Zoom

Niepokonana Tysi'lcletnia Rzesza. Mit pot~gi Wielkich Niemiec oszotomit zar6wno spoteczenstwo Europy, jak i polityk6w catego 5wiata. Gdyby choe podejrzewali, jak byto

naprawde ...
koronowane zwyciestwami wojny blyskawiczne z lac 1939-1941 S4 tak.ewidentnym dowodem pot~gj i perfekcji strategicznej niemieckich sil zbrojnych, ze czesto przesianiaja fakt, ii. rzucona na polski front we wrzesniu 1939 r. armianiemiccka me byla ani tak doswiadeZODa,ani niepokonana. To prawda - niewiele rna ona wsp6lnego z armia niemiecka z 1933 r., Z okresu, w kt6rym Adolf Hitler obejmuje stanowisko Kanc1erza Rzeszy, Aby przekonac sir; 0 tym dostatecznie, wystarczy sporzadzic kr6tki inwentarz: w 1933 r. lotnictwo praktycznie nie istnialo, poza kilku setkami wyszkolonych Iotnikow, wojska ladowe Iiczyly jedynie 7 dywizji oraz 3 dywizje lekkiej kawalerii, Nie bylo ani artylerii ciezkiej, ani jednostek opancerzonych, Flota skladala sir;z jedynego nowoczesnego pancernika j Die posiadala zadnej lodzi podwodnej. Pot~ga wojskowa W 1939 r., kiedywybucha wojna, 2,5 min zoinierzy niernieckich wojsk ladowych zgrupewanych jest w 104 wielkioh jednostkach 0 roznej sile i struktnrze. Z 6 dywizji pancernych az 5 jest gotowych do natychmiastowej walki, podobniejak 4 dywizje zmotoryzowanej piechoty, 4 dywizjelekkie oraz 3 dywizje gorskie. Lotnictwo Jiczy sobie 302 eskadry, czyli okolo 4000 samoIotow, w tym ponad 1500 bombowc6w (m. in. slynnych sztukas6w) i okolo 1100 jedno- lub dwumotorowych mysliwcow. Do tego naJeiy dodac 21 pulkow artylerii przeciwlotniczej, kt6re Iiczebnie stanowifi jedna trzecia sil Luftwaffe, czyli 375000 ludzi. Marynarka Wojenna (Kriegsmarine) posiada 2 wielkie pancemiki, 3 pancerniki "kieszonkowe", 2 ci~ikie krazowniki, 6 krazownikow lekkich, 22 niszczyciele, .... Warta honorowa przy wejsciu do berlillskiej Kancelarii Rzeszy, symbolu odrodzonej wielk.Osci Niemiec.
(zbiory prywptne)

101

Na peczatku wbjn:y plan ,/Z" zostal wi~'Czrealizowany tylko cZ~SdOW0. Sam admiral. Raede:rperspektyw~. zbrojnegn konfliktu traktowai FfoblaiHwie" 3 wrzesma 1939 r.stwierdziit ."en zas-tyczy marynarki wOjenn.ej i Jej obeciJlegGI W}lFosaie.nta,w iad.uyID wYpadku n:i~ j'es!oJra zdolna przy,stit.pic do woj[);yz~gl~it. [...] W porQwnaniu'Z:'llngielskimi, pasz.e sil}: morskiesa tak stab~,i~ jednc"qpm.®gl,y.-· oyzrobi6, topolee -z hcnorem.i zp.$~awf~ w ten sposob lIliejsce na,stlt.pp,ejfloofe". W takie] syi:uacji,dow6dztwo N:ri8~,n1aririepp:stallawia pcilgzyc nacisk ria PJ:Z¥g(r. ,., _ 1;

ny PClJ\C1go',V:0J 118 ~ .3•. " i'l.tl1\P.tY.ku~ StQcZilieni'e s.'!jednak"w starri~ w(jdowa0\\ii~:Gej,niz 1'8 OkrytOWi lin wesi;ici dQw'6.cl~M0 mdie,'wystawic prze0iw WleThiej B/l;ytanfi'·je.dyni'e.2'11odzilliloawMnycih·.. :laS' WielKiFa:nG~rnill' "trraf$~(le'~ z0staje ~t1RiZCZ0Jjtjui'w griidniu .193.9.1 r;
LuftWaffe i,wehl'ma(ht SymaejawiGtllitltwle Wyglfldameco lepiej. FOfllimo op0~6~a<.iho_dE,qQYc.h wpJ'Jilgra-

towani_~ .(Hi -.yo)-

~t

mi~-mt@w()czeSniania,"WiJ~t~ s_tMJch~;mcaszyy :tQstaje zasr'lpionyt:) <Il,QI'{S"Wllli IQpdelami. y0towe ~~pnena poez<t!,kuJ(;;.~yrri,e i 57 .t'odzi podW01dlW.ch (U'Boot - Unterseebot), C1!la€ieJa ts 78.000 marynarzy,
12 torpedoweow Ambitny plan ul·

Na pierwszy rzut oka ten wykon~Y /IV ci'!' gu szesciu lat niebywaiy wysilek zbrojeniowfiest ladA.,.'YYczyne.D1.J.ednalC u podstaw niedociiJ,gni~t organizacyjnych i slabosci strukturalnych leiy tempe, z ja, kim zostal on przeprowarlzeny. Jeszeze W poczatkach 193.9 1:. niemieekie siIy l,!c dowe nie S1lgot owe do prowadzenia wej-

me

l1Yi a .zwlas.;;;Gz'<l WQj ny dlug@tr\va!ej: W Ilr.:z:yp~dku ewe.ntualn;;;goKQufIiktu $ Wit\lk'l Brytan.jil:yni",mi~cka marynarka jest j.e~zczeiltabiej ]'lIZ}rgotowana. Raport admir.alicji zpaidziernika ~36 r, kiiid;J persRek.ty.¥~,vOjny moW:iej ~ ~ 1lWll, za za wrl(C4 sarnopgjCl<). NWnO to jui: w l!}37 r, do\vOOzrwo Kriegsmarine o11ie,
ra tif",,'ta'Snia taktik"¢:. W limopaAZie l!m r.

..... 1\~[lH

~c· tImer usobiscie Uliz~sti[]i'czyl we dQ do·dZiata.nta$tyG.Z!1~ch,tozna~~ sado wszystkich wielIll~j:'WqTh::i o.r~.z l'lojeCiyn.c,zydfw,yp 1fdow, IHell pu:bliliznYJ:h a nie.do_§tra.tegjj. nwwiellq skaly: Zi'R0\YouroezystQScJaCIi. du nral.lI sltrowcQW r0ZlVtij~ie~b~doegQ
(zMaty prj'WaI:Ife)

do sttateJliez,n~j W(!ljnypowietrznej tzte:r.(J-

poja:~Viasi"konieczlloseZ'l\<:i~~enia pmdukcji fodzi.podwnrlny.ch.Vi 10k p,ozniej, tuz 1''0 majow)'Jlil kr,yz),s.ie. podczas goy Niemey z Su~h~towi. zecilosiowag_ji doG maga:j'ts1ywG:ieleflia ieh do Rzeszy, Hitkr przedstawlaseriynowyCh projekfB\v - plan "Z". Maj'lC III uwasze WGjlly morska z Wle:l1~q.Brytaniq, Ftihrer : przBwLduje nllydzy innyrnikol1*ukcj~lOci~ikichpancenrik6w,S, panI eernik6wkieszpnkowych, 65 kri.jiownik6w,8 lotniskowc.6w ora,z blisko 250 todai podwodnych. Nl'er<lalny ten pIotekt wielokrotnie przekracza moiliwQSci niemieckicharsenaiow, prz~niystu riretajll~gic,znegoi prodJlkcjipallwa.
I

siliiiko"IMegb bofubowaa zostaje .prz~twany w lW37 r. Pewne ule"psze.nia.iza~1%h,;[wpt6watlzone naistn'iej<!p¥-ch jui nlet;felach.lstrue]1I:wprawozie;Ucrne·pt.djekty.ubwy'Gh:sH" mOletow; leczLuftwaffe. me zcl",!a do konea wojn¥ I1nowoGze;§ni6 'swej' fIety bombowe6ww sposob cl.~GydlliqGy.' ViI 1939c!r.najgorsz.a sytuacj[f~a'n;uje wwojskacb IQ.dowyeh. Zdaniem iE;lliw;tab6w, nie S,!one absQlut" nie gotowe.aby pIZYst~[.li¢'rl@ wojny. Kaidtij llit}zmetmoyc zQwam,jdYW12Jl pieGha~ ty,brakuj<;,jednegp h(l" talianu. Caikowitagot(:lwo~6 irrty, leii.l i jedn,i.ist6k pancetnYI,lQ z9stida przewjdzl~n~dQRie'[dnca 1941r. Dwie.eszeseiu dyWizjipancemY,ch 8m],! na nag'! 1:Jd.piero

Zoom
ekonomicznie mocarstwom, Poza tym brak koordynaeji iplanowania w przemysle ci!(z'------.~~,:~,:'r, " kim j w gospodarce powoduje bledy i nielekkich O(az 2 dJ:Wl"--~~' .",';'."'" .~ dociagniecia, ktore jeszcze pogarszaja sytog6rski.e i 2 dywizje _ \ . ./ acje, Wiele prototypow, wiele pomysl6w piechoty pocha.dzl) z armii au'-'-.J ,i wielokrotnie striackiej. J ezeli ehodzi a Jndzi i wyposa. :..0::::'sprawdzona armia nie- oigdy rue zostanie depracowanych.Beda zenie,1llohilizowaue jednostkisarezne] ....mieckl! Z 1914 r., ta one sporadycznie nadrabiane prowizoryczjakosai, W pierwszych. tygoc41iach woj- ~_.. \ z 1.939 r. urosla.. w sil~ nymi rozwi:,!zaniami. Blitzkrieg jest wlasnie ny najwiykszy problem dotyezy zapa_ j zbyt szybko i chaptycz- . [ednym z takich rozwiazan. sow j dowozuamunicji, Za,pasy te s,! ~. t ... . t ).... rue. OpozVcja elity wojskowej a wiele mniejsze o~ ~tzewjdzi~eg? " -.. , Wyp~sazeuie samoOficerow ~ trauycjon.alist@w uspakajai fl~zez dowpdztwo fJllJ1lrnu~ ~ 4 mreslt~ :. chodowe J trallspdrtowe oy. 1';>[a w;leliJfrontach.,w plzy,(!Jadku woj-"_ . jest tille ni.eWystartza:j~Ce. fakt, izpbza Sita.betn Naczelriym sit zbrojny, prodUkcjijnie b~dzie zdi:jln'a nad~Zyc Obsluga artylerii man liczne nycl:i (OKW)powierzonym "maribnetkom za p.otrz'ebami. Ai 50 no#h dywizj'j wojsk dywizje piechotywiezione sana front fur- Hitlera",.Sztab Naczelny wojsk ladowycb l'fdowych~e mankami a czasem nawet przemleszczaja (OKH)pozostal w rekach osobistosci barzostante: do- :,. si~ pieszol Ow:z€saa produkcja jest zdol- dziej niezaleinycb (takichjakBrauehitsca statecznfewy... . oli' zlIpewmc iBeck, a p.6tuiej Brauchitseh.i Halder), posazooycb. Panuje wielRa zaledwieutrzy~ Pierwszy znich 0grani~zyt ~j~jedynie do rozllorodllQSC struktin, ,j Spl'Zytu. Pietnamanie i reparaunikania zbytwidostu sposr0ct::now:o·powst(!.tycb dywi£jiprzycje 120tys. pojazd&w zmotoryzewanch, po- wiskowych interwen- ~'ij .......... _ pada b..ron blytt(j annii ~zeskiej, podobnie aiewaz drasty&ZI1iebrak kauczuku i statio cji Partii, wci'lzjedoak JO% czo)Sow isprzytu.d~i p:an($eI;O)(ch tupy zdqb)j(e, w P01sc.e oraz dostawy ze nadskakuj',!Cc"genia[nemu Wodwwi". :.?Ea. to jest: r9wnia PQlSl1edzeJ,liaczt;)Skiego. ZW1<J2:k:u Radzieckiego polepsZ::j !~sytuattj~. Wzamian za LiCwa wykwalifiBeck posunctl si~ <Ii dopropczycjiwywarcia-nacisku na Hiniezbedne strategj.rniJe sukowanycll Br'aki wkadrze oflferskiej rowce kraj Stalina etrzyma tlera poprzez gmzbe;: masowej oficerow sztabu Dose powllZny jestfez pro'91em poborojest lliezwykle dymisjigenerafsw. Niestety, wyeh. Je'dYllie 50% w0jsk]~abwGh sJdada urz!jdzenia mecnaniczne nasi~ z lufui n1l:otty€h,.Merzy odbyli nowe- r,z~dzia o]az gotewe Gz~:seid.a niska, a wysocy program, kt6ry zredagowal wli,pcu .1938.r., byl tylko chac-zesoe sik?JleFlie'w0jskowe.eszta PJllcl1o, budowy okr((.t6w wojennych. dost~jnicy wojsk b atyczn,! seria sprzecznych 810Gzllca z wojsk teryterialnych, to Pedobnie Z p1owot7!uraku de- /qdowych z wielkq rezerwq odnoszq ganow. Dwa pierwsze z nich -l\.rdzie urodzeni pI!l~d 1901 1'0- \Viz, w zamian za SUTOwcepo9YJY juz wyStarczajqco wymowkiem.J:a ~rzeszk:Qlenie poehodzi, ito ch(!)dZl!cez FLnlanQiJ, Szwecji sif do moi./iwosci operacyjnyclz ns: "Za Fuhrerem! Przeciw w najlepszy,m ~palil)lmI 'll'wojpy swiaio- c:2jy"Jug0slawil. Ni~rnc~ zmuGe-stape!", PO nieh nasteposlIIyth pollwladwej, QhUI<iazw r93~ 'WtIDS~@ licz;y 1940Cl szorre S,! pfacie. cennqwfy.jll T. wala pewna ilosGz-1!dan wo:lnych. oficeJ'Qw, w ~3h.lJyJoic'hjedynie 4000. cz3!lie brol1il!. BraK' SUJGWCOW nosei opiaii, zwi~ksZ'enja bului na P9(Zi'!t:kO la{ tnyrlziestycb serwis ijt;)gID konselwenc:je:dla przemyslli zbre] eoioweg'Q 84 i' b~dl) przez Gahl dzetu cywili1ego oraz oskarzen pod adrepersoneg; wojsk ll!dowych poloiytna0isk n na zbytni¥l~pr6porcjy oficei'ow: by,10 ich wQjn~ pi~t'! achille"sQw<t ieroieolGego P0- sem S5l, @pisanegojako "Czeka". Ostatni postulat, p.@ds)llI\.@wujqey caiosc, brzmial: ~aledwie 1,6%, podczas guy powinno bye t~ncjati:l mjlitarheg~. "Prostota .jprzejmstoso pruska I".Po dyC0 najmnie] 7%. PraktYcZnit z dnia na Armia· nie jest gotowa rnisji Becka" jego nastepca Halder jednodzien setki podoficerow mianewano naczesnie pp;ygotowywal interwencje w CzeW pierwszej faziecwojnY'iakosciow~pr.zopredce. na oficerew, Wcielono rakzedo choslowacji oraz pucz w razie wybuchu W0jska \vieluj)oliCjant6w i oflcer6w rezer- 'downictwo niemisckie zapewnia Wehr, niachtowi przewagy"Tak..ujl!1 to bzyty]§kl woj))y. Arrtatbrzy his.toryCznych hipotez wy. W X939..r. leerpus oiicerSklbytoard;zo 'ZI'6zrueowany" Liczba wykwaJifikowa, historyk wojskowy .AlQ~r.tSeaton: ,,)VojSk!'l moga snuc dQmysly. COZ staloby si~, gdynietnieckie ukrywa swe by Chamberlain i Daladier ni.e usti:jpili aych ofiGerow sztabu jest w Mooachium? Najgorsze siabostki za btyskbniezwykle~niska: zaledwie tliwq fasad'l". Tak 2:721 W takis:j sytuapJi naprawd~ vilysor;y d0stojnic,ywojsk w 1939 r. Rzell!aoW):eh ozwit;)lkne, zerW~Od005Zq si%do mezbwosd dpcm!E}:J',,,, d ." Z d ':©CJ.l· YW1ZJl. ,

w 1938 L Jedna

__

_.(,.

L.>~~' ',< -;:___''''

~ .,.

:.5 ,.

1/
..

,{!, ('.

.*

'V:~..

Oo

... W niiarQ jak roslaw site armia Rzeszy, demonstrowano swiatu i spolecienstwu jejpolege· Tak jak w Norymberdze w 1936 r.
rAK~)

nych SWYOhp0dwladnych.

W]0I0Wnaniu z ptzy,g-oIbwywalll! przez wide 11ft

nadchodzaca wojne jako walke ideologicznfl. Ten menewr ,;objycia kontroli cd dolu' opieral sil( na nowym pokoleniu kadry oficerskiej, wywodzacej sift czesto z HitIerjugend. Poniewaz spotykal si(( on z opozycja, usunieto na mocy specjalnej ustawy specyficzne dla armii niemieckiej prawo pozwalajace podwtadnym w pruskiej armii na wypowiadanie opinii na ternat wydanych rozkazow. Wszystkie te ataki oslabily obroncow pruskiej etyki i staty siy powodem ich obojetnosci podczas pogromu "noey krysztaiowej" 9 listopada 1938 t. Protestowaio przede wszystkim lomictwo i marynarka, mimo ze cieszyiy sie one reputacja wiernosci rezimowi.
WielkI kapitaf a armia

dla panujacej

wsrod generalow

pruskiej

tradycji bylo jednak to, ze inicjatywy OKW oczemialy ich w oezach Ich wlasnych podwtadnych. OKW zabronilo oficerom wypowiadania silt w kwestiach religijnych i oddaliio od wojska ewangelickich pas torow. 'Iakze OKW propagowalo nowy ideat oficera.Ideal szefa politycznega, majacego wpajac swym Iudziom wartosci etniczne (Volksturm) i przedstawiac im

Wolnosc i moiliwOsc manewrow wielkiego kapitalu przemyslowego, a zwJaszcza "panujacych" w swych przedsiebiorstwaeh wielkich potentatow takze zostala ograniczona. Ster ministerstwa gospodarki powierzcny zostal upolitycznionym menadzerom. W ramacb planu czterolemiego, nowo mianowany minister C. Krauch rozszerzyl wa "peln,! odpowiedzialnosc" na sektor produkcji amunicji, kontynuujac

w srosunku do swej bylej firmy "IG-Farben" niejasna polityke, okteslana przez

niektorych mianem prywatysacji, a przez innych upanstwowieniem przemyslu chemicznego, W metalurgii, ramie w ramie szly produkcja panstwowa iinicjatywa prywatna: ogromnemu rozwojowi koncernu "Hermann-Goring Werke", ktory korzystat z kazdej okazji, aby wchlaniac a to posiadlosci Thyssena po [ego ucieczce za granice, a to metalurgie austriacka, a to kopalnie czeskie i "Skod~", odpowiadaly podobue linie rozwoju prywatnych kencern6w korzystajacycb z "arianizacji" ezy tez z tupow wojennych. 0 wiele bardziej niz sama konkurencja rniedzy koncernami, do oslabienia wplywow potentatow-wlascicieli przyczynilo silt pojawienie sift nowego typu ekonomicznego: "przemyslowca-z-legjtymacja-Partii't.Nie byl to juz ani przezorny przedsiebiorca wstepojacy do Partii z interesu, ani stary kombatant wynagrodzony za zasiugi dobrze ptatnym stanowiskiem, lecz mlody rechnokrata, robiacy kariere rownolegle w gospodarce (niewazne, prywatnej ezy panstwowej) i w Partii ezy tez w SS. Takie kariery byly reprezentatywne dla ca!ego systemu. 0 samym systemie trudno jest powiedziec, ezy by! on bardziej kapitalistyczny, czy totalitarny. Okteslenie "kapitalistyczny monopol panstwowy" nie rozwiazuje tego pro-

... Brauchi1sch stanat na czele wojsk I<ldowych.

(zbimzy p,ywatne)

... Luftwaffe byfo "dzieckiem" Giiringa (1u: z Hillerem)

(zbim)' prywatlle)

104

loom
blemu. W kazdyrn bljdz razie, rywalizujace ze soba grupy kierownicze ramie w ramie uczestniczyly w polityce ekspansji, kt6ra miala spowodowac wojne, stworzenia .nowych Niemiec". To wszystko nie przeszkadzalo im jednak w pracy, dop6ki nie byli zmuszeni do dyrnisji. Owe codzienne ustepstwa odzwierciedlaiy sie w ich planach na przysztosc: nawet ei, ktorzy pragneli pozbyc sil( Hitlera twierdzili, ze przyszla Rzesza powinna zachowacswe nowe grantee oraz zapewnic sobie silna wiadze i konstytucje, Miala to bye "III Rzesza ulepszona",

..... Podjeto got<jczkowij rozbudowQ marynarki wojennej. Na zdjeciu: admiralowie Raeder (trzeci z lewej) i Diinitz (pierwszy z prawej.
(zbli)ty p!J'WGme)

Proine nadzieje Sposrod wysokich dygnitarzy, oficerow sztabu i elity przedsiebiorcow, jedni popadliw pol-nielaske, reszta pozostala na stanowiskach, nawiedzala berlinskie salony iletniskowe poses] e. Dziennik Ulricha von W obliczu wojny Hassella, kt6ry sam zostal zdjety z plac6wWielu Nieme6w obawialo sie przede ki dyplomatyczne] w 1937 r., przytacza wiele Z tych rozm6w, kt6re toczyly si~ od cza- wszystkim wiszacego nad nimi zagrozenia su Monachium az do wybuchu wojny. Czu- wojennego. Powtarzajace sie miedzynaredowe napiecia wystawia!y ieh jac sie pewnie ( slusznie ezy nie) w wolnym od szpiegow gronie, RywaliZlljqce ze nerwy na ciyzkl! probe, Dwa sohq grttpy kie- pierwsze kryzysy, Austria i Sukrytykowali cni bez ogr6dek rownicze radety. odlegle ad siebie jedynie partyjnych parweniuszy, a czamie w ramie o sZeSc miesiecy, spowodowaiy sem nawet samego Hitlera. Niellczestlliczyly te sama reakcje obawy ktorzy pokladali swe nadzieje w polityce ekspodsycanej kampania prasowa w Goringu, inni w rosnacym niepallsji, kuira i powoianiem rezerwist6w. Pozadowoleniu spoteczenstwa, miala spowojawily siy watpliwosei co do proWil(kszosc z nich spodziewala dowac wojn'}. pagandy icoraz czescie] sluchasie katastrofy, to znaczy wojny, no rozglosni zagranicznych. kt6ra przyniesc moze Niemcom tylko porazke j tym samym pogrzebie znie- Strach przed wybuchem wojny byl wyczunawidzony rezim, Nieliczni zaczynali Z<I.- walny podczas okresow napiecia, podobnie jak ulga po ustepstwach ze strony zastanawiac sie nawet nad mozliwosciami zamachu stanu, majacego doprowadzic do chodnich mocarstw - opr6cz oczywiscie

ugrupowan opozyeyjnych, w kt6rych Iiczono na nieugietosc Zachodu ..Lecz mime to strach w spoleczenstwie byl tak wyezuwalny, ze SD poczeia nzywac slowa "psychoza" dla okreslenia niedostatecznej skutecznosci propagandy, 27 wrzesnia 1938 I. Hitler, aby polepszyc samopoczucie ludnosci berlinskiej, zorganizowal defilade wojsk w centrum miasta - niewielu ogl~dalo j~ z entuzjazmem. Na ulicach Monachium

105

podczas konferencji najwieksze oklaski przypadly Chamberlainowi. Wie:S'c 0 poclpisaniu ukiadu zostala ~raw@zle'p.FZyj~.&a:zpoclziWem dla Filbrera, jako"I!ltujqeego p~k6j SWym,utni'arkowamem,:ale ruetiudmilbJ:ylo zdac sobie sli!raw.~z te$G, ze ta opinia rn@zejlEydko siyzmierric: Dlatego wiasnie Goebbels naty¢hmiast polecil prasie pJ.$Ybl1anie bardziej agresywnej postawy wstosunku do zagraniey.

Straetl ezv eu~oria?

Przeprowadzena wiosnq 19.3,9r. lIneksj a CzechQslQwaeji spoY,{IDoow,ala 1!Ic~eie o;ies~k!l - n\ .wielu c~ta;lc,h"Mein K3:II\]lf" i niewielu .dQkladnie PQj1t-1o, p@popie'.. .ranej pIZtl;Z l1i€;h Iew~Ji tta:ktatuwersalskiego nast(lpi p,odbqj ,,ciZgyc):i nacji"'EutORYWscltodnj(lj. MiniQ 24)kwiefuia 1'138 t., Mczne obchody, ~iycdzjesi~tycb UXQ.cwin Hinera, petAe flQJjtycznych wiec0wi defilad, nanowo zespolilyw~t:Kt.cch entl!zjasty~znej eulorii. Ikiedy ~a,W dly_nowe z'ldania" skiemwane tyrQ . razem

ze

to,

paneemyeh. Reszta Iudnosci w milczeniu przeciwko "Polsce, J!l_piniapubliczna poparkierowala sil( do metra ... Radosc z powoia je natychmiast. ,lJdansk i.korytarzsa odwieczna niemie~kll ziemia, a wi~c jell du podpisania paktu monaohijskiegozaodzyskanie je,st celem ijadrzl(dnym, a par- wierala wiycej ulgi nil poezucia zwyci~stwa. powiedzlee, ze antyszywym Polakom naleZy siy nauczka", 1)0- MPinanawetsmiato semiclcie zamjesiki' "DOCY ktysztatowej" Z0daHei opt):m¢au p~kf zaw~rty~ ZSRR: staly z0Ig{lnizl'iwahe w celu amobilizewawietzQnq,j~ wtNrze OJ! J)(jciSJ<; zacl1od· na Ilia przeoiwko Z.ydoin dtazfti:bn."j nie;Ul,oear~hwa10~Hw len spo(6)b p.ek6j. WY);1owiedzenje ,¥Qjny bydQ w~.yC JIiejake zagrbienie)ll wojennym ,;wsp6li10Ly ludoniespoctziall~l!. Sa,ruau~pzy,tet Hitlera 'nie wer. C~lGhJ:l:iiorw: llajcz~tSzymi Feakcjazostal poswaZ{my, luClno~C'wci<iZeyla mu mi fiyfo t'ylkQ Qourienie, wzgl~allie peczuWdzlyczna za jl<g0 doriifiiemane pacyfi- oie hailby. Wlfrl(gaG:h towarzy,slhlcb konserwatyw:mr:elita rue (:0fa~a..siy jliZ przed styczne. '>YYsij:lQ ri:aan~nie miyozyJ}atQdoja,\\\n'lkrytylc.1l paW nitler(i)wskiej, wi0rz'!:c ej. We.dtug oIJ,serwator(jw, samopcczoJeszcze~lalwrri'ew 'tID!fm:osc" G'6ringa) Laoie spoteczenstwa bf,d'd ,.depreSyjue" . Czy Hitler "lleey~@W:aI. si~U<!ohSeklyeilt- tem'l19q9,'T. WG$ narastaf~f:Y D~GjSl{antynie d~o tu wojI1re"'r\'edfilgl,,€lgild liWego t!lJlslfl€j pr<ij;)~an~cl¥, ZQkR~k1lu l~ibbei1tr6p,Mofmf0w 0fa2.1loG'z<j:tmrb~lamen tfl'ptQgr:arnu .p@llty$zn~.g(:j? BZ¥ te.2 maze Fiihr'er z.ostB! ZilnTIS.i0llY dm~w6jllY/, <thy Gji tywnosct j.~S-icze bat'IilZlej pogPl'S2Yty '@'jiSt ze slepycb: ZRlill::6w, w kt6re sam si~ samopo~ru"ie hu;lnowL BerliflCii~o.yz emupleni rn pl~~li wyp@wiedzenieNleruGm:m zap~dzit? CZYPQw.ocilemb)'ly"lliep0I1utarne egraniczerua m~teHa.lne, brak surew- wejny pmz Aflgll'r' Naoozny fego swiaclek, t6w: sztyWnosc rjfik]1, pIa%, j rellgijilo-raamet£tkanski t\lziennikat,z William Shirer sowe s~.kany? Qzy ta "diorobl:iwa i'iZaci~- zapytjWaJ:: "G,;zyiiest mozliwe, ab}"catynated za]len1nial ehwii0\Vo, GG!Sqta ponad-organizacja" 0 kf6rej trak!uj%<i:jak0 ite Hitler pew- G1Jl 0 'liyl;ctal;til'Ze., wspornina w swym dsienaiku ;P€ldsta\SiIDWY ob.QW,j,~zelc.(jJbropisarz 1. Klepper, :Spow@d0wa"l byl wiemoici B<[;@je~y? '.!,s8m sohle !D'i:lIa seri.y zacii(c, krore m(i)gl:"rozswego wQjska. wi~zacj.eclynie nttw}t fatab:ntu:. p~wiadal:llMJll~,te takf'. o'tJ!l~ Ilie wa~}'l Takwiec podczas tFzecn lat zjazmll, tym raZe'll wJi!je,wni- sir liczyc na ludrwsc oywilllq. "blyskawiczuej wejny", Cai0SG czege? W SWYGhfJoez~tKmwych Problem spoleopiaii publiezne] wahac' siy,oytezach historycy brenili punkczenstwa ; jego dzie miyOzy Oboj~tQOseill, nietu widzenia, jakoby owczesne odrcdzenie mchu rebotniczeoddanla sprawie naV{iScj~ do Partii ~dtlrnlj se lIitleryzmu nigdy zw:yci~~v. l'aka bft~e!8.n'ty'Qago pocillgu",lo za ;sob~ decyij~ ~tQwsk.a leez .bitlerQws'ka blyskawlCZIjej WQjny; ssmi jed~ nie przesumiego :Rzesza. Za wSZielkie ttumn6Spi, nrtrtowac. nak P£Wl1@'P'einiej, iZ nie natakl.e jak;!o:yzy,s wltgl(i)WY~Qza'leiyp,rzecenia,c wi~lk-osDi i sily lutll!)wego pO];U$zeaia. Sli:f!..diM.cl flitter nie sis ei*ikiej:zimy HJllp r., cZij tei nwtml?I.c,?ne~(~t zYwnosoi o71'ftk<anin powsz~imie p~e\,lddyWat ~ei!le ki6'U~Qtr\V,alej wojny majljc,ej na eeL:ug'eswoienl.e hldo0S.ci, ale ebwiniane niek0mp~tentn,! biurokraeje, skorumpewane ,gdGlwy panstwa" lub bopodb6j i stw0l"Z~~ europejskiego, asiawet Swiatewego;imne1ium. Poza tyro, G jJe gaczy-egoistow, Geebbels uliyl13e,Eliitczypewny byi wiernas<;i swego wojska, a tyle kom, poGlkeSlaj!j,c wag!; stolicy w stosunnie waiyl siy l:iezyi na ludAose cywiln£!. ku do pr.owintji.lltwpominaj,!c, a ile tliUdProblem spcieczetiatwa i jego eddania niejsze llyIy,' lata 191 7-1918 CZ'j 1929-1932 sprawjehitltlryzmu 1ligdy TIleprzestanie 0fazlansuj1!c naekvAAachkin film .Kampania w R~_ce", Wkto1¥JD wqj na nabietagQ nUJ!towaG . ta JekkQsd i r;ad0.sci, 1,atem 1940' r ..,pryBez :zlu~ze-n W<iWe P\z_e,~ ,@d~plniel'ZYz Eumpy ZaSam.a wGljpa nie ~Qstafa pr%'i~ta. ]{IzeZ ehodniej iW¥l'leIJlH~ nieco bl'aK,i Nieroc6w ai '1- z takiD:!. e_ptuzjazmem, Dale-· Vi zaopatrzeniu i ~iL$wita:l'a nadzieja, mnoko 1§ylb im do €tqQrii_J:9J4 r. Hitler magi wy porz'J,d,eIt przyniesie sthly przekonac siy 0 tym jliZ poct.czas kryzysu dohrobyt w S~detach widz~c ze swego balkonu nie wiycej jak 200 OSQlfl ohecnych, na defiladz.ie dywiZji

"!II W'specjalistYl':ln~lCh ~ismach wojskowych wychwalano fako.s!': niemieckiej broni. Armia grit. madiita coraz wiQksze. tundusze. Jak W osiemnastowiecznych Prusach, wojsko ni.e sfuiYfo paristwu, Jec.z p.aristwD bylo W sluible wojska.
(zbioU' jizyviottM

... ·Wodz iJego propaganda kfadlr nacisk nj! opini, pujjliczn~,

organizuj<t.c
glgal\JYlizne "rfIsze l~dowll". SWiad.omym ich ce[embyto wyzwolenie

entuzjazmu
yj 'narodzie.

aby §Iadem Fiil'l[era

Wkrol}~yt w nowil
iileolIlgiQ.
(z1!ioZY-Bzyl;'a:tn~)

Zoom
zadowoienie·lub k!'itLl)'SHtj ~C z moiliwosoi ,.TWoi'ze~iePfatY" Od .1:936 r. przyspjeszelliep01iLyki zbrOJe· neLfocjaii:Ji, ktore 1!iawalo.im prawo., niowej sldotrilo odpowiedzialnych za wla..RObotnica dzy do zastapienia terminu "twOfzerue na cate zycie~ pracy' terminem ideologicznie mocniejszym - "mobiLiZacjado pracy". Wybieraj,!c Wzrost zapotrzebowaaia narynku pracy .zbrojenia-rozwojowe", to znaczy daj,!c sp0wodowa:t gwaltowneZ\lfi~k&z.m:ie kowyraine·FjeIWsze~stwo kilku kluezowym biecej sily roboezej. Typ "rQbotlllCY lila sektorom gospedarki, takim jak ebemja, eale iycie" rozpQ\vszechnil si~ na stanometalurgia, prQdukcja enerw~skapJ] posrednic~, tam Za wszelkie trq.d,w· gdzie przedt~m Kgbiety gii elekm;y9in~ eT;:j teim,esci, t(lkie jgk k.ryzys pra.c:owaiyjeuy,nie dIDehwichanika, wladJ:a, pragm.;l.a u:rrj,lcni:j.6: ..zbrojen na wir;:U:'l wllgJoWy 111 czasie II 81ubI} 1ub de PliZYj"scHLifa skaly", qzyli wk'tocZeJUiI oai- cil}ikiej -dmy 1940 n, swiat pie(wszego dziecka. czytei, notoryezne Ni'eddsiatki budzetu tokowicie w: iyp gospodarki braki zywlJoSci czy plannWej. eatkbwife podpgClzinne~0sprZJjaly takiej syhl'MtL Dlli~ki w,prewadzje,. rzqdkowa'ble'gospo dar k'i tTmnili pOlllszech.nie obwilliano niekomDill sysot'emu praey ta5;t11bZbFQje:niom ZlnuSHbby; b9wiellllllGnosc /lanie lacta po- petentlJq. biltrokrawej kofui.ety PQez~t)" zajmQwa,6 stan@wiskact0t~d £wi{(.ceit. Mim~. to, w per:· cj{t, skonllllpowalle spektY\ltie makroekonomiez"glowy paristwa" tub wY14cZIli;;; €lbsadzQI(),epr,z€_Z· m((Zc;;~n, W tej sytuac'j bogaczy.egoisttiw. nej_, pierwszensewo dans zbuGj¢rn0JI1 ibur~r1!) r&wll@; pedu:parll¥ mniej P.PRt9-tme wag~ IN plizemysle. W t:i~g,u trzech lat gat~z:ie g0sp,(;rda~ki::$ln:ietwo llstugi'c dewskazll'ik,d(ibJ p)'@du.,keyjnych sk9CZYI. ze mowe ezy tei PJIzemy~lwI6kienniczy. GfiU4 ell) 1:tg f1f\lZIl = 100), pedczas gdy cja1na iO.eOI.ogia syst€DlU stan~ta wt{o)Ciy wskairiik 9Gbr konsumpcyjrryoh, z budow- przed faktem doko;lanYJll: wielkie piSmo ktore jesicze nictwem [i!l~atnym wl'1cz9cie, l6Id si~pd k0bieec "Fralienwafte'\ w ~gd(j) :rQ~.:Bl:zekop;:juo'si~'W0W.CZM,nie z poesatkiem roku 19.35 T, walcz,yto ie a utrzymanie tolikobiety VI tcidzitmym mosna zwi~lffi~ac ofdty sily roboczej w nieskontZOi:lost Juz latem 1937 L,pO bgnisku, juz w trzy miesiace pe2IJiej pmraz pierwszy w historli Niemiec, zlikwido- psgowaln piekne zawodu sekretaf . wanobezrobocie. W robotniczyrn iyeiu co- i pielegniarki, a w-rok potern dziennym walk~ 0 pracx zast~pita. walka o'glastaIo "zapotrzeboo WYdaJnose, 'Iymczasem - w.hrew.oczeki- wanie na kobiety we wszystkich dziedziwaniolll- calej ludnosci przysztopowoli zaciskac pasa. W zakupach iywnosci kia- nach". Na zebraniu kierowniczym kobiet niemiecdzieno naeisk na produkty pochodzenia kich Gertruda Scholz- Klink, rodzimego - cz~sto gorszejjakosci, na PW gwatto.wnieodrzuGita: stary dukty zast~pq:.le (Brsatz), konstrukcja mieszkaniowa zmalala, podupadia drob- antyfeminizm: "Jest nie do pomyslenia dalsze, traktowana ini,cj4tywa prywatna, Robornicy.ktorzy na jbardziej ueierpieli ua skutek tych no- .nie kobiety w spowych trudnosci, j eszcze wierZyli w nowe perspektywy, Usilowali nietlddlfrie reagowac, mauifestujac we niesob tak atc:haiezny ... i zmuszanie jej do Zycia mi~dzy kud~j!j a JdZeiecinnq sypialili'l'~. Front Praeypcsuns! Sit~law~t do zadan rownosci wynagrodzenia dla obu plci, ministers twa zablokowaly jednak te smiale zap~dy, powolujac-sie na "koDsekwencje psyehologi.czIlie uJekorzystne" takie] uslawy, Lees nowe potrzeby stworzyfy nowe wy,magania: tak same j}l.k Plyzezyzn,

zmuszana ropotnice 90

nagtllcia sit( dQ ll.Qw('}j dZ~.cyplihy'i higre.:ny Rr'a~ . Nitrzadko sarnoJ'2i!jdyzaidad0w przemysloWYGh doradzaty kobietom sterylizaci~. Kierewnictwo £lr:z.edsir?b.i~mstw sta[alosi;~zll W&;telkfl cceD¥zwiqza'C z zak:taclem t~ niestaJ'l sil~ robC:)Q'li1)!, pro.pon:ujq.c za tr,udnio,lliill rn;lf(1p,y: macicrz¥uskie', ill'Q»ki itd., p,Gzywj~cie w¥l~cznie lW mate~"anyjSId:~Ii", Nie,¥:q~t~ p.liwie·w stosnnku 110 okresu pcprzedniego bylo to. Itt pewnym sensie polepszenie warunksw pracy kobiet w fabrykach.

Ideologiczne credo Fiihrera obowiazywae bedzle w III Rzeszy na r6wni z BibliCl. Zadna cena nie b~dzie zbyt wysoka, by zrealizowac owCl chorobllwa wizj~ spoteczenstwa zjednoczonego w realizacji nadrzedneqo celu.
... Dzielo Hitlera ukazato sle w 16 iezykach (w tym po japoiisku i arabskol. Powyiej, stoisko w doiiskiej ksiegarni w 1938 r.
(AKG)

~ Na rowni z Bibliq ...

(;:biozy prywatpe)

szesc miesiecy po nieudanym puczu monachijskim Hitler skazany jest na piltc [at wiezienia w twierdzy Landsberg. Otoczony zwolennikami, odbedzie tl( kare (skrocona do niepelnych 10 rniesiecy) w warunkach luksusowych: W odizolowanej cell, w ktorej mogI przyjmowac gosci i kt6ra wyposazona byia w bogata biblioteke, W 1942 r. FUhrer przyzna, ze "pobyt w wiezieniu przyczynll si~ do poglebienia wielu spostrzezen, ktore do tej pory ograniczaly sit( jedynie do mgJistycb przeczuc", Owe "studia na koszt

panstwa", jak sam je nazywal, zaowocowaty rekopisem, ktory zostanie okreslony pIzez prasy propagandowa mianem "najwazniejszej publikacji politycznej ad czasow Mysli i Wspomnieri Bismarcka",
POlityezna autobiografia

Hitler zamierzal zatytulowac swa ksiCiZky"Cztery i pot roku

rnej walki przeciw klarnstwu, glupocie i tchorzostwu", To wydawca Max Amann, dyrektor pronazistowskiego Her Verlag, sprzeciwil sie temu ciezkiemu tytulowi, Skrocil go, czemu autor entnzjastycznie przyklasnal,

Pierwsza lektura rekopisu za- (drugi wydany zostanie w dwa lawiodla wydawce,Amann spodzie- ta pOiniej). Liczyl on 400 stron, wai sie wartkiego tekkosztowal12 marek - czyIi mniej wiecej Wepoce, kiedy stu, w kt6rym Hitler dwa razy drozej niz posiadanie opisywalby swadroge przeeietna ksiazka ad anonimowego wie- "Mein Kampf" w tyrn okresie denskiego robotnika bylo dowodem i trudno go bylo po szefa partii naziprzezomosci, uznac za bestseller. stowskiej. Oczekiwal niemal kaMa anegdot, wspomnien, mloda para W pierwszym roku pikantnych szczeg6- otrzymywala go Amann zrobit wszystko, aby sprzedac w podarunku. low dotyczacych puczu monachijskiego. 7664 egzemplarze, Tymczasern Hitler dyplomatycz- Do roku 1932 Hose sprzedanych egzemplarzywzrosnie do 90351, nie pominal jakiekoJwiek elementy, knrre moglyby zadraznic opioiy publiczna iskomplikowac i tak juz nielatwa sytuacje polityczna partii, Ograniczyi silt wiec jedynie do niejasnych kornentarzy na drazliwe temaly.
Bestseller ezy poraika?

Pierwszy tom "Melli Kampf" ukazal siy jesienia 1925 roku

108

nej Hitler porusza problem polityki wewnetrznej i zagranicznej Niemiec, rasizmu, ekonornii, zagadnien spolecznych, propagandy, historii, religii, Kosciola, wychowania, sztuki, Iiteratury, prostytucji. Sq. jednak tematy dominnjace, 00 ktorychpowraca regularnie. Pierwszym z nich jest podwazanie traktatu wersalskiego, obarczenie Zydow wina za upadek Niemiec ioskarzenie

ciw wszystkim narodom niegermanskim, a w szczegolnosci przeciw narodom siowianskim, wsrod ktorych tragiczna palma pierwszefistwa nalezy do znienawidzonej przez Fuhrera Polski.
Drpga do hegemonil

ale prawdziwa eksplozja nastapi czeristwa, ideal po objeciu przez autora stanowi- hegemonii nad swiatem, magicznej wladzy ... Owa straszliwa ska kanclerza Rzeszy. W rok p6iniej ilosc sprzedanych eg- basfmawiazeje do Nibelung6w, zernplarzy osiagnie milion, a pra- a zwlaszcza do podania wa autorskie uczynia a "Wl6czni Przeznaczenia", kt6rej posiaz Fiihrera bogacza. To obsesyjne dqdanie zapewnia paW epoce, kiedy poienie do zachowania czystosci nowanie Dad swiasiadanie "Mein Kampf" byto dowo- krwl niemieckiej tern. To uno dem przezornosci, obroci sif takie najbardziej zafascyniemal kazda mloda przeciw wszystnowato Hitlera. I w tyrn duchu krepara otrzymywala go kim narodom w podarunku, kazda niegennatiskim. owal sw'l legende, Przewodzlla mu jedszkola miala obowiazek nagradzac nim swoich absol- na mys!: zdobyc jak najwiecej wentow, zas ksiegarze musieli zwolennikow. czuwac nad rozpowszechniepragn~codwetu niem kolejnych, zalewajacych ryo popchniecie narodu do czynu nek, wydan. Nic wiec dziwnego, ze do rue bylo trudno, Upokorzenie 1943 roku w Niernczech sprze- traktatu wersalskiego krwawito danych zostanie prawie 10 mln nie zablizniona rana, a kryzysy ekonomiczne ipolityczne wproegzemplarzy "Mein Kampf", wadzaiy chaos i nedze, Bardziej ktoryponadto osiagnie rekordow'!ilosc osmiuset wydaf na uii kiedykolwiek Niemcom poprzestrzeni dziesieciu lat. Ponad trzebny byi przywadca.Iotez jedno na tydzieril w "MelD Kampf" Hitler daje czlonkom part ii, a co za tym idzie - caiernu spoleczenstwu, W kr~gu mitologii germanskiej jasny obraz tego, Jakim ideom Choc Hitler nigdy nie wspomi- maja sie poswiecic, Uproszczony na 0 tym, jego utopijna wizja obrazswiata do natychmiasto"spoleczenstl1i'a idealnego" sie- wego zastosowania, ga starogermaiiskich rnitow, MiKsiazka jest zbiorem opinii styka, charyzmatyczna rola przy- na przerozne tematy. Pod prewodcy, zbiorowa hipnoza spole- tekstem autobiografii politycz-

Powojenny rewizjonizm domagaj,!cy sie przywr6cenia Rzeszy granic sprzed Iwojny swiatowej nie wystareza Hitlerowi. W swym micie wielkosci rzuca haslo walki 0 przestrzen zycioWq dla niemieckiej "rasy panow". Ow Lebensraum lila zapewnic szczescie i dobrobyt dzieciom Rzeszy, zrekompensowac ponizenia ostatnich lat, dostarczyc taniej, 0 ile rue darmowej sily roboczej, potwierdzic wielkosc niemieckiego .nadczlowieka". Polityczny eel

• Podczas swego dziesiaciomiesi~cznego pobytu w Landsbergu, Hitle r dyktowalsw'l polityczn'l autobiografi~ szolerowi Emilowi Maurice I osobistemu sekrelarzowi, Rudolfowi Hessowi. Powyiej: Hitler w otoczeni u przyjaci61 w celi wieziennej oraz w momencie opuszczania twierdzy w listopadzie 1924 r.
(AKG)

ich 0 "antyswiatowy spisek", Drugi roztacza wizje nowego spoleczenstwa niernieckiego, zjednoczonego w realizacji idei Herrenvolku - "rasy panow".
Nienawisc bez granic

... ObsesiCl Hitlera byto przytilczen ie Gdaiiska do Rzeszy.

(zblot}' PTYWotnej

Co do pierwszego problemu, Hitler swiadomie pomija oczywiste przyczyny militarnego zalamania Niemiec: przewage przeciwnika oraz wyczerpanie sie niemieckiego potencjalu wojennego. Oskarzeniapod adresem Zyd6w, ktorych utozsamia z komunistami, wi4Z'f sie z przekonaniem, ze sa oni potencjalnymi rywalami w walce o hegemonic nad swiatem, Atakowanie Zydow nie ogranicza si~ jedynie do sfery finansowej ezy politycznej, Skierowane jest onoprzeciw samej egzystencji narodu zydowskiego i znajduje wyraz w szaleficzej teorii "rasy". U jej podstaw leZy teoria "oczyszczania" Niemiec z "niepozadanego elementu", Pojecie to zostanie wkr6tce rozszerzone na wszystkich, ktorych charakterystyka nie bedzie odpowiadala surowym kryteriom przynaleznosci do "rasy aryjskiej" _To obsesyjne dazenie do zaehowania czystosci krwi niemieckiej obroci sie takzeprze-

Hitlera by! az nadto czytelny; przeksztalcie oslabione Niemcy w mocarstwo swiatowe wykorzystujac do tych celow wszystkie siabostki spoleczenstwa Obr6cic je na korzysc ideologii nazistowskiej nie przebierajac w srodkach, Demagogia, propaganda, sterowanie masami, ktoryeh zakres rozurnowania jest ograniczony.za to zdolnosc zapominania ogromna, wykorzystywanie najnizszych instynktow populistycznych do realizacji wszechwiadnej religii narodowego socjalizmu - oto metoda, jaka posiuzyl sil( Fiihrer dla opanowania mas. Nie liczyia sie jednostka, liczylo sil( tylko Panstwo, kt6re byto wszystkim iponad wszystkim. Bin Volk, Ein Reich, Ein Fuhrer.

109

Wildz i Klmclerz Rzeszy,

1 - Adolf Hitler

Sekretarz stan u i s,zlll KCjncelifrii

Prezydenqkiej Rzeszy Mi nisler Spraw Za!lranicznych'Rzeszy

2-

@tto L. E•.Meissner

3 - Konstantin von Neursth

4 - Heinrich Lammers
Szet Kancelarii Rzeszy

5 - HjalmaJl'Schacht
Rrezydent Reichsbanku i Minister Eli'onomii Rzesiy

Naczelhy Dowo~ca Marynarki Minister FinansDw Rzeszy

6' - Erich Raed(!t

7 • Lutz SG~werin von Krosigk 8 - Walter Funk 9 - Franz Seldte

Szel prasy Rzeszy

Minister Pracy Rzeszy

Mi'ilister SprawieiHiwosci Rzilsiy Mioist.8J Wojny'Rze"szy, Minister 'PoczW,Rzeszy

10 - Franz GlilitAer

11 - Fritz von Blomberg 12 - Wilhelm Qhnesorge

Minister Komunlkacji Rzesl1 Minister·PrezypelJl flrus i. Minister l:otnlctwa

13 - Julius OorpmuUer
14- He~ann

Goti:i'9

Minister Propagan,dy Rzesiy Minister Rolnie.twa Rzeszy

15 -,Joseph '<i3oebbels 16 - Walter. Darre

17 - Bernhard Rust
Minister Rzeszy do lIpraw NaOki i Szkolniclwa

18 - Hans Kerrl 19 -c RudQlf

Minister !;Izes,zydo spra,w Wyznan,

pr.zeilslawiciel Wodza i'Minister Rzes~¥"

Hess

20 - Robert Ley

Szel koordynacjj mi,~dzyokr~!lowei

21 - Werner von Fritsch

Naczelny W611zArmii Niemieckiej

Gffi!bokie zmiany w swladomoscl u niemieckiego zachodza z plorunulqca szybkoscla. Nie wszyscy jednak daj'l sifi! ponlesc tym "snom 0 potedze". Niekt6rzy przeczuwaja, ze droga, na kt6r'l wkroczyfa Rzesza. wiedzie j'l ku upadkowi.
Dziennik Ulricha von Hassella jest jednym z niewielu swiadectw niemieckiej opozycji przeclw ustrojowi nazistowskiemu. Autor byl ambasadorem Niemiec w Rzymie od 1932 do 1938 r. ZdjQto go ze stanowiskaza krytyk~ polilyki zagranicznej Ribbentropa. Za spisek na Fiihrera zostaje 8 wrzesnia 1944 r. skazany na smierc i natychmiast stracony. , , W Berlinle, wsrcd ludzi poinformowanych, zastaiem iscie fatalne samopoczucie. Podczas gdy szerokie kregi ~ ..... okazuja jeszcze glosnq satysfakcje z rnistrzowskiego zagrania paktu z Rosja, ze zwyciestw w Polsce i z, rzeczywiscie niesiychanych osiqgnir,:c, lodzi podwodnych i lotnictwa przeciwAnglii, tamtych neka uczucie nieuchronnego zblizania siy ku przepasci. Panuje przekonanie, ze z czysto wojskowego punktu widzenia, nie mozemy wygrac tej wojny; sytuacja ekonomiczna grozi zaiamaniem sie, Tak jakby kierowali nami szukajacy przyg6d opryszkowie. Wreszcie, jakiz wstyd za zbrukana wybrykami wojennymi karnpanii polskiej niemieckosc, cZl(sciowopoprzez brutalne uzycie lotnictwa, czesciowo wstrytn'l .... Wskutek
umiej~lnie

prowadzonej manipulacji, slosunek mas do przywodcow mlal w sobie cos z histerii i npetania.
(zbiDI), pI)!Warne)

... Ulrich von Hassell daleki byl od euforii.

(zbiOi)' pryWalIle)

112

Swiadkowie
zwierz~eose.SS, zwlaszcza przeciwko Zydom. Akty polskiego okrucienstwa przeciw Niemcom Sq. wprawdzie faktem, lecz sit one psychologicznie wytiumaczalne, Kiedy natorniast ci ludzie dziesiatkuja z rewolweru zebranych w synagodze Zydowj mezna jedyniesplonacae wstydu, Lagodoy jak dla takich kanalii wyrok sadu polowego zostal zawieszony przez von Brauchitscha, Kolejny, jednako lagodny, zostal uniewazniony niepojeta dla takich wystepk6w amnestia ogloszoua przez samego Hitlera. 'Iymczasem, Niemoller od lat gnije w obozie koncentracyjnyrn, Dowiedziaiem sie, ze Blaskowitz, jako dowodca wojsk, zazadal oskarzenia 0 pladrowanie imorderstwo dwoch Standartenfiihrerow SS, w tyru tego lotra Seppa Dietricha, bezskutecznie, Warszawa, jej zdewastowane dzielnice, tysiace pokrywajacych ulice zwiok, wszysey, kt6rzy to widzieli, byli przygnebieni, Trzeba bylo oczywiscie, aby zapobiegl temu odpowiedzialny dow6dea. Najwiyksz~ odpowiedzialnosc ponosi jednak biez, ktory wisial uad nami, wciaz pprzyspieszajac to smurne zakonczenie. Moje wrazenie polityczne calosci Berlina: Wszr;dzie wciq_z tozpecz Ieee - i to po raz pierwszy: Wif;.eej niz jedno aka, widzialem, zal§nialo; Wiyeej nii jedno scree, slyszaJem, zabifo (Ladwik Uhland, 1816). Sytuacja, w jak:iej, wciagnieci w tewielk'l.wojne niemiecka, znajduja siy ci, kt6rzy iywi'l jakakolwiek polityczna swiadornosc kt6rzy s'l choc troche poinformowani i kt6rzywielbia ojczyzne, majac narodowe i poleczne zapaly, jest doprawdy tragiczna, Nie moga oni Zyczyeani wielkiego zwyciestwa ani tym bardziej ciezkiej porazki, Zapowiada siy dluga wojna i Die widza wyjseia z sytuacji, nie mozna bowiem wlerzyc, iZ szefowie Wehrmacbtu maja swiadomosc i wystarczajaco silna wole, aby zrobic cos w odpowiednim rnomencie. Podobno Brauchitsch rna poniekad daleko idaca swiadomosc, lecz brak mu silnej woli; co wiecej, m6wi sly, ze rna chorobe zoiadka. Jeszcze ostrzej swiadomy Halder rna jednak slabszq pozycje j mniej wladzy; on tez nie stanalby fizycznie, to znaezy nerwowo, na wysokosci zadania, Od Raedera nikt nic nie oczekuje, a 0 Goringu juz wystarezaj~eo wspominatern. Jestwprawdzie wsr6d dowodcow kilkll wysmienitych ludzi: tak:icb jak Rundstedt, Blaskowitz, Bock, Leeb, Witzleben, List. Na ich lokalnych placowkach nie s'l ani jednak \V}'starezaj'lco blisko stern. Kolejny fakt wysokiej wagi: Hammerstein, kl6ry dowodzi! grupq armii w Kolon!i
i ktory wkr6tee mial przejsc na mniej wplywowe stanowisko, zostai cal- J J kowicie wylany, ••
UlriCh van Hassell •• Die Ht11isell-Tagebt1cller 1938-1944", Walf tobs: Sie<1JerVerlagGmbH. Berlin 1988.

miiwiCi

komyslny. Kelner kazal mi stat w ogonku, Powiedzialern mu, ze kiedy Austria nie byla jeszcze "wyzwo!ona",
Z

nie mialem

problernu

otrzyman.iern stolika w wagonie restauracyjnym, a teraz predzej zajade do Wiednia, P.Od~ufkownik Witold Ur~iI- nji wypij!( filizanke kawy. Bo _ nowlCz byt przed wOJn(! wszystko tu jest dla Partii. ezy pan nie wie, ze w Partii of ice rem lolnictwa wojskowego. Przebywajijc na urlopie w zajf,l- s,! i tacy, kt6rzy nie nosza legitymacji partyjnej? lei przez nazistow Austrii, obserwuje Kelner zglupiai, Poskutkowaon atmostere panulaca w nowo 10. Podeszla do mnie blondynka ulworzonej prowincji Wielkiej Rzeszy. o kilka lat ode mnie starsza i zaproKiedy przekroczylem granice au- siia mnie do owego stolika, przezuaczo,, . srriacka.znalazlem siy jakbyw kra- nego "tylko ella Partii", Rozmawialismy wesolo. Moja towarzyszka podrozy ju, gdzie istnieje tylko Partia, Wszedzie portretyHitlera, hasla NSDAP. I te wspa- prawdopodobnie nie nalezaia do Partii, ale niewatpliwie zrobila wiasna "partiy" z janialosci, Jakie Partia zapewnia mieszkankims wysoko postawionym nazista, Kelner com Austrii. I ze wszystko, eo najlepsze, jest dla Partii. W pociagu panewal tiok, ale obslugiwal najpierw nas, Toni, ci nieuprzybyla pewna iIose pustych przedzarcw I kla- wilejowaui, czekali, 'Ihz przed Wiedniem otrzyma!em od blondynki nusy z napisem: "Tylko dla funkmer telefonu i gcdziny, cjonariuszy Partii". Wyelawalo WsZ{?dzieportrety w ktorych moge do niej .dzwomi siy, ze nawet w wagonie reHltlera, hasla stauracyjnymjestem pod spe- NSDAP. I te wspa- nic bez przeszkod"] ... J Wiedeii zmienil sie, byl to cjalnq obserwaeja. Nie rnylilem "ialaid, jakie JUz garnizon niemieeki. sie. Kelnerzy i obsluga kolei - Portia zapewllia jak: mi powiedziano poznie] - mieszkaneom AII- Z wielu okien przygladal mi sie uwaznie Adolf Hitler. byli pod kontrola tajnej polieji strii. I ie wszystZ budynk6w rzadowych poniemieckiej. ko, co llajleps'Ze, wiewaly czerwone flagi partii Oczywiscie jechalern po eyjest dla Partii. nazistowskiej, Woknach sklewilnemu, W wagonie restauracyjnym mialem zaszezyt siedziec przy sto- p6w - male choragiewki NSDAP i swastyki: pierscionki, spinki do koszul i kraliku przeznaczonym "tylko dla Partii", Bylem miody idose w tym wypadku lek- watow, zapalniczki itd. byty ozdobioue

... Przyszly bohater Bitwy o Anglit:, Witold Urbanowicz, w mundurze letnika.

(zbiory ptywotne;

T Aneksja Austrii byla takie zwana "Blumenkrieg" (wojna kwialowa). Wielu z radosci(! witalo niemieckie czorgi (tu: PzKpfw 1)_
(zbiO/y ptywatne)

113

swastyk~. Nawet prosrytutki na Ringstrasse, dla ulatwienia sobie "politycznych

kontaktow", nosily znaczki nazistowskie

w formie broszek. [...J

Postanowitem zamieszkac w Wiedniu pIzl'lz kiika dni, Niestetynajlepsze hotele byly zajete "tylko dla Partii", Wobee tego zadzwonilem do mojej znajomej z pociagn. Natychmiast zatatwita rni pok6j w eleganckim hotelu Sacher, z widokiern na opeIY' Dla pewnosci podaiem w forrnularzu "otieer polskiego lotnictwa". Wiedzialem, zeod tego momenta nie grozi mi obrabowanie ani napad, bo tajna policja bedsie mnie obserwowaia 24 godziny nil debe, Ajezeli zajdzie potrzeba cdclecia tego "ogona''., zawsze znajde na to sposob, Blanke zauwazylemz odleglosd kilkuset metr6w ..[... J Najpierw spojrzelismy na siebie, jak gdyby.my sie nie mali. Chwile potem podeszla do moje] lawki. Oznacza10 to zapewne, ze nikt mnie nie obserwuje, Rozmawialismy polglosem, Bo najgrozniejsi byli dla nas ci agenci pocywilnemu, kt6rych bylo tu niewatpliwie sporo. [...] ·M6j rniodszy brat jest .aresztowany przez gestapo- mowila, Na razie Die mu jeszcse nle zarzucili. Maia za duzo aresztowanych, zeby przepytac wszystkich w kilkamiesiecy. Zaraz po wejsciu Niemcow

gestapo aresztowalo w samym Wredniu ponad 60 tys, osob, M6j brat taki byt niernadrj, ze prowadziJ dzienniki za przykladem pulkownika Lintza'zapisywai z zapa!em dane Q najwazniejszych hitlerowcach. a miedzy innymi a Heydrichu, Prawdopodobnie miedzy studentami byli nazisci, ktorzy donosili na swoich koleg6w. Na szczescie spalilam wszystkie te notatki DlOjego brata przed przyjsciem Niemcew ..Ale i tak aielatwc wydobyc go z wiezienia, 'Irzeba dostac sil( do jakiegos waznego gestapowca ... Wiasnie nad tym pracuje. Juz mam znajomych ... Rozumie pan, dlaczego wpinafam do krawatow znaczki zwolennikow Partii, Trzeba dziaiac szybko, bo jesli go wywioz1! do obozu .. , Rozmawialismy z Blanka dwie godziny. Miedzy innyrni pointormowala mille, ze wazniejsze kawiarnie, restauracje i110tele s~ obsadzone agentami tajnej policji
niemieckieji hitlerowcami austriackimi.

Najlepiej unikac ekskluzywnych lokali, Natomiast malo sf! obserwowane speluny,

gdzie uczeszczaja kryrninalisci iprostytutki. Gestapo goni za patriotami, Kryminalisci maja sie in lepiej niz przecietny obywatel,

44

'N;told utbano'w:iq:, ·,,8wit.zwyd~stwa",

Znak; Krakow 1971,,!"ti: 15·.l8

114

Swiadkowie

mliwi"_

do grona najgoretszych zwolennikow Adolla Hillera. W swym dzienniku ulrwalil on tendencyjn<t i pema entuzjazmu relacje z doJscia NSDAP do wtadzy. 30 styczen 1933. Spe!nia sie marzenie. Wilhelmstrasse nalezy do nasi FUhrer urzeduje W Kancelarii Rzeszy. Jestesmy na g6rze, stoimy W oknie i podziwiamy ttum. Setki tysiecy ludzi przechodzi wsrod ptonacych pochodni obok starego prezydenta Rzeszy i mlodego kanclerza, wyrazajac swoja wdziecznosc i radosc, W poludnie bylisrny wszyscy w Keiserhofie oczekujac Fuhrera, kt6ry przebywai u prezydenta Rzeszy. Jakies nieopisane napiecie zapieralo nam dech w piersiach, Nazewnatrz, miedzy Keiserhofem a Kancelaria Rzeszy, stal tnilczacy tlum oczekujac dalszego rozwoju wydarzen. Co tam siy dzieje w srodku? Nasze serca pozostaja ,,
rozdarte miedzyzwatpieniem i nadzieja,

JOSePh Goebbels nalezai

dziela. Reichstagzostanie rozwiazany. [...] Udalem sil( do biura wyborczego i w uroczystej ciszy cglosilem nowine, Wszyscy gieboko poruszeni i przejeci, W sali, w kt6rej przeszlismy niej ednaprobe nerw6w, panuje tak wielka cisza, jak

.... Dziela "niegodnych niemieckiego ducha" autor6w z rozkazu Goebbelsa publicznie palono na slosie. Tu: slynne herlinskie "aulodafe" z 10 mala 1933 r.
(AKG)

szczesciem i niepewnoscia. Zbyt czesto w kosciele. 010 pozostawiamy za soba wielki etap walki 0 wladze. Ale przezywalismy uczucie rozczanalezy, ale musimy pracowac rowania, by sie w tej chwili bezNareszcie! Niemcy obudzily dalej, aby t~ wladze utrzyrnac. granicznie cieszyc, by bezgranicznie uwierzyc w cud, kt6ry si~!Nastqpita ta [... ] Nowy rzad zaczyna dziaspontaniczna !alnoSc. Jak We snie ... Ta cala akurat sie wydarzyt. [... J sytuacja wydaje sil( bajka. PoNadjezdza Fiihrer! Kilka eksplo~a, {ud niemiecki woli zapada wieczor nad stoliminut pozniej jest jui z nami cq Rzeszy. 0 godz, 7..wieczow pokoju. Nic nie m6wi, my tez poderwal si~do rewolucji. rem Berlin przypomina milczymy. Ma wilgotne oczy, mrowisko. Nieco p6iniej TOZA wiec stale siy! Nasz Fuhrer zostai powoiany na kanclerza, Wlasnie zlo- poczal siy poch6d z pochodniarni. Nie widac konca, po prostu bez konca od godz. :iy! przysiygy na rece prezydenta Rzeszy. Decyzja zapadla, Niemcy stoja u pro- 19. do 1. w nocy przed Kancelaria Rzeszy gu wielkich history.cznych zmian, Ze wzru- przetoczyly.sie niezliczone tlumy, Czlonszenia wszyscy milcza. Wszyscy po kolei kowie SA, SS, Hitlerjugend.cywile, rnezczyini, kobiety, ojcowie niosacy na rekach sciskaja prawice Fuhrers i jest tak, jakby zawierali nowy pakt lojalnosci, To niesamowite, jak skromny jest on w swej wielkosci, a jak wielki w swej prawosci, Na zewnatrz, przed Keiserhofem rnasy skanduja jego imie, W miedzyczasie juz roznioslo sie, ii zostal KanclerzemRzeszy. Ttumy i tysiace, dziesiatki tysiecy ludzi. Niekonczace sil( tlumy przelewaja sie pIzez Wilhelmstrasse, Od razu wezmiemy sie do ... Propaganda miala przekonac spoleczenstwe 0 jego wyiszoscl pod kaidym wzgl~dem.
(AKG)

swe dzieci, wszyscy skandowali w kierunku okna w kt6rym stat Hitler. Wszystkieh ogarneta nieopisana radosc i euforia, [... J Setki tysiycy ludzi przewijaj; siy z wolna pod oknami, Zupetnie jak powstanie narodowe. Nareszcie! Niemcy obudzily sie! Nastapila ta spontaniczna eksplozja, lud ruemiecki poderwal siy do rewolucji, 'Irudno opisac, co dzieje siy w naszych sercach, Chce sil( plakac i smiac, W§z,]scy skanduj'!, bawia sie, Naprzeciw Kancelarii, setki zebranych mlodych chlopcow skanduje imie Hitlera. Jego Iud cieszy 5((( wraz
.' zmm. !

.. Karta czlonka NSDAp, czyli przepustka do nowej egzystencji.

(zbiory prywatnej

Po raz pierwszy radio nadaje bezposrednia transmisje z rnanifestacji, Marny po raz pierwszy mozliwosc przemowienia do ludnosci przez wszystkie radiostacje. W tej sytuacji moge od siebie powiedziec tylko to, ii jestesmy bezgranicznie SZCZysliwi, i ze bedziemy dalej dla nich pracowac. Podczas gdy dlugo po poinocy pochod POCZq! sie powoli rozchodzic, Kancelarie Rzeszy wciaz oblega!y dziesiatki tysiycy Indzi spiewajacych Horst Wessel Lied. Przernawiam kr6tko do Iudzi i koticze "Heil Hitler! Heil Hindenburg!" Konczy sie noc enruzjazmu i szaiu, noc wielkiego cudu. Plac powoli pustoszeje, Zamykam okna i nagle ogarnia nas nieopisana CiSZ3. Fuhrer bez stowa kladzie rece na J J moich barkach... ••
JosepIJ GoebbeJs, "Tagebucb.," cz. 11924·1941
str 357-359

115

rodzit si~ 29 pazdziernlka 1897 r. w matym rradrensklm miasteczku Rheydt. Fizycznle uposledzcny chorobq szpiku koscl chromaf na jednq nog~. Byt z tego powodu dziecklem samotnym, przesadnie uwielbianym i chronionym. Kalectwo pozbawilo go doswladczen I wojny, kt6re wydawalo sl~ niezb~dne w NSDAP, kr~gu meskich wartesci, gdzie liczq si~ sita i hart ciatao Wstydzit si~ swego kalectwa i tlumaczyl je ranami wojennymi!.

pelnlc naszych dnl w bolszewlzrnle niz pod jarzmem kapitatu". W polityce Adolfa Hltlera brzmi to jak straszliwa herezja. Fuhrer wpada w gniew. Tymczasem z trybuny w Hanowerze Goebbels rzuca: ,,zll.dam, aby drobnomieszczanin Adolf Hitler zostaf wydalony z Partii!"". Wezwany karnie do Monachium Goebbels kapltuluje, jakby na nowo oczarowany przez Hitlera: "Hitler mowil przeztrzy godzlny ... Tak jasno, tak blyskotliwie ... Kocham go ...". Wartykule opublikowanym w "Volkischer Be· Biedny student, chvbiony literat obachter" publicznie zrywa z Georgiem Strasserem i definitywnie przylqcza si~ do Hitlera, Ukoriczyt katotleka szkot~ parafialna, a nakt6ry rozpoznat jego nieprzeci~tny talent i prastepnle gimnazjum w Rheydt. To wlasnie katolickie stypendium pozwolito gnie uzyc go dla dobra swej ,,]akjasna gwiaztia, Partir. mu uezeszczae na uniwersytet, ktora wschodzi, stanqW 1926 r. staje na czele okr~a wtasciwie na osiem uniwersylei, Pall ie, przed naszy- gu berlhiskiego NSDAP. Jego tet6w: w Bonn, we Freiburgu, mi odurzonymi oczyzadaniem jest przeksztalcic Wurzburgu, Kolonii, Frankfurcie, garstk~ warchol6w, jakimi Sll. Monachium i Berlinie! Jako sturna, dokonales c/ld6~ aby rozproszyc otacza- w wi~kszosci agresywni czlondent zywU skrytq nadziejli! zojqce nas ciemnoscl kowie SA w zdyscyptlncwana stania pisarzem. Wszystkie jei sceptycyzm; dates sil~ wykonawczq hitleryzmu. go pr6by pisarskie zakoriczyty "Szlachetni" czlonkowie SAl sl~ niepowodzeniem. Przenam wiare ..." W nowym swiecie, pod batuta swiadezony 0 jakowyms zydow. uposladzoneqo doktora macie stae si~ ellta, skim spisku, zapatat gwaltownym antysemityrdzeniem hegemonii Hrasy pan6w"! Zapewnic zmem. To uczucie nle opusci go nigdy. wladz~ petmacym ku niej rzezimieszkom! To Spotkanie z ..Mesjaszem Niemiec" si~ nazywa propaganda! Kamieniem milowym w zyciu Goebbelsa jest "pozyskac Berlin" spotkanie z Hitlerem w ezerwcu 1922 r. w MoDr Goebbels przyst~puje do dziela z nieby· nachium. Pisze do nlego ptomienny list: "Jak watym talentem. Nie cofnie si~ przed zadnyrn jasna gwiazda, kt6ra wschodzi, stanates, Paklamstwem, zadnq manipulacjq. Najbardziej nie, przed naszyml odurzonymi oczyma, dokoteatralne efekty bqdq najskuteczniejsze. Pod nates cud6w, aby rozproszyc otaczajqce nas jego kierownictwem organizacja rozresnle si~ ciemnosci I sceptycyzm; dates nam wiar~ ..." do nieoczekiwanych rozmiar6w i jemu NSDAP W samej doktrynie narodowo-socjalistyczzawdzi~cza sw6j triumf w 1933 r. W doweid nej poci<!ga go na poczatku raczej wtasnte uznania jest awansowany na stanowlsko rnlsocjalizm, a nawet wrli!cz spoteczny radyka. nistra informaeji i propagandy III Rzeszy ..TeHzm Georga Strassera. Wedtug Goebbelsa raz dopiero moze on rozwtnac swe teorie na Partia powinna oprzee siq na proletariacie. skal~ narodowq, uzywaj'!.c radia i prasy we· Posuwa sj~ wr~cz do stwierdzenia: "Iepiej dodlug swych zachcianek. Organizuje w ten spos6b bojkot zydowskich sklep6w, publiczne palenie "zdegenerowanej" literatury, lnscenlzuje pozar Reichstagu i pogrom zwany "noc<t krysztalowq" ... .... Goebbels nie tracit iadnej okazji, aieby pozowac do robillcych sympalyczne wraienie zdjQc.
(zbiory prywatne)

Pasje iparadoksy Maly doktor uwielbia kobiety i luksus, czestc dezerteruje z rodzinnego ogniska, organizuje IIbacje na pokladzie swego [achtu zacumowanego w Weneeji lub uwodzi mlode aktorki w swych licznych "kawalerskich" willach. Jest zqdny przyjemnosci niczym cztowiek renesansu, lecz wir rozrywek nie przesfania jego trzezwej i wyrachowanej wizji rzeczywlstcscl. Juz zlma 1941/42 r. zdaiesobie sprawe z pogarszajqcej si~ sytuacji. przeelwny napasci na ZSRR, ze zdwojon<t energi<t b~dzie jednak nadal "fanatyzowac" narod . Kazde spotkanie z Hitlerem, kt6rego wielbi. napelnla go now<t energiq I dodaje mu wiary. Paradoksem Goebbelsa jest wtasnle koegzystencja praktycznej inteligencji i swladcmosel z nieztomna, fanatycznq wiarq w swego Fuhrera. TOtalna wojna, totalne ofiary Jesienia 1944 roku staje si~ dodatkowo petnomocnikiem Rzeszy do spraw totalnej mobillzaeji. W obliczu nieuchronnej kl~ski b~dzie ktamac w i.ywe oczy narodowi, wciqz powtarzajqc, ze zwycl.~stwo jest bliskie. Komisarz obrony Berlina zostaje mianowany 30 IV 1945 przez Hitleta Kanclerzem Rzeszy. Piastuje to stanowisko tylko kilkanascie godzin. Na rozkaz rodzic6w 1 V 1945 r. szesciorgu dzieciom Goebbelsa wstrzykni~to trucizne. On sam wydaf rozkaz zastrzelenia swej zany i Jego samego. Podobno przed sama smierci'!. prowadzit tajne rokowania z Rosjanami w celu potajemnego opuszczenia Berlina wraz z rodzinq ...

,Jak kai:dy totalitaryzm, ustr6j "narodowo-socjalistyczny" nie przebierat w srodkach aby, burzac dotychezasowa organizacjCi' spctecana, stworzyc nowy"tysi'lcletni"

... W rasislowskiej ideologii hitleryzmu aryjski model cztowieka l!lczy' sie nierozerwalnie z kuttem ciala.
(Bll.l1desarchi¥)

porzadek.
rezul tacie. ustawy z dnia 7 IX 1939 r. wchodza w zycie w Rzeszy nowe zarzadzenia, dotyczace rozprowadzaella srodkow spozywczyoh i uzywek. Pierwszy okres reglamentacji (od 6 IX do 22 X) obejrnuje takie prodnkty jak chleb, mleko, mieso, tluszcre, dzemy i cukier, Na te produkty "Ydane zostana kartki, Oprocz tego v,-ydana zostanie karta zywnosciowa, eraz karta na srodki czyszcz'!ce i pio~ (kaidy posiadacz karty otrzyma poczawszy od 25 IX do 31 X, 125 gr .mydla szarego Iub 75gr mydla pach1!~cego, oraz 250 gr proszku do prania lub 200 gr pasty pioracej). Chleb

i maka, dostepne dotychczas w kazdej ilosci, beda reglamentowane. Mleko pelnotluste bedzie dostepne wyl,!czuie dla dzieci i kobiet ciezar-

nych oraz dla pracujaeych w ciyzkich

wanmkach, Dlapozostaiych bedzie

w sprzedazy mleko chude, Og6111[1arla zywnosciowa dotyk czy produkt6w spoiywczych oraz.reglamentowanych produkt6w zywnosciowych nie objetych specjalna

karta, Dp. mi6d sztuczny, Przydzial nastepuje po odcieciu poszczeg.61nych kupon6w, a szczeg6ly dzialania podaje pIasa codzienna, Kaidy obywatel otrzyma obecnie: - kartke na chleb: 2400 gr chleba

lub 1900 gr chleba j 375 gr maki na tydzien. - kartke miesna: 500 gr miesa lub wyrob6w miesnych na tydzieri. - kartke mleczna: mleko pelnotluste dla upowaznionych, 0,51 na dzieri (dzieci do 6 lat 0,75 I, dzieci do 141atO,25 1mleka). - kartke tluszczowa: 80gr masla, 125 gr margaryny, ewentualnie t!uszczu sztucznego lub roslinnego, 65 gr smaIcu, lub do wyboru sloniny albo loju, 62,5 gr sera z61tego lub twarogu. - cukier i marmolada (diem): 250 gr cukru i 100 gr marmolady,

... Szczesliwe i radosne spoteczenstwo niemieckie zobowi!lzane bylo ochoczo klasc podwaliny pod Tysi'lcletni'l Rzesze
(AKG)

111

Egzystencja pod scislym nadzorem

.Noc krysztafowa" zaciC}zyfa na cafym spoteczeristwie niemieckim. Chcac nie chcac stato sie ono swiadkiem i wykonawcC} polityki eksterminacyjnej zakrojonej na szerokC} skate.
drowania, Koszty ponosili najbogat.ie podkresla sit( wyst.arczajaco, jak bardzo "noc krysztalo- si. Natychmiast przeniesiono ow'! powa" z 9listopada 1938 r. bli- lityky r6wniei na tereny "starej Rzeszy". Szykany podjeto ska jest w ezasie dyplomatycznym w oszatamiajacym ternsukeesomniemieckim pie. Zmuszono Zyd6w do podezas paktu Zmuszolloiyd6w natychmiastowej deklaramonachijskiego. Teraz juz do natychmlastowej deklaracji eji stan u posiadania, Hitler m6gl przestac wprowadzono obowiqzek stanu posiadaprzejmowae sie wzburzenia, wprowadzo- drugiego imienia hebrajniem w miedzynarodowej flO pieC'l.fcie ,,1« skiego (Israel, Sara ... ), opiniipublicznej, spowow dowodaclz dowanym antysemickimi wprowadzono pieczecie osobistych ... .J" w dowodaeh 050birepresjami, 'Irzeba jednak stych ... Lekarzom zabrocofnac siy w czasie, aby uchwycie jegozalazki, Po aneksji Au- niono wykonywanta zawodu. Policja przynrykala oczy na now'! fale antyst.ria stala sie nowym terenem eksperymentalnym do polityki antyi.ydow- zydowsktch brutalnosci: w czerwcu skiej.juz wyprobowanej w latach 1933 w Berlinie, na poczatku jesieni w Monachium, Goebbels wysyla do obozu i 1935. Byla to oczywiscie polityka gwaltu i brutalnosci, aresztowan ipla- koncentracyjnego 1500 berlinskich

Zyd6w, obarczonych na dodatek kartoreka, W listopadzie, 17000 polskich Zyd6w zostalo wydalonyeh z Niemiec i koczowalo na niemiecko-polskiej granicy az do momentu, kiedy zdeeydowano siy ich wpuscic, Byly to jednak jedynie przymiarki do akcji na wielka skale do kt6rej brakowalo tylko pretekstu,

I
j

Krwawe zamie$zki
Oczekiwana okazja bylo zab6jstwo radcy von Ratha w Paryzu. To zn6w Goebbels wykorzystal wydarzeDie. Wedlug sprytnie przygotowanegoscenariusza,

po gwaltownej kampanii
prasowej przeciwko ,,8wiatowej konspiracji zydowskier, wywiqzaly siy "spontaniczne" zamieszki, podczas gdy policja dostala rozkaz nie interweniowania. Wynikiem straszliwej tej nocy byto oketo 100 zabitych oraz 7 000 spladrowanych sklep6w. Nastepnego dnia prasa otrzymala wyrainy rozkaz pomniejszenia strat. Poza Goebbelsem zaden inny dygnitarz Partii nie wypowiedzial sie oficjalnie o tych wydarzeniach, Esesmani, jako zwolennicy masowego i seisle zorganizowanego wydalenia Zydow, wyrazilisie a "noC)' krysztalowej" z pewna rezerwa, a nastepnie nadrobili chwilow'! bezczynnose wysylaj1!c 35000 Zyd6w do obozow koncentracyjnyeb, skqd miano ieh po kilku miesiacach wypusdc, ziamaoych i upokorzonych. W ramach powierzonej rnu wladzy gospcdarczej Goring zabiegal o dodatkowe obclazenie ofiar zbiorowym mandatem w wysokosoi 1 rniliarda marek. Cot wiec pchnelo Goebbelsa, inicjatora oraz Hitlera, bez zgody kt6rego operacja nie moglaby siC(odbyc, doponownego przystapienia do otwartego terroru? Prawdopodobnie chcieli oni za jednym zamachem zaspokoic niecierpliwosc fanatyk6w, zmusic jeszcze wiecejZyd6w do emigraeji, jak rowniez pokazac miedzynarodowej opinii pu bliez-

-- --.--.-----------------~--

Wzrost liczby czlonkow partii NSDAP w latach 1930-1945.

..... Maly aryjczyk mial potrafit rozpoznac symbol zla: i:yda ...
(Bundesarc!Jiv)

nej, jak bardzo wisi Dad Niemcami grozba "Zydowskiej plagi".

Konfiskata prawa do zycia

Dla ofiar zamieszek, powrot spokoju byl jedynie poczatkiem ruiny. Kazdy musial poswiycic swe oszczednosci imienie, aby uiseie zbiorowy mandat. Sumywyplacone przez przedsiebiorstwa ubezpieczeniowe zostaly oczywiscie skonfiskowane, ostatnie z .niearyjskieh" przedsiebiorstw sprzedane sitll za bezcen. Zycle codzienne Zyd6w stawalo sil(coraz trudniejsze, Zakaz wstepu na baseny, do park6w, muzeow i teatrow, wydalenie i.ydowskich lokatorow przez "aryjskich" wlascicieli, co zmuszalo ich do i.ycia w oddzielnych budynkach to tylko przyklady ..Symbolicznie organizacja

118

iycie codzienne

Akcja "T 4"

ne t. koricem pazdziernika 1939 r., zapoczarkowale zorganizowane wyniszczanre nieuleczalnie chorycb,

pecjaJne pismo, wydane Z mocy Wodza i Kanclerza Rzeszy A. Hitlera, uchwalo-

ne zosraja do wszystkich starc6w i do dom6w opieki ne ankiery. Pytania w nieh dotycza chorych cierpiacych

dom6w specjalzawarte

na sehi-

Hitler zarzadzii, aby tak rozszerzyc . kompeteucj e lekarzy, by przyslugiwala im mozliwosc usmiercania ktorzy znajduja silt od ponad 5 lat "l litosci" chorych uznanych za niepod opieka lekarska, a takze chouleczalnych. Obowiazrych kryminalistow kiem przeprowadzania teSkauwyc1z IIa oraz chorych pochogo morderczego planu "smiere z IUosci" dzenia niearyjskiego. pod pseudonimern T·4 transportuje si~ Lekarze ze Zwiazku obarczony zostai Reichlei- szaryml nieozna- Rzeszy do Spraw Zdroter z kancelarii Hitlera. program ten by! rowniez odpowiedzialny 080· bisty lekarz Hitlera Karl
Za

zofrenie, padaczke, starcza skleroZ((, kit"., debilizm oraz na zapalenie opon mozgowych i plasawice. Ankieta obejmuje zreszta wszystkich,

kowa.rlymi atltobllsami do osrodk6w

.Reprezentacja Zydow Niernieckich" stala siot"Uniq Zyd6w w Niemczech". Wszystko zwiastowalo powstanie getta, istniejacego jui w Wiedniu. Marazm i obawy Mimo to, opinia publiczna nie zareagowala w konkrerny spos6b ..Na kilku fanatyk6w, kt6rzy przyszli podzegac podpalaczy, przypadto wielu publicznie protestujacych. Wsr6d nich byli nawet czlonkowie Partii, skadinqd antysemici, Jednych oburzaly pladrowanie i zniszczenia jako lamanie prawa do wtasnosci prywatnej.
Drudzy, widzac plonace synagogi,

'Zajnllljqcych sie Brandt, minister zdrowia usmiereaniem. odpowiedzi. Skazanych na Niemiec, te 0 katolickiej Wi«kSZOSCi.j Rzeszy Leonardo Conti Najwiekszyrn echem represje oraz przewodniczacy wyzszyoh siuzb "smien: zlitosci" transportuje sj~ antyzydowskie odbily si~ w miesz- I medycznych Viktor Brack. W celu szarymi nieoznakowanyml autobuprzeprowadzenia akcji usmiercenia sami do Qsrodk6w zajmujacych silt cza6skicl~ srodowiskach wielkich metropolii, przywiazanych do toleran- 65·70 tys, osob powolano specjalnie usmiercaniern, Sa to Ill ..in. Hadamer 3 tajneorganizacje. kolo Limburga, Grafeneck w Wircji i dobrych manier. Protestanckie tembergii, Sonnenstein kolo Pirny, i wiejskie polnoc i wschod okazaty Hartheim kolo Linzu, a takze Bernpewna obojetnose. Historycy twier"Smierc z litosci" burg i Kaufbenven. Owe osrodki dzajednak, ze wielu Nierncow stawia- Wyborn ofiar dokonuje Zwiazek to ochrone porzadku i mienia, a na- Rzeszy do Spraw Zdrowia i Opie- ekstenninacji finansowane s~ z fund uszy p ublicznych przeznaczonych wet i religii - jaka by ona nie byta - ki Dad Chorymi. Poprzez Ministerrzekorno ua utrzymanie za.... ponad ich uprzedzeniern do Zyd6w. i stwo Spraw Wewnetrznych rozesiaII

wia i Opieki nad Chorymi decyduja 0 ich zyeiu lub smierci na podstawie nadeslanycb

obawiali sie, ie pr.zyjdzierychlo kolej na kosciory. Patrioci podkreslali hanby, ze przeciez Rzesza zniza sie do poziomu znienawidzonej Rosji. Opierajac siy na raportach
z poszczegolnych regionow, SD wytknela palcem jako osrodki protestu rniasta na zachodzie i poludniu

... "Noc krysztalewa" 9 XI 1938 r., gdy synagogi stan~ly w plomlenlach ...
(AKG)

.... Nie ehrenieni iadnym prawemiydzi, pozoslawieni na pastw~ reiimu ... Okrutne szykany wciljz wzrastaly, at do hanlebnego "ostatecznego rezwtazanla" .
(AKG)

119

WARSZAWA
""~~9~~ •••••••••••

·:mein Set3tes wutbe .mirgenommen,.

~ ••••••••••• "''''.''''''.'

"felit' PliJisii!11" (Frlmcja), 26 IX 19.391'

Dzrki, bestialski furor hard hitlerowskich wezmie rnoze g6r~ nad wznios!ymi obroricami Warszawy. Ale gdy armia niemiecka zamorduje ostatnie dzlecko I ostatnla kobiet~, gdy podpaIi ostatni szpital I ostatni koscl6t meczsnskiej stoliey, czyz bedzie mogta che'picsi~, ze odnlosla zwyeiestwo? W rzeezywlstoscl bowiem ponies!e najbardziej sromoma i najbardziej n~dznq kl~sk~. Popelniono nalwl~kszq nikczerrnosc, kt6ra nigdy nie zostanie zapomniana, ani przehaczona. [ ... J ZOlnierze Hitlera, rzuceni na Warszaw~ jak wsclekte psy, stali s1e - z rozkazu i niestety z gustu - zimnymi i eynicznymi mordereami.
'

@Jretrl '
.t

meln tfeflee

• 3. 7. 1910

9. 10. 1940

'D ie ffiiniiHI;erun!l ~ntb eteits in be-t 2tl:n.besdnfiaI t (l)til.fen .. ecf ftnttgefu'nbel't.. mild) e~.fo19te-r 'l:Iel)erfiif;tltng miib Ole meiiei)mtQ: ber l1~ne uod)fldi.ntntgege&e:n, . Beipgig. ill. 22, f)eiR~''''fMhnB~ 3

... "Krem3cji dokonano w naszrm zakladzie"wten spos6b tuszowano nknllcznnse! smlerci ofiar akcji "T 4",
(Bw]d,.sarchivJ

..

Sn

tid ft e m

\3:cfj

Ut

e i'&

. . (tf)i:lrlofte 6dJiUing

~ ~~. .. . Wedtug wladornoscl otrzymanych tutaj z Rygi, wojska sowleckie zaprowadzala wszeczle na
,._
__

LONDYN.. ......... '.~~~

kiadow opiekeficzych. D.z.iecizabija sil(tabletkami z: truciara, a doros!YGh - gazem, Zw!oki sa. palone, a prochy wysylane do rodziny. Podjete zostaj\! szczegolne starania, aby 0\..0 usmiercanie utrzymac w tajemnicy, Rodziny nie powinny 0 aim wiedziec, Bliskich
powiadarnia sie, ze przeniesiony w celu dalszej opieki paejent po

prostu zmart, "Z najwieksza przykroscifl powiadamiamy; iz ob. X przeniesiony do naszego zakladu w dniu takim a takim w raroach specjalnego zarzadzenia komisarza Rzeszy zmari w dniu ... Przyczyna smierci byl wylew krwi do rnozgu, Mozna.przypuszczad, iz dalSZt zycie tej ciezko chorej (psychicznie) osoby by toby dla niej jedynie
._ 5 •• 1_10

katorga, Dlatego tez powinniscie ten zgon potraktowac Pans two jako wybawienie, Ze wzgledu na.grezbe wybuchu epidemii w naszym zakladzie, Policja zarzadziianatychmiastowa kremacje. Prosimy 0 wskazanie nam cmentarza, na kt6ry dostarczona bedzie urna z prochami." Taki byl tekst oficja1nych powiademien 0 zgonie ...
t L~
_~_ifI!j

ziernlach pol skich adminlstracle sowiecka, Poezqwszy od dnia 26 wrzesnia wprowadzono takze rosyjski kaJendarz. Niedziele b~dq znieslone i zastapiene przez piqtek, jako dzlen odpoczynku .
• Ddily E)rpre$,~" (An:)lia). 29 EX 1939
r.

_:(IM(.)'5

_ti!.·.sli'

J .....

_@!_~

-~,-_

W Ber1inie pgycihoo;!i do banku pewna pani chcac zloZyc 101tysi~)f marek .•Ze wzgl~du na niepewne czasy pyta, jaklch kasa mo,ie udzlelic jej gwarancji. - Alei prosze pani, osoba Hitl'era Jest najlepsza gwarallcj'f. - KaZdy jest smiertelny . odpowlada cstroena dama. - Mamy wQwc;zas Goringa ... -Ten Ci'l91'e lata, sarnolotaml, tym bardziej moze mu si~ cos stac, - Pozostajejeszcze partia. • Ale partia maze zcstac rozwiazana ..._ - Do licha!- wykrzykuje urzednik • A czyZ to nie by toby warte straty dzleslecia tysi~cy?

RZYM Lotnik wloski putkownik Di Mauro wzbit sle na wodnopfatowcu na wysokosc 13554 rn, bijqc tym samyrn rekord swiatowy wysokosci lotu. Dotychczasowy rekord, kt6ry wynosi! 11 753 m, nalezal do Jotnika amerykaliskiego .
(Szwa;ca,,;a) 2-8 IX 19391:
." •• ""., I.' ,I, • .." •. ~. ~~ . ~ ••••••

• KllIieT Genewskr

!!!'-

••

FLEURS
~.,',.' ." ••• '.'."

~ ••

I, .).,

'FRANCJA)

Pomiedzy notoryeznymi klusownikarni: 24-letnim Mariusem Mathevon z Montbrison i 29-Jetnim Plotrem Escot z MontFon.d wybuehta onegdaj w nocy gwattowna kl6t" nia, w czasie kt6rej poszty w ruch note; mysliwskie. Escot, ciGtko ranny w brzuch zostalodwieziony do szpltala w Montbrison; Mathe~ vonem zas, rannym Jekko w fGkG, zaopiekowaty si~ wtadze bezpieczeristwa publicznego. .N(1rodowiec co, 22 '""",""rua 1939 r:

Okreslenie charakteru narodowego: - jeden Wtoch: patriota; dw6ch Wtoch6w: demonstracja; trzech Wtoch6w: defetyzm; - jeden Francuz: dowcip; dw6ch Francuz6w: mltosc: trzeen .Francuz6w: rewotucja; • jeden Niemiec: poeta; dw6ch Niemc6w: orqanizacja; trzach Niemc6w: wojna.

.... Ekollomia III Rzeszy.: rysunek opulltikowany

w prasie amerykariskiej. Gi:iring dosypuje ."produk-

!!!-

low .zastepcz.ych", Hitter kreci kofem,ally uzyskac

"zaslepcze" dolary ...
Wet. Httlera ciemne wtosy I Goringa tlusty brzuch, Dodaj niski wzrost Goebbelsa, Pus¢ to w5zystko razem w ruch Co wyjdzie z tej brunatnej masy? Sz.c.zytny typ nordyckiej rasy!

Kta jest p.rawdziwie niemieckim czfowiekiem? Ten, kt6ry jest urodzony w .Austrii, udaje Napoleona, nosi angielski w<!sik i wita si~ jak wfoski faszysta.
Karq) Gronberg, "Hitler pryWlltnie", wyd. Tmia,Tonul

120

cwiczebna • 2. Czapka sluzbowa (chabrowy kolor jej g6rnej czesci wlasciwy jest dla SA-Gruppe Oberrhein - Gorny Ren: Alzacja i Badenia) • 3. Bluza plocienna; na patkach kolnierza oznaki stopnia i numer jednostki • 4..Krawat Z emaliowana odznaka NSDAP • 5. Odznaka Sportowa SA, brazowa - ustanowiona w 1935 r. • 6. Opaska standardowa dla wszystkich formacji NSDAP • 7. Bryczesy • 8. Plaszcz • 9. Pas Z brazowej sk6ry, z koalicyjka • 10. Buty (kolor nieregulaminowy - przepis przewidywal kolor czarny) • 11. Legitymacja Odznaki Sportowej SA • 12. "Organizationsbuch der NSDAP"-s wydanie z 1941 r. • 13. Godlo na koszulke sportOWq- "SA-Gruppe Oberrhein" (ORH) • 14. Legitymacja sluzbowa czlonka SA • 15. Kordzik siuzbowy wz. 1933 przystosbwany do nos zenia w pozycji pionowej
-e..

1. Furazerka