You are on page 1of 7

PARTNERZY:

Urzd Miasta odzi / Orodek Karta / Orodek Bramy Grodzkiej Stowarzyszenie Artefakty / Polskie Towarzystwo Historii Mwionej

Opracowanie: Marta Welfe Redakcja: Julian Czurko, Agata Zysiak

SFINANSOWANO ZE RODKW:

Urzdu Miasta odzi / Narodowego Centrum Kultury


PROJEKT: ORTOGRAFIKA

O
o historiach mwionych

CZ PIERWSZA

historiach mwionych

Historia to nie podrczniki i jedna wersja wydarze, to wanie suma takich mikrohistorii. To w konkretnych przeyciach przefiltrowanych przez ycie ujawnia si prawda historii. Kada historia ycia jest wana. Kada osoba, z wiekiem zyskuje bezcenn wiedz na temat okresu, w ktrym przyszo jej y, zwyczajw waciwych dla swojego miejsca zamieszkania czy historii miejsc, ktre byy lub s jej bliskie, takich jak szkoa czy zakad pracy. To informacje, ktrych znaczenia najczciej sobie nie uwiadamiamy. wiadectwa zwykych ludzi na temat wojny, problemw z jakimi borykali si w czasach socjalizmu czy w okresie transformacji mog okaza si wrcz nieocenione dla kogo, kto chciaby bada t problematyk. To wiedza, ktr trudno znale w ksikach i do ktrej trudno dotrze badajc dokumenty i archiwa, ale pomaga w tym wanie metoda historii mwionej. Metoda historii mwionej. Opiera si na trzech podstawowych zaoeniach. Pierwsze, e histori jest wszystko, co si wydarzyo, a drugie, e kady z nas ma wan histori do opowiedzenia i trzecie, e histori jest to, co si przeyo (a wic nie tylko fakt, ale take emocjonalny do niego stosunek, interpretacja, rozumienie w kontekcie reszty historii) Stosowanie metody mona rozdzieli na ponisze etapy: zarejestrowanie historii, jej zachowanie (np. w archiwum) i interpretacja historii bazujcej na osobistych przeyciach i opiniach rozmwcy. Taki sposb zbierania relacji wspczenie yjcych ludzi daje moliwo wielokrotnego ich odtwarzania i powrotu do nich po wielu latach, kiedy kolejne pokolenia bd stawiay pytania o przeszo i wasn tosamo. Rzut oka na histori. Przez tysiclecia pami o wanych dla danej spoecznoci wydarzeniach przekazywana bya z pokolenia na pokolenie w formie tradycji ustnej. Dopiero pismo, a nastpnie wynalezienie druku umoliwio zapis zdarze historycznych w kronikach i rnego rodzaju dokumentach. Przez kolejne lata historia jako dyscyplina naukowa bazowaa przede wszystkim na takich wanie rdach historycznych, traktujc relacje wiadkw jako subiektywne a wic maowiarygodne rdo. W ostatnich dekadach XX wieku historycy, socjologowie, badacze kultury czy te badacze amatorzy, zwrcili uwag na znaczenie osobistego wiadectwa. I tak, wrd historykw posugujcych si metod oral history narracja uczestnika zdarze historycznych traktowana jest dzi jako rdo historyczne na rwni z innymi dokumentami. W socjologii historia mwiona wpisaa si m.in. w nurt historii spoecznej, badanej take dziki narracjom

SERIA: DZIEDZICTW O KULTUROWE I EDUK ACJA REGIONALNA

wiadkw. Ogromne znaczenie ma podejcie etyczne i podmiotowe budowanie szczeglnej relacji z osob starsz, bdc ywym rdem wiedzy. To bardzo wany aspekt, zwaywszy, e cech spoeczestwa wspczesnego jest z jednej strony kult modoci, a z drugiej coraz wiksza populacja osb starszych. Historia mwiona moe by wic traktowana rwnie jako sposb budowania wizi midzypokoleniowej. Wreszcie, w badaniach, ktre mona okreli jako prywatne, amatorskie poszukiwanie ladw przeszoci, najczciej historii rodzinnej, historia mwiona peni bardzo wan rol. Wspczesna technika umoliwia nam zapis teraniejszoci, ktra wkrtce stanie si przeszoci. Nie bez przyczyny Paul Thompson, ktry uznawany jest za jednego z pionierw historii mwionej w naukach spoecznych (m.in. zaoy Stowarzyszenie Historii Mwionej w Wielkiej Brytanii, pionierskie czasopismo Oral History, oraz centrum archiwizacji danych jakociowych Economic and Social Data Service Qualidata) taki wanie przykad podaje w The voice of the past: oral history, jednej z pierwszych ksiek propagujcych t metod: Najwaniejsze bowiem jest w niej wraliwo na przeszo i danie gosu jej wiadkom. W Polsce zbieraniem historii mwionej zajmuj si m.in.: Fundacja Orodka Karta (www.karta.org.pl), Orodek Brama Grodzka Teatr NN (www.tnn.pl), Stowarzyszenie Artefakty (www.artefakty.org.pl) oraz Stowarzyszenie Topografie (www.topografie.pl). Powstaje take wiele pojedynczych projektw w caym kraju, rol organizacji-parasola peni Polskie Towarzystwo Historii Mwionych (www.pthm.bieron.pl). Pomoc. Doskonaym wstpem do mylenia o samodzielnym zbieraniu historii mwionych, jak rwnie do stworzenia wasnego projektu opartego na tej metodzie jest Elementarz

CZ DRUGA

ak przeprowadzi wywiad

1) Wybr rozmwcy. Pierwszym etapem przygotowa do zarejestrowania historii mwionej jest wybr rozmwcy. Metoda historii mwionej jest wrcz idealna do utrwalania historii rodzin opowiadanych przez ich najstarszych czonkw. Nadaje si te do zbierania materiaw na temat historii miejscowoci czy spoecznoci lokalnej, jak w przypadku projektu Powiedzie miasto. dzkie historie mwione. 2) Przygotowanie do wywiadu. Badacz musi by wiadomy czego chce si dowiedzie od osoby, z ktr zamierza si spotka. Moliwe s dwie sytuacje: zainteresowanie ca histori ycia narratora, jak w przypadku utrwalania opowieci rodzinnych bd te jedynie jej fragmentem. Taka sytuacja moe mie miejsce w przypadku projektw, w ktrych dociera si do osb maj-cych podobne dowiadczenia, na przykad przeyy obz zagady, (por. projekt wiadkowie Historii realizowany przez Narodowe Centrum Kultury (www.swiadkowiehistorii. pl/relacje.php). 2a) Istotne jest dokadne przemylenie tego, na jakie pytania szuka si odpowiedzi. Najlepszym sposobem jest sporzdzenie ich listy, odoenie jej na dwa lub trzy dni, a nastpnie przejrzenie pyta jeszcze raz i ewentualne poprawienie i uzupenienie listy. Wypisane zagadnienia zostan wykorzystane dopiero po zadaniu oglnego pytania o cae ycie i wyczerpanie tematu przez rozmwc. 2b) Kolejnym krokiem jest zapoznanie si z obsug sprztu, za pomoc ktrego rejestrowana ma by opowie rozmwcy (dyktafon i/lub kamera). Oczywicie, im lepsza jako nagrania, tym lepiej, dlatego istotne jest nagrywanie dwiku i obrazu w najwyszej dostpnej jakoci. Niezbdne jest te wczeniejsze wyprbowanie sprztu w praktyce, w szczeglnoci sprawdzenie jak blisko rozmwcy powinien umieszczony by mikrofon, eby jako uzyskanego nagrania bya najlepsza. Warto te pamita, by zabra ze sob drugi komplet baterii oraz odpowiednio duy nonik, na ktrym zmieci si cae nagranie (dodatkowe dyski lub kart pamici). 2c) Ostatnim etapem poprzedzajcym kontakt z rozmwc, jest przygotowanie dokumentu, ktry w przyszoci pozwoli zgodnie z prawem wykorzysta zdobyty materia. Uzyskanie zgody rozmwcy na dalsze wykorzystywanie zebranego wywiadu jest niezbdne, poniewa dotycz

(www.swiadkowiehistorii.pl/elementarz.php) stworzony przez Narodowe Centrum Kultury w ramach programu wiadkowie Historii. Celem naszej publikacji za jest dostarczenie czytelnikowi jak najwikszej liczby praktycznych wskazwek dotyczcych tego, jak zarejestrowa opowie o yciu.

SERIA: DZIEDZICTW O KULTUROWE I EDUK ACJA REGIONALNA

go przepisy prawa autorskiego. Przykad takiego dokumentu mona znale na stronie www.swiadkowiehistorii.pl/elementarz.php oraz www.topografie.pl/powiedziec_miasto. Proszc rozmwc o podpisanie takiego dokumentu naley wyjani, co stanie si z nagraniem. Osoby decydujce si na opowiedzenie swojej historii czasem niechtnie podpisuj takie dokumenty i udzielaj badaczowi pen zgod na wykorzystywanie ich historii. Moliwe jest w takim wypadku zaproponowanie czciowej zgody, na przykad odroczenie publikacji materiaw o kilka lat, ograniczenie dostpu do relacji lub jej fragmentw czy konieczno kadorazowego potwierdzania zgody przed wykorzystaniem relacji. 3) Umwienie spotkania Jeli rozmwca nie zna przeprowadzajcego wywiad, to osoba lub instytucja, dziki ktrej dotarto do niego (wicej o sposobach docierania do rozmwcw: (www.swiadkowiehistorii.pl/elementarz.php) powinna wczeniej uprzedzi go, e kto do niego zadzwoni. Kontakt z rozmwc zaczyna si od pierwszej, krtkiej rozmowy, w ktrej naley wyjani skd wynika zainteresowanie histori tej osoby. W przypadku projektu Powiedzie miasto - dzkie historie mwione jest to zbieranie materiaw do projektu badawczego powiconego wspomnieniom o odzi. Nie wolno bagatelizowa tej pierwszej rozmowy. Ma ona kluczowe znaczenie, jeli chce si przekona kogo, by opowiedzia histori swojego ycia. Niezbdne jest poinformowanie rozmwcy, jaka instytucja jest organizatorem takiego projektu i czym dokadnie zainteresowani s badacze. Przykad: Organizatorem projektu jest (instytucja czy grupa X), chciabym, eby opowiedzia(a) mi Pan/Pani o swoim yciu, interesuje mnie po prostu Paska/Pani historia. Konieczne jest te uprzedzenie rozmwcy, e rozmowa bdzie nagrywana i poinformowanie go, do jakich celw posuy zebrany materia. Pierwsz rozmow koczy wybranie dogodnego miejsca i terminu na rozmow. Wane jest podanie rozmwcy numeru telefonu, by mg skontaktowa si z osob majc przeprowadzi z nim wywiad w przypadku jakichkolwiek pyta czy wtpliwoci. 3a) Wybr miejsca i czasu rozmowy. Miejsce, w ktrym bdzie odbywa si wywiad powinno by ciche i moliwie przytulne. Ma to zwizek z jakoci nagrania oraz chci zapewniania rozmwcy poczucia intymnoci. Jest to wane, poniewa podzielenie si z kim, zwaszcza obcym, sw oj histori ycia jest dla kadego duym przeyciem. Z tego powodu kawiarnie czy restauracje nie s najlepszym miejscem do przeprowadzania wywiadw. Najlepszym takim miejscem zwykle okazuje si mieszkanie rozmwcy, bo jest to wntrze, w ktrym bdzie si czu

dobrze i bezpiecznie. Data i godzina spotkania powinny by tak wybrane, by rozmwca mia wystarczajco duo czasu na opowie. Osoba przeprowadzajca wywiad rwnie powinna mie zarezerwowany czas tylko na ten cel, poniewa jego dugoci niekiedy nie sposb przewidzie. Trzeba wzi pod uwag, e rozmwca moe chcie zaprosi gocia na herbat czy drobny poczstunek. Czasem zdarza si, e badacze decyduj si na przeprowadzanie wywiadw w miejscach, o ktrych ma zamiar opowiada rozmwca. Taki wywiad jest prawie zawsze uzupenieniem innego, przeprowadzanego w zwykych warunkach. Co daje zmiana otoczenia w czasie snucia narracji? Widok znajomych miejsc czsto pobudza pami rozmwcy i sprawia, e opowiada o rzeczach, o ktrych w innym przypadku nigdy by nie pamita i nie opowiedzia. .3b) Przypomnienie - dzie lub dwa przed umwiona dat naley zadzwoni do rozmwcy i przypomnie o spotkaniu. Zdarza si, e badani, zwaszcza osoby starsze, zapominaj o zbliajcym si terminie. Wane jest przybycie na spotkanie punktualnie, jak rwnie zadbanie o odpowiedni strj. Powinien by schludny i elegancki, ale nie zbyt oficjalny, bo sprawi, e rozmwca bdzie spity. Wane jest te, by by wypocztym pomaga to skoncentrowa si na opowieci. Udajc si na wywiad naley zabra: wczeniej przygotowane owiadczenie, ktre ma podpisa rozmwca, dyktafon wraz z dodatkowym kompletem baterii i kart pamici lub wymiennymi dyskami, oraz aparat fotograficzny, by mona byo uzupeni opowie zdjciem rozmwcy. 4) Przeprowadzenie wywiadu. 4a) Rozpoczcie. Wywiad rozpoczyna wstpna rozmowa, w ktrej trzeba raz jeszcze opowiedzie o projekcie, ktrego czci ma by wywiad oraz wyjani, co sprawio, e wybrano wanie t osob. Niezwykle wane jest zapewnienie rozmwcy, e cho jemu moe si wydawa, e nie ma nic wanego do powiedzenia, to badacza bardzo interesuje wanie jego historia. Dyktafon mona wczy ju przed rozmow poprzedzajc wywiad. Powinno si to poprzedzi uwag, eby rozmwca wiedzia, e urzdzenie zostao wczone. Dyktafon, a zwaszcza kamera, szczeglnie na pocztku wywiadu, moe sprawia, e narrator bdzie si czu nieswojo. Z tego powodu warto go wczy zanim zacznie si waciwa cz wywiadu. Taki wywiad nie ma typowej, znanej prawie wszystkim, dziennikarskiej formy. Zadaniem osoby przeprowadzajcej jest gwnie uwane suchanie opowieci rozmwcy, a nie cige zadawanie pyta. Badacz powinien by neutralnym tem dla opowieci badanego. Wywiad rozpoczyna tzw. pytanie otwierajce. Mona te poprosi, by rozmwca si przedstawi. Proponujemy nastpujce pytanie na pocztek wywiadu: Prosz opowiedzie o swoim yciu. Jeli pocztek zdaje si trudny, mona pomc

SERIA: DZIEDZICTW O KULTUROWE I EDUK ACJA REGIONALNA

rozmwcy dopowiadajc: Interesuje mnie wszystko co Pani/Pan opowie o swoim yciu. Prosz zacz od pocztku, np. od najwczeniejszego zapamitanego wspomnienia. Po nim nastpuje opowie rozmwcy, zwana te narracj, ktrej w miar moliwoci nie naley przerywa w aden sposb. Taka formua wywiadu sprawia, e jest to trudna sytuacja dla obu stron, poniewa rni si on znaczco od codziennej rozmowy. Taka konstrukcja wywiadu zapobiega urywaniu i zmienianiu si wtkw, ktre jest typowe dla zwykej rozmowy. Unikanie przez przeprowadzajcego wywiad wydawania dwikw jest za zwizane z jakoci powstajcego nagrania. Warto poprosi przed wywiadem o wyczenie goniejszych urzdze gospodarczych czy ciszenie radia. Przed zadaniem pytania otwierajcego naley przypomnie narratorowi, e pod koniec wywiadu zostanie poproszony o udzielenie zgody na wykorzystywanie nagrania w kadej chwili moe wic zmieni zdanie. 4b) Wywiad. W trackie wywiadu moe pojawi si szereg pyta i wtpliwoci, najczstsze dylematy przedstawiamy poniej:

W czasie wywiadu przeszo dla narratora znw oywa. Wie si to czsto z duymi emocjami i wzruszeniem. Wiele taktu wymaga zachowanie si w takiej sytuacji. Ze wzgldu na czce si z tak histori emocje, opiekowanie si powierzon opowieci to ogromna odpowiedzialno. Udzia osb trzecich w wywiadzie. Zdarza si bowiem, e wraz z wybranym narratorem pojawi si jego maonek, dziecko czy ssiadka i bd chcieli rwnie uczestniczy w wywiadzie. Jaka powinna by reakcja osoby przeprowadzajcej wywiad? Mona do tego problemu podej w rny sposb. Niektrzy badacze proponuj wykorzystanie takiej sytuacji i przeprowadzenie wywiadu grupowego. Zwracaj oni uwag na to, e dwie osoby mog przypomnie sobie wicej szczegw pomagajc sobie nawzajem. Z drugiej jednak strony, nawet tylko i wycznie obecno drugiej osoby w pokoju, a co dopiero jej aktywny udzia w rozmowie, moe powodowa spycanie jego wypowiedzi czy zatajanie pewnych faktw. Dlatego w miar moliwoci proponujemy odradzanie badanym wsplnych wywiadw. Mona na przykad prbowa wyjani, e projekt skada si z wywiadw z pojedynczymi ludmi i umwi si z t drug osob na inny termin. Pozwoli to taktownie wybrn z takiej sytuacji. Poniewa projekty historii mwionej bardzo czsto dotycz osb najstarszych jako posiadajcych

Brak czynnego udziau obu stron w rozmowie moe si

najwicej wspomnie, zdarza si, e rozmwc trzeba otoczy szczegln opiek, np. czy pomc w jaki prostych czynnociach. Wane jest te obserwowanie badanego i sprawdzanie czy nie jest on zbyt zmczony, by kontynuowa opowie. Ze wzgldu na to, e kada osoba jest inna, nie jest moliwe stworzenie dokadnego przewodnika mwicego co naley, a czego nie naley robi w kontaktach z narratorem. W razie wtpliwoci, najlepiej zda si na swoje wasne wyczucie.Poniewa projekty historii mwionej bardzo czsto dotycz osb najstarszych jako posiadajcych najwicej wspomnie, zdarza si, e rozmwc trzeba otoczy szczegln opiek, np. czy pomc w jaki prostych czynnociach. Wane jest te obserwowanie badanego i sprawdzanie czy nie jest on zbyt zmczony, by kontynuowa opowie. Ze wzgldu na to, e kada osoba jest inna, nie jest moliwe stworzenie dokadnego przewodnika mwicego co naley, a czego nie naley robi w kontaktach z narratorem. W razie wtpliwoci, najlepiej zda si na swoje wasne wyczucie. Dugo trwania wywiadu. Nie ma oczywicie reguy i dlatego wane jest zarezerwowanie sobie duej iloci czasu. Zdarza si, e badany w czasie 10 minut wymieniania gdzie si urodzi, do jakich szk chodzi i ile ma dzieci i stwierdza, e to w zasadzie wszystko, co mia do opowiedzenia. To zupenie naturalna reakcja, poniewa trudno jest uoy samodzielnie tak opowie, jeli nigdy wczeniej nikt nie postawi nam takiego zadania. Warto wtedy zada jakie otwarte pytanie (niezaczynajce si od czy), na przykad: Prosz opowiedzie wicej o tym, jak wspomina Pan/Pani swoje dziecistwo. Ten temat czsto sprawia, e badani si odpraj i atwiej przychodzi im snucie historii o dalszych latach ycia.

wydawa dziwny dla narratora. Dlatego wane jest uprzedzenie go, jak wyglda bdzie wywiad i wytumaczenie, jakie s tego powody. To, e osoba przeprowadzajca wywiad nie powinna wydawa dwikw, nie oznacza, e nie wolno jej wyraa zainteresowania opowieci np. poprzez mimik. Co wicej, bardzo istotne jest, aktywnie suchanie opowieci i utrzymywanie z narratorem kontaktu wzrokowego.

Zdarza si, e narrator w czasie snucia swojej opowieci wypowiada bardzo kontrowersyjne sdy, ktre prowokuj do zajcia opozycyjnego stanowiska. Naley si jednak przed tym powstrzyma, poniewa w czasie wywiadu to on jest ekspertem. Co wicej, zupenie naturalne jest te to, e opowie jednego narratora bdzie czciowo lub nawet cakowicie sprzeczna z histori innego. Dzieje si tak dlatego, e dwie osoby mog opowiedzie o tym samym zdarzeniu w bardzo rny sposb, jak rwnie odbiera je i pamita inaczej. Innym problemem jest nage milknicie badanego. Moe mie kilka powodw: narrator moe zgubi wtek, nie mc znale waciwego sowa czy po krtkim czasie doj do wniosku, e nie ma nic wicej do powiedzenia. Czsto zdarza si, e w takiej sytuacji wystarczy zaczeka chwil lub podrzuci brakujce sowo i opowie sama wrci na wasny tor. Czasami jednak narratorowi trzeba bardziej pomc, na przykad nawizujc do wtku, ktry ju wczeniej si pojawi lub proponujc zupenie nowy. Takich ingerencji w opowie naley jednak unika.

10

SERIA: DZIEDZICTW O KULTUROWE I EDUK ACJA REGIONALNA

11

4c) Koniec wywiadu i pytania. Zdarza si, e badany koczy swoj opowie w wyrany sposb, na przykad podsumowujc swoj histori. Czasem po prostu milknie i mona zauway, e ju nic wicej nie przychodzi mu do gowy. Trzeba da takiej osobie jeszcze chwil do namysu, a nastpnie przej do drugiej czci wywiadu, czyli pyta. W czasie narracji moe pojawi si wiele wtkw, ktre bd niejasne lub takie, ktre warte s rozwinicia przez badanego. Naley takie pytania zapisywa na kartce w czasie trwania opowieci, by w tej fazie wywiadu mc do nich wrci. Moe si te zdarzy, e wany temat, ktry jest przedmiotem bada w projekcie, nie pojawi si w opowieci narratora. To jest wanie moment, by zada takie uzupeniajce pytania. Powinny one by one otwarte i moliwe szerokie. (czyli nie: Czy pamita Pan/Pani okres strajkw w Stoczni Gdaskiej?, bo mona uzyska odpowied Tak, pamitam i takie pytanie nie zachca do dugiej wypowiedzi, tylko raczej: Jak wspomina Pan/Pani okres strajkw w Stoczni Gdaskiej?) Naley stara si formuowa pytania w sposb jasny i unika skomplikowanego sownictwa czy terminw naukowych. Nie powinny te one sugerowa rozmwcy odpowiedzi! Nie wolno te zadawa na raz wicej ni jednego pytania, bo rozmwca moe si pogubi i odpowiedzie na nie tylko czciowo. Moe si zdarzy, e narrator bdzie potrzebowa chwili na przemylenie swojej odpowiedzi czy przypomnienie sobie faktw, o ktre jest pytany. Draliwych dla rozmwcy tematw nie trzeba bezwzgldnie unika, ale naley by bardzo taktownym, by nie naduy zaufania opowiadajcego. Czsto zdarza si te, e nieocenion pomoc okazuj si pamitki rodzinne i inne przedmioty, ktre sprawiaj, e narrator przypomina sobie o zdarzeniach, o ktrych inaczej by nie wspomnia w swojej opowieci. 4d) Zakoczenie spotkania. Na zakoczenie spotkania mona sprbowa umwi si na kolejne, jeli pozostay wtki, ktre warte s jeszcze poruszenia. Wane jest, by mie przygotowane sformuowanie na zakoczenie rozmowy. Dobrym pomysem jest proponowane rwnie przez elementarz XXX: To naprawd fascynujce. Nie chciabym zabiera jednak Panu/ Pani zbyt wiele czasu, ale jeli nie ma Pan/Pani nic przeciwko, to chciabym zada jeszcze tylko jedno, dwa pytania. Sprawi to, e koniec rozmowy wyda si naturalny. Nie wolno zapomnie o podzikowaniu za powicony czas i opowiedzian histori. Po zakoczeniu rozmowy narratora trzeba poprosi o podpisanie zgody na wykorzystywanie nagrania. Moe si okaza, e uzyskanie penej zgody jest niemoliwe, mona wtedy zaproponowa jej ograniczenie przez usunicie fragmentu, ktrego ujawnienia rozmwca si szczeglnie obawia, odroczenie w czasie obowizywania zgody, nieujawnianie danych osobowych rozmwcy, czyli publikacj pod pseudonimem itp. W tym momencie powinno nastpi wyczenie dyktafonu i powolne przejcie do normalnej rozmowy. Jest to te moment na prb umwienia si na kolejne spotkanie i zapewnienie rozmwcy, e w najbliszym czasie otrzyma kopi nagrania. Na tym etapie samoistnie mog pojawi si niezwykle ciekawe, nowe kwestie. Warto wtedy powiedzie : To takie ciekawe, prosz pozwoli, e jeszcze wycign dyktafon i zarejestrowa wtki, ktre nie pojawiy si wczeniej.

5) Prace nad zebranym materiaem. Niezwykle istotne jest zrobienie kopii zapasowej nagrania oraz dodatkow dla rozmwcy. W cigu dwch dni nastpujcych po wywiadzie, naley go przesucha i zapisa wszystkie tematy, ktre porusza narrator pomoe to w pniejszym opracowywaniu danych. 5a) Transkrypcja. Wywiad najczciej nie koczy si na jego nagraniu i przekazaniu kopii rozmwcy. Nastpnym etapem jest z reguy praca nad zebranym materiaem, ktr rozpoczyna transkrypcja, czyli wierne odwzorowanie nagranej rozmowy. Oznacza to, e oprcz tekstu rozmowy, zawiera ona wszystkie hmm i ymmm jakie wyday z siebie wszystkie uczestniczce w wywiadzie strony. Ponadto, proponujemy nastpujce oznaczenia:

_____ podkrelenie, silne zaakcentowanie sowa (.) (..) (...) przerwa (zalenie od dugoci) / niedokoczona, przerwana myl (mieje si) (dzwoni telefon) komentarze
Wane jest te ponumerowanie wersw w edytorze tekstu (za pomoc opcji). Umoliwi to pracowanie nad materiaem w wikszej grupie, bo mona odwoa si do konkretnej linijki wywiadu. Na szerokim marginesie mona robi notatki z boku tekstu. Cho moe si to wydawa oczywiste, warto te wspomnie o nadaniu plikowi z transkrypcj nazwy, ktra umoliwi jego szybkie odszukanie. Dobrym pomysem jest: nazwisko_imie_TRANSKRYPJA.doc/.odt ,np. Nowak_ Andrzej_TRANSKRYPCJA.doc/.odt.

Przykadowy fragment transkrypcji:


A: yyy Mniej wicej na czym bdzie polegaa nasza rozmowa. (.) Ja po prostu chciaam, eby opowiedziaa mi pani o, o swoim yciu yy. Prosz si tutaj nie yyh nie specjalnie tym nie przejmowa, bo tak naprawd dla nas jest wszystko wane. Yyy Ja bd sobie tutaj jakie tam drobne notatki robia, ale to to te sobie prosz yyy nie y nie zwraca na to jakiej szczeglnej uwagi. yyy I ja te bd si staraa nie odzywa, kiedy pani bdzie mwia, poniewa to pniej si nakada na, na nagraniu i to moe le yyy le by pniej ju www (jkajc si, chyba z przejcia) wyglda pniej podczas odtwarzania. Wic, tak jak mwi: jakby moga pani opowiedzie o swoim yciu, yyy zacz od jakiego pierwszego wspomnienia yyy i no, prosz (wzdycha).

B: hmm Moje ycie Moje ycie jakby tak samoistnie (.) no, samo podzielio si na takie jakby etapy. Tak mona chyba powiedzie. No wic (.) Moje dziecistwo do pierwszego wrzenia 39 roku. (.) Druga cz to byo okupacja. (.) Trzecia cz to bya, to by okres, taki no, kiedy mieszkaam z z cioci, a wczeniej krtko z ojcem, bo bardzo szybko umar no iii pniej maestwo, a teraz okres (wzdycha) wdowiestwa. Tak to wygldao. No wic, jeeli chodzi o dziecistwo, jeeli to pani interesuje, to moje dziecistwo (wzdycha) No to mj tata, tu na portrecie jest ze mn, mam i siostr ja jestem ta niej siedzca, a ta wyej (wzdycha) to ju moja siostra.

12

SERIA: DZIEDZICTW O KULTUROWE I EDUK ACJA REGIONALNA

13

5b) Fiszka. Kolejnym krokiem przy archiwizacji wywiadu jest sporzdzenie krtkiego opisu wywiadu, zupenie jak kartka z katalogu w bibliotece. Peni ona dokadnie tak funkcj i dlatego powinna zosta wydrukowana. Jako przykad podajemy znajdujc si na 15 stronie Fiszk z projektu Powiedzie miasto. dzkie historie mwione. 5c) Archiwizacja materiaw. Aby przeprowadzona praca

PRZykADoWA fISZkA
Wywiad nr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Data: dn-m-r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Imi i nazwisko badacza: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Miejsce wywiadu: d, mieszkanie rozmwcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czas trwania wywiadu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Warunki: cisza, brak innych osb w pokoju kila razy przychodzi kot rozmwcy, w mieszkaniu
przebywa jeszcze ona, pod koniec rozmowy dzwoni kilkakrotnie telefon, ale rozmowa nie zostaje przerwana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nie trafia do szuflady mona przekaza materia instytucjom zajmujcym si zbieraniem historii mwionych. Zamieszczone w niniejszej publikacji materiay i instrukcje s zgodne ze standardami przestrzeganymi w projekcie Powiedzie miasto dzkie historie mwione. Zachcamy do przekazania materiaw (nagrania, zgody, transkrypcji, fiszki oraz ewentualnych dodatkowych materiaw jak zdjcia) Stowarzyszeniu Topografie w celu ich wczenia w Archiwum Pamici odzian. Powodzenia

Uwagi badacza: rozmwca przez ca rozmow jest skrpowany i uwaa na sowa etc . . . . . . .
Imi i nazwisko rozmwcy (take panieskie): jeli wywiad jest pod pseudonimem, to jest na
niego miejsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pe K/M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Data i miejsce urodzenia: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Daty skrajne treci relacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wyznanie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Narodowo: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wyksztacenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zawd: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zwroty kluczowe: Uniwersytet dzki, Teofilw, 68 etc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krtki biogram: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spis treci wywiadu: Tutaj przydadz Ci si wczeniej zrobione notatki dotyczce
najwaniejszych tematw poruszanych przez rozmwc.

Najwaniejsze fragmenty: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

14

You might also like