Professional Documents
Culture Documents
Wykład II
Przestrzeń
- ta forma przestrzeni geograficznej, na której człowiek żyje i prowadzi stale(ekumena) lub
okresowo(subekumena) swą działalność produkcyjną, usługową, konsumpcyjną i społeczną –
określamy mianem przestrzeni ekonomicznej,
- w obrębie przestrzeni ekonomicznej rozmieszczone są wszystkie osiedla ludzkie, wszelka
działalność produkcyjna oraz usługowa człowieka,
- działalność ta może mieć różne formy przestrzenne, może to być działalność punktowa (np. zakłady
przemysłowe), liniowa (np. transport), powierzchniowa (np.uprawy rolne).
Struktura przestrzenna
1
Struktura przestrzenna gospodarki
Ład przestrzenny
- Rozmieszczenie różnych form działalności gospodarczej i społecznej człowieka w przestrzeni nie
jest przypadkowe,
- Prawidłowo funkcjonująca gospodarka powinna mieć odpowiednią dla osiągniętego poziomu
rozwoju i realizowania celów organizację przestrzenną,
- Organizacja przestrzenna dotyczy rozmieszczenia elementów gospodarczych technicznych
społecznych w przestrzeni ich wzajemnych powiązań i zależności,
2
Wykład III
Lokalizacja działalności gospodarczej
3
-czynniki finansowe: ceny gruntu, koszty budowy i modernizacji jednostki usługowej.
- czynniki wynikające z założeń planowania przestrzennego polityki władz samorządowych
dotyczących tendencji rozwojowych infrastruktury terenu, w tym przyszły stan dróg i komunikacji.
- czynniki związane z przedsiębiorstwem: zasoby materialne, personalne, doświadczenie, pozycja
rynkowa, przyjęta koncepcja oferowania usług, planowane strategie rynkowe.
- czynniki związane z natężeniem konkurencji: przyjęta strategia konkurencji, nasycenie obszaru
działalności gospodarczej.
1. Demograficzne
- liczba ludności
- gęstość zaludnienia
- zróżnicowanie ludności według płci i wieku
- liczba i wielkość gospodarstw domowych
2. Ekonomiczne
- poziom i dynamika wzrostu dochodów nabywców
- popyt potencjalny i efektywny
- styl życia i modele konsumpcji
- stabilność ekonomiczna regionu
- stopa bezrobocia
3. Finansowe
- ceny gruntów i nieruchomości
- koszty leasingu, wykupu koncesji
- koszty budowy i modernizacji obiektów produkcyjnych, usługowych
4. Urbanistyczne
- wielkość jednostki osadniczej
- plany przestrzennego zagospodarowania terenu
- rodzaj zabudowy (gęstość, wiek, styl)
5. Transportowe
- poziom i dynamika rozwoju transportu publicznego
- stopień zmotoryzowania segmentu docelowych nabywców
- dogodna lokalizacja i dostępność parkingów
- dostępność środków transportu dla dostawców i personelu
6. Związane z konkurencją
- natężenie konkurencji bezpośredniej i pośredniej
- zagrożenia wynikające z lokalizacji obok renomowanego konkurenta
- strategie stosowane przez lokalnych konkurentów
- środowisko: jakoś gleb, klimat, stosunki wodne, ukształtowanie terenu, jakość środowiska
- osadnicze: urbanizacja, zasoby pracy, kwalifikacje, płace, tendencje aglomeracyjne i
deglomeracyjne, rynki zbytu
- związane preferencjami prowadzącego działalność gospodarczą: wielkość kapitału, obecność
potencjalnych kooperatorów
- pozostałe: polityka państwa, sprawność administracji, uwarunkowania międzynarodowe, obronność
kraju, atmosfera społeczna.
4
Bariery lokalizacji działalności gospodarczej:
- ekologiczne: potrzeba ochrony przyrody i środowiska
- instrumentalne: świadoma polityka państwa( podatki, opłaty, ceny, normy prawne)
- demograficzne: niedostatek zasobów pracy, zbyt mały rynek zbytu
- infrastrukturalne (brak sieci dróg, niedogodność komunikacyjna)
Plan zagospodarowania przestrzennego jest modelem ładu przestrzennego, rozumiany jako wzorzec
do naśladowania lub urzeczywistniania.
Plan zagospodarowania przestrzennego jest postulowanym obrazem przestrzennej organizacji i
funkcjonowania terytorialnego systemu społecznego.
Realizacja planu oznacza tworzenie ładu rzeczywistego (realnego), czyli osiągnięcie określonego
poziomu organizacji przestrzennej terytorialnego systemu społecznego.
Gospodarka przestrzenna.
Właściwości przestrzeni, które mają szczególny wpływ na gospodarkę przestrzenną:
publiczny charakter (powszechna jej dostępność oraz swoboda korzystania z jej właściwości,
na ile pozwala prawo, normy i reguły życia społecznego)
ograniczoność – istnienie pewnych granic przestrzeni, z którymi wynika jej wielkość i kształt,
pojemność przestrzeni
wartość przestrzeni – jej wyrazem jest cena, kształtowana przez wiele czynników.
5
Istota gospodarki przestrzennej.
Jest to gospodarowanie człowieka w ujęciu przestrzennym lub też teoria ekonomii wzbogacenia o
wątki przestrzenne.
Jest więc gospodarowaniem człowieka w przestrzeni oraz gospodarowaniem przestrzenią.
Gospodarowanie przestrzenią ma charakter działalności strukturotwórczej, oznacza tworzenie
określonych struktur w przestrzeni.
Gospodarowanie w przestrzeni ma charakter funkcjonalny i oznacza tworzenie przestrzennych
układów funkcjonalnych bądź funkcjonowanie w przestrzeni ukształtowanych układów
strukturalnych.
Podmiotem gospodarki przestrzennej w Polsce jest samorząd terytorialny, zwłaszcza gminy, do zadań
których należy zagospodarowanie przestrzenią w zakresie:
-kształtowania polityki przestrzennej
-przeznaczenia terenu na określone cele
-uchwalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
-zaspokojenia zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej.
Gmina jest podstawową jednostką polskiej struktury samorządowej, Realizuje zadania własne, a
wśród nich zwłaszcza te, które prowadzą do zaspokojenia potrzeb zbiorowych społeczności lokalnej.
Gmina jest podstawową jednostką polskiej struktury samorządowej, realizuje zadania własne, a wśród
nich zwłaszcza te, które prowadzą do zaspokajania potrzeb zbiorowych społeczności lokalnej.
Zadania gminy.
Do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej.
Zadania te obejmują w szczególności sprawy dotyczące:
ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz
gospodarki wodnej
gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego
wodociągów zaopatrzenia w wodę, kanalizację, usuwania i oczyszczania ścieków
komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i
unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz
gaz
lokalnego transportu zbiorowego
ochrony zdrowia
pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych
6
gminnego budownictwa mieszkaniowego.
Program lokalnej polityki przestrzennej powinien stanowić dokument przyjmowany stosowną uchwałą
władz lokalnych, a jego zakres merytoryczny powinien obejmować:
podstawowe kierunki polityki przestrzennej władz lokalnych
istniejące i spodziewane zewnętrzne uwarunkowania wynikające z makroekonomicznej
polityki gospodarczej i regionalnej państwa, jak również wpływ globalizacji
zakres inwestycji przewidzianych do realizacji w okresie objętym programem, w tym
zwłaszcza zadania z dziedziny infrastruktury technicznej i zaznaczeniem okresu realizacji, co
podniesie rangę funkcji koordynacyjnej, stymulacyjnej i promocyjnej planu
środki materialnego kształtowania przestrzeni (źródła finansowania ujętego w programie
polityki przestrzennej zakresu inwestycji)
7
o społecznej
o środowisko przyrodnicze
2. Zasięg terytorialny prac nad planem obejmuje obszar województwa Śląskiego w szerokim
kontekście powiązań przestrzennych i funkcjonalnych z bliższym i dalszym otoczeniem,
natomiast zakres terytorialny ustaleń planu stanowi obszar w granicach administracyjnych
województwa.
-planowania regionalnego, które określa cele i działania zorientowane na rzecz danego województwa,
którego przedmiotem jest województwo samorządowe, a głównym podmiotem wojewódzka
samorządowa władza publiczna, natomiast narzędziem polityki regionalnej jest plan zabezpieczający
interesy krajowe i regionalne w zakresie przedsięwzięć o znaczeniu ponadlokalnym.
-planowania przestrzennego, czyli formą aktywności człowieka zmierzająca do osiągnięcia ładu
przestrzennego w otaczającej go rzeczywistości i pozwalającego na zharmonizowanie działań we
wszystkich dziedzinach życia.
-planowania zintegrowanego, czyli obejmuje w sposób kompleksowy wszystkie aspekty działalności
człowieka – strefę przestrzenno-techniczną, społeczną, gospodarczą i ekologiczną.
Plan ma charakter:
8
sytuację demograficzną
-gospodarkę regionu w podstawowych jej dziedzinach (przemysł, rolnictwo, turystyka, rekreacja)
-problemy społeczne
-poziom życia
-zagadnienia inwestycyjne
Podsumowanie
-na szczeblu krajowym jest opracowywana koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania
kraju, okresowe raporty o stanie zagospodarowania kraju oraz programy zawierające zadania rządowe
służące realizacji celów publicznych, sporządzane przez ministrów i przez centralne organy
administracji rządowej.
-na szczeblu województwa są uchwalane przez sejmik województwa następujące dokumenty
planistyczne:
*strategia rozwoju województwa
*wieloletnie programy wojewódzkie
*priorytety współpracy zagranicznej województwa.
-wymienione programy wojewódzkie powinny być spójne z koncepcją polityki przestrzennego
zagospodarowania kraju oraz z planami zagospodarowania przestrzennego województw.
-na szczeblu gminy opracowywane są dwa dokumenty
*studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
*miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (dla całej gminy lub dla jej części)
Plan zagospodarowania przestrzennego woj. Śląskiego jest podstawą formułowania zasad polityki
przestrzennej województwa przy uwzględnieniu założeń polityki przestrzennej państwa, które są
określone w dokumencie” koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju”
1.funkcja koordynacyjna-pozwala w planie ustalic różne zamierzenia pod względem czasu i miejsca
ich realizacji, funkcjonowania oraz efektów końcowych.
Plan służy także do uzgodnienia terminu realizacji zadan celu publicznego o znaczeniu
ponadlokalnym i warunków ich wprowadzania do planu miejscowego.
9
W tym tez sensie funkcja koordynacyjna planu obejmuje funkcje:
- organizacyjne
-funkcje regulacyjne
- funkcje negocjacyjne
2.funkcja kontrolna- pozwala porównywać zamierzenia planu z jego osiągnięciami i dokonywać ocen
skuteczności działania podmiotów realizujących jego zadania, jak i koordynować długookresowe
ustalenia planu.
W tym też sensie funkcja kontrolna planu wiąże się z funkcja koordynacyjna.
10
-jest dokumentem wiążącym dla organów administracji publicznej
-powinna stanowić punkt wyjścia dla prac planistycznych na niższych poziomach organizacji
terytorialnej kraju (województwa, gminy)
-ma charakter projekcji (wizji) stanu zagospodarowania przestrzennego kraju – jest zbyt ogólna
-podstawowe uwarunkowania, cele strategiczne oraz kierunki polityki przestrzennego
zagospodarowania kraju
-narzędzia polityki przestrzennego zagospodarowania kraju
-propozycje instrumentacji systemowej
-podstawowe systemy przestrzenne stabilizujące politykę przestrzennego zagospodarowania kraju
-jej przedmiotem jest polityka, a więc świadome oddziaływanie na zagospodarowanie kraju w
sposób współzależny z priorytetami strategii jej rozwoju
-jej podmiotem jest rząd, co – zgodnie z zasadą subsydiarności – odpowiednio ogranicza zakres
problemowy koncepcji
-jej odbiorcami są wszystkie przedmioty publiczne i prywatne zainteresowania zamierzeniami rządy
w sferze polityki przestrzennego zagospodarowania kraju
-relacje między polityką przestrzenną rządu a polityką przestrzenną samorządów lokalnych i ich
ponadlokalnych organizacji są oparte, w procesie tworzenia koncepcji na procedurach
integracyjnych oraz na procedurach negocjacyjnych w procesach ich realizacji
11
-ochrona i uwarunkowania ekologiczne kształtowania przestrzeni przyrodniczej
-modernizacja adaptacyjna zagospodarowania przestrzeni
-generowanie zróżnicowanej regionalnie aktywności społeczno-gospodarczej kraju
Przestrzeń
-podstawowymi formami buty (funkcjonowania człowieka) są czas i przestrzeń
-w gospodarce przestrzennej istotna jest przestrzeń trójwymiarowa, w której mieszczą się różne formy
działalności społecznej i ekonomicznej człowieka oraz ich uwarunkowania. Realna trójwymiarowa
przestrzeń wyznaczona jest w sposób naturalny. Przestrzeń rzeczywista, w każdym z trzech kierunków
ma inne właściwości. Ograniczeniem przestrzeni rzeczywistej jest działalność człowieka.
Przestrzeń
12
Przestrzeń filozoficzna – wg Platona jest to zbiornik, w którym mieszczą się zarówno przedmioty
dostępne poznaniu zmysłowemu jak i idei; wg Arystotelesa przestrzeń to konieczna i powszechna
forma rzeczy materialnej związana z kategorią miejsca; wg Kanta to jedna z dwócj podstawowych
(obok czasu) subiektywnych form doświadczenia zmysłowego
Wykład VI
Przestrzeń geodezyjna
-przestrzeń ta ma charakter jednorodny (homogeniczny) i izotropowy, tzn. że we wszystkich
kierunkach wykazuje ona jednakowe właściwości. Przestrzeń geodezyjna nie uwzględnia
występujących w rzeczywistości silnych zróżnicowań jakościowych powierzchni ziemi. Przestrzeń
geodezyjna ma charakter wstępny (1 metr w górę jest równy 1 metrowi w bok) i jest to przestrzeń
umowna.
Przestrzeń geograficzna
-przestrzeń geograficzną charakteryzuje określone położenie geograficzne i pewne cechy fizyczne
(wzniesienie nad poziom morza, rzeźba terenu, rozcięcie powierzchni itp.) oraz przyrodnicze (klimat,
gleby, flora i fauna, nasłonecznienie, warunki hydrologiczne).
Przestrzeń ekonomiczna
-jest odzwierciedleniem procesów społeczno – gospodarczych w przestrzeni
-ma ona charakter rzeczywisty i może przybierać różne formy np. punktowe (zakłady przemysłowe),
liniowe (transport), powierzchniowe (np. uprawy rolne). Przestrzeń ekonomiczna jest częścią
przestrzeni geograficznej, na której człowiek żyje i prowadzi stale (ekumena), okresowo
(subekumena) swą działalność produkcyjną, usługową, konsumpcyjną i społeczną. W obrębie
przestrzeni ekonomicznej rozmieszczone są wszelkie osiedla ludzkie oraz wszelka działalność
produkcyjna i nieprodukcyjna człowieka.
Wartość przestrzeni
Gospodarowanie przestrzenią musi uwzględniać jej wartość. Wyróżniane są tu trzy kategorie:
-wartość ekologiczna
-wartość społeczna
-wartość ekonomiczna
Wartość ekologiczna
-wynika ona z faktu, że w przestrzeni podstawową rolę odgrywa środowisko przyrodnicze z jego
zasobami i procesami w nim zachodzącymi. Środowisko przyrodnicze w istotny sposób decyduje o
możliwościach gospodarowania. Umiejętności człowieka i nowe technologie umożliwiają często
pokonywanie barier środowiskowych takich jak duże spadki terenu czy obszary o wysokim poziomie
wód gruntowych. Niejednokrotnie prowadzi to do przekształcenia czy wręcz zniszczenia przyrody.
Coraz szersze zrozumienie konieczności ochrony przyrody i ograniczenia szkodliwej ingerencji
człowieka w przyrodę prowadzi do formułowania nowych zasad gospodarowania przestrzenią.
-zasada trwałego i zrównoważonego rozwoju.
Polega na integrowaniu działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem trwałości
przebiegu podstawowych procesów przyrodniczych. Celem trwałego trwałego zrównoważonego
rozwoju jest zabezpieczenie dostępu do środowiska poszczególnym społeczeństwo zarówno
współcześnie jak i w przyszłości. Wszelkie działania człowieka w przyrodzie muszą uwzględniać nie
tylko skutki współczesne, ale również prognozy na przyszłość.
Wartość społeczna
-wiąze się z istnieniem przestrzeni publicznej i prywatnej.
-O wartości społecznej decyduje przestrzeń publiczna, która obejmuje takie obiekty jak: drogi, ulice,
place, parki, skwery, szkoły, dworce, budynki administracji publicznej, obiekty sakralne, centra
sportowe i rekreacyjne, usługi publiczne, lasy państwowe i komunalne, parki narodowe. W miastach
największą wartość społeczną ma przestrzeń centrum. Natomiast przestrzeń prywatną stanowią
13
obiekty zarządzane i kontrolowane przez administrację lokalną, jak na przykład ogrody osiedlowe,
tereny zabaw. Ten rodzaj przestrzeni stanowią też domy jednorodzinne, mieszkania, a także prywatne
grunty rolne i leśne.
Wartość ekonomiczna
-jest uwarunkowana wartością ekologiczną i społeczną, ale także wartością gruntów, ich podażą i
popytem oraz sposobem zagospodarowania i dostępnością inwestycyjną, Wartość ekonomiczna
przestrzeni jest wyrażona w cenie gruntów (w zależności od miejsca może przyjmować różne
wartości).
Struktura przestrzenna
-te trzy rodzaje tworzą strukturę przestrzenną, gdzie pod tym pojęciem rozumiemy „realnie istniejące,
rozmieszczone w pewien uporządkowany sposób, układy jednostek gospodarczych (produkcyjnych
lub nieprodukcyjnych), lub społecznych wraz z różnorodnymi wzajemnymi powiązaniami
ekonomiczno – przestrzennymi zachodzącymi w zbiorze jednostek tworzących te układy”
Wykład VIII
Wyznaczając cele należy brać pod uwagę lokalne i ponadlokalne uwarunkowania rozwoju
społecznego, gospodarczego oraz przestrzennego.
-przyjętą wartość rozwoju i postępu społecznego można realizować za pomocą takicj celów jak:
*sprawiedliwość społeczna
*poprawa dostępności dóbr i usług
*zmiana istniejących struktur społecznych
*zmiana istniejących struktur funkcjonalno – przestrzennych
14
-ścisle określone cechy terenu (który jest przedmiotem gospodarki przestrzennej): fizyczne, społeczne,
gospodarcze, kulturowe i inne, sprzyjać mogą formuowaniu oraz realizacji jednych celów i
jednocześnie uniemożliwiać realizację innych
-nie można formułować celów gospodarki przestrzennej nie rozpoznacąc czynników i ograniczeń
rozwoju (diagnoza)
-przyjmując za podstawę formułowania celów strukturę potrzeb społecznych uznany system wartości
oraz cechy obszaru, ujawniają się cele:
*pierwszoplanowe (zasadniczem główne, nadrzędne)
*drugiego rzędu
*trzeciego rzędu
*czwartego rzędu
*itd.
-w ten sposób powstaje drabina celów, gdzie na każdym kolejnym (licząć od góry) poziomie
zestawione są cele bardziej szczegółowe i jednostkowe. Jednocześnie realizacja celów na poziomie
niskim składa się na realizację celów na poziomie wyższym. System hierarchicznnie ukształtowanego
zbioru celów można przestrawić w formie graficznej jak dendrogram czy graf.
Racjonalność podmiotów GP
Racjonalność podmiotów GP formułujących jej cele powinna przejawiać się w:
-gospodarze terenu, władze gminy prowadzą działalność w zakresie gospodarki przestrzennej głównie
w zakresie przygotowania, podejmowania, wydawania decyzji o warunkach zabudowy i
zagospodarowania terenu uwzględniając:
*właściwości terenu
*korzyści z uzytkowania tego terenu
15
*charakter podmiotów, które zamierzają być użytkownikami przestrzeni
*ogólną koncepcję zagospodarowania gminy, jej organizację i strukturę przestrzenną.
Hierarchia celów GP
-cele GP formułować należy hierarchicznie
-relacje między celami powinny być takie, że cel 1 rzędu rozklada się na cele 2 rzędu, natomiast każdy
z celów 2 rzędu na cele 3 rzędu
-cele poszczególnych rzędów powynni być rozłączne
-cel 1 rzędu jest jeden (ład przestrzenny), liczba celów kolejnych rzędów jest różna (zmiania się
stosownie do warunków społeczno – gospodarczych, stanu zagospodarowania przestrzennego).
Ład przestrzenny jako nadrzędny cel gospodarki przestrzennej.
Wykład IX
Ład przestrzenny
-ład przestrzenny jest podstawową zasadą gospodarki przestrzennej, zapisaną w ustawie o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym
-ład oznacza uporządkowanie określonych elementów
-ład ma charakter dynamiczny, może się zmieniać i zmienia się zarówno w kierunku jego dopełnienia,
poprawy czy przywracania, jak i kierunku nieładu, nieporządku bądź chaosu
-ład przestrzenny jest tym stanem uporządkowania obiektów materialnych w przestrzeni (na
konkretnym obszarze), który poddaje się działaniu ludzkiemu i który jest wynikiem tych działań.
-ładu należy poszukiwać w srodowisku zycia człowieka, ład panuje w przyrodzie
-ład jest świadomie i celowo tworzony, względnie zaprowadzany, aby środowisko życia było bardziej
dostosowane do potrzeb i wymagań czlowieka
-ład przestrzenny jest porządkiem przestrzennym, który uwzględnia i odwzorowuje prawidłowości
działania społeczeństwa, gospodarki i funkcjonowania przyrody
-ład przestrzenny jest porządkiem, który bada się i ocenia z punktu widzenia własciwości struktury,
która ten porządek tworzy oraz jej funkcjonalności i funkcjonowania.
ŁAD
PRZESTRZENNY SPECYFIKA POJMOWANIA ŁADU PRZESTRZENNEGO:
JAKO:
1. Nadrzędny cel Celem gospodarki przestrzennej jest uzyskanie określonej struktury
gospodarki przestrzennej przestrzennej.
2. Organizacja Ładem jest organizacja przestrzenna terytorialnego systemu społecznego
przestrzenna spełniającego kryteria racjonalności ogólnospołecznej.
terytorialnego systemu
społecznego
3. Interes społeczny Uzyskanie ładu przestrzennego leży w interesie społeczności lokalnych.
4. Wartość Uzyskanie (osiągnięcie) ładu przestrzennego wychodzi poza interes
jednostki
i grupy społecznej, w skład której wchodzi jednostka.
5. Dobro wspólne Ład przestrzenny ma charakter dystrybutywny, jest wspólnym dziełem
społeczności lokalnej.
16
-niwelowania dysproporcji przestrzennych,
-zażegnania konfliktów w użytkowaniu środowiska, itp.
-ład przestrzenny zaliczyć można do kategorii dobra wspólnego, działania na rzecz tego ładu do
interesu zbiorowego (ogólnospołecznego)
-dobro wspólne musi przyczyniać się do wzrostu dobra indywidualnego, do rozwoju osoby, nie jest
jednak sumą dobra jednostkowego
-dobro wspólne powinno zaspokajać potrzeby ludzkie lub zmierzać do ich zaspokojenia.
Ład przestrzenny jest dostepny wszystkim mieszkańcom danej jednostki terytorialnej, społeczność
lokalna jest podmiotem i przedmiotem gospodarki przestrzennej, występują nadzorujące i kontrolne
funkcję władzy.
Model ładu przestrzennego – jest to stan organizacji terytorialnego systemu społecznego, jaki
zamierza się osiągnąć w danym obszarze (plan przestrzennego zagospodarowania danego obszaru).
Ład jawny – jest to obserwowany stan organizacji przestrzennej terytorialnego systemu społecznego
uwzględniający kryteria działalności racjonalnej.
Wykład X
17
Działalność człowieka w przestrzeni – klasyczne teorie lokalizacji
Punktem wyjścia sformułowanej przez W. Christallera teorii miejść centralnch są relacje zachodzące
pomiędzy miastem a obsługiwanym przez nie obszarem
Autor teorii uznaje wszystkie ośrodki miejskie za rynki, które otrzymują produkty z pobliskiego
obszaru i jednocześnie sprzedają produkty rzemiosła oraz zapewniają usługi. Usługi i dobra
pochodzące z miasta nazywane są „dobrami centralnymi”, a „dobra rozproszone” to wszystkie te,
których produkcja odbwa się w miejscach ich eksploatacji.
Dobra centralne – aby mogły być produkowane i sprzedawane centralnie, wymagają występowania
w danym mieście pewnej wielkości popytu. Zróżnicowanie popytu na poszczególne dobra jest
uzależnione od rodzaju sprzedawanych produktów i świadczonych usług.
Według Christallera pożądana wielkość popytu na określone dobra lub usługi będzie się pojawiać w
ośrodkach o różnej hierarchii. Sprzedaż określonych dóbr i usług zlokalizowana będize tym „wyżej”,
im mniejsza jest wielkość (częstotlowiść) popytu.
Każde miejsce centralne o określonym znaczeniu będzie zatem w posiadaniu wszystkich dóbr
centralnych dostarczanych przez miejsca centralne o mniejszym (niższym) znaczeniu, a także pewnej
kategorii dóbr i usług centralnych własciwych na jego poziomie, w której będzie zaopatrywać ośrodki
nizszych rzędów.
Obszar zasięgu danego ośrodka nie jest dla wszystkich jednakowy i zależny od znaczenia
atrakcyjności miejsca (ośrodka) centralnego, odległości oraz ilości, jakości i cen oferowanych
produktów.
Istnieje zatem hierarchia „miejsc centralnych”, którą na podstawue badań empirycznych Christaller
przestrawił w sposób teoretyczny i graficzny.
Okręgi o róznych promieniach odpowiadają dobrom różnych typuów dostarczanych przez to samo
miejsce centralne.
Granica wpływów miedzy miejscem centralnym i innymi ośrodkami tego smaego rzędu przebiega w
18
taki sposób, żeby zaopatrywany obszar miał kształt sześcioboku foremnego.
Teorie miejsc centralnych w swoich pracach A. Losch, który zgodził się z założeniem Christallera
co do sześciokątnej geometrii systemu hierarchicznego.
-Christaller tworzył hierarchię rozpatrując w pierwszej kolejności dobra wyższego rzędu i dla nich
określał miejsca centralne, a nastepnie – dobra niższego rzędu.Losch – rozpoczyna od dóbr niższego
rzędu, przechodząc do dóbr wyższego rzędu.
Teoria A.K.Philbricka
A.K.Philbrick zaproponował nowe rozwiązania dotyczące rozmieszczenia sieci handlowej w mieście i
wyróznił siedem kategorii funkcji,
od konsumpcji poprzez handel detaliczny i hurtowy aż po funkcje kierownicze, przedstawione w
układzie hierarchicznym.
Wykład XI
Klasyczna teoria lokalizacji
Klasyczna teoria lokalizacji rozwinęła się na początku XIX wieku. Obejmowała ona pojedyńczych
producentów dzialających w warunkach przestrzeni izitropowej, w której elementem
przestrzennie zmiennym były koszty transportu, Przedstawicielami klasycznej teorii lokalizacji są
m.in. Johanan H. Thunen, Alfred Webber, W. Launchardt.
Preukursorem teorii lokalizacyjnej jest Thunen. Poszukiwał ekonmicznie racjonalnego układu stref
rolniczych wokół miasta będącego rynkiem zbytu dla produkntów rolniczych, Thunen wprowadził
upraszczające załozenia charakteryzujace rynek i jego uczestników:
19
-występuje wolna konkurencja
W rezultacie powstaje geograficzny model obrazujacy rozmieszczenie typów gospodarki rolnej wokół
centralnie zlokalizowanego rynku
Strefy rolnicze
Przy wszystkich założeniach thunena racjonalnie ukształtowanie strefy produkcji rolnej przybiera
kształt kół koncentrycznych, których środkiem jest ośrodek osadniczy.
A Weber za najbardziej korzystne miejsce lokalizacji zakładu produkcyjnego uważa takie, które
jestpunktem minimalnych kosztów transportu (odchylenia lokalizacji mogąpowodować niskie koszty
pracy, obecność dostawców, kooperatorów, zaplecze naukowo0techniczne, baza kształcenia
specjalistycznego – tzw. korzyści aglomeracji).
Załozenia A Loscha:
20
Badania Loscha wskazują ze przestrzenna struktura efektów działalności czlowieka znajduje się w
stanie dynamicznej równowagi, która jest sumą indywidualnych decyzji wielu niezależnych od siebie
podmiotów, motywowanych chęcią maksymalizacji zysku.
Wg. Loscha układ przestrzenny produkcji charakteryzuje duża liczba rozproszonych miejsc produkcji
towarów powszechnie nabywanych oraz mała liczba skoncentrowanych miejsc produkcji towarów
nbywanych sporadycznie.
Miejsca produkcji wytwarzają na otaczającym obszarze rynki zbytu, które dla dóbr powszechnych
będą powierzchniowo małe, dla dóbr nabywanych sporadycznie – duże. Idealnym kształtem rynków
są heksagony (sześciokąty foremne), których sieć całkowicie pokrywa dany obszar.
1.podejscie behawioralne,
2.cykl zycia produktów,
3.teorię biegunów wzrostu,
4.teorię gron Portera
5.otoczenia innowacyjnego w teorii lokalizacji.
21
Lokalizacja produkcji zmienia się w czasie, co wyjasnia cykl życia produktów. Cykl zycia produktów
wywołuje dwa rodzaje zmian lokalizajci – relokacje (przemieszczenia) oraz filtrowanie
(przemieszczanie technologii od miast większych do mniejszych).
Cykl składa się z trzech faz – rozwoju, dojrzałości i standaryzacji. W fazie rozwoju (innowacji)
korzystna jest lokalizacja przedsiębiorstwa w aglomeracji miejsko – przemysłowej. Natomiast faza
wzrostu charakteryzuje się udoskonalonym produktem i technologią podnoszącą atraktycjność
regionów słabo rozwinietych spełniających ten warunek. W fazie standaryzacji produkt się starzeje, a
co za tym idzie atrakcyjność lokalizacyjna miejsc spada. Cykl życia produktów twra przeciętnie 30 lat.
Cykl ten ulega skróceniu gdy produkcja opiera się na nowoczesnej, zaawansowanej technologii i wyn.
5-7 lat. W skutek braku satysfakcji fazy standaryzacji a co za tym idzie braku produkcji seryjnej
następuje ciągłe wykorzystywanie siły roboczej o wysokich kwalifikacjach.
Wykład XII
22
podobienstwami i wzajemne się uzupełniająca”.
Zasięg geograficzny grona nie jest jednoznacznie określony i może obejmować jedno miasto, region,
kraj lub grupę sąsiednich państw.
Grona oferując szereg korzyści inwestorom mogą liczyć na działanie efektu synergii.
Samooranizacja przestrzenna
-twórcą jest Ilja Prigogine
-podstawowy cel: ukazanie mechanizmów przejścia danego systemu z jednego układu strukturalnego
do innego, lub od jednego porządku do innego
Warunkiem wystapienia takich przejść są założenia, w których rozpatrywane systemy muszą być
otwarte, nieliniowe i daleki od równowagi. Wystepowanie tych założen powoduje ewolucje systemów
w postaci narodzin struktur dysspatywnych. Struktury dysspatywne (nazwe nadał Prigogine). Termin
dyssypacji (lub inaczej degradacji, rozproszenia) zostal nadany ze względu na zaistniałą ewolucje
systemu która jest wynikiem pobierania i rozproszenia energii i materii z otoczenia.
Otoczenie innowacyjne
Nurt poszukiwań teorii lokalizacji zwraca uwage na okreslenie środowiska wpsółczesnego
przedsiębiorstwa jako środowiska innowacyjnego.
Srodowisko innowacyjne to „wyodrebniony terytorialnie zespół w którym sieci innowacyjne rozwijaja
się przez praktykę tcyh aktorów drogą wzajemnej wymiany geberującej specyficzne efekty
zewnętrzne dla innowacji dokonujących się dzięki zbieznosci praktyki i coraz wiekszych osiągnięć w
tworzeniu technologii.
23
Rozmieszczenie upraw produkcji rolnej w Polsce – wnioski:
1. Zróżnicowanie lokalizacji produkcji rolnej (owoce, warzywa, zboża, rośliny przemysłowe)
uzależnione jest od jakości (klasy) gleby, klimatu, okresu wegetacji.
2. Dywersyfikacja produkcji rolnej w Polsce uzależniona jest przede wszystkim od wielkości
gospodarstw rolnych.
3. Województwa, gdzie przeważają uprawy/owoce/warzywa:
Mazowieckie
Lubelskie
Małopolskie
Świętokrzyskie
Łódzkie
Województwa o przeważającej funkcji hodowli:
Podlaskie
Podkarpackie
Kujawsko-Pomorskie
4. Uprawa szklarniowa warzyw koncentruje się w Polsce wokół największych miast (Warszawa,
Poznań, Wrocław, Łódź)
5. Polska jest liderem w produkcji rolnej w skali Europejskiej w zakresie owoców miękkich i
zbóż (żyto i pszenżyto).
NUTS Polska:
1 – 3 NUTSy regionalne
4 – 5 NUTSy lokalne
1 – makroregiony (północny, centralny, wschodni, południowy, południowo – zachodni, północno –
zachodni);
2 – regiony/województwa (16)
3 – podregiony – zgrupowanie kilku powiatów (66)
4 – powiaty i miasta na prawach powiatu (379)
5 – gminy, w tym miejskie na prawach powiatu (2544)
Brak w Komisji europejskiej jednoski zajmujące się problematyką gospodarki przestrzennej jest
często w kraju interpretowany jako brak zainteresowania Unii tą problematyką, a w związku z tym
nieistnieniem w ogóle wskazań czy zaleceń unijnych w tej dziedzinie – jest to pogląd błędny. Unia
prowadzi wiele prac i działań mających na celu formułowanie zasad, koncepcji teoretycznych i modeli
a także w zakresie polityk mających bezpośredni wpływ na planowanie i zagospodarowanie
przestrzenne. Unia dysponuje znacznymi środkami finansowymi, które są przyznawane w ramach
różnych programów panstwom członkowskim według unijnych priorytetów i kryteriów.
24
nieruchomosci itp. Ze względu na jego interesy osobiste ani prawo do odszkodowania czy
rekompensaty utraconych z tego tytułu korzysci a gminie prawo do zmiany podatku od nieruchomości.
Przeniesienie prawa decydowania o zmianie uzytkowania terenu, rodzajach, formach i czasie jego
zagospodarowania na władze publiczne. Organem upoważnionym do stanowienia co, gdzie,kiedy i jak
będize budowane lub zmieniane na obszarze gminy jest rada gminy. Oznacza to że gminy mają
ustawowo gwarantowane prawo wyrażania zgody na zmianę uzytkowania zagospodarowania
nieruchomoci ich podziału itp. jak i (ciach)
Objecie objęcie przez gminę danego ternu pod urbanizację inwesyche wyma (ciach)
Obok tzw. iniscjatyw UE odnoszace się bezpośrednio do spraw gospodarki przestrzennej takich jak
INTERREG (od 1999) i URBAN (od 1994) – trzy dziedziny działan unii. Odnoszace się do
gospodarki przestrzennej prowadzone są w ramach:
-programow działań w dziedzinie środowiska
-ramowych programów badań, technologii i rozwoju
-polityki rozwoju reginalnego.
Ważnym dokumentem UE jest „Srodowisko 2010: Nasza przyszłośc zalezy od nas” przyjęty przez
parlament europejski (2002). Oparty na ustaleniach zawartych w 5 programie Środowuska UE (1992-
2000). Jednym z sześciu priorytetów tego dokumentu jest silniejsze uwzględnienie roli środowiska w
decyzjach dotyczących planowania uzytkowania terenu i w tworzeniu porządku przestrzennego.
Ustala on 7 tzw strategii tematycznych obejmujących – obok srodowiska miejkiego zwalczanie
zanieczyszczenia powietrza, srodowisko morskie twałe uzytkowanie zasobow naturalnych, unikanie
odpadów i recycling, zrownowazone uzytkowanie pestycydów oraz ochrone gleb
25