 PN-IEC 60364-4-444:2001 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed przepięciami. Ochrona
przed zakłóceniami elektromagnetycznymi (EMI) w instalacjach obiektów budowlanych.
 PN-IEC 60364-4-45:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed obniżeniem napięcia.
 PN-IEC 60364-4-46:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Odłączanie izolacyjne i łączenie.
 PN-IEC 60364-4-47:2001 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Stosowanie środków ochrony zapewniają-
cych bezpieczeństwo. Postanowienia ogólne. Środki ochrony przed porażeniem prą-
dem elektrycznym.
 PN-IEC 60364-4-473:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Stosowanie środków ochrony zapewniają-
cych bezpieczeństwo. Środki ochrony przed prądem przetężeniowym.
 PN-IEC 364-4-481:1994 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla
zapewnienia bezpieczeństwa. Dobór środków ochrony w zależności od wpływów
zewnętrznych. Wybór środków ochrony przeciwporażeniowej w zależności od wpływów
zewnętrznych.
 PN-IEC 60364-4-482:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Dobór środków ochrony w zależności od
wpływów zewnętrznych. Ochrona przeciwpożarowa.
 PN-IEC 60364-5-51:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Postanowienia ogólne.
 PN-IEC 60364-5-52:2002 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Oprzewodowanie.
 PN-IEC 60364-5-523:2001 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Obciążalność prądowa długotrwała prze-
wodów.
 PN-IEC 60364-5-53:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Aparatura rozdzielcza i sterownicza.
 PN-IEC 60364-5-537:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Aparatura rozdzielcza i sterownicza.
Urządzenia do odłączania izolacyjnego i łączenia.
 PN-IEC 60364-5-54:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Uziemienia i przewody ochronne.
 PN-IEC 60364-5-548:2001 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Układy uziemiające i połączenia wyrów-
nawcze instalacji informatycznych.
 PN-IEC 60364-5-551:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Inne wyposażenie. Niskonapięciowe
zespoły prądotwórcze.
 PN-IEC 60364-5-56:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa.
 11

 PN-IEC 60364-6-61:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.

Sprawdzanie. Sprawdzanie odbiorcze.
 PN-IEC 60364-7-701:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Pomieszczenia wyposażo-
ne w wannę lub/i basen natryskowy.
 PN-IEC 60364-7-702:1999 Ap1:2002 Instalacje elektryczne w obiektach budowla-
nych. Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Baseny pływackie
i inne.
 PN-IEC 364-7-703:1993 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Wymagania
dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Pomieszczenia wyposażone w ogrze-
wacze do sauny.
 PN-IEC 60364-7-704:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje na terenie budo-
wy i rozbiórki.
 PN-IEC 60364-7-705:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje elektryczne
w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych.
 PN-IEC 60364-7-706:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Przestrzenie ograniczone
powierzchniami przewodzącymi.
 PN-IEC 60364-7-707:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Wymagania dotyczące
uziemień instalacji urządzeń przetwarzania danych.
 PN-IEC 60364-7-708:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Kempingi i pojazdy wypo-
czynkowe.
 PN-IEC 60364-7-714:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje oświetlenia
zewnętrznego.

Normy pozostałe
 PN-IEC 60050-826:2000 Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Instala-
cje elektryczne w obiektach budowlanych.
 PN-EN 60445:2002 Zasady podstawowe i bezpieczeństwa przy współdziałaniu
człowieka z maszyną, oznaczanie i identyfikacja. Oznacze-
nia identyfikacyjne zacisków urządzeń i zakończeń żył
przewodów oraz ogólne zasady systemu alfanumeryczne-
go.
 PN-EN 60446:2002 (U) Zasady podstawowe i bezpieczeństwa przy współdziałaniu
człowieka z maszyną, oznaczanie i identyfikacja. Oznacze-
nia identyfikacyjne przewodów elektrycznych barwami lub
cyframi.
 PN-EN 61140:2002 (U) Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym. Wspólne
aspekty instalacji i urządzeń.
 PN-EN 60529:2002 (U) Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy (Kod IP)
 PN-HD 625.1S1:2002 (U) Koordynacja izolacji urządzeń elektrycznych w układach
niskiego napięcia. Zasady, wymagania i badania.
 PN-E-05100-1:1998 Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Projektowanie
i budowa. Linie prądu przemiennego z przewodami robo-
czymi gołymi.
 12

 N SEP-E-003 Norma SEP. Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Pro-

jektowanie i budowa. Linie prądu przemiennego z przewo-
dami w izolacji oraz przewodami w osłonie izolacyjnej.
 N SEP-E-005 Norma SEP. Elektroenergetyczne linie napowietrzne.
Przewody izolowane o napięciu znamionowym do 1 kV.
 N SEP-E-004 Norma SEP. Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie
kablowe. Projektowanie i budowa.
 PN-EN 50146:2002 (U) Wyposażenie do mocowania kabli w instalacjach elektrycz-
nych.
 PN-E-05115:2002 Instalacje elektroenergetyczne prądu przemiennego o na-
pięciu wyższym od 1 kV.
 PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.
 PN/E-05003 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych:
Arkusz 01 Wymagania ogólne 1986 r.
Arkusz 03 Ochrona obostrzona 1989 r.
Arkusz 04 Ochrona specjalna 1992 r.
 PN-IEC 61312-1:2001 Ochrona przed piorunowym impulsem elektromagnetycz-
nym. Zasady ogólne.
 PN-IEC/TS 61312-2:2003 Ochrona przed piorunowym impulsem elektromagnetycz-
nym (LEMP). Część 2: Ekranowanie obiektów, połączenia
wewnątrz obiektów i uziemienia.
 PN-IEC 61024-1:2001 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogól-
Ap1:2002 ne.
 PN-IEC 61024-1-1:2001 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogól-
Ap1:2002 ne. Wybór poziomów ochrony dla urządzeń piorunochron-
nych.
 PN-IEC 61024-1-2:2002 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogól-
ne. Przewodnik B – Projektowanie, montaż, konserwacja
i sprawdzanie urządzeń piorunochronnych.
 PN-EN 50164-1:2002 (U) Elementy urządzenia piorunochronnego (LPS).
Część 1: Wymagania stawiane elementom połączeniowym.
 PN-E-04700:1998 Urządzenia i układy elektryczne w obiektach elektroenerge-
Az1:2000 tycznych. Wytyczne przeprowadzania pomontażowych
badań odbiorczych.
 PN-EN 60439-1:2002 (U) Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe. Zestawy bada-
ne w pełnym i niepełnym zakresie badań typu.
 N SEP-E-001 Norma SEP. Sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia.
Ochrona przeciwporażeniowa.
 N SEP-E-002 Norma SEP. Instalacje elektryczne w obiektach budowla-
nych. Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych.
Podstawy planowania.
 PN-IEC 60038:1999 Napięcia znormalizowane IEC.
 PN-EN 50160:2002 Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach
rozdzielczych
 PN-EN 50171:2002 (U) Niezależne systemy zasilania.
 PN-91/E-05010 Zakresy napięciowe instalacji elektrycznych w obiektach
budowlanych.
 PN-E-05204:1994 Ochrona przed elektrycznością statyczną. Ochrona obiek-
tów instalacji i urządzeń. Wymagania.
 13

 PN-88/E-08501 Urządzenia elektryczne. Tablice i znaki bezpieczeństwa.

 PN-92/N-01256-02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja.
 PN-EN 1838:2002 (U) Oświetlenie awaryjne.

Ustawy i rozporządzenia
 Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. nr 169 z 2002r., poz. 1386).
 Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. nr 166 z 2002r.,
poz. 1360; Dz. U. nr 80 z 2003r., poz. 718).
 Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. Prawo o miarach (Dz. U. nr 63 z 2001r., poz. 636; Dz. U.
nr 154 z 2001r., poz. 1800; Dz. U. nr 155 z 2002r., poz. 1286; Dz. U. nr 166 z 2002r.,
poz. 1360).
 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity - Dz. U. nr 106
z 2000r., poz. 1126; Dz. U. nr 109 z 2000r., poz. 1157; Dz. U. nr 120 z 2000r.,
poz. 1268; Dz. U. nr 5 z 2001r., poz. 42; Dz. U. nr 100 z 2001r., poz. 1085; Dz. U. nr 110
z 2001r., poz. 1190; Dz. U. nr 115 z 2001r., poz. 1229; Dz. U. nr 129 z 2001r.,
poz. 1439; Dz. U. nr 154 z 2001r., poz. 1800; Dz. U. nr 74 z 2002r., poz. 676; Dz. U.
nr 80 z 2003r., poz. 718).
 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r. Prawo energetyczne (Dz. U. nr 54 z 1997r.,
poz. 348; Dz. U. nr 158 z 1997r., poz. 1042; Dz. U. nr 94 z 1998r., poz. 594; Dz. U.
nr 106 z 1998r., poz. 668; Dz. U. nr 162 z 1998r., poz. 1126; Dz. U. nr 88 z 1999r., poz.
980; Dz. U. nr 91 z 1999r., poz. 1042; Dz. U. nr 110 z 1999r., poz. 1255; Dz. U.
nr 43 z 2000r., poz. 489; Dz. U. nr 48 z 2000r., poz. 555, Dz. U. nr 103 z 2000r.,
poz. 1099; Dz. U. nr 154 z 2001r., poz. 1800 i poz. 1802; Dz. U. nr 74 z 2002r.,
poz. 676; Dz. U. nr 113 z 2002r., poz. 984; Dz. U. nr 135 z 2002r., poz. 1144; Dz. U.
nr 50 z 2003r., poz. 424; Dz. U. nr 80 z 2003r., poz. 718).
 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r., w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75
z 2002r., poz. 690).
 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999r.,
w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz. U. nr 74
z 1999r., poz. 836).
 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 września 2000r., w sprawie szczegóło-
wych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, obrotu energią
elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz
standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz. U. nr 85 z 2000r., poz. 957).
 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 stycznia 2000r., zmieniające rozporzą-
dzenie z dnia 16 marca 1998r. w sprawie wymagań kwalifikacyjnych dla osób zajmują-
cych się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci oraz trybu stwierdzania tych kwalifikacji,
rodzajów instalacji i urządzeń, przy których eksploatacji wymagane jest posiadanie kwa-
lifikacji, jednostek organizacyjnych, przy których powołuje się komisje kwalifikacyjne oraz
wysokości opłat pobieranych za sprawdzenie kwalifikacji (Dz. U. nr 59 z 1998r., poz.
377; Dz. U. nr 15 z 2000r., poz. 187).
 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999r. w sprawie bezpieczeń-
stwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz. U. nr 80
z 1999r., poz. 912).
 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992r. w sprawie
ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U.
nr 92 z 1992 r., poz. 460; Dz. U. nr 102 z 1995r., poz. 507).